B GIO DC V O TO B VN HO, TH THAO V DU LCH

HC VIN M NHC QUC GIA VIT NAM ------------------

NGUYN BCH

CHUYN III LUN N TIN S

MT S VN V HA M V PHC IU TRONG SNG TC HP XNG

CA MT S NHC S TP. H CH MINH

H Ni, 2014

B GIO DC V O TO B VN HO, TH THAO V DU LCH

HC VIN M NHC QUC GIA VIT NAM ------------------

NGUYN BCH

CHUYN III MT S VN V HA M V PHC IU

TRONG SNG TC HP XNG CA MT S NHC S TP. H CH MINH

Chuyn ngnh: m nhc hc M s: 62 21 02 01

Ngi hng dn khoa hc: PGs Ts TRN TH BO

H Ni, 2014

1

M U

Theo PGS TS V Nht Thng, Thi gian, khng gian l hnh thc tn ti ca ngh thut m nhc.T mt hnh thc tn ti ca m thanh, thi gian tr thnh mt phng tin biu hin..Cng nh thi gian, khng gian m nhc, t mt hnh thc tn ti ca m thanh tr thnh mt yu t cu to m nhc.1 Trong ngn ng m nhc, ha m2 l mt yu t khng gian hay ni n gin hn, l chiu ng ca khng gian m nhc, bi n lin quan n vic kt hp cc m cao khc nhau. Khng c khi nim cao hay thp thc s khi so snh cc m. m c gi l cao ch l kt qu dao ng nhanh hn mt m thp khc. Bn cnh , phc iu3 l mt yu t thi gian hay chiu ngang ca khng gian m nhc. N gip cho nhng giai iu khc nhau c ghi nh trong k c ngi nghe. Khi nghe mt tc phm m nhc c ngi ch nhiu n ha m, c ngi li b li cun bi giai iu hoc phc iu (i vi tc phm nhiu b). Theo chng ti, mt tc phm m nhc nhiu b m ta cho l hay th cn phi c c phn ha m v phc iu ng nh. Sng tc hp xng thuc loi m nhc nhiu b nn cng cn phi c hai yu t . Tri qua mt khong thi gian di t trc nm 1975 n nay, thnh ph H Ch Minh l ni c nhiu tc phm hp xng a dng, t tn gio n th tc, c sng tc hoc c dn dng, biu din. Vic nghin cu mt s tc phm hp xng tn gio v th tc c th gip nhn ra ngn ng ha m v phc iu m cc tc gi thng s dng t tm ra c nhng hng i mi trong vic xy dng thi gian v khng gian m nhc ca hp xng sao cho ph hp vi nhu cu ca cuc sng hin ti v tng lai. Trong chuyn Mt s vn v ha m v phc iu trong sng tc hp xng ca mt s nhc s ti Thnh ph H

1 V Nht Thng, Ngu hng t ch thi gian khng gian m nhc, Tp ch Nghin cu Vn ha Ngh thut s 6 (83), thng 11-12-1988, tr. 26 28.

2 cn c gi l ha thanh. Theo PGS TS V Nht Thng, thanh dng ch kt qu pht sinh t mt

ngun ting (ni chung) v m c dng khi thanh c s dng trong m nhc.

3 cn c gi l a m, a iu. Cc m thanh xut hin trn nhng b khc nhau s to nhng giai iu c th ging nhau, c th khc nhau mt cch c lp v ging iu (tune). Chng ti s dng thut ng phc iu v n mang ni hm rng ln hn.

2

Ch Minh ny, chng ti tp trung vo vic phn tch v tng hp nhng th php sng tc lin quan n ha m v phc iu c cc tc gi sng ti thnh ph s dng trong cc tc phm ca mnh hoc c trong nhng tc phm c dn dng biu din ti thnh ph.

1. L do chn ti Hin thc x hi ca thnh ph thay i v pht trin a dng t trc n sau nm 1975. Do , m nhc cng khng th ch c mt quy cch c nh. Khi nghin cu v hp xng ti thnh ph H Ch Minh trc v sau nm 1975, chng ti khng ch tm hiu v lnh vc biu din m cn ch trng nhiu n th php sng tc c dng trong cc tc phm, v l phng tin th hin s pht trin phong ph ca x hi. Trong cc th php sng tc th ha m v phc iu l hai

ni dung quan trng nht gp phn to nn khng gian m nhc. V vy, chng ti chn ti Mt s vn v ha m v phc iu trong sng tc hp xng ca mt s nhc s ti Thnh ph H Ch Minh lm chuyn nghin cu.

2. Lch s ti Qua su tm, tm kim, cho n nay chng ti ghi nhn c mt t cng

trnh khoa hc, sch v ti liu trong c cp mt cch ri rc vn lin quan

n ha m v phc iu trong cc sng tc hp xng Vit Nam nh:

- Nhc a iu Vit Nam (Vietnamese Polyphonic Music) (1993 Hoa k) ca Hi Linh. y l phn trnh by khi nim tng qut v nhng k thut sng tc nhc hp xng a m da trn li ca ting Vit, h thng ho m, v i m.

- Ti vit ca khc ting Vit (Nh xut bn Tr - 2001) ca Tin Dng; c bit trong c chng Thch ng bn vn vi ca khc nhiu b. y l mt ti liu c tc gi son ging dy t cui thp nin 60 ca th k trc, sau khi ng tt nghip Tin s Sng tc Nhc vin Roma tr v Vit Nam.

- Thit k ni dung o to mn phi hp xng cho i hc s phm m nhc (Khoa Ngh thut, i hc Si Gn, 2011). y l ti nghin cu khoa

3

hc cp c s do Nguyn Xun Chin, Lm Trc Quyn v Nguyn Th Th Nhng lm ch nhim.

- Mt s th php sng tc tiu biu trong m nhc th k XX (2013, Nh xut bn m nhc, H Ni) ca TS Phm Phng Hoa. Trong cun sch ny, chng 2 ca phn II Nhng i mi trong ngn ng m nhc th k XX v

phn III c im m nhc trong cc tc phm kh nhc ca cc nhc s Vit Nam

c mt s chi tit c lin quan n ha m v phc iu c s dng trong cc sng tc hp xng m chuyn ny kho st.

- Mt s bi nghin cu, tng trnh v cc nhc s sng tc thnh ph nh Ca L Thun, Nguyn Vn Nam do mt s nh m nhc hc (nh Nguyn th Minh Chu, Phm T Hng,...) thc hin.

Tuy nhin cha c ti liu no nghin cu mt cch h thng, chi tit v ha

m v phc iu trong cc sng tc hp xng ti Tp. H Ch Minh.

3. Mc tiu v mc ch nghin cu Mc tiu ca chuyn ny l phn tch, h thng ha cc th php ha m,

phc iu trong mt s tc phm hp xng c sng tc hoc phi m t ca khc

tng c biu din ti thnh ph H Ch Minh. Nhng tc phm c chn c th l tc phm c lp hoc l mt phn ca tc phm ln hn.

Bo co chuyn ny nhm tng kt nhng th php ha m v phc iu

thng c cc tc gi s dng t nhiu nm qua trong sng tc hp xng hay trong bn phi m ca h t tm ra nhng ci cn cn phi b sung, ng thi gii thiu nhng hng mi cho vic pht trin th php sng tc nhc hp xng

Vit Nam sao cho ph hp vi nhu cu thng thc m nhc ca cng chng hin

nay, ng hu theo kp s pht trin ca th loi m nhc ny trn th gii.

4. i tng kho st v phm vi nghin cu Ni dung ca chuyn nhm vo mt s tc phm hp xng (ca khc c phi li cho hp xng, sng tc hp xng c lp, v hp xng l thnh phn

4

ca mt tc phm ln hn) c sng tc, phi m hay biu din ti thnh ph H Ch Minh t trc nm 1975 n nay. Trong phm vi gii hn ca mt bo co chuyn , chng ti la chn 18 tc phm theo tiu ch sao cho gm c nhiu

th loi nht v c sng tc bi nhiu tc gi khc nhau nht. mi tc gi, tc phm c dng phn tch cng l sng tc c nhiu ngi bit n.

5. Phng php nghin cu Bo co chuyn ny c thc hin bng phng php phn tch v m nhc hc ca nhng tc phm m chng ti tm kim, su tm, v chn lc t

nhiu tng ph thu thp c. Sau , p dng phng php tng hp so snh phn loi cc th php m nhiu tc gi khc nhau s dng.

6. Kt cu ca bo co chuyn Khng k tp ph lc (gm 160 trang) nh km, bo co ny dy 34 trang,

gm phn M u v Kt lun. Phn Ni dung c chia thnh 2 chng: - Chng 1 Mt s th php ha m4 trong cc sng tc hp xng.

- Chng 2 Mt s th php phc iu5 trong cc sng tc hp xng.

4 cn c gi l ha thanh nh mt s tc gi dng. Trong chuyn ny, chng ti chn thut ng

ha m theo quan nim t thanh bin thnh m nh PGS TS V Nht Thng a ra trong bi vit m v Nhc trch t tp kho lun i diu v nhc nc ta (H Ni, 2003). Qua , c th hiu thanh mi ch l ci hnh thnh trong tr no, cha th l ting ca Nhc c, nhng khi pht ra lm ta nghe thy th l m (trang 6).

5 cn c gi l a m (polyphony). Theo chng ti, tn gi ny ch ng vi ngha en ca t (poly:

nhiu; phone: m) ch cha din t c ngha polyphony nh l mt kt cu quan trng trong cc th loi m nhc ca cc thi k. V vy, trong chuyn ny chng ti dng thut ng phc iu.

5

NI DUNG Chng 1: MT S TH PHP HA M TRONG CC SNG TC HP XNG vang m ca mt hp xng l mt c tnh quan trng nh gi qu

trnh luyn tp v trnh biu din ca mt ban hp xng. Mun c c nhng tit mc hp xng biu din hiu qu, trc ht cn phi c nhng sng tc tt. Chnh v vy, ngay t lc bt u sng tc mt bn hp xng, nhc s phi ngh n nhng ngn ng m nhc no v cch s dng chng ra sao t c vang m cn thit khi hp xng trnh din. Xt v kha cnh sng tc, ha m l ngn ng m nhc quan trng hng u c nh hng mang tnh quyt nh n

vang m. Do , khi kho st nhng tc phm hp xng c sng tc hoc

biu din ti Si Gn trc kia v thnh ph H Ch Minh ngy nay, chng ti lu trc tin n th php ha m m cc tc gi s dng. Kho st v ha m ca mt tc phm m nhc, trc ht l nghin cu xem

tc gi s dng nhng loi hp m no, tc ng ca chng ln giai iu ra sao, nhm din t ni dung ngh thut g? hp xng ting Vit, mt vn quan trng c nh hng n s la chn v cch s dng hp m ca cc tc gi, l: du ging trong ca t. Sau khi phn tch 18 tc phm hp xng ca 18 tc gi c chn, trong phn di y, chng ti ghi nhn v tng hp li nhng th php ha m thng c s dng trong cc sng tc v bn phi hp xng c ph bin ti thnh ph H Ch Minh trong mt khong thi gian di t trc nm 1975 n nay.

1.1. DNG CC HP M6 V LIN KT HA M TRONG H THNG CHC NNG

H thng chc nng cc hp m c chia lm 2 loi: diatonic v chromatic. H thng diatonic gm tt c nhng hp m chnh v ph c xy dng trn cc

6 cn c gi l hi thanh, hi m vi ngha s kt hp cc m thanh khin tai nghe hi ha. Chng

ti khng ngh rng m nhc ch gm cc kt hp m thanh hi ha. Khi nim hi ha ch mang tnh tng i v cc kt hp khng hi ha cng c nhng gi tr ca chng. Do , trong chuyn ny chng ti chn cch gi hp m.

