Mavzu: ANDIJON VILOYATIDA CHAQALOQLAR O’LIMI VA UNING GEOGRAFIK JIHATLARI KIRISHBIRINCHI BOB. CHAQALOQLAR O’LIMINI O’RGANISHNING NAZARIY USLUBIY MASALALARII.1. O’limning demografik mohiyati va o’lim sabablarining halqaro tasnifiI.2. Chaqaloqlar o’limi, uning davrlari va hisoblash metodlariI.3. O’zbekistonda chaqaloqlar o’limi va amalga oshirilayotgan islohotlarIKKINCHI BOB. ANDIJON VILOYATIDA CHAQALOQLAR O’LIMINI GEOGRAFIK O’RGANISHII.1. Viloyatda chaqaloqlar o’limi koeffisentiII.2. Chaqaloqlar o’limini hududiy jihatlariII.3. Chaqaloqlar o’limini kamaytirishdagi muammolar va istiqbollariXULOSAADABIYOTLAR RO’YHARI

Faqat sog’lom onadan sog’lom farzand tug’iladi. Faqat aql-zakovatli, ma’rifatli onalargina komil insonni tarbiyalashga qodir bo’ladi.

I.A. Karimov

Mavzuning dolzarbliligiO‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy, siyosiy, huquqiy va

davlat qurilishi sohalaridagi barcha islohotlardan ko‘zlangan asosiy maqsad — aholi turmush farovonligini oshirib borish, har bir fuqaroning kasbiy, intellektual va ma’naviy salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun keng imkoniyatlar yaratishga qaratilgan. Global iqtisodiy inqiroz natijasida ko‘pgina davlatlarda ijtimoiy sohaga ajratilayotgan mablag‘ miqdori kamayib borayotgan bugungi sharoitda mamlakatimizda davlat byudjetining salmoqli qismi ijtimoiy sohaga ajratilmoqda. Aholi salomatligini muhofazalash borasida erishilayotgan bunday natijalar 2011-yili mamlakatimizda o‘tgan “O‘zbekistonda ona va bola salomatligini muhofaza qilishning milliy modeli: sog‘lom ona – sog‘lom bola” mavzuidagi xalqaro simpoziumda Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti, YUNISEF va dunyoning boshqa eng nufuzli xalqaro tashkilotlari va ellikka yaqin davlatlar tomonidan yuksak baholandi.Mamlakatda tibbiyot sohasida amalga oshirilayotgan izchil islohotlar sog‘lom avlodni voyaga yetkazishda katta ahamiyatga ega. Millat genofondini saqlash, nogironlik va nogiron farzandlar dunyoga kelishining oldini olish hamda tug’ilgan chaqaloqlar o’limini kamaytirish eng ustuvor vazifalardan biridir.

BMI obyekti. Andijon viloyatida chaqaloqlar o’limi va uning omillarining hududiy jihatlarini o’rganish masalalari ushbu BMI ning obyektini belgilaydi.

BMI predmeti. Mamlakatni modernizatsiyalash sharoitida chaqaloqlar o’limini Andijon viloyati miqyosida iqtisodiy geografik jihatdan o’rganishdan iborat.

BMI maqsadi. BMI ning maqsadi bo’lib andijon viloyatida chaqaloqlar o’limi omillarini o’rganish orqali Andijon viloyatida chaqaloqlar o’limini kamaytirishga erishish yuzasidan taklif va tavsiyalar ishlab chiqish.Maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilab olindi:- Chaqaloqlar o’limini xisoblash metodlarining nazariy masalalarini o’rganish;- O’zbekistonda chaqaloqlar o’limi sur’atini o’rganish va bu borada amalga oshirilayotgan islohotlarni yoritish;- Andijon viloyatida chaqaloqlar o’limi koeffisentini aniqlash va o’lim sabablarini tahlil qilish;- Viloyatda go’daklar o’limini koeffisentlarini hududiy tafovutlarini aniqlash;- Chaqaloqlar o’limi koeffisentini kamaytirish bo’yicha ilmiy taklif va tavsiyalar ishlab chiqish.

BMI nazariy uslubiy asoslari-bo’lib Respublika prezidentining aholini muhofaza qilishga doir farmon va farmoyishlari, iqtisodiy geografik nazariyalar, Respublika va viloyat statistika bosh boshqarmalari malumotlari, aholini hisoblashga doir metodlar hisoblanadi. Tadqiqot jarayonida demografik – statistik guruhlash, taqqoslash, bashoratlash uslublari qo’llanildi. BMI ni yozishda mavjud ilmiy adabiyotlardan, Andijon viloyati statistika boshqarmasi, Andijon viloyati sog’liqni saqlash markazi malumotlari hamda internet ma’lumotlaridan keng foydalanildi.

