CAZINSKA BUNA 1950.

Danijel Jurković & Luka Petrić

- C A Z I N S K A B U N A – T E M A K O J A U K A Z U J E N A C J E L O K U P N I P O L I T I Č K I I D R U Š T V E N I Ž I V O T L J U D I K O J I S U O S J E T I L I R E Ž I M S K I S U S T A V F N R J U N A J G O R E M I Z D A N J U

- C I L J P R E D A V A N J A : P R I K A Z A T I I U K L O P I T I C A Z I N S K U B U N U U P O V I J E S N I K O N T E K S T T E O P I S A T I N J E Z I N U T J E C A J I P O S L J E D I C E N A Ž I V O T L J U D I

P O D R U Č J E C A Z I N S K E K R A J I N E O B U H V A Ć A Z O N U I Z M E Đ U U N E N A J U G U , G L I N E N A S J E V E R U I K O R A N E N A Z A PA D U ,

D O K J E N A I S T O K U G R A N I C A P O V U Ć E N A P R E M A O P Ć I N A M A G L I N A I D V O R P O T Z V. „ S U H O J M E Đ I “ .

P O D R U Č J A D A N A Š N J I H O P Ć I N A C A Z I N , B U Ž I M I V E L I K A K L A D U Š A P R I PA D A J U U C I J E L O S T I C A Z I N S K O J K R A J I N I , A P O D R U Č J E O P Ć I N E B O S A N S K A K R U PA S A M O D J E L O M I Č N O .

T O S U P O D R U Č J A N A K O J I M A S U M U S L I M A N I Č I N I L I V E Ć I N S K O S T A N O V N I Š T V O U S V I M P O P I S I M A O D 1 8 7 9 . D O

1 9 9 1 . G O D I N E

P R I L I K E P R I J E B U N E- J E Z G R A B U N E : E K O N O M S K A P R O B L E M A T I K A

- J U G O S L A V I J A – I Z R A Z I T O ( Z A O S T A L A ) S E L J A Č K A Z E M L J A U K O J O J S E P R E K O ¾ S T A N O V N I Š T V A B A V I L O

P O L J O P R I V R E D O M- A G R A R N A P R E N A S E L J E N O S T

- R A T N I G U B I C I – L J U D S K I

S A V E Z N I Z A K O N O A G R A R N O J R E F O R M I I K O L O N I Z A C I J I

Z A K O N O K O N A Č N O J L I K V I D A C I J I Z E M L J O R A D N I Č K I H D U G O V A

1 . P E T O G O D I Š N J I P L A N – F O R S I R A N A I N D U S T R I J A L I Z A C I J A , S E L J A Č K A K O L E K T I V I Z A C I J A ,

O S N I V A N J E S R Z - A , P R I N U D N I O T K U P P O L J O P R I V R A D N I H P R O I Z V O D A

U S T A V F N R J I Z 1 9 4 6 .

K U L M I N A C I J A S E L J A Č K O G N E Z A D O V O L J S T V A 1 9 4 9 . / 1 9 5 0 . ( D U Ž N I Č K A K R I Z A )

- P R V I P U T S E R A Z G O V A R A O D I Z A N J U B U N E

HUSEIN HUSKA MILJKOVIĆ

- D E M O G R A F S K A S I T U A C I J A : U O B A J E S R E Z A ( C A Z I N S K I , V E L I K O K L A D U Š K I ) V E Ć I N S K O

S T A N O V N I Š T V O B I L O M U S L I M A N S K O , A O B I T E L J I P O L I G A M N E

- Č E S T I S U K O B I N A R E L A C I J I D R Ž A V A – I S L A M U Z R O K O V A L I S U S T R A H O D N J E G O V E L I K V I D A C I J E

- S V A K O D N E V I C A J E U K L J U Č I V A L A O T K U P, M O B I L I Z I R A N J E R A D N E S N A G E I P I T A N J E T Z V. R A D N E

O B V E Z E

USTANAK

- 5 P R I P R E M N I H S A S T A N A K A ; P R V I O D N J I H N A J V J E R O J A T N I J E J E O D R Ž A N P O Č E T K O M T R A V N J A