6

m ca cc iu thc trng (t nhin, ha m) hoc th (t nhin, ha m v giai iu). Cc hp m diatonic ny kt hp vi cc hp m t ph v h t ph hnh thnh h thng chromatic7. Trong s cc hp m diatonic dng hp m c 3 nt (hp m nm), 4 nt (hp m by) v 5 nt (hp m chn) thng c s dng. 1.1.1. Hp m nm, hp m by v hp m chn Hp m nm v hp m by c s dng nhiu nht. iu ny cng ging nh trong nhiu loi m nhc phng Ty cc thi i. Mc s dng cc hp m nm v hp m by trn tng bc ca mt iu thc v gia cc loi iu thc (trng t nhin, trng ha m, th t nhin, th ha m8) khng ging nhau. Trong s 18 tc phm c chn, nu khng k nhng on ch c kh nhc hoc

ch c ging lnh xng trn nn nhc c m, chng ta c c 1498 nhp vit cho hp xng iu thc trng t nhin, 636 nhp iu thc th t nhin, 413 nhp iu thc th ha m, ngoi ra c 32 nhp ging D-dur mixolydian v 16 nhp ging a-moll dorian trong bi i cy i cy (H ng Tn). Mc s dng cc hp m nm m cc tc gi s dng c biu th bng th 1 (Ph lc 1, tr. 1). Trong 1498 nhp iu trng, hp m bc I, It c dng trong 524 nhp (35%); hp m II, IIh trong 69 nhp (4,6%); hp m III trong 57 nhp (3,8%); hp m IV, VIh trong 85 nhp (5,7%); hp m V, Vtn trong 199 nhp (13,3%); hp m VI, VIh trong 97 nhp (6,5%); VII, VIItn trong 10 nhp (0,7%). 636 nhp c vit trong iu th t nhin c: 150 nhp dng hp m bc I v IT (23,6%); 7 nhp dng bc II (1,1%); 24 nhp dng bc IIItn (3,8%); 63 nhp c hp m bc IV (9,9%); 26 nhp c bc V, Vtn (4,1%); 37 nhp c bc VI (5,8%) v 19 nhp dng hp m VIItn (3%). Xt 413 nhp iu thc th ha m chng ta thy: hp m bc I c s dng trong 170 nhp (41,2%); hp m bc II c trong 14 nhp (3,4%); hp m bc III, IIItn, IIIT c dng 17 nhp (4,1%); hp m IV, IVg

7 Phm T Hng V Nht Thng,Sch gio khoa Ha thanh (Nxb m Nhc Nhc vin H Ni,

1993), tr. 63 v 104.

8 trong chuyn ny chng ti khng xt n iu thc th giai iu v t c cc tc gi lin quan s

dng n.

7

c 40 nhp (9,7%); hp m V c dng trong 55 nhp (13,3%); hp m bc VI c trong 22 nhp (5,3%) v ch c 3 nhp s dng hp m VII v 6 nhp dng VIItn (2,2%).

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

T l c dng trong tc phm

(%)

iu Trng iu th t nhin iu th ha m

MC S DNG HP M NM TRONG TC PHM

Bc I

Bc II

Bc III

Bc IV

Bc V

Bc VI

Bc VII

th 1

T th ny, chng ta c th rt ra mt s nhn xt:

+ cc tc gi s dng nhiu hp m chnh (I, IV, V); trong , hp m ch vn chim u th vt tri, sau l hp m t (bc V) v h t (bc IV). y l kiu s dng hp m trung thnh vi sch gio khoa. Nhiu tc gi s dng nh vy to vang, cm gic y n cho tc phm, che lp phn no yu im v m

vc ging (m khu tht trm hay tht bng) ca ngi Vit Nam. Trong bn hp xng Cung n bc mnh (di 334 nhp), Hi Linh dng n 76% l hp m bc I hay It trong 130 nhp vit ging D-dur. Tuy vy vn c tc gi tm ph cch nh trng hp ca Nguyn Vn Nam trong 188 nhp ca chng II, i ch hoa (trch hp xng 3 chng Bi ca mng xun) ng ch s dng hp m bc I

8

trong 1 nhp (bn cnh l 20 nhp c hp m bc I b m 39), khng dng hp m IV v V (thay bng hp m V b m 3). + trong iu th t nhin t l dng hp m bc IV tng ng iu th ha m nhng nhiu gp i bc V. T l ny li km so vi hp m V trong iu th ha m. Hp m trn bc V ca iu th t nhin l mt hp m th nn tnh t khng mnh, t to cao tro, do t c cc tc gi s dng. Thm ch mt s tc phm ch dng iu th t nhin, hp m V cng c dng rt t nh trong Hnh qun m (di 127 nhp, trong c 105 nhp g-moll t nhin v 22 c-moll t nhin nhng ch c 3 nhp dng hp m Vtn, 2,4%), Ht v Ngi H Ch Minh (68 nhp ging e-moll t nhin, trong ch c 5 nhp [7,4%] dng hp m Vtn). + cc tc gi Vit Nam s dng hp m bc VI tng i n nh trong cc iu thc khc nhau. Hp m ny c m c bn cch m ch mt qung 6, l qung to sc thi nhiu tnh cm, u ym, trong sng10. Ngoi ra, tnh cht (trng th) ca hp m VI lun lun ngc vi hp m ch nn to s cn bng v mc din cm cho tc phm. so snh vi cch s dng hp m trong cc ca khc ph thng nc ngoi, chng ta xem kt qu phn tch hp m trong 1300 tc phm do Dave Carlton v cng b trn trang web www.hooktheory.com vo nm 2012 trong th 2 (Ph lc 1, tr.1). Trong iu thc trng, hp m bc IV (F) v V (G) c s dng nhiu (73%) hn c hp m bc I (C, 68%). Sau 3 hp m chnh ny, hp m bc VI (va mang tnh h t, va mang tnh ch: a, 56%) ng u nhm hp m ph (d, 26% v e, 17%) c s dng nhiu. Carlton khng cng b v t l s dng hp m bc VII.

9 s cp n trong mc 1.1.3.3.

10 Nguyn Bch, Ha m truyn thng t C in n Hin i (Nxb m nhc, 2003), mc Sc thi ca qung, tr. 19 21.

9

Mc s dng hp m nm trong ca khc nc ngoi

0 20 40 60 80

G

F

C

a

d

e

B dim

Loi

h

p m

nm

% c s dng

B dim

e

d

a

C

F

G

th 2

th 3 (Ph lc 1, tr.2) cho thy khuynh hng s dng cc hp m 7 ca cc tc gi c tc phm c chn kho st. Cc loi hp m by thng c s dng l: hp m by trng (7T), by th gim (7tgi), by th (7t), by th trng (by t, 7tT) v by gim (7gi). Trong 1498 nhp iu trng ca cc tc phm ang xt: hp m by trng nm cc bc I v IV, c dng trong 8 nhp (0,5%); hp m by th gim nm bc VII v c s dng trong 16 nhp (1,1%); hp m by th nm cc bc II, III, VI ca iu thc trng t nhin v c trong 72 nhp (4,8%); hp m by t bc V v c dng trong 52 nhp (3,5%); hp m by gim ch c trong iu trng ha m. trong iu th t nhin: hp m by trng nm bc III v VI - hai hp m ny chim 14 nhp (2,2%) trong s 636 nhp c xt; hp m by th gim khng c cc tc gi s dng trong iu th t nhin; hp m by th nm trn cc bc I, IV v V, xut hin trn 99 nhp (15,6%) ca phn vit trong iu th t nhin; hp m by th trng (trn bc VII) c dng trong 2 nhp (0,3%); hp m by gim khng c trong iu thc t nhin. Kho st 413 nhp iu thc

10

th ha m chng ta thy ch c 3 nhp (0,7%) s dng hp m by trng (trn bc VI), 8 nhp (1,9%) dng hp m by th gim (trn bc II), 4 nhp (1%) dng hp m by th (trn bc IV), 5 nhp dng hp m by th - trng c thnh lp trn bc VII khi c ly iu v iu th t nhin cng vi 8 nhp c hp m by th - trng trn bc V lm chc nng t (3,2%), v hp m by gim ch c dng mt ln (0,2%).

0

2

4

6

8

10

12

14

16

T l c dng trong tc phm

(%)

iu Trng iu th tnhin

iu th ha m

MC S DNG HP M BY TRONG TC PHM

H/ 7T

H/ 7tgi

H/ 7t

H/ 7tT

H/ 7gi

th 3

+ Hp m by trng gm c 4 nt u nm trong thang m trng c m ch l m c bn ca hp m ny (V d 1, Ph lc 2, tr.3 tp Ph lc). N mang tnh cng ci nht l trong iu trng nn t c cc nhc s Vit Nam dng n. Trong iu th, hp m 7T c dng nhiu hn v nm trn 2 bc ph (III v VI) nn tnh cng ci y li cn cng c thm cho iu thc.

V d 1

11

+ Hp m by th - trng c s dng bnh ng trong hai iu trng v th ha m lm chc nng t (trn bc V). Trong iu th t nhin, hp m 7tT xut hin trn bc VII, khng mang c tnh t v cng khng c tnh dn (do m bc VII cch m ch 1 cung thay v na cung ng) nn t c dng n. + Hp m by th c dng cch u th nht, c bit iu th t nhin. Hp m 7t c m 3 v m 7 c to thnh bng cch h na cung i vi bc III v VII ca thang m trng c m ch l m c bn ca hp m ny (V d 2, Ph lc 2, tr.3). N cn bng gia v mm mi ca hp m (nm) th vi nt nghch, cng ci ca qung 7 th. V vy, hp m 7t thch hp vi iu th t nhin (khng r tnh trng, th).

V d 2 Hp m chn t c s dng nht. Trong 1489 nhp iu trng, ch c 15 nhp (1%) s dng hp m chn; trong s , c n 8 nhp dng hp m V9, cn li l I9 v IV9. Tc phm c dng nhiu hp m chn nht (9 nhp) l i cy, i cy (H ng Tn) v ch c 5/18 tc phm c dng hp m ny. 1.1.2. Lin kt theo vng qung 5. Mt s kiu lin kt khc 1.1.2.1. Lin kt theo vng qung 5 L li lin kt ha m c bn ca m nhc iu tnh, trong m nn ca cc hp m chuyn ng ln qung 4 hoc xung qung 5. Nhng trong 18 tc phm hp xng c kho st trong chuyn ny ch c 4 tc phm s dng lin kt vng qung 5. Cc tc phm ny hoc l hp xng c sng tc t khong nm 1975 tr v trc, hoc l hp xng tn gio. l:

12

* Vit Nam ting ht tri tim ta (Ca L Thun, 1975): trong 161 nhp ca ton b tc phm ch c mt ln s dng lin kt vng qung 5 t nhp 118 n 122 (F#7 Bm Em6 A7 D)

* Hi Trng Dng (nhc - Phm Mnh Cng; phi hp xng - Trn Chc): trng ca ging C-dur vi 273 nhp ny c lin kt hp m ch yu l theo vng qung 5: Dm G7 C (n.7 n.9); D7 G7 C (n.12 13); A7 D D7 G Cm (n.42 n.45); Am7 Dm7 G7 C (m.69 72); E7 Am Dm G C (n.78 n.84/ n.134 n.140/ n. 250 n.257); Bm7 Em7 Am Dm7 G7 C (n.122 n.128]; [n.237 n.244]

* Bi ca Truyn tin (Tin Dng): ch s dng lin kt vng qung 5 n.42 n.44 ca bi thnh ca di 83 nhp vit cho hp xng v dn nhc: Bm Em A D G

* m Ging sinh (th: Xun Qu; nhc: Kim Long): lin kt vng qung 5 c nhp [8 10]: Dm Gm C7, nhp [35 37]: E7 A7 D, nhp [57 60]: Em7 A A9 D G

1.1.2.2. Vng phrygian v kt phrygian L mt kiu lin kt hp m thng gp trong cc sng tc thi k Baroque.

Vng phrygian din ra khi phi ha m cho nhm 4 m bn trn i xung ca thang m th t nhin. Kt phrygian l mt loi kt na, nhn mnh vo chuyn ng ca

b Basso t m 3 ca hp m h t th o 1 i xung na cung d v m c bn ca hp m t th nguyn v (IV6 V, v d 3, Ph lc 2, tr.3) trong iu thc th ch khng phi l kiu tin hnh ha m trong iu thc phrygian. Kiu

kt ny thng c dng chm dt mt on nhc chm trc khi i sang mt chuyn ng nhanh hn m khng c khong dng li.

V d 3

13

Trong cc tc phm kho st, chng ti ghi nhn c mt s trng hp tin

hnh theo vng phrygian v kt phrygian nh trong cc v d 4, 5, 6 (Ph lc 2, tr.4, 5).

