dergipark - yyusbedergisi.com · yrd. doç. dr. tahir zorkul van yüzüncü yıl Üniversitesi yrd....

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü DergisiThe Journal Of Social Sciences Institute

ISSN: 1302-6879

VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE

YIL/YEAR: 2017 SAYI/NUMBER: 36

ULUSLARARASI HAKEMLİ DERGİDİR

TARAFINDAN TARANMAKTADIR

DERGİMİZ

Tübitak DergiPark

DergiParkAKADEMİK

akademik

Hakemli Dergi, Yıl 2017 Sayı:36Peer-Reviewed Journal, Year:2017 Issue: 36

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü DergisiThe Journal Of Social Sciences Institute

VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE

Sahibi/OwnerVan Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü AdınaDoç. Dr. Bekir KOÇLAR

Editörler/EditorsDoç. Dr. Bekir KOÇLAR

Öğr. Gör. Kemal TEMİZER

Tercüme ve Dil Editörleri/Translation and Language EditorsProf. Dr. M. Şirin ÇIKAR (Arapça)Doç. Dr. Cavid QASIMOV (Rusça)

Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ (İngilizce) Yrd. Doç. Dr. Süleyman ERATALAY (Almanca)

Yrd. Doç. Dr. Mustafa SOLMAZ (Fransızca)

Yayın Kurulu/Editorial BoardProf. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH,

Jadara Üniversitesi, ÜrdünProf. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-Ain Üniversitesi, Birleşik Arap EmirlikleriProf. Dr. Alfina SİBGATULLİNA- Russian Academy of Sciences- Rusya

Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ-Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Bayram KODAMAN-Süleyman Demirel Üniversitesi

Prof. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin.Prof. Dr. Ivan BALTA-University of Osije- HırvatistanProf. Dr. Hasan ÇİÇEK- Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR- Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia.Prof. Dr. Necmettin ALKAN-Karadeniz Teknik Üniversitesi

Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ-Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-KosovaProf. Dr. Öztürk EMİROĞLU-Varşova Yunus Emre Enstitüsü-Polonya

Prof. Dr. Recai KARAHAN, Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Salim CÖHCE İnönü Üniversitesi

Prof. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak Prof. Dr. Serbo RASTODER-University of Montenegro-Karadağ

Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV-Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Doç. Dr. Bekir KOÇLAR-Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Tamer BALCI - The University of Texas-ABD

Doç. Dr. Vitaliy POZNAHİREV, Russian Academy of Sciences- RusyaYrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Dr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB-Ezher Üniversitesi-Mısır

Danışma Kurulu/Advisory Board Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA

Prof. Dr. Ali Fuat DOĞUProf. Dr. Azmi SÜSLÜ

Prof. Dr. Bayram KODAMANProf. Dr. S. Cem ŞAKTANLIProf. Dr. Cesur PEVLEVANProf. Dr. Hasan BABACAN

Prof. Dr. Ivan BALTAProf. Dr. Metin AYIŞIĞI

Prof. Dr. Mehmet AYGÜNProf. Dr. Necdet HAYTA

Prof. Dr. Nimetullah HAFIZProf. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU

Prof. Dr. Reha SAYDANProf. Dr. Salim CÖHCE

Prof. Dr. Serbo RASTODERProf. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV

Prof. Dr. Zeki TAŞTANDoç. Dr. A. Menaf TURAN

Doç. Dr. B. Cercis TANRITANIRDoç. Dr. Ferit İZCİ

Doç. Dr. M. Akif ARVASDoç. Dr. Suvat PARİNDoç. Dr. Tamer BALCI Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN

Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU

Sekreterya/Secretary Ahmet KÖKLÜMurat ÇABAZ

Dizgi-Baskı/Print-CompasitionBaranoğlu Ofset Matbaacılık: (0432)215 94 06 VAN

Yazışma Adresi/Correspondence AddressYrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü/VANTel: 0432 225 11 17- 0432 225 10 24 /2002- Fax:0432 225 10 52

İleti Adresi: http://www.yyusbedergisi.com/

Baskı Yılı/Date of Publication

2017

İÇİNDEKİLER / CONTENTS

11

25

33

55

77

89

109

119

133

ARKEOLOJİ/ARCHAEOLOGY

Arş. Gör. Dr. Sabahattin ERDOĞANMinua (Şamram) Kanalı ve Tariria Bahçesi İlişkisi Üzerine Bir DeğerlendirmeAn Evaluation on the Relationship Between Minua (şamram) Canal and Tariria Garden

DİL VE EDEBİYAT/LANGUAGE AND LITERATURE

Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZIris Murdoch'ın Kesik Bir Baş'ında ve Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar'ında YanılsamaIllusion in Iris Murdoch's a Severed Head and Oguz Atay's Tutunamayanlar

Yrd. Doç. Dr. Metin ERENVan Gölü Havzası Masallarının Estetik Biçimlenmesinde Kalıp, Tekrar ve AnlatıcıFormula, Repetition and Narrator In Aesthetics Forming of Van Lake Basin Folk Tales

Yrd. Doç. Dr. Soner İŞİMTEKİNFurûğ Ferruhzâd ve Sylvia Plath'ın Şiirlerinde Kullanılan Esenliksiz Kelimeler ÜzerineOn Dysphoric Words Used by Forugh Farrokhzad and Sylvia Plath in Their Poems

FELSEFE/ PHILOSOPHY

Prof. Dr. Hasan ÇİÇEKMilliyetçilik Karşıtı Söylem: Mevlana ve HabermasDiscourse Against Nationalism: Rumi and Habermas

İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER/ ECONOMIC ANDADMINISTRATIVE SCIENCES

Doç. Dr. M. Akif ARVASArş. Gör. Mustafa TORUSDAĞCausality Relationship Between Imports, Exports and EconomicGrowth: An Evaluation in Terms of Turkey and Five European Countries

Öğr. Üyesi Serpil SEVİMLİ DENİZDoç. Dr. H. Eray ÇELİKTrb2 Bölgesinde Kümelenme Potansiyeli Olan Sektörlerin BelirlenmesiDetermination of Sectors Which Clustered Potential in Trb2 Region

Öğr. Gör. Ayhan CESURÖğr. Gör. Mehmet Sadık ÇOBANGerilla PazarlamaGuerrilla Marketing

İLAHİYAT / TEOLOGIE

Prof. Dr. M. Şirin ÇIKARModern Arap Romanında Türkiye İmajı: Subhi Fehmavi ÖrneğiThe Image of Turkey in Modern Arab Novel: Suphi Fehmavi Example

145

177

195

225

249

279

299

313

329

345

361

393

Yrd. Doç. Dr. Mahmut DÜNDAREyyubi Dönemi Mısır Medreseleri Egyptian Madrasas in Ayyubid EraEgyptian Madrasas in Ayyubid Era

SANAT TARİH/ HISTORY ART

Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞAlanya Atatürk Evi ve Müzesi'nde Sergilenen Bir Grup Madeni TakıA Group of Metal Jewellery Displayed in Alanya Atatürk House and Museum

Yrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAKÖğr. Gör. Ahmet BODAKÇİMardin Mezar Taşlarından Lahit Formunda İki ÖrnekTwo Samples in Sarcophagus Form from Mardin Gravestones

SOSYOLOJİ/ SOCIOLOGY

Yrd. Doç. Dr. Mustafa GÜNERİGÖKGeç Modern Çağda Dinsel Bireycilik ve KimlikReligious Individualism and Identity in the Late Modern Age

TARİH/ HISTORY

Prof. Dr. Serpil SÜRMELİLozan Konferansı Sırasında Türk Gazeteciler ve İzlenimleriTurkish Journalists and Their Impressions During the Lausanne Conference

Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞCumhuriyet'in İlk Yıllarında Bitlis'teki Eğitim Durumuna Bir BakışIn the Early Years of the Republic a Look at the Educational Situation in Bitlis

Yrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİNXVII. Yüzyıldamüslim-Gayrimüslim İlişkileri (İstanbul Örneği)XVII. Müslim-gayrimüslim Relations in the Century (İstanbul Sample)

Yrd. Doç. Dr. Ömer OBUZFikrin Mürekkeple Sınavı: Mahmut Soydan'ın Kaleminden Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile Serbest Cumhuriyet FırkasıExamination With Inkof Idea: From Mahmut Soydan's Pen Progressive Republic Party and Free Republican Party

Yrd. Doç. Dr. Pelin İSKENDER KILIÇSchneider Efendi: Osmanlı Hizmetinde Bir LevantenSchneider Efendi: A Levantine in Ottoman Service

Arş. Gör. Vural ÖNTÜRKGaznelilerde Bir Şehzade Düşmanı: Hâcibü'l-Hüccâb Tuğrul BozanAn Princes Enemy of the Ghaznavids: Hâjibu'l-hujjâb Toghril Bozan

Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİNDr. Öğrencisi Rıdvan SÜSLÜFerit Melen'in Maliye Bakanlığı Günlerine Bir BakışAn Overview of the Office Days of Former Minister Ferit Melen in the Ministry of Finance

Yayın İlkeleri ve Yazım Kuralları

36. SAYI HAKEMLERİ / REVIEWERS OF THE 36 TH ISSUE

Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Mehmet Şirin ÇIKAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Abdullah DUMAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Hatice KALKAN Namık Kemal Üniversitesi

Doç. Dr. M. Akif ARVAS Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Cengiz ATLI Iğdır Üniversitesi

Doç. Dr. Gülsen BAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Selma BAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir GÜMÜŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ayşe ERTUŞ Hakkâri Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ahmet OĞUZ Karabük Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÖKÇEN Muş Alparslan Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Bedrettin BASUĞUY Bingöl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Bilcan GÖKÇE Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Bora YILMAZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Emine CİHANGİR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Gülşen TORUSDAĞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Haktan SEVİNÇ Iğdır Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Haluk YERGİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Hamit AKTÜRK Namık Kemal Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mahmut DÜNDAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Metin EREN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Bingöl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ömer TOKUŞ Bingöl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ömer OBUZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Tahir ZORKUL Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Tahsin KORKUT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Yunus KAPLAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

HAKEMLERİMİZ / REFEREES

Prof. Dr. Ahmet BURAN Fırat ÜniversitesiProf. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH, Jadara Üniversitesi, ÜrdünProf. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-Ain Üniversitesi, Birleşik Arap EmirlikleriProf. Dr. Azmi SÜSLÜ Ankara ÜniversitesiProf. Dr. Ali Fuat DOĞU Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Alfina SİBGATULLİNA Russian Academy of Sciences-RusyaProf. Dr. Bayram KODAMAN Süleyman Demirel ÜniversitesiProf. Dr. Bedri SARICA Pamukkale ÜniversitesiProf. Dr. B. Kemal YEŞİLBURSA Uludağ ÜniversitesiProf. Dr. Cesur PEHLEVAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Erdal AYDOĞAN Atatürk ÜniversitesiProf. Dr. Faruk ALAEDDİNOĞLU Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin.Prof. Dr. Ivan BALTA University of Osije- HırvatistanProf. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia.Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-KosovaProf. Dr. Salim CÖHCE İnönü ÜniversitesiProf. Dr. S. Esin DAYI Atatürk ÜniversitesiProf. Dr. Gülay ÖĞÜN BEZER Marmara ÜniversitesiProf. Dr. Hasan BABACAN M. Akif Ersoy ÜniversitesiProf. Dr. İbrahim ÖZCOŞAR Mardin Artuklu ÜniversitesiProf. Dr. İsa YÜCEER Bitlis Eren ÜniversitesiProf. Dr. M. Salih ARI Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. M. Şirin ÇIKAR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Mehmet AYGÜN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Mehmet KUBAT İnönü Üniversitesi Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Necdet HAYTA Gazi ÜniversitesiProf. Dr. Necmettin ALKAN Karadeniz Teknik ÜniversitesiProf. Dr. Nevzat TARTI Akdeniz ÜniversitesiProf. Dr. Öztürk EMİROĞLU Varşova Yunus Emre Enstitüsü-PolonyaProf. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Recai KARAHAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Reha SAYDAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Resul ÖZTÜRK Atatürk ÜniversitesiProf. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak Prof. Dr. Serbo RASTODER University of Montenegro-KaradağProf. Dr. Serpil SÜRMELİ On Dokuz Mayıs ÜniversitesiProf. Dr. Selahattin SÖNMEZSOY Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Prof. Dr. Şakir GÖZÜTOK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Şenol ÇELİK Balıkesir ÜniversitesiProf. Dr. Yakup CİVELEK Bartın ÜniversitesiProf. Dr. Zeki TAŞTAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Abdullah DUMAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Abdulmecit CANATAK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Adnan ÇEVİK Sıtkı Koçman ÜniversitesiDoç. Dr. Bekir KOÇLAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi


Doç. Dr. Cem KAHYA Bayburt ÜniversitesiDoç. Dr. Cengiz ATLI Iğdır Üniversitesi Doç. Dr. Gülsen BAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. İsmail EYYUPOĞLU Atatürk ÜniversitesiDoç. Dr. Menaf TURAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Mehmet DEMİRTAŞ Bitlis Eren ÜniversitesiDoç. Dr. Mehmet PINAR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Melih ERZEN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. M. Salih MERCAN Bitlis Eren ÜniversitesiDoç. Dr. M. Akif ARVAS Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Murat ÖZTÜRK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Mustafa SARICA Pamukkale ÜniversitesiDoç. Dr. Nihat ŞİMŞEK Gaziantep ÜniversitesiDoç. Dr. Özer KÜPELİ Kâtip Çelebi ÜniversitesiDoç. Dr. Sabri AZGÜN Atatürk ÜniversitesiDoç. Dr. Selma BAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Tamer BALCI The University of Texas-ABDDoç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Sıtkı Koçman ÜniversitesiDoç. Dr. Vecihi SÖNMEZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Zekeriya NAS Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdurrahim TUFANTOZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ahmet EYİM Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Aysun YARALI AKKAYA Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Arif GEZER Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Bülent ALAN Mardin Artuklu ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. E. Yaşar DEMİRCİ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ercan ÇAĞLAYAN Muş Alparslan ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Erkan AFŞAR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Fatih GENCER Bitlis Eren ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ferit İZCİ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet TOP Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Metin YILDIZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. M. Halil ERZEN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. M. Nuri KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Nilgün BİLİCİ Atatürk ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Osman AYTEKİN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ömer DEMİRBAĞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi


Yrd. Doç. Dr. Ramazan ÖZMEN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Sait EBİNÇ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Sevda ERATALAY Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Yalçın KARACA Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Yasin DOĞAN Kafkas ÜniversitesiDr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB Ezher Üniversitesi-Mısır

195Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal of Social Sciences Institute

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, The Journal of Social Sciences Institute

Sayı/Issue:36 – Sayfa / Page: ISSN: 1302-6879 VAN/TURKEY

Makale Bilgisi / Article Info

Geliş/Received: 13.08.2017 Kabul/Accepted: 27.09.2017

MARDİN MEZAR TAŞLARINDAN LAHİT FORMUNDA İKİ ÖRNEK

TWO SAMPLES İN SARCOPHAGUS FORM FROM MARDİN

GRAVESTONES

Yrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Sanat Tarihi Bölümü [email protected]

Öğr. Gör. Ahmet BODAKÇİ1

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Van MYO

[email protected]

Öz Ölümden sonraki yaşamın ilk durağı olan kabirler, toplumların inanç çerçeveleri ölçeğinde değişiklik gösterebilmektedir. Bu anlamda ilk uygarlıklardan günümüze değin insanoğlu, ölülerine ve onları koydukları mezarlara farklı anlamlar yüklemişlerdir. Farklı inanç gruplarına mensup kimi insanlar, öbür dünyada ölünün işine yarayacağını düşündükleri ya da sağlığında sevdiği bir takım eşyayı, ceset ile birlikte mezarın içine koymuşlardır. Ölüyü gömme şekilleri, farklı coğrafya ve inançlara göre toplumdan topluma farklılık gösterebilmektedir.

Köklü bir geçmişe sahip olan Mardin, tarihsel süreç içerisinde değişik kültürlere ev sahipliği yapmış illerden biridir. Çok kültürlülüğün vermiş olduğu zenginliği hem sosyal yaşantısına hem de mimarisine yansıtabilmeyi başaran kent, sahip olmuş olduğu bu zenginliği, mezar taşına da yansıtabilmiştir. Kentin mimari dokusuyla yoğrulmuş, farklı bezemelerle tezyin edilmiş çok sayıda mezar taşı günümüze kadar gelebilmiştir.

*** Bu makale Yrd. Doç. Dr. Oktay Başak danışmanlığındaki “Mardin Merkezde Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşları” adlı tezden derlenmiştir.

196 Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal of Social Sciences Institute

Günümüze ulaşabilmiş mezar taşlarının büyük bir bölümü, Osmanlının geç dönemine ait olup bunlar içerisinde gerek form, gerekse bezeme kompozisyonu açısından öne çıkan iki örnek çalışma konumuzu oluşturmuştur. Söz konusu mezarlar; şahideli ve sandukalı olup diğer mezarlardan ebat olarak daha büyük yapılmışlardır. Bitkisel bezemenin yoğunluğu ve çeşitliliğiyle de dikkatleri üzerine çeken mezarlar, bazı yönleriyle bölgesel özellik gösterdikleri görülmüştür.

Anahtar Kelimeler: Mardin, Mezar Kültürü, Mezar Taşı, Süsleme.

Abstract Graves can change depending on societies’ belief frameworks as

being the first stop in the life after death. In this context, humankind has attributed different meanings to dead people and the graves to which they put their dead people, from the first civilizations to now. Some of the people from different kinds of belief groups buried some objects, which they thought that the objects would be useful for him/her in the life after death or some objects that the dead person liked in his/her daily life, to the grave next to dead. The way of dead burying has varied in societies depending on geography and believes.

Mardin, a city that has a deep-rooted history, is one of the cities which hosted different cultures in the past. The city, which successfully reflects the abundance, stemming from its multi-cultural background, to its sociallife and architecture, also reflects this abundance to gravestones. Many gravestones that are evolved with the architectural texture and decorated with many different figures reach to our modern era.

Majority of gravestones that reach to modern era belong to the late period of Ottoman Empire and two of these gravestones become our study subject in terms of both formation and decoration composition. The related stones were created bigger than other grave stones and formed with styles of witness and ornament characteristics. These gravestones draw attention for their intense and diverse herbal decorations and obtain regional characteristics for some aspects.

Keywords: Mardin, Grave Culture, Gravestones, Decorations.

1. GİRİŞ Ankebût suresi 57 ayette geçen إليناترجعون her canlı“كلنفسذائقةالموتثم

/ nefs ölümü tadacaktır. Sonra Biz’e döndürüleceksiniz”ayetinde ölüm, tüm canlıları bekleyen mutlak bir son olduğu belirtilir. İlk insandan günümüze, ölüm ve ölüm sonrasına yönelik birtakım inançlar sürekli olmuştur (Artun, 1998: 366; Öztürker, 2014: 206). Doğma ve ölüm olgusu, insanların inanç sistemlerinde önemli bir rol oynamıştır (Bahar, 2013: 267). Ölümün bir yok oluş anlamına gelmediği, yaşamını bir şekilde sürdürdüğü, geride bıraktıklarıyla ilişkiler kurduğu ve günlük yaşamlarına olumlu veya olumsuz şekilde etkileyebildiğine inanılmıştır (Örnek, 1998: 93). Öleni mezara


Günümüze ulaşabilmiş mezar taşlarının büyük bir bölümü, Osmanlının geç dönemine ait olup bunlar içerisinde gerek form, gerekse bezeme kompozisyonu açısından öne çıkan iki örnek çalışma konumuzu oluşturmuştur. Söz konusu mezarlar; şahideli ve sandukalı olup diğer mezarlardan ebat olarak daha büyük yapılmışlardır. Bitkisel bezemenin yoğunluğu ve çeşitliliğiyle de dikkatleri üzerine çeken mezarlar, bazı yönleriyle bölgesel özellik gösterdikleri görülmüştür.

Anahtar Kelimeler: Mardin, Mezar Kültürü, Mezar Taşı, Süsleme.

Abstract Graves can change depending on societies’ belief frameworks as

being the first stop in the life after death. In this context, humankind has attributed different meanings to dead people and the graves to which they put their dead people, from the first civilizations to now. Some of the people from different kinds of belief groups buried some objects, which they thought that the objects would be useful for him/her in the life after death or some objects that the dead person liked in his/her daily life, to the grave next to dead. The way of dead burying has varied in societies depending on geography and believes.

Mardin, a city that has a deep-rooted history, is one of the cities which hosted different cultures in the past. The city, which successfully reflects the abundance, stemming from its multi-cultural background, to its sociallife and architecture, also reflects this abundance to gravestones. Many gravestones that are evolved with the architectural texture and decorated with many different figures reach to our modern era.

Majority of gravestones that reach to modern era belong to the late period of Ottoman Empire and two of these gravestones become our study subject in terms of both formation and decoration composition. The related stones were created bigger than other grave stones and formed with styles of witness and ornament characteristics. These gravestones draw attention for their intense and diverse herbal decorations and obtain regional characteristics for some aspects.

Keywords: Mardin, Grave Culture, Gravestones, Decorations.

1. GİRİŞ Ankebût suresi 57 ayette geçen إليناترجعون her canlı“كلنفسذائقةالموتثم

/ nefs ölümü tadacaktır. Sonra Biz’e döndürüleceksiniz”ayetinde ölüm, tüm canlıları bekleyen mutlak bir son olduğu belirtilir. İlk insandan günümüze, ölüm ve ölüm sonrasına yönelik birtakım inançlar sürekli olmuştur (Artun, 1998: 366; Öztürker, 2014: 206). Doğma ve ölüm olgusu, insanların inanç sistemlerinde önemli bir rol oynamıştır (Bahar, 2013: 267). Ölümün bir yok oluş anlamına gelmediği, yaşamını bir şekilde sürdürdüğü, geride bıraktıklarıyla ilişkiler kurduğu ve günlük yaşamlarına olumlu veya olumsuz şekilde etkileyebildiğine inanılmıştır (Örnek, 1998: 93). Öleni mezara

koymak her ne kadar dış müdahalelerden korumak olsa da, esasında ölen için bir anıt oluşturma düşüncesi vardır (Laquer, 1997: 1). Ölen kişinin gömülmesi için yapılan mezarlar, uygarlık tarihinde ilk kez "ölüm", "ölümden sonra yaşam" ve "öbür dünya" düşüncelerine sahip olunduğunun kanıtı olarak kabul edilmiştir. Bu önemli düşünsel gelişim sonucunda çeşitli ölü gömme gelenekleri ortaya çıkmıştır (Soysal, 1997: 1212). Hiç ölmeme veya sonsuza ulaşma isteği, insanoğlunun ilk anından günümüze kadar taşıdığı bir düşünce olmuştur. Fakat her defasında hayatın son noktası demek olan ölüm gerçeği ile yüz yüze gelen insan, belki de unutulmaması için geride bıraktıkları ya da sevenleri tarafından sosyal statüsüne ve geleneklerine göre kimi zaman mütevazı, bazen de görkemli, müstakil mezar anıtlara gömülmüştür(Pektaş, 2001: 1).

