dobrosusedski odnosi

dr Brano Miljušdr Dragan Đukanović

DOBROSUSEDSKI ODNOSI u svetlu srpsko – bosanskohercegovačkog pitanja

Korice:Karta Jugoistočne Evrope. Izvor: www.geografija.net/images/jugistoc-nibalkan.jpg

Institut za međunarodnu politiku i privredu

DOBROSUSEDSKI ODNOSI u svetlu srpsko –

bosanskohercegovačkog pitanja

prof. dr Brano Miljušdr Dragan Đukanović

Beograd, 2011.

IzdavačInstitut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd,

Makedonska 25

Za izdavačaDr Duško Dimitrijević

RecenzentiDr Dragan Petrović

Dr Duško Dimitrijević

LektorMarina Ristanović

Kompjuterska obradaSanja Pavlović

Dizajn koriceSnežana Vojković

Štampa„Želnid“, Beograd

Tiraž: 300 primeraka

ISBN 978-86-7067-153-9

Knjiga je objavljena u okviru projekta „Srbija i savremeni svet: putevi iperspektive učvršćivanja spoljnopolitičkog, bezbednosnog i spoljnoekonomskogpoložaja Srbije u savremenim procesima u međunarodnoj zajednici“, finansiranod Ministarstva za nauku i tehnološki razvoj Republike Srbije, za period 2006–2010. godina.

dr Brano Miljušdr Dragan Đukanović


SADRŽAJ

PRVI DEOProf. dr Brano Miljušviši naučni saradnik

Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd

I – DOBROSUSEDSKI ODNOSI SRBIJE SA POSEBNIM OSVRTOM NA BOSNU I HERCEGOVINU

1. Opšti pogled na pojam dobrosusedskih odnosa Republike Srbije .................................................................................. 11

2. Definisanje dobrosusedskih odnosa ............................................... 253. Suština tumačenja Rezolucije 1244.

i njeni mogući uticaji na dobrosusedstvo ...................................... 304. Primeri iz naše bliže istorije koji mogu da utiču na

dalji razvoj dobrosusedskih odnosa ............................................... 32

II – EVROPSKA UNIJA I SRBIJA1. Ubrzano pridruživanje – između mita i održive realnosti ........ 422. Refleksije evropskih integracija na Srbiju ..................................... 48

III – GEOPOLITIKA SRBIJE OMEĐENA DEJTONSKO–PARISKIM UGOVOROM

U SAVREMENOM GEOSTRATEŠKOM OKRUŽENJU1. Opšti pregled geopolitičkog spoljnopolitičkog cilja

Republike Srbije .................................................................................. 562. Odnosi sa Hrvatskom ........................................................................ 62

5

3. Odnosi sa BiH ...................................................................................... 644. Odnosi sa Republikom Makedonijom .......................................... 695. Odnosi sa Mađarskom ..................................................................... 706. Odnosi sa Rumunijom ..................................................................... 717. Odnosi sa Bugarskom ...................................................................... 718. Odnosi sa Albanijom ........................................................................ 72

IV – BIH ZEMLJA VEČITE TRANZICIJE1. Makroanaliza istorijskih bosanskohercegovačkih pitanja

relevantnih za savremena rešenja bosanskohercegovačkih pitanja i dobrosusedstvo sa RS ........... 74

2. Tranzicija kao proces u BiH ili degradacija integrativnih procesa ........................................................................ 91

3. Perspektive razvoja Bosne i Hercegovine ..................................... 934. Unutrašnji i spoljašnji izvori nestabilnosti BiH ............................ 96

V – ZAKLJUČNA RAZMATRANJA ................................................. 109VI – BIBLIOGRAFIJA ............................................................................ 135VII – PRILOZI ......................................................................................... 139

* * *

Dragan Đukanović – Brano Miljuš

6

DRUGI DEODr Dragan Đukanović

naučni saradnikInstitut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd

I – ULOGA I MESTO REPUBLIKE SRBIJE U JUGOISTOČNOJ EVROPI:

KONSTRUKTIVNI ČINILAC REGIONALNE SARADNJEa) Srbija sa državama nastalim od Jugoslavije:

ka uspešnijoj saradnji i pridruživanju Evropskoj uniji .............. 171b) Bilateralni odnosi Srbije sa „starim susedima“ i Turskom ....... 183

II – MULTILATERALNI VIDOVI SARADNJE U JUGOISTOČNOJ EVROPI I ODNOS EVROPSKE UNIJE

PREMA ZAPADNOM BALKANUa) Razvoj multilateralne saradnje u Jugoistočnoj Evropi ............... 187b) Evropska unija i Zapadni Balkan: od regionalnog pristupa

do punopravnog članstva ................................................................ 191

III – POLITIČKA SITUACIJA U BOSNI I HERCEGOVINI KAO IZAZOV ZA STABILIZACIJU PRILIKA NA ZAPADNOM

BALKANU I U JUGOISTOČNOJ EVROPIa) Postdejtonska konsolidacija prilika

u Bosni i Hercegovini (1995-2011) .................................................. 203b) Ustavne promene kao izvor unutrašnjih nestabilnosti

u Bosni i Hercegovini ........................................................................ 209

7

c) Stavovi Srbije i Hrvatske u vezi sa ustavnim promenama u Bosni i Hercegovini ........................................................................ 219

d) Međunarodna zajednica i konsolidacija prilika u Bosni i Hercegovini ....................................................................... 222

e) Ekonomska kriza kao faktor nestabilnosti u Bosni i Hercegovini ........................................................................ 231

BIBLIOGRAFIJA .................................................................................... 233

PRILOZI1. Amandmani na Ustav Bosne i Hercegovine

(„Aprilski paket”) ............................................................................. 2412. Ustavni amandmani ........................................................................ 261

Dragan Đukanović – Brano Miljuš

8

PRVI DEO

1 Quincy Wright, The Study of International Relations, New York, 1955: “The term inter-national relations will therefore be used as the subjekt of stady, dividing it into suchspecial studies as international politics, international law, international organization,international economics, international education, international ethics,and psyhologyand sociology of international relations. The term will, however, also be used to inc-lude suche studies as world history,political geography, political demography andtechnology which have a wworld rather than an international orientation”.

11

I DEODOBROSUSEDSKI ODNOSI SRBIJE

SA POSEBNIM OSVRTOM NA BOSNU I HERCEGOVINU

1. Opšti pogled na pojam dobrosusedskih odnosa Republike Srbije

Dobrosusedski odnosi su deo međunarodnih odnosa, shvaćenihkao ,,zbirni naziv sastavljen od posebnih disciplina”1 ali i lavovski deojedne od najprepoznatljivijih praktičnih aktivnosti države, tzv. spoljnepolitike, koja svoju artikulaciju iznalazi prevashodno donošenjemodluka s elementom inostranosti a sa jednim osnovnim ciljem da štoje moguće povoljnije po svoju zemlju izgradi dobre odnose sa drugimdržavama, prvenstveno susedima. U Srbiji je nakon petooktobarskihpromena 2000. godine upravo došlo do revolucionarnih promena napolju spoljne politike, što je nedovoljno analizirano i izučeno. Dobro-susedstvo se ni u bivšoj Jugoslaviji nije posebno izučavalo kao sub-strat, ili bar nije bilo dovoljno adekvatno i samostalno proučavano,čak i kada je za one hladnoratovske uslove bivša SFRJ doživljavalazvezdane trenutke svetske, nesvrstane spoljne politike.

12

BRANO MILJUŠ

Otuda ovaj svojevrstan i ambiciozan projekat – monografija, po-drazumeva jedno novo, u svakom slučaju mlado nastojanje da se pri-stupi prikupljanju, izlaganju i sistematizovanju, a kao konačni ciljimaće tumačenje koje će omogućiti bolje razumevanje određenih real-nosti, još uvek obazrivo iznoseći javnosti, zbog nedovoljne vremenskedistance, sudove o dobrosusedskim odnosima na Zapadnom Balkanukoji možda nikada ranije u istoriji nisu bili bolji.

U metodološkom smislu, naravno, moramo postaviti i određeneograde, tako da dobrosusedstvo sa posebnim osvrtom na BiH u ovomprojektu proširujemo nužno i na Crnu Goru i to u određenim okvirima(ekonomskim, pravnim, istorijskim). Sva distinkcija koju smo nedosta-tno i možda suviše neodređeno učinili prema međunarodnim odno-sima, podrazumeva da ih zapravo istražujemo i analiziramo u užem ispecifičnom smislu, tj. da istražujemo zakonitosti političkih odnosa kojise ne mogu zamisliti bez pojmova država, vlast, mir, neutralnost, re-gionalna politika i slično. Pri tome nije uopšte upitno da je jednakovažno pitanje odnosa sa svim susedima, i to ne samo zbog stare izrekeda ,,spoljna politika počinje na granicama“, nego pre svega zbog stra-hobalnog iskustva iz devedesetih godina kada se spoljna politika zavr-šavala upravo tamo sa političkim odlukama novih suseda da se„odcepe“ i ne žive u zajedničkoj državi sa Srbijom. Možda bi sociologijameđudržavne zajednice mogla u konačnom dati odgovor na ovo pita-nje, koje svakako nije nevažno, no mi se njime nećemo baviti iz razlogašto na relaciji međunarodni odnosi i spoljna politika predmet ove mo-nografije postaje izoštreniji i jasniji ukoliko dajemo odgovore na pitanjezašto države postupaju tako kako se one i opredele, a spoljna politikanastoji da pronađe put kojim je najcelishodnije poći da bi se u konkret-nim uslovima postojeće međunarodne zajednice vlastitoj državi priba-vio što trajniji i povoljniji položaj i koristi raznih vrsta. (Kada nisteizolovani onda se pojavljuju i prvi primeri takve spoljne politike kojojje cilj ostvarenje ne samo vlastitih interesa, nego i interesa međunarodnezajednice, tako da danas Beograd ima podršku za angažovanje u BiH,što je bilo nezamislivo deceniju ili dve ranije. To je zato što Beograddanas iskreno podržava suverenu i celovitu BiH u međunarodno priz-natim granicama a ustavne i druge reforme prepušta dogovoru politi-čkih elita u BiH. Ranije to nije bilo tako).

2 Jovanović Slobodan, Država, a.d. Geca Kon, Beograd, 1936, str. 5-19. (Država i dru-štvo razlikuju se kao spoljašnja i unutrašnja zajednica. Država je spoljašnja zajed-nica u dvostrukom smislu reči: (1) u njoj postoje pravila kojima se regulišu samoradnje njenih članova, a ne njihove misli i osećanja, i (2) ta su pravila propisana odjedne vlasti koja ne osniva svoje pravo zapovedanja na slobodnom pristanku onihnad kojima se vrši.)

Prateći našu temu i postavljajući okvir metodološke relacije do-brosusedskih odnosa i međunarodnih odnosa u skladu sa opštomnaukom o društvu, treba imati u vidu da su i realnosti međunarodnihodnosa u stalnom razvoju i da zakonitosti tog razvoja koje takođevalja izučavati, uistinu ne mogu biti večne kategorije. Međunarodniodnosi koji nas zanimaju u uvoj monografiji su odnosi koji postojeistovremeno sa novouspostavljenim državama. Bila je nakon raspadabivše države na mnogim stranama traumatično doživljavana činjenicada ni država nije večna kategorija, ali su novouspostavljeni oblici dr-žavne vlasti bili očigledni dokazi da je to tako. Trajnost sadržaja uspo-stavljanja dobrih odnosa i oblika odnosa kojima se bavimo u ovojmonografiji determinisana je postojanjem suverenih država i njihovihnajbitnijih karakteristika.2

Istovremeno, u poslednjoj deceniji dvadesetog veka došlo je dodrastičnih promena u međunarodnim odnosima, posebno na evrop-skom kontinentu. Ove promene imale su, prateći temu našega rada,tri osnovna pozitivna elementa: prvo – smanjena je, odnosno gotovoeliminisana mogućnost nuklearnog sukoba velikih sila koja je domi-nantno obeležila ceo period nakon Drugog svetskog rata; drugo – uosnovi je prevaziđen hladnoratovski period, a padom Berlinskog zidai blokovska konfrontacija, i treće – istočnoevropske zemlje su se poja-vile u međunarodnim odnosima u zdravoj takmičarskoj utakmici dau miru konkurišu u integracionističkim procesima ulaska u EU sa svo-jim autentičnim interesima već potvrđenim na demokratski način. Po-litički i ekonomski sistem razvijen na zapadu sa parlamentarnomdemokratijom, tržišnom ekonomijom, višepartijskim sistemom, poka-zao se kao motivisaniji, vitalniji i na kraju uspešniji u odnosu na drugemodele političkog uređenja države i društva. Pokazalo se da pozicijaiza gvozdene zavese ili neka humanija pozicija uređenja države i dru-štva ne znače mnogo kao startna pozicija u tranzicijskom periodu za

13


one koji su polazili od vlastitih interesa, a bili su u situaciji da u najvećojmeri utiču na razvoj savremenih međunarodnih odnosa. Uz to tranzi-tologija pokazuje da uz sve istorijske i nacionalne specifičnosti neka-dašnjih socijalističkih zemalja postoje univerzalne vrednosti koje sudanas prihvaćene većinski i na Istoku i na Zapadu kada je reč o pošto-vanju ljudskih prava i državnog dostojanstva, višestranačkoj demo-kratiji, pravnoj državi ili vladavini prava i tržišnoj ekonomiji.

Pored ostalog ovakvi procesi i različiti vremenski iskoraci u poli-tičkim integracijama mogu se tumačiti samom suštinom definisanjanauke o međunarodnim odnosima koja je i jedna grana nauke o po-litici, pa je neprestani zadatak međunarodnih kao i dobrosusedskihodnosa praćenje i promatranje promena. S obzirom na to da „politikanije samo nauka nego i umetnost“ kako je to još Bizmark tvrdio prednemačkim Rajhstagom, predominantno se takvi procesi odnose i naumetnost vladanja i kontrolisanja društvom prilikom donošenja i iz-vršavanja kolektivno donesenih važnih i značajnih odluka za više dr-žava. Bitno je ne ispuštati iz vida pojam odnosi, jer se tu zaista radi oodnosima između političkih jedinica koje su dostigle najviši stepenautonomije. Taj stepen autonomije je takav da se više ne može na tuautonomiju gledati kao na unutrašnju autonomiju. To je autonomijakoja se preliva i ostvaruje i u međunarodnim odnosima, a nju ne ga-rantuje samo ustavni poredak nego i međunarodni ugovori.

Otuda projekat dobrosusedskih odnosa Srbije predstavlja u vred-nosnom smislu važan regionalni izazov koji u sebi inkorporira upoz-navanje i analizu uslova kako pravnih i ekonomskih tako i istorijskih,političkih, socioloških i drugih u vrlo konkretnom i određenom po-dručju, koje naravno, ostaje sa brojnim vezama i dalje sraslo sa tran-sparentnim zbivanjima i promenama u međunarodnim odnosima. Izovoga proizlazi logičan zaključak da svi susedi Srbije, i novi i stari,imaju identičan interes – ulazak u međunarodne integracije – eko-nomske, tehnološke, a u krajnjoj liniji i političke. Naša opsednutost, uskorijoj istoriji, geopolitičkim kombinacijama sa elementima inata i stim u vezi opterećeni lažnim mitovima i scenarijima ulaska u nepo-stojeće konfederacije panslavizma u kojima je naš prostor sagledavani analiziran izvan realnog prostora i vremena, dovela je ne samo dodonošenja iracionalnih političkih odluka, već nas je predodredila u

BRANO MILJUŠ

14

pravcu izolacionizma, ksenofobije i udaljavanja od 1990-2000. godineod evropskih integracija. Konkretan izraz ovakve izolovanosti pred-stavljalo je udaljavanje Srbije, tada u okviru SRJ iz gotovo svih rele-vantnih međunarodnih organizacija, prekid sa vodećim zemljamaZapada, koje su nas doživljavale kao poslednji bastion komunizma,kao i odsustvo odnosa sa većinom država nastalim na prostoru bivšeSFRJ. Otežavajući problemi koji nikako ne mogu biti izgovor za sporepolitičke i ekonomske reforme u Srbiji, jesu teška i do danas još uveknerešena pitanja koja se odnose na probleme na KiM, jugu Srbije i spe-cifični odnosi sa Crnom Gorom u tada postojećoj federaciji SRJ, potomusvajanjem Ustavne povelje o uspostavljanju državne zajednice Srbijai Crna Gora (početak 2003) i na kraju nakon majskog referenduma2006. godine odlaskom Crne Gore kao sa nezavisnom državom. Poštosu ova pitanja internacionalizovana, granice unutrašnje autonomije,o kojoj smo napred teorijski postavili realan okvir, bivaju veoma rela-tivizovane kao što postaje i velika međuzavisnost između unutrašnjei spoljne politike. Otuda danas na međunarodni položaj Srbije bitnoutiču potpuno novi faktori:

– Globalizacija koja je donela velike promene u međunarodnoj kon-stelaciji odnosa na koje je Srbija odgovorila konceptom prioritetau vođenju spoljne politike oslonjene na četiri glavna stuba u Bri-selu, Vašingtonu, Moskvi i Pekingu. Realan život u multipolarnomsvetu je odredio ta četiri pola EU, SAD, Rusiju i Kinu. Srbija, ovogaputa nije zakasnila u prepoznavanju i prilagođavanju svojih na-cionalnih interesa novonastaloj strukturi međunarodnog sistema;

– Geopolitičko okruženje koje je većinom učlanjeno u NATO pakt,koji premda bitno reformisan ipak je ostao vojni savez u kome seSrbija ne nalazi, a na ovu činjenicu je odgovorila odlukom o Part-nerstvu za mir i neutralnost do konačne referendumske odlukekada za to dođe vreme;

– Veliki iskorak u evropskim integracijama koji je doživeo zenit gla-sanjem EP za rezoluciju o evropskim integracijama i ratifikacijomSSP-a 19. januara 2011. koji je nešto ranije omogućen zajedničkomrezolucijom Srbije i EU o KiM od 9. septembra 2010. godine kojomje napokon izglasana i spremnost Srbije da bez odlaganja započnedijalog sa Prištinom.


15

3 Davutoglu Ahmet, Strateška dubina, Sarajevo, 2010, str. 5.

16

BRANO MILJUŠ

Da li bi, u ovim izmenjenim uslovima u kojima su se i drugi faktoriu međunarodnim odnosima takođe menjali, npr. turska geopolitičkapozicija je doživela možda još veću metamorfozu i otvaranje premasvetu, koje je neminovno donelo njen uvećani regionalni i globalniuticaj, tako da je danas većina doživljava i kao evropsku, ali i azijsku,balkansku, zakavkasku, srednjoistočnu ali i mediteransku državu,3Srbija mogla Tursku, ekonomski okrenuti još više prema sebi i Bal-kanu. Odgovor na ovu nesumnjivu potrebu se, pored brojnih drugihpitanja nalazi u prevashodno ekonomskim razlozima zbog kojih jeturska ekonomija 17. u svetu (po poljoprivrednoj proizvodnji čak 8.zemlja na svetu) sa bruto domaćim proizvodom od 465,6 milijardievra. Milioni evra se već usmeravaju na Zapadni Balkan, pretežno utelekomunikaciju, transportnu infrastrukturu, sa ogromnom logisti-kom u bankarskom sektoru. Turska firma „Limak“ dobila je koncesijuza upravljanje međunarodnim aerodromom u Prištini na dvadesetgodina. Nadalje, mnoge turske firme se spremaju za tendere u priva-tizaciji u energetskom i telekomunikacionom sektoru na Kosovu i Me-tohiji, koji veoma zanimaju Srbiju. “Turkish Airways“ već je upregovorima sa JAT-om, sa mogućim epilogom spasavanja JAT-a odbankrotstva; nazire se mogućnost otvaranja 1500 novih radnih mestau tekstilnoj fabrici u Leskovcu kao model za tursko strano ulaganje,mogući su pregovori o strateškom partnerstvu i sa „BiH Airlina“,možda i izgradnje aerodroma u Trebinju itd. U stvari i dosadašnje in-vesticije u Srbiju najveće su u regionu u vreme kada su strane investi-cije najbitnije za zemlje u tranziciji. U takvoj situaciji premasporazumu koji su potpisali ministar u vladi Srbije Sulejman Ugljanini Omer Dinčer, ministar za rad i socijalnu politiku, u 2011. godini, Tur-ska namerava da u Srbiju investira 1,6 milijardi evra, od čega najvećideo u najnerazvijeniju regiju Sandžak, a 690 miliona evra za autoputod Beograda do Crne Gore preko Sandžaka. Predviđen je ove godinei početak radova na izgradnji autoputa od Požege do južnog Jadrana.U planu je i izgradnja grada u kome bi živelo dvadeset hiljada stano-vnika zaposlenih u malim i srednjim preduzećima. Robna razmena,

17


koja je između Srbije i Turske u 2010. godini iznosila 450 miliona do-lara, nakon realizacije ovog sporazuma biće udvostručena.

Srbija bi ovakvom regionalnom politikom uistinu mogla postatizvezda u usponu, a na bazi primene naučnih zakonitosti sa političkimelitama koje o tome mnogo više znaju, nužno preokrenuti integra-cione procese iz 90-tih dezintegracionih procesa, koji u regionu nisuizgubili svoje prepoznatljive karakteristike, s obzirom na to da se upr-kos bavljenju ovim pitanjima od strane UN, još uvek oseća odsustvošire i znatnije organizovanosti. Na ta i slična pitanja nije moguće datiad hoc, brze odgovore, koji bi bili nešto više od pukog nagađanja bezanalize komparativnih pokušaja drugih demokratskih zemalja. Za-nimljiva su traganja za odgovorima na pitanja kako će izgledati polo-žaj nekih zemalja sredinom 21. veka. Tako je npr. poznati švedskinaučnik Gunar Voterberg u svojoj monografiji „Ujedinjena nordijskafederacija“ izneo ideju o stvaranju nove skandinavske federacije.Knjiga je svečano predstavljena 1. novembra 2010. godine kao zvani-čan dokument Nordijskog saveta, foruma parlamenata i vladâ nor-dijskih zemalja – Danske, Islanda, Norveške, Finske, Švedske iautonomnih regija Grenlanda (Danska), Olandskih ostrva (Finska) iFarskih ostrva (Danska). Ideja za ovakvu vrstu integracija je uteme-ljena na političkim i ekonomskim izazovima 21. veka, ali prevashodnoi zbog napred iznesenih novih određujućih faktora u međunarodnimodnosima zbog kojih zapravo živimo u svetu u kome više ne važiodrednica da se nešto dešava negde daleko, nego se sve što je dobroi smisleno započinje na granicama vlastite države, dakle u dobrosu-sedskim odnosima. Otuda je u ovom primeru postojala od ranije idejada se formira mini NATO (Švedska i Finska, kao ni Srbija, inače, nisučlanice zapadne vojne alijanse), koji bi brinuo o bezbednosti regiona,na severu Evrope, ali imao i vojne i civilne snage, s obzirom na geo-političku realnost danas u svetu.

No, bilo kako bilo, Srbija iako nije mogla unapred sagledati sveposledice koje ostvarenje legitimnog cilja – dobrosusedskih odnosa,kao jedan od spoljnopolitičkih prioriteta, donosi kao nova spoljnopo-litička strategija, ušla je u taj rizik kao što u nauci npr. nova saznanjatakođe donose rizik, s obzirom na to kako će ih ljudi koristiti, naporisu se nastavljali i dok je Silajdžić u BiH svesno bojkotovao razvijanje

dobrosusedstva, potpomognut ambivalentnim stavovima Mesića uHrvatskoj iako niko nije mogao tvrditi da neznanje, odsutnost isku-stva, netačne pretpostavke i nekontrolisani nacionalistički nagoni re-trogradno, ponovo od slučaja do slučaja predstavljaju sporadičnastanja s kojima se praksa i nauka o međunarodnim odnosima u do-gledno vreme mogu pomiriti. Ostaće zadatak za nauku o međuna-rodnim odnosima da se bori protiv neznanja kao i protiv prividnogznanja (npr. etničkih čišćenja kao ekonomskih migracija, koje svojestavove prikazuju kao naučno fundirane, a temelj na kojima počivajuje zapravo, ničim dokazana veća moralna vrednost određenih nacijaili veće žrtve koje su one podnele, te iz toga izvedena veća prava do-tičnih nacija).

I dalje će biti cilj nauke o međunarodnim odnosima da proučavai otkriva prirodu savremenih rešenja državâ, posebno dobrosusedskihodnosa, da otkriva prirodu državâ kao jedinica u njihovim međusob-nim susedskim odnosima s drugim sličnim jedinicama i organizaci-jama. Nauka o međunarodnim odnosima treba da omogući i uvid urealnost dobrosusedskih odnosa. Pri tome, regionalna saradnja nemora uvek nužno da za rezultat proizvede dobrosusedstvo. Dok Jo-sipović, predsednik Hrvatske podržava Čovića, predsednika HDZ-aBiH, u programskom iskoraku ka konstituisanju vlasti na nivou BiHsa ravnopravnošću hrvatskog konstitutivnog naroda i legitimnogpredstavljanja u participaciji dva HDZ, sve do eventualnog trećeg en-titeta, Tadić, predsednik Srbije, ne može, noseći inače na leđima teretDodikovih buldožer avantura, u lokalnim koalicijama podržavati Do-dikovo nespretno i lakomisleno nuđenje podrške HDZ-u da uđe upreraspodelu dejtonske BiH . Jedan je razlog što se Dodik za to ne pitai nije u skladu sa napred iznetim stavom Srbije da će ona podržati do-govor tri konstitutivna naroda i njihovih legalnih i legitimnih pred-stavnika, a drugi je razlog što to nije u skladu sa napred definisanimprioritetom o četiri stuba spoljne politike od kojih nijedan stub ne na-merava da podrži uvođenje trećeg entiteta. Treći razlog je što takvaambivalentna pozicija Srbije direktno bi proizvodila regionalnu sara-dnju koja bi nužno bila negativna i onespokojavajuća.

Tadić i Josipović možda i jesu trenutno dva najjača regionalna po-litičara na Zapadnom Balkanu, no predsedniku Tadiću naprosto ne

BRANO MILJUŠ

18

trebaju Josipovićeve neodmerene izjave koji zajedno sa Vesnom Pusićtvrdi da BiH treba treći entitet, odnosno kako se ne može formirativlast u BiH bez oba HDZ-a. Međutim, svaka priča o trećem entitetu,makar i indirektno, pored toga što narušava unutrašnje uređenje BiHdefinisano Dejtonsko-Pariskim ugovorom (Aneks 4), direktno je me-šanje u unutrašnje uređenje susedne zemlje. Devedesetih godina pro-šloga veka to nas je odvelo direktno do posledica čije uzroke jošizučavamo, i tragamo za projektima da slične korake predupredimo.Prethodni primer je sa stanovišta međunarodnog prava važan i rele-vantan deo međunarodnih odnosa, jer je deo jednog međunarodnogugovora garantovanog od strane država čije predsednike apostrofi-ramo, a što sa stanovišta dobrosusedstva na najeklatantniji način uka-zuje na nedovoljnost isključivo pravnog (međunarodnopravnog)objašnjavanja i razjašnjavanja međudržavnih odnosa. U uspostavlja-nju dobrih i pravih rešenja, koji put se, naročito od strane praktičnihpolitičara i diplomata, mogu čuti izjave nepovoljne za međunarodnopravo i za aktivnost međunarodnih pravnika. Istina je koja se nedo-voljno eksploatiše među susedima na Zapadnom Balkanu, da je pri-lično često EU svesna granica međunarodnog prava i njegoveograničene uloge u međunarodnim odnosima. Otuda se neretko de-šava, sa ovog stanovišta neprimeren ton parlamenta EU prema neza-visnim državama u regionu Zapadnog Balkana. Primera ima mnogoali je najilustrativniji za ovu hipotezu sadržaj već napred pomenuterezolucije parlamenta EU od 19. januara 2011. godine, s obzirom nato da se bavi pretežno pitanjima iz nadležnosti unutrašnjeg stanja ipolitike Srbije, ispostavljajući joj zahteve o tome kako treba da radi.Tekst rezolucije, kao i sličnih rezolucija upućenih susedima, koji se odnjih razlikuje po obimu (49 tačaka), kao i obično, prvo ocenjuje stanjeu pojedinim oblastima („pozdravlja“, „podseća“, „izražava zabrinu-tost“, „ističe“ i tome slično), a onda „poziva“ ili „ohrabruje“ vladu daučini konkretno ono što su parlamentarci zaključili. No, bez obzira naovaj diplomatski rečnik, nema sumnje da se radi o političkim zahte-vima. Dovoljno ilustrativno je navesti samo neke od njih: „skreće paž-nju na lošu praksu zapošljavanja službenika mimo zakona održavnim službenicima“, „izražava zabrinutost zbog mogućeg me-šanja parlamenta u rad nezavisnih agencija“, „žali zbog lošeg stanja


19

4 Internet: http:/www.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP/TEXT+TA+P7-TA-2011-0014+0+DOC+XML+VO/EN&language=EN od o1.o2.2011.

5 Lopandić Duško, Kronja Jasminka, Regionalne inicijative i multilateralna saradnja naBalkanu, Evropski pokret u Srbiji, Beograd, 2010, str. 224.

20

BRANO MILJUŠ

javnog prevoza, sa akcentom na železnici“, konstatuje da „nacionalnai ekonomska statistika zemlje zahteva znatna poboljšanja“, „žali zbogvisoke stope nezaposlenosti u zemlji“, „osuđuje diskriminaciju ženai Roma“, „konstatuje da je nivo pristupa Internetu i dalje nizak“, pada se zaključi da se u ovom slikanju stanja zapravo radi o identičnimproblemima koje imaju svi susedi Srbije. Osim toga što se ponavljajui ovde dvostruki standardi kada je reč o regionu u primeru „osudenasilnog raseljavanja Roma“, s obzirom na to da ovaj isti parlamentEU i dalje mudro ćuti posle brutalne akcije francuske policije kada jeu jednom danu raseljeno više desetina romskih naselja, sasvim je do-voljno ilustrovati, za glavnu hipotezu o neprimerenom tonu parla-menta EU, nezavisnim državama samo neke zahteve kojima„pozivaju srpske vlasti da revidiraju nacionalnu strategiju za izbe-glice“, „pozivaju vlasti da preduzmu dalje korake ka formalizaciji ivećem učešću civilnog društva u procesu kreiranja politike“, „pozivana korake ka rešavanju problema prepunjenosti zatvora“ i tome sli-čno.4 Uostalom ovo i jeste kontinuitet u delovanju EU na Balkanu kaoregionalna politika koja je započela u ovom vidu krajem januara i po-četkom februara 1996. godine, kada se formuliše tzv. „regionalni pri-stup“5 prema delu Balkana na kojem se nalaze države nastale naprostoru bivše Jugoslavije, od kada je u nekoliko dokumenata EU pre-cizirano da je osnovna karakteristika regionalnog pristupa unapređi-vanje međusobne saradnje ovih zemalja i da se to smatrapreduslovom regulisanja pojedinačnih bilateralnih odnosa EU sa sva-kom od njih ponaosob.

Zato ne treba biti preterano kritičan prema stilu i metodologiji pri-govora koji se upućuju nezavisnim državama kao što i u nauci neopravdavamo prigovore upućene ograničenim dometima međuna-rodnog prava, jer kao što dobar deo međunarodnopravne doktrinenije pao u grešku istrajavanja preteranog legalizma, tako ni regionalnemeđunarodne organizacije, u ovom slučaju EU ne sme zanemarivati

21


istorijske, društvene, ekonomske i svake druge relevantne realnosti.Koristan i plodan rad doktrine medjunarodnog prava pretpostavljakako poznavanje životne realnosti, tako i nauke o međunarodnim od-nosima, odnosno dobrosusedskim odnosima. U protivnom se javljaopasnost nerealnih, utopističkih i fiktivnih konstrukcija u međuna-rodnim odnosima, kakva je bila praksa u skorijoj istoriji Srbije.

Isto tako valja imati na umu da su dobrosusedski odnosi kao deomeđunarodnih odnosa uža disciplina koju karakteriše realnost, ali ivelika složenost. Kompleksnost pojava i zapletenost njihovih uzajam-nih međudejstava i uticaja izaziva potrebu za jednim konceptom kojibi omogućio ili bar olakšao preglednost te nedovoljno izučene i ne-sređene materije. Za sada je izvesno da je taj koncept izrastao iz ev-ropskog regionalnog pristupa koga smo napred apostrofirali kadasmo ga vremenski odredili i locirali na kraj januara i početak februara1996. godine ali se on u tragovima može prepoznati još i ranije u za-ključcima Saveta EU (ministri spoljnih poslova) od 30. oktobra 1995.godine gde se posebno apostrofiraju ljudska prava, prava manjina,prava na povratak izbeglih u ratovima još nezavršenim na ZapadnomBalkanu, razvoj demokratskih institucija, političke i ekonomske re-forme, spremnost za uspostavljanje regionalne saradnje, poštovanjetek donesenog mirovnog sporazuma – a što se tiče Srbije koja je bilau sastavu SRJ i davanje značajnog stepena autonomije na Kosovu. Me-đutim ovaj koncept se ne može ostvariti bez protagonista koji bi bilidovoljno uverljivi na terenu i koji bi bili bar donekle dominantni usvim zemljama Zapadnog Balkana. Naime, ovaj region je najnestabil-niji region u Evropi i predstavlja jedno potencijalno svetsko kriznožarište. Glavni generator nestabilnosti je nepoverenje jednih premadrugima, susedima koji proizilazi još od procesa raspada bivše Jugo-slavije i spoljašnjih i unutrašnjih faktora vezanih za to nepoverenjekoje se uzajamno pothranjuje. Postoje, međutim i zajednički faktorimeđunarodnog položaja ovih zemalja:

– Sve zemlje Zapadnog Balkana imaju demokratski izabrana državnarukovodstva koja su proklamovala isti politički cilj – uključivanje uEU. Kako se približavanje tom cilju bude izvesnije ostvarivalo, takoće proporcionalno biti isključeni mogući konflikti i sukobi;

22

BRANO MILJUŠ

– Realno sve zemlje Zapadnog Balkana imaju i dalje naglašenu po-trebu suočavanja sa prošlošću i u tom pogledu harmonizacije do-maćeg zakonodavstva sa pravom EU;

– Srbija ima specifične susede – četiri nova suseda, bivše jugosloven-ske republike, pa se uz sve elemente međusobnih odnosa koji inačepostoje kod svih suverenih zemalja, posebno mora voditi računa io elementima koji proizilaze iz dugogodišnjeg baštinjenja vrednostinastalih usled pripadnosti zajedničkoj državi, što može i dalje daproizvodi različite posledice i za državu i za građane ovih zemalja,posebno kada je reč o izbeglicama, jer Sarajevska deklaracija kojusu potpisale Srbija, Hrvatska i BiH ostala je lepa proklamacija kojase nažalost ne sprovodi. Pri tome je posebno specifičan položaj naj-važnijeg suseda Srbije, Bosne i Hercegovine, kojoj ćemo posvetitiposebnu pažnju jer se taj odnos zasniva i na međunarodnom ugo-voru – Dejtonsko-Pariskom sporazumu, čiji je Srbija garant, zajednosa Hrvatskom, ali sa kojom Srbija ima i odnose na centralizovanomnivou i u vidu posebnih odnosa sa jednim od entiteta, sa Republi-kom Srpskom u vidu tzv. Sporazuma o specijalnim vezama;

– Kako regioni i regionalne integracije dobijaju sve veći strateškiznačaj u komunikaciji sa ostatkom sveta, treba imati u vidu da svetnakon globalne ekonomske krize čeka snažan, ali neuravnoteženprivredni rast (4,4 odsto) koji će u 2011. godini i još mnogo godinaubuduće predvoditi Kina, Indija, Brazil... i najverovatnije postav-ljati nova globalna pravila udruživanja.Istovremeno dužnička kriza u evrozoni postaje najveća opasnost

za prosperitet EU kao najmoćnije regionalne organizacije u svetu. ASrbija, pošto jeste, kao što je i do sada bila sastavni deo Evrope, imasuštinski i potpuno legitimne zahteve za članstvom u evropskim in-stitucijama na dobrosusedskim osnovama, na kojima srpska spoljnapolitika, ne želeći da liši ni sebe, ni svoje susede prednosti koje izviruiz članstva u evropskim institucijama, agilnom i umnom spoljnompolitikom pretvara u lidersku poziciju na Zapadnom Balkanu. Sve seviše ovaj model i od suseda i građana susednih zemalja prepoznaje ipojedinačno kao vlastiti spoljnopolitički interes.

– Većina suseda je već član NATO-a (Mađarska, Bugarska, Rumu-nija, CG, Hrvatska i Albanija) ili već imaju sporazume koji regulišu

6 Charles de Visscher, Droit International Public, Paris, 1953, p. 171.7 Huber E., Die soziologischen Grundlagen und eine Entwicklungen des Volkerrechs, Ber-

lin, 1928, p. 15.

prisustvo NATO snaga na njihovoj teritoriji (BiH i Makedonija), ana posredan način NATO se nalazi i u Srbiji (KiM), što upućuje nanedvosmislen politički zaključak da se radi o opštoj orijentaciji kaevropskim i evro-atlantskim integracijama kao međunarodno-po-litičkom i ekonomskom okviru koji omogućuje najuspešnije reša-vanje tranzicijskih problema;

– Pogrešno je mišljenje da EU i SAD imaju konkurentske i smenjiveciklične interese na Balkanu. Istina, karakter prisustva i međusob-nih odnosa velikih sila na Balkanu kao i čitavoj Jugoistočnoj Evropibitno je izmenjen nakon bipolarnih međunarodnih odnosa, aliSAD i EU i dalje imaju komplementarne interese u kojima je EUviše zainteresovana za integracionističke procese i stabilnost re-giona ali su događaji, na koje ćemo se podsetiti, upravo na primeruBiH, iz prethodne decenije pokazali da samo uz delovanje SAD iNATO-a, bilo je moguće odlučujuće uticati na situaciju na jugoi-stoku Evrope. Tu skupo naučenu lekciju, nikako ne treba zabora-viti isto kao što ne treba zaboraviti da i današnja Rusija imainterese da utiče na situaciju na Balkanu, ali ima još veći vlastitiinteres i prioritet spoljne politike u razvijanju odnosa sa EU i SAD,kako u rešavanju problema u borbi protiv međunarodnog teror-izma, tako i brojnih ekonomskih razvojnih problema.Sve napred nabrojano samo predstavlja realnost međunarodnih i

dobrosusedskih odnosa što nauka o međunarodnim odnosima notira,analizira i sistematizuje kao opštu karakteristiku i pretvara ih u su-štinski oblik daljih nastojanja kroz pluralnost nosilaca (jedinica) tihkonkretnih odnosa.6 Međunarodni dobrosusedski odnosi ne bi moglipostojati sa sadržajima i oblicima kakvi su ispoljeni kao deo stvarnosti,kada ne bi bilo više nosilaca tih različitih, neretko i paralelnih interesai odnosa. Ni u bilateralnim odnosima, samo dve jedinice ne bi bile do-voljne da se stvori onaj neophodni mehanizam za dobrosusedstvokoji je danas potrebno da postoji.7

23


8 Mates Leo, „Neki problemi nauke o međunarodnim odnosima“, Međunarodni pro-blemi, br. 1, 1963, str. 11. i 19.

9 Lopandić Duško, Kronja Jasminka, Regionalne inicijative i multilateralna saradnja,Beograd, 2010, str. 225, (primeri države ASEAN-a, Arapske zemlje Zaliva, Karibaili članice Srednjoevropske zone slobodne trgovine – CEFTA).

10 Kovač Oskar, „Regionalni pristup Evropske unije saradnji država prethodne Ju-goslavije“, Međunarodna politika, br. 1051/1996, str. 1–4.

24

BRANO MILJUŠ

Uz ovu pluralnost jedinica, takođe ide i decentralizovanost struk-ture, koja je važna karakteristika međunarodne stvarnosti, koje se na-ravno saobražavaju u odnosima između jedinica, pa zato nauka omeđunarodnim odnosima o toj karakteristici mora kontinuirano vo-diti računa. Iako unutar država ima pretežno odnosa koji počivaju narelativno samostalnim i nezavisnim nosiocima sile i vlasti, ipak je sta-nje stvari unutar države neretko bitno drukčije nego u teoriji. Država,naime već dugo (i za sada) predstavlja jedinu i najvišu integraciju da-našnjeg društva, a međunarodni odnosi se ne stvaraju, ne traju, nemenjaju se unutar država, nego između njih. Jedinice između kojih tiodnosi postoje, uzete sve zajedno, uobičajeno (takođe veoma dugo)nazivamo međunarodnom zajednicom. Zato u definicijama međuna-rodnih odnosa i njihovom lociranju naniže, na susedske odnose, ne-minovno nalazimo pojam međunarodne zajednice kao centralnipojam. Nekada je Mates pisao da „svaki studij međunarodnih odnosamora započeti studijem međunarodne zajednice“ i da „međunarodnazajednica kao celina i celokupnost odnosa koji je čine mora prematome da bude polazna tačka izučavanja nauke koja se bavi međuna-rodnim odnosima“.8 Danas je sve više autora koji se bave regionalnimmeđunarodnim organizacijama koje se takođe, bave odnosima iz-među nekih jedinica (subjekata međunarodnih odnosa, država,grupa) i uopšte se ne postavlja pitanje da li taj odnos postoji – jer jejasno iz odnosa saradnje da postoji npr. kao politički i ekonomski do-minantan partner, EU moćno uređuje svoje odnose sa grupama ma-njih zemalja, koje pripadaju određenom subregionu.9 Isto tako blizusmo istine kada kažemo da je taj odnos interaktivan i reverzibilan jerizučavanjem oblikovanja regionalnog pristupa bez koga danas ne bibilo dobrosusedskih odnosa na Zapadnom Balkanu možemo zaklju-čiti da su ti procesi bili proizvodi interesa Evropske unije.10

11 “Report from the Commission to the Coucill“, SEC(96)252 final, Brisel 14.02.1996.

25


2. Definisanje dobrosusedskih odnosa

Jedina validna polazna tačka dobrosusedskih odnosa može bitisamo i n t e r e s. Odmah se postavlja i pitanje da li je interes jedinica(država, grupa država) taj koji zahteva postojanje inicijative jedne me-đunarodne regionalne zajednice koja takođe ima imanentan interestakve susedske saradnje, ili je taj interes moguće ostvarivati ponaosoba da krajnji rezultat bude opet identičan – dobrosusedstvo. I nadalje,da li će svaka jedinica, koju smo napred označili kao država, nalazitiveću verodostojnost, sigurnost i izvesnost u ostvarivanju svojih spolj-nopolitičkih ciljeva ako neposredno vidi da će i druge jedinice, države,takođe ostvarivati svoje vlastite interese. Ako je odgovor potvrdan,onda se radi o postojanju kolektivnih interesa, bez obzira kako mi tuzajednicu nazivali – Jugoistočnom Evropom, Zapadnim Balkanom ilinekim trećim imenom. U tom slučaju postoji i n t e r e s država za sa-radnjom na određenim pitanjima. To je bio i realno plodan prostor zainicijative koje smo napred naznačili kao „regionalan pristup“ EU akoji je u nekoliko dokumenata Saveta Evrope i Komisije tokom 1996.godine tražio od pojedinačnih zemalja Zapadnog Balkana unapređe-nje i međusobnih odnosa kao uslov regulisanja pojedinačnih bilate-ralnih odnosa EU. Otuda inicijativa EU, već u Deklaraciji o priznanjuSRJ, sadrži i političke zahteve, od čijih ostvarenja je zavisio i dalji na-predak i razvoj saradnje sa EU, ali je utirao put i dobrosusedskoj sa-radnji u meri kojoj je tempo ovih zahteva bio ostvarivan. To su bilineminovni prvi koraci: međusobno priznanje svih država nastalih naprostoru bivše Jugoslavije, saradnja sa Međunarodnim tribunalom zaratne zločine i konstruktivan pristup sporazumu sa ostalim republi-kama bivše SFRJ u pogledu pitanja sukcesije. Znalo se od početka dapored potpune primene Dejtonsko-Pariskog sporazuma, isključivouspešan razvoj regionalne, dobrosusedske saradnje novonastalih dr-žava predstavlja garant dugotrajne stabilnosti i bezbednosti.11

Prema mnogim političkim analitičarima i brojnim autorima, Srbijaje potpuno prelomila za dobrosusedske odnose u praktičnom prikla-njanju realizacije dugoročnog cilja spoljne politike definitivnog ulaska

26

BRANO MILJUŠ

u EU, tek sa zajedničkom Rezolucijom o KiM od 28 evropskih zemalja,povodom Mišljenja MSP u slučaju Kosova. To nikako ne znači da seSrbija odrekla prvorazrednog nacionalnog prioritetnog interesa. Zatoje veoma važno analizirati dublje aspekte i moguće pravce daljih spolj-nopolitičkih i međunarodnopravnih aktivnosti Republike Srbije, kojisu joj stajali na raspolaganju kod tako krupne odluke koja po mišljenjumnogih predstavlja po snazi zaokret ravan onome iz 2000. godine.

Po definiciji se pod spoljnom politikom podrazumeva skup odlukakoje jedna država donosi u svojim odnosima sa drugim državama.Samo strateške odluke su javne a njihovo sprovođenje predstavlja taj-noviti lavirint kako bi se izbeglo otkrivanje namera i budućih spoljno-političkih i međunarodnopravnih aktivnosti od strane neprijateljskiraspoloženih država u međunarodnim odnosima. Već samo promi-šljanje o takvim budućim aktivnostima, bilo je od izuzetnog značaja ipreliminarno je bilo vezano za Mišljenje MSP, ali je strateški nadilazilosamo donošenje konkretne odluke da se predloži Generalnoj skupštiniUN, da traži od MSP mišljenje na ovu temu. To tim pre jer je Srbija bilau defanzivnoj poziciji zbog Ahtisarijevog plana. U osvajanju aktivnijepozicije Srbije za mogućim pravcima daljih spoljnopolitičkih i među-narodnopravnih aktivnosti bilo je moguće poći od dva modela. Jedanje – Pravna realnost, a drugi – Faktička realnost.

a) Pravna realnost podrazumeva, shodno čl. 25 Povelje UN, da su„članovi UN saglasni da prihvataju odluke Saveta bezbednosti u sa-glasnosti sa ovom Poveljom“. Nesporna je pravna činjenica, koja sepravno ne može drugačije tumačiti, da je rezolucije Saveta bezbednosti,pa tako i Rezolucija 1244, doneta na osnovu glave VII Povelje i da imaobavezujući karakter. Države članice UN dužne su da ih poštuju. Ovapravna realnost, za Srbiju, bila je povoljnija sa stanovišta donošenjamera i aktivnosti kako spoljnopolitičkih tako i međunarodnopravnih.

Rezolucija SBUN 1244, usvojena 10. juna 1999. godine trebalo je idalje, nakon savetodavnog mišljenja (SMMSP), da predstavlja glavniargument Republici Srbiji u još izraženijoj oceni da su države koje supriznale Kosovo i Metohiju prekršile međunarodno pravo, prestaleda poštuju teritorijalni integritet Srbije i da Srbija iz tih razloga, jošviše ugrožena, ni u kom slučaju ne može priznati samoproglašenu ne-zavisnost od strane privremenih organa, koji su tom istom rezoluci-

12 U skladu sa čl. 60. Ustavne povelje Srbije i Crne Gore prava i obaveze su prešle saSRJ na Republiku Srbiju.

27


jom u aneksu 2. kako je navedeno omogućili uspostavljanje privre-mene administracije za Kosovo kao dela međunarodnog civilnog pri-sustva, pod kojim će narod Kosova moći da uživa suštinskuautonomiju u okviru SRJ12 o čemu će odluku doneti Savet bezbednostiUN. Ovo jeste bila nesporna pravna činjenica.

Još precizniji je paragraf 10 Rezolucije 1244, koji kroz Savet bezbed-nosti, „ovlašćuje generalnog sekretara da uz pomoć međunarodnihorganizacija, obezbedi međunarodno civilno prisustvo na Kosovu,kako bi se obezbedila privremena uprava na Kosovu, pri čemu ćenarod Kosova moći da uživa suštinsku autonomiju u okviru SRJ, i kojiće obezbediti prelaznu upravu pri čemu će uspostavljati i nadgledatirazvoj privremenih demokratskih institucija samouprave, kako bi seobezbedili uslovi za miran i normalan život svih stanovnika Kosova“.

Upravo učinjeni teroristički napadi i zločini u julu 2010. godine ne-odoljivo su podsećali na zločine na Kosovu i Metohiji iz marta 2004.godine. I kao što im se tada, pet godina nakon uvođenja protektorataUN na ovom delu Evrope, trebalo energičnije prići u smislu osude zlo-čina i narušavanja mira u regionu, tako i tada, šest godina kasnije ne-ophodno je bilo sprečiti i pravno i spoljnopolitičkim merama,nagrizanje evropske civilizacije i zajedničkim snagama (uporedo sa ra-tifikacijom SSP) stati na put kako se ne bi dozvolila erozija svega onogašto nazivamo evropskim vrednostima. To se nažalost nije desilo.

Ogroman uspeh Srbije i njene diplomatije je upravo u tome što jeuspela ovu pravnu realnost da učini validnijom, pre svega time što jeGeneralna skupština prihvatila inicijativu Srbije i postavila pitanjeMeđunarodnom sudu pravde (MSP) da li je jednostrano proglašenjenezavisnosti Kosova od strane privremenih organa ove Pokrajine, uskladu sa međunarodnim pravom, ali i otvori na vanrednoj sedniciSaveta bezbednosti pitanje pravno nelegitimnog i zlonamernog plana,ukoliko je on u bilo kakvoj vezi sa načinom izvođenja još uvek nera-svetljenih zločina na Kosovu i Metohiji iz marta 2004. godine, a timeu suprotnosti i sa Deklaracijom principa međunarodnog prava o pri-

jateljskim odnosima i saradnji država u saglasnosti sa Poveljom UN.Ovaj diplomatski potez otvoriće vrlo brzo novi zaokret sa IzveštajemDika Martija o trgovini ljudskim organima na Kosovu.

Prava mera reagovanja na divlje zločine mržnje iskazani od stranealbanskih ekstremista i terorista, pet plus šest godina od nastanka me-đunarodnopravnih dokumenata (Rezolucija 1244, Sporazum iz Ram-bujea i Kumanovski sporazum), otvaraju pitanje kako njihoveefikasnosti tako i saglasnosti Srbije o daljem prisustvu na Kosovu iMetohiji ukoliko međunarodni faktori ne uskrate podršku destabili-zujućim potezima Prištine. I zaista njihovim unilateralnim, pristra-snim podržavanjem jednostranog proglašenja KiM za nezavisnudržavu, na ovaj vanpravni način, najbolji je dokaz da se tim putemnasilja i zločina ne može stvarati pravo niti pravni sistem. A stabilnostna Kosovu, u skladu sa napred nabrojanim međunarodnopravnimdokumentima je bila moguća jedino uz sprovođenje plana u šest ta-čaka, koji je svojevremeno predložio generalni sekretar UN i podržaoSavet bezbednosti, a u skladu sa međunarodnopravnom realnosti,bila uvođenje u igru starog, novog Izveštaja o trgovini ljudskim or-ganima. Ta pravna realnost je i postojanje Deklaracije principa među-narodnog prava o prijateljskim odnosima i saradnji država usaglasnosti sa Poveljom UN (Deklaracija 7 principa) usvojenoj kon-senzusom na 25. jubilarnom zasedanju Generalne skupštine UN 1970.godine. Istina, u okviru ove deklaracije izvršena je kodifikacija osno-vnih principa Povelje koji proklamuju glavna imperativna pravila oodnosima između država i odgovarajuće fundamentalne norme me-đunarodnog prava. Njih je uostalom Generalna skupština proglasilaobaveznim za sve države (ne samo članice UN) ali akceptirajući ovučinjenicu naši oponenti ne propuštaju priliku, uključujući i Savetoda-vno mišljenje u pojedinačnom izjašnjavanju, da istaknu, takođe zna-čajan argument da sistem UN štiti teritorijalni integritet u odnosimaizmeđu država, ali da ga ne štiti u odnosu između države i njenihsopstvenih državljana.

b) Faktička realnost, kao drugi model, u oblasti međunarodnogprava postaje sve više globalno umreženi sistem koji se sve više osla-nja na legalizovanu hegemoniju unilateralizma, jer on naprosto nemože da funkcioniše van određenog političkog i regulatornog kon-

BRANO MILJUŠ

28

teksta. Pod terminom legalizovane hegemonije podrazumevamo po-stojanje unutar međunarodnog društva jedne moćne elite država, čijisuperioran status manje sile priznaju kao političku činjenicu, koja služikao osnov za određene konstitucionalne privilegije, prava i obaveze,pri čemu se međusobni odnosi sila unutar elite uređuju uglavnom uskladu sa načelom suverene jednakosti. U globalnoj fazi unilateral-izma, kapitalizmu je postao potreban novi globalni regulatorni kon-tekst koji je pronađen u legalizovanoj hegemoniji.

Međunarodni sistem odnosa u kome su države imale odlučujućureč na principima suverene jednakosti nije više zadovoljavao potrebeglobalnog kapitalizma. Suštinska razlika je u tome što je politička moćpostala globalna, reprodukovala je sve veću potrebu za promenamai tako uvećavala političku moć koja postaje nezavisna i nadređenamoći malih nacionalnih država. Ni ekonomska kao ni pravna pravilai zakonitosti nisu napuštena ali su postala podređena odlukama kojese donose u centru globalnog kapitalističkog sistema kada odluke kojesu u interesu globalnog kapitalizma nije moguće doneti u međuna-rodnim institucijama kao što su Ujedinjene nacije. U najmanju rukuima osnova za tvrdnju da upravo Kosovo predstavlja prelazak jednogoblika legalizovane hegemonije („hegemonija Povelje“) na drugi (do-minacija jedne malobrojne elite država izvan Povelje). Implikacija ovehipoteze jeste da Ujedinjene nacije više nisu u stanju da igraju cen-tralnu ulogu u održavanju bezbednosti u faktičkoj realnosti, kakvusu imale u decenijama pre Kosova. Doktrinarno pokriće za ovakvufaktičku realnost dolazi kroz „novu“ normu humanitarne intervencijekao podrška nekom obliku regionalne hegemonije, čime se intelek-tualno nude normativni resursi za tvrdnju da postoji jedan nov režimvanustavne legalizovane hegemonije. Na primer, Antonio Kaseze, uEvropskom žurnalu za međunarodno pravo, praktično se zalaže zauspostavljanje jedne takve norme. Ovakvo otvoreno zalaganje za hu-manitarnu intervenciju samo će dodatno otvoriti pitanja savremenogekvivalenta poštovanja ljudskih prava i pravne prirode čina priznanja.Ali ova „nova“ norma ne može promeniti savremeno međunarodnopravo u smislu obaveze poštovanja prava na samoopredeljenje, npr.uključujući i zabranu zloupotrebe ovog prava, kao deo prava drža-vnosti kao i to da se može smatrati za konstitutivni uslov državnosti.


29

13 Christofer J. Borgen, „Kosovo Deklaration of Indepenence: Self-Determination,Secession and Recognition“, ASIL Insight, Vol. 12, Issue 2. Internet, http://www.asil.org/insights/2008/02/insights 080229.html. 22.05.2010.

30

BRANO MILJUŠ

3. Suština tumačenja Rezolucije 1244. i njeni mogući uticaji na dobrosusedstvo

Suština tumačenja Rezolucije 1244. određuje suštinski odnos Mišlje-nja Međunarodnog suda pravde, iako on nije odlučivao u meritumu osamoj rezoluciji i izbegao je suštinsku nadležnost za direktni odgovor.Nije upitno da secesija ili samoproglašenje Kosova i Metohije suštinskispada u kategoriju protivpravnog nastajanja države. Prethodna protiv-pravna radnja nikad ne može postati pravna. Istina Rezolucija 1244, u11. paragrafu uvodi na dvostruki način pojmove konačnog rešenja i bu-dućeg statusa. Tako npr. u tački a. ovoga paragrafa ističe se da će glavneodgovornosti civilnog prisustva uključivati „unapređenje uspostavljanjado konačnog rešenja suštinske autonomije i samouprave na Kosovu“,uzimajući u potpunosti u obzir aneks 2 i sporazume iz Rambujea(S/1999/648), dok tačka e. predviđa „olakšavanje političkog procesa čijije cilj definisannje budućeg statusa Kosova, uzimajući u obzir sporazumeiz Rambujea (S/1999/648)“. Dakle kao što se vidi u tački 2 konačno re-šenje jasno je razdvojeno od suštinske autonomije, koja očigledno pred-stavlja samo prelazni period do uspostavljanja konačnog rešenja, komeprethodi referendum. Zato upravo ova tačka, odnosno njeno dvostrukoznačenje služi kao osnova za tumačenje da Rezolucija 1244 ne zabranjujeizričito nezavisnost Kosova i Metohije kao oblik konačnog rešenja.13 Me-đutim u paragrafu 4 Rezolucije 1244 Savet bezbednosti „potvrđuje daće posle povlačenja, dogovorenom broju jugoslovenskog i srpskog voj-nog i policijskog osoblja biti dozvoljen povratak na Kosovo radi obav-ljanja dužnosti u skladu sa aneksom 2“. Aneks 2 sadrži sledeću odredbu:„nakon povlačenja, dogovorenom broju jugoslovenskog i srpskog oso-blja će biti dozvoljeno da se vrati i obavlja sledeće funkcije: vezu sa me-đunarodnom civilnom misijom i međunarodnim bezbednosnimprisustvom, obeležavanje kroz čišćenje minskih polja, održavanje pri-sustva na mestima srpske kulturne baštine, održavanje prisustva na gla-vnim graničnim prelazima“. Nema sumnje da Rezolucija koja predviđa

14 James Crawford, The Creation of States in International Law, Oxford, ClarendonPress, second edition, 2006, p. 45.Smilja Avramov, Milenko Kreća, Međunarodno javno pravo, Naučna knjiga, Beo-grad, 1990, str. 58.

15 Theodore Christakis, Le droit a l’autodetermination en dehors des situations de decolo-nisation, Paris, La documentation francase, 1999, p. 95.