1 9 5 0 .- N A N J I M A S U I Z N O Š E N E I D E J E I P L A N O V I Z A S A M U S T A N A K I N A Č I N I N A K O J I B I S E P R I D O B I L O Č I M

V I Š E L J U D I- P R O P A G A N D A ( L A Ž N A )

- U S P O S T A V A „ V I Š I H V E Z A”- P O K U Š A J S T V A R A N J A S O C I J A L N O G P L A N A

- U P R I L O G U S T A N I C I M A J E I Š L A I Č I N J E N I C A D A S U D R Ž A V N I O R G A N I Z A N E M A R I V A L I S V A K U D O J A V U I

I N F O R M A C I J U O M O G U Ć O J P U B U N I

LIKVIDACIJA USTANKA

- Đ U R Đ E V D A N – J U R J E V O : D A N N A K O J I J E D I G N U T A B U N A

- C A Z I N : L J U D I S U S M A T R A L I D A J E K O N A Č N O V R I J E M E D A S E S K I N E „ J A R A M S A V R A T A” ; N E K I S U P R I S T A L I U Z B U N U J E R S U I N J I H O V I R O Đ A C I , P R I J A T E L J I I S U S J E D I

T A K O Đ E R P R I S T A L I , A L I B I L O J E I O N I H K O J I S U M O R A L I P O Ć I

- O K O D V I J E S T O T I N E L J U D I ( Š T U R L I Ć + B E G O V I Ć K A F A N E )- Z A U Z E Ć E P O L I C I J S K E S T A N I C E U T R Š C U – J E D I N A

U S P J E Š N A A K C I J A T O G T I P A- C A Z I N N I J E Z A U Z E T

- U Č E T R I D A N A N A K O N B U N E U H A P Š E N O J E O K O 7 0 0 L J U D I

- P O S T O J E P O D A C I Z A 1 3 U B I J E N I H U H A P Š E N J I M A N A K O N B U N E

- V E L I KA K L A D U Š A : A K C I J A J E O D G O Đ E N A Z A J E D A N D A N , D O K S E N E V I D I Š T O Ć E S E D O G O D I T I U

C A Z I N U- P O B U N J E N I C I S E R A Z I L A Z E K U Ć A M A N A K O N Š T O

N I S U D O B I L I D O G O V O R E N I Z N A K Z A P O B U N U- M N O G I S U P R I S T A L I U Z I D E J E B U N E Z B O G J A K E

P R O PA G A N D E I Š I R E N J A L A Ž N I H I N F O R M A C I J A- G L A V N O S A B I R N O M J E S T O J E B I L O S E L O G O R N J A

V I D O V S K A , G O T O V O I S K L J U Č I V O M U S L I M A N S K O S E L O

S LU N J : S K U P I L O S E O K O 5 0 P O B U N J E N I K A- P R I J E N A PA D A N A S L U N J O P L J A Č K A N A J E Z A D R U G A F U R J A N U I S PA L J E N J E A R H I V M N O - A , N A K O N Č E G A S E V E L I K A V E Ć I N A P O B U N J E N I K A R A Z I L A Z I K U Ć A M A

Z A D O V O L J N A P L I J E N O M- N A K O N T O G A D O L A Z I D O N E U S P J E L O G P O K U Š A J A

Z A U Z E Ć A P O L I C I J S K E S T A N I C E U R A K O V I C I – N A K O N T O G A U Z M I L E A D E V R N J U O S T A J U S A M O D E V E T O R I C A

P O B U N J E N I K A- 1 9 . 5 . U V A Ć E N I S U U Z A S J E D I K O D K O R A N S K O G

M O S T A - I Z D A J A

OCJENA DRŽAVNIH ORGANA

NEPRI JATELJSKI ISPAD IL I NEPRI JATELJSKA AKCI JA?