Birçok toplumda olduğu gibi, Anadolu’da da mezar ve mezar geleneği olup, fethedilen ya da kültürel ilişkide bulundukları coğrafyalardaki yerel kültürlerin mimari dokularını harmanlayarak çeşitli ve zengin mezar örnekleri meydana getirilmiştir. Anadolu’da Paleolitik Dönemden günümüze değin dönemsel özellikler ile kültürler arasındaki etkileşimden kaynaklıfarklıritüeller şekilde görülen mezar geleneği, ölüyü gömme geleneğinin devamı olarak mezar taşlarının şekillenmesinde rol oynamıştır. Mezar taşlarına şekil verilirken plastik sanata dönüşen unsurlar, birbirini takip eden dönemlerin özelliklerini yansıtan üslupların bir arada uygulandığı ölümsüz eserler meydana getirilmiştir. Gelişen bu üslupla beraber, Anadolu’daki yerel mezar kültürüyle etkileşime giren Türk mezar taşı kültürü, zengin bir kimlikle ortaya çıkmıştır (Ustura ve Balata, 2009: 12). Ahlat’ta, Erciş, Güroymak, Çelebibağ ve Gevaş’ta ki silindirik, dikdörtgen ya da prizmatik sandukalar şeklinde olan mezar örneklerinin (Uluçam, 2000:57-58), farklı boyutlarda Beylikler ve Osmanlı döneminde de devam ettiği görülmüştür.

Bir ulusun maddi ve kültürel yönünün yansıtan mezar taşları, Anadolu’da da kültürel çeşitliliğin önemli birer parçasını oluştururlar. Mezar taşları, bu özelliklerinin yanı sıra, kitabeleriyle birer tarihi vesika, sahip oldukları form ve tezyinlerinde kullanılan bir takım süs unsurları ile de sıradan bir taş olmaktan sıyrılıp, birer sanat eseri hüviyeti niteliğine bürünmüşlerdir.Çalışma konumuz olan Mardin merkezde yer alan Saraçoğlu Mezarlığı ile Teker Camii haziresinde bulunan sandukalı iki mezartaşı, gerek mezar tipolojisi aşısından, gerekse göz alıcı yoğun plastik süslemeleriyle dikkatleri üzerine çeken önemli eserler arasında yer alırlar.


2. Mardin Merkezde Bulunan Mezarlık Alanları İsminin menşe-i konusunda muhtelif görüşlerin ileri sürüldüğü

Mardin, Süryenice’de “Merdo, Mırdo” (Akyüz,1998:17), Kürtçe’de “Mard” (İzady,2007: 70-72), Artuklu, Akkoyunlu ve Osmanlılar döneminde ise “Mardin” (Yıldız ve Koç, 2010: 99-100)olarak adlandırılmıştır.

Yukarı Mezopotamya Bölgesinin Neolitik ve Kalkolitik kültürlerin gelişim gösterdiği önemli bir yer olan Mardin (Erkanal, 2006: 16-29) de yaşadığın bilinen ilk uygarlığın Subariler (M.Ö. 4500-3500) olduğu (Tan, 2011: 18) bilinir. Daha sonra sırasıyla; Hurri, Sümer, Babil, Hitit, Asur, Roma, Emevi, Abbasi, Hamedani, Eyyubi, Selçuklu ve Osmanlının bölgeye hâkim olduğudur (Akurgal,1997: 10-200). Prehistorik Dönem ve sonrasında, konumu itibarıyla önemli ticaret, kültür merkezi olan Mardin, önemli bir konumda olmuştur (Aydın vd., 2000: 26-50).Bu köklü tarihine karşılık, mezar mimarisi konusunda 19 yüzyıldan önceye tarihlendirilen örnek bulunmamaktadır. İl merkezinde çok sayıda mezarlık alanı bulunmasına rağmen, en erkenörneklerin görüldüğü üç adet mezarlık ile iki adet hazire ön plana çıkmaktadır. 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başlarına ait olan bu mezarlık alanlarında bulunan mezar taşlarından bazıları, Mardin taş işlemeciliğinin en nadide örnekleri arasında yer alırlar. İl genelinde yapılan saha çalışmasında; VeydiSimak, Muhammed Zırar, Saraçoğlu Mezarlık alanlarıyla, Teker Cami ve Şeyh Hamid Türbesi önündeki hazire alanlarında, çoğunluğu Osmanlı’nın geç dönemine ait çok sayıda mezar taşı tespit edilmiştir. Bu mezarlık alanları içinde Saraçoğlu ve Teker Camii Haziresi alanlarındanaldığımız, bezeme ve sanduka tipolojisi açısından farklı özellikler sergileyen iki örnek, çalışmamızda ayrıntılı bir şekilde tanıtılmaya çalışılmıştır.

2.1. Hüseyin Hulli’nin Mezarı (1314/1896-7) Tanım: Teker Cami’sinin hazire alanında bulunan mezar,

klasik şahideli ve sandukalı bir mezardan ziyade, antik dönem lahitlerini çağrıştırmaktadır. Sarı kalker taş malzemeden yapılmış olan mezar, alt kapak taşı, sanduka gövdesi, baş ile ayak şahidelerinden oluşmaktadır. Mezarın yüzeyinde ciddi oranda likenleşme, baş şahidenin alınlığında olduğu gibi bazı yüzeylerde çatlama ve kırılmalar mevcuttur. Kitabe metinlerinde yer yer aşınmalar dikkat çeker. Şahidelerin kitabe metinleri;şahidelerin iç yüzlerine, baş ve ayakucu ile yan yüzde oluşturulan panoların içlerine hakkedilmiştir. Yan yüzlerdekiyuvarlak kemer yüzeylerinde, sütun ve sütun


2. Mardin Merkezde Bulunan Mezarlık Alanları İsminin menşe-i konusunda muhtelif görüşlerin ileri sürüldüğü

Mardin, Süryenice’de “Merdo, Mırdo” (Akyüz,1998:17), Kürtçe’de “Mard” (İzady,2007: 70-72), Artuklu, Akkoyunlu ve Osmanlılar döneminde ise “Mardin” (Yıldız ve Koç, 2010: 99-100)olarak adlandırılmıştır.

Yukarı Mezopotamya Bölgesinin Neolitik ve Kalkolitik kültürlerin gelişim gösterdiği önemli bir yer olan Mardin (Erkanal, 2006: 16-29) de yaşadığın bilinen ilk uygarlığın Subariler (M.Ö. 4500-3500) olduğu (Tan, 2011: 18) bilinir. Daha sonra sırasıyla; Hurri, Sümer, Babil, Hitit, Asur, Roma, Emevi, Abbasi, Hamedani, Eyyubi, Selçuklu ve Osmanlının bölgeye hâkim olduğudur (Akurgal,1997: 10-200). Prehistorik Dönem ve sonrasında, konumu itibarıyla önemli ticaret, kültür merkezi olan Mardin, önemli bir konumda olmuştur (Aydın vd., 2000: 26-50).Bu köklü tarihine karşılık, mezar mimarisi konusunda 19 yüzyıldan önceye tarihlendirilen örnek bulunmamaktadır. İl merkezinde çok sayıda mezarlık alanı bulunmasına rağmen, en erkenörneklerin görüldüğü üç adet mezarlık ile iki adet hazire ön plana çıkmaktadır. 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başlarına ait olan bu mezarlık alanlarında bulunan mezar taşlarından bazıları, Mardin taş işlemeciliğinin en nadide örnekleri arasında yer alırlar. İl genelinde yapılan saha çalışmasında; VeydiSimak, Muhammed Zırar, Saraçoğlu Mezarlık alanlarıyla, Teker Cami ve Şeyh Hamid Türbesi önündeki hazire alanlarında, çoğunluğu Osmanlı’nın geç dönemine ait çok sayıda mezar taşı tespit edilmiştir. Bu mezarlık alanları içinde Saraçoğlu ve Teker Camii Haziresi alanlarındanaldığımız, bezeme ve sanduka tipolojisi açısından farklı özellikler sergileyen iki örnek, çalışmamızda ayrıntılı bir şekilde tanıtılmaya çalışılmıştır.

2.1. Hüseyin Hulli’nin Mezarı (1314/1896-7) Tanım: Teker Cami’sinin hazire alanında bulunan mezar,

klasik şahideli ve sandukalı bir mezardan ziyade, antik dönem lahitlerini çağrıştırmaktadır. Sarı kalker taş malzemeden yapılmış olan mezar, alt kapak taşı, sanduka gövdesi, baş ile ayak şahidelerinden oluşmaktadır. Mezarın yüzeyinde ciddi oranda likenleşme, baş şahidenin alınlığında olduğu gibi bazı yüzeylerde çatlama ve kırılmalar mevcuttur. Kitabe metinlerinde yer yer aşınmalar dikkat çeker. Şahidelerin kitabe metinleri;şahidelerin iç yüzlerine, baş ve ayakucu ile yan yüzde oluşturulan panoların içlerine hakkedilmiştir. Yan yüzlerdekiyuvarlak kemer yüzeylerinde, sütun ve sütun

başlıklarıyla sandukanın yan yüzlerinde açılmış dikdörtgen panolarda, bitkisel ve geometrik süslemelere yer verilmiştir (Fot.1.7, Çiz.1).

Fotoğraf 1: Hüseyin Hulli’ninmezarı, güney cepheden görünümü Sanduka alt taban uzunluğu 2.70 m. alt kaide taşı uzunluk

2.30 m., sanduka gövde uzunluğu 2.26 m dir. Tabandan üst kapağa kadar yükseklik 1.32 m. dir. Şahide ile birlikte mezarın yerden toplam yüksekliği 2.36 m. dir. Sandukanın genişliği alt kısımda 0.88 m, gövde kısmında 0.60 m, kapak taşı kısmında 0.87 m.dir. Sanduka yüzeyine işlenen panoların yüksekliği 0.60 m., genişliği 0.40 m.dir. Üst kapak taşı yükseklik 0.17 m genişlik altta 0.62 m. üstte 0.53 m’dir.

Fotoğraf 2: Hüseyin Hulli’nin sanduka kapak taşı ve kemer konsülleri


Sandukanın yan yüzleri, taşıyıcı özellikte olamayan dekoratif amaçlı sütuncelerle birbirinden ayrılmış atnalı kemer formunda dikdörtgen panolarla dört bölüme ayrılmıştır. Yüzeyden taşıntı yapmış olan plastik sütuncelerinkaide kısımlarına bilezikler eklenmiştir. En alttaki sütun ayaklarını geniş bir şerit halinde dolayan, lotus verûmîlilerden oluşan bitkisel bir kompozisyon, tüm cepheleri dolanır. Sütunların kaide ve başlıkları lotuslu, rûmîli ve palmetli bitkisel bezemeyle bezenmiştir. Ortadayuvarlak kemer alınlıklı panoların içinde bir çanaktan yükselen şemse, tepede bir lotus ile son bulur. Panoların içi, söz konusu şemse motifinden gelişen rumi, kıvrık dal ve gülçelerden oluşan son derece grift bitkisel bir bezeme ile tezyin edilmiştir. Yuvarlakkemerli alınlığınyanlarında kalan boşluklar ise kabartmalı gülçeler ile dekore edilmiştir(Fot. 2).