31


povratak srpskih snaga bezbednosti, da bi one, između ostalog, održa-vale prisustvo na glavnim graničnim prelazima, ne može se tumačitikao pravni instrument koji dozvoljava secesiju, samoopredeljenje ili sa-moproglašenje Kosova i Metohije kao nezavisne države, već isključivokao instrument koji potvrđuje suverenitet i makar formalni teritorijalniintegritet Republike Srbije. Priznanje nezavisnosti Kosova i Metohijepredstavlja kršenje Rezolucije 1244 SBUN, odnosno u direktnoj je na-dležnosti Generalne skupštine UN i zato se sud o Rezoluciji 1244 nije iz-jašnjavao, što je otvorilo mogućnost da Srbija nastavi da se boridirektnim pregovorima između Beograda i Prištine. To je i uspelo do-nošenjem zajedničke Rezolucije sa EU.

Prema opšte prihvaćenoj teoriji nastanka države potrebno je ispu-niti osnovne uslove koje definiše Konvencija o pravima i dužnostimadržava prihvaćena u Montevideu: a) permanentno stanovništvo, b)utvrđenu teritoriju, c) vladu, d) kapacitet da uđe u odnose sa drugimdržavama (ovaj uslov se uglavnom shvata kao nezavisnost).14

Sledstveno tome, sasvim je logično da većina autora i pravniheksperata za međunarodno pravo i dalje nakon mišljenja MSP smatrada u slučaju neispunjavanja jednog od ovih uslova postoji obavezanepriznavanja protivpravnih situacija nastajanja država. Logično jeonda da ima i u EU zemalja koje i dalje, kao ni Vatikan, ne priznajuKosovo i Metohiju. Od novih suseda Srbije, samo BiH nije priznalaKiM zbog čega je između ostalog BiH Srbiji najvažniji sused. Mudrostje i umnost spoljne politike u definisanju dobrosusedstva da je Srbijai sa ostalim susedima izgradila dobre odnose. Ima i takvih mišljenjameđu pravnim autoritetima koji smatraju da bi samo priznanje tre-balo da bude u drugom planu, jer „od trenutka kada je jedan pravniakt ništavan, a on to svakako jeste u slučaju protivpravnog donošenja,priznanje istog nikako ne može proizvesti pravne posledice, a moždaje i samo priznanje nelegalno“.15 S tim u vezi nastala je čitava intelek-

16 Christopher J. Borgen, “Kosovo’s Declaration of Indepenence: Self-Determination,Secession and Recognition“, ASIL Insight, Vol.12, Issue 2. Internet, http://www.asil.org/insight/2008/02/insight 080229. html. 22.05.2010.

tualna zbrka pojmova u našoj bližoj istoriji kada je dolazilo do priz-nanja bivših republika SFRJ, gde su se najčešće mešale dve teorije.Jedna je „preuranjeno priznanje“, koja se najčešće pominje kod priz-nanja BiH, i koju ne bi trebalo vezati sa priznanjem nastale contralegem. Naime, protivpravna situacija se naprosto ne može priznati,mada je i to isključivo nadležnost države. Druga je suprotna od ovekoja tvrdi da „preuranjena priznanja ne predstavljaju samim tim i po-vredu prava osim ako konsoliduju međunarodno nelegalne situacije“,što je takođe isključiva nadležnost države.

Ova druga teorija praktično isključuje teoriju „preuranjenog priz-nanja“ ali nameće intelektualnim međunarodnopravnim krugovimamišljenje da priznanje nelegalne situacije predstavlja kršenje prava. Ato je upravo hipoteza koju na primeru Kosova i Metohije definisanjemdobrosusedstva hoćemo da utvrdimo. Još eklatantniji primer je mi-šljenje znamenitog profesora Borgena koji takođe smatra da tvrdnja,prema kojoj države ne bi smele da priznaju novonastalu državu akobi takvo priznanje produžilo povredu prava,16 može predstavljatidobar argument, nakon Izveštaja Dika Martija i otvaranje nezavisneistrage o trgovini ljudskim organima.

4. Primeri iz naše bliže istorije koji mogu da utiču na dalji razvoj dobrosusedskih odnosa

Sama činjenica da su države koje su priznale nezavisnost otceplje-nih jugoslovenskih republika nastavile da održavaju diplomatske od-nose je izraz uvažavanja faktičke realnosti da su i one i SR Jugoslavija,kasnije SCG i napokon Srbija nastavile svoju egzistenciju kao subjektimeđunarodnog prava. Kritički momenat za osporavanje tog subjek-tiviteta od strane trećih država bilo je priznanje nezavisnosti otceplje-nih republika i uspostavljanje diplomatskih odnosa sa njima. Iako naprvi pogled nema mnogo dodirnih tačaka kada se uzme u obzir pri-mer nedavnog otcepljenja Slovenije i Hrvatske koje su iskoristile si-

32

BRANO MILJUŠ

17 Milan Šahović, Međunarodno pravo i jugoslovenska kriza, IMPP, Beograd, 1996, str. 23.

33


tuaciju da ni tada međunarodno pravo nije zauzelo ni pozitivan ninegativan stav, situacija se bitno menja ako reflektore pravne analizeusmerimo upravo na ovaj „indiferentan akt“ koji u krajnjoj praksi nijeostao akt „pravne apstinencije“ (juridical abstention). Danas nam iz-gleda da je to bila osnova stanovišta zauzetog od strane arbitražnekomisije. „Zasnovala ga je na primeni principa efektiviteta i prihva-tanja stvorenog stanja. Pošla je od procene mogućnosti funkcionisanjai sastava organa federacije u nastaloj situaciji sa izbijanjem jugoslo-venske krize. Pošto je zauzela stav prema kome organi federacije trebada predstavljaju sve njene sastavne delove, i da efektivno ostvarujuvlast na celokupnoj teritoriji zemlje, kao i da sastav federalnih organatreba da odgovara ovoj njihovoj funkciji, Arbitražna komisija je, oce-njujući u dva maha nastalo stanje iz njega izvukla određene zaključke– u skladu sa transformacijama do kojih se došlo na tlu SFRJ od prvo-bitno zauzetog stava da se ona nalazi „u procesu raspadanja“ zaklju-čila je konačno da ona „više ne postoji“. Pritom je ukazala na ulogukoju je primena sile – izbijanje oružanih sukoba – igrala u toku jugo-slovenske krize i na negativnu evoluciju međunarodnopravnog po-ložaja SFRJ“17

Ali s tim u vezi je otvoreno i centralno međunarodnopravno pita-nje, koje rešavaju međunarodni dobrosusedski odnosi a ne pravo, aono glasi: U kojoj je zaista meri međunarodno pravo u tadašnjoj si-tuaciji priznanja volje federalnih jedinica za nezavinošću, bilo u stanjustručno i kompetentno da protumači i predvidi posledice prava na-roda na samoopredeljenje, odnosno u kojoj meri je dobrosusedstvo išire, spoljno integrisanje, rešenje problema?

Do tada naime nije u sistemu pozitivnog međunarodnog pravazabeležen slučaj da pravo naroda na samoopredeljenje izlazi iz okvirapredviđenog Deklaracijom UN, usvojenom rezolucijom Generalneskupštine broj 1514 kojom se podrazumeva pod pravom na samoo-predeljenje naroda, zapravo pravo naroda „da slobodno odlučuje osvom političkom statusu i traži puni ekonomski, društveni i kulturnirazvoj“. To je i logično jer bi suprotna praksa bila u koliziji sa nor-mama jus cogensa, posebno onom normom koja državama garantuje

34

BRANO MILJUŠ

teritorijalni integritet i političku nezavisnost. Sve drugo, osim stvara-nja nove države putem oslobođenja od kolonijalne zavisnosti, imalose do tada tumačiti kao pravo na unutrašnje samoopredeljenje. Za raz-liku od teorijske intelektualne zbrke do koje dolazi u tumačenju preu-ranjenog priznanja ili kolektivnog nepriznanja protivpravnih situacija,u savremenom međunarodnom pravu počinje da se stvara sasvimdrugačija, umnogome kvalitetno nova situacija. Zauzimanje stavovao postojanju država više ne može isključivo da zavisi od slobodneocene zainteresovanih strana i jednostavnog prihvatanja nove situacijeod strane međunarodne zajednice. Opšti razvoj međunarodnog pravadoveo je do pooštravanja pravnih uslova od čijeg zadovoljavanja za-visi legalnost odgovarajućih postupaka država u ovoj oblasti. Od izu-zetne je važnosti Mišljenje MSP o Kosovu jer i sa njim može da dođedo jačanja obavezne snage fundamentalnih normi međunarodnogprava utvrđenih i ovde u Povelji UN i prihvatanjem imperativnihnormi – jus cogens na čijem se zajedničkom i međusobno uslovljenompoštovanju danas zasniva međunarodna zakonitost. Upravo zbogtoga je i Međunarodna konvencija o ljudskim pravima br. 18. od 1970.godine, da bi odstranila mogućnost da se vršenje prava na samoopre-deljenje u smislu spoljašnjeg samoopredeljenja, dovodi u pitanje ko-gentna norma o teritorijalnom integritetu država, predvidela„promovisanje realizacije prava samoopredeljenja i poštovanje togprava u skladu sa Poveljom Ujedinjenih nacija“.

Dajući do sada najdublju, sadržinsku, kritičku analizu pravnih pi-tanja Arbitražne Badenterove komisije, svojevremeno dr Kreća jeupravo proročanski u kritici Mišljenja br. 2 otkrio da vršenje prava nasamoopredeljenje može zadirati u teritorijalni integritet država i daupravo zbog toga Komisija klasičnom političkom zamenom teze, topitanje vezuje za „promene postojećih granica u vreme nezavisnosti“.Time ovaj poznati stručnjak za međunarodno pravo ovu formulacijupovezuje sa mišljenjem No. 1 i tako mu daje dvostruko značenje“,prvo – govoreći o „postojećim granicama u vreme nezavisnosti“ ume-sto o granicama ili teritorijalnom integritetu SFRJ, ona najavljuje, umišljenju br. 3 operacionalizovanu tezu poistovećivanja linija razgra-ničenja ili administrativnih granica između federalnih jedinica sa gra-nicama u smislu međunarodnog javnog prava, tj. granicama između

18 Milan Šahović, Međunarodno pravo i jugoslovenska kriza, IMPP, Beograd 1996, str. 17.Dobro je poznato da je Međunarodni sud pravde u „Slučaju vojnih i paravojnihaktivnosti između Nikaragve i SAD“ potvrdio da običajno pravilo zabrane upo-trebe sile pripada jus cogensu. Arett du 27 juin 1986, par. 190, CIJ Rec., pp. 100-101.

35


država. Štaviše, da bi svoju najavu oslobodila svake sumnje, Arbitra-žna komisija opšti stav o nepromenljivosti granica (frontiers) potkre-pljuje principom uti possidetis juris, koje ne samo pogrešno tumači veći svesno iskrivljuje relevantnu presudu Međunarodnog suda pravde.Drugo, njome se prećutno identifikuju referendumi u izvesnim repu-blikama s vršenjem prava na samoopredeljenje naroda. U svetlostiove činjenice da „bilo kakve okolnosti pravo na samoopredelenje nesme uključiti promene postojećih granica...“ zadivljujuća je smeša sof-izma i mešanja pojmova. Jer, nezavisnost u federativnoj državi se, kaošto to i jugoslovenska praksa secesije pokazuje, ne može steći na druginačin nego povezivanjem na pravo na samoopredeljenje u spolja-šnjem smislu. U isto vreme vršenje prava na spoljašnje samooprede-ljenje automatski dovodi do promene granica, jer su jedine granice usmislu međunarodnog prava one koje određuju teritorijufederacije.Nešto kasnije je i dr Šahović upozoravao na ustavnost i za-konitost nastanka i nestanka država.

„Očevidno je, prema tome, da u raspravi o postojanju država morada bude danas u prvom planu pitanje pravne osnove i zakonitosti po-stupka njihovog formiranja odnosno nestajanja“.18 Naime, ako se nezadovolje i ispune određeni međunarodnopravni uslovi može doći upraksi do niza teškoća pravne i političke prirode koje neminovno mo-raju dovesti do izbijanja najrazličitijih sporova o legitimnosti i legal-nosti postojanja tih država.

Polazeći od fundamentalne premise da pravo treba da služi životua ne obrnuto, možemo se složiti sa mišljenjem da čak ni visoki pravniprincipi ne mogu biti nepremostiva prepreka ostvarenju autentične po-litičke volje naroda. To u konkretnom slučaju znači da nije trebalo apriori isključiti mogućnost da takva politička volja ide i van norme o te-ritorijalnom integritetu SFRJ. Ali ideja pravde i trajnog, stabilnog rešenjajugoslovenske krize su podrazumevale da se čitav postupak izvede legeartis, u uređenom postupku koji bi se gradio na dve osnovne činjenice:

a) da je Jugoslavija u svim faktičkim i pravnim menama koje je do-živela tokom svoje preko 70 godina duge istorije sačuvala svoje su-štinsko obeležje – da je uvek bila zajednica dobrovoljno ujedinjenihnaroda (to je konstanta ustavnog i političkog uređenja Jugoslavije odnjenog nastanka; menjao se samo broj konstitutivnih naroda; tako ihje 1918. bilo tri, 1946. je taj broj povećan na pet, a 1963. broj konstitu-tivnih naroda zaustavio se na broju šest). U Odluci o izgradnji Jugo-slavije na federativnom principu, koja je usvojena na II zasedanjuAVNOJ-a 29. novembra 1943. izričito se govori o „pravu svakog na-roda na samoopredeljenje, uključujući pravo na otcepljenje ili na uje-dinjenje s drugim narodima“, i to „da bi se ostvario principsuverenosti naroda Jugoslavije, da bi Jugoslavija predstavljala istinskudomovinu svojih naroda...“. Republike kao administrativno–teritori-jalni oblik organizacije države nisu izvorni, originalni oblik državnogbića Jugoslavije, već su nastale naknadnom ustavnom intervencijom.Štaviše, ta intervencija za osnov nije imala etnički kriterijum već par-tijsko–političku kombinatoriku koja je, s jedne strane, bila jako ideo-loški obojena, a s druge strane, motivisana željom da se etničkastruktura Jugoslavije veštački dovede u stanje relevantne uravnote-ženosti, kako bi se neutralisao politički uticaj Srbije. O pokrajini KiMda i ne govorimo, premda se ona ustavnom reformom 1974. godinevezala za federaciju.

b) da o političkoj sudbini Jugoslavije mogu odlučivati konstitutivninarodi na ravnopravnoj osnovi. Drugim rečima, da se vršenje pravanaroda na samoopredeljenje ne može ograničiti ratione personae, jer sena taj način pravo na samoopredeljenje pretvara u svoju suprotnost –politička volja jednog naroda koristi se, kao sredstvo za onemoguća-vanje ispoljavanja jednako vredne političke volje drugogo naroda.Tako se, u stvari, vrši zloupotreba prava na samoopredeljenje, jer senarodi Jugoslavije kao titulari tog prava stavljaju u suštinski neravno-pravan položaj. Vršenje prava na samoopredeljenje ne znači i auto-matsko konstituisanje granica država, već je uslov i pravni osnov zarazgraničenje na osnovu relevantnih pravila međunarodnog prava.Da je ikada uspostavljeno potpuno ravnopravno odlučivanje konsti-tutivnih naroda o političkoj sudbini Jugoslavije, ono bi imalo i danasznačajne političke prednosti.

BRANO MILJUŠ

36

Osnovni napor u formulisanju mišljenja broj 2 Komisija je učinilada bi izbegla odgovor na krucijalno pitanje jugoslovenske krize – koje subjekt prava na samoopredeljenje? Čitava unutrašnja konstrukcijamišljenja je napravljena da bi se taj cilj postigao.

Otuda je i samo pitanje koje je Republika Srbija uputila Arbitražnojkomisiji preformulisano – izvorno ono je glasilo „ko je titular prava nasamoopredeljenje sa stanovišta međunarodnog prava – nacija ili fede-ralna jedinica; da li je pravo na samoopredeljenje subjektivno kolek-tivno pravo ili je pravo teritorije?“ Lord Karington je, u svojstvupredsednika Konferencije o Jugoslaviji od Komisije zatražio da odgo-vori, kako stoji u mišljenju, „na sledeće pitanje koje je postavila Repu-blika Srbija: Da li srpsko stanovništvo u Hrvatskoj i BiH, kao jedan odkonstitutivnih naroda Jugoslavije, ima pravo na samoopredeljenje?“.

Kao što se vidi, predsednik Konferencije o Jugoslaviji je ne samoizmenio pitanje koje je Republika Srbija uputila Arbitražnoj komisiji,nego je, bar ako stvari cenimo sa stanovišta formulacija upotrebljenihu mišljenju Komisije netačno naveo da je takvo preformulisano pitanjeuputila Republika Srbija.

U ovoj naizgled terminološkoj supstituciji krije se suština stvari. Jer,načelno pitanje o titularu prava na samoopredeljenje izražava filosofijuopšteg rešenja jugoslovenske krize, filosofiju koja za osnovu tog rešenjauzima ravnopravan položaj svih konstitutivnih naroda SFRJ. Nasuprottome, pitanje o pravu na samoopredeljenje srpskog naroda u Hrvatskoji BiH sugeriše principijalan pristup jugoslovenskoj krizi, pristup kojipolazi od akta secesije Hrvatske i Slovenije kao svršenog čina (fait ac-compli), a pitanje položaja Srba u Hrvatskoj (i u kasnijoj fazi scenarijanjihovog položaja u BiH) prebacuje na ravan manjinske zaštite. U pi-tanju je, dakle, bio pristup koji polazi od ex post racionalizacije secesijeHrvatske i Slovenije na bazi revolucionarnog principa ex factis jus orituri stvaranja osnova za jednako postupanje za kasniju bosansko-herce-govačku fazu a danas vidimo i fazu za KiM od strane legalizovane he-gemonije unilateralizma, nakon mišljenja MMSP.

Pravno pitanje koje je u ovom kontekstu trebalo apsolvirati navreme jeste pitanje položaja Srba u BiH. Jer, secesija Hrvatske i Slove-nije je izvedena s pozivom na volju hrvatskog i slovenačkog naroda


37

38

BRANO MILJUŠ

(a na osnovu prećutnog određivanja Slovenije i Hrvatske kao nacio-nalnih država slovenačkog i hrvatskog naroda), dok u slučaju BiHtakva teza se nije mogla jednostavno izvesti. Naime, za Arbitražnukomisiju, i druge pristalice ovoga pristupa, kojih nažalost nije malo,pitanje nezakonitosti i nelegitimnosti prava na otcepljenje nije ni tre-balo da se pokreće iz ugla međunarodnog prava. Za njih je bilo mo-guće i danas potrebno samo konstatovati da je do njega došlo. Ako setaj princip danas primenjuje na KiM, onda je jasno da je secesija su-štinski protivpravan čin, ali u praksi nam ne treba analiza mišljenjaMSP, da bismo to zaključili.

No takvo mišljenje bi moglo biti potrebno za eventualne zahteveGeneralnoj skupštini UN, na primeru Jugoslavije u malom, kakodanas mnogi autori doživljavaju BiH, s obzirom na asocijaciju i snaguargumenata MMSP.

Zbog toga u stavu II mišljenja Komisije kao osnovno pravo „jedneili više grupa unutar države koje konstituišu jednu ili više etničkih, re-ligijskih ili jezičkih zajednica“ navodi se „pravo priznanja njihovogidentiteta po međunarodnom pravu“, tj. pravo svojstveno manjinama.

Konstrukcija osamostaljivanja BiH izvedena je na premisi građan-skog referenduma. Interesantno je da se ova premisa prihvata kao le-gitimna samo u slučaju ako odgovara pragmatično postavljenimpolitičkim ciljevima legalizovane hegemonije koju smo napred anali-zirali. Exempli causa, ta premisa nije prihvaćena kao osnov opšteg re-šenja jugoslovenske krize, ali se uzima kao legalna ako vodi realizacijiodredbe iz Opštih principa Karingtonovog papira koji Jugoslaviju kva-lifikuje kao državu u raspadu, umesto koje nastaje šest nezavisnih dr-žava. Ishod građanskog referenduma čije je sprovođenje suprotnoUstavu BiH, se međutim uzima kao činjenica koja ustanovljava nacio-nalnu državu BiH. Ta se kvalifikacija ne izriče eksplicitno, ali sadržanaje u stavu Komisije da „srpsko stanovništvo u BiH ima svoja pravakoja pripadaju manjinama u međunarodnom pravu i na osnovu odre-daba Nacrta konvencije podnete 4. novembra 1991. na Konferenciji oJugoslaviji, kojim su se obavezale Republike BiH i Hrvatska“.

Manjinsku zaštitu Komisija izvodi iz:

19 Milenko Kreća, The Bandinter Arbitration Comission, Beograd, 1993, pp. 17–21.

39


1. imperativnih normi međunarodnog prava po kojima su državedužne da obezbede poštovanje prava manjina;

2. odredaba glave II Nacrta konvencije od 4. novembra 1991. koju suprihvatile BiH i Hrvatska.Obe premise jedva mogu izdržati bilo kakvu kritičku analizu.19

Treba reći i da su svi planovi za mirno rešenje bosanskohercego-vačke krize bili na tragu ove kritike Karingtonovog papira, koji nijeprihvatao pojam manjine ustanovljen u međunarodnom pravu a sviozbiljniji planovi su takođe polazili od osnovnog principa sva tri ra-vnopravna naroda u BiH. Zaokupljeni ovim opštim pitanjima stva-ranja država (deklarativni ili konstitutivni aspekt) treba da otvaramoesencijalno pitanje pravne strane osnove na kojoj se zasniva progla-šenje nezavisnosti. Samo priznanje je deklarativno jer konstatuje efek-tivitet određene situacije ili pretenzije. A takvu situaciju ili pretenzijuveć imamo sa dubokom krizom koju je proizvelo napred analiziranokršenje međunarodnog prava u BiH odnosno Republici Srpskoj.Treba zapaziti da je i sva pravna argumentacija uz mišljenja MSP iz-nesena od veće grupe sudija u prilog stava po kojem jednostrana de-klaracija nezavisnosti Kosova nije u suprotnosti sa međunarodnimpravom, iako nesistematična i nekoherentna, upravo je naslonjena nanapred analiziranu krizu, koja je danas prerasla u ustavnu krizu uBiH, a ona sama po sebi otvara sva pitanja iz Ahtisarijevog plana i kaotakve ih preformuliše u tzv. pravne argumente. Pođimo redom:

– Prvi argument tiče se samog pitanja jednostranih deklaracija ne-zavisnosti koje kao takav nije pitanje Generalne skupštine UN. Kaokod napred analizirane situacije preformulisanja pitanja od Ka-ringtona ka Banditerovoj komisiji i ovde se nalazi prostor u for-mulaciji pitanja da je sud mogao elegantno da izbegne da dâdirektan odgovor;

– drugi argument se odnosi na Rezoluciju SBUN 1244 za koju se uMišljenju iznosi argument da Rezolucija ne sadrži odredbe kojene zabranjuju secesiju Kosova jer nezavisnost pokrajine predstav-lja jedno od mogućih rešenja;

20 Georges Abi-Saab, Conlusion in Marcelo G. Kohen (ed.), Secession, InternationalLaw Perspectives, Cambrige University, Press, 2006, p. 474.

21 “Comission Report to the Council and EP“, com (96) 476, Brussels, 2 October 1996.i zaključak Saveta EU od 26.02.1996.

40

BRANO MILJUŠ

– nemali broj autora insistira na međudržavnom karakteru principateritorijalnog integriteta, posebno treba obratiti pažnju na pisanipodnesak Francuske (Alain Pelet) gde grupa autora naglašava daje „princip teritorijalnog integriteta striktno međudržavno praviloi da isti ne sprečava nekolonizovane narode da dobiju nezavis-nost“.20 Ovo je postalo pravni izvor za MMSP.Svi ovi probleme koje su analizirani, pretežno pravnopolitičkom

metodom analize, predstavljaju i dalje važne međunarodne problemeu regionu Zapadnog Balkana, kako sa stanovišta teritorijalnog inte-griteta, prava naroda na samoopredeljenje, secesije, uloge i snage prin-cipa efektiviteta u međunarodnom pravu kao i sa stanovišta stvaranjai priznanja države.

I posle svega treba stalno aktivno razmišljati i davati zadataknašim i nama naklonjenim ekspertima za međunarodno pravo da seučvršćuju vrednosti Rezolucije 1244. Sama Povelja je osnov međuna-rodnog prava. Na toj liniji, polazeći od napred analizirane pravne real-nosti treba uporno raditi da nova rezolucija koja je donesena zajednosa EU u praksi produbi validnost Rezolucije 1244.

Sa tog stanovišta se otvara i pitanje da li je Rezolucija 1244 prekr-šena? Ako jeste, (a jeste) EULEKS ju je prekršila, dobili smo privre-menu vlast ali i vojne snage. UN su degradirane i mogle su jedino daimaju policiju.

Srbiji je onda samo preostalo da stvara pravnu osnovu dobrosu-sedstva i reintegracionih procesa na Zapadnom Balkanu u kojima ćeona biti istinski lider jer je oštećena i mora i u pravnom i u moralnomsmisli istrajavati na ispravljanju nepravde.

Kao što smo na početku naveli, ekspanzija novih inicijativa EU jeeskalirala specifičnim regionalnim pristupom nekim zemljama Jugoi-stočne Evrope, nakon zaključivanja Dejtonsko–Pariskog mirovnogsporazuma o BiH.21 Mali zastoj i i izvesna rezerva je postojala prema

22 Analiza Friis L., Marphy A., Negotiating in a time of crisis: the Eu responce to themilitary conflict in Kosovo, Europa university Institute, RSC, No 2000/20, p. 40.

41


Beogradu do septembarskih i decembarskih izbora 2000. godine, aonda su se otvorile velike inicijative u koje je uključena SRJ/Srbija uokviru regionalne politike Unije prema svim zemljama Zapadnog Bal-kana, odnosno Jugoistočne Evrope. Regionalana politika EU, koja seiz ugla regiona slobodno može nazvati dobrosusedskom politikom,koja je imala, a i dalje ima izvesnih oscilacija, odnosila se na pet ze-malja Zapadnog Balkana (Albanija, BiH, Hrvatska, Makedonija iSRJ/Srbija i Crna Gora). Ova politika, zbog svog nespornog cilja i in-teresa EU je dominantno bila integracionistička i od 1999. godine jedobila kao inicijativa naziv Proces stabilizacije i pridruživanja – PSP.Preciznije rečeno, upravo nakon sukoba na Kosovu, u toku 1999. go-dine, redefinisana je dotadašnja politika prema Balkanu i pokrenutesu dve nove inicijative: Pakt za stabilnost u Jugoistočnoj Evropi (kaozamena za tzv. Roajomonski proces, pokrenut nakon Dejtonsko–Pa-riskog sporazuma, zbog neuspešnog ishoda)22 i Proces stabilizacije ipridruživanja – PSP, kao redefinisanje i dopuna dotadašnjeg regiona-lnog pristupa. Ova strategija i praktična politička inicijativa je svojukulminaciju kao koncept doživela na zajedničkom samitu zemalja EUi pet zemalja Zapadnog Balkana u Zagrebu 24. novembra 2000. go-dine. Tu je dvosmerno, naglašeno i obznanjeno da su pet balkanskihzemalja „potencijalni kandidati za članstvo u Evropskoj uniji“ i zacr-tana je jedina moguća politika na tom putu, politika dobrosusedstva.

42

II DEO

EVROPSKA UNIJA I SRBIJA

1. Ubrzano pridruživanje- između mita i održive realnosti

Sama ideja ujedinjenja Evrope se neprestano javljala u veomadugoj i neretko nasilničkoj istoriji kontinenta tako da možemo da ka-žemo da je integracionistička ideja prolazila trnovit put od mita doodržive realnosti. Evropa je tako dugo egzistirala kao sinonim za ko-levku nacija u kojoj se ruše imperije da bi se stvorile i opstale nacio-nalne države. Tako je i nastajao hiljadugodišnji mit koji započinjeraspadom Rimskog carstva i stalnim sukobima oko nasleđa Rimskeimperije. Vizantija i Rim simbolizuju dve strane, dva pola u stalnojborbi za nasleđe. Velike seobe naroda uvode u evropsku istoriju svenove i nove narode koji se bore za svoj deo u tom nasleđu čiji legiti-mitet traže u kontinuitetu Rimskog carstva. U njegovom istočnom i unjegovom zapadnom delu vodi se ista borba za nasleđe. U istočnomdelu carstva Srbi i Bugari kao deo tog kontinuiteta bore se za nasleđeVizantije i stvaranje svojih imperija. Raspad Dušanovog carstva poslenjegove smrti je posledica istih uzroka koji su se nalazili u sukobimacentralnih vlasti sa lokalnim teritorijalnim velmožama.

U zapadnom delu, najmoćnija Franačka država posle velikih osva-janja, nad velikim delom Evrope proglašava Rimsko carstvo, a KarloVeliki se kruniše u Rimu za rimskog cara 800. godine, čime je želeoda svojoj vlasti nad čitavom Zapadnom Evropom pribavi legitimitet,kontinuitetom sa nekoliko vekova ranije propalim Zapadnim Rim-skim carstvom. Rimsko carstvo Karla Velikog nije bilo dugog vekazbog otpora teritorijalnih monarhija. Ono je zamenjeno Svetim Rim-skim carstvom u X veku i u njega su ušle Nemačka, Italija, Češka, Bur-

23 Vidi analizu Radoslava Stojanovića, Spoljna politika Evropske unije, Beograd, 1998,str. 17; Dezmon Dinan, Menjanje Evrope, istorija Evropske unije, Službeni glasnik,Beograd, 2010, str. 11.

24 Majkl Hard, Antonio Negri, Imperija, Beograd, 1995, str. 115. 25 Radomir Lukić, Istorija političkih i pravnih teorija, Beograd, 1995, str. 368.

gundija (deo današnje Francuske), Nizozemska, Austrija, deo Švaj-carske i druge zemlje. Sveto Rimsko carstvo traje pod habsburškomkrunom sve do 1809. godine kada je konačno ruši Napoleon.23 Takosu i vladari Rimskog carstva, Napoleon, Hitler i drugi pored njih, že-leli ponekad na stravičan način, da dostignu jedinstvo kontinenta kojebi bilo zasnovano na vladarskim savezima, etničkoj koheziji, ideologijiili sirovoj moći.

Deo mita o Evropi jeste istorijska istina da je i u Zapadnoj Evropisila stvarala imperije i dovodila do njihovog rušenja. Zato ni pozivanjena kontinuitet sa civilizacijskim žarištem nije mogao izmeniti nasilnioblik objedinjavanja Evrope.

U doktrinarnom smislu tek će na izlazu iz XVI veka dva velikanapolitičko-filozofske teorije ponuditi u osnovi oprečne teorije koje nećedo kraja dati odgovore na izazove i dileme ujedinjenja Evrope, iz-među mita i stvarnosti, jer će primat pokloniti samo jednoj teoriji, dokće druga biti skrajnuta i osuđena na čekanje sve do osvita postmo-derne. Bili su to Žan Boden i Johan Altuzije.

Boden je strah od propasti rastrzane Francuske video u stvaranjujedne centralističke apsolutne monarhije u kojoj vlast ni sa čim nećebiti ograničena, ni spolja ni iznutra. Na aristotelovsko pitanje o tome,kako se zadobija ta apsolutna vlast, sledi nedvosmislen odgovor: silai nasilje određuju suverena.24 Za Bodena je bitno da sve društvene za-jednice, ma kakve bile i ma kakvu ulogu vršile, zavise od suverenedržavne vlasti koja je jedina iznad svih njih.25 Iako je dao široku lepezuizvora suvereniteta, Boden je zaključio da je od svih režima najlakšeodbraniti apsolutizam, jer je na vlasti vladar koji donosi zakone a nijedužan da ih poštuje, a suverenitet zadobija pojedinac, koji bi imao po-slednju reč. Boden je ipak smatrao da su apsolutni monarsi ograničenivišim zakonima, a to su božja volja i prirodno pravo. Kasnije su ovestavove revidirali rani liberali Džon Lok i Monteskje. U svom proro-

43


44

BRANO MILJUŠ

čanskom delu „Duh zakona“, Monteskje otkriva ustavne okolnostikoje bi najbolje zaštitile slobode pojedinca. Njegov sistem kontrole iravnoteže, podelom vlasti između izvršnih, zakonodavnih i sudskihinstitucija je prvo uključen u američki ustav (1787) a potom se vratiokao ostvarena najznačajnija tekovina liberalne demokratske vladavineu ustave svih savremenih evropskih država.

Sa druge strane, Altuzije je stvarnost kao inspiraciju za svoju teo-riju, kojom je želeo pobediti mit suverenosti, uviđao u revoluciji,kojom je na kraju XVI veka, srušena inostrana vlast Španije u Holan-diji. Surova stvarnost je tražila načine koji bi pomirili raznolikosti ureligiji, jeziku i nacionalnim osećanjima provincija, ujedinjenih u no-vonastalu holandsku konfederaciju. Altuzijeva država zasnovana jena mreži sporazuma sklopljenih između različitih zajednica u ciljupostizanja opšteg blagostanja. Sklapanjem međusobnih sporazumaodređena društva prenose regulisanje pojedinih oblasti na viši nivozarad efikasnijeg upravljanja zajedničkim zadacima. Na taj način, dr-žava se izgrađuje odozdo prema gore uz neophodno učešće svih raz-ličitih međuzajednica, koje se nalaze između građana i centralnedržavne vlasti.

Formiranje nacionalnih država u Zapadnoj Evropi osnaženo jeFrancuskom revolucijom i njenim vrednostima koje su kulminiralekroz čitav XIX vek, razbijen je mit imperijalnog ujedinjenja Evrope aumesto njega, stvoren je sistem odnosa nacionalnih država. Taj processe odvijao manje-više transparentno i u senci postojanja dve imperije,na istoku Rusije i na zapadu Austrougarske. Na jugoistoku Evropezapočeo je istovremeno proces stvaranja nacionalnih država rušenjemOtomanskog carstva. Srbija, Grčka, Rumunija, Crna Gora i Bugarskasu dočekale kraj XIX veka kao nezavisne nacionalne države.

Međutim u toku tog istog XIX veka, nastavljaju da žive ideje o ob-jedinjavanju tih nacionalnih država. Stalni antagonizmi stvoreni nadoktrinarnoj teoriji suprematije suverenosti i imperativa jedinstva Ev-rope u stvarnosti proizvode mitove u kojima nastaju nacionalne dr-žave, ali se stvaraju i idejni pokreti objedinjavanja u vidupangermanizma, panslavenizma ili drugih sličnih ideja.

26 E. Bonnefous, L Idee europeenne et sa realisation, Paris, 1950.

Hegemonizam, međutim nije isto što i stvaranje imperija. Napo-leon je npr. imao ideju stvaranja ujedinjene Evrope ali pod francuskimvođstvom. Rusija je u panslavizmu gledala objedinjenje slavenstvapod njenim vođstvom. Za razliku od njih nemački pangermanizamje sadržavao ideju hegemonije Nemačke ali u definisanju okupljanjaevropskih država oko Nemačke na dva nivoa. Najnovija istraživanjagovore da bi sa Nemačkom bile integrisane Austrija, Švajcarska, Ho-landija, Flandrija, Češka i Mađarska ali uz istovremeno stvaranje ca-rinske unije u koju bi ušle: Francuska, Poljska, Ukrajina, Baltičkedržave,Rumunija, Srbija, Albanija, Bugarska i Grčka.

Sistem nacionalnih država je proizveo poredak novog nacionalnoglegitimiteta u čijoj su osnovi teritorijalni integritet nacionalne države,pravo na samoopredeljenje naroda i zaštita nacionalnih manjina. Ru-šenje bilo kog od ovih legitimnih osnova poretka proizvodilo je ratovekoji su opustili Evropu sve do kraja Drugog svetskog rata. Pangerma-nizam je tako poražen 1945. godine a proleterski internacionalizam1990. godine.

Evropska unija je složena međunarodna regionalna organizacijakoja je nastajala postepeno nakon Drugog svetskog rata, a proces pri-druživanja Evropskoj uniji još nije završen.

U pozadini stvaranja evropske integracije je učestvovao i Savet Ev-rope, organizacija koja je sukcesor Evropskog pokreta, nevladine or-ganizacije koja je još od svog kongresa u Hagu 1948. godine ustanovilaprincip da je oblast kulture i demokratskih sloboda ono što ujedinjujezapadnu Evropu.26 Ako ovome dodamo da je evropska ideja regio-nalizacije bitno izražena u okviru Evropske unije, gde se integracija uvelikoj meri razume kao ideja regionalizacije u Altuzijevom smislugledanja na sistem, a Evropska unija sve više razume kao Evropa re-giona umesto kao Evropa država, onda u doktrinarnom smislu mo-žemo govoriti o povratku Altuzijevog dinamičkog sistema.

Međutim i pored toga, nesporno je da se kreiranje pravila evropskeigre stabilno nalazi u vlasništvu nacionalnih država. Problem se naro-čito zaoštrava kada se nadnacionalno odlučivanje stavi na probu jed-

45


27 Radomir Lukić, Istorija političkih i pravnih teorija, Beograd, str. 451.28 Slobodan Samardžić, Evropska Unija kao model nadnacionalne zajednice, Fondacija

Fridrich Ebert, Beograd, 1998, str. 74.

nog od osnovnih uslova demokratskog funkcionisanja političkog si-stema i napred pomenutog principa podele vlasti. Mehanizam uprav-ljanja u nedovršenoj evropskoj političkoj zajednici ne ispunjava dokraja, ovaj princip koji je političkoj nauci ostavio Monteskje za koga„nema slobode građana ako je u istom licu ili organu vlasti zakonoda-vna vlast sjedinjena sa izvršnom“.27 Ovde je bitno naglasiti da je rešenjemožda „evropski regionalizam“ koji i nije produkt ni zajednice niunije. Reč je o fenomenu za koji smo napred istakli da je stariji od njihi koji egzistira uporedo i na neki način nezavisno od institucija. Ali ovootvara i pitanje neformalnih puteva kada je reč o upravljanju Evrop-skom unijom. On se naime dobrano uklopio u ideju integracije kojapodrazumeva funkcionalnu diferencijaciju i decentralizaciju, tako daje prihvaćen kao značajan element političke strukture same zajednice.Tako bismo se mogli složiti sa autorima koji pod „evropskim regiona-lizmom“ podrazumevaju proces teritorijalne autonomizacije, koji seodvija na više nivoa: unutardržavnom (nacionalnom), međuregiona-lnom (internacionalnom) i evropskom (nadnacionalnom). Madaprema mišljenju eksperata Stalnog komiteta regionalnih vlasti SavetaEvrope, regionalizacija ima institucionalno značenje koje se razlikujeod regionalizma, kao političkog i ideološkog pokreta. U vezi sa tim,regionalizacija se shvata institucionalno kao stvaranje novog, srednjegnivoa vlasti u državnoj teritorijalnoj organizaciji sa novim institucijamakoje mogu široko varirati u pogledu organa, odgovornosti i ovlašćenja,ali koje se uvek ne nalaze iznad postojećih lokalnih institucija.28

Funkcionalna integracija Evrope ovako shvaćena, koja je započela1951. godine svojom evolucijom do stvaranja političke unije 1991. go-dine i Lisabonskog ugovora 2009. godine, kao zamene za ustav, po-kazuje u savremenom dobu uspešan način prevazilaženjasegmentacije Evrope, koja je proizvela brojne ratove od kojih su dvasvetska, ispoljila ozbiljno upozorenje na opasnosti dekadencije evrop-ske civilizacije u njenom epicentru. Posle pada komunizma i pojavetranzicijskih sistema logičan je proces uključivanja i Istočne Evrope u

46

BRANO MILJUŠ

47


evolutivne promene kako bi se izbeglo uspostavljanje ravnoteže snagašto je neminovna pojava sistema odnosa nacionalnih država.

U savremeno doba srce prava Evropske Unije počiva na tzv. kon-stitutivnim ugovorima i to pre svega: 1. Ugovoru o Evropskoj zajednici za ugalj i čelik (1951. godina);2. Ugovoru o Evropskoj ekonomskoj zajednici (Rimski ugovori od

1957. godine);3. Ugovoru o Evroatomu i ugovoru o spajanju tri evropske zajednice

(1967. godina);4. Konvenciji o nekim zajedničkim ustanovama evropskih zajednica

– Evropski savet (1974. godina);5. Prvi ugovor o budžetu (1975. godina, saodlučivao Evropski par-

lament);6. Prvom ugovoru o pristupanju (1973. godina, prvo proširenje ula-

skom Velike Britanije, Danske i Irske);7. Drugom ugovoru o pristupanju (1981. godina, primljena je Grčka);8. Trećem ugovoru o pristupanju (1986. godina, primljene su Španija

i Portugal);9. Ugovoru o Evropskoj uniji (1992. godina);

10. Četvrti ugovor o proširenju (1995. godina, ulaskom Švedske, Fin-ske i Austrije);

11. Ugovoru o proširenju na zemlje Istočne i Centralne Evrope (2004.godina);

12. Lisabonskom ugovoru (2009. godina). Ono što najviše zanima sve zemlje Zapadnog Balkana pa samim

tim i Srbiju jeste politika proširenja Evropske unije. Prijemom Bugar-ske i Rumunije 1. januara 2007. godine Evropska unija je načinila jedanod najodvažnijih koraka u svojoj više od pola veka dugoj istoriji. Kaoda se tim činom sasvim približio trenutak da lideri evropskih vladaprepoznaju istorijsko vreme i šansu koja im se pruža da uvedu i ostalezemlje koje nisu članice EU, jer njihove vlade imaju pozitivan iskorakprema EU iako kao i dve prethodne zemlje ne ispunjavaju sve usloveza pristupanje. Ostatak zemalja Zapadnog Balkana najviše zanima

29 Europe, Agenceinternationale d information pour la press, Luxemburg, 1998.

proširenje u svetlu „promene tendencije“ preciznije uz pojačano ve-zivanje za jedinstvenu spoljnu i bezbedonosnu politiku.

Da li je mit ili održiva realnost, ubrzano pridruživanje šest (sa eko-nomskog stanovišta) još nespremnih država, s obzirom na to da suočigledno politički odnosno bezbedonosni i geopolitički razlozi i dosada bili odlučujući. Ovde treba biti krajnje realan i objektivno sagle-dati činjenicu da je regionalna saradnja među zemljama ZapadnogBalkana izuzetno napredovala za poslednjih deset godina. U ranijojdeceniji koja je prethodila ovoj poslednjoj, primera radi 1998. godine,stavovi Komisije su bili krajnje obeshrabrujući: „U Srbiji nije učinjennikakav napredak u primeni određenih osnovnih ljudskih prava i ni-kakvo opšte poboljšanje u odnosu na poštovanje ugovora iz Dejtona.Takođe na planu privrede bilans je katastrofalan“.29 U ovom doku-mentu Komisije, danas se za Srbiju kaže da je „njena vlada u vrhuagende za evropske integracije“ postignut je napredak i obostrano jestupio na snagu sporazum o stabilizaciji i pridruživanju, vizni režimje liberalizovan i stupio je na snagu bezvizni režim sa EU. Srbija je nakorak do kandidature, možda čak do kraja godine iako je vrlo nezah-valno bilo šta prognozirati na Zapadnom Balkanu. Površan analitičarbi zaključio da je Srbija praktično na vratima EU i da je samo pitanjeda li će kandidatura i formalno biti obznanjena nakon brzog odgovorana upitnik.

2. Refleksije evropskih integracija na Srbiju

Ako reflektore objektivnije analize upremo dublje u ekonomsku ipolitičku situaciju u Srbiji, moći ćemo da uočimo i ozbiljne problemejednog u osnovi konfliktnog društva koji bez sumnje ugrožavaju na-pred iznesenu poziciju ubrzanog pridruživanja.

Ekonomska situacija je alarmantna. Nema bitnijeg oporavka indu-strije Srbije, nezaposlenost je izuzetno visoka i dalje se povećava, trgo-vinski deficit je nedovoljno visok, spoljni dug je krajem prošle godinedosegao 33 milijarde dolara, izvoz je skroman i ne pokazuje znake

48

BRANO MILJUŠ

49


oživljavanja, a njegova struktura i dalje je nepromenjena. Strane direk-tne investicije su nedopustivo opale. Bez nove industrijalizacije, što po-drazumeva reformu javnog sektora i infrastrukturna ulaganja, nijemoguć održiv razvoj. Nema kritičke analize tranzicije, odnosno priva-tizacije niti energičnog sankcionisanja nezakonitih privatizacija što sveskupa povećava sumnju i u uspešne rezultate u reformi pravosuđa isudstva posebno nakon aferaških dovođenja u pitanje nedavnih izborasudija odnosno nemušte lustracije sudstva. Stepen liberalizacije tržištai dalje je nedovoljan, broj nezaposlenih raste a prosečna primanja naj-niža su u Evropi. Nervoza i nepoverenje trese redove vladajuće koali-cije, koja i sebe i javnost uverava da je stanje stabilno.

Uprkos ovom kritičkom preispitivanju Srbija u regionu ne zaostajeod drugih zemalja. Naprotiv, postala je najeklatantniji primer nejed-nakog i skokovitog napretka prema EU. Hrvatska je zaključila SSP2001, postala kandidat 2004, a započela pregovore 2005. godine. Ma-kedonija, koja je prva zaključila SSP, kandidat je postala 2005. godine,ali još uvek čeka na otvaranje pregovora. Albanija je potpisala SSP i2009. podnela zahtev za članstvo. Crna Gora je potpisala SSP 2007.godine, a zahtev za članstvo je podnela u decembru 2008. godine isada je u procesu dobijanja kandidature. Bosna i Hercegovina je SSPpotpisala 2008. godine, kada i Srbija koja je 2010. godine odmrzla ugo-vor, nakon zelenog svetla Saveta ministara EU, a dostizanjem punesaradnje sa Tribunalom u Hagu, dobila upitnik i rekordno na njegaodgovorila. Ovakav nejednak napredak budi strahove ali i otvaranadu da bi nagrada za još neučinjeno kao u prethodnom petom pro-širenju, mogla da bude politička odluka kao kredit za ubrzanje pro-cesa u oblasti ekonomije, pravne države, reforme institucija, boljeuprave i dalje demokratizacije. Otuda se neretko pominje, mistično inajoptimističniji termin koji je više simbolički (2014. godina) kao go-dina koja je 100. godišnjica početka Prvog svetskog rata, kao simbolkoji će trajno podsećati da se rat kao sredstvo rešavanja problema umeđunarodnim odnosima potpuno eliminiše, iako realisti s pravomukazuju, a tako izlazi i iz zaključaka ove monografije, da će biti velikiuspeh da sve balkanske države budu obuhvaćene procesom prego-vora o članstvu kako bi zemlje Zapadnog Balkana mogle postati čla-

50

BRANO MILJUŠ

nice EU, makar u različitim terminima, što je bila i ranija praksa u Ev-ropskoj uniji.

U tom kontekstu, posmatrano strogo pravnom analizom, valja raz-motriti osnovne pravne dokumente i uslove koji iz njih proizilaze zapridruživanje.

Pridruživanje Srbije, kao i celokupnog regiona Zapadnog BalkanaEvropskoj uniji osnov su njihovog srednjoročnog i dugoročnog spolj-nopolitičkog delovanja i njihove spoljnopolitičke strategije. Ovaj za-ključak izvodimo iz dublje analize dokumenata i odluka koje smoanalizirali za zemlje Zapadnog Balkana, ako pod spoljnom politikompodrazumevamo skup odluka koje jedna država donosi o svojim od-nosima sa drugim državama, po definiciji spoljne politike. Ali da biproces pridruživanja svake konkretne države bio uspešno i okončan,potrebno je da zemlja kandidat ispuni prethodno određene kriteri-jume koji su formulisani od Evropske unije i koji pravno predstavljajuminimalni uslov koji država kandidat mora proći na svom putu pu-nopravnog članstva. Uslovi prijema formulisani su na samitu u Ko-penhagenu 1993. godine i svrstani su u tri grupe: političku,ekonomsku i pravnu. Oni su obavezujući za sve države, kandidatepa tako i za Srbiju i zahtevaju:1. stabilnost demokratskih institucija, vladavinu prava, zaštitu ljud-

skih prava i prava manjina,2. postojanje funkcionalne tržišne ekonomije kao i kapaciteta zemlje

da se izbori sa pritiskom i konkurencijom koja dolazi iz zemaljačlanica Unije i

3. sposobnost da se preuzmu obaveze koje nosi članstvo,uključujućipristanak na političku, ekonomsku i monetarnu uniju.Ovi kriterijumi su bili jedini i važili su za zemlje koje su zaključile

ugovore o pristupanju, zaključno sa 2004. godinom (uz Bugarsku iRumuniju koje su to kao što smo napred naveli postale tri godine ka-snije). Njima je ispunjavanje napred navedenih kriterijuma bio osno-vni preduslov. Kada su u pitanju zemlje Zapadnog Balkana,ostvarivanje postavljenih standarda nije bilo dostatno zbog specifičneprirode odnosa između država koje su se morale suočiti sa postup-cima u bližoj prošlosti i ukupnog iskustva kroz koji je region prošao,

30 Milica Delević, “Regional cooperatio in the Western Balkan“, Chaillot Paper, Pariz,juli 2007, str. 24.

odnosno zbog ratnog nasleđa, uzajamnog optuživanja za krivicu kojisu postajali sve veća prepreka za harmonizaciju međudržavnih od-nosa u regionu i koji i dalje ugrožavaju dobrosusedstvo kao jedan odproklamovanih ciljeva EU.

Zato je pored osnovnih, koji su važili za zemlje Centralne i IstočneEvrope, Evropska unija uvela i dodatne kriterijume koji su se moralietapno ispunjavati u slučaju država Zapadnog Balkana u implemen-taciji njihove strategije da uđu u ugovorne odnose sa EU i započnupregovore o članstvu. Novi kriterijumi su bezbedonosni uslovi kojise ostvaruju poštovanjem mirovnih sporazuma (Dejtonsko-Pariskimirovni ugovor), pitanja saradnje sa Međunarodnim krivičnimsudom u Hagu, kao i razvijanje međusobne saradnje. Zapravo, koo-peracija država regiona i međusobna saradnja postavljena je kao klju-čni preduslov za članstvo u EU.30 Stoga je na kraju nedvosmislenzaključak da je Srbija u procesu pridruživanja EU, između bliže mi-stične prošlosti i suštinske realnosti regionalne saradnje izabrala po-svećenost realpolitici i dobrosusedstvu iz sasvim racionalnogpraktično-političkog razloga, jer bez toga nije moguće ostvariti puno-pravno članstvo u EU. Ostaje zadatak za nauku, koji treba hitno in-terdisciplinarno rešiti i dati odgovor koji Srbija mora ponuditi EU,kako pristupiti EU a ne uneti problem Kosova koji EU nije potreban(veći broj članica EU je priznao KiM ali jedan manji broj nije, niti na-merava da to učini i pored MMSP) jer je ona međunarodna regionalnaorganizacija koja izvozi stabilnost i neće uvoziti problem koji regene-riše nestabilnost. Nije predmet ove monografije traganje za takvomsloženom diplomatskom formulom, takvim rešenjem koje zahteva tusloženu formulu diplomatske veštine. Ali jeste uputno podsetiti da jene tako davno pre nešto više od jedne decenije, na inicijativu nema-čkog ministra spoljnih poslova, Joške Fišera, tokom NATO bombar-dovanja i intervencije na SRJ, 1999. godine, predložen Pakt stabilnostiza Jugoistočnu Evropu (PSJIE). On je trebalo da doprinese prevazila-ženju nestabilnosti i čestih lokalnih konflikata na Balkanu.

51


31 Comission of the EC: Report on the feasibility of negotiationg a Stabilisation andAssociation with the Republic of Croatia, Brussels, 24.05.2000. (COM) 311.

32 “Stabilisation and Association Agrement between the Republic of Serbia and theEU and their Member States“. Sporazum je potpisan 29.04.2010. godine.

52

BRANO MILJUŠ

Sporazum o stabilizacij i pridruživanju (SSP) predstavlja najvećuetapu u dugoročnijem procesu stabilizacije i pridruživanja. Nakon za-ključivanja ovih sporazuma zemlja partner zaista ima otvoren pristupkomunitarnim programima i realno može da postane zvanični kan-didat za članstvo u EU, nakon podnošenja kandidature. Do zaključi-vanja Sporazuma o stabilnosti i pridruživanju, zemlja partner prolaziveoma težak put: da ispuni političke i ekonomske uslove, da realizujeraznovrsne zaključke, da prođe pozitivan test Komisje EU u formi iz-veštaja o izvodljivosti,31 potom da se pokrenu pregovori o sporazumui najzad, da pregovara o svim elementima sporazuma.

Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju (EU i Srbija) sadrži desetdelova: opšta načela; politički dijalog; regionalna saradnja i slobodakretanja roba; kretanje radnika; poslovno nastanjivanje; pružanjeusluga, kapital; usklađivanje i primena zakona; pravosuđe i unutra-šnji poslovi; politika saradnje u raznim oblastima; finansijska saradnja,opšte i institucionalne odredbe. Osnovni ciljevi za Srbiju i svih ovihdelova kao sredstvo ostvarenja realnog cilja bili su stvaranje okviraza politički dijalog, kao i ubrzanu strategiju Srbije u EU, podrška raz-voju privrede RS, unapređenje harmoničnih ekonomskih odnosa izone slobodne trgovine sa EU kao i podsticaj regionalne saradnje krozdobrosusedstvo.32 Pridruživanje sa Srbijom je planirano postepeno uperiodu od šest godina, a tri godine nakon stupanja na snagu Spora-zuma Savet za pridruživanje je ocenio vidan napredak. Nemačka jeratifikovala sporazum. Kao suštinske prepreke, savladane su pošto-vanje ljudskih prava, poštovanje međunarodnog prava i pravne dr-žave kao i principa tržišne privrede.

Posebno poglavlje posvećeno je regionalnoj saradnji, koja obuh-vata obavezu Srbije da zaključi bilateralne sporazume o saradnji sazemljom koja takođe zaključi sličan SSP sa EU. Glavni elementi togugovora bi obuhvatili politički dijalog, stvaranje zone slobodne trgo-vine, pitanje slobodnog kretanja radnika, usluga i kapitala, saradnje

33 www.europa. eu.org i www.stabilitypact.org

53


u oblastima unutrašnjih poslova i pravosuđa. Međutim, deo Spora-zuma je i deo o „slobodnom kretanju roba“. Član 18. Sporazuma, EU– Srbija nameće obavezu formiranja zone slobodne trgovine u raz-meni industrijskih proizvoda, takođe u periodu od šest godina, pričemu EU je odmah definisala većinu carina i drugih ograničenja nauvoz, a Srbija će to učiniti postepeno kada se radi o uvozu iz EU. Zapoljoprivredne proizvode je predviđeno uzajamno odobravanje kon-cesija. U okviru harmonizacije zakonodavstva, predviđena su pravilao konkurenciji, o poštovanju intelektualne i industrijske svojine, o ja-vnim nabavkama, o standardima i priznanju atesta i konformitetu.

Ovde je navedeno i dvadeset šest oblasti u okviru „politike sara-dnje“, među kojima vidno mesto zauzima ekonomska politika, stati-stika, popis stanovništva, bankarstvo, unapređenje investicija,industrijska saradnja, mala privreda, srednja preduzeća, turizam, ca-rine, porezi, socijalna pitanja, obrazovanje, saradnja u kulturi, audio-vizuelna politika, informatsko društvo, zaštita potrošača, transport,energetika, nauka i tehnologija, životna sredina i drugo.

Sve ovo prati i realizuje Savet za stabilizaciju i pridruživanje, naministarskom nivou, koji je predviđen ovim Sporazumom, kao i pra-teća tela (komitet, parlamentarni komitet i dr.). Pakt je zaista odigraou protekloj deceniji, značajnu ulogu u stabilizaciji regiona, obnavljanjupolitičkog dijaloga, razvoju saradnje u ekonomskoj, socijalnoj, bezbe-donosnoj i uopšte u društvenoj sferi.

U junu 2003. godine najavljen je u Solunu (održan na Halkidikiju)Drugi samit šefova država ili vlada zemalja članica EU i pet zemaljaZapadnog Balkana (Albanija, BiH, Srbija i Crna Gora, Hrvatska, Ma-kedonija). Na ovom skupu su usvojena dva dokumenta koja su odključnog značaja za dalji razvoj odnosa između EU i regiona. Zajed-nička deklaracija i Solunska agenda za Zapadni Balkan.33 Usvojena jei Deklaracija u deset tačaka koja posebno naglašava da je „budućnostBalkana unutar EU“, ali se podvlači da brzina procesa integracije za-visi prvenstveno od zemalja Zapadnog Balkana. Tako dokument So-lunska agenda postaje za Zapadni Balkan „novi značajan korak u

34 Duško Lopandić, Jasminka Kronja, Regionalne inicijative i multilateralna stanja naBalkanu, Beograd, 2010.

35 SSPEU sa Srbijom na sajtu za proširenje: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/serbia/key.document/saa.en.pdf

54

BRANO MILJUŠ

privilegovanim odnosima EU i Zapadnog Balkana“. Time postajejasno da će PSP ostati okvir za integraciju zemalja Zapadnog Balkanasve do punopravnog članstva (odnosno neće biti dodatnih međuko-raka institucionalne prirode). Predviđeno je održavanje periodičnihsastanaka na svim nivoima u okviru Foruma EU – Zapadni Balkan(to je u stvari stalni politički dijalog) kao i godišnji sastanci ministarainostranih poslova, ministara unutrašnjih poslova i drugih resornihministara. Za budući razvoj dobrosusedskih odnosa još važniji je do-kument koji je usvojio Evropski savet 20. juna 2003. godine pod na-slovom „Solunska agenda za Zapadni Balkan – napredak kaevropskoj integraciji“. Sama činjenica da je Solunski samit drugi, aliza sada i poslednji samit održan između EU i zemalja Zapadnog Bal-kana u periodu od 2003. do 2010. godine navodi brojne analitičare nazaključak da je posredi pad interesovanja EU za ovaj region.34

Nije postigao napredak u suočavanju sa prošlosti, pojedinačnihodgovornosti država u izmirenju. Najznačajnije su inicijative pod nje-govim okriljem postignute u oblasti liberalizacije trgovine, pre svegauspostavljanju mreže od 32 bilatelarna sporazuma a samim tim i pot-pisivanje multilateralnog sporazuma o slobodnoj trgovini – CEFTA2006. godine, zatim zaključenje ugovora o energetskoj zajednici u JIE,multilateralni sporazum o uspostavljanju zajedničkog evropskog vaz-duhoplovnog prostora, saradnja u oblasti transporta, Regionalna an-tikorupcijska inicijativa, Policijski forum – SEPCA itd.