V d 4 - HNH QUN M nhc: Xun Hng; phi hp xng: Minh Cm

(ging g-moll t nhin; vng phrygian vi nhm 4 m xung lin bc b Soprano)

V d 5 - HT V NGI H CH MINH nhc: Khnh Vinh; Li: Sergei Aphonin

(ging e-moll t nhin; kt phrygian vi nhm 4 m xung lin bc b Basso)

14

V d 6 - I CY I CY H ng Tn (ging d-moll t nhin; kt phrygian vi nhm 4 m b Basso)

B Basso chuyn ng lin bc cng l mt kiu tin hnh ha m thng gp trong cc sng tc t thi Baroque. Tuy vic chuyn ng lin bc b Basso gp nhiu tr ngi t du ging trong ca t nhng cc tc gi Vit Nam cng khai thc nhiu th php ny. Cc v d c th tm thy c trong: M Qu hng (Nguyn Bch; nhp 24 27; n.75 77; n.78 - 79), Bch ng giang (Lu Hu Phc Trn Vn Tn; nhp 36 38; n.90 92; n.93 - 94), Bi ca Truyn tin (Tin Dng; n.12 14; n.54 56; n.57 - 59), Tr li Trng Sn (Th Bo; n.36 38; n.71 73 [chng I]; n.303 306 trong phn CODA chng III). Cc loi lin kt ha m c cp n trn y, v thc cht l nhng gii

cho l thuyt tin trnh ca m nn trong lin kt ha m11. Bn cnh l thuyt , vic lin kt ha m cn da trn l thuyt v cng nng (ha m cng nng) v bc thang m. L thuyt bc thang m c a ra bi Vogler (1776) v Weber (1817 - 1821). Theo , khi lin kt ha m ngi ta cho b Basso chuyn ng bng nhng bc c trong thang m nhng c la chn theo mt quy lut no , chng hn chuyn ng theo qung 3 i xung hoc i ln. Chng ti ghi nhn mt

s tc gi Vit Nam p dng th php ny (cc v d 7,8, Ph lc 2, tr.5,6).

11 L thuyt ny c t thi Rameau (1722), theo Dmitri Tymoczko, Chuyn ng m nn, Cng nng, Bc thang m: Mt ng php cho ha m iu tnh cn bn (i hc Princeton, Hoa K) tr. 3 - 15.

15

V d 7 - VIT NAM TING HT T TRI TIM TA Ca L Thun

V d 8- BI CA TRUYN TIN Tin Dng (th php cho b Basso chuyn ng xung qung 3 c dng cc nhp 25 26,

n.57 59, n.60 61 v n.68 70 trong tc phm ni trn)

Ngoi nhng kiu lin kt cn ch trn y, cc tc gi vn thng dng nhng kiu lin kt hp m nm, by, chn theo kiu thng c cp ntrong cc sch gio khoa v ha m, c bit i vi nhng tc phm tn gio hoc c sng tc trc nm 1975 hoc nh: m Ging sinh, Bch ng Giang, Hi Trng Dng.

16

1.1.3. Thay i mu sc bng hp m t ph v hp m bin m 1.1.3.1. Hp m t ph l thut ng gi nhng hp m t hoc by t c dng gii quyt v cc bc khng phi m ch (bc I) ca thang m. Ring i vi hp m t ph ca t (bc V) l thng gp nht v c gi l hp m t trng. Cc tc gi dng hp m t ph to thm mu sc cho tc phm v xut hin nhng m b ha vn khng c trong iu thc. Ngoi ra, hp m ny khin cho nhng m

khng phi m ch s c m ch ha thnh m ch gi nh, to nn

nhng cm gic chuyn iu bt ng cho d khng nht thit mt hp m t ph phi c gii quyt v m ch gi nh ca n.

Trong 18 tc phm c chn kho st trong chuyn ny c 8 tc phm

(vi tng s 1164 nhp vit cho hp xng) trong , tc gi s dng hp m t ph. Sau khi phn loi (xin xem th 4, Ph lc 1, tr.2), chng ta c: 13 nhp c hp m t ca bc II [ l V(II), V7(II)] 1,1%, 22 nhp dng hp m t ca bc III [ l V(III), V7(III), V(IIIt), V7(IIIt), VII7T (IIIt), V(IIItn), V7(IIItn)] 1,9%, 4 nhp mang hp m t ca bc IV [ch c V7(IV)] 0,3%, 19 nhp dng hp m t trng [V(V), V7(V), VII7(V)] 1,6%, 6 nhp c hp m t ca bc VI [gm V(VI), V7(VI)] 0,5%, ch c 1 nhp dng V(VIItn) 0,09% v c mt nhp c dng hp m t ph c bit l VII7 [V(VI)] trong nhp 29 ca Vit Nam ting ht tri tim ta (Ca L Thun).

MC DNG HP M T PH

H/ t ca II

H/ t ca III

H/ t ca IV

H/ t trng

H/ t ca VI

H/ t ca VII

th 4

17

1.1.3.2. Hp m bin m c s dng kh ph bin trong nhng tc phm hp xng th tc ca Vit Nam to mu sc kch tnh, lm phong ph iu thc, ph

hp vi vic din t nhng ni dung phc tp, ti bin ng trong x hi. Theo l thuyt ch nhng m bc II, IV v VI ca iu thc l c th b bin m (b ha). Phn tch nhng tc phm chn, chng ti ghi nhn c nhng trng hp s

dng bin m ca cc tc gi Vit Nam nh sau: 1.1.3.2.1. Bin m trn hp m h t:

Trong 49 nhp ging c-moll t nhin ca bn hp xng a cappella Bi ca H Ch Minh, Vnh Lai ch s dng hp m +5II7 mt ln to thnh hp m by th, Dm7. Hp m su Neapolitan (thng c gi tt l hp m Neapolitan) c s dng trn 2 nhp (n.41 42, Eb II6N) trong s 47 nhp ging d-moll ca chng II, Bn st nhn (trch Tr con Sn M, L Quang V). Hp m Neapolitan c mt bin dng ph bin l thm m qung 7 trng (II6/5N). Bin dng ny c Khnh Vinh s dng trn 1 nhp bn cnh 5 nhp dng II6N trong ton b tc phm Ht v ngi H Ch Minh (68 nhp, ging e-moll t nhin). iu th, hp m bc IV tng m 3 (+3IV) tr thnh hp m t trng, c s dng mt nhp trong tc phm i cy i cy (H ng Tn, ging d-moll t nhin, nhp 74 hp m G chuyn v Cmaj7) hay thnh hp m h t ca ging trng song song nh trong Bn st nhn (L Quang V, ging d-moll t nhin, nhp 40 hp m G chuyn v D). 1.2.3.2.2. Bin m trn hp m t:

Trong 129 nhp ging G-dur trch t chng I, Truyn Kiu, V nh n s dng mt ln hp m bc V tng m 5 (+5V, nhp 76, D+ chuyn v G). Ngc li, Bn st nhn, L Quang V s dng hp m Vtn7, gim m 5 (-5Vtn7, nhp 71, Am7-5 chuyn v hp m II6N trc khi v K6/4 cui bi). 1.2.3.2.3. Bin m trn hp m c chc nng kp: ln bin tu th 3 ca on A (n.77 101, ging c-moll t nhin) ca Bi ca H Ch Minh Vnh Lai s dng hp m bc III v VI7 vi m nn tng na

18

cung ng (+1III, +1VI7). Chng ta c th coi y l s pha trn ca iu thc C-dur mixolydian vi c-moll t nhin. 1.2.3.2.4. Bin m trn hp m ch:

Trong nhp 49 ca chng Bn st nhn (ging d-moll), L Quang V dng hp m bc I gim m 5 (-5I) km theo du (>) to ch trc khi v hp m bc IV sau .

1.2. MT S KIU HA M GIAI IU DN TC VIT Ca t, hay ni hp hn, du ging ca ca t ting Vit cho n nay vn l mt vn gy nhiu kh khn cho ngi sng tc hoc phi m cho hp xng Vit

Nam. Cc tc gi tm nhiu cch khc nhau gii quyt n tha gia nhng quy

lut ha m Ty phng vi du ging Vit Nam. Qua kho st nhng tc phm c la chn, chng ti th lit k mt s gii php c p dng, gp phn to nn mt phong cch ha m cho hp xng Vit.

1.2.1. Hp m trong li vit thong mng Trong giai on trc nm 1975 ti Si Gn ni ring v c min Nam ni

chung hp xng vn cn ch mc phi thai. Trong s rt t nhc s sng tc

hp xng ca m nhc tn gio min Nam, nhiu ngi tri qua khong thi

gian di theo hc nhc ti nc ngoi, t ngi c sng tc v hot ng hp xng trong nc. Hi Linh c bit n nhiu v sng tc v ch huy hp xng trong hon cnh . C ngi cho rng ng thuc lp ngi khai ph trong sng tc v ha m nhc o cng nh nhc i12. iu ny c th ng phn no trong bi cnh ca min Nam ch khng ng nu xt trn c nc. tm mt hng i cho

sng tc hp xng ting Vit, Hi Linh ch trng mt phong cch sng tc gi l

li vit thong mng (m tnh dn tc). Hai nt chnh ca li vit ny l: trc ht c nn cho giai iu tht hay, c nhiu m hng dn ca cng tt. Sau mi la vo ha m13. V hp m, trong cc sng tc ca mnh Hi Linh s

12 c Gim mc Nguyn Vn Ha nguyn Ch tch y ban Thnh nhc Vit Nam,

Hi Linh v li vit thong mng (Tp. HCM, 2013) 13

GM Nguyn Vn Ha, ti liu dn.

19

dng ch yu ba hp m nm chnh (I, IV, V) nh cc tc gi phng Ty trc thi C in thng dng. Chng ta th so snh cch dng ba hp m chnh ny trong hai tc phm u mang tnh dn tc ca hai tc gi thuc hai gii khc nhau v trong hai giai on khc nhau: Cung n bc mnh (Hi Linh) v i ch hoa (Nguyn Vn Nam)

Tn tc phm Cung n Bc Mnh [248 nhp vit cho hp xng]

i Ch Hoa [150 nhp vit cho hp xng] Hp m bc

I 141 nhp 56,9% 4 nhp 2,7%

IV 12 nhp 6% 1 nhp 0,7%

V 19 nhp 7,7% 2 nhp 1,3%

Hi Linh cn ch trng dng dn nhc hoc bn m n b sung nhng g ha m cho hp xng cn thiu. Tuy nhin chng ti khng thy phn phi kh

no i km theo cc sng tc ca ng (iu ny khc vi trng hp Bi ca Truyn tin ca Tin Dng c c phn phi dn nhc i km). c nhiu tc gi thuc th h sau chu nh hng nhiu bi li vit thong mng ny. Chng ti thy iu ny qua 2 tc phm: Hi Trng Dng (Trn Chc phi hp xng, s dng hp m bc I 34,6%, bc IV 7,6% v bc V 20,3%) v chng I ca Truyn Kiu (V nh n sng tc vi 40,6 % l hp m bc I, 11,6% l bc IV v 8% bc V). Hiu qu ca ha m trong li vit thong mng ny khng hn mang li Vit tnh cho tc phm bi vn c cc tc gi phng Ty s dng. N ch gip cho cc giai iu hp xng c d ph bin (tp ht), d nh.

1.2.2. To hp m c bit cho ph hp iu thc truyn thng Vit Do cu to c bit ca thang m nm m nn i vi nhng tc phm hoc on nhc c vit iu thc truyn thng, cc tc gi khng th to hp m

theo nguyn tc chng qung 3 v lin kt ha m theo phng Ty c. Mt trong nhng cch x l c c nhng hp m c bit l c cc m (trong iu thc) nm cc b khc nhau ngu nhin gp nhau. C th ni y l bc

20

u ca vic dng chng m m chng ta s cp chi tit hn mc 1.2. Trong n c, nhp 34, Vit Chung thm ch dng c nm m ca iu Bc C D F G A (xem thm mc 1.1.2.4) to thnh hp m (v d 9, Ph lc 2, tr.6).

V d 9- N C Vit Chung

Hi Trng dng, Trn Chc khi s dng hp m c bit t gp trong ha m hp xng thng gp l vic

dng thm m bc II trn hp m bc VI thnh hp m Amadd4 hay Amadd(D) hay

Amsus4 (v d 10, Ph lc 2, tr.7). y l mt trong nhng c im v ha m ca

cc tc gi kh nhc Vit Nam14.