Çizim 1: Hüseyin Hulli’nin mezarı, güney cephe çizimi Panoların ortalarına halife ve bazı sahabe isimleri oyma

tekniğinde tatbik edilmiştir. Bu düzenleme dört cephedeki panoların tümünde uygulanmıştır. Panoları sınırlandıran sütunce başlıkları ile aralarındaki boş alanlar; lotus, palmet ve rûmilerden oluşan girift bitkisel bezeme kuşağı ile dolguludur. Bu bezeme kompozisyonu, sandukanın dört bir yüzünde tekrarlanmıştır. Her bir panoya denk gelecek şekilde birer yuvarlak kemerin yer aldığı sandukadaki bu kemerlerin yüzleri, boş yer bırakılmaksızın bitkisel bezemelerle zenginleştirilmiştir(Fot.3, 4).


Sandukanın yan yüzleri, taşıyıcı özellikte olamayan dekoratif amaçlı sütuncelerle birbirinden ayrılmış atnalı kemer formunda dikdörtgen panolarla dört bölüme ayrılmıştır. Yüzeyden taşıntı yapmış olan plastik sütuncelerinkaide kısımlarına bilezikler eklenmiştir. En alttaki sütun ayaklarını geniş bir şerit halinde dolayan, lotus verûmîlilerden oluşan bitkisel bir kompozisyon, tüm cepheleri dolanır. Sütunların kaide ve başlıkları lotuslu, rûmîli ve palmetli bitkisel bezemeyle bezenmiştir. Ortadayuvarlak kemer alınlıklı panoların içinde bir çanaktan yükselen şemse, tepede bir lotus ile son bulur. Panoların içi, söz konusu şemse motifinden gelişen rumi, kıvrık dal ve gülçelerden oluşan son derece grift bitkisel bir bezeme ile tezyin edilmiştir. Yuvarlakkemerli alınlığınyanlarında kalan boşluklar ise kabartmalı gülçeler ile dekore edilmiştir(Fot. 2).

Çizim 1: Hüseyin Hulli’nin mezarı, güney cephe çizimi Panoların ortalarına halife ve bazı sahabe isimleri oyma

tekniğinde tatbik edilmiştir. Bu düzenleme dört cephedeki panoların tümünde uygulanmıştır. Panoları sınırlandıran sütunce başlıkları ile aralarındaki boş alanlar; lotus, palmet ve rûmilerden oluşan girift bitkisel bezeme kuşağı ile dolguludur. Bu bezeme kompozisyonu, sandukanın dört bir yüzünde tekrarlanmıştır. Her bir panoya denk gelecek şekilde birer yuvarlak kemerin yer aldığı sandukadaki bu kemerlerin yüzleri, boş yer bırakılmaksızın bitkisel bezemelerle zenginleştirilmiştir(Fot.3, 4).

Fotoğraf 3: Sanduka yüzeyindeki dikdörtgen panolar ve halife isimleri Fotoğraf 4: Sandukanın güney cephesi pano görünümü

Dekoratif amaçlı sütuncelerden iç kısımda bulunanların

yüzeyleri bitkisel örgelerle, en dışta yer alanlar ise geometrik desenlerle süslenmiştir. En altta sütun kaideleri arasında kalan yüzeyler ise ardışık olarak iki sıra rûminin arasına, iki lotus yaprağından oluşan bir bezeme repertuarına yer verilmiş olup, tüm cepheyi dolamaktadır. Dikdörtgen formlu panoların üst kısmında yuvarlak bir kemer, üst yan boşluklarına da birer kabara motifi uygulanmıştır. Panoların iç yüzüne birer çanaktan çıkan bitkisel dalların içine, şemse formunda kitabelik bölümüne yer verilmiştir. Bu alanlara, sahabeden bazılarının isimleri yazılmıştır. Kenarlardaki boşluklar yukarıda gülceler ile alt ise ters laleler ile değerlendirilmiştir (Fot.1, Çiz. 1). Aşağıdan yukarıyadoğru kademeli olarak daralan sanduka kapak taşının yüzeyi, palmet ve rûmîlerin oluşturduğu kıvrık dallarla örülüörgelerle dekore edilmiştir. Üst kapak yüzeyinde iki adet alttı kollu yıldıza yer verilmiştir(Fot.5). Şahideler kapak taşının içi oyularak yerleştirilmiştir. Sandukanın doğu ve batı yüzlerinde de, yan yüzlerdeki panolarda yer alan panoların benzeri olan birer panoyla


hareketlendirilmiştir. Panoları sınırlandıran sütuncegövdeleri, sık ve ağ şeklinde gelişen kafes örgü bezemelidir.

Baş Şahidesi; 0,90 x 0,40 x 0,16 m. ölçülerinde olan şahide, dikdörtgen formlu olup, üçgen bir alınlıkla son bulur. Şahide yanlarda genellikle mihraplarda görmeye alışık olduğumuz sütuncelere benzeyen iki sütunce ile sınırlandırılmıştır. Bitkisel dolgulu başlıkla sonlanan sütuncelerin üzerine ise üç dilimli bir kemer oturtulmuştur. Sütunbaş ve alt kaidelerine prizmatik üçgenler işlenmiş, bileziklerle gövdelerinden ayrılmışlardır. Dilimli kemer alınlık, üstte rûmîli kıvrık dallarla dolguludur. Alınlığın ortasında kaş kemerli bir kitabelik yer alır. Kitabelikte Mardin mezarlıklarındaki mezar taşlarının ser levhalarında sıkça karşılaştığımız sülüs karakterli “ يا مونسي“, “YâMûnisî” yazısı oyma tekniğinde işlenmiştir.Sütuncelerlesınırlandırılmış gövde kısmında ise silmelerle sınırlandırılmış beş satırlık kitabe kuşağı yer alır.

Fotoğraf 5: Sanduka üst kapak taşı, geometrik ve bitkisel süslemeler


hareketlendirilmiştir. Panoları sınırlandıran sütuncegövdeleri, sık ve ağ şeklinde gelişen kafes örgü bezemelidir.

Baş Şahidesi; 0,90 x 0,40 x 0,16 m. ölçülerinde olan şahide, dikdörtgen formlu olup, üçgen bir alınlıkla son bulur. Şahide yanlarda genellikle mihraplarda görmeye alışık olduğumuz sütuncelere benzeyen iki sütunce ile sınırlandırılmıştır. Bitkisel dolgulu başlıkla sonlanan sütuncelerin üzerine ise üç dilimli bir kemer oturtulmuştur. Sütunbaş ve alt kaidelerine prizmatik üçgenler işlenmiş, bileziklerle gövdelerinden ayrılmışlardır. Dilimli kemer alınlık, üstte rûmîli kıvrık dallarla dolguludur. Alınlığın ortasında kaş kemerli bir kitabelik yer alır. Kitabelikte Mardin mezarlıklarındaki mezar taşlarının ser levhalarında sıkça karşılaştığımız sülüs karakterli “ يا مونسي“, “YâMûnisî” yazısı oyma tekniğinde işlenmiştir.Sütuncelerlesınırlandırılmış gövde kısmında ise silmelerle sınırlandırılmış beş satırlık kitabe kuşağı yer alır.

Fotoğraf 5: Sanduka üst kapak taşı, geometrik ve bitkisel süslemeler

Fotoğraf 6: Baş şahide iç yüzü. Çizim 2: Baş şahidenin yan yüzü Fotoğraf 7: Baş şahide dış yüzü

Baş şahidenin dış yüzünde bitkisel bir düzenleme hâkimdir. Şahidenin alınlık kısmında hilal ile sonlanan damla motifinin içinde beş satırlık sülüs hatlı kitabe oyma kabartma tekniği ile işlenmiştir. Damla motifinin dışındaki şahide yüzeyi iki yönden bitkisel kıvrık dallarla bezeli olup, tepe kısmında iri bir palmet ile sonlanır. Altta girişik iki saptan çıkan rûmîli kıvrık dallar tepeye doğru “S” ve “C” ler yaparak alınlık kısmında birleşirler. Kıvrık dallara, simetrik olarak rûmîler, lotuslar, pençler, gonca güller, laleler ve üzüm salkımları eşlik eder. Yan bordüründe bitkisel dallar girişik halde düzenlenmiş, içlerine dört yönden içleri açık palmetler tatbik edilmiştir(Çiz.2). Tepelik kısmındaki dilimli kemerin üst yüzünde farklı konumlandırılmış palmetleryer alır (Fot. 6).

Ayak Şahidesi; Şahide, 0,96 x 0,40 x 0,16 m’dir. Dikdörtgen formlu şahide gövdesiyle dilimli bir tepelikten oluşur. Tepelik, yukarıda dilimli bir kemer şeklinde daralıp alınlık kısmını oluşturur. Şahide alınlığı, şahide gövdesinin her iki tarafında yer alan yuvarlak silmeli sütunceler üzerinde yükselen yüzeyden taşıntılı üç dilimli bir kemer formuna sahip olup, yüzeyi rûmîli kıvrık dallarla bezenmiştir. Başlık ve kaideleri, prizmatiküçgen şeklinde olan sütuncelerden sağ


tarafta yer alan sütuncenin gövdesinde de yer yer aşınmalar görülür. Alınlık kısmında kaş kemer formlu bir kitabelik oyma tekniğinde işlenmiştir. Alınlığın altında beş sıra enine dikdörtgen kartuşun içinde kitabe metinleri tatbik edilmiştir(Fot.7).

Fotoğraf 8:Ayakşahidesi iç yüzü Fotoğraf 9: Ayak şahidesi dış yüzü

Ayak şahidesin dış yüzü, farklı birkaç desen dışında, baş şahidenin dış yüzündeki kompozisyona benzer bir düzenleme gösterir. Burada da damla motifi, tepede bir hilalle sonlandırılmıştır. Ana bezemeyi oluşturan bu motifinin içinde beş satırlık kitabe metni yerleştirilmiştir (Fot. 7. 9, Çiz. 3).


tarafta yer alan sütuncenin gövdesinde de yer yer aşınmalar görülür. Alınlık kısmında kaş kemer formlu bir kitabelik oyma tekniğinde işlenmiştir. Alınlığın altında beş sıra enine dikdörtgen kartuşun içinde kitabe metinleri tatbik edilmiştir(Fot.7).

Fotoğraf 8:Ayakşahidesi iç yüzü Fotoğraf 9: Ayak şahidesi dış yüzü

Ayak şahidesin dış yüzü, farklı birkaç desen dışında, baş şahidenin dış yüzündeki kompozisyona benzer bir düzenleme gösterir. Burada da damla motifi, tepede bir hilalle sonlandırılmıştır. Ana bezemeyi oluşturan bu motifinin içinde beş satırlık kitabe metni yerleştirilmiştir (Fot. 7. 9, Çiz. 3).

Çizim 3: Ayak şahide dış yüz Fotoğraf10: Sandukadoğu cephe görünümü

KİTABELERİ Baş Şahide (İç Yüz)

Metin Transkripsiyon YâMûnisî -1- يا مونسي .ḤabîbMevlâyebġîkeramen -2- حبيب موالي ابغي كرما .Ve mine’l’-ḥuzn ve ṣufrḳabḍatî -3- ومن الحزن صفر قبضتي Ve in yucâzînîbi ‘a’ğmâlîfemerra -4- ان تجازيني باعمالي فمر .SeyyidîYaḥsun el-’afviley -5- سيدي يحسن العفو الي .Mâecidunî ‘amelen ‘ucziyebihî -6- ما اجدني عمال اجزى به

Anlamı; Ey biricik sığınağım olan Allah’ım Sevgili Efendim!

Hüznümden ve avucumun boş olmasından dolayı senden keremini istiyorum. Eğer beni amellerimle karşılarsan acı olur. Efendim! Benim için af (ne) güzel olur. Ben kendimde karşılık verileceğim bir amel bulamıyorum.


Baş Şahide (Dış Yüz)

Metin Transkripsiyon - قبر المرحومههذا

1- Hâẕâḳabr el-merḥûm

الحاج حسين حلي بن الحاج...