Iz Pakta za stabilnosti35 i ovakvih njegovih aktivnosti proizišao jeRegionalni savet za saradnju (RSS). On odražava upravo napred iz-nesenu ideju za preuzimanje odgovornosti zemalja u regionu i me-đunarodnih organizacija kroz podršku u stručnom i materijalnomsmislu. „Može se uočiti pravilo u politici Evropske unije: što su odnosimeđu zemljama i narodima u određenom regionu lošiji, veće je insi-stiranje na regionalnoj saradnji. To se može pravdati logičnim zahte-vom i očekivanjem da grupa zemalja mora da normalizuje i unapredi

55


odnose unutar regiona, da bi mogla potom biti integrisana u Evrop-sku uniju.”36

RSS je počeo uspešno sa radom u februaru 2008. godine. Njegovsekretarijat se nalazi u Sarajevu. Troškove sekretarijata, koji iznose trimilijarde evra godišnje finansiraju zemlje regiona (trećina), Evropskakomisija, kroz regionalnu pretpristupnu pomoć (trećina) i pojedina-čne zemlje i donatori koji izraze zainteresovanost (trećina). RSS činijedanaest zemalja (Albanija, BiH, Bugarska, Hrvatska, Grčka, Make-donija, Moldavija, Crna Gora, Rumunija, Srbija, Turska) učesnica Pro-cesa stabilnosti JIE, UNMIK-Kosovo u skladu sa rezolucijom 1244, uzpodršku EU, Komisija i sekretarijat Saveta i Evropski parlament kaoi određeni broj zemalja i institucija. RSS ima kancelariju za vezu saEU u Briselu. Tako organizovana regionalna saradnja, biće realizo-vana preko RSS u oblasti ekonomskog razvoja, regionalne trgovine iobnavljanja proizvodnje kroz domaće i strane investicije, reformu pra-vosuđa i sudstva, prevashodnom borbom protiv organizovanog kri-minala i korupcije, kroz saradnju u oblasti bezbednosti, jačanjekadrova prvenstveno kroz reformu obrazovanja i školstva kao i jača-nje parlamentarizma u regionu.

U napred pomenutom SSP EU sa Srbijom u članovima 15, 16 i 17regulišu se obaveze Srbije u pogledu saradnje sa drugim državamakoje su obuhvaćene PSP, kao i sa drugim zemljama koje su kandidatiza članstvo u EU, a nisu uključene u Proces stabilizacije i pridruživa-nja, kao što je npr. Turska, i to je izazvalo određene nedoumice i ne-razumevanja u određenim krugovima.

36 Antevski, M., (2008), „Srbija i Evropska unija: na raskršću ili ne?”, u: Đukanović,D., prir., Savremeni međunarodni izazovi: globalna i regionalna perspektiva, Beograd:Institut za međunarodnu politiku i privredu, s. 339.

37 Andru Heywood, Key Concepts in Politics, Palgrave, 2000. p. 23, Hana Arent, Po-ložaj čoveka, New York, 2000.

38 Mirko Grčić, Politička geografija, Beograd, 2000, str. 86.39 Nicholas i. Spykman, The Geography of the Peace, New York, 1944, p. 6.40 Geoffrey Parker, Geopolitics: Past,Present,and Future, Pinter, London, 1998, p. 5.

56

III DEOGEOPOLITIKA SRBIJE OMEĐENA

DEJTONSKO-PARISKIM UGOVOROM U SAVREMENOM GEOSTRATEŠKOM OKRUŽENJU

1. Opšti pregled geopolitičkog spoljnopolitičkog cilja Republike Srbije

Pojam geopolitika potiče od grčke reči gea – zemlja i politiki – kojaima više značenja ali je najšire ono koje označava težnju za rešavanjesukoba, usaglašenim delovanjem na određenom prostoru.37 U stvari toi jeste suštinski proces u kome se različiti pogledi i suprotstavljeni inte-resi međusobno usaglašavaju u sasvim određenom prostoru i vremenu.

Profesor Grčić definiše geopolitiku kao „nacionalni projekat“ i„nacionalnu strategiju“ koja je u istoriji svake države važnija od bilokog vladinog plana ili partijske platforme.38 Najpoznatiji američki geo-političar Nikolas Spajkman tretira „geopolitiku kao određivanje po-litike državne bezbednosti na osnovu geografskih faktora“.39 Podnjegovim uticajem geografskog faktora i Kol Parker širi pojam defi-nicije tako da je i kod njega „geopolitika izučavanje međunarodnihodnosa iz prostorne ili geografske perspektive“.40

Evropa je u kontekstu ovih ideja zapravo suštinski, prostornopo-litičko određenje, sinonim za kolevku nacija u kojoj se ruše imperije

41 Radomir Lukić, Istorija političkih i pravnih teorija, Beograd, str. 368.

57


da bi se stvorile nacionalne države. Tako je i nastajao hiljadugodišnjigeopolitički proces koji započinje kako smo napred apostrofirali su-kobima oko nasleđa Rimske imperije.

Deo geopolitičke strategije u Evropi jeste istorijska činjenica da je uZapadnoj Evropi sila stvarala imperije i dovodila do njihovog rušenja.Zato ni pozivanje na kontinuitet sa civilizacijskim žarištem nije mogaoizmeniti nasilni oblik objedinjavanja Evrope i kontinuirani naglasakna evropskoj teritoriji odnosno prostoru, tako bitnog faktora geopoli-tike. Svoje prste je uplela i u ratove 90-ih na jugoistoku Evrope.

Boden je prvi imenovao najbitniji kvalitet novovekovne države, oz-načivši ga kao suverenost. Ovaj izraz potiče od starofrancuske reči sve-rain, što prvobitno nije označavalo nosioca najviše vlasti već nekoga svišim položajem. S jačanjem monarhije koju je Boden video kao spas odpodela rastrzane Francuske, dakle samo stvaranjem jedne centralističkeapsolutne monarhije u kojoj vlast ni sa čim neće biti ograničena, ni spoljani iznutra, dakle bodenovski jača i apsolutna vlast. Za Bodena je bitnoda sve društvene zajednice, ma kakve bile i ma kakvu ulogu vršile, za-vise od suverene državne vlasti koja je jedina iznad svih drugih.41

Sa druge strane Altuzije je geopolitičku stvarnost kao inspiracijuza svoju teoriju, kojom je želeo zaseniti geopolitiku suvereniteta, videou revoluciji kojom je na kraju XVI veka, srušena inostrana vlast Španijeu Holandiji. Nova geopolitika je tražila načine koji bi pomirili razno-likosti u religiji, jeziku i nacionalnim osećanjima provincija, ujedinje-nih u novonastalu holandsku konfederaciju. Altuzijeva država,zasnovana je na mreži sporazuma sklopljenih između različitih za-jednica u cilju postizanja opšteg blagostanja iz čega zapravo proizilazinaturalizam. Sklapanjem međusobnih sporazuma određena društvaprenose regulisanje pojedinih oblasti na viši nivo zarad efikasnijegupravljanja zajedničkim zadacima. Na taj način, država se izgrađujeodozdo prema gore uz neophodno učešće svih raznolikih međuza-jednica, koje se nalaze između građana i centralne državne vlasti.

Formiranje nacionalnih država u Zapadnoj Evropi osnaženo jeFrancuskom revolucijom i njenim vrednostima koje su kulminirale

42 Nerzuk Ćurak, Geopolitika kao sudbina, Sarajevo, 2002, str. 41.

58

BRANO MILJUŠ

kroz čitav XIX vek, razbijena je geopolitka imperijalnog ujedinjenjaEvrope a umesto njega, stvoren je sistem odnosa nacionalnih država.Taj proces se odvijao transparentno ili u senci postojanja dve imperije,na istoku Rusije i na zapadu Austrougarske. Na jugoistoku Evropezapočeo je istovremeno proces stvaranja nacionalnih država rušenjemOtomanskog carstva. Srbija, Grčka, Rumunija, Crna Gora i Bugarskasu dočekale kraj XIX veka kao nezavisne nacionalne države. Bio je togeopolitički proizvod ovih nacionalnih država.

Međutim, u toku tog istog XIX veka, nastavljaju da žive ideje o ob-jedinjavanju tih nacionalnih država. Stalni antagonizmi stvoreni nadoktrinarnoj teoriji suverenosti i imperativa jedinstva Evrope u stvar-nosti proizvode novu geopolitiku u kojoj nastaju nacionalne države,ali se stvaraju i idejni pokreti objedinjavanja u vidu pangermanizma,panslovenskih ili drugih sličnih ideja.

Hegemonizam, međutim nije isto što i stvaranje imperija. Napo-leon je npr. imao ideju stvaranje ujedinjene Evrope ali pod francuskimvođstvom. Za razliku od njih, nemački pangermanizam, posebno sanacistima na čelu, sadržavao je ideju hegemonije Nemačke ali u defi-nisanju okupljanja evropskih država oko Nemačke na dva nivoa. Naj-novija istraživanja govore da bi sa Nemačkom bile integrisane,Austrija, Švajcarska, Holandija, Češka i Mađarska ali uz istovremenostvaranje carinske unije u koju bi ušle i Franačka, Poljska, Ukrajina,Baltičke države, Rumunija, Srbija, Albanija, Bugarska i Grčka.

Dejtonsko–Pariskom ugovoru, kao geopolitičkom modelu, pret-hodila je volja SAD da uvežba svoje političko liderstvo supergeopo-litičke sile globalizma u ozbiljnoj evropskoj krizi i da time za razlikuod EU postigne respektivan diplomatski uspeh. Njemu, kako je du-hovito primetio daroviti geopolitičar Nerzuk Ćurak, objektivno nijemoguće osigurati istorijsku težinu Versajskog ugovora ili obavezujućusnagu Berlinskog kongresa, kao kontinentalnih ugovora, ali to jemanje važno, jer je „bitno očima nevidljivo. Nevidljivost je jedna odtemeljnih premisa geopolitike, iako ona operira s takvom očigledno-šću kao što je teritorija“.42

43 Osvald Spengler, Propast Zapada, Zagreb, 1998, str. 4.

59


Geopolitika Srbije iz ugla jednog od garanata Dejtonsko–Pariskogsporazuma implicira geostrateško okruženje, donosi poseban odnosizmeđu Srbije i Republike Srpske i najnovijim iznenadnim poklon mo-gućnostima, da MSP je stao na stanovište da jednostrano proglašenjenezavisnosti Kosova, jeste u skladu sa međunarodnim pravom, otvaraSrbiji put ne samo do moralne pobede nego i do novih inicijativa dase pokuša naći sporazumno rešenje u skladu sa međunarodnim pra-vom. Međunarodno pravo će se ponovo naći na iskušenju, ukolikone uspeju pregovori Beograda i Prištine.

Premda favorizuje imperijalni način mišljenja sve do postmodernei sva razmišljanja o geopolitici kao nauci pripisuje metodama analizeistorije politike ima i relevantnih mišljenja da geopolitiku valja pro-mišljati i zasnivati na intuiciji a ne na analizi.43 Bilo kako da se opre-delimo, nesporna je činjenica da je Srbija nakon Dejtonsko–Pariskogsporazuma (1995) u savremeno doba dobila ulogu garanta jednog mi-rovnog okvirnog sporazuma i tako s jedne strane demokratski respek-tovana a sa druge strane kao država postala samim tim zatočenikjednog geostrateškog okruženja koje je predominantno i većinski priz-nalo Kosovo i Metohiju udomljeno u jedan vojni savez – NATO. Kakoje opšti, okvirni, mirovni sporazum, na kraju i potpisan u jednoj do-minantno evropskoj zemlji, Francuskoj, sam naslov Dejtonsko–Pariskimirovni sporazum nema samo simboličko značenje, već suštinskipodseća na evropsku geopolitiku u daljoj i bližoj prošlosti. U okruže-nju Srbije, od novih suseda BiH jedino nije priznala Kosovo i zato jeBiH njoj najvažniji sused.

NATO jeste vojna sila, dominantno SAD sila, neretko u funkciji igeopolitike EU ali ipak u opadanju i po moralnoj snazi konceptualnogodbrambenog saveza koji je izgrađen da zadovolji i neutrališe speci-fične pretnje između 1949–1989. godine. Konceptualno ali i u specifi-čno vojnim segmentima građen je i izgrađen da neutrališe sovjetskupretnju, a kada je te pretnje nestalo arhitekti novog svetskog poretkakoji zahtevaju svuda reforme nisu uspeli da ubede svet da su se izre-konstruisali i reformisali u održiv neophodan instrument savremenogglobalizma. U borbi protiv terorizma pokazuje tromost i nedostatnu

60

BRANO MILJUŠ

korist. Tako je bilo u Iraku, a u Avganistanu gotovo karikaturalno, jošje manje borbene koristi od NATO-a. Svaka uloga koja bi trenutnobila dodeljena Srbiji, bila bi sporedna i uvredljivo mala spram izazovakoji čekaju Srbiju na jugu. Srbija je mala evropska zemlja koja bi me-đutim mogla hrabro otvoriti nova pitanja NATO savezu umesto re-toričkog opredeljenja za ili protiv atlantskih integracija. Zajedno sasebi sličnima, omeđeni Dejtonsko–Pariskim ugovorom, produktivnijeje u javnoj debati otvarati smislena pitanja vlastite geopolitike, negose pravdati i braniti odlukom Parlamenta o vojnom neutralizmu –Kakva je priroda novog bezbedonosnog regionalnog okruženja?Potom, šta su vitalni interesi Srbije u tom bezbedonosnom okruženjuu bici protiv narko-kartela, korupcije i veza sa institucijama sistemakao opšteg mesta zemalja sa kojima sarađuje i kojim novim instru-mentima da istupi Srbija nakon što je dobila negativno savetodavnomišljenje MSP da bi zaštitila i unapredila svoje interese. Ovo sve s ob-zirom na proklamovane prioritete spoljne politike i stubove pomoćukojih te prioritete treba ojačati i približiti i u Briselu, Vašingtonu, Mo-skvi, Pekingu, Berlinu, Parizu, Ankari ali i u susedstvu.

U savremeno doba bezbednost nije više definisana u isključivo voj-nim interesima, naprotiv i pretnje i strepnje postaju globalne i treba ihakcentovati i u oblicima energije, hrane, životne pregrejanosti, elemen-tarnih nepogoda kako ljudske bezbednosti, tako i blagostanja koja do-laze ekonomičnim čuvanjem prirodnih resursa. Naravno, iz svih ovihrazloga Srbija treba da traži brže članstvo u EU ali i da se brže menjazarad povećanja standarda i boljeg života svojih građana, i ne na računodlaganja boljih odnosa u mnogim napred iznesenim pravcima.

Ključno pitanje koje Srbija mora postaviti, omeđena Dejtonsko–Pariskim ugovorom, u okviru vlastite geopolitike, prevashodno zbogUstava (2006. godine) jeste da li se sa NATO može složiti bar oko či-njenice koju ne treba dokazivati da su moćne siledžije putem NATO-a marginalizovali Ujedinjene nacije (1999. godine). Svi aranžmani sudoneseni na osnovu Rezolucije 1244. Ali uprkos kontekstualnom pri-lagođavanju Severnoatlanskom ugovoru, kosovska intervencijaNATO-a bila je nelegalna u smislu povrede člana 2. (4) Povelje. Naokoje izgledalo da je Savet bezbednosti preuzeo kontrolu nakon interven-cije od NATO: potčinio ga civilnim vlastima, koja svoja ovlašćenja crpi

44 Babić Blagoje, Jugoslavija i Evropska unija, IMPP, 1996, str. 265-275.45 Minić Jelica, EU Enlargement, Yugoslavia and the Balkans, EPUS, Beograd, pp. 63-77.

61


iz Saveta bezbednosti, čija je vodeća ličnost Specijalni predstavnik ge-neralnog sekretara. Slično je i sa visokim predstavnikom u BiH, od-nosno OHR.

Međutim, realno je i tačno da je u aneksu 2. uz Rezoluciju, pred-viđeno međunarodno bezbedonosno prisustvo uz suštinsko učešćeNATO.

Srbija i dalje, posle samoproglašenja nezavisnosti Kosova ima pra-vnu prirodu Rezolucije 1244. i Sporazum u šest tačaka koje definišusuverenitet, teritorijalni integritet Srbije, dok je NATO izgleda na Re-zoluciju gledao kao na prećutnu saglasnost za podršku samoprogla-šenoj nezavisnosti Kosova. U jednom širem kontekstu rezolucija kaoda odražava taj rascep između povratka na zvaničnu kolektivnu bez-bednost u skladu sa međunarodnim pravom u okviru sistema Ujedi-njenih nacija i prilagođavanja rastućoj regionalnoj legalizacijihegemonije. Ova monografija, sasvim sigurno neće pružiti zadovo-ljavajuće odgovore na ova pitanja ali nam traganje za odgovorima naova pitanja dopušta da istražujemo geopolitiku Srbije u budućnosti.

Kad god je to bilo u interesu EU, ona je nastojala da širi integra-cionističku ideju na partnere u regionu, naročito ako je reč o ljudskimpravima, demokratiji i vladavini prava ne isključujući metod uslov-ljavanja i računajući uvek na interes.44

Postojao je još jedan razlog, vezan za prethodno poglavlje geopo-litike, a polazi od činjenice da se na ovim prostorima vodio rat, odno-sno ratovi, po prvi put nakon Drugog svetskog rata na tlu Evrope.Otuda je razumljivo da su EU bili kao sinonim, što pre nametanje sa-radnje, poput primera Francuske i Nemačke nakon Drugog svetskograta, analogno na Zapadnom Balkanu u Srbiji i Hrvatskoj, koje su pomnogima bile i najodgovornije za tragično rasturanje bivše države.45

Srbija je bila dominantna u okviru SRJ i nametnula je odmah podonošenju Ustava SRJ 27. aprila 1992. godine donošenje „Deklaracije“koju su u nedostatku boljeg načina analitičari prozvali „Deklaracijomnove Jugoslavije“ ili „Deklaracijom o principima spoljne politike“ što

62

BRANO MILJUŠ

je ona zapravo najviše i bila, s obzirom da su stavovi u njoj bili prete-žno spoljnopolitički stavovi. Iako se ona nije mnogo bavila susedima,postojala su dva stava vredna pažnje. Jedan, da SRJ prema susedimanema nikakvih teritorijalnih pretenzija i drugi, da je spremna sa svimnovonastalim državama da normalizuje i uspostavi pune odnose čimsa njima reši „neka sporna pitanja“.

2. Odnosi sa Hrvatskom

EU je tolerisala ovakav uopšten ton Srbiji, odnosno SRJ, jer su se tistavovi sve do 2000. godine načelno ponavljali, da „Jugoslavija želida razvija dobrosusedske odnose“. Međutim ti se odnosi nisu razvi-jali, a povremene posete susednih država na visokom državnom ilidiplomatskom nivou nisu otvarale suštinske probleme nego su ihskrivali od javnosti tako da su odnosi u medijima poprimali gotovoidilične utiske iako su bili daleko od toga. Iako se, s obzirom na temumonografije, očekivalo mnogo složenije rešavanje odnosa sa Hrvat-skom, situacija se po pitanju formalnog stanja međudržavnih odnosanormalizovala nešto ranije nego sa drugim susedima. Nakon poluz-vaničnih odnosa od 1994–1996. godine (kada su postojali tzv. biroi uobe zemlje) 1996. godine su se predsednici Milošević i Tuđman u Atinisporazumeli o normalizaciji odnosa, a ministri inostranih poslova SRJi Republike Hrvatske su se nedugo zatim međusobno priznale i uspo-stavile pune diplomatske odnose. Uspostavljeni su diplomatski i kon-zularni odnosi i otvorene ambasade i konzularna predstavništva.

Ostala su dva krupna pitanja. Jedno pitanje tužbe Hrvatske, kojanije povučena nego je doradjena, posle neuspele tužbe BiH, pa je ondausledila i protivtužba Srbije. Na ovoj tužbi je lično radio sadašnji pred-sednik Hrvatske Ivo Josipović i njen tužbeni zahtev za odštetu zbogpretrpljene štete u privredi teži do milijardu evra, bez vidljive idejekako da se naplati.

Drugo je pitanje razgraničenja u području Podunavlja. Granica,naime, prelazi duž Dunava i na levoj i na desnoj obali, zbog čega se ina levoj i na desnoj obali pojavljuju „enklave“. Tako ovaj problem nijesamo bilateralni nego i međunarodni, s obzirom da je zbog plovidbe

46 Vidi tabelu PKS.

63


Dunavom, kao međunarodnom rekom, oformljena međudržavna Ko-misija. Predsednik Tadić požuruje iznalaženje rešenja, zato što se radio međunarodnoj reci, očekujući logično rešenje da granica ide mati-com reke. No ni takvo rešenje nije sasvim izvesno jer se Hrvatska satim ne slaže i jer bi trebalo nekako vlasništvo zemlje tretirati kao dvov-lasnička imanja. Još je 2004. godine potpisan sporazum o međusobnojzaštiti prava manjina i njihovih prava. Još uvek je nerešeno pitanje uratu nestalih lica zbog čega se i sa jedne i sa druge strane stvara neza-dovoljstvo. Stručni timovi rade sporo, sudski sporovi i za tužbu i zaprotivtužbu pristižu sa rokovima, a dobrosusedstvo još nije obesmi-slilo tužbe kako se naivno očekivalo.

U poslednje vreme rešavaju se ubrzano samo pitanja zbog kojih iSrbija i Hrvatska podižu reference za ubrzani ulazak u EU.

Ekonomske odnose sa Republikom Hrvatskom od 2000. godinekarakteriše uglavnom pozitivan razvoj. Izvoz u Srbiju od 2000. do2008. godine u proseku je rastao 30% godišnje. Uvoz iz Srbije u Hr-vatsku u istom periodu rastao je za 40% godišnje i u 2008. godini do-segao 430 miliona dolara. Ukupna neto novčana ulaganja iz Hrvatskeod 2001. do 2009. godine iznose 323,9 miliona dolara, po čemu se ovazemlja nalazi na 14 mestu među najvećim stranim investitorima u Sr-biji. Od januara do avgusta 2010. godine prema najnovijim podacimaPKS,46 neto vrednosti novčanih ulaganja iz Hrvatske, dostigla su 29,1milion dolara (deveto mesto među zemljama porekla stranih investi-cija). Istovremeno, srpske investicije u Hrvatskoj iznosile su oko 16miliona dolara ili 20 puta manje od ulaganja hrvatskih kompanija uSrbiji. Mnogi misle da se radi o diskriminatorskim ponašanjima i bi-rokratskim rampama, ali i da će se investiciona klima u Hrvatskoj zasrpske investicije uskoro poboljšati. Potpisani su brojni sporazumi,pre svih sporazum o saradnji u odbrani koji su potpisali ministri od-brana Srbije i Hrvatske, Dragan Šutanovac i Branko Vukelić 8. juna2010. godine u Zagrebu, koji je značajan za stabilizaciju regiona. Nojoš važniji je sporazum koji su potpisali minstar ekonomije MlađanDinkić i ministar privrede Hrvatske Damir Polančec, krajem juna2010. godine u Zagrebu, koji predviđa zajednički nastup i saradnju

47 Sl. glasnik RS - Međunarodni ugovori, br. 70/2007.

64

BRANO MILJUŠ

dve zemlje na tržištima u regionu, Rusiji i drugim tržištima, najavljujuse zajednički poslovi u Libiji, Alžiru. Ministri pravde Srbije i Hrvatske,Snežana Malović i Ivan Šimović u Beogradu su 20. juna 2010. godinepotpisali Ugovor o međusobnom izručenju osoba koje su okrivljenjei osuđene za organizovani kriminal i korupciju, postignut je dogovorda se radi na organizovanju međunarodne donatorske kongerencijekako bi stambeno pitanje izbeglica bilo trajno rešeno itd. Ranijim spo-razumom su rešena i pitanja nacionalnih manjina u jednoj i drugojzemlji, nisu rešena mnoga statusna, imovinska i socijalna pitanja, kon-volidacije radnog staža, konačno ne postoji naučna i kulturna dubljasaradnja a pojedinačna gostovanja plod su još uvek ličnih aranžmana,a ne organizovane razmene i dublje saradnje. Gravitacioni model, kojimeri razliku između potencijalne i stvarne trgovine, pokazuje da Sr-bija ima prostora za povećanje razmene sa Hrvatskom.

3. Odnosi sa BiH

Sa BiH je nakon tragičnog rata, što je donekle razumljivo, početakuzajamnog priznanja i uspostavljanja odnosa išao još teže i na neuo-bičajen način (međusobno priznavanje je ostvareno razmenom pi-sama između Izetbegovića i Miloševića s američkim državnimsekretarom). Diplomatski odnosi su uspostavljeni 2001. godine, a prenjih u okvirima Dejtonsko–Pariskog sporazuma je potpisan Sporazumo specijalnim i paralelnim odnosima (prvo SRJ i RS u januaru 1997) akasnije je obnovljen i ratifikovan između Srbije i Republike Srpske.47

Diplomatski odnosi nisu uspostavljeni zbog tužbe BiH protiv SRJpred Međunarodnim sudom u Hagu. Kontratužba SRJ protiv BiH jesamo odložila brže uspostavljanje diplomatskih i drugih odnosa i do-nela jednu ambivalentnu situaciju u kojoj su bolji odnosi sa jednimentitetom RS, bili još veći razlog za podozrenje i pogoršanje odnosasa drugim entitetom Federacije BiH.

Od demokratskih promena u Srbiji, odnosno od početka 2001. go-dine, došlo je do velike promene jer je novo rukovodstvo SRJ odlučilo

65


da otvaranje ambasade ne uslovljava povlačenjem tužbe BiH, što jeomogućilo da dođe do izvesne normalizacije odnosa i uspostavljanjadijaloga na najvišem državnom nivou. Tako je došlo i do zajedničkeizjave Presjedništva BiH, predsednika SRJ i Republike Hrvatske 2002.godine, kojom je konstatovan napredak u međusobnim odnosimaposle okončanja ratnih konflikata i izražena spremnost da se zajedni-čki radi na prevazilaženju njihovih tragičnih posledica.

U okviru normalizacije odnosa nakon 2001. godine došlo je zbogstvarnih saobraćajnih interesa (pruga Beograd–Bar) ali i drugih (npr.pitanje hidroelektrane u Zvorniku ili zemljišta na levoj obali Drinekod „Pavlovića mosta“) i do postavljanja pitanja određenih korekcijameđusobne granice prema mestima upadljivih enklava (džepova). Umeđuvremenu je zaključeno dosta sporazuma sa Republikom Sr-pskom a organi BiH su neretko otvarali pitanje njihove legalnosti sastanovišta krajnje složenog Ustava BiH. Tako se na tom planu održa-valo formalnopravno konfuzno stanje, takvi ugovori su se potpisivali,nisu mogli da se ratifikuju, ali su se ipak primenjivali. Iako se očeki-valo i najavljivalo da će čin uspostavljanja diplomatskih odnosa usle-diti odmah nakon razmene pisama dvaju predsednika koji su ipotpisnici Opšteg okvirnog sporazuma, to se nije desilo do početka2001. godine odnosno do izbora nove demokratske vlasti u Srbiji. Pret-hodna je vlast u Srbiji kao preduslov za uspostavljanje diplomatskihodnosa postavljala uslov da BiH povuče tužbu koju je podnela predMeđunarodnim sudom pravde u Hagu za agresiju i genocid. Kako seovo stanje protokom vremena samo usložnjavalo, ono se nije moglo„kompenzovati“ ni agilnom inicijativom nevladinih organizacija uokviru Igmanske inicijative, koja je započeta saradnjom Novog Sadai Tuzle, Srbija je u okviru SRJ donekle kompenzovala ovo stanje seci-jalnim i paralelnim odnosima SRJ sa Republikom Srpskom na osnovusporazuma iz januara 1997. godine, koji je inače bio predviđen Dej-tonsko–Pariskim sporazumom.

Od početka 2001. godine došlo je od promene, jer se nakon demo-kratskih promena u Srbiji SRJ odlučuje za otvaranje ambasade bezuslovljavanja povlačenja tužbe BiH, tako da se relativno brzo norma-lizuju odnosi i dolazi do Zajedničke izjave Predsjedništva BiH i pred-sednika SRJ i Republike Hrvatske 2002. godine kojom se konstatuje

48 Videti Izjave u prilogu.

napredak u međusobnim odnosima.48 Predsednici su se složili u ocenida je samouklapanjem i doslednim sprovođenjem procesa stabilizacijei pridruživanja, sa krajnjim ciljem ulaska u evropske integracije mo-guće ostvariti punu stabilnost na jugoistoku Evrope.

Teritorijalna pitanja u odnosima sa BiH nisu zvanično otvarana,gurana su pod tepih do boljih vremena. Pruga Beograd–Bar, zatim pi-tanja hidroelektrane u Zvorniku ili zemljišta na levoj obali Drine po-kretana su kao nacionalni interes od obostrane koristi kao i neki drugidžepovi – enklave. Međutim, nakon pokretanja ovih pitanja dolazilose redovno do zaokruživanja stava Srbije da se pojedinačni primerireše u okviru sporazuma o razgraničavanju, a stav bosanske stranekao antipod bio je da se prvo priznaju postojeće granice, pa onda na-pravi sporazum o razmeni teritorije.

U to vreme nije moglo biti međudržavnih ugovora sa BiH, jer ihnije moglo biti bez diplomatskih odnosa, ali je zaključeno dosta spo-razuma sa Republikom Srpskom. Odmah bi organi BiH, a s tim u vezi,otvarali pitanje njihove legalnosti sa stanovišta krajnje složenogUstava BiH. Međutim, takvi ugovori su se potpisivali, nisu mogli dase ratifikuju, ali su se ipak primenjivali i to je unelo konfuziju sa sta-novišta međunarodnog prava.

Kasnije je potpisan čitav niz značajnih bilateralnih ugovora, u raz-nim oblastima društvenog života uključujući i ugovor o prihvatanjudvojnog državljanstva, kao način rešavanja životnih pitanja velikogbroja zainteresovanih građana (primera radi po osnovu ugovora odvojnom državljanstvu i Zakona o državljanstvu, oko 10.000 držav-ljana RS, koji žive u RS, primljeno je u državljanstvo Srbije, a samo poosnovu Zakona Hrvatske o državljanstvu od građana koji žive u FBiHprimljeno je 440.000 u državljanstvo Hrvatske). Imovinska i socijalnapitanja su rešavana indirektno preko Aneksa 7 Dejtonsko–Pariskogugovora, a ne direktnim sporazumom dveju zemalja. Brojni građanisu uspeli da preko međunarodnih institucija reše svoje materijalne isocijalne probleme u obe države, koje nisu imale sluha za to da su one

66

BRANO MILJUŠ

67


servis građana, zaslepljene predrasudama iz proteklih događaja iposttraumatskih međudržavnih islključivosti.

Ekonomska razmena sa BiH je sve vreme posle 1991. godine bilavrlo intenzivna (1998. godine, na primer, ostvareno je preko 900 mi-liona dolara ukupne razmene) ali dosta dugo samo sa delovima BiH,odnosno jednim entitetom, Republikom Srpskom. To je donekle ra-zumljivo jer tokom sankcija, Srbija je Republici Srpskoj bila prvi part-ner u spoljnoj trgovini od svih zemalja u svetu, a to je važilo i uobrnutom smeru, mada se zna da su posredstvom firmi iz RS, dugotrgovali i sa drugim entitetom FBiH. Sa BiH je potpisan sporazum oslobodnoj trgovini ali ga je bosanska strana, obrazlažući to velikimsuficitom na strani naše zemlje, 2004. godine, u nekim tačkama su-spendovala, što je loše uticalo na bilateralne odnose.

Međutim zemlje Zapadnog Balkana uključujući i Moldaviju su 19.decembra 2006. godine potpisale Centralnoevropski sporazum o slo-bodnoj trgovini (CEFTA), koji je zamenio mrežu bilateralnih spora-zuma o slobodnoj trgovini. Tako su se u sporazumu našle i Srbija i BiHuz Albaniju, Hrvatsku, Makedoniju, Crnu Goru, UNMIK – Kosovo iMoldaviju, koje sve zajedno čine tržište od oko 27 miliona potrošača.

Bosna i Hercegovina je najvažniji uvoznik proizvoda iz drugih ze-malja trgovinskog sporazuma CEFTA i ostvaruje veliki trgovinski de-ficit sa Srbijom i Hrvatskom (treba imati u vidu da se radi o deficitimasa većinskim hrvatskim kantonima kao i sa RS i distriktom Brčko, štose u naučnoj literaturi zove „etnička trgovina“). S obzirom na veliki tr-govinski deficit, ekonomska kriza je uticala da BiH smanji trgovinskideficit sa zemljama CEFTA, dubljim padom uvoza od izvoza u 2009.godini. U 2010. godini BiH ima mnogo brži rast izvoza u zemlje CEFTAod rasta uvoza, tako da nastavlja da smanjuje trgovinsku neravnotežu.Kako je BiH počela od nule posle razornog rata u prvoj polovini 90-tihgodina, njen rast osnovnih makroekonomskih agregata bio je jakovisok. Naime od 2000. do 2010. godine ostvaren je prosečni godišnji rastrobnog izvoza od 33,3% (gotovo 18 puta). Istovremeno i povećanjeuvoza bilo je takođe visoko, prosečno godišnje 25,4%, odnosno gotovo10 puta. U periodu 2005–2010. godine stope rasta su manje, mada i daljevisoke. Prosečan rast izvoza bio je 13,4%, dok je uvoz skromno rastaosa 3,8%. Sve ovo je otvorilo brojne turbulencije koje ćemo šire analizirati

49 Internet, http://www.bhas.ba/Arhiva/2010/sao/ETS_2010M10_001_01-bh.pdf.

68

BRANO MILJUŠ

u narednom delu kao faktore unutrašnje i spoljašnje nestabilnosti u BiH,koji su manje ili više opterećeni predrasudama iz skorije prošlosti. Ipak,postoje naročito u najnovije vreme i takvi ekonomski pokazatelji kojibacaju drugačije svetlo na buduće odnose, uvodno naznačene, kao op-timističnije odnose između Republike Srbije i dvoentitetske BiH. Npr.iz Federacije BiH je za devet meseci prošle godine izvezeno više roba uSrbiju (362 miliona km) nego iz Republike Srpske (306 miliona km).Izvoz iz FBiH u Srbiju je npr. šest puta veći nego izvoz iz ovog entitetau Tursku (42 miliona km). Naime za izvoz federalnih privrednika Srbijaje već godinama šest puta veći partner od Turske, uprkos ne baš naro-čitom zalaganju ekonomske diplomatije niti političkog establišmentaza ovakav trend iz FBiH. Pokrivenost uvoza iz Srbije izvozom u ovak-vim političkim okolnostima je daleko bolja trenutno u Federaciji BiHnego u RS. Dok RS duplo više uvozi iz Srbije nego što u nju izvozi, Fe-deracija BiH je za devet meseci izvezla u Srbiju 360 miliona km, a uvezlaje iz Srbije robu u vrednosti od 400 miliona km.49

Ovakav privredni ambijent mogao bi razviti u određenim smire-nijim političkim okolnostima, takmičarski karakter razvoja unutarBiH, u kojem bi se tek onda afirmisao središnji koncept Dejtonsko–Pariskog ugovora sa dva ne suprotstavljena nego privredno komple-mentarna tržišta sa posrednom ulogom tržišta u Srbiji, saradnjom dotržišta trećih zemalja, ravnopravnijom saradnjom triju konstitutivnihnaroda u BiH, kojom je jedino moguće doći do delotvornijeg i funk-cionalnijeg koncepta ustavnih rešenja koja će onda prihvatiti i među-narodna zajednica bez nametanja gotovih rešenja spolja.U suprotnomće svi građani BiH postati vrlo brzo građani drugog reda koji neće bitiu stanju da se izbore ni za implementaciju sudskih odluka iz Strazburapo tužbi Sedić–Finci, iako svi znaju da su to u obavezi i prema sebi iprema međunarodnoj zajednici, kad izaberu političku elitu koja nijeu stanju ni da konstituiše vlast.

Takođe, naučna i kulturna saradnja je dugo bila samo sa Republi-kom Srpskom veoma intenzivna i regulisana pored Sporazuma o pa-ralelnim i specijalnim vezama, takođe nizom drugih sporazuma nadržavnom planu ili direktno između naučnih, prosvetnih i kulturnih

69


institucija, dok takvih kontakata dugo nije bilo sa BiH. Sada se situa-cija polako popravlja, mada se još uvek uočava velika razlika u odvi-janju ove saradnje sa dva entiteta. Mnogi analitičari smatraju da tomedoprinosi činjenica da predsednik Tadić još nije zvanično posetio Sa-rajevo iako je napravio ogroman pomak u odnosima sa Banja Lukom(više puta i zvaničnih i nezvaničnih poseta) i Mostaru (privredniforum koji nije prošao bez diplomatskog incidenta zbog neprimere-nog istupa tada člana Predsedništva BiH, Harisa Silajdžića). Ove go-dine se privredni forum održava u aprilu u Sarajevu na koji će po svojprilici ići premijer Srbije, Mirko Cvetković.

4. Odnosi sa Republikom Makedonijom

Sa Mekedonijom postoji Sporazum o međusobnom priznanju di-plomatskih odnosa u kojem je, slično Sporazumu sa Hrvatskom, me-đusobno priznat kontinuitet (SRJ od 1918, a Makedonija od zasedanjaASNOM-a 1944. godine). Iako je pre toga bilo oklevanja zbog dobrihodnosa sa Grčkom, SRJ je Makedoniju ipak priznala pod njenim usta-vnim imenom Republika Makedonija, a ne BJR Makedonija. To je daloposeban ton punom uspostavljanju diplomatskih i konzularnih od-nosa i potpisani su svi najvažniji međudržavni sporazumi uključujućii oblast privrede. U tom pogledu su odnosi sa Makedonijom, u pore-đenju sa ostalima i u vreme sankcija i do 2000. godine bili veomadobri. Ostvarivani su susreti na najvišem nivou (predsednici država,vlada i na nivou ministara spoljnih poslova).

Bilo je problema oko razgraničenja teritorije i to na tri lokacije: Šar-planina, Kozjak i Kumanovska Crna Gora. Makedonska strana je tra-žila i da se sačuva uspomena na zasedanje ASNOM-a u prostorumanastira Prohor Pčinjski i spomen-ploča postavljena tim povodom,a srpska strana je to doživela kao da se radi o spornom području zbogimovinskih odnosa. No, nakon demokratskih promena u Srbiji/SRJ iova sporna pitanja su kompromisno rešena potpisivanjem Sporazumao demilitarizaciji, na osnovu koje je počela i demarkacija, koja je obav-ljena od tromeđe na granici Bugarske, Makedonije i SCG do dela gra-nice na kom je teritorija Kosova i Metohije. U poslednji trenutak su u

70

BRANO MILJUŠ

taj proces uključene i UNMIK snage na Kosovu kako bi se realizovaoteško stečeni kompromis.

Sa Makedonijom su uglavnom rešena imovinska i socijalna pitanja iu toj oblasti uglavnom nije bilo, niti ima nekih nesporazuma i sporenja.

Pitanje srpske manjine u Makedoniji nije do kraja rešeno i o tomeje nedavno bilo reči ponovo na radnom sastanku kod predsednikaTadića sa predstavnicima Srba u susednim zemljama.

Dobro je razvijena bilateralna ekonomska saradnja, Makedonija jenama uvek bila među važnijim ekonomskim partnerima, a naročitose u Srbiji pamti odnos Makedonije po cenu kršenja sankcija kada jebila veoma važna podrška koja nam je olakšavala nimalo bezazlenpoložaj u vreme sankcija i embarga na uvoz goriva. Sa Makedonijomje zbog svega toga vrlo rano prihvaćeno i stvaranje zone slobodne tr-govine (odnosno ukidanje carine i plaćanje samo minimalnih admi-nistrativnih taksi u međusobnoj trgovini i pre CEFTE) što je bila ipreteča uspostavljanja budućih dobrosusedskih odnosa i sa ostalimsusedima. Stanje odnosa se kratkotrajno pogoršalo, korišćenjem teri-torije Makedonije tokom napada NATO-a na SRJ. Međutim, nakonpromena u našoj zemlji, ekonomska saradnja je opet uznapredovala.Ukupno gledano može se reći da su od momenta mirnog razdruži-vanja 1992. godine, do danas odnosi ipak bili najbolji u poređenju saostalim tzv. novim susedima. Makedonija je inače u tranziciju ušla uprvoj polovini 90-tih godina tako da je 2000. godine kada su se u Srbijidesile demokratske promene, ona bila relativno otvorena zemlja, takoda su visoke stope rasta, za razliku od Srbije, bile nerealne. Do 2010.godine robni izvoz je rastao prosečno godišnje u evrima 5,2% (kumu-lativno 66%), a uvoz 5,9 % prosečno, a zbirno 77%.

5. Odnosi sa Mađarskom

Odmah po povratku u međunarodnu zajednicu od izuzetnog zna-čaja za Srbiju je bila podrška „starih suseda“ Mađarske, Rumunije iBugarske sa kojima je proces stabilizacije i normalizovanja odnosatekao i brzo i uspešno. U ovim zemljama Srbija danas ima posebnoznačajne partnere koji su među prvima ratifikovali SSP i pomažu na-

71


pore za brži ulazak u EU. Uzlazni trend karakteriše veliki broj razme-njenih poseta na najvišem nivou (predsednik, predsednik vlade i mi-nistar inostranih poslova). Mađarska pokazuje poseban interes zapoložaj blizu 400.000 Mađara koji žive u severnoj srpskoj pokrajiniVojvodini. Promena strukture izvoznih proizvoda je proces koji jezahtevao vreme i sa kojim su se suočile sve tranzicione zemlje, a Ma-đarska se može pohvaliti velikim rastom konkurentnosti i danas imadeset puta veći robni izvoz od Srbije. I zbog toga je značajna za našuzemlju, a posebno jer je ponudila dobre usluge posredovanja sa Hr-vatskom, onda kada ti odnosi nisu bili u najboljem redu, što sve skupagovori o veoma dobrim, iskrenim, prijateljskim i stabilnim odnosima.

6. Odnosi sa Rumunijom

I odnosi sa Rumunijom su u ovom razdoblju ostali veoma dobri istabilni uprkos velikim promenama u unutrašnjoj i spoljnoj politici tezemlje. Bolje reći, promene u Rumuniji su doprinele da se otklone ra-niji problemi, što se može videti u poboljšanom tretmanu srpske ma-njine u Rumuniji. Dve zemlje (Srbija i Rumunija) imaju dugoročnezajedničke interese (pomenimo zajedničku eksploataciju Dunava), ne-maju otvorene probleme u međunarodnim odnosima i do sada bi semogli zajedničkim imenom prepoznati kao zaista dobrosusedskim.Zajedno sa Bugarskom, Rumunija zaostaje oko jedne decenije za zem-ljama Centralne Evrope u procesima prilagođavanja svojih proizvo-dno izvoznih struktura potrebama tržišta EU, mereno kako indeksomsličnosti izvoznih ponuda, tako i indeksom trgovinske komplemen-tarnosti. Za Srbiju to može biti značajno za postizanje pozitivnih eko-nomskih efekata, pogotovo zato što se radi o članu EU, čije je tržišteizazovno usled niskog stepena razvijenosti.

7. Odnosi sa Bugarskom

Uprkos negativnom nasleđu prošlosti, odnosi između Srbije i Bu-garske su značajno napredovali posle 1991. godine, posebno nakonosamostaljivanja Makedonije i posledica sankcija UN prema SRJ na

bugarsku privredu. Srbija i Bugarska se nalaze na glavnom tranzitnomkoridoru imeđu Zapadne Evrope, Turske i Bliskog istoka. Tako Srbijui Bugarsku povezuju autoputevi, zajednički gasni projekti, graničniprelazi i Dunavska strategija, povećana robna razmena. Robna raz-mena dveju zemalja je dosegla milijardu dolara 2008. godine. U 2010.godini, nakon malog opadanja, zbog krize u 2009. godini, ponovo jezabeležen rast, što između ostalog može da označava i oporavak odkrize. Ukupna robna razmena dve zemlje u 2010. godini iznosila je832,2 miliona dolara i bila je veća za 43% nego prethodne godine. Pred-nosti su za sve privrednike iz EU, pa i za privrednike iz Bugarske, štoSrbija ima sporazum o slobodnoj trgovini sa Rusijom, Belorusijom iKazahstanom, kao i CEFTA sporazum. Najveći obim razmene izmeđuSrbije i Bugarske ostvaruje se u oblastima naftne industrije, energetike,farmacije i metalske industrije, a u strukturi razmene Bugarska je pro-šle godine zauzela trinaesto mesto po obimu izvoza u Srbiju, a sedmomesto po obimu uvoza robe iz naše zemlje. Prema podacima PKS uBugarskoj je registrovano 280 firmi sa većinskim srpskim kapitalom,od kojih je 135 sa stopostotnim srpskim kapitalom.

8. Odnosi sa Albanijom

Među starim susedima Srbija i dalje ima najsloženije odnose sa Al-banijom, zbog krajnje komplikovanog etničkog spora na Kosovu i Me-tohiji i ambivalentnog odnosa Albanije prema tom pitanju. Albanijaje među prvim zemljama priznala KiM, ali zbog albanske želje da sepribliži EU integracijama i stava EU, iznesenog u Rezoluciji 28 zemaljaEU, koju je usvojila Generalna skupština UN, da se problem na Ko-sovu rešava u direktnom dijalogu između Beograda i Prištine, done-kle su prigušili nacionalističku retoriku vlasti u Tirani, što je donekleotvorilo prostor za izvesni napredak u odnosima dve zemlje.

Stanje ipak nije zadovoljavajuće iako uspostavljeni odnosi, Pose-bno CEFTA sporazum otvaraju veću mogućnost ozbiljnog dijalogadveju zemalja o otvorenim pitanjima.

Mnogi stavovi Beograda i Tirane o načinu rešavanja problema uregionu se podudaraju, ali ostaju i razlike u gledanju na prirodu i per-

BRANO MILJUŠ

72

spektive rešavanja problema na KiM, uključujući i Izveštaj Dika Mar-tija o trgovini ljudskim organima. Pozicija Srbije je da rešenje leži uozbiljnoj i sveobuhvatnoj istrazi i uspostavljanju mehanizama odgo-vornih Savetu bezbednosti a Albanija minimizira Izveštaj i smatra daistragu treba da vodi EULEKS, svesna da ovako umanjeni kapacitetmože zaobići njenu odgovornost. Srbija nadalje smatra da se veomamali broj interno raseljenih lica vratio na KiM (120, od oko 205.835proteranih od juna 1999.g). Beograd ponavlja da je spreman za dijalogsa Prištinom o svim otvorenim problemima, kako bi se težilo izgradnjipoverenja i razumevanja a Tirana smatra da razgovori sa Srbijom po-činju u veoma nezgodno vreme za Kosovo, obzirom je kredibilitet Be-džeta Pacolija, novoizabranog predsednika Kosova, ozbiljnouzdrman, nakon što je osumnjičen za korupciju u Rusiji i nakon štose ispostavilo da je jedan od njegovih štićenika poslednjih godina biopukovnik Gadafi, lider libijskog režima kome je Savet bezbednosti iz-glasao drakonske sankcije. Ono što još više uznemirava Tiranu, poredinstitucionalnih problema na Kosovu, jeste saznanje da su pregovoriBeograda i Prištine ustvari plan EU i Srbije, nakon zajedničke Rezo-lucije koju je usvojila Generalna skupština UN o kojem Albanijaveoma malo zna i zbog toga je nepoverljiva.


73

74

IV DEOBIH ZEMLJA VEČITE TRANZICIJE

1. Makroanaliza istorijskih bosanskohercegovačkih pitanja relevantnih za savremena rešenja bosanskohercegovačkihpitanja i dobrosusedstvo sa RS

Analizu bosanskohercegovačkih pitanja u različitim vremenskimrazdobljima smo locirali na ona istorijska tumačenja ne samo kratkogpregleda ukupnih društvenih istorijskih procesa nego prevashodnoonih pitanja koja su relevantna za temu našega rada, dakle sa stano-višta dobrosusedskih odnosa sa Srbijom, razvoja ustavnosti u Bosni iHercegovini i najsavremenijih procesa koji su od značaja za međuna-rodne odnose u regionu.

No, kako su nacionalne istorije ovako označene kao potencijalnigeneratori mitomanija neretko u potrazi za nepostojećim nacionalnohomogenim državama na Balkanu, neophodno je makar u najkraćimcrtama označiti, prevashodno prema stranim izvorima osnovne isto-rijske konture i etničkog identiteta Bosne i Hercegovine koju savre-meni istoričari nazivaju ,,makrokosmosom Balkana“. Tako MalkomNoel, savremeni britanski istoričar, u kratkom pregledu „IstorijeBosne“ posve pravilno zaključuje da „zbog jezičkih i kulturnih razlogai zbog više od hiljadu godina zajedničke istorije, današnje se stano-vništvo u Bosni može mirne duše smatrati slavenskim. Stoga je dola-zak Slavena na Balkan prirodno polazište za svaku istoriju Bosne“.50

Međutim, kako je pored kulturnog i jezičkog identiteta potrebnozaviriti i u etnički identitet da bismo izbegli apsolutizaciju istorijskog

50 Noel Malcolm, Bosnia-A Short History, Macmillan, London, 1994, p. 3.

polazišta, treba znati ponešto i o stanovnicima Bosne i Hercegovinekoje su Slaveni zatekli na ovim prostorima. Najstariji stanovnici o ko-jima imamo arheološke, istorijske i filološke podatke jesu Iliri, skupplemena koji su zauzimali veći deo i današnje Srbije, Crne Gore iBosne i Hercegovine, a govorili su indoevropskim jezikom srodnimdanašnjem albanskom.51

Hrišćanstvo je rano prodrlo u rimske gradove na ovim prostorima– prvi se biskupi spominju već krajem prvog veka u Sirmiumu, da-našnja Sremska Mitrovica, koja je svega nekoliko kilometara udaljenaod severoistočnog ruba današnje Bosne i Hercegovine a takođe je naj-manje dvadesetak bazilika iskopano na teritoriji današnje Bosne i Her-cegovine. Među ostalim plemenima koja su Rimljani zatekli širećisvoju vlast u unutrašnjost Balkana u drugom i prvom veku pre Hrista,bilo je mešano ilirsko-keltsko pleme Skordisci na severoistočnom rubuBosne i Hercegovine i ratničko pleme Destijati, čija je poslednja po-buna protiv Rimskog carstva ugušena devet godina posle Hrista. Odtada su sve ilirske zemlje bile pod čvršćom vlašću Rima a građena jei mreža puteva i rimskih naselja. U četvrtom i petom veku na ovimprostorima su se pojavili Huni iz Azije i Alani iz Irana. U šestom vekudošle su na Balkan i dve nove rase, Avari, mongolsko pleme iz krajevaseverno od Kavkaza i Slaveni. Postoje razni mitovi koji se razvijaju iodnose na ovaj period pa tako i čudna teorija na račun Gota po kojojsu oni prvi preci Hrvata i Bošnjaka. Kao potka i inicijalna osnovaovoga mita leži srednjovekovni rukopis na latinskom jeziku, Letopispopa Dukljanina, koji govori o njima kao prvobitnim precima Sla-vena.52 Do dvadesetih godina sedmog veka Slaveni su naselili dana-šnju Bugarsku, Srbiju i prodrli na mnogim mestima u današnju Bosnui Hercegovinu. A onda su u roku od nekoliko godina stupila na scenujoš dva slavenska plemena, Srbi i Hrvati.

Najnovija istraživanja Malkoma Noela pokazuju da su se Srbi iHrvati u tandemu doselili na zapadni Balkan. „Srbi i Hrvati bili su odnajranijih vremena različiti ali tesno povezani, živeći i seleći se u tan-demu, a i jedni i drugi imali su neku vrstu iranske komponente. Ali


75

51 Wilkes Johan, The Illirians, Oxford, 1922, p. 244.52 Letopis popa Dukljanina, ur. i prev. Šišić Ferdo, Beograd, 1928, str. 476.

taj slavenski supstrat zacelo je asimilirao ostatke stanovništva čiji supreci možda bili Iliri, Kelti, Rimljani, pojedinci iz svih delova Rimskogcarstva, Goti, Alani, Huni i Avari.“53 Ove istorijske činjenice koje nampružaju nepristrasni strani naučni izvori otvaraju i razjašnjavaju isto-rijski kontekst u kome se po prvi put spominje Bosna kao teritorija.Reč je o političko-geografskom priručniku koji je 958. godine napisaovizantijski car Konstantin Porfirogenet, u kome, u delu posvećenomzemljama srpske kneževine piše „u prekrštenoj Srbiji nalaze se napa-ćeni gradovi Destenikon...a na tlu Bosne Katera i Desnik“.54 Iz analizeovoga teksta proizilazi da se Bosna smatrala posebnom teritorijom,iako je u to vreme pripadala Srbima, kao što je u šezdesetim godinamadesetog veka potpala pod Hrvatsku, da bi 1019. godine, ponovomoćno Vizantijsko carstvo prisililo i srpske i hrvatske vladare da priz-naju Vizantijsku vrhovnu vlast, pa je u jedanaestom veku Bosnomneko vreme vladao hrvatski namesnik, a u istočnom delu srpski vla-dari koji su takođe bili pod Vizantijskim nadzorom. Ugarska je vlast1102. godine protegnuta i na Bosnu, a u šezdesetim i sedamdesetimgodinama dvanaestog veka Bosna je nakratko opet bila pod vlašćuvizantijskog cara Manuela Komnena ali kako su posle njegove smrti1180. godine i svi njegovi vojni uspesi ubrzo pali u vodu i Bosna, kojase u suštini oslobodila ugarske vlasti, njom nije više vladalo ni Vizan-tijsko carstvo ni Hrvatska,pa je uspela prvi put postati nezavisna dr-žava. Dokaz je poznati opis Bosne od sekretara Manuela Komnena,letopisa Kinama, koji je verovatno u osamdesetim godinama dvanae-stog veka zapisao: ,,Bosna ne sluša srpskog velikog župana, to im jetek susedni narod koji ima svoje običaje i vlast“.55

Iz ove zamršene i kompleksne istorije slavenske Bosne, dolaskaSrba i Hrvata u dvadesetim godinama sedmoga veka pa do uteme-ljenja nezavisne bosanske države u osamdesetim godinama dvade-setog veka, te na kraju istorijskih činjenica da je Bosna bila više puta

BRANO MILJUŠ

76

53 Noel Malkom, Bosnia – A Short History, Macmillan, London, 1994, p. 11.54 Constantine Porphyrogenitus, De administrando imperio, Washington, DC, 1967,

p. 160.55 Cinamus (Kinam), Epitome rerum ab loanne et Alexio Commenis gestarum, Meinecke,

Bonn, 1836, p. 104.

pod srpskom vlašću, oko sredine desetog i krajem jedanaestog vekaa da je za vreme ranog srednjovekovnog razdoblja Hercegovina bilazaista srpska teritorija, da je Bosna više puta potpadala pod vizantij-sku, ugarsku i hrvatsku vlast, ne treba izvlačiti nikakve spektakularnezaključke jer u tim istorijskim činjenicama nema mesta za mitove.56

Ali zato su Bosnu i Hercegovinu mnogi ozbiljni istoričari analiziralikroz istoriju kao najmanje dve zemlje koje nemaju etničku osnovu nitiujednačenu kulturnu, istorijsku niti političku tradiciju, kao na primerSrbija i Hrvatska, ili nisu imale jedinstvenu težnju za nacionalnom ikulturnom samosvojnošću svoga većinskog naroda kao Slovenija iliMakedonija. Drugim rečima, Bosna i Hercegovina nema jedan jedin-stven državotvorni narod koji bi svojim poreklom, istorijskom i dr-žavnom tradicijom bio nosilac njihove državotvornosti i samobitnosti.Ali se slobodno može zaključiti da je bosanska srednjovekovna državabila feudalna staleška monarhija sa znatno ograničenom vlašću mo-narha. Organe centralne vlasti predstavljali su vladar (ban, kasnijekralj) i državni sabor (stanak). Od 1250. godine do propasti bosanskedržave 1463. godine bosanski vladari pripadali su dinastiji Kotroma-nića. Uz vladara postojao je dvorski aparat (poštena dvorština). Nanjegovom čelu stajao je dvorski knez ili dvorski kao upravnik dvora.

Drugi organ centralne državne vlasti bio je sabor (stanak, zbor,rusag bosanski). Na stanku su se raspravljala i rešavala najznačajnijapitanja unutrašnje i spoljne politike bosanske države, izbor i krunisa-nje bosanskih vladara, otuđivanje državne teritorije, određivanjespoljne politike.

U srednjovekovnoj Bosni nisu postojali ni sudovi kao organi cen-tralne državne vlasti. Feudalni, odnosno, patrimonijalni ili vlastelinskisudovi su bili osnovni oblik sudova. Stanovnicima gradova (sasima idrugim strancima) sudio je knez kojeg je postavljao vladar.

Kada je u Turskoj, nakon Maričke bitke 1371. godine, a posebnoKosovskog boja 1389. godine, sultan Bajazit I odredio, a Mehmed IIFatih potvrdio Dunav kao ratni cilj i severnu granicu carstva, došlo jedo osvajanja Smedereva 1459. godine i Bosne 1463. godine.


77

56 Ćirković Sima, Die Bosnische Kirche, Rim, 1964, p. 547.

U osmansko-turskoj upravnoj podeli, Bosna zadržava svoje staroime i prostor. Sandžak Bosna kako se od osvajanja zove, postaće „ser-hat“ što praktično znači isturena vojnička baza Turskog carstva u se-verozapadnom delu Balkanskog poluostrva na granici prema Evropi.Tako će Bosna ostati zavesa prema Evropi sve do njene okupacije odAustro-Ugarske 1878. godine. Druga zanimljiva istorijska pojava uBosni, posle njenog osvajanja 1463. godine, jeste prelazak na islam ve-likog dela stanovništva krajem XV i početkom XVI veka. Pošto je pri-milo novu veru, ovo stanovništvo postaje glavni oslonac i udarnasnaga Turskog carstva prema hrišćanskoj Evropi što tada vođenimratovima daje pretežno pečat verskih ratova.