V d 10- HI TRNG DNG Trn Chc

14 Phm Phng Hoa, Mt s th php sng tc tiu biu trong m nhc th k XX (Nxb m nhc, 2013),

tr. 158-159.

21

Th php ny c gp trong nhiu tc phm khc nh: Cung n bc mnh [hp m c to nn t s pha trn gia 3 iu Thng C D F G Bb vi On C Eb F G A v Xun G A C D E], M Qu hng [pha trn gia iu Xun C D F G A vi On C E F G A], i cy i cy [pha gia iu Thng D E G A C vi Ai D F G A C] ,... 1.2.3. Dng hp m nm, hp m by b m 3 Nu trong kh nhc cc tc gi Vit Nam t s dng th php b m 3 th thanh nhc y li l mt cch c s dng kh nhiu trnh tnh phn bit r rng ca h thng trng th Ty phng. Cc tc gi thng b m 3 ca hp m bc I nh Bch ng giang (n.66), Cung n bc mnh (n.56 59, n. 249, 306), i cy i cy (n.53, 54, 59, 61, 62), Hnh qun m (n.36, 91, 122) hoc b m 3 trn hp m I ln hp m I7 nh trong c mt on di nh phn A ca i ch hoa (trn 50 nhp u, n.95 98, n.197 114, n.119 - 128). Vic b m 3 cn c thc hin trn hp m bc IV v V nh trong 20 nhp ca i ch hoa (n.46, 48, 51 55, 146 - 158), Cung n bc mnh (n.56 59, n. 249, 306), Hnh qun m (n.59, 61), i cy i cy (n.361); Bch ng giang (n.18, 22, 38, 103). m 3 ca cc hp m bc II, VI, VII cng c lc b ri rc trong cc tc phm ny.

Trong cc hp m chnh (I, IV, V) m 3 l cc nt xc nh tnh cht trng th ca iu thc (m nh thc). Khi s dng hp m nm b m 3, cc tc gi r rng loi i yu t c th ca m nhc trng th Ty u gn hn vi m nhc truyn thng Vit Nam. c bit trong trng hp ca i ch hoa vi vic b m 3 trn nhiu nhp lin nhau. Ngoi ra, ha m mang nhiu mu sc dn tc hn, cc tc gi Vit Nam khng ch b hn m 3 m cn thng thay th bng cc m to qung 2 v qung 4 i vi m c bn. Chng ti ghi nhn c nhiu hp m sus2 v sus4 hoc hp m c thm mt m no (add2, add4, add9,...). c bit l vic s dng hp m nm hoc by c thm qung 6 trng.

22

1.2.4. Dng hp m c thm qung 6 T thi Rameau15 n nay, hp m nm (ba nt) c thm m qung 6, gi tt l hp m thm qung 6 (sixte ajoute) vn c s dng nhiu. Chng ta c th coi n nh l kt qu ca mt m treo hay m nhn16 hay thay th m 5 trong hp m 7 t bng m qung 6 (v d 11, Ph lc 2, tr.7).

V d 11 Do , cc tc gi Vit Nam thng dng hp m ny thay th hp m bc I hoc hp m by t nhm bt s chi tai ca qung 4 tng c trong hp m V7. Bn cnh , nhiu tc gi cn s dng thm hp m chn thm qung 6 (I6/9) v bao gm c c cc m trong iu thc ng cung. V d: C6/9 gm cc thnh phn: C E G D A (hoc xem thm nhp 4, 113 v 131 i cy i cy). Trong cc tc phm kho st chng ti ghi nhn c nhiu trng hp dng hp m thm qung 6, c bit l hp m V6 v V76 nh: + thm qung 6 trn hp m I: Bi ca H Ch Minh (n.14, n. 33, n.120, n.139 142); n c n.41; Bn st nhn (n. 68). + thm qung 6 trn hp m V, V7, V9, Vtn, Vsus4: Bi ca H Ch Minh (n. 48, n.109); M Qu hng (n.39, 145, 150); 4 nhp ca Bi ca thng nm; i cy i cy (n.131); Tr li Trng Sn (n.191); Bi ca Truyn tin (n.2, 5). + thm qung 6 trn hp m IV: Bi ca H Ch Minh (n.23, 61, 66); Vit Nam ting ht tri tim ta (n.68, 120, 159); i cy i cy (n.4, 113); 7 nhp Bi ca Truyn tin; 8 nhp trong Bn st nhn. + thm qung 6 trn hp m VI: Bi ca H Ch Minh (n.32, 44); Bn st nhn (n. 68).

15 (1683 - 1764), ngi Php, nh son nhc v l thuyt m nhc quan trng ca thi k Baroque. 16

cn gi l m da, m ly (appoggiatura)

23

1.2.5. Dng ng m gia cc b ging Cc tc gi Vit Nam s dng ng m gia cc b ging nh mt th php nhm: to cao tro nhng ln kt on hoc kt bi (nh mt kiu ht Tutti tt c cng din xng), tit gim vic dng hp m v gii quyt vn du ging ca ca t.

Trong 5 nhp phn CODA cui chng II, i ch hoa, Nguyn Vn Nam dng ng m 4 b vi mc ch u tin. H ng Tn cng lm nh vy khi kt v c - on B (n.63 65) ca tc phm i cy i cy. Hong Cng s dng on tutti ng m cui Bi ca thng nm to hnh nh cc dn tc t hi v trong ngy thng nht.

tit gim vic dng hp m nht l i vi mt tc phm hp xng phi m cho mt bi dn ca, hoc sng tc t dn ca, nhiu tc gi dng ng m nh trng hp ca Vit Chung trong n c (n.15 25: ng m 2 ging N trn nn tr tc ca 2 ging Nam; n.50 66: ng m 2 ging N i p vi ng m 2 ging Nam). Vi ch trng li vit thong mng (mc 1.1.2.1.) Hi Linh s dng ng m bn cnh vic cho 4 b chuyn ng cng hng nh mt cch gii quyt vn du ging. Trong sut 44 nhp t n.70 113 ca on B, Cung n bc mnh ng s dng ch yu l ng m phi hp vi cch vo b theo kiu canon. n on D, t n.141 n n.177 ng li dng ng m Nam c 3 nhp ng m 4 b.

1.3. NHNG CCH CHUYN GING THNG GP Chuyn ging l th php ha m c nhiu tc gi Vit Nam s dng nht. C n 2/3 tc phm kho st s dng chuyn ging v bng cc cch sau.

1.3.1. Chuyn ging cng nng Chng ta gi l chuyn ging cng nng khi c hp m chung gia ging gc v ging chuyn n; hai ging ny hp m chung thay i chc nng.

1). Bi ca H Ch Minh (Vnh Lai):

24

+ (n.19 22): chuyn ging tm I2 [D-dur => A-dur => D-dur] bng cch dng hp m chung theo s sau:

{D-dur)}: [VII6/5(V) = VII6/5 ] III7 - IV6 = VIItn6 I {D-dur} (n.76-78) chuyn ging I2 [g-moll => c-moll] bng hp m chung:

{g-moll}: IIItn7[IV7 = I7]I7 I {c-moll} + (n.59 - 61): chuyn ging I3 [D-dur => g-moll t.n] vi hp m chung:

{D-dur}: [V7(IVh)[IVh = I] IIItn7 IV6 {g-moll t nhin} + (n.107 - 111): chuyn ging II3 [c-moll => D-dur] vi hp m chung:

{ c-moll}: [V7(V)[V6 = IV6] IV6 V7 {D-dur} 2). Cung n bc mnh (Hi Linh): + (n.40 43): chuyn iu thc t G-dur sang g-moll qua nt D (m bc V chung ca c 2 ging) n.42; sau , t quay g-moll v li G-dur bng hp m chung [IV = IVh]. (n.309): dng hp m chung l bc V chuyn iu thc t C-dur sang c-moll. + (n.200 202): chuyn ging I3 [G-dur => c-moll t.n] vi hp m chung:

{G-dur}: I[I = V] I {c-moll t nhin} 3). Vit Nam ting ht tri tim ta (Ca L Thun): + (n.33, n.126, n.134): chuyn ging I1 [D-dur => h-moll] bng cch dng hp m chung [VI = I] + (n.123, n.131): chuyn ging I1 [h-moll t nhin => D-dur] bng cch dng hp m chung [IIItn = I] + (n.159 161): chuyn iu thc bng hp m h t:

{h-moll}: [IV = IVh] I {H-dur} + (n.11 - 12): chuyn ging II3 [c-moll => D-dur] vi hp m chung:

{ c-moll t nhin}: [Vtn = IVh] I {D-dur} + chuyn ging tm (ly iu) dng hp m t ph cc nhp: n.51 [V(IIItn) => IIItn]; n.57 58 [VII6/5 => IIIT]; n.62 63 [V7(VI) => VI = I]; n.102 103 [VII7(V) => V7 VII7(V) => I]; n.124 [V => It]; n.137 138 [V7(II) => II] 4). M Qu hng (Nguyn Bch):

25

+ n.37: chuyn ging I1 [a-moll => C-dur] bng cch dng hp m chung [I = VI] v sau n.45, chuyn ging tr v a-moll bng [I = IIItn]. n.139: chuyn ging I1 [a-moll => C-dur] bng cch dng hp m chung [I = VI] v sau n.146, chuyn ging tr v a-moll bng [VI = I]. 5). i cy i cy (H ng Tn):

+ (n.109 110): chuyn ging tm I2 [D-dur => A-dur => D-dur] bng cch dng hp m chung theo s sau: {D-dur)}: I = V] I {g-moll}

6). Bch ng giang (Lu Hu Phc - Trn Vn Tn): C nhng on dng hp m chung l D (bc V) chuyn iu t G-dur sang g-moll v ngc li.

7). Bi ca Truyn tin (Tin Dng): + n.10: dng hp m chung [VI = I] chuyn ging I1 [F-dur => d-moll]. + n.52: chuyn iu t D-dur v d-moll nhng khng dng hp m A (bc V) lm trung gian m l hp m G (IVg). {D-dur)}: IV = IVg] {d-moll} + (n.81 - 82): chuyn ging II1 [a-moll => D-dur] vi hp m chung:

{ a-mol}: [V(VIItn) = I]I IV {D-dur} 8). Truyn Kiu, chng I (V nh n): + n.67: chuyn ging I2 [D-dur => G-dur] bng hp m chung [IV = I] 9). m Ging sinh (Kim Long): + chuyn ging tm (ly iu) dng hp m t ph vi cc m chuyn ng na cung ng cc nhp: n. 14 15, n.36 37 [V(V) => V]; n.31 32 [V(VI) => VI

1.3.2. Chuyn ging bt ng Trong cch chuyn ging ny cc tc gi khng dng s rng buc (bng vic thay i chc nng ca hp m chung hay dng ng m) gia ging gc v ging chuyn n m da trn chuyn ng ca giai iu. Khi kho st cc tc phm c chn, chng ti ghi nhn c nhng kiu chuyn ging bt ng di y.

26

1.3.2.1. T ging trng ny sang ging trng khc cch qung 3 th bn trn

Ni cch khc cch chuyn ging ny (thuc loi II1) c thc hin bng cch i t ging trng gc (v d 12, G-dur), b giai on chuyn sang ging th cng tn (g-moll) chuyn thng n ging trng song song ca ging th cng tn (B-dur). Tuy khng dng mi quan h hp m chung hay ng m nhng tht ra, cch chuyn iu bt ng ny vn c chun b trc bng vic xut hin nt F

n (m bc V ca iu thc chuyn n). Chng ta xem v d 12, Ph lc 2, tr.7, trch t Bch ng giang. Cch chuyn ging ny cng c thc hin trong Hi Trng Dng (Phm Mnh Cng Trn Chc) nhp 173 181 chuyn bt ng t C-dur n Es-dur.

V d 12 BCH NG GIANG Lu Hu Phc Trn Vn Tn

Chng ti nhn thy cc tc gi Si Gn trc nm 1975 thng s dng th php ny hn.