-2-

El-ḥâcḤuseynḤullîİbn el-Ḥâc….

Anlamı; Bu, merhum Hacı ….nın oğlu merhum Hacı Hüseyin Hulli’nin mezarıdır.

Ayak Şahide (İç Yüz)

Metin

Transkripsiyon

- في وحدي1-

Fî Vaḥdî.

Aḫşâminḫatâyâ …iẕâ 2- اخشى من خطايا اذا- .... العون يا رب علي

3- ……el-’avnyâ rab ‘aley.

- ال وال يحرمني ...4-

Lâ velâyahrumnî….

- رحمته وسعت كل شيء5-

Raḥmetuhûvesi’atkulle şey’

- قد توفيت المرحومة6-

ḲadTuvuffiyet el-Merḥûme

في شهر جماذى االول ١٢٩٦لسنة

-7-

Fî şehrCemâẕiye’l-Evvel lisene 1296.

Anlamı; Yalnızlığımda ……Eğer….Hatalarımdan

korkuyorum. Ey rabbim bana yardım….. Beni (kesinlikle) mahrum etmeyecek….. O’nun rahmeti her şeyi kuşatmıştır.

Ayak Şahide (Dış Yüz)

Metin Transkripsiyon Tuvuffiye el-merḥûm -1- توفي المرحومقد

شهر ذي الحجةفي -2- Fî şehrẕi’l-ḥıcce. Lisene erba’ateaşera ve selâsemi’e -3- لسنة اربعة عشر وثالثمائة

والف١٣١٤سنة -4- veelfsene 1314

Anlamı; Merhum 1314 yılının zilhicce ayında vefat etti.


Baş Şahide (Dış Yüz)

Metin Transkripsiyon - قبر المرحومههذا

1- Hâẕâḳabr el-merḥûm

الحاج حسين حلي بن الحاج...

-2-

El-ḥâcḤuseynḤullîİbn el-Ḥâc….

Anlamı; Bu, merhum Hacı ….nın oğlu merhum Hacı Hüseyin Hulli’nin mezarıdır.

Ayak Şahide (İç Yüz)

Metin

Transkripsiyon

- في وحدي1-

Fî Vaḥdî.

Aḫşâminḫatâyâ …iẕâ 2- اخشى من خطايا اذا- .... العون يا رب علي

3- ……el-’avnyâ rab ‘aley.

- ال وال يحرمني ...4-

Lâ velâyahrumnî….

- رحمته وسعت كل شيء5-

Raḥmetuhûvesi’atkulle şey’

- قد توفيت المرحومة6-

ḲadTuvuffiyet el-Merḥûme

في شهر جماذى االول ١٢٩٦لسنة

-7-

Fî şehrCemâẕiye’l-Evvel lisene 1296.

Anlamı; Yalnızlığımda ……Eğer….Hatalarımdan

korkuyorum. Ey rabbim bana yardım….. Beni (kesinlikle) mahrum etmeyecek….. O’nun rahmeti her şeyi kuşatmıştır.

Ayak Şahide (Dış Yüz)

Metin Transkripsiyon Tuvuffiye el-merḥûm -1- توفي المرحومقد

شهر ذي الحجةفي -2- Fî şehrẕi’l-ḥıcce. Lisene erba’ateaşera ve selâsemi’e -3- لسنة اربعة عشر وثالثمائة

والف١٣١٤سنة -4- veelfsene 1314

Anlamı; Merhum 1314 yılının zilhicce ayında vefat etti.

Ayak Cephesi Pano İçi

Metin Transkripsiyon زبير رضي هللا عنه -1- ZübeyrRaḍıyeAllâh ‘Anh

Anlamı; Zübeyr Allah O’ndan razı olsun Kuzey Yüz Sağdan Sola (Pano İçleri)

Metin Transkripsiyon .Umar RaḍıyeAllâh ‘Anh -1- عمر رضي هللا عنه

Anlamı; Ömer Allah O’ndan razı olsun

Metin Transkripsiyon UsmânRaḍıyeAllâh ‘Anh‘ -1- عثمان رضي هللا عنه

Anlamı; Osman Allah O’ndan razı olsun. Metin Transkripsiyon

Ali RaḍıyeAllâh ‘Anh‘ -1- علي رضي هللا عنه Anlamı; Ali Allah O’ndan razı olsun

Metin Trnaskripsiyon .ṬalḥaRaḍıyeAllâh ‘Anh -1- طلحة رضي هللا عنه

Anlamı; Talha Allah O’dan razı olsun Güney Yüz Sağdan Yola (Pano İçleri)

Metin Transkripsiyon - عبد الرحمن رضي هللا عنه

1- ‘Abdu’r-RaḥmânRaḍıyeAllâh ‘Anh.

Anlamı; Abdurrahman Allah O’ndan razı olsun

Metin Transkripsiyon Sa’dRaḍıyeAllâh ‘Anh -1- سعد رضي هللا عنه

Anlamı; Sa’d Allah O’ndan razı olsun.

Metin Transkripsiyon .Sa’dRaḍıyeAllâh ‘Anh -1- سعيد رضي هللا عنه

Anlamı; Said Allah O’ndan razı olsun.

Metin Transkripsiyon .Ubeyd …. RaḍıyeAllâh ‘Anh‘ -1- عبيد ... رضي هللا عنه

Anlamı; Ubeyd … Allah O’ndan razı olsun.


2.2. Muhammed’in Oğlu Muhammed’in Mezarı (1314 / 1896-7)

Tanım: Saraçoğlu Mezarlığında bulunan mezar, büyük bir sanduka, sanduka üst kapak taşı ile baş ve ayak şahidelerinden oluşmaktadır (Fot.11,18). Baş şahidenin tepeliği mevlevi sikkesi formunda, ayak şahidesinin alınlığı ise yukarıya doğru daralan dilimli kemer şeklindeyapılmıştır. Sarıkalker taşından yapılmış mezarda, kitabe metinleri, şahidelerin iç yüzlerine sülüs hatla oyma kabartma olarak hakkedilmiştir. Tarih kitabesinin yer aldığı ayak şahidesinin iç yüzündebüyük oranda tahribat olduğundan sadece vefat tarihi okunabilmektedir (Fot.17).

Fotoğraf 11: Muhammed’in mezar sandukası, genel görünümü Mezar sandukasının yüksekliği 1.80 x 1.20 m., genişliği 0.52

m. Şahidelerle birlikte yerden yüksekliği ise 2.28 m. dir. İç bükey silmeli yüksek bir platform üzerinde yükselen

sanduka, altta ve üstte iki sıra diş frizi ile sınırlandırılmıştır. Gövde yüzeyi kuzey ve güney yönde kaş kemer formlu içleri bitkisel bezemelerle tezyin edilmiş dört eşit panoya ayrılmıştır. Ana hatlarıyla Hüseyin Huli’nin mezarını çağrıştıran mezarda, köşelerde sütuncelere yer verilmiştir. Burmalı gövde yapısına sahip sütunceler, sandukanın gövdesinden bağımsız yapılmış olmalarına rağmen, taşıyıcı değillerdir.


2.2. Muhammed’in Oğlu Muhammed’in Mezarı (1314 / 1896-7)

Tanım: Saraçoğlu Mezarlığında bulunan mezar, büyük bir sanduka, sanduka üst kapak taşı ile baş ve ayak şahidelerinden oluşmaktadır (Fot.11,18). Baş şahidenin tepeliği mevlevi sikkesi formunda, ayak şahidesinin alınlığı ise yukarıya doğru daralan dilimli kemer şeklindeyapılmıştır. Sarıkalker taşından yapılmış mezarda, kitabe metinleri, şahidelerin iç yüzlerine sülüs hatla oyma kabartma olarak hakkedilmiştir. Tarih kitabesinin yer aldığı ayak şahidesinin iç yüzündebüyük oranda tahribat olduğundan sadece vefat tarihi okunabilmektedir (Fot.17).

Fotoğraf 11: Muhammed’in mezar sandukası, genel görünümü Mezar sandukasının yüksekliği 1.80 x 1.20 m., genişliği 0.52

m. Şahidelerle birlikte yerden yüksekliği ise 2.28 m. dir. İç bükey silmeli yüksek bir platform üzerinde yükselen

sanduka, altta ve üstte iki sıra diş frizi ile sınırlandırılmıştır. Gövde yüzeyi kuzey ve güney yönde kaş kemer formlu içleri bitkisel bezemelerle tezyin edilmiş dört eşit panoya ayrılmıştır. Ana hatlarıyla Hüseyin Huli’nin mezarını çağrıştıran mezarda, köşelerde sütuncelere yer verilmiştir. Burmalı gövde yapısına sahip sütunceler, sandukanın gövdesinden bağımsız yapılmış olmalarına rağmen, taşıyıcı değillerdir.

Sütuncelerin kaidelerinde palmet ve rûmîli bitkisel bir kompozisyon yer alırken, üst başlıklarında başlığın her bir yüzüne stilize yapraklarla sınır kontörü çizilmiş birer penç motifi işlenmiştir. Sandukanın yüzeyinde içleri bitkisel örgelerden olan kaş kemer formlu panolara yer verilmiştir. Yüzeyi dörde bölen bu panoların yükseklikleri, 0,45, genişlikleri 0,34 m.’dir. Her pano yukarıda birer yuvarlak kemer ile sınırlandırılmıştır. Kuzey ve güney yönde yer alan panolardaki bezemeler birbirinin tekrarı olup en altta antitetik yerleştirilmiş iki yapraktan oluşan bir çanaktan fışkıran ve aynı kökten çıkmış izlenimi veren bitkisel bir bezeme yer alır.

Fotoğraf 12: Sandukanın güney batı köşesindeki tabanca ve fişeklik bezemesi

Aralarına simetrik olarak üst kesimde irice iki penç, altta da sümbülü andıran bitkisel bir bezeme simetrik olarak işlenmiştir. Aralardaki boşluklar ise lotus, palmet ve yapraklarla bezenmiştir. Kemerlerin üst yan boşluklarına birer rûmîli kompozisyon uygulanmıştır. Panoların alt kısmında dişlerden oluşan geniş bir bordür yer alır.Baş şahidenin güney tarafa bakan sütuncesinin olduğu yüzde bir tabanca ve altında mermilerin şerit halinde gösterildiği bir fişeklik işlenmiştir(Fot.12).

Sandukanın batıya bakan yüzü, burmalı iki sütünce arasına alınmış yüzeyi dilimli bir vazodan çıkan kıvrık dallar arasına alınmış sekiz yapraklı bir gülce, onun da üzerinde yüzeyleri kazıma olarak


işlenmiş burmalı iki sütun arasında bir ayna ve tarak motifiyle hareketlendirilmiştir (Çiz. 4, Fot.18).

Çizim 4: Muhammed’in ayak şahidesi, vazo ve ayna-tarak

motifi İki parçadan oluşan kapak taşı, sandukanın üzerine

oturtulmuştur. Kapak, lale, rûmî, kıvrık dal, gülce ve altı kollu yıldızlardan oluşan örgelerle bezenmiştir. En dışta burmalı, iç kısımda ise yatık S’lerden oluşan ikili saç örgüsü şeklindeki bir bordür, oyma kabartma olarak oluşturulan bu geometrik ve bitkisel bezemeyi sınırlar. Ortasında 10 santimlik demir bir çubuğun olduğu kare bir alan dışında tüm yüzey bezenmiştir.2 Üst kapak taşının yan yüzlerinde ise, dönüşümlü küçük ve büyük lotuslardan oluşan bir friz yer alır (Fot. 13).