Osećanja bosanskih muslimana da su postali nešto posebno u mu-slimansko-islamskoj zajednici u Turskom carstvu, nije bilo posledicaneke srednjovekovne bosanske države koju su oni eventualno moglisačuvati. Ova tradicija izumire kod bosanskih muslimana kad prelazena islam. Osećanje posebnog izrastalo je iz uverenja da su po svomporeklu, po svom jeziku i broju i načinu života vezani za Bosnu, raz-ličiti su ne samo od pravih Osmanlija već i od drugih islamskih na-roda u Turskom carstvu. Samo, ovo osećanje nikada nije tako dalekoišlo, u smislu posebnog, da bi vodilo kidanju sa Carstvom, niti takonisko palo da bi se istinski integrisalo sa drugim narodima u zasebnudržavotvornu tvorevinu. Naprotiv, borba feudalne muslimanskeklase u Bosni posle početka feudalnih reformi u Carstvu od krajaXVIII veka, ne pokazuju težnju za izdvajanjem od države. Ne traži sečak ni šira autonomija nego je reč o borbi protiv preterane centraliza-cije i protiv reformi koje udaraju na povlastice feudalne klase u Bosni,a za očuvanje moći mnogobrojne sitne i krupne muslimanske vlasteleu Bosni XVIII i XIX veka.

Što se tiče granica Bosanskog pašaluka iz XVI i XVII veka one po-činju da se menjaju od Bečkog rata 1683–1699. godine. Tada se Turcipolako povlače iz Slavonije, Posavine, Like, Korduna i jednog delaDalmatinske Zagore. Požarevačkim mirom 1718. konačno se utvrđujugranice Bosne prema Dalmaciji i idu uglavnom grebenom planine Di-nare. Granice prema Hrvatskoj, Slavoniji i Posavini konačno će obe-ležiti Svištovski mir 1791. godine. Time su utvrđene granice izmeđuBosne i Hercegovine i današnje Hrvatske. Granice prema Srbiji i Crnoj

BRANO MILJUŠ

78

Gori počeće da se povlače kad ove dve države povedu borbu za ne-zavisnost. Berlinski ugovor 1878. godine povukao je konačno graniceizmeđu Srbije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore od ušća reke Drine uSavu do Jadranskog mora. Ovim povlačenjem granica Bosna i Herce-govina obuhvata, konačno, onaj prostor koji je manje-više definisanodlukama ZAVNOBiH-a i AVNOJ-a, a kasnije i međunarodno priz-nat 1992. godine.

Međutim, zanimljivo je uočiti da su prilikom utvrđivanja njihovogteritorija, odnosno granica Bosne i Hercegovine, glavni faktori bilispoljnopolitički, manje su ulogu igrali etnički odnosi a više odnossnaga među državama oko Bosne i Hercegovine, iako se i ona rato-vima i širila i sužavala.

Nakon daljeg osvajanja u srednjoj Evropi i osnivanja novih osman-skih provincija osniva se Bosanski pašaluk. To se desilo 1580. godine.Reč je o osmanskoj provinciji koja je bila sastavljena od zemalja kojesu isključivo naseljavali južnoslovenski narodi. Godine 1699. Bosanskipašaluk se sastojao od pet Sandžaka: Bosna, Hercegovina, Zvornik,Bihać i Klis sa 38 kadiluka. Naime, o „osmanlijskom je zakonu na lo-kalnom nivou brinuo kadija ili sudac. On je bio najvažniji lokalni ad-ministrator, a područje za koje je odgovarao zvalo se kadiluk“.57

Upravna struktura Bosanskog pašaluka bila je identična organi-zaciji osmanskih provincija (koje su se formirale pretežno kao vojno-administrativne jedinice), na čelu pašaluka se nalazio beglerbeg, kojise kasnije od XVI veka naziva valija ili vezir. Sedište bosanskog be-glerbegluka (pašaluka, ajaleta, a kasnije vilajeta) u početku je bilo uBanja Luci, 1638. godine je premešteno u Sarajevo, da bi neko vremesedište vezira bilo u Travniku od 1703. godine.

Sarajevo je ponovo postalo vilajetsko sedište 1850. godine. Bosan-ski pašaluk je bio podeljen na sandžake, koji su bili vojno-teritorijalnejedinice i kadiluke koji su predstavljali sudske okruge. Najuže terito-rijalne jedinice bile su nahije koje su se uglavnom poklapale sa bosan-skim srednjovekovnim župama. Kadiluci su bili jezgro lokalneupravne vlasti u Osmanskom carstvu, pa je kadija iako sudija smatran


79

57 Malkom Noel, Bosnia – A short History, London, 1994, p. 67.

čuvarom zakona i izvršiocem naredaba centralne vlasti. Uz to on jebio ovlašćen da obaveštava vezira i sultana o svakoj uočenoj nepra-vilnosti, posebno o radu državnih službenika na njegovom području.Uz njih u organizaciji lokalne uprave pojavljuju se kasnije i vilajetskiajani (ugledni ljudi) koji su u XVII veku postali organi lokalne uprave.

Ovde treba posebno naglasiti da, kako muslimani tako ni pravo-slavni ni katolici, Srbi i Hrvati, nisu čuvali tradiciju srednjovekovnebosanske države. Istina i jedan i drugi narod čuvao je uspomene nasvoju srpsku i hrvatsku srednjovekovnu državu. Posebno je kod Srba,narodnom pesmom i crkvenom organizacijom, bila ukorenjena ne-manjićka državna tradicija. Turska je podsticala versku podelu narodai u kulturnom i političkom smislu. Kao što je prihvatila sve narodekoji bi primili islam tako je sa nemuslimanskim narodima postupalakao sa građanima drugog reda, kako bi se savremenim rečnikomdanas reklo, odnosno kao sa rajom, kako su ih oni tada nazivali.

Hrišćanski su narodi, prihvatajući ovu podelu, tražili oslonac uborbi protiv Carigrada, preko granica i nalazili ga kod jednovernikau hrišćanskoj Evropi, katolički svet se vezao za Veneciju i još više zaAustriju, a pravoslavni svet od početka XVIII veka vezuje se sve višeza Rusiju. Ovakva podela jasno se diferencirala kod Srba i Hrvata uBosni i Hercegovini poslednjih vekova turske vlasti, ali će kasnije onaimati veliki uticaj na međuverske i međunacionalne odnose sve doposlednjeg rata u Bosni i Hercegovini nakon raspada Druge Jugosla-vije ali i u savremenim uslovima postdejtonskih procesa nakon na-metanja mira Dejtonsko–Pariskim ugovorom 1995. godine.

Kada kod Srba i Hrvata počinje u XIX veku nacionalno buđenje,i jedan i drugi narod stvaraju svoja kulturna i politička središta izvanBosne, Srbi u Srbiji a Hrvati u Hrvatskoj. Isto tako i srpski i hrvatskinarod težio je ujedinjenju i to je bio sasvim legitiman proces i pri tomeračunali su na svoje sunarodnike u Bosni i Hercegovini. Posebno jeta težnja razvijena kod Srba u XIX veku, da se Bosna ujedini sa Srbi-jom a Hercegovina sa Crnom Gorom. Svi ustanci u XIX veku poka-zuju ovu težnju srpskog naroda i za sve se manje-više može dokazatida su imali vezu, oni iz Bosne sa Srbijom a oni iz Hercegovine saCrnom Gorom.

BRANO MILJUŠ

80

Tako se i veliki ustanak u Bosni i Hercegovini pretvorio 1875. go-dine u Istočnu krizu i doveo do prvog rata Srbije i Crne Gore sa Tur-skom. U početku je pobunjeni narod u Bosni i Hercegovini tražioujedinjenje sa Srbijom i Crnom Gorom. Ukoliko se to nije moglo po-stići, kao što i nije, zadovoljavao se i autonomijom ovih pokrajina. Zaautonomiju je bila i ruska vlada još od 1875. godine tako da kada je uratu sa Turskom u leto 1876. godine Srbija bila poražena, ponovo sepostavlja pitanje autonomije Bosne i Hercegovine. Carigradska kon-ferencija velikih sila, koja je održana krajem 1876. godine i početkom1877. godine s ciljem da se reše sporna pitanja posle srpsko-turskograta, predlagala je autonomiju Bosne i Hercegovine. Međutim, kon-ferencija nije uspela, a Rusija je u proleće 1877. godine povela rat pro-tiv Turske, a pre toga morala je potpisati tajnu konvenciju saAustrougarskom, u kojoj je između ostalog priznala drugom ugova-raču da može anektirati Bosnu i Hercegovinu posle pobede nad Tur-skom. Ruska vlada mirom u San Stefanu februara 1878. godineosigurala je Bosni i Hercegovini autonomiju Bosne i Hercegovine.

Međutim, Prilikom revizije ovog ugovora na kongresu u Berlinuu leto 1878. godine članom 25. ugovora u Berlinu, Austrougarska jedobila pravo na okupaciju.

Položaj Bosne i Hercegovine je u okviru Austrougarske bio dvojnoneodređen i nesiguran do aneksije 1908. godine. S jedne strane Au-strougarska dobija pravo da privremeno zaposedne zemlje, a s drugestrane turski sultan stvarno i dalje zadržava nad njima svoja suverenaprava. Kako je Austrougarska i sama, nagodbom od 1867. godine po-deljena na dve ravnopravne polovine, Austriju i Ugarsku, ni na ovompo nju veoma značajnom pitanju nije bilo zajedničkog stava o položajukoji treba dati okupiranim pokrajinama, niti kakav njihov povratniodnos treba da bude prema vladama Ugarske i Austrije. Na kraju jerešeno, posle dugih pregovora, da ove dve zemlje ostanu izvan i jednei druge polovine dvojne monarhije, da njima upravlja vojni zapoved-nik, a građansku upravu da vodi zemaljska vlada pod rukovodstvomzajedničkog ministarstva finansija i sa jednim civilnim adlatusom načelu. Tako se Bosna i Hercegovina uključuju u carinsku zajednicu Au-strougarske, a privredna preduzeća stiču prava poslovanja u okupi-ranim pokrajinama. Celo zakonodavstvo i upravne mere morale su


81

BRANO MILJUŠ

82

imati prethodno odobrenje ne samo zajedničke vlade u Beču nego iposebno Austrije a posebno Ugarske.58

Ovakvim uređenjem narod u okupiranim pokrajinama ne dobijanikakvo pravo učešća u upravljanju svojom zemljom, jer nije predvi-đena ni pokrajinska skupština, ni opštinska samouprava, dakle nijebilo govora ni o kakvoj autonomiji. Ako uz to imamo u vidu da je tavlast bila duboko nenarodna, nametnuta spolja a da nije rešila osno-vno privredno-društveno agrarno pitanje, da je protežirala kolonijalninačin vladanja, privučen isključivo prirodnim resursima zemlje a uzto je vladala okrutnim političko-činovničkim aparatom, onda je bilojasno zašto je bila omrznuta i izazivala otpor stanovništva od prvihgodina njenog stupanja na snagu.

Kada je 4. jula 1882. godine Benjamin Kalaj, imenovan za zajedni-čkog ministra finansija, ovaj politički daroviti Mađar, diplomata odkarijere, koji je bio na položaju austrougarskog generalnog konzula uBeogradu (1869-1875) dobio je zadatak da položi temelje austrougar-ske vlasti u Bosni i Hercegovini. Kalaj je došao na položaj ministra zaBosnu sa već pripremljenim planom kako da kao dobar poznavalacpolitičke istorije balkanskih naroda implementira austrougarsku vlastu ovim krajevima. Glavna uporišna tačka ovoga plana je bila spreča-vati zajedničku akciju pravoslavnih i muslimana, koja može da osujetinapore austrougarske vlasti u prisajedinjenju okupacionih područjacarinskim granicama monarhije. Plan se kasnije i menjao u funkcijifaznog prilagođavanja potrebi austrijske razvijene industrije koja jetražila nova potrošačka područja i jeftine sirovine, posebno drvo igvozdenu rudu, za potrebe industrije. Posebno su karakteristični mo-menti Kalajevog plana u odnosu na katolike, pravoslavne i musli-mane u Bosni. Koliko god podupirala katolike kao vernike, toliko jeiz političkih razloga Austrija suzbijala hrvatstvo.

Kalaj je znao odakle preti opasnost za njegovu politiku u Bosni izato je nastojao na sve načine da se pogledi i interesi bosanskih Srbaodvoje od braće sa druge strane Drine. Zato je vešto kao i Incko danas,radio na tome da nacionalnu politiku Srbije uputi drugim pravcima,

58 Seton Watson, The Role of Bosnia in International Politics, London, 1933, p. 19.

koji se ne bi sukobljavali sa interesima Austrougarske na Balkanu.Tako je Kalaj gradio bosanski patriotizam i bosanski nadnacionalizamkao protivtežu srpskoj i hrvatskoj nacionalnoj misli i samosvesti uBosni. Cilj je bio da se odvoje Srbi i Hrvati od duhovnog i političkoguticaja iz Srbije i Hrvatske, a da se ujedno dobiju Muslimani za režim.

Prvi veći otpor ovakvim ciljevima i austrijskim vlastima izbio je1881–1882. godine u Hercegovini ali se krajem XIX veka proširio napravoslavne i muslimane pod motivom zahteva za versko-prosvet-nom autonomijom.

Početkom XX veka ova borba je prerasla u zahtevima od donjegpraga za autonomiju upravljanja crkvenim životom i školstvom, dozahteva da se Bosni i Hercegovini dâ položaj političke autonomne po-krajine pod suverenitetom sultana u Carigradu. Kako se pokret za au-tonomiju širio, postajao je sve više međunarodno pitanje. Muslimanisu ovakvo rešenje smatrali za njih najprihvatljivije još od okupacije1878. godine, a Srbi ideju autonomije uvek prihvataju kao prelaznistepen njihovog ujedinjenja sa Srbijom i Crnom Gorom.

U svakom slučaju ovaj pokret za autonomiju u Beču je ispravnoprotumačen kao pokušaj odvajanja Bosne i Hercegovine od Habzbur-ške monarhije. Zato je proglašenje aneksije Bosne i Hercegovine 1908.godine došao kao formalni čin otklanjanja neodređenog položajaBosne i Hercegovine a stvarni razlog je najbrži mogući pokušaj da seuguši pokret za otcepljenje. Način na koji je izvedena aneksija izazvaoje suprotno, s jedne strane međunarodni sukob širih razmera spolja,a unutra još veći otpor naroda nametnutoj vlasti u tim zemljama. Usuštini položaj Bosne i Hercegovine nije se promenio prema dvemapolovinama Monarhije. Ona i dalje ostaje kao zajednički posed i Au-strije i Ugarske pod istim činovničkim aparatom kao i pre 1908. go-dine samo je novina što je proglašen Ustav 1909. godine koji jenapravio ustupke i zaveo pokrajinsku skupštinu. Ova bosanska skup-ština je sastavljena kombinacijom socijalnih, nacionalnih, konfesiona-lnih i političkih prilika u Bosni i Hercegovini. Nadležnost bosanskeskupštine u odnosu prema zemaljskoj vladi u Sarajevu i njenim po-kroviteljima u Beču i Pešti bile su tako minorno male, da nikako nijemoglo biti reči o nekoj autonomiji.


83

BRANO MILJUŠ

84

Smatra se i u istoriografijama susednih zemalja danas da je ovaj bo-sansko-hercegovački Ustav zaostajao, posebno kad je u pitanju zako-nodavna vlast, i za ustavnim poveljama u novim „krunskim zemljama“Monarhije, Moravskoj iz 1906. godine i Bukovini iz 1910. godine.59

Austrougarska je napadom na Srbiju otpočela Prvi svetski rat 1914.godine između ostalog zbog nerešenog bosanskohercegovačkog pi-tanja. Neposredan povod za rat je bio sarajevski atentat 28. juna 1914.godine, kao izgovor vladajućim krugovima u Austrougarskoj da seotpočne rešavanje bosanskohercegovačkog pitanja kao deo jugoslo-venskog problema na jugu Monarhije.

Najnovija istraživanja pokazuju da prestolonaslednik Franjo Fer-dinand nije ozbiljno planirao da po dolasku na vlast preuredi Mona-rhiju na federativnoj osnovi, tako da bi po njegovom konceptujužnoslovenske zemlje teško ikada mogle računati da će sačinjavatiposebnu federativnu jedinicu. O ovako federativno preuređenoj Mo-narhiji počinje se razmišljati tek 1917. godine posle smrti Franje Josifai posle dolaska na presto cara Karla. On je to radio ili u toku svojihtajnih pregovora sa zapadnim silama kako bi došao do mira ili pakda bi samo smirio svoje nemirne narode. Ovo mišljenje, čuvano kaotajna, vrlo je sporo sazrevalo u toku rata u vodećim krugovima u Bečui Pešti sve do kraja oktobra i početka novembra 1918. godine kada seMonarhija raspala. Da li bi se ona uopšte raspala da je krenula odluč-nije ka miru uz radikalnije ustupke, ostaje kao hipotetičko pitanje bezodgovora iako ne i bez značaja za najnoviju analizu istorijskih zbiva-nja i njihovih mogućih savremenih reperkusija na ovim prostorima.Nastavljene su rasprave i političke borbe oko uređenja države. Vodećipolitički pokreti i dalje su globalno imali različito gledanje na njenoukupno uređenje, a te razlike su se stalno prelamale i sve više bile pri-sutne u Bosni i Hercegovini.

No, kako se rat primicao kraju, tako je sve više pobeđivala jugo-slovenska zamisao rešavanja položaja jugoslovenskih naroda i njiho-vih zemalja u Habzburškoj monarhiji. Carska vlada je dozvolilaorganizovanje narodnih veća u jugoslovenskim zemljama. Ova veća

59 Imamović Muhamed, Historija Bošnjaka, Sarajevo, 1998, str. 433–455.

su se ujedinila 6. oktobra 1918. godine u Narodno veće Srba, Hrvatai Slovenaca, što je bio još samo jedan korak do njihovog ujedinjenja saSrbijom i Crnom Gorom.

Treba imati u vidu, iz više razloga da i bosanski političari dobranoučestvuju u političkim kretanjima na slovenskom jugu. Ova šira ju-goslovenska zamisao pri ujedinjavanju jugoslovenskih zemalja Habz-burške monarhije, bila im je bliža i prijemčivija od usko hrvatskezamisli. Još manje im je bilo pristupačno ugarsko rešenje i službeniplan vlade Ugarske od 5. decembra 1915. godine o priključenju BiHUgarskoj. Kada je nastupilo rasulo državne vlasti i u Bosni i Herce-govini, Narodno veće preuzelo je tu vlast od zemaljskog poglavara iveć 2. novembra 1918. godine postavilo Pokrajinsku vladu sa Atana-sijem Šolom na čelu. Tako je posle 450. godina Bosna i Hercegovinadobila svoju domaću vladu i domaću vlast bez uticaja i pritisaka stra-nih sila, sticajem čitavog niza međunarodnih okolnosti.

U ovakvom konglomeratu koji je obuhvatao prevashodno spoljnifaktor, puno rešavanje jugoslovenskog pitanja i budući položaj Bosnei Hercegovine u novoj jugoslovenskoj državi zavisio je i od naciona-lnih i društvenih stremljenja naroda, koji su se u sklopu društvenestrukture i društvenih odnosa menjali i ujedinjavali pa tako bitno uti-cali na odnos političkih snaga i njihovih načina rešavanja budućeg dr-žavnog uređenja nove države.

Kada se 1918. godine napokon raspala Austrougarska monarhijana Ženevskoj konferenciji, Nikola Pašić je popustio pritisku saveznika,ljudi iz jugoslovenskog odbora i Narodnog vijeća u Zagrebu, kao iljudi iz srpske opozicije i pristao da učestvuje u radu Ženevske kon-ferencije o jugoslovenskom ujedinjenju sa Narodnim većem Srba, Hr-vata i Slovenaca u čijim pokrajinama su se već od početka novembra1918. godine organizovale pokrajinske vlade. Takvu vladu je imala iBosna i Hercegovina. Tako neka vrsta pokrajinske uprave ostaje uzemljama preko Save i Drine kao mogućeg prostora za ekspanziju iposle proglašenja ujedinjenja 1. decembra 1918. godine. Kada 29. ok-tobra 1918. godine Hrvatski sabor objavljuje pristupanje Državi SHS,raskidaju se državno-pravne veze sa Kraljevinom Ugarskom i Au-strijskom carevinom. Koliko god uporedo u Beogradu posle ujedinje-nja jačale centralističke težnje, toliko su se nadležnosti pokrajinskih


85

vlada smanjivale, svuda u Jugoslaviji, pa tako i u Bosni i Hercegovini.Tako je i Bosna i Hercegovina ušla u sastav jedinstvene jugoslovenskedržave ali samim tim činom ujedinjenja nije rešeno bosanskohercego-vačko pitanje. Nastavljene su rasprave i političke borbe oko uređenjadržave koje su otpočele od samog čina ujedinjenja 1. decembra 1918.godine. Vodeći politički pokreti i dalje su globalno imali različito gle-danje na njeno ukupno uređenje a te razlike su se stalno prelamale isve više bile prisutne u Bosni i Hercegovini.

Što se tiče srpskih političara iz Bosne i Hercegovine, u raspravamaoko novog ustava ugledali su se na građanske stranke koje su prote-žirale centralističko uređenje države, pristupajući tako pretežno radi-kalnoj ili demokratskoj stranci. Ljudi drugačijeg shvatanja, kao što suNikola Stojanović i Dušan Vasiljević, potisnuti su u političku poza-dinu. Za centralističko uređenje izjasnio se i veći broj socijaldemokrata1918. i 1920. godine.

Kod Hrvata centralizmu su se priklonili ljudi iz srpsko-hrvatskekoalicije. Većina ljudi iz bivšeg Jugoslovenskog odbora i Starčevićevestranke prava bili su za decentralizaciju i podelu države po istorijskimpokrajinama.

Opšte ekonomske, socijalne i političke prilike u kojima su se mu-slimani našli nakon 1918. godine nametali su potrebu njihovog poli-tičkog organizovanja u cilju zaštite života i imovine muslimanskogstanovništva u celoj BiH, Sandžaku i Crnoj Gori. Uglavnom iz tih raz-loga su se ujedinile lokalne muslimanske organizacije u JMO (Jugo-slovensko-muslimansku organizaciju). Ona se na Skupštini od 14–17.februara 1919. godine zalagala za nedeljivost i autonomiju Bosne iHercegovine. Ni komunistička partija, osnovana 1919. godine, nijeusvojila centralističko uređenje, iako se dugo kolebala u stavovima opitanjima međunacionalnih odnosa i uređenja države, na kraju su uSkupštini kritikovali centralizam i predlagali centralizaciju vlasti po-delom države na autonomne istorijske pokrajine. U ovakvu pokrajinupo njihovom mišljenju spadala je i Bosna i Hercegovina.

Ipak je u Vidovdanskom ustavu izglasanom 28. juna 1921. godinepobedilo centralističko uređenje države. Svuda su ukinute pokrajin-ske vlade, pa i u Bosni i Hercegovini, koja je podeljena na županije a

BRANO MILJUŠ

86

ove su se pokrivale starim bosanskim okruzima. Tačno je šest bosan-skih oblasti odgovaralo šest okruga (Kreise) u Austrougarskoj, kojisu opet bazirani na sandžacima iz poslednjeg razdoblja osmanlijskevladavine.60

Od momenta nastanka, ovakvo državno uređenje je imalo protiv-nike kod većine naroda u Prvoj Jugoslaviji, tako da se borba protivnjega počela voditi od momenta provođenja u život ovakvog uređe-nja. Hrvatska seljačka stranka, na čelu sa Stjepanom Radićem, okupilaje oko sebe najveći deo hrvatskog naroda i postala glavni nosilac po-litičke opcije protiv centralizma.

Pod uticajem oktobarske socijalističke revolucije 1917. godine tesloma Habsburške monarhije, Prvu Jugoslaviju razdiru klasne i na-cionalne suprotnosti. Stranke se i dalje bore oko uređenja države, po-lazeći od starih, preživljenih shvatanja i naročito, služeći se starimmetodama organizacije vlasti. Tako su konzervativni građanski kru-govi kod Srba uporno branili centralizam mada nisu pokazali spo-sobnost da na toj osnovi organizuju državu. Kad su osetili da jecentralistički pokušaj propao onda su se vratili trijalističkoj ideji u po-kušaju da se njeno federativno uređenje izvrši na osnovu etničke po-dele naroda – Srbija, Hrvatska, Slovenija.

Zanimljivo je da se približno isto gledanje kod Hrvata izgrađuje uHrvatskoj seljačkoj stranci, koja posle 1918. godine svoje delovanje ar-tikuliše sa interesima hrvatskog naroda. Po mišljenju Stjepana Radića,vođe Hrvatske republikanske seljačke stranke BiH je predstavljala„poluplemensku i poluhistorijsku domovinu“, a ,,Muslimani su sma-trani Hrvatima islamske vjeroispovjesti“.61 Hrvatsku seljačku stranku,u vreme diktature, predvodio je dr Vlatko Maček, koji je u toku pre-govora i priprema sporazuma sa predsednikom jugoslovenske vladeDragišom Cvetkovićem, imao u vidu politički značaj bosanskih Mu-slimana. On ih nije smatrao formiranom nacijom, ali je tvrdio da semuslimanska inteligencija „priznaje hrvatskom“ što će ih dovesti na


87

60 Malkom Noel, Bosnia, A short History, London, 1994, p. 223.61 Tomislav Išek, Djelatnost Hrvatske seljačke stranke u BiH do zavođenja diktature, Sa-

rajevo, 1981, str. 133.

poziciju hrvatske nacionalne politike da „Muslimani u BiH budu diohrvatskog naroda“.62

Maček je prihvatao mogućnost autonomije BiH u okviru Hrvat-ske. Kao i pravaši i on je strategiju hrvatskog velikodržavlja smatraoMuslimane „najčišćim Hrvatima“. Na osnovu sporazuma Cvetko-vić-Maček, u Banovinu Hrvatsku uključeno je 13 srezova iz BiH.Ovaj sporazum od 1939. godine rešavao je tzv. Hrvatsko pitanje,putem stvaranja samoupravne jedinice pod imenom Hrvatska ba-novina ili Banovina Hrvatska. Savremena i bošnjačka istoriografija,i ne samo ona, označava ovaj sporazum činom podele teritorijaBosne i Hercegovine, makar se radilo o geografskoj oblasti i istorij-skoj bosanskoj zemlji koju je prethodno kralj Petar I Karađorđević,preko svoga sina i regenta Srbije, već uključio u Unitarnu državu,Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, prilikom proglašenja ujedinje-nja svih zemalja Južnih Slovena.

Ovaj sporazum, režim je nastojao predstaviti kao rešenje naciona-lnog pitanja, dakle i srpskog i bosanskohercegovačkog pitanja u Kra-ljevini Jugoslaviji. Stvaranje autonomne Banovine Hrvatske izmeniloje državno uređenje inaugurisano oktroisanim ustavom iz 1931. go-dine. Ova izmena je bila izvršena protivustavnim putem. Jednosta-vnim aktom kraljevskog namesnika izmenjen je oktroisani ustav, abez sudelovanja narodnog predstavništva u bilo kom vidu. Međutimsporazum Cvetković-Maček i stvaranje Banovine Hrvatske nisu do-veli do sređivanja odnosa u zemlji. Ovaj sporazum je stvarno pred-stavljao nagodbu vladajućeg režima sa Mačekom kao šefom HSS opodeli vlasti u zemlji između srpske i hrvatske buržoazije. Ovaj spo-razum je posebno pogodio Bosnu i Hercegovinu i ostavio dalekosežnereperkusije, jer je u sastav Bosne i Hercegovine ušlo trinaest srezovaiz Bosne i Hercegovine.

Moderna istoriografija je potvrdila istorijsku činjenicu da je u tokuNarodnooslobodilačkog rata u II svetskom ratu, obnovljena bosanskadržavna tvorevina, otelovljena u ZAVNOBIH-u (Zemaljsko antifaši-stičko veće narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine) proizišla iz

BRANO MILJUŠ

88

62 Ljubo Boban, Maček i politika Hrvatske seljačke stranke 1928-1941, Zagreb, 1974, str. 93.

narodnooslobodilačkog pokreta (NOP) u antifašističkoj borbi, koju jeorganizovala i vodila Komunistička partija Jugoslavije (KPJ), madanajnovija istraživanja nedvojbeno potvrđuju da je posredi bilo više ra-tova naslaganih jedan na drugi. Prvi je, naravno, bio početni rat štosu ga povele Nemačka i Italija protiv same Jugoslavije.

Potom su sile osovine neprestano vodile rat protiv saveznika. Po-seban su rat vodili hrvatski ekstremisti protiv srpskog pučanstva uHrvatskoj i Bosni i Hercegovini, s jedne strane agresivan a s drugestrane nesmiljenih odmazdi. I najposle, bio je tu i rat između dve gla-vne organizovane snage otpora kojima su se Srbi iz svih krajeva bilipridružili, četnika i partizana predvođenih komunistima.63

Drugim rečima, nije bilo rešenja bosanskohercegovačkog pitanjabez obnove Jugoslavije, jer je Hitler na prostoru bivše države uspo-stavio jednu novu državu NDH (Nezavisna Država Hrvatska) u kojuje strpao celu Bosnu, druge delove Jugoslavije je stavio pod direktnuupravu Italije, Mađarske, Bugarske, a deo zemlje je prisajedinio di-rektno Nemačkoj (Koruška) dok je deo zemlje nastavio da vegetirapod fašističkom kontrolom kao posebne oblasti Srbija i Crna Gora.Borbom za obnovu Jugoslavije najviše je dobila Bosna i Hercegovina,kao što će i raspadom Druge Jugoslavije najviše izgubiti ova središnjadržava. Zato su predstavnici Srba, Hrvata i Muslimana, čim su videlida je ustanak uspeo, zajedno sa ostalim narodima koji su živeli u Bosnii Hercegovini na I zasedanju ZAVNOBIH-a u Mrkonjić Gradu doneliodluku da obnove bosansku državnu tvorevinu i da ona kao takvapristupi novoformiranoj federaciji koja će u Jajcu biti nazvana Fede-rativna Demokratska Jugoslavija.

U prvom posleratnom periodu, koji traje za vreme primene Ustava(1946–1963) Jugoslavija je uglavnom savezna država, jedinstvena za-jednica ujedinjenih republika koje su manje-više ravnopravne, makaru normativnom pogledu. To je u stvari zajednica u kojoj prevlađujemehanizam državnopravnih odnosa i podeljenog suvereniteta iz-među federacije i republika, pretežno u korist federacije. Ustav iz


89

63 Hopken W, Die jugoslawischen Komunisten und die bosnischen Muslime, Koln, 1989,pp. 198-200.

1963. godine izrazio je socijalistički karakter već u novom zvaničnomimenu jugoslovenske zajednice, koja se od tada naziva SocijalističkaFederativna Republika Jugoslavija. Ovaj Ustav je obogatio koncepcijujugoslovenskog federalizma teorijskim nastojanjem da se federalizamdoktrinarno poveže sa samoupravljanjem, čime Jugoslavija ulazi ufazu razvoja socijalizma koji do tada nije bio poznat u svetu. Kompa-rativno analizirajući Osnovna načela iz Ustava Socijalističke Repu-blike Bosne i Hercegovine od 1963. godine, radi preciznijeg definisanjapoložaja ove federalne jedinice u ustavnom konceptu federalizma uUstavu SFRJ od 1963. godine, nalazimo da su ova osnovna načelapreuzela u potpunosti pravnu osnovu iz federalnog Ustava, kao i ra-nije ali su se u jednoj dimenziji, vlastitog definisanja ravnopravnostinaroda, ovog puta vratili izvornom tekstu iz Deklaracije o pravu gra-đana, tako da je makar samo u osnovnim načelima naznačena ravno-pravnost etničkih Srba, Hrvata i Muslimana, što je ubosanskohercegovačkim uslovima u kojima Muslimani nisu bili jošpriznati kao narod i delili su se kao Srbi ili Hrvati muslimanske ve-roispovesti, mogao biti značajan iskorak budućih procesa i u ovojoblasti. Kako je kraj šezdesetih godina proticao u Evropi, Jugoslaviji,pa tako i u Bosni i Hercegovini u znaku socijalnog bunta i opštede-mokratskih promena, bosanskohercegovačko rukovodstvo, u strahuda se studentski zahtevi ne prošire na nacionalnu ravnopravnost,samo je preuzelo inicijativu da iznađe rešenje pitanja nacionalnogidentiteta Muslimana, njihovog imena i ravnopravnosti u skladu saOsnovnim načelima iz Ustava BiH od 1963. godine. Zato je CKSKBiHna plenarnoj sednici 1968. godine promovisao muslimansku nacijupod imenom Muslimani.64

Međutim započete reforme, razvoj velikih ekonomskih sistema,osnažena šumska, rudarska i uopšte energetska industrija, posebnorudarstvo u oblasti uglja, železne rude i boksita, elektrifikacija, razvojputne i železničke mreže, pratila je i izgradnja škola, univerzitetskihinstitucija kao i kulturnih institucija od opšteg značaja. Opšte i bespla-tno školovanje i zdravstvo znatno je podiglo standard ali se nisu ade-

BRANO MILJUŠ

90

64 Tako se u popisu stanovništva 1971. godine prvi put pojavljuje i oznaka, Musli-man u nacionalnom smislu.

kvatno digli i standardi ljudskih prava, verskih i nacionalnih prava ipolitičkih sloboda. Otuda su za Bosnu i Hercegovinu, pored opštihreformi, značajne bile posebno ustavne reforme započete sedamde-setih godina, a definisane jednim konceptom konfederalizma uUstavu SFRJ od 1974. godine.

Otuda se nastavlja i tendencija izrazito nepovoljna sa stanovištavladavine prava osamdesetih godina, koja je bila posledica traganjapravnih koncepata u uređenju države i stoga čestih i nepredvidivihpromena zakona i drugih pravnih akata u uslovima jednopartijskogsistema vlasti. Ovim tendencijama posebno je išla na ruku poslednjaustavna reforma u Bosni i Hercegovini, kojom su doneti amandmaniLIX-LXXX od 1990. godine, posebno Amandman IX koji je glasio: ,,So-cijalistička Republika Bosna i Hercegovina je demokratska suverenadržava ravnopravnih građana, Muslimana, Srba i Hrvata i pripadnikadrugih naroda i narodnosti, koji u njoj žive“.65

Ovako definisana suverena i demokratska država ravnopravnihgrađana u praksi to neće dugo ostati, jer će narodi BiH već iste godineu prvim višestranačkim izborima gotovo identičnim principom po-pisa nacionalnog stanovništva opredeliti se svako za svoju primarnunaciju, odnosno nacionalnu stranku i tako predominacijom etničkogmodela i narušavanjem ravnopravnosti građana snažno otvoriti i pi-tanje ustavnog koncepta konfederalizma u Jugoslaviji, odnosno de-rogirati i ono malo preostalog od ustavnog koncepta federalizma izustava 1974. godine.

2. Tranzicija kao proces u BiH ili degradacija integrativnih procesa

Pobedom trilateralne koalicije tzv. tri narodne stranke (SDA,SDS,HDZ) u stvari nacionalnih stranaka, Stranke demokratske akcije, Sr-pske demokratske stranke i Hrvatske demokratske zajednice, koje supre izbora formirale neku vrstu tehničke koalicije, protiv sukcesora


91

65 „Amandmani LIX-LXXX na Ustav SRBiH“, Službeni list SRBiH, 31. jul 1990, XIVI– br. 21.

bivšeg Saveza komunista BiH, odnosno SK-Socijaldemokratske partijeBiH i Saveza reformskih snaga Jugoslavije za BiH, ostvareno je oba-ranje političkog sistema komunista, u prvim višestranačkim izborimau Bosni i Hercegovini i time je obznanjeno da je iscrpljen ustavotvornimodel u BiH zasnovan na Ustavu BiH iz 1974. godine i Ustavu SFRJiz 1974. godine. Bilo je to 19. novembra 1990. godine od kada je i na-stupio period tranzicije u Bosni i Hercegovini. Nakon ubedljive po-bede na izborima, koalicije tri tzv. narodne stranke, koje su podrškomsvojih verskih institucija, glasale solidarno, podržale se međusobno itako dobile 72% svih glasova, izgledalo je na prvi pogled da su svabitna pitanja političkog i državnog života bila rešena na demokratskinačin za duži period.

Paradoksalno je da su nastala dva paralelna procesa koja su jed-nako vodila daljoj političkoj konfrotaciji i konfliktima koji su rezultiraliratom svih strana u lančanim sukobima. Jedan proces je proizilazioiz težnje za dogradnjom državnopravnosti i suverenosti BiH, koji jerezultirao približavanjem stavova SDA i HDZ da se normira suvere-nost (Amandmani iz 1990) odnosno da se pojača jednim dodatkom utekstu Ustava BiH, a drugi proces je približavao stavove SDS i HDZu pokušajima na lokalnom nivou da se, s obzirom na nacionalni sastavstanovništva, podela vlasti pretvori u podelu teritorija nad kojima ćestranke ostvarivati potpunu kontrolu. Paralelno sa ovim političkimkonfliktima, narastala je napetost u neposrednom okruženju, čiji jeBiH u formalnopravnom smislu, kao federalna jedinica bila sastavnideo. Naime, suprotstavljeni stavovi jugoslovenskih republika o bu-dućnosti zemlje i preuređenju odnosa među njima, nisu se nimalo pri-bližili nekom kompromisnom rešenju, na sastancima lidera, odnosnopredsednika šest republika do kojih je došlo 1991. godine. Kako suakteri independističke opcije i opcije očuvanja kontinuiteta Jugoslavijepo svaku cenu, ma kolika ona bila, ostali pri svojim stavovima, pre-govori su doživeli potpun neuspeh. Ipak je za prevladavanje inde-pendističkih tendencija u Bosni i Hercegovini presudno značajnuulogu odigrao spoljni faktor i to kroz dva hronološki gotovo identična,pravno najznačajnija događaja, rad Badenterove komisije i Vensovemisije. Rad Badenterove komisije će dovesti do preuranjenog prizna-nja nezavisnosti BiH iako još uslova nije bilo, a rad Vensove misije

BRANO MILJUŠ

92

kojim označavamo niz sporazuma koji je započeo zaključenjem u Že-nevi 23. novembra 1991. godine, a naoko uspešno okončan Sporazu-mom o primeni bezuslovnog prekida vatre između JNA i RepublikeHrvatske, u Sarajevu 2. januara 1992. godine. Tim povodom Vens jeu funkciji izaslanika generalnog sekretara UN u Sarajevu dao izjavuda veruje da do proširenja sukoba na Bosnu i Hercegovinu neće doći.Poruka sa više dalekosežnih značenja, u uslovima kada dolazak pla-vih šlemova nije bio ni u fazi razmišljanja, još više je ohrabrio egze-kutore već davno pripremljenog sukoba suprotstavljenih strana, i donecivilizacijskog rata je došlo u takvom obimu da se on nije mogaozaustaviti bez međunarodne mirovne konferencije.

3. Perspektive razvoja Bosne i Hercegovine

Dejtonsko–Pariski sporazum je napokon doneo mir, omogućioodržavanje mira i perspektive razvoja Bosne i Hercegovine. Opštiokvirni sporazum i njegove anekse parafirali su 20. novembra i pot-pisali definitivno 14. decembra 1995. godine, predsednik Izetbegovićza Republiku Bosnu i Hercegovinu, predsednik Tuđman za Repu-bliku Hrvatsku, predsednik Milošević za Saveznu Republiku Jugo-slaviju i Republiku Srpsku i predsednik Zubak za Federaciju Bosne iHercegovine, čineći svojim potpisima ova dokumenta definitivnim,kao i implementaciju opšteg okvirnog sporazuma neodložnim.

Međutim, sa stanovišta međunarodnopravne prirode, ovim činompotpisivanja, stvorena je ambivalentna ustavna slika Bosne i Herce-govine koja je vrlo neobična i ne može se podvesti pod kriterijumeonoga što se u pravnoj državi prosvećenih naroda naziva ustav iustavnost. Naime, strogo pravno-egzaktičkom analizom nije teškoutvrditi da je Ustav Bosne i Hercegovine donesen od tri organa – šefadržave predsednika Bosne i Hercegovine, Srbije i Hrvatske, a nijedanod njih nije bio ustavotvorni organ ni u svojoj zemlji. Donesen je sa-glasnom izjavom volja i potpisima triju organa, tj. predstavlja ugovor(odnosno sporazum) a nije vršena ratifikacija tog ugovora u parla-mentima odnosnih država.


93

Dva obeležja ovog Ustava (Aneks 4) zaslužuju posebnu pažnju,njegovo međunarodno poreklo i njegova otvorenost međunarodnimzahtevima.

Što se tiče prvog obeležja, nesporno je da je ustavni proces bio bezgreške neuobičajen. O Ustavu se pregovaralo na međunarodnomnivou preko posrednika između Republike Bosne i Hercegovine i dvepobunjene grupe sa jedne strane, i grupe stranih država sa drugestrane a garanti su bile dve susedne države. Zato i nije slučajno što jeUstav koncipiran na engleskom jeziku a ne na jezicima naroda na kojise Ustav odnosi. Ukratko Ustav nije sastavni deo unutrašnjeg ustav-nog procesa. Niti je on izraz potpuno spoljnjeg procesa, kao što je toslučaj sa zemljama koje su izgubile suverena prava, kao i mnoge ko-lonijalne zemlje na putu nezavisnosti. Za razliku od ovih poslednjihnovi Ustav proističe ipak i iz ustavnog procesa u kome su učestvovalevlasti Republike Bosne i Hercegovine.

Takođe, nemoguće je poraz van ustavnog spora izjednačiti sa za-ključkom međunarodnog ugovora van Ustava savezne države. Za-pravo u prošlosti se dešavalo kao i sada da su neka ustavnadokumenta proistekla iz sporazuma između izvesnog broja suverenihdržava. Nasuprot tome, u slučaju Republike Bosne i Hercegovine, nai-lazimo na sporazum, zaključen između postojeće i međunarodnopriznate države i pobunjenih grupa koje su u međuvremenu izgradileunutrašnjim (RS) i spoljašnjim procesom (FBiH) svoj ustavni položaj,i koje su imale i nadalje imaju kontinuiranu kontrolu, odnosno suve-renu vlast nad odnosnim delom te države.

Ovakvim pozicioniranjem Republike Srpske, putem neopozivogmeđunarodnog priznanja, konstitutivnog državotvornog statusa sr-pskog naroda u Bosni i Hercegovini, omogućena je relativna regiona-lna stabilnost. Sledstveno tome Republika Srpska potvrđena je kaonova i trajna regionalna činjenica, arhitektonike regiona ZapadnogBalkana. Trajna zato što se pokazalo u dugom istorijskom kontekstukoga smo napred navodili, da se region ne može stabilizovati na pret-postavci ostvarivanja prava jednih na račun drugih, kao i da jednakostnaroda u pravima, kao uslov dugoročne stabilnosti, zahteva i institu-cionalno obezbeđenje u savremeno doba.

BRANO MILJUŠ

94

Sa gledišta perspektive razvoja potrebna je i sa stanovišta obima idomašaja jedna bitnija revizija, odnosno reforma ustava u Bosni i Her-cegovini kroz institucionalizovanje političke volje i vlasti sledstvenoadministrativnoj podeli nakon arbitraže po kojoj je Bosna i Hercego-vina podeljena na dva entiteta, Federaciju BiH i Republiku Srpsku iDistrikt Brčko.

Perspektiva razvoja sva tri dela i celine Bosne i Hercegovine ležiu njihovom realnom odgovoru da ispune zahteve svetske privrede umodernizaciji i evropeizaciji i ispuni uslove bez kojih je jednostavnonemoguće ostvariti samoodrživu privredu.

Drugo pitanje, tiče se takođe jedne vrlo praktične paralele. Kojimnovim instrumentima da istupi Srbija nakon savetodavnog mišljenjaMeđunarodnog suda pravde da bi zaštitila i unapredila svoje interese.Ovo sve s obzirom na proklamovane prioritete spoljne politike i stu-bove, pomoću kojih te prioritete treba ojačati i približiti ih i u Briselu,Vašingtonu, Moskvi, Pekingu i Ankari ako hoćete, ali i susedima. Umoderno doba, bezbednost nije više definisana isključivo vojnim in-teresima. Naprotiv i pretnje i strepnje postaju globalne i treba ih ak-ceptirati u oblicima i energije, i hrane, i životne pregrejanosti,elementarnih nepogoda, ljudske bezbednosti i blagostanja koja dolazeekonomičnim čuvanjem i prirodnih resursa, ali i zapošljavanjem, inovim investicijama, i svim onim što zapravo treba danas i Srbiji i RS.Naravno iz svih ovih razloga Srbija treba da traži brže članstvo u Ev-ropskoj uniji, ali i da se brže menja uz očuvanje RS, što je jedan veomasložen i težak zadatak. Pogotovo zarad povećanja standarda, boljegživota svojih građana, veće zaposlenosti. Ne na račun, naravno, odla-ganja boljih odnosa u mnogim napred iznesenim pravcima. Ključnopitanje, koje Srbija mora postaviti danas sa stanovišta moderne geo-politike, jeste zapravo pitanje koje se samo po sebi otvara. Da li se saNATO-om može složiti bar oko činjenice koju ne treba dokazivati, dasu moćne siledžije zapravo putem NATO-a marginovalizovali Ujedi-njene nacije. I svi aranžmani su doneseni na osnovu Rezolucije 1244.Naoko je izgledalo za Savet bezbednosti, da je preuzeo kontrolunakon intervencije NATO-a, i potčinio ga civilnim vlastima koja svojaovlašćenja zapravo crpi iz Saveta bezbednosti, čija je vodeća ličnostspecijalni predstavnik generalnog sekretara. Međutim, realno je i


95

tačno, da je u Aneksu 2 uz Rezoluciju predviđeno međunarodno bez-bednosno prisustvo uz suštinsko učešće NATO snaga. Srbija i dalje,posle samoproglašenja nezavisnosti Kosova, ima pravnu prirodu Re-zolucije 1244 koja definiše suverenitet i teritorijalni integritet, dok jeNATO izgleda na Rezoluciju gledao kao na prećutnu saglasnost zapodršku samoproglašenoj nezavisnosti Kosova. U širem pravnom tu-mačenju zapravo se otvara pitanje, da li NATO i na Dejtonski ugovorgleda kao na prećutnu saglasnost da se samo suštinski zagospodarijugoistokom Evrope? Otuda se otvaraju pitanja referenduma, otudazapravo pitanje referenduma o ulasku u NATO ima smisla, jer smodo tog momenta, do referenduma, vojno neutralni i u Srbiji, ali i u RS.Ovo je jedno pitanje, koje po mom dubokom uverenju treba još otva-rati, treba o njemu promišljati i usaglašavati ga kao i sva ova pitanja,sa prosvećenim narodima Evrope, kroz harmonizaciju zakonodavstvaRepublike Srbije sa pravom Evropske unije. Jer naprosto, razgovor natu temu približava argumente, a nama su istinski argumenti, za nau-čno zaključivanje i svrsishodno predviđanje, važniji od svega.

4. Unutrašnji i spoljašnji izvori nestabilnosti BiH

Bivša Jugoslavija je takođe imala regionalni koncept i gradila re-gionalni pristup, sastavljena od šest republika i te regije su bile priličnokomplementarne. BiH je bila centralna regija, kao Jugoslavija u malomi imala je od te strateške pozicije velike koristi. Istina, u kreiranju svogdruštvenog proizvoda, BiH je bila zavisna od okruženja, čak 60% BDP-a je išao na razmenu sa ostalim republikama, a 20% izvan Jugoslavije.

Najteže stradanje i totalno privredno uništenje je zadesilo ovu cen-tralnu republiku koja se nakon rata i pored ogromne pomoći među-narodne zajednice nije snašla u divljem kapitalizmu, lošimprivatizacijama, korupciji i beznađu. Međunarodna zajednica je po-novo pomogla da se uspostavi i definiše pet regija u BiH, koje su uskla-đene u pogledu geografije i ekonomije i one su kao takve egzistirale iposle rata, ali ove regije su komplementarne sa prekograničnim regi-jama koje su u bivšoj Jugoslaviji bile privredne celine, a danas su to su-sedne države i to je prvi i najveći ekonomski razlog za dobrosusedstvo.

BRANO MILJUŠ

96

Drugi krupan problem je što je BiH deindustrijalizovana zemlja,sa precenjenom konvertibilnom markom, koja se čak štampa u Fran-cuskoj, a pošto je konvertibilna marka precenjena, BiH na izvoznomtržištu nema onu prednost koju imaju zemlje čije su valute realnevrednosti. Nema monetarne politike, nema prostora za stimulativnoinvestiranje u dobre projekte, čak ni najbolje da ih uopšte ima, što jeposledica delovanja valutnog odbora, koji je u stvari međunarodniprotektorat nad BiH. Posledica je prema jednom međunarodnomistraživanju, da 97% poslovnih kompanija u BiH, ima do 250 zaposle-nih, a samo tri firme imaju više zaposlenih od ovog broja. To praktičnoznači da BiH ima samo mala i srednja preduzeća, koja su u ovim uslo-vima veoma ranjiva, teško dolaze do povoljnih kredita, ne mogu dadođu do najnovijih tehnologija i nemaju snagu koju su imala velikapreduzeća. A pre rata su postojali moćni giganti, ŠIPAD sa 40.000 za-poslenih, UNIS sa 20.000, Energoinvest sa preko 20.000. Međunaro-dna zajednica je imala ekonomsku taktiku da velike firmedecentralizuje, da se najkvalitetniji delovi privatizuju a da ostalo pro-padne. Kada je došla entitetska granica nakon Dejtonsko– Pariskogugovora, onda su od jedne firme nastale dve, a neretko je uprava ujednom, a sve fabrike u drugom entitetu, što je samo ubrzalo ekonom-sko urušavanje i propadanje. Strategija ekonomskog razvoja na dr-žavnom nivou ne postoji, a i da ju je međunarodna zajednica napisalateško bi se implementirala zbog entitetskih tenzija, a u FBiH i među-kantonalnih političkih tenzija.

U svemu tome su brojni unutrašnji izvori nestabilnosti BiH. PodaciSvetske banke pokazuju da je broj siromašnih povećan ove godine20% u odnosu na prethodnu godinu. Prema domaćim entitetskimprocenama bosanskohercegovačka stvarnost je još sumornija: ona go-vori da oko 80% građana BiH živi na granici siromaštva. Više od300.000 porodica živi bez ikakvih primanja jer su to „porodice u ko-jima niko ne radi“.66 Nezaposleno je pola miliona ljudi i to predstavljarekord u regionu. Od 400.000 zaposlenih 100.000 radi u javnoj upravi,što dodatno usložnjava problem, s obzirom da su to nešto veće zarade


97

66 Podaci Agencije za statistiku BiH, godišnji izveštaj za 2010. godinu.

koje popravljaju inače loš prosek mesečnih primanja od oko 800 km,što je i inače manje u odnosu na decembar 2009. godine.

U ovu kategoriju siromašnih slobodno se može pripisati i većinapenzionera kojih u RS i Federaciji BiH ima oko 600.000, njihova pro-sečna penzija iznosi 320 km, od kojih je minimalna penzija u RepubliciSrpskoj 160 km, a u Federaciji BiH 290 km.

Utešno je što BiH ipak nije prezadužena zemlja, mereno kriteriju-mima Evrostata o udelu duga u bruto domaćem proizvodu. Naimena ovoj listi nema BiH jer formalno i nije kandidat za članstvo u Ev-ropskoj uniji, ali da je uopšte rangirana nalazila bi se na samom dnuevropske tabele, gde se inače nalaze zemlje sa najmanjim dugom.

U ovakvim uslovima dominantnih faktora unutrašnje nestabilno-sti, duboke krize i još dubljih političkih podela održani su parlamen-tarni izbosri u BiH 3. oktobra 2010. godine. Uprkos bučnim pozivimana promene, predratnim vokabularom nacionalno ostrašćenih stra-naka, potvrđena je dominacije većine vladajućih partija. Jedina zna-čajnija promena dogodila se u Federaciji BiH, na bošnjačkoj strani gdesu stranke za BiH, Harisa Silajdžića i SDP Zlatka Lagundžije zamenileuloge na političkom nebu BiH.

Sledeća karakteristika, letimičnim pogledom konačnih rezultataizbora u BiH,67 potvrđuje politički legitimitet stranaka „Aprilske koa-licije“ koji su već zapazili strani analitičari, isti oni koji su ovakav ishodpriželjkivali, a neki od najuticajnijih diplomata međunarodne zajed-nice i zagovarali, jer su direktno, a neretko i preko nevladinih organi-zacija i uticajnih medija presudno oblikovali ovakav ishodparlamentanih izbora u BiH. Ovi nabrojani elementi bi mogli istovre-meno i da se uvrste u spoljašnje izvore nestabilnosti u BiH.

Pojavni oblici ovakvih spoljnih izvora nestabilnosti su povremeniistupi stranih javnih službenika, poput Vilijema Montgomerija, bivšegambasadora SAD, koji u više autorskih radova na prostorima regionaponavlja da je BiH „propala država“ u kojoj ništa ne funkcioniše i daje jedno od rešenja mirna disolucija zemlje. Sličnu konstrukciju je sre-dinom septembra ove godine dao i Henri Kisindžer, bivši američki dr-

BRANO MILJUŠ

98

67 Zvanični podaci CIK (Prilog 5).

žavni sekretar. U izjavi za „Večernji list“ Kisindžer je naveo da je BiHveštački stvorena u bivšoj Jugoslaviji, kao i da su je zapadne sile „glupopriznale kao državu“. Sličnu emociju za ostrašćene stavove BernaraAnrija Levija svojevremeno je pokazao i naš istaknuti ismanolog DarkoTanasković: ,,Jedino tako je moguće objasniti rađanje civilizacijski per-verznih stavova, kao što je, na primer, zalaganje francuskog filozofaBernara Anrija Levija da ,,Bosancima“ (tj. bosanskohercegovačkimMuslimanima) treba dati oružje, a oni će tad znati kako da „odbace sr-pski fašizam i da na Drini brane vrednosti zapadne civilizacije“. Da bise takav ishod pokušao preduprediti, za početak bi na sve jezike bal-kanskih naroda trebalo prevesti i široko rasparčati podsticajni i zabri-njavajući ogled Samjuela Hantigtona „Sudar civilizacija“. „Ako jemožda po nečijem mišljenju i zaverenički, bar je civilizovan“.68

Uz dužno poštovanje pomenutim ekspertima valja u ovoj skromnojanalizi podsetiti da je najveći istorijski argument za opstanak Bosne iHercegovine u strukturi dugog trajanja. Potpuno su proizvoljni i ne-utemeljeni u realnim istorijskim argumentima navodi Montgomerijada Srbi i Hrvati, BiH ne osećaju kao svoju državu i ne žele da žive unjoj. Još manje se argumenti za takvu proizvoljnu hipotezu mogu tra-žiti u onome što Samjuel Hantington naziva „sukobom civilizacija“.

Puna istina o prirodi rešenja bosanskohercegovačkog pitanja injena realistička slika krajnje je kompleksna i nadilazi ovakve pojed-nostavljene, površne i usputne uvide i jednostrane metodološke pri-stupe. I mnogo veći naučni autoriteti od pomenute dvojice su Bosnui Hercegovinu analizirali kao najmanje dve zemlje, kroz njenu burnuistoriju, ali istovremeno kao celovitu državu, koja nikad nije imalajedinstvenu etničku osnovu, niti ujednačenu kulturnu tradiciju kaonaprimer Srbija i Hrvatska, nisu imale jedinstvenu težnju za nacio-nalnom i kulturnom samosvojnošću svoga većinskog naroda kao Slo-venija naprimer ili Makedonija.

Zapravo do pune istine o prirodi njenog bivstvovanja i tajne nje-nog opstajanja naročito u budućnosti ne možemo doprineti uvažava-njem isključivo jednog i ignorisanjem drugog obeležja takođe


99

68 Darko Tanasković, Islam i mi, Partenon, Beograd, 2002, str. 102.

validnog za naučnu analizu, već sposobnošću da zahvatimo njen du-boko protivrečan karakter i gotovo nespojive faktore i njeno dvojstvo.Tek tako je moguće analizirati i spoznati realističke faktore koji su do-prinosili da BiH bude lako potčinjavana i prepotčinjavana od osman-sko-turske vladavine do austrougarske aneksije i procesa stvaranjaJugoslavije, ali i te iste faktore kako deluju na otvaranju Istočnog pi-tanja, urušavajuće na slomu Austrougarske monarhije i dezintegra-ciono na komadanju bivše Jugoslavije, kao i da secesionistički delujuna secesiju kao protivpravni čin, a u najnovije vreme i potpuno spo-natano i umirujuće na povratak Turske na Balkan. BiH nije urasla ievoluirala u moderan savremeni svet kao što su naprimer Nemačkaili Francuska. Postepenim osvajanjem Bosne, osmansko-turska vlastje potpuno uništila feudalnu bosansku državu i u zauzetim oblastimaBiH uspostavila svoj društvenopolitički sistem. Granice se jesu me-njale i to brojnim mirovnim sporazumima, a granice na istoku premaSrbiji i jugu prema Crnoj Gori su se pak formirale u skladu sa fakti-čkim stanjem koje je stvarano oslobodilačkim pokretima Srba i Crno-goraca u 18. veku iako su se i ove zemlje formalno-pravno nalazile usastavu Osmansko-Turskog carstva sve do Berlinskog kongresa 1878.godine, kada su dobile međunarodno priznanje i postale nezavisnedržave, čije su granice određene odredbama tog ugovora. To posre-dno može da znači da su i granice BiH kao vojna oblast u sastavuOsmansko-Turskog carstva takođe, delom, dobile međunarodno priz-nanje jer su zaštićene odredbama tog ugovora, a njihov značaj se uistorijskom smislu održavao sve do savremenih rešenja bosanskoher-cegovačkog pitanja i u vreme stvaranja države SHS, a naročito uvreme obnavljanja elemenata državotvornosti, formiranjem ZAVNO-BIH-a ali i tamo jednostavno nije bilo suverene vlasti koja je karakte-risala bivšu državu, kakva je bila srednjovekovna Bosna, tako da okontinuitetu njenog državnopravnog postojanja nema ni govora. Prebi se moglo reći da je postojao kontinuitet verskih delovanja koji suodlučujuće doprinosili da se u kolektivnim pamćenjima hrišćana imuslimana zadrži u dugom periodu istorije BiH, negativna remini-scencija prema osmansko-turskoj vlasti, jednih a pozitivna kod dru-gih, toliko intezivna da se evidentno oslikala i u poslednjimetničko-verskim ratovima. Ovo pozitivno osećanje bosanskih musli-

BRANO MILJUŠ

100

mana bilo je uzrokovano njihovim učešćem u vojnim poduhvatimaOsmanlija i zauzvrat oslobađanjem tog stanovništva od teških drža-vnih nameta pa se tako i tada i kasnije učvršćivala svest o njihovomposebnom mestu u Carstvu. I mada se stanje u pogledu verske i etni-čke strukture bosanskog stanovništava menjalo, u kolektivnom pam-ćenju naroda ostao je pozitivan odnos i nostalgično sećanje na periodbrojčane dominacije jednih naspram drugih bez obzira i utoliko prešto se taj odnos u statističkom pogledu menjao, a on je i u najsavre-menijim rešenjima bosansko-hercegovačkog pitanja igrao ne maluulogu sa stanovišta straha od hegemonije, savremenim rečnikom re-čeno. A ovaj strah od hegemonije i danas predstavlja jedan od najvećihfaktora nestabilnosti savremene BiH. U njenom okrilju se iznedrila ivekovna borba etničkih zajednica za većinsku dominaciju.