1.3.2.2. Theo cu trc ca tc phm Trong bi thnh ca hp xng m Bnh an (Ng Duy Linh) tc gi p dng mt on trnh by ch (ip khc) c nhc li ba ln xen k vi hai on chen (phin khc) c vit ging khc nhau v khc on ch . y ch l mt biu hin ca hnh thc rondo17.

17 PGS TS Nguyn Th Nhung, Gio trnh Phn tch tc phm m nhc Quyn 1 (Nhc vin H Ni, 2006), tr. 151

27

A (G-dur) B (e-moll) A C (g-moll) A Coda Trong ln trnh by u tin, on A kt thc hp m G ri sau mt phch ngh, chuyn ging cp I1 sang ging th song song (e-moll) on B (coi nh phin khc 1) m khng c yu t rng buc trung gian no. n cui on A ln trnh by th 2, cng sau mt phch ngh chuyn iu bt ng sang ging th cng tn (g-moll). Cch chuyn ging bt ng loi ny thng gp trong cc thnh ca hp xng vi cu trc mt ip khc c nhiu phin khc (ging nhau hoc khc nhau) nh m Ging sinh, Bi ca Truyn tin. 1.3.2.3. Thng qua hp m t ca ging chuyn n Chuyn ging bt ng c th c thc hin sau mt giai iu dn n hp m t ca ging chuyn n vo ngay hp m ch. y l nhn nh c cp

n trong Sch gio khoa ha thanh18. Chng ta c th xem trong v d 13, Ph lc 2, tr. 8.

V d 13 M GING SINH Kim Long

1.3.3. Chuyn ging bng nt c bit hoc giai iu chuyn tip

Cch chuyn ging ny da vo trung gian ca mt nt c bit (i vi iu thc gc) nhng bo trc (c th c trong) iu thc chuyn n hoc xy ra sau

18 Phm T Hng V Nht Thng (Nh xut bn m nhc Nhc vin5 H Ni, 1993), tr. 106.

28

mt nt nhc (c th ca nhc kh m) hay mt giai iu (ca phn thanh nhc) chuyn tip, trong c mang nhng yu t bo trc iu thc mi. Trong m Ging Sinh (Kim Long) dng nt E n nt nhc ca b Nam trong nhp 49 chuyn t ging g-moll vo ging G-dur. Trc , nhp 48, tc gi kt phn ging g-moll bng hp m D (bc V). Nt E n l nt c bit i vi iu thc gc nhng l m bc VI ca iu thc chuyn n. Cng trong tc phm ni trn, nhp 26, tc gi dng nt nhc chuyn tip do phn nhc c m nhim thc hin chuyn ging cp I2 [F-dur => C-dur]. Trong tc phm M Qu hng (Nguyn Bch), tc gi nhiu ln dng giai iu chuyn tip trn phn m piano nh nhng cu ni lm nhim v dn dt n chuyn ging chnh (n.15 19; n.69 72; n.117 121). Giai iu chuyn tip khng ch l kh nhc m cn c thc hin bng ging ngi. Bi ca H Ch Minh tc gi Vnh Lai dng hp xng 4 b ht ting m t n. 54 n n. 65 chuyn ging cp I3 [D-dur => g-moll]. Trong Hi Trng Dng (Phm Mnh Cng Trn Chc), t nhp 182 189 tc gi dng 4 b ng m ht giai iu trong hp m bc V theo chiu ngang chuyn t ging Es-dur v C-dur.

1.4. MT S TH PH P CN C PHT TRIN THM Trn ng i tm bn sc ring v bo v tnh dn tc trong s pht trin m nhc trn th gii nhiu tc gi Vit Nam v ang th nghim nhiu cch trong

cc sng tc kh nhc v thanh nhc trong nhiu nm qua. Trn y chng ti

cp n mt s th php ha m cho giai iu dn tc Vit trong hp xng. Cn mt s cch lm khc tuy c mts tc gi xng v p dng nhng vn cn c dnh u tin pht trin nhiu hn nhm to nn mt nt ring khng ch cho nhc hp xng Tp. HCM m cho c nn m nhc hp xng Vit Nam.

1.4.1. Hp m chng qung 4, qung 5 Theo TS Phm Phng Hoa, mt trong nhng la chn hng u ca cc nhc

s Vit Nam pht trin ha m trong cc tc phm kh nhc l chng qung 4,

mt qung c coi l c trng nht cho dn ca Vit Nam. Tc gi cng a ra

29

nhng kt qu kho st vic dng phi hp qung 4 vi qung 5 v qung 4 vi qung 2 c dng nhiu trong sng tc kh nhc Vit Nam19. Cho n nay, hp m chng q. 4, q.5 mi ch c dng ri rc trong mt s tc phm hp xng. Cha n 1/4 tc phm c dng cho chuyn ny c s dng loi hp m chng q.4 v q.5. Trong s , ng ch nht l cch dng rt c o ca loi hp m ny trong i ch hoa (Nguyn Vn Nam): sut 37 nhp u ca on A v 22 nhp u ca phn ti hin A (k t n.119) tc gi cho cc b din nt pedal hoc m hnh tr tc chuyn ng song song q.4 chng ln q.5 hoc ngc li; ring t n.17 24 v n.44 55, b Basso chuyn ng song song qung 5 vi Tenor v b Alto i q.5 song song vi Soprano khin cho gia b Tenor v Alto c chuyn ng q.4 song song (ni cch khc, chng ta c hai q.5 v mt q.4 chng ln nhau); t n.69 80, hp m c to thnh t cc q.4 song song gia Alto vi Soprano chng ln cc q.5 song song gia Tenor vi Alto, sau ngc li, cc q.5 song song gia Alto vi Soprano chng ln cc q.4 song song gia Tenor vi Alto. Tc phm th 2 ng ch vi th php ny l i cy i cy (H ng Tn). T n.78 99 v n.127 130 tc gi s dng hai loi hp m: chng ba qung 4 (F B E A) v (B E A D), chng hai qung 4 trn mt qung 5 (A E A D). Ngoi ra loi hp m ny vn ch mi c dng ri rc: trong n.92 ca Bi ca thng 5 (Hong Cng hp m chng hai qung 4 cch nhau mt qung 2: F Bb C F) hay n.132 ca M Qu hng (Nguyn Bch hp m chng hai qung 4 cch nhau mt qung 3: G C E A). Cn phi pht trin vic dng hp m chng qung 4 v qung 5 v hai qung ny ph hp vi thang iu thc v cch din cm truyn thng ca ngi Vit20.

19 Phm Phng Hoa, Mt s th php sng tc tiu biu trong m nhc th k XX (Nxb m nhc, 2013),

tr.153 157.

20 Nguyn Bch, m nhc trong ting rao hng ca ngi Vit, Thng bo khoa hc s 17/ thng 1-4-

2006, Vin m nhc, H Ni.

30

1.4.2. Chng m, chng hp m v hp m song song Cng theo TS Phm Phng Hoa21, mt trong nhng th php ha m c

dng nhiu trong m nhc th k XX l chng m v chng hp m. V cch chng m, cc tc gi s dng kh t do, t chng qung 2 n qung 4, qung 5 v thm ch khng theo mt quy tc nht nh no c. Vic chng hp m l mt cch to s

uyn chuyn, thong cho vic pht trin hp m trong cc b hp xng, c bit vn kh khn v du ging ca ting Vit. Chng ta nn pht trin th php ny nhiu hn na. Trong nhng tc phm kho st chng ti ch ghi nhn c hai tc

phm c s dng chng hp m, l: Hnh qun m (Xun Hng Minh Cm) nhp 107 [hai b N din hp m Fm, bc IV chng ln trn hp m Cm, bc I do 2 b Nam m nhim] v nhp 112 [hai b N din hp m Cm, bc I chng ln trn hp m Fm, bc IV do 2 b Nam m nhim]; Tr li Trng Sn (Th Bo), chng III, nhp 126 128 v n.144 146 (hp xng dng hp m Em v Em7, trong khi dn nhc dng G D9 G), n.230 (hp xng: Em; dn nhc G6), n.236 (hp xng: Bm; dn nhc D) Cch s dng hp m m song song l mt khuynh hng ha m ca th k XX, khc bit so vi cc th k trc22. Khuynh hng ny thng gp trong kh nhc. Cung n bc mnh (Hi Linh), t nhp 116 140, n.202 241 c s dng th php ny; trong , 2 b Nam m nhim cc hp m song song m cho b N solo hoc ht ng m. y l trng hp duy nht m chng ti ghi nhn c sau khi phn tch 18 tc phm chn.

Tuy khng phi l chuyn ng tt trong ha m v phc iu nhng chuyn

ng song song hoc cng hng gia 4 b (SATB) vn l la chn hng u ca mt s tc gi trc kh khn v du ging ting Vit. Do , hp m song song v chng m song song l mt th php cn c lu tm.

21 Phm Phng Hoa, Mt s th php sng tc tiu biu trong m nhc th k XX (Nxb m nhc, 2013),

tr.86 92.

22 Sd, tr. 90.

31

1.4.3. Hp m c trn nm m Khi phi m hoc sng tc hp xng ting Vit nu ch s dng hp m nm, by v chn nh trong ha m kinh in vn dng chc chn chng ta s gp khng t kh khn trc vn du ging. Trong v d trch t n c (Vit Chung) c nu mc 1.2.2, trang 22 chng ta c trng hp chng tt c nm m ca

iu thc ng cung. thot khi kh khn v du ging ca ca t Vit, chng ta nn coi vic dng hp m c nhiu hn nm m l mt phng tin cn khai thc, nht l phi hp vi cc phng php khc c cp n trn y.

Tiu kt chng 1 Khc vi nhc phc iu, trong ha m cc hp m ng vai tr chnh yu

khng ch to nn mu sc cho tc phm m cn lm ni bt tnh dn tc ca tc phm nh vo u th ca kt cu ch iu lm nn tng cho giai iu. Cc tc

gi Vit Nam v ang khai thc, sng to nhiu khi cnh ca ha m Ty

phng dn hnh thnh kiu ha m ph hp vi giai iu v iu thc Vit Nam. Trong chng ny chng ti th lit k v tng kt nhng cch dng sng to trong lnh vc ha m ca cc tc gi hp xng Vit Nam, gii hn trong

phm vi thnh ph H Ch Minh. D vy chng ta cng c c mt ci nhn tng

qut v ngn ng ha m trong hp xng ca min Nam.

32

Chng 2: MT S TH PHP PHC IU TRONG CC SNG TC HP XNG

Trong sng tc m nhc loi kt cu n gin nht l nhc n m (monophony), ch din ra trn mt ging hay b khng c ha m i km. mc phc tp hn mt cht chng ta c loi nhc d m23 (heterophony) gm hai hoc nhiu b trong ch c mt b din giai iu cn bn cn cc b khc cng din giai iu nhng vi nhng bin tu khc nhau (v tit tu, tc , mc hoa m,...). Loi nhc d m thng mang tnh ng tc. Khi b din giai iu cn bn (chnh) c m bng cc ging khc theo quy lut ha m v cc b m ny ng vai tr ph, chng ta c loi m nhc ch iu24 (homophony). Loi kt cu th t ca m nhc kinh in l: phc iu25 (polyphony). Tuy cng gm hai hay nhiu b nhng khc vi kt cu d m ch: nhc d m da trn mt cng mt giai iu cn nhc phc iu da trn i m26 (counterpoint). Mt kt cu i m hay phc iu bao gm hai hay nhiu giai iu ng thi, khc bit nhau v nt nhc v tit tu. Ngi sng tc khng b buc phi dng ring, c quyn mt kt cu no (trong s bn loi trn y) cho tc phm ca mnh. Ni cch khc, cc kt cu ny c th c phi hp v vn hnh chung vi nhau.

Cc tc gi ca nhc hp xng Vit Nam thng dng phc iu nh mt th php sng tc hn l mt kt cu m nhc. Chng ti cha thy mt tc phm hp

xng no l tc phm phc iu thun ty. Ngc li, h c khuynh hng s

dng th php phc iu trong cc tc phm hp xng ch iu. Bn cnh 18 tc

23 thng c gi l phc iu b tng. Chng ti dng thut ng d m v hai l do: 1/. ngha nguyn

gc ca hetero l khc, khc bit, d bit. 2/. tng phn vi cch gi n m, monophony.