2Söz konusu demir çubuğun hangi amaçla yapıldığı tam olarak anlaşılmamasına karşın, kuşların su içmesi için düşünülen bir çanağı tutturmak için yapıldığı tahmin edilmektedir.


işlenmiş burmalı iki sütun arasında bir ayna ve tarak motifiyle hareketlendirilmiştir (Çiz. 4, Fot.18).

Çizim 4: Muhammed’in ayak şahidesi, vazo ve ayna-tarak

motifi İki parçadan oluşan kapak taşı, sandukanın üzerine

oturtulmuştur. Kapak, lale, rûmî, kıvrık dal, gülce ve altı kollu yıldızlardan oluşan örgelerle bezenmiştir. En dışta burmalı, iç kısımda ise yatık S’lerden oluşan ikili saç örgüsü şeklindeki bir bordür, oyma kabartma olarak oluşturulan bu geometrik ve bitkisel bezemeyi sınırlar. Ortasında 10 santimlik demir bir çubuğun olduğu kare bir alan dışında tüm yüzey bezenmiştir.2 Üst kapak taşının yan yüzlerinde ise, dönüşümlü küçük ve büyük lotuslardan oluşan bir friz yer alır (Fot. 13).

2Söz konusu demir çubuğun hangi amaçla yapıldığı tam olarak anlaşılmamasına karşın, kuşların su içmesi için düşünülen bir çanağı tutturmak için yapıldığı tahmin edilmektedir.

Fotoğraf13: Muhammed’in sanduka üst kapak taşı Baş Şahidesi;1.11 x 0,43 x 0,17 m. ölçülerine sahip şahide,

dikdörtgen formlu şahide, üçgen alınlıklı ve mevlevi sikkesi tarzında bir başlık yapısına sahiptir (Fot.14, 15).Şahidenin iç yüzü, her iki yanda yüzeyden taşıntılı balıksırtı bezemeli sütunceler üzerine oturtulmuş dilimli kemer içine alınmış dokuz satırlık kitabelikle değerlendirilmiştir. Ser levhanın oluşturduğu ilk satır, Mardin mezar taşlarının çoğunda görüldüğü şekilde soğan kubbe formunda bir çerçeve içine alınmıştır. Geriye kalan kitabe metninin dört satırı dikdörtgen kartuşlar içine, son dört satırlık kitabe metni ise en altta yuvarlak bir panonun içine hâkedilmiştir.Dikdörtgen şahidenin alınlık bölümünde yer alan dilimli kaş kemerin tüm yüzeyi, yatık şekilde sıralı S’lerle oluşturulan ikili saç örgüsü şeklinde bezenmiştir. İç yüzdeki bu kemerin, üzerinde yükseldiği sütuncelerin kaide ve başlıkları dışa doğru açılan ardışık sivri kemer şeklinde yapılmıştır(Fot. 14).

Çizim 5: Baş şahide alınlığındaki köstekli saat formu


Fotoğraf 14: Muhammed’in mezarı baş şahide iç yüzü Sütuncelerin yüzeyi, boş yer bırakılmaksızın oyma kabartma

olarak oluşturulmuş balıksırtı şeklinde yapılmış olup, başlık ve kaide ile bağlantısı bileziklerle sağlanmıştır. Kaş kemerli alınlığın üst kenar boşluklarından sol tarafta köstekli bir saat, sağ tarafta ise rumilerden oluşan bitkisel bir bezeme yer alır (Çiz. 5). Derin oyulmuş dilimli kaş kemer formlu alınlığın iç yüzünde bulunan sülüs karakterli kitabeliğin ser levhasında; “Subḥân el-Ḥay,” altında ise kabir sahibinin ölüm sebebi ve öldüğü ay ile ilgili bilgilerin yer aldığı kitabe metnine yer verilmiştir.

Şahidenin dış yüzü, iç yüzünden farklı bir bezeme kompozisyonuyla bezenmiş olup, başlık hariç, tüm yüzey bitkisel


Fotoğraf 14: Muhammed’in mezarı baş şahide iç yüzü Sütuncelerin yüzeyi, boş yer bırakılmaksızın oyma kabartma

olarak oluşturulmuş balıksırtı şeklinde yapılmış olup, başlık ve kaide ile bağlantısı bileziklerle sağlanmıştır. Kaş kemerli alınlığın üst kenar boşluklarından sol tarafta köstekli bir saat, sağ tarafta ise rumilerden oluşan bitkisel bir bezeme yer alır (Çiz. 5). Derin oyulmuş dilimli kaş kemer formlu alınlığın iç yüzünde bulunan sülüs karakterli kitabeliğin ser levhasında; “Subḥân el-Ḥay,” altında ise kabir sahibinin ölüm sebebi ve öldüğü ay ile ilgili bilgilerin yer aldığı kitabe metnine yer verilmiştir.

Şahidenin dış yüzü, iç yüzünden farklı bir bezeme kompozisyonuyla bezenmiş olup, başlık hariç, tüm yüzey bitkisel

öğelerin ağırlıkta olduğu örgelerle tezyin edilmiştir. Yüksek oyma kabartma olarak yapılan süslemelerde ana örge, ortada yüzeyi ikili saç örgüsü dolgulu büyük bir damla motifi oluşturmaktadır. İç yüzeyi altta lale formunda bir saksıdan gelişen karşılıklı rumi, kıvrık dal, sümbül ve palmetlerden oluşan bitkisel kompozisyon, yukarıda hilal ve yıldız ile nihayetlenir. Saksıdan yanlara doğru sarkan birer sümbül ve soyut yapraklarla yüzey doldurulmuştur. Damla formunun dış alt kısmında tek kökten çıkmış izlenimi veren bitkisel kıvırk dal yanlardan dolanıp “S” ve “C” şeklinde kıvrımlar yaparak tepeye doğru uzanarak devam eder. Kıvrık dalların araları lotus, lale, rûmî, penç ve gonca güllerle bezenmiştir. Şahide yan bordürü baş şahide ile aynı formda olup, girift dört yönlübitkisel formların yarım daireler oluşturduğu sıralı bir bezemeyle yüzey çevrelenmiştir.

Fotoğraf 15: Muhammed’in mezarı baş şahide dış yüzü


Ayak Şahidesi; Dikdörtgen formlu şahide gövdesiyle dilimli bir tepelikten oluşmaktadır. Şahidenin tepeliği yukarıdan dilimli bir kemer şeklinde daralıp alınlık kısmını oluşturur. Şahide; 1.02 x 0.44 x 0.17 m. ölçülerine sahiptir. Şahide yüzeyinin yanlarından tepeliğedoğruiki yönden yukarı çıkan rûmîli kıvrık dal “S” ve “C” kıvrımlar üste palmetlerle sonlanır. Baş şahidenin iç ve dış yüzünde uygulanan form ve süslemeler, ayak şahidesin de de tekrarlanmıştır. Sülüs karakterli kitabenin satırları okunmayacak derecede aşınmıştır. Şahide yan bordürü baş şahide ile aynı formda olup, dört yönlü girişik bitkisel formların yarım daireler oluşturduğu sıralı bir bezemeyle hareketlendirilmiştir. Baş şahidenin iç ve dış yüzünde uygulanan bezeme repertuarının aynısı ayak şahidesinde de uygulanmıştır(Fot.16. 17, Çiz. 6).

Fotoğraf16Ayak şahidesi iç yüzü Fotoğraf17:Ayak şahidesi

dış yüzü


Ayak Şahidesi; Dikdörtgen formlu şahide gövdesiyle dilimli bir tepelikten oluşmaktadır. Şahidenin tepeliği yukarıdan dilimli bir kemer şeklinde daralıp alınlık kısmını oluşturur. Şahide; 1.02 x 0.44 x 0.17 m. ölçülerine sahiptir. Şahide yüzeyinin yanlarından tepeliğedoğruiki yönden yukarı çıkan rûmîli kıvrık dal “S” ve “C” kıvrımlar üste palmetlerle sonlanır. Baş şahidenin iç ve dış yüzünde uygulanan form ve süslemeler, ayak şahidesin de de tekrarlanmıştır. Sülüs karakterli kitabenin satırları okunmayacak derecede aşınmıştır. Şahide yan bordürü baş şahide ile aynı formda olup, dört yönlü girişik bitkisel formların yarım daireler oluşturduğu sıralı bir bezemeyle hareketlendirilmiştir. Baş şahidenin iç ve dış yüzünde uygulanan bezeme repertuarının aynısı ayak şahidesinde de uygulanmıştır(Fot.16. 17, Çiz. 6).

Fotoğraf16Ayak şahidesi iç yüzü Fotoğraf17:Ayak şahidesi

dış yüzü

Çizim 6: Ayak şahidesi dış yüzü Fotoğraf 18: Mezarın batı yüzü ve ayak şahidesi KİTABELERİ Baş Şahide (İç Yüz)

Metin Transkripsiyon Subḥân el-Ḥay -1- سبحان الحي

İnneze’l-ḳabrḥavâzeyne’ş-şebâb -2- ان ذا القبر حوى زين الشبا .Umruhmâbeleğa el-’ışrînğâbe‘ -3- عمره ما بلغ العشرين غاب .Mâtefi’l-mâiğarîganğafleteh -4- مات في الماء غريقا غفلته .Mâtehunâfi’l-ayâfi’z-zaman -5- مت هنا في اآليا في الزم ن Hâzâḳabr el-merḥûm -6- هذا قبر المرحوم

ابن المرحوممحمد -7- Muḥammedibn el-merḥûm Muhammed ilâ ruḥihî el-fâtiḥa -8- الفاتحةمحمد الي روحه


Tanımı:Her zaman diri olanı tenzih ederiz.Bu Mezar, gençlerin süsünü içerir.Yaşı yirmiye ulaşmadan kayboldu.Gafletine (dalarak)suda boğularak öldü. Bu ayda, bu zamanda öldü.Bu merhum Muhammed’in oğlu Muhammed’in mezarıdır. Muhammed’in Ruhuna el-Fatiha.

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Dinler ve diller kenti olan Mardin, bu namına yaraşır şekilde

birçok kültürün sentezlendiği çok sayıda eseri bağrında barındırmaktadır. Farklı dinlere mensup mezar taşları, bu eserlerin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Bulundukları bölgenin tarihsel geçmişine ışık tutmalarının yanı sıra mezar taşları, ait oldukları çağın sanat anlayışını anlamada da önemli katkı sunarlar. Ele aldığımız sandukalar, alışıla gelen klasik mezar sandukalarından farklı bir tipolojiye sahip olup daha çok antik çağ Anadolu kültürlerinde sıklıkla karşılaştığımız lahit formundaki mezarlar şeklinde yapılmışlardır. Sandukaların bu özel formu, Anadolu coğrafyasında yaşayan insanların diğer kültürlere olan hoş görüsünün ve içselleştirilmesinin somut birer göstergesi olarak ayrı bir önem taşırlar. Kronolojik olarak çok eskiye gitmeyen Mardin Mezarlıklarından Saraçoğlu Mezarlığı ile Teker Camii Haziresinden seçtiğimiz bu iki örnekte kullanılan bezemeler, ağırlıklı olarak Türkiye’deki mezar taşlarında kullanılan tezyini örgelerle ortak bazı özellikler taşımalarına karşın, kütlesel olarak lahit şeklindeki sanduka yapıları ve kullanılan bazı bezeme unsurlarıyla çağdaşı olan mezar taşlarından ayrılırlar. Yerel özelliklerin ağırlıkta olduğu mezar taşlarında aynı döneme ait Osmanlı mezar taşı geleneğinin, Mardin Bölgesine fazla nüfus etmediği, etkileşimin formdan ziyade tezyinatta kullanılmış olan bazı motiflerde olduğu görülmüştür.