Za razliku od statističkih pokazatelja o strukturi bosanskoherce-govačkog stanovništva, gde su kriteriji i pokazatelji manje-više ujed-načeni, mnogi procesi u BiH od strane srpske, bošnjačke ili hrvatskeistoriografije kroz vekove su pogrešno tumačeni, sve do kompleksasavremenih rešenja bosanskohercegovačkog pitanja i u tom pogledusavremeni naučnici nisu ni najmanji izuzetak. Primera radi, navedimokarakter bogumilstva u Bosni i značaj Bosanske crkve, pojam drža-vnosti i položaj medijavalne Bosne, zatim institucije devširme (danaku krvi) kao takođe značajanog faktora islamizacije, ali sa sudom i an-gažovanim zaključcima o njoj koji je u različitim istoriografijama pre-težno subjektivan i često je zavisio od religijske i nacionalnepripadnosti autora koji su ga izvodili, do uzroka i povoda Prvog svet-skog rata odnosno casus belli – kako su Centralne sile smatrale ubistvoFranca Ferdinanda 28. juna 1914. godine u Sarajevu od strane GavrilaPrincipa. Pojave ZAVNOBIH-a u Drugom svetskom ratu, uzroka ipovoda poslednjeg etničkog i verskog rata u BiH, genocida na deluteritorije BiH nad delom stanovništva, ratnog zločina s tim u vezi nasve tri zaraćene strane, ubijanju Sarajeva na Markalama i tome slično.Svako ishitreno i jednostrano analiziranje navedenih događaja pose-bno u edukativnom smislu može postati faktor spoljnih ili unutrašnjihnestabilnosti BiH.

Ipak i pored velikih razlika u analizi mnogobrojnih istorijskih do-gađaja i procesa postoji i temeljna analogija između savremenih reše-


101

nja moderne BiH, zastupljene pojavom ZAVNOBIH-a i kasnije fede-ralne jedinice kao Republike BiH, koja će se nakon etničkog i verskograta prestruktuirati u evropeiziranu BiH, Dejtonsko–Pariskim ugovo-rom konstituisanom od dva entiteta, kasnije arbitražom i jednog dis-trikta i srednjovekovne banovine i kraljevine Bosne koja je došla nasvet plemenskih teritorija, širila se na njihov račun i uključivala ih usebe. Ta temeljna analogija pretpostavlja razumevanje velikog dvoj-stva na primeru BiH koje je nedostajalo u analizi napred pomenutadva autora, a bez kog nema realističkog poimanja modernog društvauopšte, pogotovo ne svetskog društva niti savremenog procesa glo-balizacije. A on sam, kao proces, nosi u sebi najveće dvojstvo suštinei forme, nemerljivo uvećavajući i stvaralačku destruktivnu stranuovog velikog dvojstva.

Prirodu savremenih rešenja bosanskohercegovačkog društva valjauskladiti sa otklanjanjem unutrašnjih i spoljašnih faktora nestabilnosti,a to je moguće jedino visoko uzdižući civilizacijske kriterijume na mo-gućnosti rasprostiranja ekonomske dobrobiti nasuprot enormnog ši-renja regionalnog siromaštva, obogaćivanja nasuprot poništavanjukultura multinacionalnosti, multikulturalnosti i multikonfesionalnostinasuprot sukobu civilizacija i uskonacionalne samodovoljnosti i za-čaurenosti, globalnoj demokratiji sa nečelom jednakosti za sve državenasuprot autoritativnoj svetskoj državi sa načelom jednakosti rezervi-sanoj samo za uski krug najmoćnijih država, pouzdanom miru nasu-prot mogućnostima obnove ratova. Podele iz raznih razloga, neretkoiz nacionalističkih ili religijskih, neke političke snage guraju u poisto-većivanje samo sa srednjovekovnom bosanskom državom, druge saBiH pod osmanskom okupacijom, neke opet sa BiH pod austrougar-skom okupacijom, neke sa BiH za vreme NDH, druge sa BiH za vremeBroza a neke isključivo sa dejtonskom BiH. A cela istorija BiH je njenarealnost. Nakon ovogodišnjih izbora analizirajući konačne rezultateizbora koje je objavila CIK, sporazum između dva HDZ-a je sasvimočekivan. Kako je takav sporazum pre ovoga već potpisan između SDSi SNSD na srpskoj strani sasvim je očekivan i sporazum između SDAi SDP na bošnjačkoj strani. Ali problem na nivou BiH tek onda nastajejer na nivou BiH vladajuće nacionalne elite nisu sposobne za demo-kratizaciju odnosa i realizaciju prirode savremenih rešenja sa otklanja-

BRANO MILJUŠ

102


103

njem napred nabrojanih unutrašnjih i spoljašnih faktora nestabilnostiBiH, odnosno nisu sposobne demokratizacijom izbornog procesa, im-plementirati ih i konstituisati legitimnu i legalnu vlast na nivou BiHkao države koja će preuzeti punu odgovornost za integracije u Evrop-sku uniju. Glavni uzroci ove populističke nespremnosti političkih, na-cionalnih elita leže uistinu u podelama u strukturi društva istereotipima koje jedni o drugima imaju Srbi, Hrvati i Bošnjaci. Ovo jena veoma zoran način pokazalo upravo objavljeno istraživanje docentazagrebačkog Fakulteta političkih nauka dr Bože Skoka pod naslovom„Šta Hrvati, Bošnjaci i Srbi misle jedni o drugima, a šta o BiH“.69 Napitanje kako ocenjuju jedni druge zanimljivo je uočiti da nijedna odmeđusobnih ocena nije ni trojka, a posebno pada u oči da je čak 50odsto bošnjačkih ispitanika navelo da ne voli Srbe zbog toga što suagresivni i nasilni. S druge strane samo 14 odsto hrvatskih ispitanikasmatra da su Srbi agresivni i nasilni. BiH je za 30 odsto ispitanika „po-deljena država bez budućnosti“ a za većinu anketiranih između 30 i40 godina starosti, BiH je država koja „živi na aparatima međunarodnezajednice“. Za umnu i odgovornu politiku indikativno je da Bošnjaci iSrbi kao dve najveće nacionalne grupe u BiH najlošije misle jedni odrugima i što se njihovo međusobno poverenje ne smanjuje ni 15 go-dina nakon potpisivanja Dejtonsko–Pariskog mirovnog sporazuma.To samo potvrđuje koliko je Srbija s pravom činila napore u potpisi-vanju Istambulske deklaracije jer se spoljnim faktorima, odnosno vo-đenjem spoljne politike moraju činiti i takvi napori kada oni i nisunastavak unutrašnjeg kursa (Sporazum o specijalnim vezama). Pose-bno je značajno da nema saglasnosti nacionalnih zajednica o uzrocimai krivcima za rat. Naime, Bošnjaci i u nešto manjoj meri Hrvati, optu-žuju Srbe za početak rata u BiH, a Srbi za krvoproliće optužuju Bo-šnjake i nešto manje Hrvate. Ono što je najtragičnije jeste spoznaja daće se ovi stereotipi prenositi na sledeće generacije bez kritičkog sagle-davanja pune istine o uzrocima rata i raspada zajedničke zemlje, jer jenedopustivo visok procenat od čak trideset odsto ispitanika iz sve trinacije koji smatra da je BiH neodrživa i neperspektivna država. Upo-redna analiza nastavnih sadržaja u srednjoškolskim udžbenicima, di-

69 Božo Skoko, Istraživanje Instituta FPN, Zagreb, 2010. godine.

plomskim radovima i magistarskim i doktorskim tezama na visoko-školskim ustanovama nedvosmisleno dodatno potvrđuje da je taj ra-skorak potencijalno u budućnosti još moguće i veći, jer se na tom planumeđuentitetskog usaglašavanja nastavnih planova i programa apso-lutno ništa ne radi. Ovde je bitno zapaziti da BiH nema jedinstvenogprograma u ovoj oblasti, usklađenog sa dvoentitetskom strukturom,jasnom ulogom u aktuelnoj i budućoj poziciji u EU koja proizilazi izSporazuma o stabilizaciji i pridruživanju.

Otuda stalno treba imati na umu da je BiH zapravo čedo ovakoshvaćene izbalansirane dvojne globalizacije čiji je ustavotvorac veomaneobične ustavne slike, iz ugla međunarodnog prava, formalno bilapregovaračka strana za zaustavljanje etničkog rata zaraćenih stranau BiH. Time ne samo što potvrđujemo opšte prihvaćeno mišljenje daje sama priroda savremenog rešenja bosanskohercegovačkog pitanjaspolja nametnuta, nametanjem mira, dakle kapitulantskim ugovorom,kapitulirala su sva tri nacionalna programa, nego je i sama sadržinaAneksa 4 Dejtonsko–Pariskog ugovora postala najviši pravni akt, sna-gom ustavnog diskontinuiteta. Zato ću ovde nimalo slučajno i nimalobez razloga citirati poznatog naučnika Emila Dirkema „da su sva pri-mirja nametnuta silom uvek privremena i ne smiruje duhove“, negoumnožavaju unutrašnje i spoljašnje faktore nestabilnosti, a BiH je iz-gleda najeklatantniji primer u regionu.

Uostalom, nametanje rešenja, strogo egzaktičko-pravnom meto-dom analizirano, uvek je kroz istoriju bilo sastavni deo onih breme-nitih hegemonizmom nametnutih rešenja, koja su trajno opteretilaperspektivu demokratskog razvoja BiH. Tako, nakon pada srednjo-vekovne bosanske države, ona je od 1463. godine bila praktično vojno-administrativna oblast osmansko-turske vlasti, da bi je upornomdiplomatskom akcijom, uz podršku Nemačke i Velike Britanije, odlu-kom Berlinskog kongresa, Austrougarska monarhija, dobila kaopravo da okupira, kako bi nakon aneksije 1908. godine ona i formalno-pravno postala habzburška pokrajina, potom je nakon raspada Au-strougarske monarhije 1918. godine ušla u sastav Države SHS, da bikao sastvani deo Države SHS ušla i u Kraljevstvo SHS, gde je obrazo-vana i Zemaljska vlada za BiH, na političko-teritorijalnoj celini BiH,koja je razbijena na upravna područja tek šestojanuarskom diktatu-

BRANO MILJUŠ

104

rom 1929. godine, ali je i tada i čitavo vreme između dva svetska rata,hegemoniju u BiH imala politika srpskog velikodržavlja, a u periodufašističke okupacije u BiH je nametnuto u osnovi jedno fašisoidno-he-gemonističko rešenje, velikohrvatskog totalitarizma, NDH tipa.

Iako sa stanovišta savremenih rešenja bosanskohercegovačkog pi-tanja i osnivača zasedanje ZAVNOBIH-a od 1943. godine nakon ra-nijeg uticaja bosanskohercegovačke misleće omladine, posebno narazotkrivanju stvarne potrebe i prirode savremenog rešenja bosan-skohercegovačkog pitanja, koja je imala Prvo, Drugo i Treće otvorenopismo bosanskohercegovačke studentske omladine, objavljena 1937,1938. i 1939. godine, po svojoj pravnoj, istorijskoj i političkoj argumen-taciji predstavljaju neprocenjiv i neprevaziđen dokument do najsa-vremenijih rešenja bosanskohercegovačkog pitanja, koji će tekosnivanjem ZAVNOBIH-a, ne samo dati pravi doprinos afirmaciji fe-deralnog statusa BiH, nego je Bosni vraćena njena istorijsko-političkaindividualnost i elementi za državotvornu tvorevinu, kao istorijskiidentitet, nakon 480 godina. Ipak će se sve nade, a posebno one done-sene u Deklaraciji o pravima građana BiH, na drugom zasedanju ZA-VNOBIH-a 30. juna u Sanskom Mostu, kojim se građanima garantujusva politička i građanska prava, biti izneverena. Stvarni razlog izne-verenih nada, demokratskih i građanskih sadržaja u razdoblju 1945–1990, u jednopartijskom sistemu je bila jedina partija SKJ kao političkihegemon, koji se istina razlikovao od ostalih komunističkih partijaistočnoevropskog lagera po ustavnim reformama od kojih je najzna-čajnija za istraživanje ona iz 1974. godine i uvođenja defakto konfede-ralizma u Jugoslaviji.

Od 1990–1992. godine u periodu tranzicije i partnerstva i kasnijepolitičkih sukoba i rata zaraćenih strana, bošnjačka SDA, srpski SDSi hrvatski HDZ su uporno težili za hegomonijom u BiH i u svim fa-zama teritorijalizacije vlasti, nametali su hegemonistička rešenja, pre-laskom od komunističkog ka nacionalnom kolektivizmu. A poslednjirat zaraćenih strana je pokazao upravo to, da hegemonija ugrožava irazara BiH u samom njenom biću konstitutivnosti (o kojoj su u otvo-renom pismu bosanskohercegovačke studentske omladine, mislećiljudi daleko od vojne baze u Ohaju bezmalo pola stoleća ranije, pisaliupravo suprotno od onog što je tamo nametano tj. da BiH nije ni sr-


105

pska ni hrvatska ni muslimanska, nego i srpska i hrvatska i musli-manska), a potom da su njeni nosioci i osnovni politički krivci i po-kretači rata i nosioci dezintegracije BiH, jednako kao i nosiociselektivne pravde u nametanju neprirodnih rešenja, nosioci i necivi-lizacijske destrukcije.

Zato dublje izučavanje primera jedne male zemlje na Balkanu, po-gotovo u kontekstu pouka iz etničkog i građanskog rata, otvara te-meljno pitanje tipova hegemonije i mogućnosti primerenekonceptualizacije smisla konsenzualne ili liberalne hegemonije kojaizražava ne samo partikularne interese supersila već i šire interesesvetske zajednice, koja bi eventualno mogla da uvažava značajnumeru multipolarnosti sveta.

Snažno svedočanstvo sazrevanja ovog procesa pruža analiza pro-puštenih prilika za mirno rešenje bosanskohercegovačke krize. Nemanijednog novog pitanja koje nije usaglašavano u svim tim mnogobroj-nim planovima koji polaze od Mirovne konferencije o bivšoj Jugosla-viji do Konferencije za implementaciju mira u BiH, osim što se zornouočava period kada SAD preuzimaju inicijativu, stavljajući u stranučak i plan svog bivšeg državnog sekretara za spoljnu politiku, zajednosa lordom Ovenom, kada odlučuju da uvežbaju svoje političko lider-stvo u ozbiljnoj evropskoj krizi, agresivnom metodom nametnutihsporazuma, prvo Vašingtonskog, kojim je uvedena realistička slikasecesije i skraćenje BiH, upereno protiv preostale RS do njenog kona-čnog rešenja, globalnom militantno-policijskom kontrolom, interven-cionističkim bombardovanjem, kontrolisanim ratom i prisilom svihvrsta rešenja Dejtonsko–Pariskim ugovorom.

Ali ono što je promaklo većini analitičara bosanskohercegovačkihprilika, a smatram takođe značajnim rezultatom ove anlize, jeste ne-pobitna činjenica da se upravo tim treniranjem, agresivne, globalne,militantne strogoće, stvarao regionalni i pripremao unipolarni glo-balni model, za permanentne preventivne ratove ne samo za jugoistokEvrope nego je polako bez mnogo emocija za bosanskohercegovačkuetničku dramu u kojoj se ova mala zemlja našla, stvarana centralnapredominacija u velikoj transformaciji sveta. Tako militantno kriloglobalne elite moći dopušta sebi mogućnost oklevanja, pa čak i mini-ranja iznalaženja pravovremenih rešenja ali i munjevito vođenje ra-

BRANO MILJUŠ

106

tova do kraja, kada je to u njihovom interesu, pod izgovorom zau-stavljanja lokalnih ratova ili preventivnog zaustavljanja ratova, uzdozvoljenu upotrebu nuklearnih bojevih glava i osiromašenim ura-nijumom, čije se katastrofalne posledice ne ispituju ni po ekološkukrizu, niti po biološke resurse niti na ljudsku vrstu. Ceo taj proces sa-zrevanja unipolarnog sveta uz kasniju „preventivnu“ opasnost od te-rorizma, kao vrh ledenog brega, bio je kamufliran jednom „brigom“za gubljenje kontrole pred opasnošću rata bez kraja, zaraćenih stranana bosanskohercegovačkom prostoru jugoistoka Evrope. Izvor spo-ljašne nestabilnosti BiH postaje u ovako sagledavanom sukusu bližeistorije i saznanje da je više nego jasno da onaj ko ima politički kapa-citet i moć da donese i nametne Opšti mirovni sporazum, da donosiUstav jednoj maloj zemlji na Balkanu, on ima i moć da menja taj ustavako je uistinu nefunkcionalan i koči do kraja implementaciju svih je-danaest aneksa Dejtonsko–Pariskog sporazuma. Umesto toga Među-narodna zajednica (kroz prudski proces, butmirski proces i aprilskipaket), oličena prevashodno u Evropskoj uniji, insistira da se nacio-nalne političke elite ugrađene u Dejtonsko–Pariski ugovor dogovoreo ustavnim promenama u nedostatku vlastite strategije koja samimtim postaje značajan spoljašni faktor nestabilnosti BiH. Treniranje glo-balne, agresivne militantne strogoće se sada seli u druge regionalnekrajeve, a prostor zapadnog Balkana prepušta nacionalnim strategi-jama političkih elita koje nisu u stanju usled podeljenih nacionalnihinteresa ni oko čega da se dogovore. Nacionalne elite sa filigranskompreciznošću prepoznaju taj prazan prostor i dodatno se radikalizujuoživljavajući nerealne nacionalne programe koji su devedesetih go-dina prošloga veka potpuno poraženi. Sada oni ponovo tako osnaženičak dojučerašnjim levičarima, svoja praktična delovanja, ne menjajućiprograme svojih stranaka postaju udruženim snagama unutrašnji fak-tori nestabilnosti BiH a da toga nisu do kraja svesni jer svi zastupajunacionalne interese na nedovršenoj teritorijalizaciji vlasti. Stoga se ot-vara ključno pitanje kako je moguće petnaest godina nakon Dejton-sko–Pariskog sporazuma, pod teretom najkomplikovanijihinstitucionalnih struktura i garancijama za njihovo očuvanje, sa za-mrznutim procesom reformi Ustava, nakon ovogodišnjih izbora, oživ-ljavanjem ideje o trećem entitetu od strane bosanskih Hrvata i


107

nedovoljno promišljenom, pomalo avanturističkom podrškom odstrane bosanskih Srba, pokrenuti procese u BiH sa mrtve tačke sa ci-ljem eliminacije i unutrašnjih i spoljašnjih faktora nestabilnosti BiH.Odgovor je možda u samoj prirodi Dejtonsko–Pariskog sporazumakoji je uspostavio novi model državnog uređenja – supradržavni, anjegovi potpisnici i garanti su i Srbija i Hrvatska. Kako je i Evropskaunija jedinstven sistem koji svoje nadležnosti sprovodi putem dvaosnovna nivoa upravljanja tj. supranacionalne i internacionalne (me-đuvladine) institucionalne strukture, to ove dve zemlje koje su zna-čajno odmakle izgradnjom dobrosusedskih odnosa na putu uEvropsku uniju, imaju i obavezu da potvrde i ojačaju svoju pozitivnuulogu u BiH. Institucionalni okvir za početak može da bude Regio-nalni savet za saradnju koji je proizišao iz Pakta za stabilnost u jugoi-stočnoj Evropi. Ali vrlo brzo bi s obzirom na dosadašnja iskustva(RSS) bilo moguće formiranje prekograničnog ministarskog saveta sa-činjenog od eksperata – predstavnika sa izvršnom odgovornošću izsvake od ove tri države, što bi, u slučaju BiH, proizilazilo iz državnihili entitetskih odgovornosti, u zavisnosti od najaktuelnijih i vitalnihinteresa sviju u regionu, a to bi na najkonkretniji način unapredilo re-gionalnu saradnju. Srbija i Hrvatska već održavaju specijalne veze sasvojim matičnim narodima, sporazumi koji su na različite načine rea-lizovani doneli su niz pozitivnih rezultata, posebno u oblastima obra-zovanja, energetike i ekonomije, ali je sada došao trenutak kada bi tinajpozitivniji procesi mogli biti od koristi za jačanje plana međuna-rodne zajednice za izmenom svog daljeg prisustva u BiH, koji nije bionaročito uspešan u liku OHR-a. Jedino tako bi se mogla unapreditiregionalna saradnja u dejtonsko-pariskom trouglu koji bi relaksiraounutrašnje napetosti nemogućnošću izbora Saveta ministara BiH, aunapredio bi se ekonomski razvoj, regionalna trgovina, domaće istrane investicije, unapredila bi se borba protiv organizovanog krimi-nala, saradnja u oblasti bezbednosti i diplomatije, jače uključivanje uevropske tokove u oblasti obrazovanja i naučno-tehnološkog istraži-vanja a parlamentarna saradnja bi bila bitno unapređena kao „krovniprioritet”.

BRANO MILJUŠ

108

V DEOZAKLJUČNA RAZMATRANJA

Geopolitički cilj Republike Srbije je pristupanje Evropskoj uniji.Pošto je reč o maloj zemlji ovaj strateški cilj je realno ostvariv tek saboljim unapređenjem međususedske saradnje, većim razumevanjemi unapređenjem poverenja da bi tako razvijenim dobrosusedstvommogla u punom kapacitetu zajedno sa susedima, ozbiljnije da uče-stvuje u političkom i ekonomskom oblikovanju kontinenta kome svizajedno pripadamo. Da je ovaj zaključak u monografiji, koja ima am-biciju tek da sistematizuje jedan broj pitanja iz oblasti dobrosusedstva,da ukaže na realne probleme i protivrečnosti ali i predvidi doglednubudućnost, blizu naučne istine, koja bi mogla biti i realna strategija,pokazuju daleko veće zemlje od Srbije, koje da ne bi gubile na značajuulaze u regionalne blokove i kao takvi subnacionalni, nadnacionalnitzv. podržavljeni kontinenti opstaju kao bitni akteri u međunarodnimodnosima. Države manje i srednje veličine, poput Srbije, upravo u re-gionalnim blokovima i forumima vide jedinu mogućnost da umnožesvoj uticaj prema vani i povratno osnaže unutrašnju strukturu iz kojeizlazi snaga moderne spoljne politike.

Za međunarodne odnose, pa tako i dobrosusedske odnose kao deomeđunarodnih odnosa treba imati na umu da ih u značajnoj meri na-ročito u savremenim uslovima globalizma, integracionalizma tehni-čko–tehnološkog, trgovinskog i uopšte privrednog, karakteriše jedanod ranije dobro poznat fenomen koji u moderno doba poprima fanta-stične razmere. To je fenomen koji za posledicu ima očiglednu i nezau-stavljivu činjenicu da jedan događaj od međunarodnog značaja, ujednom delu sveta izaziva slične posledice u drugom delu sveta. Ovajfenomen je poznat pod imenom interdependencija. Njegova suštinajeste da sve što se događa u jednom delu sveta u međunarodnim od-

109

nosima može da bude sistemom spojenih sudova preneseno na svakogpojedinca u svetu. Dakle ni pojedinac, ni država u kojoj on živi, dok-trinarno gledano ne mogu biti samodovoljno zaštićeni od nevolja kojesvoj izvor mogu imati negde daleko, čak i na drugom kontinentu.

U tom kontekstu afrički virus koji je zahvatio Tunis, Egipat, Jemen,Libiju objektivno može biti prenesen na susedne zemlje ZapadnogBalkana. U tom pogledu realno se nameću dva scenarija. Ili će zemljeZapadnog Balkana krenuti ubrzanim koracima dobrosusedskih od-nosa i ubrzane integracije u Evropsku uniju, ili zaista mogu biti zah-vaćeni virusom socijalnih nemira i organizovanog bunta usledekonomske krize i niskog standarda i povećane nezaposlenosti neza-pamćene u ovom delu sveta. Pritom se mora imati u vidu da ni dobravlada, zadovoljavajući ekonomsko socijalni sistem, dobro pripodob-ljena politička, etička međunacionalna praksa ne mora da garantujemiran i siguran razvoj u budućnosti. Otuda možemo zaključiti da sui određene integracije koje su zahvatile susedne zemlje na ZapadnomBalkanu posledica interdependencije kao sudbinske posledice svihljudi, nakon ratova koje smo napred analizirali naročito na primeruBiH, jer je to nejeklatantniji primer uticaja međunarodne zajednice,dometa tog uticaja i realnosti savremenog sveta.

Dobrosusedstvo kao savremeni koncept je nemoguće uspešno raz-vijati bez pomoći drugih disciplina i naučnih saznanja, prevashodnoekonomije, politike, prava, geografije, geopolitike. Nadalje ono kaodisciplina mora da maksimalno razvija regionalni princip a misli glo-balno, da uvek pred očima ima ceo svet. Svest o tome da regionalnapraksa jeste prostorno ograničena, čini takvu praksu realnom bez ob-zira na različitosti, nacionalne, kulturološke, verske i ne dozvoljavada država prenebregavajući vlastite nedostatke, pada u samozaljub-ljeno i nedopustivo uopštavanje svojih rezultata. Najbolji primer zato su evropske integracije i odnos EU prema našem regionu koji jedvosmeran kada je u pitanju npr. politički značaj zone slobodne trgo-vine u Jugoistočnoj Evropi. Ona jeste politički i ekonomski projekatEU ali je i istinski interes ovih zemalja bez koga osnovni cilj pacifika-cija regiona ne bi bio moguć.

Balkanske zemlje, uključujući i Moldaviju, 19. decembra 2001. pot-pisale su Centralnoevropski sporazum o slobodnoj trgovini (CEFTA),

BRANO MILJUŠ

110

koji je zamenio mrežu bilateralnih ugovora o slobodnoj trgovini.Nakon ulaska u EU, 1 januara 2007. iz CEFTA su izašle Rumunija iBugarska. Zemlje koje su ostale u sporazumu: Srbija, Albanija, BiH,Makedonija, Hrvatska, Crna Gora, UNMIK–Kosovo i Moldavija, tre-nutno čine zajedničko tržište od oko 27 miliona potrošača.

Zemlje Zapadnog Balkana u svom interesu stvaraju uslove za har-monizovanu robnu razmenu unutar regiona i posredno donose velikepogodnosti a tiču se odnosa na mogućnosti ulaska na susedna tržištakoja su bila teže dostupna (za Srbiju hrvatsko tržište i tržište FBiH) ipovećanje učešća na ostalim tržištima. Prednost CEFTA, kao tržištane tako male veličine u evropskim okvirima, je i to što svaku od ze-malja regiona čini atraktivnijim mestom za strani kapital, (SDI) bezkojih nema brzog razvoja zemalja u tranziciji, što u osnovi još više po-diže zainteresovanost ulagača. Postoje naravno i problemi među ko-jima npr. više od sto vrsta necarinskih barijera, npr. komplikovaneprocedure na graničnim prelazima, obimno administriranje, nedovo-ljan broj međunarodno priznatih akreditacionuh i sertifikacionih tela.

Međutim, i pored tih problema, bolje reći savladavajući te pre-preke ubrzava se sposobnost svake od zemalja za ubrzano priključe-nje EU, gde bi sve zemlje Zapadnog Balkana na neki način trebalo dase pripreme za obaveze koje podrazumeva članstvo u EU. Zajedničkotržište ekonomski sličnih zemalja može da posluži kao poligon za te-stiranje spremnosti da se uđe na otvoreno tržište koje nije idelano alipretežno vlada na tržištu EU. „Čak i da nije formalni uslov za uspešnuintegraciju sa Evropskom unijom, razvoj i unapređenje regionalne sa-radnje je jačanje veza između prirodno upućenih partnera; neka re-gionalna pitanja ili problemi nikada neće biti prioriteti za Evropskuuniju, ili će doći na red posle dosta vremena. Njih najbolje mogu rešitikonkretno zainteresovane strane. Regionalna saradnja je integralnideo same evropske ideje, pa se uvek može računati na snažnu podr-šku Evropske unije.”70


111

70 Antevski, M., (2008), „Srbija i Evropska unija: na raskršću ili ne?”, u: Đukanović,D., prir., Savremeni međunarodni izazovi: globalna i regionalna perspektiva, Beograd:Institut za međunarodnu politiku i privredu, s. 340.

Nadalje, još jedna karakteristika međunarodnih odnosa i dobro-susedstva kao njenog sastavnog dela jeste takmičarski dinamički raz-voj političke i ekonomske realnosti. Promene u strukturimeđunarodne zajednice i dinamički najveći broj subjekata nakon ra-tova na jugoistoku Evrope donele su dalekosežne posledice i novurealnost. Ta savremena realnost se ogleda u tome da je ekonomskilider regina Zapadnog Balkana postala Hrvatska. Međutim, Hrvatskauskoro ulazi u EU (2013. ili 2014. što je realna godina), tako da će Srbijakao centralna zemlja CEFTA (iako je to geografski posmatrano BiH)postati novi ekonomski i politički lider regiona. Naime, Hrvatska imarazvijenu prerađivačku industriju (odakle ide najveći deo izvoza) alise zaostajanje Srbije lagano smanjuje (to se može videti i kroz pad de-ficita razmene sa Hrvatskom, koji bi kroz nekoliko godina trebalo dapređe u suficit, posebno kada se Hrvatska nađe u evropskoj carinskojuniji i kada prema Srbiji bude imala asimetričan tarifni odnos u koristnaše zemlje). Generalno, nema sumnje da su zemlje sa najvećim eko-nomskim potencijalima i političkim značenjem Srbija i Hrvatska. A toi jeste realni interes Srbije, da se Hrvatska što pre pridruži EU i da tak-mičarski karakter proizvede dinamički interes Hrvatske da to pridru-živanje bude u paketu sa Srbijom, makar se vremenski (kao u slučajuRumunije i Bugarske) ne odigrao istovremeno (prethodno je to bilarazlika od tri godine).

Na osnovu teorijskih i empirijskih istraživanja, kao i podataka orelativnom značaju zemalja Zapadnog Balkana, najveće koristi od im-plementacije CEFTA sporazuma trebalo bi da ima Hrvatska i Srbija.Njihov relativan značaj je „dominantan“ i shodno tome kompanije izHrvatske će najlakše ostvariti korist od slobodnog poslovanja na je-dinstvenom tržištu. Sa druge strane, Srbija je imala porast udela usvim ekonomskim pokazateljima Zapadnog Balkana, u periodunakon 2000.

Najveći izvoznik roba u regionu Zapadnog Balkana je Hrvatska,mada se njen relativan značaj smanjuje u korist zemalja koje su zna-čajno povećale svoj izvoz u datom periodu, pre svega Srbija, posma-trano u apsolutnim brojevima (robni izvoz se skoro duplirao). Ako seu obzir uzme razmena, odnosno izvoz usluga, prednost Hrvatske jedaleko veća, budući da projekcije ukazuju da je ta zemlja 2010. ostva-

BRANO MILJUŠ

112

rila izvoz usluga od čak 8,4 milijarde evra (uvoz je iznosio 2,7 milijardievra) dok se relativni značaj znatno poboljšava i kod Crne Gore (izvozusluga 0,7 milijardi evra, uvoz 0,3 milijarde evra 2010). BiH ima uvozusluga oko 1,9 milijardi, a uvoz nešto manje od 0,9 milijardi evra 2010.Srbija, kao i preostale zemlje Zapadnog Balkana, ima relativnoskromnu razmenu usluga, izvoz oko 2,6 i uvoz oko 2,6 milijardi evrau 2010. godini.71 Jasno je da postoji veliki potencijal za rast bilateralnetrgovine kod većine zemalja Zapadnog Balkana. Budući da je regionZapadnog Balkana teško pogođen svetskom ekonomskom krizomoporavak će zavisiti od ekonomskih kretanja u EU. Postoje tri izlaznestrategije koje bi zemlje Zapadnog Balkana mogle da primene za štobrži privredni oporavak: 1) dobrosusedstvo i njen logičan epilog, po-boljšanje bilatelarne trgovinske razmene, 2) zajednički napori za priv-lačenje stranih direktnih investicija (SDI), 3) zajednički nastup,formiranjem zajedničkih firmi na trećim tržištima kod svih mogućih,ili u početku ponaosob kod prijateljskih zemalja.

Da bi se ostvarila prva u nizu strategija trebalo bi ukinuti više odstotinu različitih vrsta necarinskih barijera (komplikovane procedurena graničnim prelazima; obimno administriranje i neusklađenost radacarine i inspekcijskih službi, nedovoljan broj međunarodno priznatihakreditacionih i sertifikacionih tela, kao i ovlašćenih laboratorija i in-stitucija; nepriznavanje sertifikata o kvalitetu; komplikovan viznirežim; korupcija i krijumčarenje. Potrebno je da se infrastruktura kva-liteta unapređuje do nivoa kada će se srpski, kao i sertifikati za proiz-vode ostalih zemalja Zapadnog Balkana, priznavati u svim zemljamaEU i CEFTA.

Druga u nizu strategija delimično je uspešno otpočela sa izmenomu strukturi robne razmene zemalja Zapadnog Balkana, dominantnoje zasnovana na proizvodima niže faze prerade (sirovine, polufabri-kanti) i u manjoj meri na gotovim proizvodima sa niskom dodatnomvrednošću. Razmenu uglavnom čine prehrambeni proizvodi (povrće,voće, konditori, žitarice), poljoprivredne sirovine, struja, gas, naftniderivati, hartija, karton i proizvodi od celuloze, osnovni metali (čelični


113

71 www.trademap.org

limovi, aluminijumski profili, bakarne katode), hemijski kao i tekstilniproizvodi. Nije realno da se u skorijem roku kvalitet međusobne tr-govine bitnije unapredi, i poslednja decenija, kada praktično beležimostagnaciju strukture razmene u okviru CEFTA, ukazuje na to da sunaprosto neophodna veća direktna strana ulaganja jer su ona i pre-duslovi za veću bilateralnu razmenu.

Za treću fazu izlazne strategije potrebno je da se rezultira konku-rentskim formiranjem firmi koje mogu da načine ozbiljniji prodor uzemljama trećih tržišta danas u svetu. Tako zapravo Srbija i Hrvatskapostaju u regionu objektivno ozbiljan politički i ekonomski faktor iprimer dobrosusedstva, podrazumevajući ovde pod faktorom u me-đunarodnim odnosima (državnu grupu) realnu snagu pojedinca kojiima svojstvo da na određeni način stvara svoju viziju i političku voljuza promene u pozitivnom smislu u međunarodnim odnosima. Nijesuvišno navesti i metodu gledanja kroz razne pojave (trgovačkaekspanzija ili samo direktne strane investicije), a kako bi bila uverljivanavedimo ovde pored napred navednih podataka privrednih komoradve zemlje: sa iznosom oko 0,5 milijardi evra Hrvatska je među čla-nicama CEFTA najveći investitor u Srbiji (hrvatske SDI u Srbiji činepreko 19% hrvatskih SDI, čime je Srbija zauzela drugo mesto u inou-laganjima Hrvatske, a Hrvatska je na šestom mestu kao inoulagač uSrbiji). Nasuprot tome, srpske investicije u Srbiji iznose samo 45 mi-liona evra.

Ipak treba imati u vidu da Hrvatska nije donela odluku o povla-čenju tužbe protiv Srbije za agresiju i genocid (naprotiv stigao je„Reply of the Republic of Croatia“, 20.december 2010, na Case con-cerning applicatio of convntio on the preventio and punishment ofthe crime of genocide, december 2009.) iz koje se vidi da su potraži-vanja u tužbenom zahtevu oko milijardu evra, bez vidljive ideje kakobi to uopšte moglo da se naplati, a da sa protivtužbom Srbije koja jetakođe predata, predstavljaju i primat, u metodološkom smislu, u pro-cesu stvaranja odluka (decisions – making process) sa paralelnim proce-som dobrosusedstva koji je već mogao da obesmisli ovakvu vrstuodnosa dva suseda koji jednako nameravaju da što pre pristupe EU.

U takvim složenim situacijama kada treba donositi krupne odlukeznačajna je uloga i fizičke ličnosti, pojedinca, kada on samostalno ili

BRANO MILJUŠ

114


115

zajedno sa njemu ravnim preuzima odgovornost u donošenju odlukei tako samostalno ili u dvojcu promovišu volju i snagu koja možebitno uticati na promovisanje međunarodnih odnosa dobrosusedstva.Takva uloga se danas očekuje od predsednika Tadića i Josipovića kojisu nesporno dve najuglednije ličnosti sa kojima se identifikuje dobro-susedstvo na jugoistoku Evrope.

Treba svakako konstatovati da takva politika neće i ne možeodmah zaustaviti dosadašnje trendove racionalnih ekonomija na Za-padnom Balkanu, naprosto zbog toga što su se te racionalne ekono-mije razvile kao ratne ekonomije tokom ratova na jugoistoku Evrope,i ovi trendovi se ne mogu tako brzo prekinuti. Naime, treba konsta-tovati da se na Zapadnom Balkanu intenziviranje ekonomskih vezavrši i u funkciji vođenja nacionalne politike. S toga ne treba da čudiznačajna prisutnost srpskih proizvoda u Crnoj Gori i BiH, pre svegaRepublici Srpskoj, kao i hrvatskih proizvoda u kantonima FBiH i celeBiH, Crne gore, Makedonije, itd, istovremeno sa veoma izraženimspoljnotrgovinskim suficitom sa ovim zemljama. Srbija u BiH, odno-sno RS, ostvaruje i značajnu prisutnost kada su u pitanju strane di-rektne investicije, mada se, istina, radi o samo nekoliko većihinvesticija. CEFTA je primer kako se interesi Srbije, zemalja regiona imeđunarodne zajednice mogu usaglasiti na optimalan način. Naime,jasno je i iz ovih podataka da je CEFTA i politički projekat EU, da onapostepeno nameće logiku tržišta, a ne nacionalne ekonomije, sa ciljempacifikacije regiona i njegove pripreme za članstvo u EU. „Veomavažan efekat CEFTA, koji se ređe istražuje i ističe, bio je u ublažavanjuili poništavanju razvojnog obrasca centar-periferija, koji je realno oče-kivati, i koji se često sreće u integracijama između razvijenih i neraz-vijenih zemalja. Brže stope rasta međusobne trgovine u okviru zone,u odnosu na rast trgovine između njenih članica i Evropske unije, bilesu glavni instrument tog mehanizma.”72

72 Đukanović, D., i Antevski, M. (2008), „Razlike i sličnosti između starog i novogCentralnoevropskog sporazuma o slobodnoj trgovini – CEFTA”, u: StojićKaranović, E., prir., Centralnoevropska zona slobodne trgovine i interesi Srbije, Institutza međunarodnu politiku i privredu, Beograd, s. 58.

Ekonomska saradnja zemalja Zapadnog Balkana svakako je stra-teški interes Srbije, te je potpuno očekivano snažno zalaganje politi-čkih lidera naše zemlje, ali i akademskih krugova (posebnoekonomista), kao i privrednika za nju. Ekonomsku saradnju prati iobnavljanje kulturnih veza, koje prate ekonomske odnose i to zahva-ljujući faktički zajedničkom jeziku i sličnoj političkoj kulturi, koja jeproizvod jednog kulturološkog miljea, nastalog mnogo godina ranije.

Pa ipak, najvažniji ekonomski partner Srbije je UE, pa ondaCEFTA, na koje zajedno otpada preko devet desetina srpskog izvozai oko tri četvrtine domaćeg uvoza (imajući u vidu da će zemlje CEFTA,u narednih 10 godina verovatno ući u EU, verovatno u paketu, ali urazličitim vremenskim periodima kako koja zemlja bude ispunjavalauslove za pridruživanje EU). Otuda nije na odmet izneti još jedanvažan zaključak koji će verovatno važiti i za buduće ponašanje državakada je reč o dobrosusedskim odnosima, a to je da i same razlike ustepenu razvitka mogu biti faktor u međunarodnim odnosima, sao-braženoj samoj prirodi države i prirodi međunarodnih odnosa, timešto se odnose na životna zbivanja, na jednu određenu praktičnu ak-tivnost (spoljnu politiku ili ekonomsku politiku) pa ona ne moguprouzrokovati stroga – uštovljena, ukočena pravila. Zato je opšta ka-rakteristika za međuljudske odnose pa prema tome i međudržavneodnose, da bi se oni uspešno odvijali i trajali potrebno je da ih karka-teriše praksa kompromisa i uzajamnog pomaganja (svež primer je po-stupak Srbije u odnosu na BiH, kada je u Sarajevu nestalo plina prošlezime, a Srbija je iako je i sama bila u problemu sa gasom, nesebičnoustupila rezerve plina koje su joj u tom trenutku bile preko potrebne).Svaki konkretan slučaj je drugačiji od drugog, a svaka se država raz-likuje od svake druge države pa je nemoguće na bazi ovakvog po-stupka sačiniti neka pravila ponašanja koja bi karakterisaladobrosusedstvo. Na primer sa trgovinom je merljiv element i kao fak-tore ga je lakše notirati i sistematizovati.

Za Srbiju region Zapadnog Balkan je više nego četiri puta značaj-niji kao izvozno tržište nego kao uvozno. Srbija ima trgovinski deficitsa Hrvatskom (pokrivenost uvoza izvozom je sa nešto više od dve pe-tine 2007. porasla na dve trećine 2010), dok ima velike suficite sa osta-lim posmatranim zemljama. I dok u trgovini sa zemljama Zapadnog

BRANO MILJUŠ

116

Balkana, odnosno CEFTA ostvaruje suficit, u trgovini sa ostatkomsveta Srbija ostvaruje višestruko viši trgovinski deficit. S obzirom nato da ima najveći broj stanovnika i centralnu poziciju, moguće je daće Srbija, ukoliko privuče SDI u industrijski sektor, ostvariti velike ko-risti od integracije. Zemlje CEFTA su dakle vrlo važno tržište za našuzemlju, i to posebno BiH, Crna Gora i Makedonija, s kojom se obavljanajveći deo razmene i koje su „zaslužne za ostvareni suficit (sa Alba-nijom i Moldavijom se ostvaruje minorna razmena, dok se sa teritori-jom Kosova–UNMIK ostvaruje konstantni suficit).

Struktura robne razmene Srbije sa Zapadnim Balkanom nije se pro-menila poslednjih godina. Trgovina Srbije sa zemljama u okruženjupodseća na trgovinu između zemalja u razvoju i daleko je od obrascarazmene između naprednijih zemalja u tranziciji. Izvoz Srbije u zemljeZapadnog Balkana, pre svega čine gotovi prehrambeni proizvodi, alii poljoprivredne sirovine, električna energija, obojeni metali, hemijski,kao i tekstilni proizvodi. U uvozu najveće učešće imaju nafta i derivati,prirodni gas, hartija, karton i proizvodi od celuloze, povrće i voće, gvo-žđe, čelik. Za razliku od drugih tržišta gde nastupa sa relativno malimbrojem proizvoda kao što su gvožđe, čelik, maline, kukuruz, gume,ovde imamo širok dijapazon proizvoda, i upravo tamo gde nismo kva-lifikovani da uđemo na tržište EU zbog visokih standarda ovde našapreduzeća zadovoljavaju tržišta zemalja u okruženju.

Za Srbiju, kao i ostale zemlje Zapadnog Balkana, potencijal eko-nomske saradanje sa susednim zemljama je značajan, ali postoje i ve-lika ograničenja. To se pre svega odnosi na nepovoljnu strukturusrpskog izvoza i mali broj velikih izvoznika. Dok je drugi problemmoguće otkloniti dobrom strategijom izvoza, podsticajnim merama iprivlačenjem investicija velikih izvoznih kompanija, prvi problem jeteško rešiv na kratak rok.

Prednost Srbije je to što je od početka krize septembra 2008. dokraja 2010. imala depresijaciju dinara od čak 27% (realno oko 10%),dok su ostale zemlje Zapadnog Balkana faktički imale nepromenjenekurseve (BiH ima fiksni režim usled protektorskog valutnog odbora,Kosovo–UNMIK i Crna Gora koriste evro, albanska, makedonska ihrvatska moneta praktično su bile nepromenjene tokom poslednjihgodina). To je Srbiji dalo podstrek u kontekstu rasta cenovne konku-


117

rentnosti u odnosu na susede (i EU), te je poboljšanje spoljnotrgovin-skog bilansa bilo izraženo u poslednje dve godine.

Uzimajući u obzir relativno niski nivo spoljne trgovine Srbije sanekim od zemalja u okruženju, kao i očekivani nastavak rasta ukupnedomaće spoljnotrgovinske razmene (koji je 2010. bio imponzantan;22% u evrima) realno je da će u 2011. i narednih godina biti nastavljentrend porasta trgovine sa zemljama regiona. Imajući u vidu naprediznesene procene sa investicijama iz Turske, Kine, Rusije i povećanjemDSI predviđanja su da bi stopa rasta ukupnog izvoza u evrima moglau 2011. da bude od 11–16%. U trgovini sa zemljama CEFTA – Srbijaostvaruje suficit (zahvaljujući dobroj tržišnoj poziciji blizine u BiH,Crnoj Gori, Makedoniji i UNMIK–Kosovo), dok se stepen pokriveno-sti uvoza izvozom smanjuje sa geografskom distancom od Srbije.

Do 2020. ne treba očekivati bitnije promene u pogledu izvoznihdestinacija. Pad udela zemalja CEFTA, pri očekivanom visokom rastuvrednosti izvoza, biće posledica relativne zasićenosti tržiša postojećimnivoom razmene. Apsolutni rast vrednosti izvoza biće posledica in-tenziviranja razmene između zemalja gde je ona ispod potencijalnognivoa (Srbija–Hrvatska, FBiH–Srbija, Republika Srpska–Hrvatska),kao i obnavljanja proizvodne saradnje.

Tokom druge decenije 21. veka, usled zajedničke izloženosti spolj-nim rizicima, Srbija bi sa zemljama Zapadnog Balkana trebalo da raz-vija što bliskiju ekonomsku saradnju, obnavljajući stare i formirajućinove proizvodno procesne veze. Dolazak npr. nemačkih, slovenačkihili italijanskih proizvođača u Srbiju, kako bi kroz cenovnu konkurent-nost zadržali tržišne pozicije u EU i osvojili treća tržišta, primer je po-zitivnih događaja u pravcu normalizacije ekonomskih odnosa istvaranja novih potencijala za spoljnu trgovinu. Razvoj ekonomskesaradnje sa UNMIK–Kosovom je potreban kako bi preduzeća iz Srbijezadžala tržišne pozicije koje na ovoj teritoriji već imaju. Loši političkiodnosi su uticali da Makedonija i Nemačka postanu veći izvoznici odSrbije i da se udeo Srbije u ukupnom uvozu UNMIK–Kosova smanjisa 22% u 2020. na upola manje 2010.

Procene iznesene u studiji „Postkrizni model privrednog rasta irazvoja Srbije 2011–2020“ ukazuju na moguće stope rasta izvoza u

BRANO MILJUŠ

118


119

zemlje koje danas čine CEFTA sporazum u narednoj deceniji. Naime,pri godišnjoj stopi rasta robnog izvoza od 10,6% u periodu 2008–2020,robni izvoz u CEFTA rastao bi nešto sporije 8,6% (u EU nešto brže11,1%), pa bi se udeo CEFTA smanjio sa trećine, koliko je bio u 2008,na 27% 2020 godine. To praktično znači i da je regionalna ekonomskaintegracija dobra solucija za zemlje manje i srednje veličine (kakva jeSrbija), koje su veoma zavisne od međunarodne trgovine. Na dužirok, ukupne koristi od ekonomske integracije, kojoj smo zbog toga uzaključnim razmatranjima dali širi prostor, sigurno su veće od tro-škova. Osim toga, ukupni efekti integracije su još značajniji od merlji-vih ekonomskih veličina i oni se mogu shvatiti kao proširenjemogućnosti i razvojnih potencijala. Ali kada je u pitanju EU buduć-nost snage integracionih zamaha će još više zavisiti od podizanja efi-kasnosti i međunarodne konkurentnosti evropske privrede,dobrosusedstva, odnosno političkog jedinstva među zemljama, tj. ve-štine usklađivanja suprotstavljenih interesa.73

Već smo nagasili da je BiH najznačajniji sused Srbije i zbog togasmo posebno mnogo pažnje posvetili ne samo istorijskom aspektunego i unutrašnjim faktorima nestabilnosti. Potencijalno, najnoviji fak-tori nestabilnosti su mogući i zbog postupaka međuentitetske linijerazgraničenja između RS i FBiH koja po Dejtonsko–Pariskom spora-zumu treba da bude precizno nacrtana na kartama i katastarskim pla-novima. Međutim, ukoliko to rešenje bude prepušteno isključivodomaćim političarima, u ovako uzavreloj klimi međuentitetskog ne-poverenja, moglo bi se dogoditi da OHR još dugo ne ode iz BiH, timpre što nije obavio zadatak ni uništavanja viška naoružanja i municije,kao ni razminiranja pojasa kuda upravo treba da ide međuentitetskalinija razdvajanja. To je posebno nužno za ljude koji žive u blizini me-đuentitetske linije razgraničenja, jadnako kao i za zvanične institucije.Ta linija je duga više od 1700 kilometara, prolazi kroz područja kojasu minirana, tako da bi fizičko označavanje veoma mnogo koštalo. Sadruge strane linija treba da se precizno nacrta na kartama i katastar-skim planovima, jer ljudi treba da znaju gde će plaćati porez, a insti-tucije moraju da znaju odakle da prikupljaju poreze.

73 Antevski Miroslav, Regionalna ekonomska integracija u Evropi, IMPP, Beograd, str. 490.

Hitan je zadatak, naravno, i da se poboljšaju uslovi života za te alii sve ostale ljude u oba entiteta i Distriktu Brčko. A da bi se to desilo,potrebno je uspostaviti vlast na svim nivoima, nakon prošlogodišnjihoktobarskih izbora u BiH. Bez toga BiH ne može ozbiljnije da nastavikretanje u evropske integracije. Osim toga u BiH još postoji od 300.000do 400.000 komada nelegalnog naoružanja. Kako u voj zemlji postojijoš trinaest ili četrnaest različitih zakona koji regulišu posedovanjenaoružanja od fizičkih lica, među kojima svaki kanton ima svoj zakon,entiteti i Brčko-distrikt takođe, onda je očigledno to i unutrabezbedo-nosni faktor potencijalne nestabilnosti. Kako NATO štab sarađuje uSarajevu sa OS BiH na strateškim zadacima u okviru odbrambenogsistema u BiH, a EUFOR sa OS BiH sarađuje na taktičkom nivou uokviru nove misije EU, opšta je ocena da je reforma odbrane u BiHjedna od najuspešnijih reformi sprovedenih u okviru Opšteg okvirnogmirovnog Dejtonsko–Pariskog sporazuma.

Na kraju se otvara i pitanje o mogućim pravcima daljih spoljno-političkih i međunarodnih aktivnosti nakon Mišljenja MSP u slučajuKosova i Metohije.

Savetodavno mišljenje u formalnom smislu ne obavezuje. No uko-liko bismo se zadržali samo na ovoj konstataciji koja nije netačna, save-todavno mišljenje bi u tom slučaju bila prosta pismena konstatacijarasuđivanja jednog sudskog organa bez ikakve težine ili uticaja na pro-blem na koji se ista odnosi. U stvarnosti međutim, autoritet savetodav-nog mišljenja daleko prevazilazi njegovu formalnu pravnu snagu. Ovopre svega proizilazi iz činjenice autoriteta koji Sud ima a koji mu je datkako u hijerarhiji organa Ujedinjenih nacija tako i autoritetom koji imajulica koja obavljaju funkcije sudija Međunarodnog suda pravde. Ovo sobzirom da „Sud sačinjavaju skup nezavisnih sudija izabranih bez ob-zira na njihovo državljanstvo, koji ispunjavaju uslove koji se za obavlja-nje najviših sudskih funkcija traže u njihovim odnosnim zemljama, ilisu poznati pravni stručnjaci u međunarodnom pravu“.74 Ova činjenica,kao i to da se zahteva da u Sudu kao celini budu zastupljeni najvažnijioblici civilizacije i glavnih pravnih sistema sveta,75 govore u prilog ne-

BRANO MILJUŠ

120

74 Član 2. Statuta MSP.75 Član 9. Statuta MSP.

spornog autoriteta. Pokrenuti jednu takvu „intelektualnu silu“ koja pri-tom ne robuje nikome do samom međunarodnom pravu i koja je neza-visna od političkih momenata,76 barem bi to trebala biti, trebala bi značitii spremnost da se ono što Sud u mišljenju jeste rekao ozbiljno ima u viduu pravnim krugovima i u Generalnoj skupštini koja je zatražila SMMSP. Sva mišljenja koja su do sada podneta Sudu nisu bila hipotetičkog i ap-straktnog karaktera, već su se odnosila na stvarne probleme koji zahte-vaju jedno praktično rešenje, ali su s tim u vezi zahtevala i validnupravnu kulturu odnosnih država. Te pravne kulture nema na Kosovu ito predstavlja sasvim izvestan problem. Zato i jeste najbolje što se Srbijimoglo desiti, Rezolucija, podneta zajedno sa EU, koja nakon što je izgla-sana u GSUN, ima snagu obaveze da se nastavi dijalog sa Prištinom. Asvako pitanje iz života ljudi je u krajnjoj liniji, krucijalno, pravno i statu-sno pitanje. Nije li to Srbija želela, pre savetodavnog mišljenja? Svakakoda jeste i to od momenta kad je izgubila bitku sa Ahtisarijevim planom.

To što mišljenje u konkretnom slučaju ne obavezuje, umesto dabude njegov nedostatak ispoljava se kao njegova prednost. Ovo zatojer Sud davanjem savetodavnog mišljenja ne presuđuje. On ne dajepravo jednoj niti nameće zabranu drugoj strani. On nikog nije oglasiokrivim. Dajući savetodavno mišljenje, Međunarodni sud pravde seponeo kao prijatelj koji savetuje ali ne primorava, koji ukazuje ali neprejudicira, koji se oglašava ali ne proglašava.

I da smo dobili Mišljenje MSP da Deklaracija o proglašenju neza-visnosti Kosova nije u skladu sa međunarodnim pravom, Srbija bi po-duzela političku ofanzivu u pravnom komitetu, zaobilazeći Savetbezbednosti, kako bi se pripremala rezolucija koja će osim formalnezahvalnosti MSP, za Mišljenje sadržavati i pravnopolitički krucijalanstav da se sva preostala pitanja imaju rešavati direktnim i otvorenimpregovorima, bez uslovljavanja i bez posrednika. Pri tome moramoimati u vidu da smo dobili više od polovine željenog sa Rezolucijom,


121

76 Mada postoji bojazan od mogućeg političkog uticaja, barem kada su u pitanju ov-lašćenja Saveta bezbednosti predviđena u članu 94(2) Povelje Ujedinjenih nacija.O tome: Attila Tanzi, „Problems of Enforcement of Decisions of the InternationalCourt of Justice and the Law of United Nations“, European Journal of InternationalLaw, No. 6, 1995, str. 542.

BRANO MILJUŠ

122

koju je zajedno sa nama podnela EU pa samim tim ima veću političkutežinu i konotaciju u praktičnim spoljnopolitičkim aktivnostima.

Srbija može mnogo da dobije Rezolucijom kojom bi se potvrdilona kraju pregovora sa Prištinom, da Srbija nema problem sa KiM uprocesu integracije u EU. Ali isto toliko bi dobio i UNMIK–Kosovo,a naročito zemlje u susedstvu koje svakako nisu nevažan faktor i ne-zainteresovan posmatrač. A najviše bi dobili građani UNMIK–Ko-sova i Srbije.

Nadalje, u samim pregovorima, po mom dubokom uverenju, trebaići sa maksimalnom ponudom drugoj strani, a to je američki model naj-veće moguće autonomije, koja je svojevremeno ponuđena Srbima u Hr-vatskoj kroz Plan Z4. Dobra je alternativa kojom je Srbija već prihvatila„Gimnih formulu“ za otpočinjanje razgovora u regionu na ministar-skom skupu EU–Zapadni Balkan.77 U istoriji diplomatije su već poznatislučajevi takve saradnje iako se države ne priznaju (Kina ne priznaje Taj-van ali sarađuje i pregovara, Zapadna i Istočna Nemačka se nisu priz-navale ali su do ujedinjenja pregovarale, Zapadna Nemačka je čakdonosila odluke o kreditima u dobroj veri da će do ujedinjenja ipak doći).

Na kraju, time bi se otvorila vrata i za nove korake ka Kosovu. Spe-cijalni status i specijalne veze sa severom Kosova, severno od Ibra jeujedno najmanje što bi Srbija u ovakvoj konstelaciji odnosa mogla dadobije kao častan izlaz iz krajnje neprijatne situacije koja se može iskom-plikovati nakon kompletirane ratifikacije Sporazuma o stabilizaciji i pri-druživanju sa Evropskom unijom i dobijanja statusa kandidata.