24 l ra nn c gi l ng m (homo = ging, tng ng). y chng ti gi li thut ng ch

iu v quen thuc vi nhiu ngi khi cn dng trong khi nim tng phn vi phc iu.

25 cn c gi l a m (poly = nhiu)

26 thng c gi l i v. Trong nghin cu ny chng ti dng t i m v counterpoint (Anh), contre-point (Php) bt ngun t mt thut ng Latin c ngha l nt i nt.

33

phm c dng kho st v th php ha m trong chng I, chng ti s dng thm 1 tc phm khc tm hiu v th php phc iu thng c dng.

2.1. PHC IU TNG PHN m nhc phc iu t n hm tng phn, l s kt hp hai hay nhiu giai iu khc v tng phn nhau. Trong loi phc iu ny tng m nhc (motif) ca b ny s khng ti din (hay c m phng li) trn b khc. V cc b khng bao gi dng mu tit tu ging nhau nn kt cu m nhc l a tit tu thay v n tit tu. ng nt giai iu (contour) thng di chuyn ngc hng hoc chch hng (hay chuyn ng xin, oblique). Kt qu cui cng l cc tuyn b c lp. Trong m nhc, i m l mi quan h gia cc b ging ph thuc ln nhau v ha m nhng c lp nhau v tit tu v contour. V vy theo chng ti,

nu gi phc iu tng phn l phc iu khng m phng (non-imitative) nh nhiu quc gia khc gi th s lm r tnh cht ca loi phc iu ny hn.

2.1.1. Th php tng phn trong phc iu t do Quan st cc nhp 26 37, tc v b ca on B trong i cy i cy (H ng Tn) chng ta thy ngoi tr hai nhp u c b Basso v Tenor mang tit tu ging nhau, trong cc nhp cn li bn b u c chuyn ng c lp vi tit tu v hnh nt khng trng lp nhau. Thay v p dng cht ch cc quy tc i m ph bin nh: i m chuyn ng (gm i m dc hay i v i ch27, i m ngang hay i v chuyn ng ngang v i m dc ngang hay i v chuyn ng nh trng), i m ba b c b song song q.3, q.6 (cn gi l i v km nt trng ip, i v 3 b tng), i m o nh (cn gi l i v soi gng),...tc gi dng th php tng phn mt cch t do vi mt quy tc chung: cc b c lp v tit tu, u tin cho hai chuyn ng chch hng v ngc hng. V d 14, Ph lc 2, tr. 8 cho thy mt trng hp dng th php tng phn trong phc iu t do ca tc gi i cy i cy (H ng Tn). Trong phn ti hin nhp 66 77 chng ta gp li th php ny. Mt v d khc v phc iu tng phn t do c thy n c (Vit Chung, n. 13 - 25).

27 theo cch gi ca PGs Hong m trong Phc iu thc hnh (Nxb m nhc, 1997).

34

V d 14 i cy i cy H ng Tn

2.1.2. i m chuyn ng Khi phi hp xng cho Vit Nam, minh chu tri ng (Hng Ln), chng ti dng th php theo kiu i m chuyn ng nh trong v d 15 (Ph lc 2, tr. 8). Giai iu (vi ca t) t b Tenor c a ln b Soprano trong ln lp li. Cc b cn li dng ting m vi di nt ln hn (yu t tng phn). Tuy khng hon ton dng cch i ch theo qung nh trong i m kp hai b tng phn nhng vn gi nguyn tc dch i m m khng thay i m iu28.

V d 15 Vit Nam minh chu tri ng Hng Ln Nguyn Bch

28 Hong m, sd.

35

2.1.3. i m ba b c b song song q.3, q.6 Trong v d 16, Ph lc 2, tr. 9, tc gi phi hp xng, Minh Cm, dng th php i m tng phn vi b Basso i giai iu chnh v Alto l b i m. Bn cnh , b Soprano i qung 3 bn trn Alto to thnh i m ba b c b song song qung 3 (i v km nt trng ip).

V d 16 Hnh qun m Xun Hng Minh Cm

on nhc v d 17, Ph lc 2, tr. 9 c thc hin vi th php i m ba b c b song song qung 6. Trong , b Soprano cng vi Alto lm b chnh, Basso l b i m cn Tenor l b song song qung 6 bn di ging N. T na sau ca nhp 21, vai tr c hon i vi b Tenor v Basso ht giai iu chnh v Soprano lm b i m v Alto l b song song qung 6 bn trn hai ging Nam.

V d 17 Vit Nam minh chu tri ng Hng Ln Nguyn Bch

36

Trong phc iu, cc b c vai tr quan trng tng ng nhau tuy c lc b ny chim u th hn nhng b khc. Vic hon i vai tr m nhim giai iu nh cp n trong hai mc 2.1.2 v 2.1.3 trn y cn c thc hin nhiu

hn so vi m nhc ch iu to tnh c lp gia cc b khng ch v m nhc m cn gii quyt c kh khn v du ging ca ca t ting Vit.

2.2. PHC IU M PHNG Trong m nhc phc iu, m phng l th php nhc li mt giai iu hay

mt motif lun phin trn cc b khc. Ni cch khc, i m m phng din ra khi mt b lp li (b p) hoc bt chc cc mu nhc c trnh by trong b khc (b khi). Nu hai b ny ging ht nhau lc chng ta c th php canon. Trong canon vic m phng din ra lin tc. y l mt th php quan trng pht trin m nhc v n to c s thay i trong tnh nht qun. Nhiu tc gi

Vit Nam s dng th php ny trong m nhc nhiu b (kh nhc v hp xng).

2.2.1. Phc iu m phng n gin 2.2.1.1. M phng n gin c b i m Trong Vit Nam ting ht tri tim ta (Ca L Thun), t n.128 135, tc gi dng b Basso bt chc li tit tu trong phn u ca b Alto mt qung 5 ng bn di v sau b Tenor cng lp li cu nhc ca b Soprano cch q.5 trong khi hai b Alto v Basso tr thnh b i m tng phn. Kt cu trong 4 nhp sau (n.132 135) l a tit tu v xut hin hai tng tit tu khc bit, mt tng gm nt trng v mt tng gm nt mc n l ch yu, bn cnh l nt en.

Hong Cng bt u phn hp xng ca Bi ca thng 5 (n.86 - 89) bng cch dng Soprano din giai iu khi xng (b khi, P - proposta); sau cho nhc li xung mt q.4 ging Alto (b p, R - riposta), b Basso mang yu t i m tng phn v tit tu (b i m, C - contrepoint) v b Tenor nhc li mt

37

phn sau ca b Alto nhng cng c h xung mt q.4. Kiu nhp xng ny c dng li n.92 95. n phn ti hin, t n. 139 145, tc gi vn dng th php ny nh vai tr cc b thay i: Tenor l b P, Basso l b R v Alto l b C.

2.2.1.2. M phng n gin khng c b i m Sau on pigraphe29 nh mt t di 10 nhp, Bi ca Truyn tin (Tin Dng) c nhp xng theo kiu m phng n gin khng dng b i m (n.11 14): motif bn nt ca trong hai nhp u Basso c m phng ln q.4 Tenor, ri ln q.5 Alto v sau cng Soprano xut hin mt q.4 bn trn b Alto. Th php ny c lp li t n.53 56 vi cht thay i l motif bn nt ca Basso c m phng ln q.5 Tenor, ri ln q.4 Alto v cui cng ln q.5 vo b Soprano. y l kiu tin hnh b rt thng c cc tc gi Vit Nam s dng m u cu nhc, on nhc. Chng ta tm thy cc v d khc trong: m Bnh An (Ng Duy Linh, t n.16 39), m Ging sinh (Kim Long, n. 4 7). c bit, Hnh qun m (Xun Hng Minh Cm), 6 nhp Coda c tc gi phi hp xng p dng th php m phng n gin khng c b i m to hiu qu tt dn m t hnh nh on qun ang i xa dn (v d 18, Ph lc 2, tr. 9).

V d 18 Hnh qun m Xun Hng Minh Cm

29 Nguyn Th Nhung, Phn tch tc phm m nhc Quyn 2 (Vin m nhc, 2006), tr. 71 78.

38

2.2.2. Phc iu m phng phc tp (Canon) Loi phc iu m phng ny c coi l phc tp hn v b p (R) phi nhc li ton b (v c tit tu ln qung nhc) b khi, P. Kiu i m m phng phc tp ny cn c gi l canon30. Trong cun sch Phc iu thc hnh PGS Hong m chia canon thnh hai loi ln: canon n gin v canon phc tp.

2.2.2.1. Canon n gin Trong sng tc hp xng Vit Nam, cc tc gi s dng ch yu loi canon n gin hoc m phng kiu canon. Canon n gin v c bn chnh l m phng n gin nhng nhc li nhiu ln hn.

Sut 14 nhp, t n.138 n 152, ca Bch ng Giang Trn Vn Tn dng th php canon n gin bng cch cho ging Nam nhc li ging N gn nh nguyn vn (m nhc ln ca t) v bt ng chuyn ging cp II1 (mc 1.3.2.1, trang 26). Sau , t n. 153 - 165 tc phm tip tc c pht trin cng bng canon n gin. Trong M Qu hng (Nguyn Bch), t nhp 36 52, tc gi cng dng canon n gin b Nam ui theo b N bng giai iu pha ln gia iu Nam, hi Xun (C D F G A) vi hi On (C E F G A). M phng kiu canon c Nguyn Vn Nam s dng t n.57 n.68 ca i ch hoa khi xng on B (tc phm c cu trc A pigraphe 1 B pigraphe 2 A). (v d 19, Ph lc 2, tr. 10). Trong tc phm ny ng cn dng m phng kiu canon nhiu ln n. 19 28, n. 95 101, n.165 171.

V d 19 i ch hoa Nguyn Vn Nam

30 kanon (Hy Lp) = lut l, quy tc.

39

n c (Vit Chung) chng ta cng gp th php m phng kiu canon khi vo u on III (n.67) nh trong v d 20, Ph lc 2, tr. 10.

V d 20 n c Vit Chung

Mt dng m phng kiu canon khc l lp li nhng motif ngn ui theo trn cc b cn li to hiu qu nh ting vng (v d 21, Ph lc 2, tr. 10). Th php ny c khng t nhc s sng tc hp xng p dng. Chng hn, trong 1307 nhp ca ton b Truyn Kiu (th: Nguyn Du; nhc: V nh n) c 869 nhp vit cho hp xng th c n 157 (18%) nhp s dng kiu nhc li ny.

V d 21 Vit Nam ting ht t tri tim Ca L Thun

Canon n gin cn c cc tc gi Vit Nam vn dng mt cch sng to nh trong v d 22, Ph lc 2, tr. 11). Qua , hai b Soprano c ui bi hai b Tenor v b Alto c ui bi b Basso.

40

V d 22 Hnh qun m Xun Hng Minh Cm

2.2.2.2. Canon phc tp Khi c p dng thm th php i m 2 trong s cc b pht trin theo th php canon th chng ta c canon phc tp. Th php ny tuy c dng nhiu trong kh nhc Vit Nam nhng vn cn t c dng trong hp xng (v d 23, Ph lc 2, tr. 11).

V d 23 M Qu hng Nguyn Bch

41

2.3. GII QUYT PHC IU TRONG MI QUAN H VI CA T 2.3.1. Dng nguyn m thay cho t ng

Mt trong nhng c im vt tri ca phc iu so vi ha m l tnh c

lp gia cc b. Cc k thut i m ca m nhc phc iu gip cho cc b tuy c cc b tuy c giai iu tng i khc nhau nhng vn c mi quan h khng kht v b ny thng m phng nhc ca b khc. Khi vit ca t cho mt on nhc hp xng vit theo phong cch phc iu, chng ta nn b mang giai iu chnh (b khi, P, xut hin trc tin) gi nguyn vn bn vn cn cc b khc, ch cn gi li nhng ch cn bn ni ln c chnh ca cu vn, b bt nhng t ph (tr t, thn t,...) khng cn thit, v nu cn th thay bng cc nguyn m. y l mt cch d thch ng du ging ca ca t vi phn m nhc. Ngoi ra, trong th php i m khng m phng (hay i v tng phn) khi cc b din nguyn m bng nhng nt c trng ln hn b chnh ( c s tng phn theo quy tc i m) th b chnh li ni bt hn v ngi nghe cng d nhn ra ca t hn. Chng ta quan st cch dng ny trong v d 24, Ph lc 2, tr. 11.