Mardin Saraçoğlu Mezarlığı ile Teker Camii Haziresi alanları başta olmak üzere Midyat, Nusaybin ve Savur gibi merkezlerde görülen mezar örneklerinde gerek kendine has formları, gerekse zengin bezeme repertuarıyla benzer özellikler sergilemektedirler (Fot. 1. 11. 19, Çiz.1.7). Aydın, Adana ve Tarsus gibi merkezlerde görülen Roma Dönemi Lahit mezarları formunda yapılmış olan bu mezar örneklerinde, taşıyıcı özellikte olamayan sütuncelerle desteklenen ve yüksek tutulan sanduka gövdesi dört eşit panoya ayrılmış, panoların içleri ve sanduka yüzeyi boşluk kalmayacak şekilde bitkisel bezemelerle bezenmiştir. Teker Cami Hazire alanındaki Hüseyin Hulli’nin mezarında görüldüğü gibi panoların içine bazı önemli sahabelerin isimleri yazılmıştır.


Tanımı:Her zaman diri olanı tenzih ederiz.Bu Mezar, gençlerin süsünü içerir.Yaşı yirmiye ulaşmadan kayboldu.Gafletine (dalarak)suda boğularak öldü. Bu ayda, bu zamanda öldü.Bu merhum Muhammed’in oğlu Muhammed’in mezarıdır. Muhammed’in Ruhuna el-Fatiha.

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Dinler ve diller kenti olan Mardin, bu namına yaraşır şekilde

birçok kültürün sentezlendiği çok sayıda eseri bağrında barındırmaktadır. Farklı dinlere mensup mezar taşları, bu eserlerin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Bulundukları bölgenin tarihsel geçmişine ışık tutmalarının yanı sıra mezar taşları, ait oldukları çağın sanat anlayışını anlamada da önemli katkı sunarlar. Ele aldığımız sandukalar, alışıla gelen klasik mezar sandukalarından farklı bir tipolojiye sahip olup daha çok antik çağ Anadolu kültürlerinde sıklıkla karşılaştığımız lahit formundaki mezarlar şeklinde yapılmışlardır. Sandukaların bu özel formu, Anadolu coğrafyasında yaşayan insanların diğer kültürlere olan hoş görüsünün ve içselleştirilmesinin somut birer göstergesi olarak ayrı bir önem taşırlar. Kronolojik olarak çok eskiye gitmeyen Mardin Mezarlıklarından Saraçoğlu Mezarlığı ile Teker Camii Haziresinden seçtiğimiz bu iki örnekte kullanılan bezemeler, ağırlıklı olarak Türkiye’deki mezar taşlarında kullanılan tezyini örgelerle ortak bazı özellikler taşımalarına karşın, kütlesel olarak lahit şeklindeki sanduka yapıları ve kullanılan bazı bezeme unsurlarıyla çağdaşı olan mezar taşlarından ayrılırlar. Yerel özelliklerin ağırlıkta olduğu mezar taşlarında aynı döneme ait Osmanlı mezar taşı geleneğinin, Mardin Bölgesine fazla nüfus etmediği, etkileşimin formdan ziyade tezyinatta kullanılmış olan bazı motiflerde olduğu görülmüştür.

Mardin Saraçoğlu Mezarlığı ile Teker Camii Haziresi alanları başta olmak üzere Midyat, Nusaybin ve Savur gibi merkezlerde görülen mezar örneklerinde gerek kendine has formları, gerekse zengin bezeme repertuarıyla benzer özellikler sergilemektedirler (Fot. 1. 11. 19, Çiz.1.7). Aydın, Adana ve Tarsus gibi merkezlerde görülen Roma Dönemi Lahit mezarları formunda yapılmış olan bu mezar örneklerinde, taşıyıcı özellikte olamayan sütuncelerle desteklenen ve yüksek tutulan sanduka gövdesi dört eşit panoya ayrılmış, panoların içleri ve sanduka yüzeyi boşluk kalmayacak şekilde bitkisel bezemelerle bezenmiştir. Teker Cami Hazire alanındaki Hüseyin Hulli’nin mezarında görüldüğü gibi panoların içine bazı önemli sahabelerin isimleri yazılmıştır.

Mezar taşı örneklerinde bezeme olarak bitkisel, nesneli ve geometrik süslemeler görülmektedir. Bitkisel örneklerde palmet, rûmî, lotus, lale, penç, üzüm salkımları, topaçlıpüskül, çam kozalağı gibi bitkisel unsurlarla “S” ve “C” eğrileri şeklinde kıvrık dallar görülür (Kuban, 1995:114). Nesneli bezemelerde ise Osmanlı sanatına Avrupalılaşmayla beraber giren vazonunyanı sıra kâse motifleriyle köstekli saat, tabanca ve ayna-tarak motifleri görülmektedir (Akar, 1969: 267-271). Genelde şahidelerin alt kısımlarında ortaya çıkan bitkisel kıvrık dallar, yanlardan “S” ve “C” kıvrımları yaparak tepelikte nihayetlenmektedirler. Bu formların arası değişik bitkisel bezemelerle dolguludur (Kılavuz, 2013: 78-100).

Köstekli saat motifi, Osmanlı Mezar taşı örneklerinde sıkça kullanılan bir motiftir. Yurt genelindeki birçok örnek başta olmak üzere İzmir’in Bayındır İlçesi Yakapınar Köyü mezarlık alanındaki birçok mezar taşında köstekli saat motifine rastlanmaktadır (Fot.14. 20. Çiz.5), (Güçlü, 2013: 81-88).

Ayna-tarak motifi her ne kadar kadını ifade eden simgesel bir motif olarak algılansa daerkek mezar taşlarında uygulanması, yurt genelindeki benzer örneklerde görüldüğü gibi mezarda yatan kişinin mesleğine yönelik bir emare olabileceğidir(Aslan, 2008:57-60). Fakat Muhammed’in oğlu Muhammed’in yirmili yaşlarda suda boğularak ölmesi, meslekten ziyade merhumun bakımlı ve genç biri olmasına yönelik olma ihtimalini taşımaktadır(Fot. 18. 21, Çiz.4).

Geometrik motiflerde isedamla motifi daha çok sülüs hatlı kitabelerin içlerine oyma ve kabartma tekniğinde işlendiği formlar olarak kullanılmıştır. Damla motifinin yanında kullanılan iç içe geçmiş yıldız, altıgen ve sekizgen ve kabara motiflerinin daha çok sanduka kapak taşının üst kısımlarında, şahide yan bordürlerinde ve sandukaları dörde bölenpanoların içlerinde uygulandığı görülmektedir (Bodakçi, 2017: 167-170), (Fot. 24. 25). Yine Osmanlı mezar taşlarında sıkça kullanılan yıldız-hilal motiflerinin iki mezar örneği başta olmak üzere il genelindeki birçok süslemeli mezar taşı örneğinde kullanıldığı görülmüştür (Biçici, 2006:169-196). Mardin mezar taşlarında görülen bir diğer geometrik form ise şahidelerin iç ve dış yüzlerinde yazı satırlarının içlerine işlendiği, basık veya sivri kemer alınlık uçlu, enine dikdörtgenler şeklinde açılmış olan kartuşlardır.

Mardin’deki mezar taşı mimarisiyle, sivil ve dini mimariyi şekillendiren sarı kalker taşı yumuşak ve kolay işlenebilir olmasını sağlayan kireçli oluşumuyla, olumsuz hava şartlarına rağmen yüzyıllardır kullanılmakta ve bu yapılarda ana malzemeyi oluşturmaktadır (Baş, 2012:31-46). Mezar mimarisinde ana


malzemeyi sarı kalker taşı oluşturur. Bunun yanında kum taşı malzemenin de kullanıldığı örnekler de mevcuttur. Güneşi alma açıları, hava koşulları, yağış, yosun ve likenleşme mezarlarda zamanla aşınmaların olmasına neden olmaktadır.

Kitabe metinleri sülüs hatla yazılmış olup, oyma ve kabartma tekniğinde tatbik edilmiştir. Osmanlı mezar taşı örneklerinde yazının yoğunluğu genelde baş şahide taşında ağırlıklı olarak uygulanırken, ayak şahidesindeise yazıya daha az yer verildiği görülmektedir. Mardin’deki mezar örneklerinde yazı hem baş hem de ayak şahidelerinde eşit oranda uygulanmıştır.

Mardin başta olmak üzere bölgedeki dini ve sivil yapılarda bolca kullanılan damla ve rozetlerin, mezar taşı örneklerinde yazıyı ve süslemeyi bütünleyen unsurlar oldukları görülmektedir.

Damla (bereket damlası) madalyonu motifi, bölge mimarisinde yoğun olarak karşımıza çıkmaktadır. Diyarbakır, Silvan, Hasankeyf, Urfa gibi merkezlerde Selçuklu, Akkoyunlu ve Osmanlı yapılarında özellikle revak cephelerinde ve minarelerde karşımıza çıkarken (Baş, 2013:468),dairesel rozetler ise Erken İslam ve Selçuklu ve Osmanlı Dönemi yapılarında bolca kullanılmışlardır. Karaman, Kayseri, Konya, Niğde gibi merkezler başta olmak üzere cami, han, medrese, darüşşifa ve türbe gibi yapılarda taç kapı, pencere, niş ve mihraplarda kullanıldıkları görülmektedir (Doğan, 2013: 221-244). Bu iki süsleme öğesinin hem ildeki dini ve sivil mimaride hem de mezar taşlarında başarılı bir şekilde uygulanmışlardır (Güzel, 2010:93-111). (Fot. 22. 23)

İki mezar örneğinin sülüs hatlı kitabelerinde ve süslemelerinde oyma ve kabartma tekniği ile tatbik edilmişlerdir.Kullanılan dil Arapçadır. Süsleme özelikleri bakımından oldukça zenginlik gösteren mezar örneklerinde bitkisel, geometrik ve nesneli bezemeler yoğunluktadır. Bitkisel süslemeler arasında rûmî, lotus, palmet, penç, gülbezek, ters lale, bitkisel kıvrık dallar; topaçlı püskül, soyut yapraklar, gonca güller, asma yaprağı, üzüm salkımları yoğun olarak kullanılmıştır. Damla (bereket damlası) ve dairesel rozetler başta olmak üzere, dörtgenlerin, altıgenlerin, sekizgenlerin ve oniki kollu yıldızların geometrik formlar olarak uygulanmışlardır. Nesneli bezeme öğelerinden hançer, kılıç, kama, silah, barutluk gibi örnekler de mevcuttur. Mevlevi sikkesi gibi başlıklar ve gündelik eşyalar da mezar ve mezar taşı örneklerinde bezeme öğesi olarak kullanıldığı görülmüştür.

Mardin mezarlık alanlarında bulunan kültür ve sanat tarihi bakımından değerli mezar taşlarının birçoğu insan ve doğa tahribatı nedeni ile yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Özellikle


malzemeyi sarı kalker taşı oluşturur. Bunun yanında kum taşı malzemenin de kullanıldığı örnekler de mevcuttur. Güneşi alma açıları, hava koşulları, yağış, yosun ve likenleşme mezarlarda zamanla aşınmaların olmasına neden olmaktadır.

Kitabe metinleri sülüs hatla yazılmış olup, oyma ve kabartma tekniğinde tatbik edilmiştir. Osmanlı mezar taşı örneklerinde yazının yoğunluğu genelde baş şahide taşında ağırlıklı olarak uygulanırken, ayak şahidesindeise yazıya daha az yer verildiği görülmektedir. Mardin’deki mezar örneklerinde yazı hem baş hem de ayak şahidelerinde eşit oranda uygulanmıştır.