ISTRAGA I KAŽNJAVANJE POBUNJENIKA U DVA ČINA

samo gušenje Bune – ubijeno 14 ljudi

dvostruko suđenje

prvotno pozatvarano 600 ljudi pa pušteni kućama,

a zatim opet pozvani na suđenje (UDBA – igra u tome

glavnu ulogu)

sporni Rankovićev “telegram”

PROCEDURA SUĐENJA

istragu vodi UDBA, ustaljena, brzopleta, nezakonit i

konstruiran postupak, lažne optužbe

buna ili pobuna – neprijateljska akcija ili ispad

osuđeni Stevo Božić izjavljuje: „O ustanku se toliko znalo

da nekada pomislim da ga je Tito sam organizovao kako bi

se učvrstio na vlasti.“

dva kriterija po kojima su okrivljeni svrstani u određenu

grupu

osam glavnih vojnosudskihprocesa i osam kolektivnih presuda

presude obuhvaćale preko 300 i sve su iznesene u roku od 15

dana

mnogo propusta u suđenju

najbitniji i glavni vojnosudski proces u Cazinu – osmi koji je bio i

zadnji

sprecifičan od drugih

optužnica najviše ideološki obojena jer se u ovom procesu nalaze

organizatori pobune, najdulji po trajanju (3 dana),a najmanji po

broju ljudi(16 iz čak 13 različitih mjesta), po prvi put nosilac liste

Srbin, a ne Musliman, novi vojni tužitelj..

strahovite kazne( smrtne presude i dugogodišnji društveno-

korisni rad), oduzimanje imovine, nasilno raseljavanje porodica

vojnosudski proces u Slunju . slabije aktivnosti pobunjenika, nego na

bosanskoj strani

24 osobe optužene, 3 oslobođene, 21, društveno-korisni rad,2 smrtne

presude (Mile Devrnja i Nikola Beuković), nema raseljavanja porodica

16 osoba - osuđeno na smrt od osam sudskih procesa,a preko 500 upućeno

na društveno-korisni rad (radna obaveza može trajati najviše tri mjeseca.

razlika u spisima između vojnosudskih kaznenih i prekšajnih

veliki broj suđeno prekršajno, kažnjeni i oni koji nisu uspjeli spriječiti

bunu, isključivanja iz Partije.

Đilasova ocjena o odmazdi države i odluci o pogubljenjima glasi: Ne znam

ko je tačno doneo odluku o pogubljenjima i smrtnim presudama, ali prema

načinu rada i odlučivanja to nije moglo biti bez Titove saglasnosti, na

osnovu Rankovićevih izvještaja.“

PROTJERIVANJE PORODICA U SRBAC

ova kaznena mjera nije imala pravnu osnovu u tada postojećem

jugoslavenskom krivičnom zakonodavstvu. Ovu mjeru ne poznaje

nijedan zakon u tadašnjoj Jugoslaviji.

u poslijeratnoj povijesti Jugoslavije ovo je bila jedina takva

kaznena mjera u kojoj je zastupljeno iseljevanje ovolikog broja ljudi

odnosno porodica.

radi se ipak o 73 porodice koje su djelile istu sudbinu, iako nema

dokumentiranih podataka o brojci.

postoje indicije o nepodudarnosti brojki ljudi koji su bili

deportovani. Utvrđena je najprije brojka 1066 ljudi, a prema

zapisima koje je objavila UDBA je 609 osoba.

navodno mjera izvršena samo zbog predostrožnosti

neprofesionalno obavljeno

sjećanja iseljenih autorica dijeli na tri dijela: sam čin

iseljavanja sa cazinskog i kladuškog područja, opis tih par

godina u Srpcu te vraćanje u Cazinsku krajinu i problemi

koji su ih zatekli nakon povratka.

opširna analiza Ahmeta Čovića, sina Ale Čovića osuđeni

ratni komandant za glavnog organizatora bune

imanja opustošena, porodice su bile prisiljene mijenjati

imena u srpska iz muslimanskih, matletirani od strane

vlasti..

SPRJEČAVANJE ISTRAŽIVANJA BUNE

pobuna 1950. godine -pod embargom istraživanja i

objavljivanja dokumenata sve do 1986. godine

temeljitije istraživanje je spriječeno događajima 1987.godine

koji se vode pod „Afera Agrokomerc“.

Afera -isplanirana u Beogradu u krugovima velikosrpskog

nacionalističkog pokreta i preko javnih glasila gdje je objavljena

kao afera izdavanja mjenica bez pokrića s ciljem uništenja

bosanskog patriotizma i svijest da BiH može sama opstati