Statusu i položaju naših ljudi na KiM moramo posvetiti posebnupažnju i napokon početi rešavati konkretna pitanja. Ova pitanja trebakandidovati i kod naših suseda i staviti na probu sve naše dobrosu-sedske odnose jer od njihovog razumevanja ovih pitanja i njihove par-ticipacije u njima uistinu zavisi stabilnost na Balkanu. Ohrabrujuće ješto najmanje pola BiH ima razumevanja i podržava ovakve stavovevećinske Srbije o Kosovu i Metohiji.

77 Ova „Gimnih formula“ nazvana je po nemačkom selu Gimny u blizini Bona, kojije ranije bio hotel-restoran i letnja bašta sa pivnicom nemačke vlade dok je onabila u Bonu. U biblioteci tog dvorca, 1974. godine prvi put su se sastali ministrispoljnih poslova EU.

PRILOG 1.

ZAKON

O POTVRĐIVANJU SPORAZUMA O USPOSTAVLJANJU SPECIJALNIH PARALELNIH ODNOSA

IZMEĐU REPUBLIKE SRBIJE I REPUBLIKE SRPSKE

(„Sl. glasnik RS – Međunarodni ugovori“, br. 70/2007)

ČLAN 1.Ovim zakonom potvrđuje se Sporazum o uspostavljanju specijalnih pa-

ralelnih odnosa između Republike Srbije i Republike Srpske (u daljem tek-stu: Sporazum), potpisan 26. septembra 2006. godine u Banja Luci, uoriginalu na službenim jezicima Republike Srbije i Republike Srpske.

Sporazum je sastavni deo zakona.

ČLAN 2.Sporazum u originalnom tekstu glasi:

SPORAZUMO USPOSTAVLJANJU SPECIJALNIH PARALELNIH

ODNOSA IZMEĐU REPUBLIKE SRBIJE I REPUBLIKE SRPSKE

Republika Srbija i Republika Srpska (u daljem tekstu: učesnice u Spora-zumu) uspostavljaju specijalne paralelne odnose na osnovama:

– uverenja da je dosledno, celovito i ubrzano sprovođenje Opšteg okvir-nog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i njegovih aneksa (u daljemtekstu: Mirovni sporazum) osnov za stvaranje uslova za trajan suživotnaroda i građana u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini u celini,

– da je cilj uspostavljanja specijalnih paralelnih odnosa potpuno u skladus Mirovnim sporazumom,

– uverenja da je uspostavljanje trajnog mira i stabilnosti u regionu od obo-stranog interesa,

– poštovanja suvereniteta, teritorijalnog integriteta i političke nezavisnostiBosne i Hercegovine,


123

– priznavanja podele nadležnosti između Bosne i Hercegovine, kao dr-žave, i njenih entiteta, kao što je to definisano Ustavom Bosne i Herce-govine,

– poštovanja ovlašćenja i odgovornosti država potpisnica Mirovnog spo-razuma,

– uverenja da će doprineti društvenom, demokratskom i privrednom raz-voju Republike Srbije i Republike Srpske, kao i Bosne i Hercegovine ucelini, i regiona.

I CILJEVI SPORAZUMAČlan 1.

Uspostavljanjem specijalnih paralelnih odnosa učesnice u Sporazumužele da, u skladu s Mirovnim sporazumom, ostvaruju:

– razvoj institucionalnih i svih drugih oblika saradnje u okviru opštih po-litičkih i privrednih uslova, uz uvažavanje posebnih interesa,

– razvoj transparentne saradnje njihovih izvršnih, zakonodavnih i drugihinstitucija.

Član 2.Učesnice u sporazumu će, u skladu s Mirovnim sporazumom i ustavima

Republike Srpske i Bosne i Hercegovine, posebno unapređivati saradnju usledećim oblastima:

– privreda i korišćenje privrednih resursa, – planiranje, – zakonodavstvo,– privatizacija i denacionalizacija,– nauka i tehnologija,– obrazovanje, kultura i sport, – zdravstvo i socijalna politika,– turizam i zaštita okoline,– informisanje,– zaštita sloboda i prava građana u skladu s najvišim međunarodnim priz-

natim standardima,– suzbijanje kriminala.

BRANO MILJUŠ

124

II SPROVOĐENJE SPORAZUMA

Član 3.

Da bi se sprovodio Sporazum, učesnice u Sporazumu osnivaju Veće zasaradnju Republike Srbije i Republike Srpske (u daljem tekstu: Veće).

Veće čine predsednik Republike Srbije, predsednik Vlade Republike Sr-bije, predsednik Republike Srpske i predsednik Vlade Republike Srpske.

Član 4.

Rad Veća uređuje se Poslovnikom Veća.Sednice Veća se održavaju, po pravilu, jednom u 3 (tri) meseca, naizme-

nično u Republici Srbiji i Republici Srpskoj.

Član 5.

Veće donosi predloge i preporuke za nadležne organe i institucije uče-snica u Sporazumu.

Predlozi i preporuke donose se konsenzusom.

Član 6.

Veće imenuje dva sekretara Veća, jednog iz Republike Srbije i jednog izRepublike Srpske.

Delokrug rada sekretara Veća uključuje sledeće:– usklađivanje priprema za sednice Veća,– praćenje izvršavanja preporuka i predloga Veća,– pripremu dokumenata iz delokruga Veća,– druge slične poslove.

Član 7.

Da bi se ostvarivala saradnja u oblasti zakonodavstva, održavaće se re-dovni kontakti između Narodne skupštine Republike Srbije i Narodne skup-štine Republike Srpske, na nivou predsednika skupština i skupštinskihradnih tela.


125

Član 8.Aneksi koje učesnice u Sporazumu budu donele radi sprovođenja Spo-

razuma smatraće se njegovim sastavnim delom.

III ZAVRŠNE ODREDBEČlan 9.

Danom stupanja na snagu ovog sporazuma prestaje da važi Sporazumo uspostavljanju specijalnih paralelnih odnosa između Savezne RepublikeJugoslavije i Republike Srpske koji je potpisan 5. marta 2001. godine u BanjaLuci.

Član 10.Sporazum i aneksi iz člana 8. ovog sporazuma stupaju na snagu datu-

mom druge note kojom se učesnice u Sporazumu međusobno obaveštavajuo tome da su ispunjeni uslovi predviđeni unutrašnjim zakonodavstvima zanjihovo stupanje na snagu.

Sporazum je sačinjen 26. septembra 2006. godine u Banja Luci, u 2 (dva)originalna primerka na službenim jezicima Republike Srbije i Republike Sr-pske.

Za Republiku Srbiju, Za Republiku Srpsku,Predsednik Republike Predsednik RepublikeBoris Tadić Dragan ČavićPredsednik Vlade Predsednik Vlade Vojislav Koštunica Milorad Dodik

ČLAN 3.Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Služ-

benom glasniku Republike Srbije – Međunarodni ugovori“.

BRANO MILJUŠ

126

PRILOG 5.Predstavnički dom Parlamenta BiH


127

Federacija BiH Republika SrpskaIzborna jedinica 1 – tri zastupnika (Velika Kladuša, Cazin, Bihać, BosanskiPetrovac, Sanski Most, Drvar, Ključ,Bosansko Grahovo, Glamoč, Livno,Kupres, Tomislavgrad)SDP – 29.114 ili 23,99%SDA – 24.701 ili 20,36%DNZ BiH – 12.800 ili 10,55%A-SDA – 9.771 ili 8,05%HDZ BiH – 9.762 ili 8,05%SBB BiH – 7.625 ili 6,28%SBiH – 6.922 ili 5,70%NSRB – 6.622 ili 5, 46%HDZ 1990-HSP BiH – 6.159 ili 5,08%SNSD – 4.067 ili 3,35%

Izborna jedinica 1 – tri zastupnika(Bosanski Novi/Novi Grad, BosanskaDubica/Kozarska Dubica, Prijedor,Bosanska Gradiška/Gradiška, Laktaši,Srbac, Prnjavor, BosanskiPetrovac/Petrovac, Sanski Most/OštraLuka, Banja Luka, Čelinac,Drvar/Istočni Drvar, Ribnik, MrkonjićGrad, Jajce/Jezero, Skender-Vakuf/Kneževo, Kotro Varoš, Šipovo,Kupres, Kostajnica)SNSD – 120.790 ili 50,44%SDS – 36.833 ili 15,38%PDP – 19.046 ili 7,95%DNS – 15.051 ili 6,28%DP – 7.731 ili 3,23%

Izborna jedinica 2 – tri zastunika (Prozor- Prozor-Rama, Jablanica, GradMostar – izborna jedinica gradskogpodručja 4, Grad Mostar – izborna jedinica gradskog područja 3, GradMostar – izborna jedinica gradskogpodručja 5, Grad Mostar – izborna jedinica gradskog područja 1, GradMostar – izborna jedinica gradskogpodručja 2, Grad Mostar – izborna je-dinica gradskog područja 6, GradMostar – izborna jedinica gradskogpodručja 7, Ljubuški, Čitluk, Čapljina,Neum, Stolac, Ravno)HDZ BiH – 45.014 ili 38,05%HDZ 1990 – HSP BiH 22.559 ili 19,07%SDA – 14.721 ili 12,45%SDP – 12.792 ili 10,81%NSRB – 7.895 ili 6,67%SBB BiH – 7.489 ili 6,33%SBiH – 4.202 ili 3,55%

Izborna jedinica 2 – tri zastupnika(Derventa, Bosanski Brod/Brod,Odžak/Vukosavlje, BosanskiŠamac/Šamac, Orašje/Donji Žabar,Modriča, Gradačac/Pelagićevo, BrčkoDistrikt BiH (opcija RS) Bijeljina, Doboj,Gračanica/Petrovo, Lopare, Ugljevik,Teslić)SNSD – 62.994 ili 42,89%SDS – 48.835 ili 29,59%PDP – 8.038 ili 4,87%SDP – 7.282 ili 4,41%SP – 6.151 ili 3,73%

BRANO MILJUŠ

128

Izborna jedinica 3 – četiri zastupnika(Ilijaš, Hadžići, Ilidža, Novi Grad Sara-jevo, Vogošća, Centar Sarajevo, StariGrad Sarajevo, Novo Sarajevo, Trnovo,Pale (FBiH), Foča (FBiH), Goražde)SDP – 53.754 ili 28,33%SBB BiH – 34.051 ili 17,94%SDA – 29.979 ili 15,80%SBiH – 21.745 ili 11,46%BPS – 10.147 ili 5,35%

Izborna jedinica 3 – tri zastupnika(Kalesija/Osmaci, Zvornik, Šekovići,Vlasenica, Bratunac, Srebrenica, Sokolac,Han-Pijesak, Ilidža/Istočna Ilidža, StariGrad Sarajevo/Istočni Stari Grad, NovoSarajevo/Istočno Novo Sarajevo, Trnovo(RS), Pale(RS), Rogatica, Mostar/IstočniMostar, Nevesinje, Kalinovik, Gacko,Foča(RS), Goražde, Čajniče, Rudo, Stolac/Berkovići, Ljubinje, Bileća, Trebinje, Milići)SNSD – 56.403 ili 42,89%SDS – 34.14 ili 26,47%PDP – 8.18 ili 6,71%SRS – 4.24 ili 3,59%DNS – 4.26 ili 3,52%

Izborna jedinica 4 – šest zastupnika(Doboj Jug, Tešanj, Maglaj, Jajce,Dobretići, Žepče, Zavidovići, DonjiVakuf, Travnik, Zenica, Kakanj, Vareš,Olovo, Bugojno, Gornji Vakuf/Uskoplje,Novi Travnik, Vitez, Busovača, Fojnica,Kiseljak, Visoko, Breza, Kreševo, Usora)SDP – 57.607 ili 24,28%SDA – 53.129 ili 22,40%SBB BiH – 33.458 ili 14,10%HDZ BiH – 27.320 ili 11,52%SBiH – 16.847 ili 7,10%NSRB – 15.011 ili 6,33%HDZ – 1990-HSP BiH – 8.775 ili 3,70%

Izborna jedinica 5 – pet zastupnika(Odžak, Domaljevac/Šamac, Orašje,Gradačac, Lukavac, Srebrenik, Tuzla,Čelić, Teočak, Banovići, Živinice, Kalesija, Sapna, Kladanj)SDP – 76.868 ili 35,81%SDA – 47.799 ili 22,27%SBB BiH – 24.035 ili 11,20%HDZ BiH – 14.043 ili 6,54%SBiH – 12.277 ili 5,72%BOSS – 8.500 ili 3,96%

Unsko-sanski kanton- 30 zastupnikaSDA – 21.085 ili 23,45%SDP – 20.780 ili 23,11%DNZ BiH – 11.840 ili 13,17%A-SDA 10.993 ili 12,23%SBiH – 7.253 ili 8,07%SBB BiH – 6.360 ili 7,07%NSRB, KSPP, E5 i LDS – Zajedno zaUSK-4.794 ili 5,33

Posavski kanton – 21 zastupnikHDZ BiH – 6.413 ili 41,91%HDZ 1990 – 3.425 ili 22,00%SDA – 1.602 ili 10,29%SDP – 816 ili 5,24%POSAVSKA STRANKAHSS-NHI – 606 ili 3,89%SBB BiH – 512 ili 3,29%

Tuzlanski kanton – 35 zastupnikaSDP – 55.844 ili 30,90%SDA – 44.624 ili 24,69%SBB BiH – 18.983 ili 10,50%SBiH – 14.740 ili 8,16%NSRB – 8.884 ili 4,29%BPS – 6.702 ili 3,71%HDZ BiH – 5.617 ili 3,11%

Zeničko – dobojski kanton – 35 zastupnikaSDP – 35.618 ili 25,40%SDA – 34.987 ili 24,95%SBB BiH – 18.071 ili 12,89%SBiH – 12.034 ili 8,58%NS RB – 9.057 ili 6,46%


129

Rezultati izbora za skupštine kantona HDZ BiH – 7.326 ili 5,23%BPS – 4.825 ili 3,44%

Bosansko–podrinjski kanton – 25 zastupnikaSDP – 2.682 ili 24,48%SDA – 2.509 ili 22,90%SBiH – 1.628 ili 14,86%SBB BiH – 1.383 ili 12,62%NS RB – 1.085 ili 9,90%BPS – 705 ili 6,44%

Srednjebosanski kanton – 30 zastupnikaHDZ BiH – 20.260 ili 21,79%SDP – 16.546 ili 17,80%SDA –16.002 ili 17,21%SBB BiH – 12.082 ili 13,00%HDZ 1990-HSP BiH – 6.584 ili 7,08%SBiH – 6.576 ili 7,07%NS RB – 5.671 ili 6,10%HSS-NHI – 2.896 ili 3,11%

Hercegovačko–neretvanski kanton – 30 zastupnikaHDZ BiH – 22.367 ili 33,65%SDA – 9.914 ili 14,92%SDP – 9.002 ili 13,54%HDZ 1990-HSP BiH – 8.250 ili 12,41%SBB BiH – 4.947 ili 7,44%HSP BiH – 3.212 ili 4,83%SBiH – 2.634 ili 3,96%NSRB – 2.259 ili 3,40%

Zapadnohercegovački kanton – 23 zastupnikaHDZ BiH – 17.526 ili 51,65%

HDZ 1990-HSP BiH – 5.211 ili 15,36%HSP BiH – 4.358 ili 4,83%NSRB – 3.883 ili 11,44%

Kanton Sarajevo – 35 zastupnikaSDP – 42.692 ili 24,19%SDA – 31.459 ili 17,82%SBB BiH – 30.619 ili 17,35%SBiH – 18.213 ili 10,32%BPS – 8.509 ili 4,82%Naša stranka – 8.385 ili 4,75%BOSS – 6.247 ili 3,54%SDU BiH – 6.019 ili 3,41%NSRB – 5.549 ili 3,14%

BRANO MILJUŠ

130

Livanjski kanton – 25 zastupnikaHDZ BiH – 6.247 ili 26,09%SNSD – 3.089 ili 12,90%HDZ 1990-HSP BiH – 3.080 ili 12,86%HSP BiH – 2.284 ili 9,54%NSRB – 2.264 ili 9,46%HSS-NHI – 1.217 ili 5,08%DNS – 1.205 ili 5,03%SDA – 1.130 ili 4.72%SDP – 990 ili 4,13%

Predsjedništvo BiHBošnjački član:Bakir Izetbegović (SDA) – 151.950 ili34,80%Fahrudin Radončić (SBB BiH) – 133.882 ili 30,75%Haris Silajdžić (SBiH) – 108.399 ili24,90%

Hrvatski član:Željko Komšić (SDP) – 317.105 ili60,96%Borjana Krišto (HDZ BiH) – 101.586 ili 19,53%Martin Raguž (HDZ 1990-HSP BiH)55.644 ili 10,70%Jerko Ivanković-Lijanović (NSRB)42.627 ili 8,19%

Srpski član:Nebojša Radmanović (SNSD-SP) –281.701 ili 49,76%Mladen Ivanić (Koalicija zajedno zaSrpsku) – 265.957 ili 46,98%Rajko Papović ( Savez za demokratskuSrpsku) – 18.425 ili 3,25%

Predstavnički dom Parlamenta Federacije BiH


131

Izborna jedinica 1 – devet zastupnika (Velika Kladuša, Cazin, Bihać, Bosanska Krupa, Bužim, BosanskiPetrovac, Sanski Most, Ključ)SDA 25,60%SDP 24,21%DNZ 14,41%A-SDA 10,38%SBB BiH 7,39%SBiH 7,60%NSRB 3,72%

Izborna jedinica 2 – pet zastupnika (Odžak, Domaljevac – Šamac, Orašje,Gradačac, Brčko Distikt BiH (opcijaFBiH), Doboj Istok, Gračanica)SDP 29,34%SDA 20,34%HDZ BiH 14,80%SBB BiH 9,47%HDZ 1990-HSP BiH 7,81%BPS 3,63%SBiH 3,32%

Izborna jedinica 3 – sedam zastupnika (Lukavac, Srebrenik, Tuzla, Čelić)SDP 36,88%SDA 20,75%SBB BiH 13,74%SBiH 5,96%NSRB 4,25%HDZ 3,62%BPS 3,35%BOSS 3,05%

Izborna jedinica 4 – četiri zastupnika (Teočak, Banovići, Živinice, Kalesija,Sapna, Kladanj)SDA 33,52%SDP 26,68%SBiH 10,83%SBB BiH 7,28%A-SDA 5,29%BPS 3,68%

Izborna jedinica 5 – osam zastupnika (Doboj Jug, Tešanj, Maglaj, Žepče,Zavidovići, Zenica, Usora)SDP 28,81%SDA 22,82%SBB BiH 12,88%SBiH 8,44%HDZ BiH 8,8%NSRB 4,96%BPS 3,06%

Izborna jedinica 6 – četiri zastupnika(Kakanj, Vareš, Olovo, Visoko, Breza) SDA 26,73%SDP 23,91%SBB BiH 14,77%SBiH 10,97%NSRB 8,47%HDZ 3,42%BPS 3,30%

Izborna jedinica 7 – šest zastupnika(Hadžići, Ilidža, Novi Grad Sarajevo,Trnovo, Pale, (FBiH), Foča (FBiH),Goražde)SDP 25,19%

SDA 17,81%SBB BiH 17,79%SBiH 13,61%BPS 5,08%NSRB 3,91%BOSS 3,84%

Izborna jedinica 8 – devet zastupnika(Jajce, Dobretići, Donji Vakuf, Travnik,Bugojno, Gornji Vakuf/Uskoplje, NoviTravnik, Vitez, Busovača, Fojnica,Kiseljak, Kreševo)HDZ 21,22%SDP 19,14%SDA 17,62%SBB BiH 13,47%HDZ 1990-HSP BiH 7,26%SBiH 6,21%NSRB 5,94%

Izborna jedinica 9 – osam zastupnika(Prozor/Prozor Rama, Jablanica, Konjic, Grad Mostar – izborna jedinicagradskog područja 4, Grad Mostar –izborna jedinica gradskog područja 3,Grad Mostar – izborna jedinica grad-skog područja 5, Grad Mostar – izborna jedinica gradskog područja 1,Grad Mostar – izborna jedinica grad-skog područja 2, Grad Mostar – izborna jedinica gradskog područja 6,Grad Mostar – izborna jedinica grad-skog područja 7, Čitluk, Čapljina,Neum, Stolac, Ravno)HDZ 32,19%SDA 16,39%HDZ 1990-HSP BiH 15,10%

BRANO MILJUŠ

132

SDP 14,79%SBB BiH 7,55%SBiH 4,24%NSRB 4,21%

Izborna jedinica 10 – tri zastupnika(Posušje, Grude, Široki Brijeg,Ljubuški)HDZ 54,88%HDZ 1990-HSP BiH 27,19%NSRB 12,16%

Izborna jedinica 11 – sedam zastupnika(Ilijaš, Vogošća, Centar Sarajevo, StariGrad Sarajevo, Novo Sarajevo)SDP 29,52%SBB BiH 18,51%SDA 16,69%SBiH 9%NS-NSP 3,88%BPS 3,56%SDU BiH 3,06%

Izborna jedinica 12 – tri zastupnika(Drvar, Bosansko Grahovo/Grahovo,Glamoč, Livno, Kupres (FBiH), Tomislavgrad)HDZ 32,46%HDZ 1990-HSP BiH 25,33%SNSD 13,28%NSRB 8,95%SDP 4,09%SDA 4,08%DNS 3,75%HSS-NHI 3,54%

Izborna jedinica 1 – 13 zastupnika(Bosanski Novi, Bosanska Dubica, Prijedor, Bosanska Gradiška, Laktaši,Srbac, Prnjavor, Sanski Most/OštraLuka, Kostajnica)SNSD 41,17%SDS 16,46%DNS 9,60%PDP 7,52%SDP 3,11%DP 3,11%SRSRS 3%

Izborna jedinica 2 – 12 zastupnika(Bosanski Petrovac, Banja Luka,Čelinac, Drvar/Istočni Drvar, Ribnik, Mrkonjić Grad, Jajce/Jezero,Skender-Vakuf/Kneževo, Kotor Varoš,Šipovo)SNSD 44,28%PDP 10,35%SDS 9,91%DNS 7,03%SPI PUP 5,73%DP 5,01%NDS 4,16%

Izborna jedinica 3 – 10 zastupnika(Derventa, Bosansko Brod/Brod,Odžak/Vukoslavlje, Modriča, Doboj, Gračanica/Petrovo, Teslić)SNSD 34,74%SDS 22,80%SPi PUP 5,93%DNS 5,38%SDP 4,64%PDP 4,46%


133

NDS 4,45%DP 3,71%

Izborna jedinica 4 – 9 zastupnika(Bosanski Šamac, Orašje/Donji Žabar,Gradačac/Pelagićevo, Brčko DistriktBiH (opcija RS), Bijeljina, Lopare, Ugljevik)SNSD 34,01%SDS 27,48%PDP 6,98%SPi PUP 5,29%SDP 3,91%DNS 3,81%DP 3,69%

Izborna jedinica 5 – 11 zastupnika(Kalesija/Osmaci, Zvornik, Šekovići, Vlasenica, Bratunac, Srebrenica, Sokolac, Han-Pijesak,Ilidža/Istočna Ilidža, Stari Grad Sarajevo/Istočni Stari Grad, NovoSarejevo/Istočno Novo Sarajevo,Trnovo (RS), Pale (RS), Rogatica, Milići)SNSD 37,44%SDS 22,89%PDP 7,94%DNS 5,47%SPi PUP 3,97%SDA 3,86%SRS Vojislav Šešelj 3,50%

Izborna jedinica 6 – 7 zastupnika(Mostar/Istočni Mostar, Nevesinje, Kalinovik, Gacko, Foča (RS), Goražde/novo Goražde,Čajniče, Rudo, Stolac/Berkovići,

Rezultati izbora za Narodnu skupštinu Republike Srpske

Ljubinje, Bileća, Trebinje)SNSD 42,20%SDS 20,42%PDP 7,72%SRSRS 7,44%

BRANO MILJUŠ

134

DP 4,09%DNS 3,95%Naša stranka 3,87%SRS Vojislav Šešelj 3,64%SPi PUP 3,5

BIBLIOGRAFIJA

1. Abi-Saab, Georges, Conlusion in Marcelo G. Kohen (ed.), Secession, Inter-national Law Perspectives, Cambrige University Press, 2006.

2. Antevski, Miroslav, Regionalna ekonomska integracija u Evropi, IMPP,Beograd, 1999.

3. Avramov, Smilja; Kreća, Milenko, Međunarodno javno pravo, Naučnaknjiga, Beograd 1990.

4. Babić, Blagoje, Jugoslavija i Evropska unija, IMPP, 1996.5. Boban, Ljubo, Maček i politika Hrvatske seljačke stranke 1928–1941, Za-

greb, 1974.6. Bonnefous, E., L Idee europeenne et sa realisation, Paris, 1950.7. Borgen J, Christofer, „Kosovo Deklaration of Indepenence: Self-Determination,

Secession and Recognition“, ASIl Insight, Vol. 12, Issue 2. Internet, http://www.asil.org/insights/2008/02/insights080229.html. 22.05.2010.

8. Christakis, Theodore, Le droit a l’autodetermination en dehors des situa-tions de decolonisation, Paris, La documentation francase, 1999.

9. Cinamus (Kinam), Epitome rerum ab loanne et Alexio Commenis gestarum,Meinecke, Bonn, 1836.

10. Comission Report to the Council and EP, com (96) 476, Brussels, 2. october1996. i zaključak Saveta EU od 26.02.1996.

11. Comission of the EC: Report on the feasibility of negotiationg a Stabilisa-tion and Association with the Republic of Croatia, Brussels, 24.05.2000.(COM) 311.

12. Crawford, James, The Creation of States in International Law, Oxford,Clarendon Press, second edition, 2006.

13. Ćirković, Sima, Die Bosnische Kirche, Rim, 1964.14. Ćurak, Nerzuk, Geopolitika kao sudbina, Sarajevo, 2002.15. Davutoglu, Ahmet, Strateška dubina, Sarajevo, 2010.

135

16. Delević, Milica, “Regional cooperatio in the Western Balkan“, ChaillotPaper, Pariz, jul 2007.

17. De Visscher, Charles, Droit International Public, Paris, 1953.18. Dinan, Dezmon, Menjanje Evrope, istorija Evropske unije, Službeni glas-

nik, Beograd, 2010.19. Đukanović, D., i Antevski, M. (2008), „Razlike i sličnosti između starog

i novog Centralnoevropskog sporazuma o slobodnoj trgovini - CEFTA”,u: Stojić Karanović, E., prir., Centralnoevropska zona slobodne trgovine i in-teresi Srbije, Beograd: Institut za međunarodnu politiku i privredu.

20. Europe, Agenceinternationale d information pour la press, Luxemburg, 1998.21. Friis L., Marphy A., „Negotiating in a time of crisis: the Eu responce to the

military conflict in Kosovo“, Europa university Institute, RSC, No 2000/20.22. Grčić, Mirko, Politička geografija, Beograd, 2000.23. Hard, Majkl; Negri, Antonio, Imperija, Beograd, 1995.24. Heywood, Andru, Key Concepts in Politics, Palgrave, 2000, p. 23; Hana

Arent, Položaj čoveka, New York, 2000.25. Hopken, W., Die jugoslawischen Komunisten und die bosnischen Muslime,

Koln, 1989.26. Huber, E., Die soziologischen Grundlagen und eine Entwicklungen des Volk-

errechs, Berlin, 1928.27. Imamović, Muhamed, Historija Bošnjaka, Sarajevo, 1998.28. Išek, Tomislav, Djelatnost Hrvatske seljačke stranke u BiH do zavođenja

diktature, Sarajevo, 1981.29. Jovanović, Slobodan, Država,Geca Kon, A.D. Beograd, 1936.30. Kovač, Oskar, „Regionalni pristup Evropske unije saradnji država

prethodne Jugoslavije“, Međunarodna politika, br.1051/1996.31. Kreća, Milenko, The Bandinter Arbitration Comission, Beograd, 1993.32. Lopandić, Duško; Kronja, Jasminka, Regionalne inicijative i multilateralna

saradnja na Balkanu, Beograd, 2010.33. Lukić, Radomir, Istorija političkih i pravnih teorija, Beograd, 1995.34. Malcolm, Noel, Bosnia – A Short History, Macmillan, London, 1994.35. Mates Leo, „Neki problemi nauke o međunarodnim odnosima”,

Međunarodni problemi, br. 1, 1963.36. Minić, Jelica, EU Enlargement, Yugoslavia and the Balkans, EPUS, Beograd.

BRANO MILJUŠ

136

37. Parker, Geoffrey, Geopolitics: Past, Present and Future, Pinter, London,1998.

38. Petrović Pero, The importance of tourism for Regional development and cros– border cooperation, Turističko poslovanje, Visoka turistička škola,Beograd, 2010., br.6/2010,

39. Porphyrogenitus, Constantine, De administrando imperio, Washington,DC, 1967.

40. Report from the Commission to the Coucill, SEC(96)252 final, Brisel14.02.1996.

41. Samardžić, Slobodan, Evropska unija kao model nadnacionalne zajednice,Fondacija Fridrich Ebert, Beograd, 1998.

42. Skoko, Božo, Istraživanje Instituta FPN, Zagreb, 2010.43. Spengler, Osvald, Propast Zapada, Zagreb, 1998.44. SSPEU sa Srbijom na sajtu za proširenje:http://ec.europa.eu/enlarge-

ment/pdf/serbia/key.document/saa.en.pdf 45. Spykman i., Nicholas, The Geography of the Peace, New York, 1944.46. Stabilisation and Association Agrement between the Republic of Serbia and

the EU and their Member States.47. Stojanović, Radoslav, Spoljna politika Evropske unije, Beograd,1998.48. Šahović, Milan, Međunarodno pravo i jugoslovenska kriza, IMMP,

Beograd, 1996.49. Šišić, Ferdo, ur. i prev, Letopis popa Dukljanina, Beograd, 1928.50. Tanasković, Darko, Islam i mi, Beograd, Partenon, 2002.51. „Ustav SRBiH“, Službeni list SRBiH, 31.juli 1990, XIVI-br. 21.52. Ustavna povelja Srbije i Crne Gore.53. Watson, Seton, The Role of Bosnia in International Politics, London, 1933.54. Wright, Quincy, The Study of International Relations, New York, 1955.55. Wilkes, Johan, The Illirians, Oxford, 1922.56. „Zakon o potvrđivanju Sporazuma o uspostavljanju specijalnih para-

lelnih odnosa između Republike Srbije i Republike Srpske”, Sl. GlasnikRS – Međunarodni ugovori, br. 70/2007.

57. http:/www.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP/TEXT+TA+P7-TA-2011,0014+0+DOC+XML+VO/EN&language=EN od o1.o2.2011.

58. www.europa. eu.org i www.stabilitypact.org.59. http://www.bhas.ba/Arhiva/2010/sao/ETS_2010M10_001_01-bh.pdf


137

139

PROCES SARADNJE U JUGOISTOČNOJ EVROPI

POVELJA O DOBROSUSEDSTVU, STABILNOSTI, BEZBEDNOSTI I SARADNJI U JUGOISTOČNOJ EVROPI

(Bukurešt, 12. februar 2000)

PreambulaMi, šefovi država i vlada zemalja učesnica u Procesu saradnje u

jugoistočnoj Evropi (PSJIE);predstavljajući slobodno izabrane vlade naših naroda,svečano potvrđujući našu bezrezervnu privrženost načelima i normama

uključenim u Povelju UN, kao i u Finalni akt iz Helsinkija i naknadne doku-mente OEBS-a, kao i odgovarajuće instrumente Saveta Evrope, koji imajuza cilj unapređenje dobrosusedskih odnosa,

odlučni da dalje radimo u cilju stvaranja uslova za prosperitet našihnacija u uslovima mira, bezbednosti, dobrosusedstva i stabilnosti u našemregionu,

čvrsto opredeljeni da prevaziđemo podele i sukobe u našem regionusveobuhvatnim i koherentnim pristupom regionalnoj saradnji, i ostvarimobliske veze sa drugim evroatlanskim zemljama i strukturama,

imajući u vidu razlike u ekonomskom razvoju i raznovrsnost specifičnihproblema svake pojedine zemlje u našem regionu,

naglašavajući da je od suštinske važnosti da se jugoistočna Evropa oslo-bodi nasilja i nesigurnosti i da se usmeri ka razvoju bezbednosti, pros-periteta, i demokratskog građanskog društva, kako bi se naše zemljeintegrisale u evroatlansku porodicu slobodnih i demokratskih nacija,

izražavajući našu političku volju da nastavimo Proces saradnje ujugoistočnoj Evropi na osnovama uzajamne koristi i jednakosti, u duhu sol-idarnosti i punog poštovanja teritorijalnog integriteta i suvereniteta svihdržava u regionu,

PRILOZI

naglašavajući važnost unapređenja opštih demokratskih vrednosti, poš-tovanja i zaštite ljudskih prava i osnovnih sloboda, uključujući prava licakoja pripadaju nacionalnim manjinama, kao i poštovanje vladavine pravau našem regionu,

svesni postojeće istorijske mogućnosti za razvoj dobrosusedstva, sarad-nje i stabilnosti u našem regionu, stvorene eliminisanjem političkih i ide-oloških podela u Evropi,

naglašavajući evropsku orijentaciju naših zemalja, kao sastavnog delanjihovog političkog, ekonomskog i društvenog razvoja,

izražavajući našu čvrstu veru da je evropska i evroatlanska integracijaključna za podsticanje zajedničkih ciljeva naših država i da ne može biti pot-puna bez učešća svih naših zemalja,

odlučni da dalje razvijamo Proces saradnje u jugoistočnoj Evropi, kojisu formirale zemlje u regionu kao izraz solidarnosti i kao okvir njihovihusklađenih napora orijentisanih ka jačanju međusobnih veza i saradnje, kaoi veza sa drugim evroatlanskim državama i strukturama,

imajući u vidu prethodne deklaracije usvojene od strane šefova državai vlada,

kao i od strane ministara inostranih poslova, kao ključne etape u razvojuovoga okvira, čije poreklo proističe iz samog regiona,

vodeći računa o obavezama naših zemalja u okviru multilateralnih ilibilateralnih ugovora i sporazuma, u skladu sa međunarodnim pravom,

Sporazumeli smo se o sledećem:

I OBIM I NAČELA REGIONALNE SARADNJE

1. Osnovni cilj Procesa saradnje u jugoistočnoj Evropi (PSJIE) je jačanje do-brosusedskih odnosa između svih država u regionu, radi pretvaranja re-giona u oblast mira, bezbednosti, stabilnosti i saradnje. Obavezujemo seda ćemo čvrsto delovati kako bismo ostvarili ovaj cilj u duhu solidarnostii saradnje, u korist naših zemalja i naroda, kao i cele Evrope.

2. Namera nam je da stvorimo jugoistočnu Evropu čija budućnost će bitimir, demokratija, ekonomski napredak i potpuna integracija u evropskei evroatlanske strukture. Zbog toga se obavezujemo na nastavakdemokratskih i ekonomskih reformi u našim zemljama.

Brano Miljuš

140

3. Potvrđujemo odgovornost naših zemalja da blisko radimo sameđunarodnom zajednicom, radi razvoja i implementacije zajedničkestrategije za razvoj našeg regiona.

4. Pozdravljamo usvajanje Pakta za stabilnost u jugoistočnoj Evropi iočekujemo da sve međunarodne organizacije i institucije blisko sarađujusa zemljama regiona u cilju uspešne i brze implementacije njegovih ciljeva.

5. Mi smatramo da odgovori na nove izazove bezbednosti koje treba iz ko-rena eliminisati, podrazumevaju angažovanje u širokom krugu oblasti,kao i jačanje međunarodne solidarnosti, što obuhvata i naše uključivanjeu akcije sprečavanja kriza i upravljanja krizama, operacije podrške miru,preduzete od strane međunarodne zajednice, posebno u okviru UN,NATO, OEBS, ZEU i drugih evroatlanskih institucija.

6. Mi pozdravljamo odlučnost NATO da aktivno doprinese izgradnjiodnosa zasnovanih na većoj bezbednosti i saradnji sa zemljama regionai između njih.

7. Okvir ovog procesa obuhvata političku saradnju, koja se odnosi na pi-tanja bezbednosti i stabilnosti, razvoj ekonomske saradnje i saradnje uoblasti životne sredine, podsticanje saradnje u oblastima humanitarnihi socijanih pitanja i kulture, saradnju u oblastima pravosuđa i unutrašnjihposlova, borbu protiv organizovanog kriminala, eliminisanje terorizma,krijumčarenja droga, oružja i trgovine ljudima.

8. Saradnja između naših zemalja se zasniva na Povelji UN, na principimapunog poštovanja teritorijalnog integriteta i suvereniteta svih zemalja uregionu, na načelima OEBS-a i odgovarajućim dokumentima SavetaEvrope, posebno Konvenciji o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda.

9. Potvrđujemo da su naše vlade odgovorne svojim građanima, kao i daimaju međusobne obaveze u vezi sa primenom pravila preuzetihčlanstvom u OEBS-u i koja su predmet direktnog i legitimnog interesasvih država regiona. Saglasni smo da poštovanje tih obaveza predstavljajednu od osnova međunarodnih odnosa kojim želimo da pružimosuštinski doprinos.

II CILJEVI I MEHANIZMI SARADNJE

II.1. Jačanje političke i bezbednosne saradnje10. Verujemo da je bezbednost jugoistočne Evrope suštinska za postizanje

dugoročne stabilnosti u celom evroatlanskom području i da sve države


141

i narodi jugoistočne Evrope treba da žive u miru i stabilnosti, kao i dauspostave međusobne normalne odnose. U tom cilju, naša politička ibezbednosna saradnja će biti usmerena na:i. Stvaranje mirnih, dobrosusedskih odnosa u regionu pomirenjem,

potvrdom nedodirljivosti međunarodno priznatih granica, kao imirnim rešavanjem sporova, na osnovu međunarodnog prava;sarađivaćemo u okvirima UN, NATO, OEBS-a i drugihmeđunarodnih foruma u cilju razvoja kontrole naoružanja i region-alnih mera za stvaranje poverenja i mehanizama saradnje u oblastibezbednosti.

ii. Sprečavanje i okončavanje napetosti i kriza, kao preduslova za trajnustabilnost.

11. Osnovni oblici saradnje u oblastima političke i bezbednosne saradnje ćeuglavnom biti sledeći:a. Podsticanje intenzivnog političkog dijaloga putem redovnih sastanaka

šefova država i vlada, ministara inostranih poslova i političkih direk-tora zemalja učesnica, kao i sektorskim međuvladinim sastancima opitanjima od uzajamnog interesa, shodno naknadnoj odluci;

b. Podsticanje međuparlamentarnog dijaloga, direktnih kontakataizmeđu predstavnika civilnog društva, nevladinih organizacija iličnosti iz sveta kulture i obrazovanja.

c. Jačanje regionalne saradnje u oblasti bezbednosti, uključujući okvirsaradnje Ministara odbrane jugoistočne Evrope, kao i Multinacionalnemirovne snage – jugoistočna Evropa, koji predstavljaju instrumenteza razvoj poverenja i bezbednosti u regionu.

d. Zaključenje multilateralnih i bilateralnih sporazuma o saradnjiizmeđu zemalja učesnica, kao i podsticanje mera kojima se prevazi-laze postojeće situacije koje bi mogle izazvati konflikt u samim zem-ljama učesnicama.

e. Razmena mišljenja u okviru konsultacija i, eventualno, radi preduzi-manja zajedničkih inicijativa o pitanjima koja se odnose na stabilnost,bezbednost i dobrosusedske odnose u regionu, uključujući i primenudeset principa Finalnog akta iz Helsinkija.

f. Unapređenje mera za uspostavljanje poverenja u regionu i posebnonormalizaciju odnosa između svih strana učesnica.

Brano Miljuš

142

g. Uz održavanje i razvoj svih postojećih aranžmana, razmatranje – uokviru mehanizama PSJIE i u okviru drugih foruma –predloga i idejao dodatnim merama koje bi imale za cilj da se odgovori na specifičneregionalne potrebe, u cilju sprečavanja konflikata i smanjenjenapetosti, uključujući posmatračke misije, mirovne operacije ili ak-tivnosti upravljanja krizama.

h. Aktivno učešće u naporima koje ulaže međunarodna zajednica sa cil-jem konsolidacije stabilnosti i bezbednosti u jugoistočnoj Evropi, kakou fazi planiranja, tako i u fazi implementacije.

II.2. Jačanje ekonomske saradnje12. Ubeđeni smo da jačanje ekonomske saradnje – bilateralne, multilater-

alne, regionalne i saradnje između regiona i ostatka Evrope – predstavljasuštinsku dimenziju dobrosusedskih odnosa, bezbednosti i stabilnostiu našem regionu. U tom cilju, naša zajednička aktivnost će biti usmerenana sledeće:i. Stvaranje održive i dinamične tržišne privrede zasnovane na zdravim

makropolitikama, znatno povećanoj spoljnoj trgovini i privatnim in-vesticijama, efikasnim i transparentnim carinama i trgovinskim i reg-ulatornim režimima, na razvoju jakih tržišta kapitala idiversifikovanom vlasništvu, uključujući privatizaciju, što će voditika širenju kruga prosperiteta za sve građane.

ii. Stvaranje uslova za individualnu punu integraciju naših zemalja uevroatlanske političke, ekonomske i bezbednosne strukture.

13. Glavni instrumenti, mehanizmi i programi zajedničke saradnje uprivrednoj oblasti su sledeći:a. Trgovina i unapređenje investicija, uključujući eliminisanje postojećih

prepreka radi podsticaja slobodnog kretanja roba, kapitala i trgovine,olakšavanje poslovnih kontakata, harmonizacija zakonodavstva sastandardima EU, dalja liberalizacija i harmonizacija trgovinskih itransportnih politika, zaključenje sporazuma o trgovinskoj liberal-izaciji i podrška uspostavljanju i efikasnom fukcionisanju instrume-nata slobodne trgovine.

b. Poboljšanje prekogranične saradnje u cilju podsticanja poslovnesaradnje, razvoja preduzeća, finansijske saradnje i saradnje izmeđutela koja predstavljaju poslovni sektor, transfera tehnologije i tržišta


143

za mala i srednja preduzeća; saradnja u oblastima turizma, zdravstva,posebno u cilju zajedničkog korišćenja resursa i objekata naprekograničnoj osnovi; poboljšanje i olakšavanje tokova informacija ikomunikacija između graničnih regiona, uključujući medije.

c. Unapređenje sveobuhvatnog Programa za razvoj integrisanog sistematransportnih infrastruktura, uključujući projekte za drumski,železnički, vazdušni, pomorski, rečni i jezerski transport, kao i zamostove i prekogranične infrastrukturne konstrukcije i razvoj, povezi-vanje transportnog sistema jugoistočne Evrope sa centralnom iistočnom Evropom gradnjom odgovarajućih panevropskih koridora;rehabilitacija i razvoj Dunava kao vodenog puta evropskog značaja;razvoj regionalne mreže naftovoda i gasovoda, delova evropskemreže; povezivanje visokonaponskih elektrovoda u regionu i sa za-padnoevropskim sistemom; dalja modernizacija telekomunikacioihsistema; saradnja u svim aspektima turističke industrije; razvoj novihfinansijskih instrumenata, zajedno sa međunarodnom zajednicom,posebno sa međunarodnim finansijskim institucijama čiji je zadatakda realizuju te ciljeve.

d. Održavanje ministarskih i drugih sastanaka na visokom nivou orazvoju infrastrukture u regionu, kao i redovni međuvladini sastanci,najmanje jednom godišnje, uz učešće predstavnika zvaničnih agencija,eksperata i poslovne zajednice, u cilju podsticanja, praćenja isprovođenja tekućih aktivnosti i razvoja novih oblika ekonomskesaradnje.

e. Uspostavljanje, usmeravanje i aktiviranje raznih zajedničkih region-alnih programa, projekata, centara i institucija na osnovu analize ko-risti i troškova, uzajamnih interesa i poštene distribucije izmeđuzemalja regiona.

f. Stalno i sistematsko podsticanje zvaničnih agencija, udruženja iposlovne zajednice u cilju stvaranja i implementacije okvira saradnjeu svim oblastima od zajedničkog interesa.

II.3. Širenje saradnje u oblastima ljudske dimenzije, demokratije,pravosuđa i borbe protiv nelegalnih aktivnosti14. Potvrđujemo najviši značaj intenziviranja kontakata i saradnje u ljudskoj

dimenziji, socijalnoj i kulturnoj oblasti, razvoju demokratskih institucijai civilnog društva, olakšavajući slobodno kretanje informacija i ideja, kao

Brano Miljuš

144

i građana. Podvlačimo da naše zemlje pridaju najviši prioritet zaštiti ljud-skih prava i osnovnih sloboda, kao suštinske osnove dobre uprave, pri-jateljskih odnosa i uzajamnog razumevanja. U tom smislu, naš zajedničkinapor će se usmeravati na:i. Razvoj zrelih demokratskih procesa, zasnovanih na pluralizmu, slo-

bodnim i poštenim izborima, čija su osnova vladavina prava i punopoštovanje ljudskih prava i osnovnih sloboda, uključujući prava licakoja pripadaju nacionalnim manjinama, sa zakonodavnim organimakoji su odgovorni pred svojim biračima, nezavisnim sudstvom i pro-dubljavanjem i jačanjem civilnog društva.

ii. Podsticanje društvene harmonije u našim zemljama i u regionu i priz-navanje važnosti koju nacionalne manjine mogu da igraju kaodruštveni i kulturni mostovi između naših naroda.

15. Mehanizmi i programi zajedničkih akcija u ovim širokim oblastima ćeobuhvatiti:a. Dalji razvoj saradnje u oblastima ljudske dimenzije, demokratizacije,

pravosuđa i vladavine prava, međuetničke tolerancije, slobodnog kre-tanja ljudi i ideja, obrazovanje mladih, programi eliminisanjapogrešnih predstava i predrasuda – sve ovo bi trebalo da igraznačajnu ulogu u jačanju stabilnosti i bezbednosti u našem regionu.

b. Podrška pojačanoj saradnji u oblastima obrazovanja, nauke itehnologije, kulture i umetnosti, povećana razmena i kontakti izmeđunovinara, kao i između mladih, organizovanih nezavisno ili putem na-cionalnih udruženja i obrazovnih institucija, sportska takmičenja, fes-tivali i druga zbivanja organizovana u cilju približavanja naših nacija.

c. Poštovanje kulturnog nasleđa i regionalnih kultura, zaštita i obnovaspomenika, ako je potrebno putem uzajamne pomoći, predstavljajudrugu dimenziju našeg regiona, gde su različite kulture koegzistiralei cvetale. Osim saradnje u odgovarajućim institucijama, poput UN-ESCO-a, Saveta Evrope ili bilateralno, zemlje učesnice će stremitinaprednijim oblicima saradnje u ovim oblastima, putemodgovarajućih nadležnih tela, kao i podsticanjem rada nevladinih or-ganizacija u tom pravcu.

d. Svesni opasnosti koju za naše narode predstavljaju terorizam, orga-nizovani kriminal, nelegalno krijumčarenje droga i oružja, kao i zanaša društva u najširem smislu, izražavamo odlučnost da ojačamosaradnju između zemalja učesnica u ovim oblastima putem novih i


145

efikasnih mera i zajedničkih akcija, kao i zajedničkim radom u okvirupostojećih regionalnih i međunarodnih tela nadležnih za ova pitanja.

e. Jačanje pograničnih kontrola u cilju borbe protiv opisanih aktivnosti,kao i protiv nelegalnih migracija, usmeravanje nacionalnih vlasti upravcu razvoja saradnje, kao i koordinacija i brza razmena informacijau ovoj oblasti, ako je potrebno i putem sporazuma i drugih instrume-nata saradnje; aktivnosti u ovoj oblasti bi trebalo da poštujumeđunarodne standarde za zaštitu individualnih prava, kao i slobodekretanja građana, bez uznemiravanja i diskriminacije.

f. Saradnja i zajedničke akcije na zaštiti životne sredine, posebno putemsistematske razmene podataka, bilateralnim i multilateralnim sporazu-mima i konkretnim zajedničkim projektima, posebno u pograničnimoblastima.

III ZAVRŠNE ODREDBE

16. Proces saradnje u jugoistočnoj Evropi je sveobuhvatan okvir za region-alnu saradnju. Ponavljamo rešenost da učestvujemo i blisko sarađujemosa svim ostalim međunarodnim organizacijama i regionalnim inicijati-vama čiji je cilj unapređenje bezbednosti, stabilnosti, ekonomski i soci-jalni razvoj u regionu, posebno sa UN, NATO, EU, OEBS, SavetomEvrope, CMES, CEI, SECI, Roajomonskim procesom, kao i da koordini-ramo naše aktivnosti kako bismo izbegli nepotrebna dupliranja.

17. Imajući u vidu specifičnosti oblasti od interesa za druge regionalne ini-cijative, kao i činjenicu da ne mogu sve zemlje učesnice u PSJIE da seuključe u te inicijative, naglašavamo važnost zaključenja fleksibilniharanžmana kojim bi se otvorili projekti i šeme saradnje za učešće ili zakorist svih zemalja regiona, što ne bi trebalo da utiče na povelje ili pravilapomenutih inicijativa.

18. Proces saradnje u jugoistočnoj Evropi je otvoren, na osnovu sporazumaizmeđu država učesnica, za učešće na odgovarajući način, za sve državekoje geografski pripadaju ovom prostoru i koje se izjasne da u pot-punosti prihvataju ovu Povelju.

19. Mogu se uspostaviti i aranžmani o saradnji između ograničenog brojapartnera u regionu koji su u skladu sa ciljevima ove Povelje, kao i povezi-vanje sa drugim regionalnim inicijativama, u formi zajedničkih, kom-

Brano Miljuš

146

plementarnih napora u cilju razvoja saradnje između naših zemalja, ustatusu bilo punopravnih učesnika, bilo posmatrača, shodno situaciji.

20. Ova Povelja može biti revidirana u cilju njenog osavremenjavanja, naosnovu predloga od strane bilo koje države učesnice, i uz saglasnost svihostalih zemalja učesnica.

21. Proceduralni aspekti mehanizma sprovođenja Proces saradnje ujugoistočnoj Evropi su uključeni u dodatak ove Povelje.

Potpisano u Bukureštu, 12. februara 2000. godineEmil ConstantinescuBulent EcevitLjubčo GeorgievskiIvan KostovIlir MetaCostas Simitis


147

Deseti sastanak šefova država i vlada Procesa saradnje u jugoistočnoj Evropi

PROTOKOLUZ POVELJU O DOBROSUSEDSTVU, STABILNOSTI, BEZBEDNOSTII SARADNJI U JUGOISTOČNOJ EVROPI

DRŽAVE UČESNICE u Procesu saradnje u jugoistočnoj Evropi (PSJIE)koje su potpisale Povelju o dobrosusedstvu, stabilnosti, bezbednosti i sarad-nji u jugoistočnoj Evropi u Bukureštu 12. februara 2000. godine (u daljemtekstu: „države učesnice“ i „Povelja“);

IMAJUĆI U VIDU političku odluku da razvijaju novi okvir odnosa ukojem će region u većoj meri uticati na tok saradnje, kao i da ojačaju uloguPSJIE u arhitekturi regionalne saradnje u jugoistočnoj Evropi;

POTVRĐUJUĆI osnivanje Saveta za regionalnu saradnju, bazirano nanjegovom usvojenom Statutu;

DOGOVORILE SU SE O SLEDEĆEM:1. Aneks Povelje pod nazivom „Proceduralni aspekti mehanizma

sprovođenja Procesa saradnje u jugoistočnoj Evropi (PSJIE)“ amandirase u cilju odražavanja nove uloge PSJIE u u arhitekturi regionalne sarad-nje u jugoistočnoj Evropi;

2. Novi tekst aneksa Povelje, amandiran ovim Protokolom, dat je u pri-logu.

3. Ovaj Protokol i amandiran Aneks predstavljaju integralni deo Povelje.4. Original ovog Protokola biće deponovan u Bukureštu zajedno sa

Poveljom.

Potpisano u Zagrebu, 11. maja, 2007. godine.

Brano Miljuš

148

Aneks

PROCEDURALNI ASPEKTI MEHANIZMA SPROVOĐENJA PROCESASARADNJE U JUGOISTOČNOJ EVROPI (PSJIE)

1. Predsedavajući PSJIE će se smenjivati godišnje. Šefovi država i/ili vladaodrediće redosled rotiranja.

2. Šefovi država ili vlada država koje učestvuju u PSJIE će održavatigodišnje sastanke u cilju razmatranja celokupnog procesa saradnje i da-vanja smernica i preporuka za dalje aktivnosti. Samitom PSJIE predse-dava šef države ili vlade zemlje koja je domaćin skupa.

3. Sastanci ministara inostranih poslova su osnovni forum za konsultacije,upravljanje regionalnom saradnjom i realizovanje ciljeva Procesa. Min-istri će se sastajati najmanje jedanput godišnje na formalnom sastankui jedanput godišnje na neformalnom sastanku, u cilju političkih kon-sultacija i unapređenja saradnje o pitanjima regionalne stabilnosti,bezbednosti i političke i ekonomske saradnje.

4. Ovim sastancima predsedava ministar inostranih poslova zemljedomaćina. Predsedavajući/a može da predloži održavanje dodatnihsastanaka ili drugih konsultativnih aranžmana kada to zahtevaju okol-nosti ili kada to zatraže njegove/njene kolege. Ovi sastanci se moguodržati u formama restriktivnog učešća, kao kratkotrajni skupovi, ili namargini međunarodnih skupova, kao radni sastanci.

5. Komitet političkih direktora sastavljen je od političkih direktora min-istarstava inostranih poslova država učesnica, ili od predstavnika kojisu za tu priliku određeni. Komitetom političkih direktora predsedavapredstavnik zemlje domaćina i Komitet se sastaje svaka tri meseca, ucilju konsultacija, priprema i sprovođenja odluka samita i ministarskihsastanaka, kao i realizacije drugih aktivnosti radi koordinacije i kon-sultacija o pitanjima od zajedničkog interesa. On podnosi izveštaje min-istrima. Komitet može da se sazove i u formi sastanka uz isključivoprisustvo predstavnika država učesnica.

6. Predsedavajući priprema i distribuira pre sastanka Komiteta političkihdirektora nacrt izveštaja o aktivnostima i o tačkama dnevnog reda.Predsedavajući i članovi mogu takođe prezentirati Komitetuneobavezujuće, informativne radne dokumente.


149

7. U sklopu svog zadatka da olakša koordinaciju i usaglašavanje, Komitetprati napredak i situaciju u oblastima koja su navedena u ovoj Povelji,kao i sprovođenje odluka usvojenih na samitu ili sastanku ministara.Njegova važna uloga je da omogući ministrima da ispune svoj zadatakusmeravanja i unapređenja saradnje kao obavljanja konsultacija odrugim pitanjima koja su pokrenuta od strane članica.

8. Komitet političkih direktora može da osnuje ekspertske grupe i radnegrupe (task force) za pojedina pitanja saradnje na osnovu odluka min-istara u konsultacijama sa generalnim sekretarom Saveta za regionalnusaradnju (SRS).

9. Savet za regionalnu saradnju, u skladu sa svojim Statutom koji supotvrdile sve države učesnice, pruža PSJIE operativnu podršku i pred-stavlja forum za kontinuirano angažovanje članova međunarodne do-natorske zajednice aktivnih u regionu.

10. Sektorski sastanci ili sastanci visokih predstavnika mogu biti organizo-vani na osnovu odluka ili preporuka samita ili sastanaka ministara in-ostranih poslova. Sektorski sastanci mogu biti organizovani od stranebilo koje od država učesnica, koja pokrene takvu inicijativu.

11. U cilju obezbeđivanja kontinuiteta delovanja, formiraće se Trojka PSJIEna nivou ministara, političkih direktora i drugih visokih funkcionera.Trojka, koju formiraju prethodni, sadašnji i budući predsedavajući,obavlja misije utvrđivanja činjenica i posmatračke misije, kao i bilo kojidrugi zadatak koji joj odredi ministarski sastanak. Predsedavajući možepozvati generalnog sekretara SRS da uzme učešća u radu Trojke.

12. Predsedavajući određuje koordinatora, a države učesnice imenuju pred-stavnike kao osobe za kontakte, u cilju olakšavanja korespondencije,prikupljanja nacionalnih priloga i odgovarajućih informacija.Predsedavajući ili njegov/njen predstavnik predstavlja PSJIE na sas-tancima drugih međunarodnih organizacija i regionalnih inicijativa popozivu.

13. Zadatke sekretarijata obavljaju predsedavajuća zemlja i SRS.14. Sve odluke PSJIE usvajaju se konsenzusom, što podrazumeva odsustvo

suprotstavljenog stava.15. Države učesnice PSJIE su članice SRS i njegovog Upravnog odbora. One

obezbeđuju u okviru SRS formata da Savet za regionalnu saradnjusprovodi i usmerava aktivnosti u skladu sa osnovnim načelima ove

Brano Miljuš

150

Povelje i odlukama sastanaka PSJIE. Države učesnice PSJIE u SRS pred-stavljaju nacionalni koordinatori ili drugi određeni visoki funkcioneri.

16. Godišnji sastanci SRS održavaju se u vezi sa samitima PSJIE. Godišnjimsastancima SRS kopredsedavaju generalni sekretar SRS i ministar inos-tranih poslova države koja predsedava PSJIE, sastanci se održavaju udržavi koja predsedava PSJIE, a priprema ih generalni sekretar SRS ukoordinaciji sa predsedavajućim PSJIE.

17. Sastanke Upravnog odbora SRS saziva i priprema generalni sekretar SRSu koordinaciji sa predsedavajućim PSJIE.

18. Generalnog sekretara SRS imenuju ministri inostranih poslova PSJIE, aimenovanje potvrđuju šefovi država i vlada PSJIE u skladu sa odred-bama Statuta SRS koji reguliše i proceduru opoziva.

19. Generalni sekretar SRS predstavlja strateške aspekte svog godišnjegizveštaja na samitu PSJIE i, po pravilu, učestvuje na sastancima PSJIE nasvim nivoima.

20. Mandat, sastav i druga pitanja u vezi sa funkcionisanjem Saveta za re-gionalnu saradnju i aktivnostima njegovog generalnog sekretarasadržana su u odgovarajućim statutarnim dokumentima SRS.