Mardin başta olmak üzere bölgedeki dini ve sivil yapılarda bolca kullanılan damla ve rozetlerin, mezar taşı örneklerinde yazıyı ve süslemeyi bütünleyen unsurlar oldukları görülmektedir.

Damla (bereket damlası) madalyonu motifi, bölge mimarisinde yoğun olarak karşımıza çıkmaktadır. Diyarbakır, Silvan, Hasankeyf, Urfa gibi merkezlerde Selçuklu, Akkoyunlu ve Osmanlı yapılarında özellikle revak cephelerinde ve minarelerde karşımıza çıkarken (Baş, 2013:468),dairesel rozetler ise Erken İslam ve Selçuklu ve Osmanlı Dönemi yapılarında bolca kullanılmışlardır. Karaman, Kayseri, Konya, Niğde gibi merkezler başta olmak üzere cami, han, medrese, darüşşifa ve türbe gibi yapılarda taç kapı, pencere, niş ve mihraplarda kullanıldıkları görülmektedir (Doğan, 2013: 221-244). Bu iki süsleme öğesinin hem ildeki dini ve sivil mimaride hem de mezar taşlarında başarılı bir şekilde uygulanmışlardır (Güzel, 2010:93-111). (Fot. 22. 23)

İki mezar örneğinin sülüs hatlı kitabelerinde ve süslemelerinde oyma ve kabartma tekniği ile tatbik edilmişlerdir.Kullanılan dil Arapçadır. Süsleme özelikleri bakımından oldukça zenginlik gösteren mezar örneklerinde bitkisel, geometrik ve nesneli bezemeler yoğunluktadır. Bitkisel süslemeler arasında rûmî, lotus, palmet, penç, gülbezek, ters lale, bitkisel kıvrık dallar; topaçlı püskül, soyut yapraklar, gonca güller, asma yaprağı, üzüm salkımları yoğun olarak kullanılmıştır. Damla (bereket damlası) ve dairesel rozetler başta olmak üzere, dörtgenlerin, altıgenlerin, sekizgenlerin ve oniki kollu yıldızların geometrik formlar olarak uygulanmışlardır. Nesneli bezeme öğelerinden hançer, kılıç, kama, silah, barutluk gibi örnekler de mevcuttur. Mevlevi sikkesi gibi başlıklar ve gündelik eşyalar da mezar ve mezar taşı örneklerinde bezeme öğesi olarak kullanıldığı görülmüştür.

Mardin mezarlık alanlarında bulunan kültür ve sanat tarihi bakımından değerli mezar taşlarının birçoğu insan ve doğa tahribatı nedeni ile yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Özellikle

gecekondulaşma arasında kalan Saraçoğlu Mezarlık alanındaki mezar taşları bu bakımından büyük risk altındadırlar. Sahipsiz bazı mezar şahidelerinin yerlerinden sökülerek ve üzerindeki mevcut yazıların kazılarak başka şahıslara ait kimlik bilgilerinin eklendiği gerçeği araştırma sırasında görülmüştür. Bu mezar taşları bölge insanının taş işçiliğindeki estetik duygularını ifade etmenin yanında sosyal ve kültürel işleyişi, yapıldıkları döneme ait ananeleri, inançları sonraki nesillere aktarmada önemli tanıklardır.

Bulundukları yerlerde yaşayan insanların geçmiş tarihine ve sanat geleneklerine ışık tutan, bu tarihi mezarlıklarda bulunan mezar taşlarının kırılıp yok olmadan korunma altına alınması ve sonraki nesillere ulaştırılması sağlanmalı, korunması mümkün olmayanların müzelere aktarılması sağlanmalıdır.

Fotoğraf19: Savur’da Hacı Ahmet Ağa’nınsandukalı mezarı (M. F.Pullu’dan)


Çiz. 7: Savur’da Hacı Ahmet Ağa’nın sandukalı mezarının çizimi (M. F. Pullu’dan)

Fotoğraf20: Bayındır Yakapınar Köyü Mezarlığı, köstekli saat örneği (İ. Güçlü ’den) Fotoğraf21: Iğdır 1329/ 1911 tarihli mezar şahidesi tarak motifi (M. Aslan’dan)


Çiz. 7: Savur’da Hacı Ahmet Ağa’nın sandukalı mezarının çizimi (M. F. Pullu’dan)

Fotoğraf20: Bayındır Yakapınar Köyü Mezarlığı, köstekli saat örneği (İ. Güçlü ’den) Fotoğraf21: Iğdır 1329/ 1911 tarihli mezar şahidesi tarak motifi (M. Aslan’dan)

Fotoğraf22: Amasya Gök Medrese Camii, kuzey cephe, rozetler, ayrıntı. (N. Ş. Doğan vd’den) Fotoğraf23: Mardin Ulu Camii, minare gövdesi damla motifi (G. Güzel’den)

Fotoğraf 24: Mardin mezar taşlarında görülen sekiz kollu yıldızlar (A. Bodakçi’dan)


Kaynakça 1. Akurgal, E.(1997). Anadolu Kültür Tarihi, Ankara. 2. Akyüz, G. (1998). Mardin İlinin Merkezinde Civar

Köylerinde ve İlçelerinde Bulunan Kiliselerin ve Manastırların Tarihi, İstanbul, 17.

3. Artun, E. (1998). Günümüz Adana Âşıklık Geleneğinde Ölüm ve Mezar Kültürü, İstanbul.

4. Aslan, M. (2008). Iğdır Çevresinde Bir Grup El Motifli Mezar Taşı”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.1, S.1, Aralık. s. 57-60

5. Aydın, Suavi vd. (2000). Mardin Aşiret Camaat Devlet, İstanbul

6. Bahar, H. (2013)“Avrasya’da Ölüm ve Türklerde Mezar Kültürü”, Prof. Dr. Nejat Göyünç Armağanı, Konya, s. 260-270

7. Baş, G, (2012). “Mardin’de Türk Dönemine Ait Bilinmeyen Bir Mezar ve Mezar Taşları”, Bilig, Bahar, S.16, s. 31-46

8. ____________ . (2013). “Diyarbakır’daki İslami Dönem Yapılarda Süsleme, Türk Tarih Kurumu, Ankara.

9. Başak, O. (2009). “Gevaş Kümbet Mezarlığı’nda Bulunan Mezar Taşlarındaki Bezemelerden Örnekler” V. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu: 09-13 Haziran, s.179-187.

10. Bodakçi, A; Mardin Merkezde Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşları, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Van,

11. Biçici, H. K. (2006). “Cumhuriyet Dönemi (1929-1961) Gördes’in Geleneksel Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.47, S.1, Ankara, 169-196

12. Çetin, Y. (2010). “Patnos-Tutak Çevresinde Türbe ve Tarihi Mezarlıklar” Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.24, Erzurum, s.23-48.

13. Erkanal, H. (2006). “Mardin Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları”, I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, s. 16-29

14. Doğan, N. Ş.-Yazar T. (2013). “Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Mimari Süslemesinde Küre, Küre ve Konik Kesiti/Kabara, Rozet”, Hacettepe Üniversitesi


Kaynakça 1. Akurgal, E.(1997). Anadolu Kültür Tarihi, Ankara. 2. Akyüz, G. (1998). Mardin İlinin Merkezinde Civar

Köylerinde ve İlçelerinde Bulunan Kiliselerin ve Manastırların Tarihi, İstanbul, 17.

3. Artun, E. (1998). Günümüz Adana Âşıklık Geleneğinde Ölüm ve Mezar Kültürü, İstanbul.

4. Aslan, M. (2008). Iğdır Çevresinde Bir Grup El Motifli Mezar Taşı”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.1, S.1, Aralık. s. 57-60

5. Aydın, Suavi vd. (2000). Mardin Aşiret Camaat Devlet, İstanbul

6. Bahar, H. (2013)“Avrasya’da Ölüm ve Türklerde Mezar Kültürü”, Prof. Dr. Nejat Göyünç Armağanı, Konya, s. 260-270

7. Baş, G, (2012). “Mardin’de Türk Dönemine Ait Bilinmeyen Bir Mezar ve Mezar Taşları”, Bilig, Bahar, S.16, s. 31-46

8. ____________ . (2013). “Diyarbakır’daki İslami Dönem Yapılarda Süsleme, Türk Tarih Kurumu, Ankara.

9. Başak, O. (2009). “Gevaş Kümbet Mezarlığı’nda Bulunan Mezar Taşlarındaki Bezemelerden Örnekler” V. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu: 09-13 Haziran, s.179-187.

10. Bodakçi, A; Mardin Merkezde Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşları, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Van,

11. Biçici, H. K. (2006). “Cumhuriyet Dönemi (1929-1961) Gördes’in Geleneksel Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.47, S.1, Ankara, 169-196

12. Çetin, Y. (2010). “Patnos-Tutak Çevresinde Türbe ve Tarihi Mezarlıklar” Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.24, Erzurum, s.23-48.

13. Erkanal, H. (2006). “Mardin Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları”, I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, s. 16-29

14. Doğan, N. Ş.-Yazar T. (2013). “Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Mimari Süslemesinde Küre, Küre ve Konik Kesiti/Kabara, Rozet”, Hacettepe Üniversitesi

Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz (19), Ankara, 221-244

15. Güçlü, İ. (2013). “Bayındır Yakapınar Köyü Mezar taşı Kitabeleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, İslam Tarihi ve Sanatları Programı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir,

16. Güzel, G. (2009). Mardin’deki Osmanlı Dönemi Mimari Yapılarda Taş Süsleme, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Van.

17. İzady. M. R. (2007)Bir El Kitabı Olarak Kürtler, İngilice’den Çeviren; Cemal Atilla, İstanbul, s. 70-72.

18. Kılavuz, B. N. (2013). “Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları”, Tarihi Araştırmalar Dergisi, C.XXXII, S.53, Ankara, 78-10

19. Kuban, D. (1995). Türk İslam Sanatı Üzerine Denemeler, İstanbul, 114

20. Laquer, P. H. (1997). Hüve’l Baki, İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, İstanbul, s. 1

21. Örnek, S. V. (1998). “100 Soruda Ülkelerde Din, Büyü, Sanat, Efsane”, 2. B. Gerçek Yayınevi, İstanbul, s. 93

22. Öztürker, H. C. (2014). Iğdır Karakoyunlu Tarihi Mezar Taşları, Erzurum, s. 206

23. Pektaş, K. (2001).Bitlis Tarihi Mezar Taşları, Ankara, s. 1 24. Soysal, M. (1997). “Mezar Maddesi”, Ezcacıbaşı Sanat

Ansiklopedisi, C.II. İstanbul, s. 1212 25. Tan, A. (2011). Turabidin’denBerri’ye Aşiretler, Dinler,

Kültürler, İstanbul, s.18. 26. Uluçam, A. (2000). Eski Erciş-Çelebibağ Mezarlığı ve

Mezar Taşları, Ankara, s. 54-58 27. Ustura, N. B. &Y. Y. (2009).Bergama Müzesi Osmanlı

Dönemi Mezar Taşları, Ankara, s. 12 28. Yıldırım, S. (2013). “Tarsus Arkeoloji Müzesindeki

Osmanlı Dönemi Mezar Taşları”, Ankara Dil Tarih Coğrafya Dergisi, C.32, S.53, s. 310-330

29. Yıldız, İ. & Koç, E. (2010). “Mardin’deki Tarihi Köprüler Üzerine Bir Değerlendirme”, Mukaddime, S. 2, s. 99-100.

dergipark - yyusbedergisi.com · yrd. doç. dr. tahir zorkul van yüzüncü yıl Üniversitesi yrd....

Documents