BMI ning ilmiy yangiligi eng avvalo viloyatda chaqaloqlar o’limini o’rganishda o’z aksini topgan. Bundan tashqari BMI ning ilmiy yangiligi quyidagi masalalarni o’rganishda ham o’z ifodasini topgan:- viloyatda chaqaloqlar o’limi koeffisentlari xisoblab chiqildi;- chaqaloqlar o’limi va uning sabablari ilmiy o’rganildi va tahlil qilindi;- chaqaloqlar o’limini hududiy jihatlari yoritib berildi va tafovutlarni yuzaga kelish sabablari aniqlandi;-godaklar o’limini oldini olish va o’lim sur’atini pasaytirish yuzasidan taklif va tavsiyalar ishlab chiqildi.

Chaqaloqlar o’limi aholi salomatligining asosiy ko’rsatkichlaridan biri hisoblanib, u mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini, aholining demografik holatini, tibbiy hizmat sifatini, sanitariya epidemalogiya, profilaktika va davolash ishlarining samaradorligini ko’rsatuvchi muhim bir mezondir.

Chaqaloqlar o’limi deganda, bir yoshgacha bo’lgan (ya’ni, 0 oydan 12 oygacha) bolalar o’limi tushuniladi. Bolalar o’limi deganda 1 yoshdan 15 yoshgacha bo’lgan aholi guruhining o’limi tushuniladi.

Perinatal davr- homilaning 28 haftasidan boshlanib, chaqaloq hayotining dastlabki 7 sutkasigacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. “Perinatal o’lim” tushunchasi birinchi marta S. Refler tomonidan qo’llanilgan bo’lib, tarjima qilganda “tug’riq atrofidagi yo’qotish” degan ma’noni bildiradi.

3,65%

Chaqaloqlar o’limini baholash mezoni

Chaqaloqlar o’limi koeffisentining miqdori, ‰ Chaqaloqlar o’limi darajasining tavsifi

10 dan kam Past

10 -19 O’rtacha

20 -29 Yuqori

30 va undan ko’p Juda baland

Yer shari aholisi kuniga 237 ming 748 nafarga ko‘paymoqda. Yer yuzida har sеkundda kamida 4 nafar chaqaloq tug‘ilishi to’g’ri keladi. YuNISЕF ma'lumotlariga ko‘ra, jahonda 2011 yilda 6,9 million nafar, inson, shundan har kuni 19 ming nafar 5 yoshgacha bo‘lgan bola nobud bo‘lganini inobatga olsak, bu hozirgi kundagi dolzarb muammolardan biri hisoblanadi.

Bu chora-tadbirlar O‘zbekiston uchun Mingyillik rivojlanish maqsadlaridan hisoblangan 2015 yilga kelib chaqaloqlar va 5 yoshgacha bo‘lgan bolalar orasida o‘limni uchdan ikki qismga kamaytirish, onalar o‘limini uchdan bir qismga kamaytirish vazifalarini amalga oshirish uchun ishonchli zamin yaratdi. Natijada chaqaloqlar va 5 yoshgacha bolalar o‘limi yil sayin kamayib bormoqda.

Viloyatda aholining reproduktiv salomatligini yahshilash, ona va bola salomatligini muhofaza qilish, sog’lom avlod tug’ilishi va chaqaloqlar o’limini kamaytirish bo’yicha bir qancha ishlar amalga oshirilmoqda. Ushbu islohatlar hozirgi kunda juda ham dolzarb hisoblanadi. Boisi, viloyatda tug’ish yoshidagi ayollar soni yil sayin ortib borishini kuzatish mumkin. Bu ko’rsatkichni ortib borishini mustaqillikga erishgan datslabki yillarda tug’ilish sur’atini yuqori bo’lganligi bilan izoxlash mumkin. 2003 yilda viloyatda tug’ish yoshidagi ayollar soni 569875 kishini tashkil etgan bo’lsa, 2012 yilda bu ko’rsatkich715446 kishini tashkil etdi, yoki qariyb o’n yil davomida tug’ish yoshidagi ayollar soni 125% ga ortganini ko’rish mumkin. Shunga muvofiq tarzda tug’ilganlar soni ham ortib bordi.