V d 24 i cy i cy H ng Tn

Nu cho cc b nhp xng hay kt thc m khng m phng theo quy tc i m, ngha l mi b c gi nguyn nhc khc nhau vi ca t khc nhau th khng khi gy ri cho ngi nghe. Vic dng nguyn m (hoc t n tn cng bng nguyn m) thay cho t ng phi hp vi quy tc i m trong nhc phc iu s gip gii quyt hiu qu vn du ging, vn vn l kh khn hng u khi sng tc nhc hp xng ting Vit.

42

2.3.2. Dng ting m b sung Ting m thng l nhng nguyn m c thm vo ngn hoc ly (din mt m trn mt nhm nhiu nt). Trong thanh nhc , k thut ny gi l melisma v l mt trong nhng th php c dng nhiu trong hp xng phc iu. Ting c thun li l hu nh a s cc t u tn cng bng nguyn m. Ting Vit li c kh nhiu tn cng bng ph m. Bn cnh , quy tc i m ca nhc phc iu i hi phi u tin cho chuyn ng ngc hng nn du ging ca b p (R) v b i m (C) d b ngc vi b giai iu chnh. Do , th hin c ca t trn cc b R v C, cc tc gi thng s dng ting m. Khi s dng ting m cn cn ch ti tnh m thut, trnh dng nhng t hay nhm t xa l vi truyn thng vn hc Vit Nam v lm ca t thm ti ngha.

Trong v d 25, Ph lc 2, tr. 12, ting m khng lm sng thm ngha ca t. V d 25 Cung n bc mnh (th: Nguyn Du, nhc: Hi Linh)

2.3.3. Vn ngt ch v nhc li cu th trong ca t Th php phc iu, k thut i m i hi cc b phi c tit tu khc nhau. iu ny nh hng h tng ti vic ngt ch ca ca t (thng cng l ca cu th). Phc iu gip cho ngi nhc s c nhiu c hi a ra nhng gii php ngt ch khc nhau cho cu th ca t. phi hp tt gia ngt ch vi m nhc

cn tham kho nhng kiu o ch, nhc li trong cc th loi th khc nhau nh:

lc bt, tht ngn bt c,...V d, trong th lc bt, thng c cc kiu o nh: + o bn t cui ln u lm thnh cu nhc, sau nhc li c cu lc xui chiu lm thnh cu nhc th hai.

43

+ o c su t nhng chia thnh ba nhm u nhau. C hai t thm ting m ph thnh mt cu nhc ngn, sau nhc li c su t xui chiu; khi , hai t

u c th c nng cao , cn bn t sau gi nguyn giai iu ln ca t. V d, vi li th: ai qut sch l rng, ca t c o theo kiu ni trn s l: Qut sch iii y my l rng ai/ ai qut sch ii y my l rng V cn nhiu kiu o ch khc i vi th lc bt cng nh vi cc th loi khc. i vi vic nhc li cu th cng c nhiu kiu thng c s dng nh: (ly trng hp th lc bt) nhc li ton vn nhc v li ca cu lc, nhc li bn t cui ca cu bt nhng h thp cao v tit tu on cui tng t nh cu lc bn trn,....Ngc vi kiu o ch v nhc li l din cu nhc theo trt t ca cu th nhng c thm ting m u, gia hay cui cu th nu thy cn. y l kiu

xui ph hp vi nhiu th loi th khc nhau (4, 5, 6, 7, 8 ch).

Tiu kt chng 2 So vi ha m tuy th php phc iu t c s dng trong cc sng tc hp xng c lu hnh ti thnh ph H Ch Minh nhng cc tc gi vn dng sng to cho ph hp vi yu cu ca ni dung tc phm, c bit trong vic s dng gii quyt nhng kh khn ca ca t ting Vit. Cng xut pht t nhu cu gii quyt nhng kh khn v du ging ca ca t, nhng quy tc i m thng c cc tc gi Vit Nam p dng mt cch linh hot nh: dng i ch qung 4 bn cnh k thut i ch qung 8, 10, 12 nh trong nhc i m Ty u, s dng m phng kiu canon nhiu hn canon thun ty (loi n gin hoc phc tp), s dng nt pedal nhiu nhng mt phng tin to ra tnh a tit tu ca m nhc phc iu,...Cc tc gi dng phc iu nh mt th php sng tc hn l mt th loi m nhc nn ngay c trong m nhc nh th cng hu nh khng cc tc phm

hp xng thin v phc iu nh: canon, motet, cantata, missa...Pht trin vic s

dng k thut i m trong cc sng tc hp xng Vit Nam l mt iu cn thit v ph hp vi tnh a dng, bin i trong s nht qun ca m nhc Vit (trng hp lng bn trong nhc truyn thng).

44

KT LUN

Ha m v Phc iu l hai thnh t quan trng hng u trong sng tc v k

thut hp xng. c c mt nn m nhc hp xng tt, trc ht, chng ta

cn c nhng tc phm hp xng tt bn cnh vic pht trin cc k thut hp xng nh: khai thc cc m vc hp xng, pha trn ging, cn bng ging, pht m ca t, s chnh xc v tit tu, cch din cm,...

Ha m v Phc iu tuy tng phn nhng li b sung cht ch cho nhau lm trn vn chc nng to nn khng gian m nhc (chiu dc, chiu ngang). i vi ai quen nghe nhc ha m th nhc phc iu c th xa l. Tuy c mt thi

k nhc phc iu c pht trin mnh ti Ty u, nht l trong phm vi m nhc tn gio nhng cho n nay n vn khng tr nn quen thuc vi ngi phng

Ty bng nhc ha m. Trong khi , m nhc chu ni chung v m nhc truyn thng Vit Nam ni ring cho thy c nhiu yu t phc iu. l mt trong

nhng l do ti sao ngi phng Ty vn cn xa l vi nhc chu . Tuy vy, ngy cng c nhiu nh son nhc phng Ty ln khn thnh gi bnh thng tm n m nhc truyn thng Vit Nam cng nh cc nn m nhc chu khc.

Nhc hp xng ca chng ta nghe cn Ty qu bi v ch trng nhiu n ha m. Mc d c nhiu tc gi tm cch to nt ring cho hp xng Vit nh chng ti cp n trong chng 1, mc 2 nhng mi ch l chic o kiu

Ty c may bng vi Vit31. to nn mt nt ring bn cnh vic bo tr v pht trin nhc hp xng Vit Nam, trong cc sng tc hp xng chng ta nn

lu tm c bit n tnh phc iu c bit ca nhc dn tc Vit v s cn bng gia ha m vi phc iu.

31 ngi c quan nim ha m l mc o cho tc phm (Bekleidung)

45

TI LIU THAM KHO

Ting Vit 1. Nguyn Bch (2003), Ha m t C in n Hin i, Nxb m nhc, H Ni. 2. Tin Dng (2001), Ti vit ca khc ting Vit, Nxb Tr, Thnh ph H Ch Minh. 3. Tin Dng (1974), i m I, II, III, Bn in rono, Si Gn. 4. Hong m (1997), Phc iu thc hnh, Nh xut bn m nhc, H Ni. 5. Phm Phng Hoa (2013), Mt s th php sng tc tiu biu trong m nhc th

k XX, Nh xut bn m nhc, H Ni. 6. Nguyn Lng Hng (1961), Sch gio khoa ha m thc hnh (dch t nguyn

tc ca Rimsky-Korsakov (Petersburg, 1886); do L Yn hiu nh), Nh xut bn m nhc, H Ni.

7. Phm T Hng (1991), Phc iu nghim khc, Nhc vin H Ni. 8. Phm T Hng V Nht Thng (1993), Sch gio khoa ha thanh, Nhc vin

- Nh xut bn m nhc, H Ni. 9. Hi Linh (1993), Nhc a iu Vit Nam (Vietnamese Polyphonic Music), USA. 10. Nguyn Th Nhung (2006), Gio trnh phn tch tc phm m nhc (quyn 1),

Trung tm Th vin m nhc Nhc vin H Ni. 11. Nguyn Th Nhung (2006), Phn tch tc phm m nhc (quyn 2), Vin m

nhc Nh xut bn T in Bch Khoa, H Ni. Ting nc ngoi 12. Leon Dallin (1974), Techniques of Twentieth Century Composition K thut sng tc Th k 20, i hc tiu bang California, Long Beach, USA. 13. Johann Joseph Fux (1971), The study of counterpoint Nghin cu i m, Norton Company, New York, USA. 14. Percy Goetschius (1902), Applied counterpoint i m ng dng, USA. 15. Walter Piston (1947), Counterpoint i m, i hc Harvard, USA. 16. Dmitri Tymoczko, Root motion, Function, Scale-degree: A grammar for elementary tonal harmony Chuyn ng ca m nn, Cng nng, Bc thang m: Mt ng php cho ha m iu tngh cn bn, i hc Princeton, USA. Bi bo, ti liu nghin cu khoa hc 17. Nguyn Bch (2006), m nhc trong ting rao hng ca ngi Vit Nam, Thng bo khoa hc s 17, thng 1-4-2006, tr. 134 141, Vin m nhc Vit Nam, H Ni. 18. Nguyn Vn Ha (2013), Hi Linh v li vit thong mng.

46

19.Hong nh Loan (2006), Vn ha m trong tc phm ha tu dn nhc dn tc ng i Vit Nam, Lun vn Cao hc chuyn ngnh L thuyt v Lch s m nhc, Nhc vin Tp, HCM. 20. V Nht Thng (1988), Ngu hng t ch thi gian khng gian m nhc, Tp ch Nghin cu Vn ha Ngh thut s 6 (83), thng 11-12-1988, H Ni. 21. V Nht Thng (2003), i iu v nhc nc ta, H Ni. Trang Web 22. HookTheory Beta http://www.hooktheory.com/ 23. Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page

Tng ph 24. V nh n, Truyn Kiu (th: Nguyn Du) chng I: Mi tnh u 25. Nguyn Bch, M Qu hng 26. Nguyn Bch, Vit Nam minh chu tri ng (nguyn tc: Hng Ln) 27. Th Bo, Tr li Trng Sn 28. Minh Cm, Hnh qun m (nguyn tc: Xun Hng) 29. Trn Chc, Hi Trng dng (nguyn tc: Phm Mnh Cng) 30. Vit Chung, n c (cm hng t Dn ca Vit Nam) 31. Hong Cng, Bi ca thng 5 chng I: Andante con brio 32. Tin Dng, Bi ca Truyn tin

33. Vnh Lai, Bi ca H Ch Minh (th: khng r) 34. Ng Duy Linh, m bnh an 35. Hi Linh, Cung n bc mnh (th: Nguyn Du) 36. Kim Long, m Ging sinh (th: Xun Qu) 37. Nguyn Vn Nam, Bi ca mng Xun chng II: i ch hoa

38. Ca L Thun, Vit Nam ting ht t tri tim

39. H ng Tn, i cy i cy 40. Trn Vn Tn, Bch ng Giang (nguyn tc: Lu Hu Phc) 41. Khnh Vinh, Ht v Ngi, H Ch Minh (th: Sergei Aphonin) 42. L Quang V, Tr con Sn M chng II: Bn st nhn

1

NHN XT CHUYN III Mt s vn v ho m v phc iu

trong cc sng tc hp xng ti tp. H Ch Minh ca nghin cu sinh Nguyn Bch

--------- Ngoi Mc lc (2 trang), Bn quy c v cch gi tn v k hiu (2 trang), bng lit k 42 ti liu tham kho (2 trang) th

PHN VIT 34 trang, chia thnh nhng chng, mc nh sau:

M u: Di 4 trang , chim 11,77 % Chng 1: Di 21 trang, chim 61,76 % M chng 1: 1 trang / 21 trang - 4,76 % Mc 1.1. 8 trang / 21 trang - 38,09 % Mc 1.2. 4,5 trang / 21 trang - 21,43 % Mc 1.3. 4 trang / 21 trang - 19,05 % Mc 1.4. 3 trang / 21 trang - 14,29 % Tiu kt chng 1: 0,5 trang / 21 trang - 2,38 % Chng 2: Di 8 trang, chim 23,53 % M chng 2: 1 trang / 8 trang - 12,5 % Mc 2.1. 2 trang / 8 trang - 25 % Mc 2.2. 2,5 trang / 8 trang - 31,25 % Mc 2.3. 2 trang / 8trang - 25 % Tiu kt chng 2: 0,5 trang / 8 trang - 6,25 % Kt lun: Di 1 trang, chim 2,94 %