21. PSJIE je otvoren za zemlje jugoistočne Evrope. Te zemlje mogu uzetiučešće na sastancima PSJIE kao punopravni učesnici ili posmatrači,shodno njihovoj želji i nakon odluke šefova država i vlada.

22. Plenarnim sesijama ministarskih sastanaka PSJIE mogu prisustvovatispecijalni gosti koji predstavljaju zemlje, međunarodne i regionalne or-ganizacije i inicijative. Pozive upućuje predsedavajući na osnovu dogov-ora između država učesnica.

23. Posmatrači i specijalni gosti mogu uzimati reč na plenarnim sastancimaPSJIE, na osnovu prethodne konsultacije sa državama učesnicama.

24. PSJIE, preko predsedavajućeg, održava radne veze sa drugimmeđunarodnim i regionalnim organizacijama ili inicijativama.

25. Predsedavajući može da obavesti zainteresovane zemlje, kao imeđunarodne i regionalne organizacije ili inicijative o zajedničkimstavovima PSJIE i o usvojenim dokumentima.


151

SAVET ZA REGIONALNU SARADNJU

ZAJEDNIČKA DEKLARACIJA O OSNIVANJU SAVETA ZA REGIONALNU SARADNJU (SRS)Predstavnici država učesnica u Procesu saradnje u jugoistočnoj Evropi

(PSJIE), Privremene administrativne misije Ujedinjenih nacija na Kosovu(UNMIK) u ime Kosova u skladu sa rezolucijom Saveta bezbednosti Ujed-injenih nacija 1244, Evropske unije (EU), koju predstavlja Trojka sastavljenaod predstavnika države predsedavajuće EU, Evropske komisije i Sekretari-jata Saveta, kao i onih donatorskih zemalja, međunarodnih organizacija imeđunarodnih finansijskih institucija koje značajno i aktivno podržavajuregionalnu saradnju u jugoistočnoj Evropi i prisustvuju sastanku u Sofiji 27.februara 2008. godine (videti Aneks I)

potvrđuju iznova da je regionalna saradnja značajan instrument zaunapređenje stabilnosti, sigurnosti i socijalnog i ekonomskog napretka ujugoistočnoj Evropi, kao i da procesi regionalne saradnje treba da se nastavei razvijaju za dobrobit čitavog regiona;

potvrđuju značaj regionalne saradnje u rešavanju zajedničkih problemazemalja jugoistočne Evrope i stimulisanju procesa evropske i evroatlantskeintegracije;

cene dosadašnji doprinos međunarodne zajednice jačanju regionalnesaradnje u jugoistočnoj Evropi i njenu kontinuiranu spremnost da pružipolitičku, tehničku i finansijsku podršku;

odaju priznanje pozitivnim kretanjima u jugoistočnoj Evropi u poslednjojdeceniji i značajnoj ulozi i doprinosu Pakta za stabilnost u jugoistočnojEvropi u unapređenju stabilnosti, razvoja i saradnje u regionu;

naglašavaju potrebu da se očuvaju značajni rezultati Pakta za stabilnostu jugoistočnoj Evropi, uključujući podsticanje i razvoj različitih procesasaradnje u oblasti demokratije, ekonomskog napretka, pravosuđa i un-utrašnjih poslova i bezbednosti;

konstatuju uspešnu saradnju zemalja regiona u okviru PSJIE i rešenostda jačaju njegovu ulogu u procesima regionalne saradnje;

naglašavaju važnost nove strukture za regionalnu saradnju u jugoistočnojEvropi, čiji je cilj da obezbedi stratešku koordinaciju i razvoj regionalnih

Brano Miljuš

152

procesa u saradnji sa PSJIE i koordinaciji sa EU, NATO, međunarodnim do-natorima i finansijskim institucijama;

podsećaju na odluke zasedanja Regionalnog stola PzSJIE u Beogradu(maj, 2006) i Bukureštu (novembar 2006), samita PSJIE i Regionalnog stolau Zagrebu (maj, 2007) u vezi sa transformacijom Pakta za stabilnost ujugoistočnoj Evropi u okvir u kojem će region imati aktivniju ulogu;

pozdravljaju potpisivanje sporazuna sa zemljom domaćinom 14. septem-bra 2007. godine u Plovdivu, koji je obezbedio pravni osnov zafunkcionisanje Sekretarijata Saveta za regionalnu saradnju:

izražavaju snažnu podršku novoosnovanom Savetu za regionalnu sarad-nju u njegovim aktivnostima i svoje zajedničko razumevanje o sledećem:

1. cilj Saveta za regionalnu saradnju (SRS) je da nastavi fokusiranu region-alnu saradnju u jugoistočnoj Evropi kroz okvir u kojem će region imatiaktivniju ulogu i koji će podržavati evropsku i evroatlantsku integraciju;

2. Statut SRS (videti Aneks II) predstavlja osnovu za njegovo funkcionisanje;3. u skladu sa Statutom SRS, uloga Upravnog odbora SRS je da operativno

usmerava i kontroliše rad SRS, a sastoji se od onih članova SRS koji do-prinose budžetu Sekretarijata SRS, kao i EU koju predstavlja Trojka,odnosno predsedavajući EU, predstavnici Evropske komisije i Sekretar-ijata Saveta;

4. SRS će delovati kao središte regionalne saradnje u jugoistočnoj Evropi,politički će usmeravati odgovarajuće tematske regionalne radne grupei inicijative i primati njihove predloge i priloge;

5. SRS će, uz podršku generalnog sekretara i svog Sekretarijata lociranogu Sarajevu, kao i svoje kancelarije u Briselu, pružati PSJIE operativnupodršku i predstavljati forum za kontinuirano angažovanje članovameđunarodne donatorske zajednice aktivnih u regionu; i

6. SRS će fokusirati svoje aktivnosti na prioritetne oblasti definisane Statu-tom: ekonomski i socijalni razvoj; infrastruktura; pravosuđe i unutrašnjiposlovi; bezbednost; razvoj ljudskog kapitala, kao i parlamentarnasaradnja kao sveobuhvatna tema, i održavaće tesne radne veze sa svimvažnim akterima u ovim oblastima, odnosno sa vladama,međunarodnim organizacijama, međunarodnim finansijskim organi-zacijama, civilnim društvom i privatnim sektorom.

Usvojeno u Sofiji, 27. februara, 2008. godine.


153

Aneks I

Učesnici u Savetu za regionalnu saradnju

Brano Miljuš

154

AlbanijaAustrijaBivša Jugoslovenska RepublikaMakedonijaBosna i HercegovinaBugarskaCrna GoraČeška RepublikaDanskaEkonomska komisija Ujedinjenih nacija za EvropuEvropska banka za obnovu i razvojEvropska investiciona bankaEvropska unija (EU), koju predstavlja Trojka sastavljena od predstavnika predsedavajućegEU, Evropske komisije, Sekretarijata Saveta, kao i predstavnik Evropskog parlamentaFinskaHrvatskaIrskaInicijativa za saradnju u jugoistočnoj Evropi (SECI)ItalijaKanadaLitvanijaMađarskaMoldavija

NATONorveškaOrganizacija za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD)Organizacija za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS)PoljskaPrivremena administrativna misijaUjedinjenih nacija na Kosovu(UNMIK) u ime Kosova u skladusa rezolucijom Saveta bezbednostiUjedinjenih nacija 1244Program za razvoj Ujedinjenih nacijaRazvojna banka Savet EvropeRumunijaSavet EvropeSavezna Republika NemačkaSjedinjene Američke DržaveSlovačkaSlovenijaSrbijaSvetska bankaŠpanijaŠvajcarskaŠvedskaTurskaUjedinjeno KraljevstvoUjedinjene nacije

Aneks II

STATUT SAVETA ZA REGIONALNU SARADNJU

UVOD1. Pozitivna kretanja u jugoistočnoj Evropi u poslednjoj deceniji i potreba

da se očuvaju značajni rezultati Pakta za stabilnost u jugoistočnoj Evropinametnuli su definisanje novog okvira za regionalnu saradnju u kojemzemlje regiona imaju aktivniju ulogu uz nastavak podrške međunarodnezajednice.

2. U skladu sa odlukama zasedanja Regionalnog stola Pakta za stabilnost uBeogradu (maj, 2006) i Bukureštu (novembar, 2006), samita PSJIE i Re-gionalnog stola u Zagrebu (maj, 2007), zajednički je odlučeno da se Paktza stabilnost u jugoistočnoj Evropi transformiše u Savet za regionalnusaradnju (SRS). Finalni sastanak Regionalnog stola Pakta za stabilnostodržaće se neposredno pre prvog sastanka SRS, najkasnije u februaru2008. godine.

ZADACI SRS3. Zadaci SRS su sledeći: da održi fokusiranu regionalnu saradnju u

jugoistočnoj Evropi u kojoj zemlje regiona imaju aktivniju ulogu; dapolitički usmerava i prima predloge i priloge od odgovarajućih radnihgrupa i inicijativa koje su aktivne u određenim tematskim oblastima re-gionalne saradnje; da unapređuje proces evropske i evroatlantske inte-gracije; i da usmerava sekretarijat SRS i njegovog generalnog sekretara.

4. SRS treba da obezbedi operativni kapacitet PSJIE kroz svoj sekretarijati radne grupe, kao i da predstavlja forum za kontinuirano angažovanječlanova međunarodne donatorske zajednice koji su aktivni ujugoistočnoj Evropi.

PRIORITETNE OBLASTI SARADNJE U OKVIRU SRS5. Prioritetne oblasti saradnje u okviru SRS su sledeće:

a. ekonomski i socijalni razvoj;b. infrastruktura;c. pravosuđe i unutrašnji poslovi;


155

d. saradnja u oblasti bezbednosti;e. razvoj ljudskog kapitala, kao if. parlamentarna saradnja kao sveobuhvatna tema.

6. U kontekstu ovih prioritetnih oblasti posebno će se voditi računa o rod-noj jednakosti, socijalnoj koheziji i učešću civilnog društva.

7. SRS može odlučiti da, na osnovu preporuke generalnog sekretara i uskladu sa političkim smernicama samita PSJIE, koriguje ove priorite uzavisnosti od razvoja situacije u regionu.

FORMAT SASTANAKA SRS8. Članovi SRS su države učesnice u PSJIE, Privremena administrativna

misija Ujedinjenih nacija na Kosovu (UNMIK) u ime Kosova, u skladusa rezolucijom Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija 1244, Evropskaunija (EU), koju predstavlja Trojka sastavljena od predstavnikapredsedavajućeg EU, Evropske komisije i Sekretarijata Saveta, kao i onedonatorske zemlje, međunarodne organizacije i međunarodne finansi-jske institucije koje značajno i aktivno podržavaju regionalnu saradnju ujugoistočnoj Evropi.1 Prijem u članstvo SRS podrazumeva saglasnostsvih postojećih članova.

9. Godišnji sastanak SRS održava se neposredno pre samita PSJIE. Godišn-jem sastanku SRS kopredsedavaju generalni sekretar i ministar inostranihposlova predsedavajuće zemlje PSJIE, održava se u državi koja predse-dava PSJIE, a priprema ga generalni sekretar u koordinaciji sapredsedavajućim PSJIE. Godišnji sastanak SRS održava se na nivou vi-sokih službenika ili višem nivou. Na njemu se obezbeđuje strateška ko-ordinacija i razvoj procesa regionalne saradnje, razmatra i odobravagodišnji izveštaj generalnog sekretara o regionalnoj saradnji ujugoistočnoj Evropi, kao i strateški radni program za narednu godinu.Godišnji sastanak SRS otvoren je za ostale zemlje, međunarodne orga-nizacije i partnere, kao i goste na osnovu njihovog zahteva i/ili na pred-

Brano Miljuš

156

1 Na osnovu ovih kriterijuma, partneri Pakta za stabilnost, koji značajno i aktivnopodržavaju regionalnu saradnju u jugoistočnoj Evropi, treba da izraze svoj interesza članstvo u SRS specijalnom koordinatoru Pakta za stabilnost do 15. novembra2007. godine. Specijalni koordinator će, na osnovu konsultacija sa generalnimsekretarom, predložiti listu članova budućeg SRS za usvajanje na poslednjem sas-tanku Regionalnog stola u februaru 2008. godine.

log generalnog sekretara nakon pribavljene saglasnosti članova Up-ravnog odbora SRS.

10. U periodu između godišnjih sastanaka SRS, Upravni odbor SRS opera-tivno usmerava i nadgleda rad SRS. Upravni odbor prihvata godišnjiizveštaj generalnog sekretara i strateški radni program za narednu god-inu, podržava generalnog sekretara u realizaciji zadataka i pratinapredak tokom godine. Članovi Upravnog odbora su oni članovi SRSkoji uplaćuju sredstva u budžet Sekretarijata SRS, kao i Evropska unijakoju predstavlja Trojka sastavljena od predstavnika predsedavajućegEU, Evropske komisije i Sekretarijata Saveta2 Upravni odbor SRS sastajese kvartalno, a predsedava generalni sekretar. Sastanke Upravnog odb-ora SRS saziva i priprema generalni sekretar u koordinaciji sapredsedavajućim PSJIE. Upravni odbor SRS sastaje se na nivou nacional-nih koordinatora, koji su viši državni službenici zaduženi za koordinacijuučešća u SRS na nivou nacionalnih državnih uprava

11. Domaćin sastanka snosi sve troškove održavanja sastanka, ako to nijedrugačije regulisano ili ako se sastanak ne održava u sedištu SekretarijataSRS, dok ostali učesnici pokrivaju troškove puta i smeštaja svojih delegacija.

12. Odluke SRS donose se konsenzusom, što podrazumeva odsustvoprigovora.

STRUKTURE SRS

13. Generalni sekretar je istaknuta politička ličnost iz regiona, sposobna dasarađuje sa donatorskim državama i međunarodnim organizacijama,kao i da sarađuje sa vladama u regionu na najvišem odgovarajućemnivou, a takođe ima iskustvo uspešnog angažovanja u regionalnoj sarad-nji. Mandat generalnog sekretara je sledeći:a. promocija i podrška realizaciji ciljeva SRS, posebno unapređenje re-

gionalne saradnje, praćenje i koordinacija regionalnih aktivnosti i ini-cijativa u jugoistočnoj Evropi, kao i podrška procesu evropske ievroatlantske integracije;


157

2 Minimalna kontribucija u budžet Sekretarijata SRS od 50.000 evra neophodna jeza članstvo u Komitetu SRS. Kontribucije država učesnica PSJIE i UNMIK/Kosovoregulisane su posebnim dokumentom.

b. predsedavanje kvartalnim sastancima Upravnog odbora SRS i ko-predsedavanje godišnjim sastancima SRS zajedno sa predsedavajućimministrom inostranih poslova PSJIE;

c. rukovođenje Sekretarijatom SRS sa izvršnim ovlašćenjima u odnosuna zaposlene, uključujući zapošljavanje osoblja i menadžment;

d. održavanje intenzivnih veza sa svim članovima i partnerima SRS,posebno sa državama učesnicama u PSJIE, kao i sa odgovarajućim re-gionalnim inicijativama i organizacijama;

e. pružanje podrške i predsedavajućem PSJIE kroz rad Sekretarijata,uključujući pripremu sastanaka i konferencija;

f. učešće na sastancima PSJIE na svim nivoima;g. podnošenje godišnjeg izveštaja o regionalnoj saradnji u jugoistočnoj

Evropi i godišnjeg strateškog radnog plana SRS na razmatranje iodobrenje;

h. prezentiranje strateških aspekata godišnjeg izveštaja na samitu PSJIEi doprinos izradi političkih smernica PSJIE;

i. tesna saradnja sa svim institucijama EU i državama njenim članicamau cilju podrške procesu evropskih integracija u jugoistočnoj Evropi izalaganje za punu komplementarnost regionalne saradnje sa proce-som integracije u EU;

j. tesna saradnja sa ostalim međunarodnim institucijama i organizaci-jama, uključujući međunarodne finansijske institucije, i saradnja sa pri-vatnim sektorom u promovisanju regionalne saradnje u jugoistočnojEvropi, kao i podrška učešću aktera civilnog društva u procesima re-gionalne saradnje;

k. fokusiranje rada SRS na prioritetne oblasti regionalne saradnje;l. pomoć u obezbeđivanju finansiranja regionalnih aktivnosti pod okril-

jem SRS.14. Proces imenovanja generalnog sekretara je sledeći:

a. države učesnice PSJIE mogu predložiti svaka po jednogodgovarajućeg kandidata predsedavajućem PSJIE, u skladu sauslovima koje određuje mandat generalnog sekretara, najkasnije uroku od 6 nedelja pre početka samita PSJIE. Predsedavajući PSJIE opredlogu odmah obavlja konsultacije sa članovima Upravnog odboraSRS i državama učesnicama u PSJIE;

Brano Miljuš

158

b. konsultacije se zaključuju 3 nedelje pre samita PSJIE;c. Komitet političkih direktora PSJIE utvrđuje predlog za imenovanje,

uzimajući u obzir rezultate konsultacija, najkasnije 2 nedelje prepočetka samita PSJIE;

d. predlog za imenovanje upućuje se Upravnom odboru SRS na razma-tranje i potvrđivanje na godišnjem sastanku SRS dan pre samita PSJIE,

e. nakon potvrđivanja na godišnjem sastanku SRS, generalnog sekretaraimenuju ministri inostranih poslova PSJIE dan pre samita PSJIE;

f. samit PSJIE odobrava imenovanje.15. Generalni sekretar se imenuje na tri godine sa mogućnošću produženja

mandata na još dve godine.16. Mandat generalnog sekretara može biti prekinut odlukom Upravnog

odbora SRS u skladu sa njegovim/njenim ugovorom. Procedurarazrešenja generalnog sekretara može biti pokrenuta na zahtev najmanjedva člana Upravnog odbora SRS i potrebno je da odluka bude usvojenakonsenzusom minus jedan član Upravnog odbora SRS, a postaje punovažnanakon sprovođenja pismene procedure između država učesnica PSJIE.

17. U slučaju nesposobnosti ili razrešenja generalnog sekretara, Upravniodbor SRS donosi odluke kojima obezbeđuje funkcionisanje SekretarijataSRS, uključujući imenovanje vršioca dužnosti generalnog sekretara doformalne odluke o preuzimanju funkcije u skladu sa tačkom 14.

18. Generalni sekretar odgovara Upravnomg odboru SRS za namenskokorišćenje sredstava iz budžeta Sekretarijata SRS. Procedure adminis-trativnog i finansijskog upravljanja budžetom Sekretarijata SRS defin-isane su posebnim dokumentom na osnovu saglasnosti Upravnogodbora SRS.

19. Sekretarijat SRS, kojim rukovodi generalni sekretar, podržava SRS, kaoi PSJIE, u obavljanju njihovih zadataka u smislu pripreme i realizacijeodluka godišnjeg sastanka SRS i Upravnog odbora, kao i odluka samitai/ili ministarskih sastanaka PSJIE. Sekretarijat pruža tehničku, organi-zacionu i analitičku pomoć generalnom sekretaru, godišnjem sastankuSRS i Upravnog odbora, kao i operativnu podršku, ukoliko je zatražena,u pripremi ministarskih sastanaka i samita PSJIE. Predstavlja koordina-cioni okvir za aktivnosti regionalne saradnje u jugoistočnoj Evropi, kaoi informacioni centar za te aktivnosti.


159

20. Osoblje Sekretarijata, izuzev generalnog sekretara, bira se na osnovukonkursa u skladu sa propisanim kvalifikacijama, uzimajući u obzirrodnu i geografsku izbalansiranost. Generalni sekretar, takođe, možeprihvatiti upućivanje kadrova za obavljanje određenih zadataka.

21. Generalni sekretar određuje, u konsultacijama sa članovima Upravnogodbora SRS, svog zamenika iz reda viših službenika Sekretarijata, kojiga zamenjuje kada je to neophodno.

22. Sekretarijat je lociran u Sarajevu i zemlja domaćin se obavezala daobezbedi potreban pravni osnov.

23. Sekretarijat SRS ima Kancelariju za vezu sa evropskim i evroatlantskiminstitucijama u Briselu koja pruža podršku PSJIE u skladu sa tačkom 4.

24. Radni jezik na sastancima SRS, kao i u Sekretarijatu, jeste engleski jezik.

RELACIJA IZMEĐU SRS I POJEDINAČNIH RADNIH GRUPA I INICIJATIVA

25. Radi realizacije svojih ciljeva u prioritetnim oblastima, SRS prati i, ukolikoje to potrebno, olakšava rad odgovarajućih radnih grupa i inicijativa uregionalnoj saradnju u jugoistočnoj Evropi. Posebno, SRS pomaže radnimgrupama/ inicijativama u obezbeđivanju regionalne i međunarodnepolitičke, tehničke i finansijske podrške neophodne za realizaciju njihovihciljeva. Odgovarajući odnos uspostaviće se između SRS i aktivnih ibudućih pojedinačnih radnih grupa/inicijativa, u cilju jačanja zajedničkihaktivnosti i izbegavanja njihovog nepotrebnog dupliranja.

Brano Miljuš

160

CEFTA 2006

CEFTA SAMIT(Bukurešt, 19. decembar 2006. godine)

ZAJEDNIČKA DEKLARACIJAPREDSEDNICI VLADA,PREDSTAVLJAJUĆI Republiku Albaniju, Bosnu i Hercegovinu, Repub-

liku Bugarsku, Republiku Crnu Goru, Republiku Hrvatsku, Republiku Make-doniju, Republiku Moldaviju, Rumuniju, Republiku Srbiju i specijalnipredstavnik generalnog sekretara, Privremena administrativna misija Ujedin-jenih nacija u ime Kosova, u skladu sa Rezolucijom 1244 (1999) SBUN, na sas-tanku u Bukureštu 19. decembra 2000. godine na poziv premijera Rumunije;

POZDRAVLJAJUĆI iniciranje i uspešno zaključivanje zvaničnih pregov-ora o Sporazumu pod okriljem Pakta za stabilnost u jugoistočnoj Evropi,sledeći Deklaraciju predsednika vlada sa sastanka CEFTA u Zagrebu 29. no-vembra 2005. godine, kao i zaključke sastanka predsednika vlada u Bukureštu6. aprila 2006. godine, čime je omogućeno istovremeno pristupanje CEFTAsvih strana potpisnica ove Zajedničke deklaracije i izmene i dopune CEFTA.Naziv konsolidovanog teksta ovog Sporazuma je CEFTA 2006;

POZDRAVLJAJUĆI moderan i sveobuhvatan karakter zaključenog spo-razuma CEFTA 2006, efikasne proceduralne aranžmane i otvorenost za svestrane u regionu pod uzajamno usaglašenim uslovima;

PODSEĆAJUĆI da je regionalna saradnja integralni deo odnosaEvropske unije sa regionom, kako je ocenjeno u zaključcima Saveta za opštei spoljne poslove Evropske unije 20. marta 2006. godine, kao i da jebudućnost zemalja Zapadnog Balkana u Evropskoj uniji, sa članstvom kaokrajnjim ciljem, u skladu sa Solunskom deklaracijom iz juna 2003. godine;

PODSEĆAJUĆI da je u prošlosti CEFTA doprinela pripremi članova zapristupanje Evropskoj uniji;

POTVRĐUJUĆI prednosti koje će doneti sprovođenje CEFTA 2006;KONSTATUJUĆI da CEFTA 2006 istovremeno predstavlja uspešan za-

vršetak pregovaračkog procesa i početak nove ere koju će karakterisati većapolitička stabilnost, ekonomski razvoj i dobrosusedski odnosi svih stranaSporazuma;


161

UVERENI da će CEFTA 2006, takođe, predstavljati odgovarajući okvirza pomoć svim stranama u ostvarivanju ekonomskih reformi neophodnihza jače veze sa Evropskom unijom i dalju integraciju u multilateralni tr-govinski sistem;

POZDRAVLJAJUĆI pomoć koju je u prošlosti pružila međunarodna za-jednica i očekujući da se kontinuirana pomoć stranama potpisnicama nas-tavi i ubuduće u pravcu jačanja regionalnog vlasništva;

Mi, predsednici vlada,POTVRĐUJEMO svoju spremnost i sposobnost da preuzmemo odgov-

ornost za razvoj i ostvarivanje trgovinske politike u regionu kao deo procesasukcesivnog prenošenja regionalnog vlasništva nad aktivnostima Pakta zastabilnost u jugoistočnoj Evropi;

IZRAŽAVAMO svoju punu podršku današnjem potpisivanju CEFTA2006 koje označava istovremeno pristupanje CEFTA svih strana potpisnicaove Zajedničke deklaracije, kao i izmene i dopune CEFTA.

OBAVEZUJEMO SE da preduzmemo sve neophodne korake u skladusa našim ustavnim odredbama, u cilju promptne ratifikacije CEFTA 2006 saciljem da, po mogućnosti, stupi na snagu do maja 2007. godine;

IZRAŽAVAMO SPREMNOST da obezbedimo efikasno i efektivnosprovođenje CEFTA 2006;

OBAVEZUJEMO SE da kontinuirano radimo na identifikovanju, izmenii uklanjanju necarinskih barijera u trgovini u okviru CEFTA 2006;

OBAVEZUJEMO SE da primenjujemo pravila zajedničkog porekla, kojaomogućava CEFTA 2006, kao i da koristimo prednosti koje iz njih proističui da radimo u pravcu uključivanja u Evromediteransku zonu dijagonalnekumulacije, kako je to predviđeno u Komunikaciji Evropske komisije od 27.januara 2006. godine;

SAGLASNI smo da će potpisivanje CEFTA 2006 otvoriti novu eru unašim međusobnim odnosima, kao i u odnosima sa Evropskom unijom imeđunarodnom zajednicom.

Usvojeno u Bukureštu, dana 19. decembra 2006. godine.

Republika AlbanijaSali Berisha,predsednik Vlade

Brano Miljuš

162

Bosna i HercegovinaAdnan Terzić,predsednik Vlade, predsednik Saveta ministara

Republika BugarskaRoumen Ovcharov,ministar ekonomije i energetike

Republika HrvatskaDamir Polančec,potpredsednik Vlade

Republika MakedonijaZoran Stavrevski,potpredsednik Vlade

Republika MoldavijaVitalie Vrabie,potpredsednik Vlade, ministar za lokalnu javnu upravu

Republika Crna GoraŽeljko Šturanović,predsednik Vlade

RumunijaCalin Popesku-Tariceanu,predsednik Vlade

Republika SrbijaVojislav Koštunica,predsednik Vlade

Privremena administrativna misija Ujedinjenih nacija na KosovuJoachim Rucker,specijalni predstavnik generalnog sekretara Ujedinjenih nacija


163

DRUGI DEO

I

ULOGA I MESTO REPUBLIKE SRBIJE U JUGOISTOČNOJ EVROPI: KONSTRUKTIVNI ČINILAC REGIONALNE SARADNJE

Jugoistočna Evropa se prostire od Crnog mora na istoku do Trš-ćanskog zaliva Jadranskog mora na zapadu i obuhvata Grčku, Tur-sku, Bugarsku i Rumuniju, Hrvatsku, Srbiju, Bosnu i Hercegovinu,Makedoniju, Crnu Goru i Albaniju, a veoma često, prema pojedinimgeopolitičarima, i Moldaviju i Sloveniju. Zapadnim Balkanom su, sadruge strane, označene države nastale na tlu bivše Jugoslavije, izuzi-majući Sloveniju (Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Srbija, Crna Gora iMakedonija) i Albanija.1 Uvođenje termina Zapadni Balkan gotovoda u potpunosti koincidira sa postepenim razvojem regionalnog pri-stupa Evropske unije (nakon 1996. godine) i Procesa stabilizacije i pri-druživanja (2000) prema, višegodišnjim sukobima opterećenoj, regiji.Sa ciljem izbegavanja mogućih nejasnoća u vezi sa definisanjem re-gionalnog pristupa Evropske unije prema jugoistoku kontinenta,došlo je, naime, početkom protekle decenije, najpre i do razgraničenjadva navedena pojma – Jugoistočna Evropa i Zapadni Balkan.2

167

1 Videti: Predrag Simić, “Do the Balkans Exist?: Vision of the Future of SoutheasternEurope: Perspectives from the Region”, in: Predrag Simić, Gordana Ilić, Zlatko Isa-ković, Ivan Krastev and Krassen Stanchev (eds), The European Union, NATO andtheir Southeastern European Neighbors, Institute of International Politics and Econo-mics, Konrad Adenauer Stiftung, Belgrade, 2002, pp. 13–30.

2 Videti: Dragan Đukanović, „Zapadni Balkan: od sukoba do evrointegracija“, Go-dišnjak Fakulteta političkih nauka 2009, Fakultet političkih nauka Univerziteta u Beo-gradu, uredio Ilija Vujačić, godina III, broj 3, Beograd, 2009, str. 497–508.

Dragan Đukanović

168

Disolucija bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije(1991–2008) pratila je težnja novih postkomunističkih elita da se nanjenom tlu formiraju nove, monoetničke državne tvorevine – države-nacije.3 Navedeni proces umnogome je priveden kraju zahvaljujućikonstituisanju četiri monoetničke države (Slovenije, Hrvatske, Srbijei Makedonije), jedne troetničke (duboko podeljene Bosne i Hercego-vine) i jedne deklarativno građanske (Crne Gore) na postjugosloven-skom tlu.4 Ovaj proces je pratila i radikalna izmena etničke strukturepostjugoslovenskih država i entiteta i stvaranje zaokruženih etničkihteritorija u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i na Kosovu.5 Istovremeno,nasleđe oružanih sukoba na postjugoslovenskom prostoru (1991–1999) ostavilo je duboke posledice na međudržavne odnose izmeđunovonastalih država u okviru regije, koju je Evropska unija početkomove decenije označila kao Zapadni Balkan. (Prilog broj 1)

U okvirima predominantnih sfera političke, stručne i kulturne ja-vnosti država regije Zapadnog Balkana još uvek preovlađuju dvausmerenja u vezi sa budućim razvojem međudržavnih odnosa na Bal-kanu. Sa jedne strane, postoji orijentacija po kojoj putem utvrđivanjaistine, odgovornosti i pomirenja treba prevazići loše nasleđe balkan-skih sukoba 90-ih godina XX veka, dok, sa druge strane, postoji viđe-nje po kome su sukobi imanentni Balkanskom poluostrvu i jugoistokuEvrope, te da se oni vremenski ciklično ponavljaju. Ovo viđenje se za-sniva i na stalnom dokazivanju civilizacijskih, verskih, etničkih i dru-gih razlika između južnoslovenskih naroda, kao i albanskog narodana Zapadnom Balkanu. U skladu sa tim da li su političke, kulturne ilinaučne elite, koje zagovaraju prvo ili drugo viđenje dominantne, krei-raju se bilateralni i multilateralni odnosi između država u regionu.

3 Videti: Robert M. Hejden, Skice za podeljenu kuću: ustavna logika jugoslovenskih sukoba,Samizdat B92, Beograd, 2003, str. 65–107.

4 Dragan Đukanović, Institucionalni modeli i demokratizacija postjugoslovenskih država,Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2007, str. 49–73.

5 Goran Nikolić, „Etnički aspekt polisa stanovništva 2011. godine u ‘štokavskimzemljama’“, B92, 28. januar 2011, Internet, http://blog.b92.net/text/17127/Etni-cki-aspekt-popisa-2011-u-%E2%80%99stokavskim-zemljama%E2%80%99/,30/01/2011.

Vodeći faktori savremene međunarodne zajednice, a pre svegaSjedinjene Američke Države i Evropska unija, od trenutka okončanjaoružanih sukoba na tlu nekadašnje Jugoslavije u potpunosti su podr-žavale normalizaciju i konsolidaciju bilateralnih i multilateralnih od-nosa između novonastalih država i entiteta.6 Zato se tokom proteklihpetnaestak godina u potpunosti može uočiti postepen prelazak Za-padnog Balkana iz zone oružanih sukoba, preko regiona u kome sestabilizuju demokratske, ekonomske i bezbednosne prilike do regije


169

Prilog br. 1: Etničke strukture Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije i Crne Gore

plava boja – Srbi, žuta boja - Hrvati, crvena - Crnogorci, zelena boja - Bošnjaci, tamnocrvena - Albanci, zeleno-žuta boja - Mađari, siva boja - Slovaci, Bugari i ItalijaniIzvor: Goran Nikolić, „Etnički aspekt polisa stanovništva 2011. godine u ‘štokavskimzemljama’“, B92, 28. januar 2011, Internet, http:// http://blog.b92.net/text/17127/Etnicki-aspekt-popisa-2011-u-%E2%80%99stokavskim-zemljama%E2%80%99/,30/01/2011.

6 Leila Simona Talani, EU and the Balkans: policies of integration and disintegration,Cambridge Scholars Press, 2008, pp. 78−101.

Dragan Đukanović

170

u kojoj su sve države nedvosmisleno orijentisane ka pristupanju Ev-ropskoj uniji i Severnoatlantskom savezu.7

Svakako jedan od najznačajnijih spoljnopolitičkih prioriteta Repu-blike Srbije, prema brojnim istupanjima pre svega predsednika Repu-blike, Borisa Tadića i ministra spoljnih poslova Vuka Jeremića,predstavlja uspostavljanje dobrih bilateralnih odnosa sa državama Ju-goistočne Evrope, kao i intenziviranje regionalne saradnje u okvirubrojnih regionalnih inicijativa.8 Treba naglasiti da su protekla, 2010.godina, kao i tekuća godina obeležene suštinskim poboljšanjem od-nosa Srbije sa susedima na Zapadnom Balkanu.9 Srbija je, sa drugestrane, možda u najnepovoljnijoj poziciji u odnosu na druge državenastale od Jugoslavije. Ona još uvek nema jasno formulisane i defini-sane spoljnopolitičke prioritete,10 ali ujedno mora da napravi prelaziz jedne faze svojevrsnog regionalnog hegemona (tokom 90-ih godinaXX veka) u konstruktivnog činioca regionalne saradnje. Ovaj prelazse, međutim, čini sve izvesnijim i Srbija postepeno transformiše svojupoziciju u regionalnim okvirima postavljajući se kao činilac stabilnostii saradnje.

Zvanična Srbija, ipak, imajući u vidu konkretne spoljnopolitičkeaktivnosti različito tretira svoje takozvane nove susede, odnosno dr-žave koje su nastale tokom disolucije bivše jugoslovenske federacije.11

7 Dragan Đukanović, „Zapadni Balkan: od sukoba do evrointegracija“, GodišnjakFakulteta političkih nauka 2009, op. cit., str. 497–508.

8 Videti: Dragan Đukanović i Ivona Lađevac, „Prioriteti spoljnopolitičke strategijeRepublike Srbije”, Međunarodni problemi, godina LXI, broj 3, 2009, str. 343–364.

9 Videti više u: Dragan Đukanović, „Spoljnopolitički prioriteti Republike Srbije ubilateralnim i multilateralnim odnosima sa susedima ”, u: Edita Stojić-Karanovići Slobodan Janković (urs), Elementi strategije spoljne politike Srbije, Institut za me-đunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2008, str. 85–105.

10 Videti pregled spoljnopolitičkih dokumenata Savezne Republike Jugoslavije, drža-vne zajednice Srbija i Crna Gora i Srbije nakon 2000. godine u: Nataša Dragojlović,Stanislav Sretenović, Dragan Đukanović, Dragan Živojinović (urs), Spoljna politikaSrbije: strategije i dokumenti, Evropski pokret u Srbiji, Beograd, 2010, str. 278–320.

11 Dragan Đukanović, „Jugoistočna Evropa – resetovanje sa susedima“, u: BorivojErdeljan (ur.), Srbija i svet: zbornik radova, Evropski pokret u Srbiji, Beograd, 2010,str. 45–50.

Sa jedne strane, zvanični Beograd nudi svojevrsno „strateško partne-rstvo“ Hrvatskoj, a pre svega u vezi sa ubrzavanjem pridruživanjaEvropskoj uniji, gde je ujedno uočljiva i svojevrsna utrka oko „liderskepozicije“ na Zapadnom Balkanu između zvaničnog Beograda i Za-greba. Odnos Srbije prema Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i Make-doniji je, sa druge strane, vezan za slanje dvostrukih, a neretko iprotivurečnih signala gde se unapred podrazumeva „prirodna“ jačauloga Beograda.

Veoma je važno napomenuti da je Srbija u toku proteklih nekolikogodina očuvala kvalitetne bilateralne odnose sa svojim starim suse-dima, odnosno sa državama sa kojima se graničila bivša SocijalističkaFederativna Republika Jugoslavija – Austrijom, Bugarskom, Italijom,Grčkom, Mađarskom i Rumunijom, ali je ujedno i značajno poboljšalaodnose sa Albanijom. Istovremeno, veoma su dobri bilateralni odnosiSrbije sa Turskom. Odnosi Srbije sa navedenim zemljama, od kojih jevećina priznala jednostrano proglašenu nezavisnost Kosova12 tokom2008. godine, važno je istaći, bili su samo privremeno opterećeni ovimaktima, ali nisu bili i suštinski ugroženi.

a) Srbija sa državama nastalim od Jugoslavije:ka uspešnijoj saradnji i pridruživanju Evropskoj uniji

Posle završetka oružanih sukoba na tlu nekadašnje Jugoslavije udrugoj polovini protekle decenije otpočelo je postepeno i izrazito teškokonsolidovanje odnosa između država koje su nastale na njenom tlu.13

Danas su veoma kvalitetni bilateralni odnosi između Slovenije i Srbije.Jedino suštinski otvoreno pitanje na bilateralnoj ravni odnosa možepredstavljati nerešen status etničkih Srba u ovoj zemlji. Naime, onikao najbrojnija etnička manjina, nemaju adekvatno rešen ustavnopra-


171

12 Bosna i Hercegovina, Grčka, Moldavija i Rumunija nisu do sada priznale neza-visnost Kosova, koja je proglašena 17. februara 2008. godine.

13 Videti: Vatroslav Vekarić, Foreign Policy in Transition: Serbia and Montenegro, Sout-heastern Europe and the Changing Nature of International Relations, Institute of Inter-national Politics and Economics, Belgrade, 2005, pp. 313–320.

vni status, kao i sve druge južnoslovenske zajednice (Hrvati, Bošnjaci,Crnogorci i Makedonci).14

Srbija i Hrvatska su tokom protekle godine umnogome poboljšalebilateralne odnose, najpre zahvaljujući dobroj saradnji njihovih pred-sednika (Borisa Tadića i dr Iva Josipovića). Dinamiku dobrih odnosadvojice predsednika, ne prati u ovom trenutku i saradnja vlada dvejudržava. U ovom trenutku postoje četiri ključna pitanja koja determi-nišu odnose Srbije i Hrvatske. Na prvom mestu je eventualno povla-čenje međusobnih tužbi pred Međunarodnim sudom pravde.15 S timu vezi, treba napomenuti, da za sada nema značajnijeg napretka ipored najava da će doći do obostranog povlačenja navedenih tužbi.Status Srba, koji su napustili Hrvatsku 1995. godine tokom vojno-po-licijskih akcija „Bljesak“ i „Oluja“, takođe, s vremena na vreme utičena kvalitet bilateralnih odnosa Beograda i Zagreba.16 Prema proce-nama pojedinih međunarodnih organizacija još uvek se, a pre svegana lokalnom nivou vlasti, opstruira povratak Srba u Hrvatsku. U tomsmislu predsednici Srbije i Hrvatske su pokrenuli inicijativu da seubrzo okončaju brojni problemi koji prate pripadnike prognanih Srbaiz Hrvatske. Takođe, proces međudržavnog razgraničenja u regionuPodunavlja neće biti lako rešeno pitanje i sasvim je moguće da će bitipredmet međunarodne arbitraže, po modelu koji je već primenjen uvezi sa razgraničenjem Hrvatske i Slovenije. Značajan problem u bi-lateralnim odnosima predstavljaju i česte žalbe biznismena iz Srbije,a u vezi sa lošim statusom srpskih investitora u Hrvatskoj.17 Ovi pri-

Dragan Đukanović

172

14 Milenko Vakanjac, „Položaj srpske etničke zajednice u Republici Sloveniji“, In-ternet, http://www.srpska-dijaspora.org/index.php?option=com_content&view=article&id=291:poloaj-srpske-etnike-zajednice-u-republici-sloveniji&catid=45:dopistnitva-iz-okruenja&Itemid=140, 15/01/201.

15 „U fokusu: tužbe Srbije i Hrvatske“, Blic, Beta, 28. dvanaesti 2010, Internet,http://www.blic.rs/u-fokusu/1354/Tuzba-SrbijaHrvatska. 15/01/2011.

16 „Tadić i Josipović: izbeglice su prioritet“, Vesti, Beograd, 24. novembar 2010, In-ternet, .http://www.vesti-online.com/Vesti/Ex-YU/99081/Tadic-i-Josipovic-Izbeglice-prioritet, 15/01/2011.

17 „Josipović i Tadić: više nema političke opstrukcije gospodarske suradnje Hrvatske iSrbije“, Biznis, Fena, Sarajevo, 24. novembar 2010, Internet, http://www.biznis.ba/index.php?option=com_content&task=view&id=128332&Itemid=2, 15/01/2011.

govori se odnose na neravnopravan položaj preduzeća iz Srbije u od-nosu na druge strane investitore.

Bilateralne odnose između Srbije i Bosne i Hercegovine u ovom tre-nutku determinišu problemi nedefinisane granice u Srednjem i Gor-njem Podrinju (od planine Zvijezda do ušća Drine u Savu), ali i položajpredratne imovine preduzeća iz Srbije i Bosne i Hercegovine u dvemazemljama.18 U predstojećem vremenskom razdoblju značajan napredaku bilateralnim odnosima može biti ostvaren zahvaljujući sprovođenjuIstanbulske deklaracije nakon Samita održanog krajem aprila 2010. go-dine.19 Bilateralni odnosi između Beograda i Sarajeva, takođe, mogubiti poboljšani i u predstojećem periodu, a posebno imajući u vidu izbornovog člana bosanskohercegovačkog Predsedništva iz reda bošnjačkognaroda, Bakira Izetbegovića (Stranka demokratske akcije) i odlazak Ha-risa Silajdžića (Stranka za Bosnu i Hercegovinu) sa ove funkcije. Ovosvakako neće značiti i zaobilaženje mehanizma specijalnih i paralelnihodnosa Srbije sa Republikom Srpskom, koji su predviđeni Dejtonskimsporazumom, i koji u potpunosti doprinose saradnji ovog bosansko-hercegovačkog entiteta sa susednom državom.20

Međunarodna zajednica, a pre svega Sjedinjene Američke Državei Evropska unija, od Srbije u toku predstojećih ustavnih promena uBosni i Hercegovini očekuju konstruktivnu ulogu, kako bi došlo dodeblokade ovog procesa, otpočetog još pre pet godina. To bi trebalorezultirati i nastavkom procesa evroatlantskih integracija Bosne i Her-cegovine. Suštinski doprinos poboljšanju bilateralnih odnosa zvanič-nog Beograda i Sarajeva predstavlja i donošenje Deklaracije o osudizločina u Srebrenici,21 koju je usvojio srpski parlament krajem marta


173

18 Dragan Đukanović, „Bilateralni odnosi Republike Srbije s Crnom Gorom i Bosnom iHercegovinom“, Izazovi evropskih integracija, vol. II, broj 10, Beograd, 2010, str. 63–70.

19 “Istanbul Declaration”, Istanbul, 24 April 2010, Internet: http://www.vijesti.ba/politika/10088-Tekst-Istanbulske-deklaracije.html, 15/10/2010.

20 „Tadić: Dodik je moj prijatelj i saradnik“, Tanjug, Glas javnosti, 16. novembar 2010,Internet, http://www.glas-javnosti.rs/clanak/politika/glas-javnosti-16-11-2010/tadic-dodik-je-moj-prijatelj-i-saradnik, 15/10/2010.

21 „Deklaracija o osudi zločina u Srebrenici“, Narodna skupština Republike Srbije,31. mart 2010, Internet, http://www.parlament.gov.rs/content/cir/akta/akta_detalji.asp?Id=477&t=O, 15/10/2010.

2010. godine. S tim u vezi u navedenom dokumentu se navodi i stavkoji se odnosi na neophodnost poštovanja teritorijalnog integriteta isuvereniteta Bosne i Hercegovine.22

Mora se ipak imati na umu da je i pored ovih pozitivnih trendovau vezi sa saradnjom zvaničnog Beograda i Sarajeva još uvek mogućeočekivati da dođe i do povremenih blokada u bilateralnim odnosima,koje bi bile uslovljene eventualnim novim neuspehom procesa usta-vnih reformi ili jačanjem etnonacionalizma u Bosni i Hercegovini.Eventualni novi zahtevi zvaničnika Republike Srpske u vezi sa even-tualnim raspisivanjem referenduma o statusu ovog bosanskoherce-govačkog entiteta takođe mogu uticati na bilateralne odnose Srbije iBosne i Hercegovine.23

Kada se sagledaju odnosi Srbije i Bosne i Hercegovine tokom pro-teklih petnaest godina, oni su bili vezani za brojne probleme koji suproisticali iz ratnog nasleđa jugoslovenskih sukoba. Posle potpisivanjaOpšteg okvirnog sporazuma za mir (Dejtonskog sporazuma),24 21.novembra 1995. godine, došlo je do postepenog poboljšanja u odno-sima između Bosne i Hercegovine i nekadašnje Savezne RepublikeJugoslavije. Svojevrsna nova faza u odnosima dveju zemalja počinjeposle oktobarskih promena u Srbiji 2000. godine, kada su suštinskipoboljšani odnosi između Republike Srbije i Bosne i Hercegovine, apre svega zahvaljujući osnivanju Međudržavnog saveta za saradnju.25

Ovo telo je, ipak, tokom proteklih nekoliko godina izgubilo na zna-čaju, a posebno nakon 2004. godine. Njega su činili članovi Predsed-ništva BiH i predsednik Savezne Republike Jugoslavije. Odsustvoiskrene želje pojedinih članova Predsedništva Bosne i Hercegovine dase oživi ovaj vid institucionalizovane međudržavne saradnje, i foku-

Dragan Đukanović

174

22 Ibidem, preambula, alineja 3.23 „Dodik najavljuje referendum, Bošnjaci zaštitu nacionalnih interesa”, Radio Slo-

bodna Evropa, Prag, 5. januar 2010, Internet, http://www.slobodnaevropa.org/content/dodik_referendum_rs/1921688.html, 15/01/2011.

24 Videti: Dejtonski sporazum, Naša Borba, Fininvest, Beograd, 1996.25 „SRJ i BiH potpisale sporazum o Međudržavnom savetu za saradnju”, RTV B92,

Beograd, 21. maj 2001, Internet: http://www.b92.net/info/komentari.php?nav_id=25737, 15/08/2009.

siranost Srbije na rešavanje kosovskog pitanja bili su dovoljni razlozida dođe do postepenog atrofiranja rada ovog tela.

Evidentno zahlađenje bilateralnih odnosa Srbije i Bosne i Herce-govine posle 2004. godine, bilo je vezano i za nastojanja vlasti u Srbijida se sa bosanskohercegovačkim entitetom sa srpskom većinom – Re-publikom Srpskom, uspostave što bliži odnosi, ne obazirući se pritomna značaj saradnje sa centralnim organima vlasti BiH. Ovo su pratilei pojedine najave zvaničnika iz Srbije, tokom 2007. godine, da bi moglipodržati eventualni referendum o statusu Republike Srpske, ukolikoKosovo stekne nezavisnost.26 Ipak, na inicijativu zvanične Ankaretokom 2009. i početkom 2010. održan je niz trilateralnih sastanaka mi-nistara inostranih poslova, kao i članova Predsedništva Bosne i Her-cegovine i predsednika Srbije i Turske na kojima je nagoveštenootpočinjanje nove, dosta kvalitetnije, faze u odnosima između Beo-grada i Sarajeva. Urušene bilateralne odnose između dveju zemaljapotom je potvrđivalo i odbijanje agremana dva predložena ambasa-dora Bosne i Hercegovine u Beogradu tokom 2007. i 2009. godine, alije, uz posredovanje Turske, ovo pitanje rešeno polovinom januara2010. godine prihvatanjem prvobitnog predloga koji je bio iznet odstrane zvaničnog Sarajeva.27

Konstitutivnost Bošnjaka, Srba i Hrvata, koja je postojala i u okvirunekadašnje federalne jedinice jugoslovenske federacije (1945–1990)osigurana je i Ustavom Bosne i Hercegovine, koji je, kao Aneks 4. Dej-tonskog mirovnog sporazuma, donet krajem novembra 1995. godine.Polazeći od ovog načela obezbeđena je i proporcionalna zastupljenosttri bosanskohercegovačka naroda na nivou države.28 Srbi su najpresvoju konstitutivnost ostvarivali putem vlastite teritorijalne autono-mije – Republike Srpske, a Bošnjaci i Hrvati preko Federacije Bosne iHercegovine. Međutim, tokom aprila 2002. godine došlo je do izmena


175

26 „Zvaničnici BiH kritikuju Koštunicu“, TANJUG, Beograd, 26. oktobar 2007.27 Videti: I. Ž., „Sastanak ministara spoljnih poslova Srbije, Bosne i Hercegovine i

Turske”, Danas, Beograd, 15. januar 2010, Internet, http://www.danas.rs/vesti/politika/sastanak_ministara_spoljnih_poslova_srbije_bosne_i_hercego-vine_i_turske.56.html?news_id=181441, 15/03/2005.

28 „Ustav Bosne i Hercegovine“, preambula, alineja 10, član 1, stav 2.

Dragan Đukanović

176

dva entitetska ustava i sprovođenja načela konstitutivnosti sva tri na-roda na čitavoj teritoriji države Bosne i Hercegovine.29 To je podrazu-mevalo proporcionalnu zastupljenost Bošnjaka, Hrvata i Srba uentitetskim organima, pravo na korišćenje jezika i pisma, pravo zaštite„vitalnih“ interesa u institucijama entiteta, itd.30 I pored navedenog,Srbi su, posle ustavnopravnog izjednačavanja sa Bošnjacima i Hrva-tima u Federaciji BiH, izloženi brojnim vidovima diskriminacije (uoblasti školstva, prosvete i informisanja), a njihovo učešće u javnojupravi, lokalnoj samoupravi i policiji je sasvim simbolično. Masovnijipovratak Srba u Federaciju Bosne i Hercegovine, sa izuzetkom opštinaDrvar, Bosansko Grahovo i Bosanki Petrovac, neretko prate brojneopstrukcije. Gotovo istovetna situacija je i sa stanjem ljudskih pravaBošnjaka i Hrvata u Republici Srpskoj. Značajniji povratak Bošnjakau Republiku Srpsku je evidentan jedino u opštinama Srebrenica, Zvor-nik i Vukosavlje (nekadašnji Jakeš).31

Centralne vlasti Bosne i Hercegovine, kao i nosioci vlasti na enti-tetskom nivou nalaze se pred brojnim izazovima i problemima veza-nim za sprovođenje ustavnih reformi. Osnovni cilj navedenih reformibi, prema nastojanjima Sjedinjenih Američkih Država i Evropske unije,trebalo da predstavlja stvaranje funkcionalnijih institucionalnih okvirana nivou Bosne i Hercegovine, što podrazumeva i stvaranje pogodnihokvira za okončanje procesa pridruživanja Evropskoj uniji i Severnoat-lantskom savezu. Međutim, i pored brojnih pokušaja Sjedinjenih Ame-ričkih Država i Evropske unije, da se okonča navedeni proces, svepetogodišnje inicijative nisu dale očekivane rezultate. Ovo potvrđuje iblokada tzv. Prudskog procesa,32 u okviru koga su tokom 2008. i 2009.

29 Dragan Đukanović, „Bosna i Hercegovina: izmene entitetskih ustava”, Međuna-rodna politika, godina LIII, br. 1106, april-jun 2002, Beograd, str. 16–18.

30 Videti više u: Dragan Đukanović, „Bosna i Hercegovina: izmene entitetskih ustava“,Međunarodna politika, god. LVI, br. 1106, Beograd, april–jun 2002, str. 16–18.

31 Videti: Goran Nikolić, „Etnički aspekt polisa stanovništva 2011. godine u ‘štokav-skim zemljama’“, RTV B92, 28. januar 2011, Internet, http://blog.b92.net/text/17127/Etnicki-aspekt-popisa-2011-u-%E2%80%99stokavskim-zemljama%E2%80%99/, 30/01/2011.

32 „Tihić: ‘prudska trojka’ se raspala”, SRNA, Banja Luka, 10. jul 2009.

godine učestvovali predsednici najuticajnijih političkih partija u Bosnii Hercegovini – Milorad Dodik, predsednik Saveza nezavisnih socijal-demokrata Republike Srpske, Sulejman Tihić, predsednik Stranke de-mokratske akcije i Dragan Čović, predsednik Hrvatske demokratskezajednice. Premda se očekivalo da će nova inicijativa Sjedinjenih Ame-ričkih Država i Evopske unije, u okviru Butmirskog procesa33 od 18.oktobra do kraja 2009. godine dovesti do izmena postojećeg UstavaBosne i Hercegovine, to se nije dogodilo. Gotovo jednoglasno je odbi-jena i „Madridska deklaracija o ustavnim promenama,“34 koja je sadr-žala temeljne principe navedenog procesa u vezi sa nadležnostimacentralnih vlasti u zaštiti ljudskih i manjinskih prava.

Republika Srbija u skladu sa svojom spoljnopolitičkom orijentaci-jom, u potpunosti će podržati svaki dogovor o ustavnim promenamado koga dođu predstavnici Bošnjaka, Hrvata i Srba u Bosni i Herce-govini. Ovim povodom Srbija je od strane Evropske unije i SjedinjenihAmeričkih Država nekoliko puta bila pozvana na veći stepen saradnjeu procesu ustavnih promena u Bosni i Hercegovini, a pre svega pola-zeći od nesumnjivog uticaja vlasti Srbije na doskorašnjeg premijeraVlade Republike Srpske, Milorada Dodika, a sada predsednika ovogentiteta. Vuk Jeremić, ministar spoljnih poslova Republike Srbije, 22.marta 2010. godine izjavio je da Srbija neće podržati eventualnu „cen-tralizaciju Bosne i Hercegovine,“35 koja bi bila protivna volji njenihkonstitutivnih naroda i entiteta.

Bosna i Hercegovina, jedina od svih postjugoslovenskih država,nije priznala nezavisnost Kosova. To je, međutim, prevashodno ve-zano za složenu etničku strukturu i postojeće institucionalne okvireBiH u kojima nije moguće preglasavanje jednog od konstitutivnih na-roda. Saradnje u oblasti unutrašnjih poslova, pravosuđa, privrede,nauke i kulture između Republike Srbije i Bosne i Hercegovine odvija


177

33 Videti dokument – „Ustavni amandmani“, Butmir, 21. novembar 2009.34 „Madridska deklaracija”, Vijesti, 27. mart 2010, Internet, http://www.vijesti.ba/

vijest-dana/7705-Vijestiba-objavljuju-sadrzaj-Madridske-deklaracije.html,27/12/2010.

35 „Srbija protiv članstva u NATO-u, države Kosovo i centralizacije Bosne”, TANJUG, 22. mart 2010.

se uspešno. Ovo potvrđuje i visok stepen ekonomske razmene iz-među dveju država i značajan suficit na strani Republike Srbije. Kaojedno od nerešenih pitanja vezanih za oružane sukobe na područjunekadašnje Jugoslavije, i bilateralne odnose Republike Srbije i Bosnei Hercegovine umnogome opterećuje i neadekvatno regulisan položajizbeglih lica, što bi nakon ministarskog sastanka održanog u Beo-gradu marta 2010. godine trebalo da bude prevaziđeno.36

Na odnose Srbije i Crne Gore najviše utiče problem Kosova, odno-sno priznanje njegove nezavisnosti od strane vlasti u Podgorici tokomoktobra 2008. godine. Istovremeno, gotovo četiri godine dugi prego-vori o dvojnom državljanstvu između Srbije i Crne Gore nisu dali ni-kakav rezultat.37 Sledeći bitan problem, koji determinišesrpsko-crnogorske odnose, predstavlja i položaj Srba u Crnoj Gori.Zvanični Beograd je tokom proteklih godina insistirao na zahtevimada Srbi budu „autohton“ narod u Crnoj Gori, kao i da im se osigurakorišćenje kolektivnih prava u oblasti informisanja, školstva i javneadministracije.38 U Ustavu Crne Gore iz 2007. godine nije jasno na-značeno na koji način državljani ove nekadašnje jugoslovenske repu-blike mogu sticati i druga državljanstva. Sa druge strane, Ustavnizakon za sprovođenje Ustava je predvideo da državljani Crne Gore,koji su državljanstvo neke druge države stekli posle 3. juna 2006. go-dine, mogu da ga zadrže tek pošto se sklope sporazumi o dvojnomdržavljanstvu sa tom zemljom.39 Ovim stavom nisu bile zadovoljne(pro)srpske političke partije, posebno u kontekstu donošenja Zakonao izmenama i dopunama Zakona o državljanstvu Republike Srbije40

Dragan Đukanović

178

36 „Ministri iz regiona o izbeglicama“, RTV B92, Beograd, 25. mart 2010, Internet,http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2010&mm=03&dd=25&nav_id=420128, 15/01/2011.

37 Dragan Đukanović, „Bilateralni odnosi Republike Srbije s Crnom Gorom i Bo-snom i Hercegovinom“, Izazovi evropskih integracija, op. cit., str. 63–70.

38 Dragan Đukanović, „Položaj Srba u postjugoslovenskim državama“, Nova srpskapolitička misao, vol. XV, Beograd, 2007, broj 3–4, str. 367–78.

39 „Ustavni zakon za sprovođenje Ustava Crne Gore“, član 12, Službeni list Crne Gore,br.1/2007, Podgorica, 25. oktobar 2007.

40 „Zakon o izmenama Zakona o državljanstvu Republike Srbije“, Službeni glasnikRepublike Srbije, br. 90/07.

u kojem je data mogućnost da svi Srbi koji žive izvan ove državemogu imati i njeno državljanstvo. Međutim, Albanci, Bošnjaci i Hr-vati, koji su pre sticanja nezavisnosti Crne Gore stekli prava na držav-ljanstvo matičnih država imaju pravo da ih zadrže.