VILOYATDA TUG’ISH YOSHIDAGI AYOLLAR SA’MOG’INING O’SHISH DINAMIKASI

Bolalar o’limini kasalliklar turi bo’yicha taxlilida nafas a'zolari kasalliklari bilan 46,1 %, pеrinatal davr kasalliklari bilan 37,1 %, tug’ma nuqsonlar bilan 13,3 %, infеktsion kasalliklar bilan 2,3 %, boshqa kasalliklar bilan 1,2 % xolatlarda kuzatilgan.Chaqaloqlar o’limini kamaytirib borishning yana bir omillaridan biri oila qurishni kechiktirish yoki, birinchi farzand ko’rish yoshini uzaytirib borishdir. Jahon mamlakatlarida chaqaloqlar o’limi va onalarni birinchi farzand ko’rish yoshi to’g’risidagi statistik jadvallar taxlili shuni ko’rsatadiki, inson qancha katta yoshda farzand ko’rsa, farzand sog’ligi va barkamol bo’lishi shuncha yuqori bo’ladi. Masalan, Niderlandiya mamlakatida ayollarning o’rtacha birinchi farzand ko’rish Yoshi 29,6 yoshni tashkil etadi. Chaqaloqlar o’limi esa har ming kishiga 4 kishini tashkil etadi. Nigeriyada ayollarning birinchi farzand ko’rish yoshi 19 yoshni tashkil etgani holda 5 yoshgacha bo’lgan bolalar o’limi 145 kishini tashkil etmoqda. 2012 yil davomida 50532 nafar tug’ilish kuzatilgan bo’lsa shundan15 nafari 15-16 yoshdagi ayollarga tog’ri kelgan. 54 nafar yoki 0,11% 17 yoshga, 1802 nafar yoki 3,6 % 18-19 yoshga to’gri kelgan.Tug’ruqning asosiy qismi 20-29 yoshga to’gri kelib jami 40743 nafar yoki 80,8% tug’ilish ushbu yoshga to’g’ri keladi. 30-45 yoshga 15,5% tug’ilish to’gri kelgan.

Andijon viloyati shahar va tumanlarida chaqaloqlar o’limi koeffisenti

- VILOYATDA FARZAND KO’RISH YOSHIDAGI AYOLLAR SALMOG’I ORTIB BORMOQDA. 1989 YIL MA’LUMOTIGA KO’RA VILOYATDA TABIIY O’SISH SUR’ATI 26,3 PROMILLENI TASHKIL QILGAN. TUG’ISH YOSHIDAGI AYOLLAR SALMOG’I ORTSH YOSHIGA YETGAN AYOLLAR TUG’ILGAN DAVRDA TUG’LISH KOEFFISENTI YUQORI BO’LGANLIGI BILAN IZOHLASH MUMKIN.HOZIRDA TUG’ILISH KOEFFISENTINI PASAYIB BORISHI KELGUSIDA TUG’ISH YOSHIDAGI AYOLLAR SALMOG’INI KAMAYISHIGA OLIB KELADI. BU ESA O’Z NAVBATIDA TUG’ILISH SONINI KAMAYISHIGA OLIB KELADI. SHU BOISDAN HAM CHAQALOQLAR O’LIMINI KAMAYTIRISH YUZASIDAN CHORA TADBIRLAR AMALGA OSHIRILISHI DOLZARBDIR.

- CHAQALOQLAR O’LIMINI ASOSIY SABABLARI ONA HOMILADORLIK VAQTIDA SODIR BO’LGAN KASALLIK BILAN BOG’LIQ BO’LMOQDA. NIKOHDAN OLDINGI TIBBIY KO’RIK VA ONALARNI HOMILADORLIK VAQTIDAGI TIBBIY KO’RIK SIFATINI YANADA YAHSHILASH ORQALI CHAQALOQLAR O’LIMINI KAMAYTIRISHGA ERISHISH MUMKIN.

- AKADEMIK LITSEY, KASB HUNAR KOLLEJLARINING BITIRUVCHI KURSLARIDA HAMDA OLIY TA’LIM MUASSASALARI TALABA YIGIT-QIZLARIGA “OILA MAKTABI” O’QUV KURSLARI TASHKIL ETILSA VA YOSHLARGA OILA MUSTAHKAMLIGI, FARZAND TARBIYASI KABI BILIMLARI OSHIRILSA YANADA MAQSADGA MUVOFIQ BO’LAR EDI.

E’TIBORINGIZ E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!UCHUN RAHMAT!