*

PH LC 160 trang, chia thnh ba phn

Ph lc 1: 4 th (2trang) Ph lc 2 25 v d trch t 18 bn hp xng (10 trang) Ph lc 3: 19 tc phm v on tc phm (148 trang)

---------

2

NHN XT

1. ng vi tn ti, chuyn ny nghin cu sinh (NCS) chuyn phn tch v ho m v phc iu trong mt s tc phm vit cho hp xng tng c biu din ti Si Gn trc y v tp.H Ch Minh hin nay. Qua mc 4 phn M u v qua Li ni u m ti thng gi l M (chapeau) ca chng 2, ti bit NCS la chn 19 (18 + 1) tc phm tiu biu trong s rt nhiu bn hp xng c biu din lm i tng kho st, phc v cho mc tiu nghin cu ca mnh. Do , nhiu vn v ho m v phc iu c nu trong cng trnh cng s c th tm thy trong nhng bn hp xng khc. Ti ng vi cch lm ny ca NCS v ngn gn, ph hp vi chiu di cho php cng nh ln ng mc vi mt bn bo co chuyn . 2. Nhn vo s trang so snh trn, ta thy chng 1 di gn gp ba ln chng 2, biu hin s thiu cn i nghim trng. Tuy nhin, khi c nhng dng sau y M ca chng 2: "Cc tc gi ca nhc hp xng Vit Nam thng dng phc iu nh mt th php sng tc hn l mt kt cu m nhc. Chng ti cha thy mt tc phm hp xng no l tc phm phc iu thun tu. Ngc li, h c khuynh hng s dng th php phc iu trong cc tc phm hp xng ch iu" (trang 26) th ti hiu rng s thiu cn i y c nguyn nhn khch quan v cu trch dn trn cng mang gi tr ca s tng kt. 3. Kh nhiu ch v c th ni l thng xuyn NCS nhc ti s ph hp cn thit gia li ca c du ging ca ting Vit vi giai iu nhc trnh c th gy nn s hiu nhm rt tai hi v ngha. Phi chng l ngi tng b "tr gi" trong vic vit, dng v iu khin hp xng m tc gi lun phi nhc nh nh vy. Ging ngi c nhiu u im, nht l khi n ht c li ca nhng chnh v th m n km xa cc nhc c v nhiu mt, k c vic pht ra cc cao chnh xc khi cn thit. Ti bit NCS mun ni ti nhng kh khn m cc tc gi vit hp xng thng xuyn gp phi, t hiu c s hn ch nhiu khi kh vt qua trong vic phi ho m hoc vit cc b phc iu cho ring gng ht.

3

4. B cc ca chuyn ph hp vi "tp trung vo vic phn tch nhng th php sng tc lin quan n ho m v phc iu" (trang 2) cng vi mc tiu "h thng ho cc th php ho m, phc iu trong mt s tc phm hp xng c sng tc hoc phi m t ca khc" (trang 3, dng 15-16) nhm ti mc ch "tm ra nhng ci cn cn phi b sung, ng thi gii thiu nhng hng mi cho s pht trin th php sng tc nhc hp xng Vit Nam" (trang 3, dng 21-22). Chng 1 c bn mc ln, c nh s bng hai con s. Mi mc ln bao gm nhiu mc, c nh s bng ba con s ri n cc mc nh vi bn con s ti cc l nm con s. Vy l dng ti nm cp. Chng 2 ngn hn, ch dng ti bn cp. c ton chuyn , ti cng nhn b cc nh trn l hp l. Ti cn nhn thy sp xp y, tun t t mc ln qua cc mc nh ti cc l ln lt t n gin n phc tp, ng thi c ch tm kt hp vi qu trnh lch s, t nhng th php m nhc c t thi Baroque n giai on c in ri lng mn ca nhc Ty u cho ti khi cc nhc s Vit Nam tip thu v pht trin mt cch sng to nhm th hin bn sc dn tc trong nhc mi. l lgic (logique) ca b cc chuyn .

Chng 1 Mc 1.1 : Ni v cc dng hp m chng lin tip qung ba v s ni tip gia chng, s tip thu nguyn dng v s k tha c thay i ca cc nhc s Vit Nam v cc cch s dng. c bit y, NCS dng ton thng k lm cho vn c r rng. Hn na, v cn so snh vi 1300 ca khc ph thng chu u c Dave Carlton tng kt v biu hin qua th nn NCS cng phi dng th ngi c d dng nhn ra s ging nhau v khc nhau. Ti cho rng biu hin kt qu nghin cu qua thng k, ri hin th kt qu trn th l mt cch lm tuy c i vi cc ngnh khoa hc khc nhng cn mi i vi ngnh khoa hc m nhc nc ta l mt hnh ng ng c khuyn khch v n mang li li ch to ln trong vic phn nh cng nh nhn thc bn cht ca hin tng m nhc mt cch nhanh chng, chnh xc v ton din. Mc 1.2 : cp ti nhng hp m chng cc qung khc ngoi qung ba hoc nhng hp m thm nt vi nhng th php phi hp khng ging vi nhac

4

c in v lng mn phng Ty. Nh vo s phn tch t m m NCS c th nu ln nhng nhn nh chnh xc, c gi tr khoa hc. Mc 1.3 : Tng kt v phn loi cc cch chuyn ging thng gp: Phn tch 19 ch chuyn ging cng nng trong 9 tc phm hp xng v mt vi cch chuyn ging bt ng, khng theo quy tc s dng hp m chung. Mc 1.4 : kin ca tc gi v s thnh lp cc hp m, chng m v mt s cch s dng cn c pht trin thm nhc hp xng Vit Nam tng bc tin ti xc lp bn sc ring, pht huy hn na tnh dn tc. Ti cng nhn NCS b nhiu thi gian, cng sc la chn tc phm, v phn tch mt cch t m ri phn loi cc kt qu theo tng nhm ng hu trnh by c r rng. NCS hiu bit su sc v mn ho m.

Chng 2 Mc 2.1 : Ni v Phc iu tng phn c dng trong cc bn hp xng chn lm i tng kho st y c ba tiu mc: 2.1.1 Th php tng phn. phn tch hai bi v a mt v d; 2.1.2. i m chuyn ng. Nu mt v d v 2.1.3. i m ba b c b song song qung 3, qung 6. Nu hai v d. Mc 2.2 : Ni v Phc iu m phng. Chia thnh hai tiu mc: 2.2.1. Phc iu m phng n gin. Phn tch su tc phm. 2.2.2. Phc iu m phng phc tp. Phn tch nm tc phm. Mc 2.3 : Ni v mi lin quan gia phc iu vi ca t. Chia thnh ba tiu mc: 2.3.1. Dng nguyn m; 2.3.2. Dng ting m; 2.3.3. Ngt ch v nhc li cu th. L ngi hot ng trong ngnh, NCS nu nhiu kin c nhn l nhng kinh nghim c c kt t thc t. Ti nhn thy NCS phn tch cc tng ph hp xng mt cch chi tit, nh th m phn bit c s khc nhau chia thnh cc mc nh: 2.1.2. i m chuyn ch (tr.28) vi 2.2.1.1. M phng n gin c b i m (tr.29) v vi 2.2.2.1. Canon n gin, gi nm na l ht ui. S phn chia nh th l tinh t. 5. Khng ch thy trong ton chuyn m cc chng v trong tng mc, NCS u c li ni u v li kt thch ng vi ni dung v di ca chng. Ti cho l cch lm biu hin s trn trng i vi nhng vn c nu ra.

5

GP

Xin khng bn ti cc t chuyn mn, cc thut ng c dng trong chuyn v mi ln chng xut hin, NCS u ghi r ni cn c v l do s dng. Cho d vn cn c th bn thm nhng do thi gian c hn nn ti xin php ch ni v ni dung.. 1. Tiu mc 1.1.2.1. Lin kt theo vng qung 5 (tr.9-10). Ti mi ch xem s bn vit ca NCS, th tht l cha c thi gian sot trn cc tc phm c in trong phn ph lc th thy rng: y c ch l chuyn ging tm (ly iu) hoc m tin chuyn ging tm, c ch l m tin diatonique cc hp m nm, c ch l m tin diatonique cc hp m by, li c ch l m tin chromatique cc hp m by. Cc k thut ny c th dn ti chuyn iu hoc khng. Nu nh NCS cn c vo cun ho m no gp tt c cc k thut trn vo cng mt mc c gi l Lin kt theo vng qung 5 th ti s khng c kin. Trong trng hp y, ti ch nhc rng ng tin ca cc hp m u l qung 4 ch khng phi l qung 5 v m qung bao gi cng tnh t di ln trn, t trc ti sau ch khng phi l ngc li bi tai ngi nhn thc cc qung u theo hai chiu nh th.. 2. Tiu mc 1.1.3.2. Hp m bin m (tr.12-13). Ti cha hiu r nn cm thy bn khon v s gii thch ca NCS trang 13: Trong 1.1.3.2.3. Bin m trn hp m c chc nng kp v trong 1.1.3.2.4. Bin m trn hp m ch. Phi ni rng, nu nhc hp xng vit theo kiu c ging iu th nhng bin m trn l du hiu ca ly iu hoc chuyn sang ging khc, c th km theo hoc khng vic chuyn lun c iu. y, v vn bn, ti cn thy c vic nh sai s mc, do ti nghi rng c s ct dn, sa cha g chng nn NCS cha kp iu chnh (?). Ti hiu ngh vit ca chng ta l vt v (!). 3. C my ch ghi chuyn ging v chuyn ging tm trang 18,19 v 20, ti c thy kh hiu, ti s hi li NCS sau. Ch xin lu : mc 1.3.2.1. T ging trng ny sang ging trng khc cch nhau qung ba th bn trn (tr.20

6

v tr.30) l cp II loi 2 (II2) ch khng phi l cp II loi 1 (II1). Cng ng l cp II loi 2 (II2) nu l hai ging th ng cch nhau qung 3 th hoc 6 trng. 4. Theo ti ngh th trong chng 1, c khi ta i nhan , ng thi vit li "m" mc 1.4. ri o n vi mc 1.3. th hp l hn. Ti cn ngh rng nhng hp m treo m 6, treo m 4 cng nh nhng hp m chng nhiu m theo qung ba hoc theo qung 4 u c dng nhiu trong nhc chu u ri th Nhng th php cn c pht trin thm s khng nht thit phi l nhng iu ni y. 5. V tn gi ca cc th php phc iu th ti bit NCS tham kho nhiu sch. Tuy vy, khi c mc 2.1.1. Th php tng phn trong phc iu t do (tr.27) ti c thy bn khon kh hiu. Khi xem k cc v d trong mc ny, ti cho rng nu dng cm t Th php t do trong phc iu tng phn c l d hiu hn. Nhng thc tnh, ti cng cha bit nh th liu c ng khng bi Phc iu tng phn nu khng phi l nghim khc th n c coi l t do ri. Qua kinh nghim thu thp tc phm v qua qu trnh phn tch, NCS cho bit hp xng tp.H Ch Minh t hoc rt t dng li vit phc iu m nu c vit cht t th vn trong khun kh ca Phc iu tng phn hoc Phc iu m phng, bi vy nn ta c t vn bn l ng. Ti nh gi cao nhng kt qu nghin cu ca NCS v vic s dng ho m v phc iu trong nhc hp xng ti tp.H Ch Minh trong thi gian qua. Chuyn c gi tr nh mt bn tng kt v vn ny, ng thi c tc dng ng gp vo vic tm ra nhng phng cch nhm sng to nn nhng th php mi vit nhc nhiu b cho ging ht mang m tnh dn tc trong giai on ti. Tc gi chng t l ngi c kin thc su trong lnh vc ny v c kh nng nghin cu hp xng di gc m nhc hc.

H Ni, ngy 31 thng 12 nm 2013 PGS.TS.V Nht Thng

Bia Ngoai Chuyen De III-4BBia Trong Chuyen De III-4BNoi dung Chuyen De III-H 2 - dainhan xet