Istovremeno, vlasti u Podgorici insistiraju na poboljšanju položajacrnogorske etničke zajednice u Srbiji, što podrazumeva dozvolu upo-trebe crnogorskog jezika i registraciju Crnogorske pravoslavne crkve.Udruženje Crnogoraca u Srbiji „Krstaš“ krajem 2007. godine pokušaloje da registruje eparhiju Crnogorske pravoslavne crkve u Srbiji, ali jeMinistarstvo vera to odbacilo.

Posle proglašenja nezavisnosti Crne Gore 3. juna 2006. godine, bi-lateralni odnosi između Republike Srbije i ove zemlje su najčešće biliu krizi. Ipak, tokom poslednjih nekoliko meseci oni se svakako pobolj-šavaju, a posebno nakon imenovanja novog ambasadora Crne Gore uRepublici Srbiji, Igora Jovičića, krajem oktobra 2009. godine. Time jeprevaziđeno izvesno zahlađenje u odnosima između dveju država, akoje je nastalo posle proglašavanja Anke Vojvodić, ambasadorke CrneGore u Beogradu, za nepoželjnu osobu. Razlog za ovakav potez Mini-starstva spoljnih poslova Srbije predstavljalo je priznanje nezavisnostiKosova od strane podgoričkih vlasti. Vlada Crne Gore, na navedeniakt vlasti u Beogradu, nije recipročno uzvratila.

Republika Srbija i Republika Crna Gora su 27. aprila 1992. godineoformile Saveznu Republiku Jugoslaviju. No, nakon pet godina usle-dila je dugoročna kriza u odnosima između dve republike članice po-slednje Jugoslavije. Navedeni proces je najpre otpočeo dramatičnimsukobom dve frakcije u vladajućoj Demokratskoj partiji socijalistaCrne Gore početkom 1997. godine, u kojima je struja predvođenaMilom Đukanovićem odnela tesnu pobedu. Zatim su usledile i stalnetenzije između republičkih rukovodstava, ali i saveznih organa i cr-nogorske vlasti. Kriza u odnosima između Republike Crne Gore i Re-publike Srbije nije prestala ni posle promene vlasti u Beogradu 5.oktobra 2000. godine. Zato je na inicijativu Evropske unije 2003. go-dine, a zahvaljujući konstituisanju državne zajednice Srbija i CrnaGora, donekle prevladano faktičko nefunkcionisanje Savezne Repu-blike Jugoslavije.


179

Dragan Đukanović

180

Postojanje državne zajednice Srbija i Crna Gora okončano je 21.maja 2006. godine, kada je u skladu sa Ustavnom poveljom ove dr-žave, bio sproveden referendum o državnopravnom statusu CrneGore. Tom prilikom više od 55% građana Crne Gore je glasalo za ne-zavisnost ove bivše jugoslovenske republike, čime je još jednom bilapotvrđena duboka podeljenost crnogorskog društva na indipenden-tiste i zagovornike zajednice sa Republikom Srbijom. Tadašnji pred-stavnici vlasti u Beogradu nisu bili zadovoljni proglašenjemcrnogorske državne nezavisnosti. Ovo su potvrđivale i brojne izjavedržavnih činovnika Srbije o Crnoj Gori kao „kvazidržavi.“41 Međutim,poseta predsednika Republike Srbije, Borisa Tadića Crnoj Gori 25.juna 2006. godine na trenutak je ublažila evidentno loše odnose iz-među dveju država. Vlada Republike Srbije nije žurila da uspostavipune diplomatske odnose sa Republikom Crnom Gorom, odnosnoda imenuje ambasadora u Podgorici. Ovo potvrđuje i činjenica da jeambasador Srbije u Crnoj Gori, dr Zoran Lutovac na dužnost stupiotek početkom marta 2008. godine.

U dokumentu „Spoljnopolitički prioriteti Crne Gore“,42 koji je usvo-jen mesec dana posle donošenja novog Ustava, 24. novembra 2007. go-dine, ukazano je na značaj saradnje ove zemlje sa Republikom Srbijom.U tom smislu je istaknuto da će Crna Gora sa Srbijom „nastaviti darazvija tijesne veze zbog niza istorijskih, kulturnih i ekonomskih fak-tora.”43 To, ipak, naglašava se u dokumentu podrazumeva odnos „ra-vnopravnog partnerstva“ i punog uvažavanja Crne Gore od straneRepublike Srbije.

Predstojeće određivanje međudržavne granice između RepublikeSrbije i Crne Gore u regiji Sandžak može predstavljati dodatni pro-blem u bilateralnim odnosima. Ipak, navedeno pitanje ne predstavljasamo osobenost odnosa između Srbije i Crne Gore, nego gotovo svihnovonastalih država na tlu bivše Jugoslavije. Takođe, potencijalni pro-

41 Videti: Dragan Todorović, „Državno popovanje”, Vreme, broj 871, Beograd, 13.septembar 2007.

42 „Spoljnopolitički prioriteti Crne Gore”, Vlada Republike Crne Gore, 23. novem-bar 2007.

43 Ibidem, op. cit., str. 4.

blem može predstavljati i najava vlasti Crne Gore da sa vlastima uPrištini postigne dogovor o utvrđivanju granice prema Kosovu.

Iako, pregled brojnih problema u bilateralnim odnosima izmeđuSrbije i Crne Gore može da doprinese sticanju pesimističkog utiska uvezi sa njihovim eventualnim poboljšanjem, može se očekivati njihovakonsolidacija. Tome treba da doprinese i veoma uspešna ekonomskasaradnja između Srbije i Crne Gore, saradnja u oblasti unutrašnjih po-slova i pravosuđa, kulture, nauke i drugim oblastima. Obe države suopredeljene da se intenziviraju i postojeći vidovi multilateralne sara-dnje na jugoistoku Evrope i ubrzaju procesi njihovog pridruživanjaEvropskoj uniji.

Odnosi između Srbije i Makedonije su, kao i srpsko-crnogorski, usenci kosovskog pitanja. Priznanje nezavisnosti Kosova od strane Ma-kedonije oktobra 2008. godine doprinelo je da se bilateralni odnosiprivremeno pogoršaju, između ostalog i zahvaljujući tome što jeVlada Srbije proglasila makedonskog ambasadora u Beogradu nepo-željnom osobom. Zvanična Srbija istovremeno šalje i brojne protivu-rečne signale u vezi sa onim što Makedonija smatra trenutno svojimnajznačajnijim problemom, a to je rešavanje spora oko imena državesa susednom Grčkom.44 Iako se ne radi o dominantno svetovnom pi-tanju, problem odnosa između Srpske pravoslavne crkve i Makedon-ske pravoslavne crkve zasigurno će determinisati odnose izmeđuSkoplja i Beograda i u narednim decenijama.

* * *

Bilateralni odnosi između država nastalih na području bivše Jugo-slavije su i čitavu deceniju po okončanju oružanih sukoba na ovom tluopterećeni upravo njihovim nasleđem. Jedan od vodećih problema ubilateralnim odnosima većine država regije predstavlja nedovršen pro-ces utvrđivanja međudržavnih granica. Navedeno je tokom proteklih go-


181

44 O navedenom sporu videti: Branko Pavlica, „Grčko-makedonski spor u vezi saimenom Makedonije“, Međunarodna politika, god. LX, broj 1136, Beograd, okto-bar–decembar 2009, str. 40–63.

dina bilo uočljivo u slučaju razmirica u vezi sa razgraničenjem izmeđuRepublike Slovenije i Republike Hrvatske u Piranskom zalivu i u vezisa nekoliko manjih sela u pograničnoj oblasti. Republika Hrvatska,bitno je napomenuti, nema definisanu granicu i sa susednom Repu-blikom Srbijom u oblasti Podunavlja, a nije završen ni proces razgra-ničenja sa Bosnom i Hercegovinom. Dodatni problem u odnosimaBosne i Hercegovine i Hrvatske predstavlja najavljena izgradnja mostaKomarne-Pelješac, čime bi bosanskohercegovački izlaz na Jadranskomore kod Neuma bio suštinski uskraćen za pristup na otvoreno more.Sa druge strane, Hrvatska i Crna Gora su definisale međudržavnu gra-nicu u okolini poluostrva Prevlaka (Rt Oštro) zbog koga su vođeni in-tenzivni oružani sukobi početkom 90-ih godina prošlog veka.

U narednom periodu očekuje se i određivanje granične linije iz-među Bosne i Hercegovine i Republike Srbije u oblasti Srednjeg i Gor-njeg Podrinja, kao i razgraničenje između Srbije i Crne Gore u regionuSandžaka. Definisanje granice između Crne Gore i od nje priznatogKosova, takođe, može uticati na bilateralne odnose između Podgoricei Beograda. Slično se odnosi i na utvrđivanje granice između Make-donije i Kosova, što je suprotno ranije ratifikovanom sporazumu orazgraničenju između Savezne Republike Jugoslavije i vlasti u Skoplju(od 21. januara 2001. godine).

Drugo veoma važno pitanje jeste vezano za regulisanje položaja iz-beglih i raseljenih lica iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine i sa Kosova. Sadruge strane, odnosi Crne Gore i Hrvatske su u stalnom usponu, kaoi bilateralni odnosi između zvaničnog Sarajeva i Zagreba. Takođe,Bosna i Hercegovina i Crna Gora u bilateralnim odnosima nemaju ne-rešenih pitanja.

Opredeljenost postjugoslovenskih država za članstvo u Evropskojuniji i jačanje regionalne saradnje može da doprinese da dođe do dalj-nje relaksacije bilateralnih odnosa između država regiona.45 Na bila-teralnom planu Srbija u predstojećem razdoblju treba da ojača mrežu

Dragan Đukanović

182

45 Dragan Đukanović, „Spoljnopolitičke koncepcije država Zapadnog Balkana: upo-redna analiza“, Godišnjak Fakulteta političkih nauka Univerziteta u Beogradu, godinaIV, broj 4, Beograd, 2010, str. 295–313.

bilateralnih sporazuma u svim oblastima sa državama JugoistočneEvrope, a sa ciljem pune stabilizacije prilika u regionu.

Eventualni novi talas svetske ekonomske krize, kao i potencijalnaerupcija novog etnonacionalizma na Balkanu mogu da vrate bilate-ralne odnose država Zapadnog Balkana i Jugoistočne Evrope unazad.Brojne međuetničke napetosti u ovom trenutku postoje u Bosni i Her-cegovini, na Kosovu i u Makedoniji.

b) Bilateralni odnosi Srbije sa „starim susedima“ i Turskom

Posle 2005. godine uočljivo je poboljšanje odnosa Srbije sa Albani-jom,46 iako su oni bili prilično uzdrmani sukobima na Kosovu tokom1999. godine i priznavanjem njegove jednostrano proglašene nezavi-snosti 2008. godine. U ovom trenutku tu ne postoje značajniji problemina bilateralnoj ravni odnosa, isključujući neadekvatno regulisan statussrpske etničke manjine u Albaniji. Međutim, s obzirom da broj pripad-nika srpske zajednice u Albaniji nije veliki (procene se kreću do desethiljada), to ne može suštinski da determiniše odnose Beograda i Tirane.Diplomatski odnosi između bivše Savezne Republike Jugoslavije i Re-publike Albanije bili su prekinuti 17. aprila 1999. godine tokom vaz-dušne kampanje Severnoatlantskog saveza i tokom eskalacije kosovskekrize. Međutim, nakon promene vlasti u Beogradu početkom oktobra2000. godine, došlo je do ponovnog uspostavljanja diplomatskih od-nosa 17. januara 2001. godine. Privredna, međuparlamentarna, kul-turna i saradnja civilnog sektora se postepeno razvija i intenzivira.

Odnosi Srbije sa Mađarskom su veoma dobri i posle promene vlastiu Budimpešti i dolaska desničarske koalicije FIDES početkom aprila2010. godine. Tokom protekle dve godine održan je veći broj sastanakapredsednika Srbije i Mađarske.47 Postoji dosta potencijala i da se razviju


183

46 Igor Novaković, Dragan Đukanović, Žarko Petrović, Srpsko-albanski odnosi: sada-šnje stanje i perspektive, ISAC fond, Beograd, 2010, str. 2–7.

47 „Dobra saradnja Srbije i Mađarske“, Radio televizija Srbije, 14. mart 2010, Internet,http://www.rts.rs/page/stories/sr/story/9/Srbija/564061/Dobra+saradnja+Srbije+i+Ma%C4%91arske.html, 15/10/2010.

novi vidovi saradnje između dveju zemalja zahvaljujući Dunavskoj stra-tegiji Evropske unije48 i predstojećem formiranju makroregije u slivu overeke. Nešto manji problem u bilateralnim odnosima predstavlja i insi-stiranje mađarskih vlasti u vezi sa utvrđivanjem istorijskih činjenica ostradanju Mađara u Banatu i Bačkoj nakon 1945. godine, povodom čegaje formirana i mešovita mađarsko-srpska komisija istoričara sa ciljem dase utvrde činjenice o stradanjima u Vojvodini od 1941. do 1948. godine.49

Odnosi Srbije sa Rumunijom u ovom trenutku su veoma dobri i po-stoje brojne mogućnosti da se oni unaprede imajući u vidu intenzivi-ranje procesa pridruživanja Srbije Evropskoj uniji u narednomperiodu, ali i podršku ove zemlje u vezi sa rešavanjem statusa Kosova.Međutim, postoji i problem na kome potencira Rumunija u vezi sa re-gulisanjem položaja Vlaha50 u Negotinskoj krajini, kao i pitanje regu-lisanja položaja Rumunske pravoslavne crkve u Banatu i istočnoj Srbiji.

Srbija sa Bugarskom nema značajnijih otvorenih pitanja. U ovom tre-nutku su bilateralni odnosi dveju zemalja veoma dobri i umnogome seunapređuju u brojnim sferama, a posebno na privrednom planu. Oja-čana je i bilateralna saradnja u oblasti borbe protiv organizovanog kri-minala. Istovremeno, postoje značajni potencijali za razvoj saradnje uoblasti energetike, a povodom najavljene izgradnje gasovoda Južni tok.

Grčka je jedna od zemalja koja najviše investira u privredu Srbije.Odnosi između Atine i Beograda su trenutno na zavidnom nivou usvim sferama. Slično je i sa odnosima između Srbije i Italije.51 U toku

Dragan Đukanović

184

48 Videti: „EU Strategy for the Danube Region“, Internet, http://ec.europa.eu/re-gional_policy/cooperation/danube/index_en.htm, 15/10/2010.

49 „Odbor mađarskih i srpskih istoričara započeo rad“, Blic, Tanjug, Beograd, 17.decembar 2010, Internet, http://www.blic.rs/Vesti/Drustvo/224381/Odbor-ma-djarskih-i-srpskih-istoricara-zapoceo-rad, 15/10/2011.

50 Vlasti Rumunije smatraju da su etnički Vlasi u Srbiji zapravo Rumuni, dok unutarove zajednice postoji podela u vezi sa navedenim stavom. Prema popisu stano-vništva Srbije iz 2002. godine u njoj živi 40.054 Vlaha. Videti: Lj. T., „Vlahe sadazovu da budu Rumuni“, Večernje novosti, Beograd, 9. mart 2009, str. 7., Marko Al-burović, „Međunacionalne tenzije“, Politika, 18. maj 2009, str. Sa.

51 „Predsednik Tadić: Srbija i Italija su ključni strateški partneri“, 12. novembar 2009,Internet, http://www.predsednik.rs/mwc/default.asp?c=304500&g=20091112115915&lng=cir&hs1=0, 16/11/2010.

proteklih nekoliko godina povećan je i stepen finansijskih ulaganjaprivrednih subjekata iz Italije u Srbiji, a evidentna je i težnja vlasti Ita-lije da doprinese ubrzanom procesu pristupanja Srbije Evropskoj uniji.

Turska je ponovo postala jedan od veoma bitnih političkih faktorana jugoistoku Evrope. U okviru politike prema Zapadnom Balkanu,Turska preduzima značajne aktivnosti u okviru trilateralnog foruma– Bosna i Hercegovina-Srbija-Turska. Zahvaljujući ovom forumudošlo je do suštinskog poboljšanja bilateralnih odnosa između Bosnei Hercegovine i Srbije. Turska je najavila značajna finansijska ulaganjau Srbiju i izgradnju autoputa koji bi prolazio kroz region Sandžaka.52

Vlasti u Ankari imaju izrazito jak uticaj na političke i verske lidere Bo-šnjaka u srpskom delu Sandžaka i na taj način mogu da doprinesu dase prevaziđu postojeće tenzije i problemi u ovoj regiji. Premda je udomaćoj javnosti dominantna ocena domaćih analitičara da je novispoljnopolitički kurs Turske na Zapadnom Balkanu zapravo samoizraz neoosmanizma,53 odnosno redefinisane imperijalističke politikeTurske na Balkanu, treba imati u vidu da su konkretne aktivnosti, kojeje preduzela ova zemlja prema državama regije uticale na smirivanjeizvesnih tenzija. Ovo se prevashodno odnosi na poboljšanje odnosaizmeđu Beograda i Sarajeva.

* * *

Države Jugoistočne Evrope, bez obzira da li već jesu ili treba tekda postanu članice Evropske unije mogu ojačati kako bilateralnu, takoi multilateralnu saradnju u brojnim oblastima. Istovremeno, onemogu ojačati i uticaj u okviru univerzalnih i regionalnih međunarod-nih organizacija putem stvaranja bilo povremenih, ili stalnih partne-rstava. Treba naglasiti i pozitivan primer kada je tokom 2008. godine


185

52 „Turska gradi autoput kroz Sandžak“, RTV B92, 24. jul 2009, Internet,http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2009&mm=07&dd=24&nav_id=372946, 15/05/2010.

53 Videti monografiju dugogodišnjeg ambasadora SRJ/SCG/RS u Ankari, prof. drDarka Tanaskovića – Neoosmanizam: povratak Turske na Balkan, JP „Službeni glas-nik“, Beograd, 2010.

Republika Hrvatska postala nestalna članica Saveta bezbednosti Uje-dinjenih nacija, a istovremeno s tim u vezi Republika Srbija je odigralaprilično konstruktivnu ulogu podržavajući navedenu inicijativu.

Sve države Jugoistočne Evrope treba da okončaju prihvatanjepune odgovornosti za regionalnu saradnju (implementacija načela re-gional ownership) i njeno dodatno jačanje. U tom kontekstu treba težitijačanju pre svega Procesa saradnje u Jugoistočnoj Evropi, Saveta zaregionalnu saradnju i aranžmana CEFTA 2006, kao vodećih vidovamultilateralne saradnje u regionu.

Dragan Đukanović

186

II

MULTILATERALNI VIDOVI SARADNJE U JUGOISTOČNOJ EVROPI I ODNOS EVROPSKE

UNIJE PREMA ZAPADNOM BALKANU

Normalizacija prilika između država Zapadnog Balkana i Jugoi-stočne Evrope posle okončanja ratnih sukoba na tlu bivše SocijalističkeFederativne Republike Jugoslavije je pored konsolidacije bilateralneravni odnosa podrazumevala i intenziviranje brojnih vidova multila-teralne saradnje. Ovo je značilo artikulaciju i kanalisanje brojnih zajed-ničkih interesa i ciljeva kako bi se rešili nagomilani regionalni problemiu oblasti ekonomije, razvoja infrastrukture, bezbednosti, zaštite čove-kove okoline, itd. Iako je proces tzv. novog regionalizma54 zahvatiodruge delove sveta još od kraja Drugog svetskog rata, region Zapad-nog Balkana i Jugoistočne Evrope je premrežen brojnim regionalniminicijativama tek posle završetka sukoba na postjugoslovenskom tlu.Uistinu, vodeći vidovi multilateralne saradnje na jugoistoku Balkanasu nastali pod dominantnim uticajem Sjedinjenih Američkih Država iEvropske unije, koja je regionalnu saradnju odredila kao jedan od prio-riteta u procesu pridruživanja država regije ovoj organizaciji.55

a) Razvoj multilateralne saradnje u Jugoistočnoj Evropi

Potpisivanje Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini(poznatiji kao Dejtonski sporazum), u Dejtonu 21. novembra 1995. go-dine, predstavlja ključnu tačku u razvoju multilateralne saradnje na

187

54 Videti: B. Hattne, “The New Regionalism and the Balkans”, in: Jelica Minić, EUEnlargement and Balkans, European Movement in Serbia, Belgrade, 1997, pp. 25–36.

55 Duško Lopandić i Jasminka Kronja, Regionalne inicijative i multilateralna saradnjana Balkanu, Evropski pokret u Srbiji, Beograd, 2010, str. 55–212.

jugoistoku Evrope. Zahvaljujući ovom međunarodnom sporazumuzaustavljen je višegodišnji sukob u nekadašnjoj centralnoj jugosloven-skoj republici – Bosni i Hercegovini.56 Raniji, brojni pokušaji da setokom sukoba na području bivše Jugoslavije uspostave novi vidovimultilateralne saradnje između novonastalih država i entiteta nisudoneli značajnije rezultate. Ovo se prevashodno odnosilo na Central-noevropsku inicijativu, koja je oformljena još 1989. godine, Proces sta-bilnosti i dobrosusedstva u Jugoistočnoj Evropi (poznatiji kaoRoajomonski proces),57 nastao 1995. godine i Inicijativu za saradnju uJugoistočnoj Evropi, koja je pokrenuta 1996. godine.58

Prvobitni oblici regionalne saradnje nisu od strane država nastalihna području nekadašnje Jugoslavije bili poimani kao izvorni oblici,odnosno autohtone inicijative, već isključivo kao okviri koji su inici-rani od strane pre svega Evropske unije i Sjedinjenih Američkih Dr-žava. Međutim, u praskozorje demokratskih promena u Srbiji,Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, u Sarajevu je 1999. godine bio osno-van Pakt stabilnosti u Jugoistočnoj Evropi (Stability Pact for South Ea-stern Europe), koji je uspešno okupio sve države regije, izuzimajućitadašnju Saveznu Republiku Jugoslaviju. Prevashodni ciljevi Paktastabilnosti u Jugoistočnoj Evropi su se odnosili na unapređenje ljud-skih i manjinskih prava, razvoj parlamentarne saradnje, jačanje trgo-vine, razvoj infrastrukture, potporu malim i srednjim preduzećima,kao i razvoj obrazovanja i transporta.59 Uporedo sa navedenim, Paktstabilnosti u Jugoistočnoj Evropi doprineo je da se otpočne i regiona-

Dragan Đukanović

188

56 Videti: Dejtonski sporazum, IP „Naša Borba“, Fininvest, Beograd, Novi Sad, 1996.57 Videti: Duško Lopandić, Regionalne inicijative u Jugoistočnoj Evropi, Institut za

međunarodnu politiku i privredu, Evropski pokret u Srbiji, Beograd, 2001, str.119–126.

58 Ibidem, str. 127–138.59 Jelica Minić i Jasminka Kronja, Regionalna saradnja za razvoj i evropsku integraciju,

Evropski pokret u Srbiji, Beograd, Albanski institut za međunarodne studije, Ti-rana, Centar za institucionalni razvoj, Skoplje, Evropski pokret u Crnoj Gori, Pod-gorica, Helsinški komitet za ljudska prava u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, Institutza međunarodne odnose, Zagreb, Kosovski institut za politička istraživanja i raz-voj, Priština, 2007, str. 18–19.

lna saradnja u oblasti pravosuđa, unutrašnjih poslova i borbe protivorganizovanog kriminala u Jugoistočnoj Evropi.

Nakon formiranja Pakta stabilnosti u Jugoistočnoj Evropi pojavilisu se i drugi vidovi multilateralne saradnje u regiji – Jadransko-jonskainicijativa (Adriatic Ionian Initiative, osnovana 2000), Brigada JugoistočneEvrope (South Eastern Europe Brigade – SEEBRIG, osnovana 2000) i Ini-cijativa ministara odbrane Jugoistočne Evrope (Southeastern Europe De-fense Ministerial – formirana 2001. godine).60 Naravno, ne trebaprenebregnuti i značaj ostalih međudržavnih foruma za saradnju naBalkanu i u Jugoistočnoj Evropi poput Crnomorske ekonomske sara-dnje, Centralnoevropske inicijative i Procesa saradnje na Dunavu, kojisu uspeli da doprinesu boljoj regionalnoj saradnji.61 Međutim, trebaimati na umu da stalno povećanje broja regionalnih inicijativa i izvesnopreklapanje u njihovim ovlašćenjima ne doprinosi suštinskom napretkuu regionalnoj saradnji, već da je, naprotiv dodatno opterećuje. Zato jeneophodno da u predstojećem periodu dođe do njihove racionalizacijei koordinacije, kao i sinhronizacije njihovih aktivnosti. Upravo sa timciljem, a pošto su se prilike u regionu Zapadnog Balkana postepenostabilizovale usledila je i neophodnost da države regije u većoj meri iliu potpunosti preuzmu odgovornost za funkcionisanje multilateralnihvidova saradnje, koji su tokom protekle decenije bili pokrenuti podokriljem međunarodne zajednice. Ovaj proces nedvosmisleno su po-državale Evropska unija i Sjedinjene Američke Države. Upravo je todovelo i do promovisanja načela preuzimanja regionalnog vlasništva(regional ownership) nad brojnim vidovima multilateralne saradnje u Ju-goistočnoj Evropi.62 Najbolji primer preuzimanja odgovornosti za re-


189

60 Videti: Dalibor Kekić, „Jadransko-jonska inicijativa“, Međunarodni problemi, vol.55, br. 3–4, Beograd, 2004, str. 413–433. i Dejan Gajić, „Regionalna saradnja zemaljaJugoistočne Evrope na vojnom planu“, Međunarodna politika, god. LVI-LVII, broj1120–1121, Beograd, str. 48–54.

61 Duško Lopandić i Jasminka Kronja, Regionalne inicijative i multilateralna saradnjana Balkanu, Evropski pokret u Srbiji, Beograd, 2010.

62 Duško Lopandić i Irina Žarin, „Transformacija okvira regionalne saradnje na Za-padnom Balkanu“, u: Dragan Đukanović (prir.), Savremeni međunarodni izazovi:globalna i regionalna perspektiva, Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beo-grad, 2008, str. 265-278.

gionalnu saradnju od strane država regiona predstavlja i transformacijaPakta stabilnosti u Jugoistočnoj Evropi u Savet za regionalnu saradnju(Regional Co-operation Council – RCC) i njegovo organizaciono povezi-vanje sa vodećim forumom za političku saradnju u regionu – Procesomsaradnje u Jugoistočnoj Evropi (South East European Co-operation Process– SEECP).63 Savet za regionalnu saradnju uspeo je da tokom protekledve godine od svog nastanka doprinese podsticanju ekonomskog raz-voja, razvoja infrastrukture, osnaživanja rada pravosuđa i organa unu-trašnjih poslova, saradnje u oblasti bezbednosti i jačanja ljudskihresursa. Naravno, pred njim je i mnoštvo ambiciozno zamišljenih pro-jekata koji će unaprediti interparlamentarnu saradnju na jugoistoku Ev-rope. Zato se opravdano nameće zaključak da Evropska unija upravou Savetu za regionalnu saradnju vidi osnovu svoje buduće jugoistočnedimenzije, poput potpore država baltičkog i nordijskog kruga.

Transformacija Pakta za stabilnost Jugoistočne Evrope u Savet zaregionalnu saradnju označava, dakle, suštinski prelaz iz faze stabili-zacije Zapadnog Balkana i Jugoistočne Evrope u fazu evrointegra-cija.64 Naime, zahvaljujući vertikalnom uvezivanju država regije injihovom sektorskom umrežavanju u okviru mnoštva oblasti zasi-gurno će se nastaviti uspešan put država regije ka punopravnom član-stvu u Evropskoj uniji. Slično je i sa kreiranjem aranžmana CEFTA2006. kojim je osnovana nova zona slobodne trgovine sačinjena od dr-žava Zapadnog Balkana i Republike Moldavije, a koji se sada nalazipod „krovom“ Saveta za regionalnu saradnju.65

Svojevrsni egoizam novonastalih država-nacija na postjugoslo-venskom tlu svakako će biti zaobiđen u predstojećem periodu, a

Dragan Đukanović

190

63 Dragan Đukanović, „Transformacija pakta za stabilnost u Jugoistočnoj Evropi:novi podsticaji regionalnoj saradnji“, u: Dragan Đukanović (prir.), Međudržavniforumi za saradnju u Evropi: uporedni modeli, Institut za međunarodnu politiku i pri-vredu, Beograd, 2007, str. 173-190.

64 Goran Svilanović, „Od stabilizacije do integracija“, Evropski forum, god. IV, broj5, Beograd, maj 2006, str. 11–12.

65 Videti: Dragan Đukanović, „Proširenje Centralnoevropske zone slobodne trgo-vine (CEFTA) državama Zapadnog Balkana“, u: Dragan Đukanović (prir.), Sa-vremeni međunarodni izazovi: globalna i regionalna perspektiva, Institut zameđunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2008, str. 231-248.

upravo zahvaljujući činjenici da se multilateralni vidovi i oblici sara-dnje umnogome razvijaju i osnažuju. No, to ne sme da u drugi planstavi probleme u vezi sa rešavanjem brojnih bilateralnih problema,koji postoje između država nastalih na tlu nekadašnje Jugoslavije.

b) Evropska unija i Zapadni Balkan: od regionalnog pristupa do punopravnog članstva

Promene vlasti u Hrvatskoj, Srbiji i Bosni i Hercegovini krajem1999. i tokom 2000. godine inicirale su i proces postepene normaliza-cije u bilateralnim odnosima država regije i rasterećenje od brojnihbalasta koji su predstavljali nasleđe prošlodecenijskih sukoba. Isto-vremeno, nove političke elite u državama regije su na vrh agendesvog političkog delovanja istakle evropske integracije. Evropska unijaje, sa druge strane, najpre kroz Kriterijume iz Kopenhagena (1993),potom putem razvoja regionalnog pristupa (1996/7), zatim Procesastabilizacije i pridruživanja (posle 1999/2000) do Unapređenog pro-cesa stabilizacije i pridruživanja (od 2003) uspela da suštinski dopri-nese stabilizaciji političkih i bezbednosnih prilika u regionu ZapadnogBalkana, kao i postupnom ekonomskom oporavku država regije.66

Štaviše, unapređenje bilateralnih i multilateralnih odnosa između dr-žava Zapadnog Balkana predstavlja jedan od najvažnijih preduslovaza pridruživanje Uniji. Iako se „put“ država Zapadnog Balkana kaEU može trasirati u dve faze – proces pridruživanja i proces pristu-panja, sve države Zapadnog Balkana su nakon 2003. godine uspeleda osiguraju status kandidata (Hrvatska, Makedonija i Crna Gora) ilistatus potencijalnih kandidata za članstvo u Uniji – Albanija, Srbija iBosna i Hercegovina (videti prilog broj 2).67


191

66 Sandro Knezović, „Postkonfliktni okviri regionalne sigurnosti i suradnje u jugoi-stočnoj Europi: inicijative Europske Unije”, Politička misao, god. 43, broj 2, Zagreb,2006, str. 79-120.

67 Videti: Karen Henderson, “The European Union and Central and Eastern Europe”,in: Peter J. Anderson, Georg Wiessala and Christopher Williams (eds), New Europe inTransition, Continuum International Publishing Group, 2000, London, pp. 230–247.

Dragan Đukanović

192

Odnos Evropske unije prema krizi u bivšoj Jugoslaviji (1991-99)68

doprineo je na određeni način produžavanju oružanih sukoba, iz-među ostalog i slanjem različitih, a često i sasvim protivurečnih si-gnala raznim akterima krize, što je dovelo do toga da se sukobivremenski produže. Ipak, posle uspostavljanja Zajedničke spoljne ibezbednosne politike Evropske unije (Common Foreign and Security Po-licy – CFSP), u skladu sa Ugovorom iz Mastrihta (1992) došlo je dopostepenih promena. Evropska unija je, u međuvremenu, uspela dana određeni način definiše politiku prema državama Zapadnog Bal-kana. Zato je u drugoj polovini 90-ih došlo do podrške Unije post-konfliktnoj konsolidaciji odnosa na tlu bivše Jugoslavije. Ona je,naime, po okončanju rata u Bosni i Hercegovini započela sa podrškompunom sprovođenju Dejtonskog mirovnog sporazuma (1995). Dakle,najvažniji cilj Evropske unije u navedenom vremenskom razdobljubio je da suštinski doprinese političkoj, ekonomskoj i bezbednosnojstabilizaciji prilika u ratom opustošenom regionu.69 Istovremeno, Ev-ropska unija je podsticala i uspostavljanje što boljih bilateralnih od-nosa i razvoj regionalnih inicijativa za saradnju u Jugoistočnoj Evropii na Zapadnom Balkanu. Takođe, u zavisnosti od intenziteta rešavanjabilateralnih problema između država Zapadnog Balkana, zavisio je itempo pridruživanja svake od zemalja regiona Evropskoj uniji.

Regionalni pristup Evropske unije prema Zapadnom Balkanu, uspostav-ljen 1996. godine, ne predstavlja specificum odnosa ove organizacijeprema državama ovog dela Evrope. Naime, Evropski savet je u Kopen-hagenu još 1993. godine utvrdio listu opštih kriterijuma koje je neopho-dno ispuniti za članstvo u EU.70 Ovi uslovi su bili vezani za formiranje

68 Videti: Sandro Knezović, „Europska unija u vrijeme disolucije jugoslavenske fe-deracije“, Politička misao, Vol. XLIII, br. 3, Zagreb, 2006, str. 109–132. i CristopherHill and Karen E. Smith, European Foreign Policy: Key Documents, Secretariat of theEuropean Parliament, Brussels, 2008, pp. 362–378.

69 Duško Lopandić, Regionalne inicijative u Jugoistočnoj Evropi: institucionalni oblici iprogrami multilateralne saradnje na Balkanu, Institut za međunarodnu politiku i pri-vredu, Evropski pokret u Srbiji, Beograd, 2001, str. 167–183.

70 “European Council in Copenhagen: Presidency Conclusions”, Copenhagen Eu-ropean Council, 21-22 June 1993, Internet, http://ec.europa.eu/bulgaria/docu-ments/abc/72921_en.pdf, 15/09/2010.

stabilnih demokratskih institucija, jačanje mehanizama tržišne privrede,ali i uspostavljanje intenzivnih bilateralnih i multilateralnih odnosa iz-među država Centralne i Istočne Evrope. Poučena tim iskustvom EU jeposle završetka sukoba na tlu bivše Jugoslavije početkom 1996. godineformulisala regionalni pristup Evropske unije prema Zapadnom Bal-kanu.71 To je podrazumevalo zaključenje sporazuma o saradnji i trgovini,kao i osiguravanje finansijske pomoći EU u okviru programa PHARE iOBNOVA. Istovremeno navedeni pristup se zasnivao na neophodnostijačanja međudržavne saradnje u regionu, kako bi u potpunosti otpočeoi proces uspostavljanja boljih odnosa sa Evropskom unijom. U tom smi-slu Unija je najpre zahtevala da dođe do međusobnog međunarodnogpriznanja država Zapadnog Balkana, kao i da bude uspostavljena punasaradnja sa Međunarodnim krivičnim tribunalom za ratne zločine po-činjene na tlu bivše Jugoslavije. Navedeni regionalni pristup Evropskeunije prema državama Zapadnog Balkana podrazumevao je i ispunja-vanje Kriterijuma iz Kopenhagena, a koji su bili definisani 1993. godine.72

Novu fazu u odnosima Evropske unije prema Zapadnom Balkanupredstavljalo je otpočinjanje Procesa stabilizacije i pridruživanja od 1999.godine.73 I navedeni proces je pratila stalna politika uslovljavanja, apre svega u vezi sa političkim i ekonomskim reformama. Navedenipristup je podstakao zaključivanje sporazumâ o stabilizaciji i pridru-živanju, kao novih oblika pojedinačnih ugovora između Evropskeunije i država Zapadnog Balkana. On je dao i značajnu podršku jača-nju privrednih odnosa između država regiona i Evropske unije, ali iznačajnu finansijsku pomoć Zapadnom Balkanu. U isto vreme usle-dila je i značajna potpora Unije državama Zapadnog Balkana u pro-cesu demokratizacije, implementacije vladavine prava i razvoja


193

71 Videti: “Report from the Commission to the Council”, COM (96) 252, Brussels, 14February 1996. i “Report from the Commission to the Council and the EuropeanParliament“, COM (96) 476, Brussels, 2 October 1996.

72 “European Council in Copenhagen: Presidency Conclusions”, Copenhagen Eu-ropean Council 21–22 June 1993, op. cit.

73 Videti: “Communication to the Council and the European Parliament on the Sta-bilization and Association Process for countries of South Eastern Europe”, COM(99) 235, Brussels, 26 May 1999.

građanskog društva. Proces stabilizacije i pridruživanja je podrazu-mevao i nove mogućnosti saradnje između EU i Zapadnog Balkana,ali i razvoj intezivnog političkog dijaloga. Ovaj dijalog je bio uspo-stavljen kako na nivou regije, tako i između EU i svake države Za-padnog Balkana pojedinačno. Proces stabilizacije i pridruživanja,ustanovljen 1999. godine, bio je vezan za pokušaje da se na određeninačin prevaziđu brojni nedostaci ranijeg regionalnog pristupa.

Ovaj pristup dao je značajne rezultate, a punu afirmaciju je doživeoi na brojnim samitima Evropske unije. U vezi sa tim bitno je napome-nuti rezultate Samita Evropska unija – Zapadni Balkan, koji je 24. no-vembra 2000. godine bio održan u Zagrebu.74 U okviru ovog Samitaponovo je istaknuta evropska perspektiva država regije, a treba, s timu vezi, imati u vidu da u tom momentu nijedna država regije Zapad-nog Balkana nije imala parafiran sporazum o stabilizaciji i pridruživa-nju, što je danas, osam godina kasnije, ipak, slučaj sa svim državama.

Samit država Zapadnog Balkana i Evropske unije, koji je bio odr-žan 21.juna 2003. godine u Solunu, ponovo je podstakao proces pri-druživanja država regiona ovoj organizaciji.75 Na njemu je formulisanunapređeni proces stabilizacije i pridruživanja, koji je predviđao i uspo-stavljanje stalnog političkog foruma EU – Zapadni Balkan i intenzivi-ranje individualnih evropskih partnerstava. Istovremeno, nanavedenom samitu bila je pokrenuta i procedura da se zemljama re-gije obezbede vanredni trgovinski preferencijali i finansijska pomoć.Ovom prilikom bio je ponovo istaknut i značaj razvoja bilateralne imultilateralne saradnje na Zapadnom Balkanu.

* * *

Svakako najveći napredak od svih južnoslovenskih država naputu ka Evropskoj uniji ostvarila je Republika Hrvatska, koja će,

Dragan Đukanović

194

74 O rezultatima i dometima Samita EU – Zapadni Balkan, koji je bio održan u Zagrebu24. novembra 2000. godine videti na — http://www.mvpei.hr/summit/index_eng.html.

75 “EU-Western Balkans Summit – Declaration”, 10229/03 (Presse 163), Thessalo-niki, 21 June 2003.


195

prema brojnim procenama, postati članica najverovatnije 2012. ili2013. godine.76 Dinamika pridruživanja Republike Hrvatske Evrop-skoj uniji pokazuje da je ova zemlja uspela da za svega devet mesecipređe put od započinjanja konsultacija sa predstavnicima Evropskekomisije do potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju (vi-deti prilog broj 2). Pregovori o članstvu Hrvatske u Uniji privremenosu bili zastali, ali se, prema brojnim najavama, može očekivati da sedo polovine tekuće godine oni okončaju.

Ukoliko detaljnije sagledamo tok dosadašnjeg intenziteta pridru-živanja država Zapadnog Balkana Evropskoj uniji, možemo zaključitida je Bosna i Hercegovina na samom začelju navedenog procesa. Ovazemlja je zahvaljujući nedostatku unutrašnjeg društvenog konsen-zusa, a u vezi sa redefinisanjem postojećeg ustavnog ustrojstva su-štinski blokirana u procesu evropskih integracija. BiH je jedina zemljau regiji, koja nije uspela da podnese kandidaturu za članstvo u Uniji.Postojanje Kancelarije Visokog predstavnika, takođe, utiče na nemo-gućnost uspostavljanja samoodrživog političkog sistema koji bi osi-gurao uspešno okončanje procesa pridruživanja Uniji.77 Istovremeno,ni postojeći institucionalni kapaciteti na nivou države Bosne i Herce-govine, zahvaljujući aranžmanima iz dejtonskog Ustava, nisu sasvimpovoljni za intenziviranje priprema za članstvo u Uniji.

Republika Albanija, Crna Gora i Republika Srbija su tokom pro-tekle dve godine podnele zahteve za članstvo u Uniji. Savet Evropskeunije je 17. decembra 2010. godine Crnoj Gori dao status kandidata.Srbija je, međutim, suočena sa neophodnošću uspešnog okončanja sa-radnje sa Međunarodnim krivičnim tribunalom za zločine počinjenena tlu bivše Jugoslavije u Hagu, što podrazumeva hapšenje i izručenjepreostala dva optuženika za ratne zločine. Dosta poteškoća ovoj zem-lji predstavlja i jednostrano proglašenje kosovske nezavisnosti 17. fe-bruara 2008. godine i njegovo priznanje od strane većine država

76 Dragan Đukanović i Dejan Gajić, „Evropska unija i proširenje na Zapadni Bal-kan“, u: Dragan Đukanović i Sandro Knezović (urs), Srbija i regionalna saradnja,Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2010, str. 49–62.

77 Bosna i Hercegovina je, zahvaljujući postojanju Kancelarije Visokog predstavnika,suštinski (polu)protektorat pod okriljem međunarodne zajednice.

Dragan Đukanović

196

članica Evropske unije. Do danas jedino Kipar, Španija, Slovačka, Ru-munija i Grčka nisu priznali nezavisnost Kosova.

Kosovo je 2005. godine od strane Evropske komisije dobilo doku-ment pod nazivom „Evropska budućnost za Kosovo“.78 Evropskaperspektiva ovog entiteta je istaknuta i na samitu Evropskog saveta19. i 20. juna 2008. godine. Generalna skupština Ujedinjenih nacija je9. septembra 2010. godine jednoglasno podržala Rezoluciju, koju suzajedno usaglasili zvanični Beograd i Evropska unija, u kojoj se na-pominje neophodnost dijaloga vlasti u Beogradu i Prištini. To bi, kakose navodi u ovom dokumentu, trebalo da rezultira i njihovim napret-kom na putu ka članstvu u Evropskoj uniji.79

Dvodecenijski problem u vezi sa imenom Republike Makedonijejoš uvek nije rešen između vlasti u Skoplju i Atini. To predstavlja iglavnu prepreku da se odredi i datum otpočinjanja procesa pregovorao članstvu Republike Makedonije u Evropskoj uniji. Premda je prošlopet godina od kada je ova zemlja dobila status kandidata od straneSaveta EU i od kada se primenjuje Sporazum o stabilizaciji i pridru-živanju, pregovori još uvek nisu započeli. Aktuelna makedonskavlada, pod vođstvom VMRO-DPMNE, nije spremna da uloži značaj-nije napore da uspešno okonča pregovore sa zvaničnom Atinom i nataj način ubrza pristupanje zemlje najpre Severnoatlantskom savezu,a potom i da intenzivira pridruživanje Uniji.

Značajan podstrek državama regije Zapadnog Balkana na putu kačlanstvu u Uniji predstavlja dobijanje liberalizovanog viznog režimasa državama koje primenjuju Ugovor iz Šengena, za građane Repu-blike Makedonije, Republike Srbije i Republike Crne Gore od 19. de-cembra 2009. godine. Istovremeno, od polovine decembra 2010.godine isti režim važi i za građane Albanije i Bosne i Hercegovine.Veoma bitan korak ubuduće predstavlja sticanje statusa kandidata začlanstvo u Evropskoj uniji svih država Zapadnog Balkana, što bi uma-njilo potencijalnu novu nestabilnost u regionu.

78 “A European Future for Kosovo”, IP 05/450, Brussels, 20th April 2005.79 „Rezolucija Generalne skupštine Ujedinjenih nacija”, Njujork, 9. septembar 2010, f.


197

Prilog br. 2: Intenzitet pridruživanja zemalja Zapadnog Balkana Evropskoj uniji (januar 2011)

FAZA REPUBLIKAHRVATSKA

REPUBLIKAMAKEDO-

NIJA

BOSNA IHERCEGO-

VINA

REPUBLIKASRBIJA CRNA GORA REPUBLIKA

ALBANIJA

Dijalog sa predstav-

nicima KomisijeEU/radne

grupe

februar 2000. januar 1998.Sporazum o saradnji

sa EU

Konsulta-tivna radnagrupa 1998.

Konsultati-vna radna

grupa(2001/2) i

Unapređenistalni

dijalog(2003/6)

Konsultati-vna radna

grupa(2001/2) i

Unapređenistalni

dijalog(2003/6)

novembar2000.

KomisijaEU usvaja

studiju o iz-vodljivosti

24. maj 2000. 16. jun 1999. 18. novem-bar 2003.

25. april2005.

25. april2005. 6. jun 2001.

KomisijaEU

preporučujepočetak

pregovora

19. jul 2000. 8. septembar1999.

21. oktobar2005. 12. jul 2005. 12. jul 2005. 28. novem-

bar 2001.

Savet odobravapočetak

pregovora

20. novem-bar 2000.

24. januar2000.

21. novem-bar 2005.

3. oktobar2005.

3. oktobar2005.

21. oktobar2002.

KomisijaEU počinjepregovore

24. novem-bar 2000. 5. mart 2000. 25. novem-

bar 2005.10. oktobar

2005.10. oktobar

2005.21. novem-bar 2005.

ParafiranjeSSP 14. maj 2001. 24. novem-

bar 2000.4.decembar

2007.7. novembar

2007.15. mart

2007.18. februar

2006.

PotpisivanjeSSP i

definisanjeroka

primene

29. oktobar2001. (šest

godina)

9. april 2001.(deset

godina)16. jun 2008. 29. april

2008.15. oktobar

2007. 12. jun 2006.

Na snagustupa

privremenisporazum

1. mart 2002. 1. jun 2001. 1. jul 2008. 1. februar2010.

1. januar2008. 1. april 2009.

Izvori: Internet, http://ec.europa.eu/enlargement/index_en.htm, 10/01/2011. —tabelu je dopunio autor priloga dr Dragan Đukanović.

Dragan Đukanović

198

FAZA REPUBLIKAHRVATSKA

REPUBLIKAMAKEDO-

NIJA

BOSNA IHERCEGO-

VINA

REPUBLIKASRBIJA CRNA GORA REPUBLIKA

ALBANIJA

Podnošenjezahteva začlanstvo u

EU

21. februar2003.

22. mart2005.

22. decem-bar 2009.

15. decem-bar 2008.

28. april2009.

Savet dajestatus

kandidata 18. jun 2004. 17. decem-

bar 2005. - 17. decem-bar 2010. -

SSP stupana snagu

1. februar2005. 1. april 2004. 14. jun 2010. 1. maj 2010. 1. april 2009.

Početak pregovora o članstvu

3. oktobar2005. ?

III

POLITIČKA SITUACIJA U BOSNI I HERCEGOVINIKAO IZAZOV ZA STABILIZACIJU PRILIKA

NA ZAPADNOM BALKANU I U JUGOISTOČNOJ EVROPI

Rat na tlu nekadašnje Jugoslavije, svakako je ostavio najdrastičnijeposledice na tlu Bosne i Hercegovine. On je rezultirao dubokom etni-čkom podeljenošću bosanskohercegovačkog društva na tri monoet-ničke celine. Treba, međutim, napomenuti da bi potencijalna podelaBosne i Hercegovine dovela do stvaranja „Velike Srbije“ i „Velike Hr-vatske“ i formiranja bošnjačke državice u njenom središtu. Takavishod bi uticao na stabilnost u čitavom regionu Jugoistočne Evrope.Zato je i osnovna intencija međunarodne zajednice očuvanje teritori-jalnog integriteta i suvereniteta države Bosne i Hercegovine. S tim uvezi treba imati na umu da su zvaničnici Sjedinjenih Američkih Dr-žava i visoki funkcioneri Evropske unije istakli da neće biti dozvoljenadaljnja fragmentacija BiH bilo putem formiranja trećeg (hrvatskog)entiteta ili odvajanjem jednog od dva postojeća.80

Bosna i Hercegovina je imala najsloženiju etničku strukturu uokviru nekadašnje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.Prema rezultatima popisa iz 1991. godine, u ovoj, tadašnjoj jugoslo-venskoj republici, živelo je 44% Muslimana (danas Bošnjaka), 31%Srba i 17% Hrvata, 6% Jugoslovena, a 2% građana pripadalo je ostalim

199

80 „Ešton odbacila treći entitet“, 12. februar 2011, Internet, http://www.6yka.com/eston-treci-entitet, 24/02/2011. „SAD protiv promjene Dejtona”, 7. januar 2011, In-ternet, http://www.banjalukalive.com/aktuelnosti/sad-protiv-promjene-dejtona.html, 24/02/2011.

zajednicama (Slovenci, Crnogorci, Albanci, Turci, Romi i dr.).81 Trinajbrojnija naroda bila su izmešana u gotovo svim delovima Bosne iHercegovine, sa izuzetkom Zapadne Hercegovine u kojoj je domini-ralo hrvatsko stanovništvo. (Videti prilog br. 3)

Prilog br. 3: Etnička slika Bosne i Hercegovine 1991. godine

Dragan Đukanović

200

81 Popis stanovništva u Bosni i Hercegovini, Republički zavod za statistiku SocijalističkeRepublike Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1991.

Izvor: Internet, http://upload.wikimedia.org/wikipedia/bs/1/14/Etni%C4%8Dka_struktura_op%C4%87inama_u_BiH_1991._godine%3B.PNG, 15/10/2010.

Posle oružanih sukoba u Bosni i Hercegovini (1992–1995) i brojnihetničkih čišćenja u pojedinim njenim delovima, usledila je i drastičnaizmena etničke strukture ove republike (videti prilog br. 4). U među-vremenu nije usledilo značajnije vraćanje stanovništva Bošnjaka i Hr-vata u Republiku Srpsku i Srba u Federaciju BiH (sa izuzetkomBosanskog Grahova, Glamoča i Drvara).

Od poslednjeg popisa stanovništva u Bosni i Hercegovni prošloje dvadeset godina, a novi popis nije održan. Zato se pitanje odr-žavanja popisa svodi na političke kalkulacije i stalne razmirice iz-među vlasti u Sarajevu i vodećih političkih faktora RepublikeSrpske. Postojeća etnička struktura se, međutim, održava i petnaestgodina po okončanju sukoba, a po svemu sudeći navedena etničkahomogenizacija tri monolitna prostora je u potpunosti dovršena.To podrazumeva da u narednom periodu, nažalost, neće doći doznačajnijeg povratka predratnih stanovnika u dva bosanskoherce-govačka entiteta.

Prilog br. 4: Etnička struktura Bosne i Hercegovine 2006.


201

Izvor: autor Vladimir Varjačić, Internet, http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d2/DemoBIH2006aa.PNG, 15/07/2010.

Ključ rešenja odnosa na Zapadnom Balkanu suštinski predstavljasređivanje budućih odnosa u Bosni i Hercegovini, gde se na izvestannačin pokazuje zamor predstavnika međunarodne zajednice uslednedostatka minimalnog konsenzusa etničkih elita o ustavnom ustroj-stvu zemlje. Ova nekadašnja centralna jugoslovenska republika jenakon troipogodišnjeg međuetničkog rata i deceniju i po demokratskei ekonomske konsolidacije još uvek izložena brojnim rizicima kojiutiču na njenu buduću opstojnost. Ovo potvrđuju i sasvim suprot-stavljeni ciljevi etnonacionalnih elita i dominantnih političkih faktorau ovoj zemlji. U vremenskom razdoblju nakon oktobarskih opštih iz-bora 2010. godine u Bosni i Hercegovini se pokazalo da ne postojispremnost da se formira vlast na centralnom nivou.

Dodatnu nestabilnost u BiH donosi i, već pomenuta, duboka et-nička podeljenost zemlje na de facto tri etnonacionalne celine, ali isvetska ekonomska kriza. Takođe, manjinske etničke zajednice (Je-vreji, Romi, Crnogorci, Ukrajinci, Slovenci, i ostali) nemaju moguć-nosti da budu izjednačeni sa konstitutivnim narodima, a u vezi sakandidovanjem za funkciju člana Predsedništva BiH i poslanika uDomu naroda Parlamentarne skupštine BiH. Sa druge strane, među-narodna zajednica pokušava tokom proteklih pet godina da blažimizmenama ustavnog ustrojstva zemlje osigura njenu dodatnu kon-solidaciju i da intenzivira pristupanje Evropskoj uniji i Severnoat-lantskom savezu.

Predstavnici tri dominantne etničke zajednice u Bosni i Herce-govini suštinski smatraju da u okviru ovako uređene zemlje, a uskladu sa Ustavom iz 1995. godine nije rešilo i njihov nacionalni pro-blem. Bošnjaci smatraju da rešenja iz Dejtonskog ustava ne nudemogućnost da se zemlja suštinski integriše, dok sa druge strane Hr-vati smatraju da bez formiranja svoje teritorijalne autonomije zasno-vane na predominantno etničkom principu imaju minimalnemogućnosti za opstanak u ovoj zemlji. Srpski politički činioci opetpolaze od pretpostavke da je nužno očuvanje Republike Srpske unjenim postojećim ustavnim kapacitetima, uključujući njene posto-jeće izvorne nadležnosti i da je ona jedini garant opstanka srpskognaroda u Bosni i Hercegovini.

Dragan Đukanović

202

a) Postdejtonska konsolidacija prilika u Bosni i Hercegovini (1995-2011)

Oružani sukobi u Bosni i Hercegovini okončani su 21. novembra1995. godine potpisivanjem Generalnog okvira mirovnog spora-zuma za Bosnu i Hercegovinu (Dejtonski sporazum) u Dejtonu.82

Ovaj međunarodni ugovor su potpisali predstavnici centralnevlade u Sarajevu, i predsednici susednih država, Srbije i Hrvatske.Potpisivanjem Dejtonskog sporazuma obezbeđen je kontinuitet po-stojanja tokom rata dva stvorena entiteta Federacije Bosne i Herce-govine (sa bošnjačko-hrvatskom većinom osnovan 1994) iRepublike Srpske (1992). Ovim je navedeni sporazum priznaopostojeće stanje na terenu.

Dejtonskim sporazumom je tako utvrđena sledeća formula: jednadržava Bosna i Hercegovina, dva entiteta i tri konstitutivna naroda(Bošnjaci, Srbi i Hrvati). Ovaj sporazum se sastoji od jedanaest aneksakoji preciziraju način sprovođenja njegovih vojnih i civilnih aspekata.U segment vojnih aspekata Dejtonskog sporazuma spadaju: Spora-zum o vojnim aspektima mirovnog dogovora (Aneks 1-A) i Sporazumo stabilizaciji regiona (Aneks 1-B). Vojni aspekti Dejtonskog spora-zuma su sprovedeni u utvrđenim rokovima, a tokom njihove imple-mentacije nije bilo drastičnijih problema.

Sa druge strane, civilne aspekte Dejtonskog sporazuma čine svianeksi o liniji razgraničenja između entiteta (Aneks 2), održavanjuslobodnih izbora (Aneks 3), ustavnim okvirima (Aneks 4), o arbitražii ljudskim pravima (aneksi 5 i 6), izbeglim i raseljenim licima (Aneks7), očuvanju nacionalnih spomenika (Aneks 8), osnivanju javnih kor-poracija BiH (Aneks 9) i načinu sprovođenja civilnih aspekata krozinstituciju Visokog predstavnika (Aneks 10). Tokom sprovođenja ta-kozvanih civilnih aspekata Dejtonskog sporazuma, a pre svega Ane-ksa 4 Ustava Bosne i Hercegovine, pojavila su se različita tumačenjanjegovog slova i „duha“. Zato su dominantne bošnjačke političke par-tije u Ustavu BiH videle mogućnost ponovne integracije i daljnje cen-tralizacije Bosne i Hercegovine po uzoru na predratno ustrojstvo ove


203

82 Videti: Dejtonski sporazum, Naša Borba, Beograd, Fininvest, Novi Sad, 1996.

nekadašnje jugoslovenske republike.83 Hrvatske nacionalne strankesu Ustav BiH videle samo kao prelazno rešenje koje vodi ka defini-sanju konačnog statusa hrvatskog naroda u ovoj zemlji, odnosno kastvaranju tzv. trećeg (hrvatskog) entiteta. Ovaj entitet bi trebalo da na-stane na teritoriji nekadašnje takozvane Hrvatske Republike Herceg-Bosna, koja je postojala od 1992. godine do formiranja Federacije BiHu Vašingtonu početkom marta 1994. godine. Srpske političke partijeu „dejtonskom“ ustavnom ustrojstvu Bosne i Hercegovine videmogućnost za dodatnim jačanjem entitetskog nivoa vlasti, koje bi tre-balo da dovede do proglašenja nezavisnosti Republike Srpske i njenogodvajanja od Bosne i Hercegovine.84

Ustavom Bosne i Hercegovine ova država je definisana kao „de-mokratska, pravna država sa slobodnim, demokratskim izborima“.85

Istovremeno u ovom konstitutivnom aktu utvrđeno je da se Bosna iHercegovina sastoji iz dva entiteta – Federacije Bosne i Hercegovinei Republike Srpske. Navedenim ustavom suverenitet Bosne i Herce-govine potvrđuje se ponajviše na spoljnom planu – u oblasti spoljnepolitike, spoljne trgovine, carinske politike i imigracija. Takođe, postojisuverenitet zemlje i u oblasti monetarne i finansijske politike.86 Sadruge strane, na unutrašnjem planu, većinu nadležnosti vrše bosan-skohercegovački entiteti. U skladu sa ustavom je predviđeno i posto-janje dvodomne Parlamentarne skupštine (sačinjene od Veća narodai Predstavničkog veća), tročlanog Predsedništva (koje je sastavljenood po jednog predstavnika sva tri konstitutivna naroda), Saveta mi-nistara, Ustavnog suda i Centralne banke.

Bitno je istaći da važeći Ustav Bosne i Hercegovine predstavlja pri-mer oktroisanog ustava, odnosno konstitutivnog akta u čijem dono-šenju nisu učestvovali građani ili njihovo izabrano predstavničko telo.

Dragan Đukanović

204

83 Dragan Đukanović, „Izmene ustavnog ustrojstva Bosne i Hercegovine – inicijativei mogućnosti“, Međunarodni problemi, vol. 56, broj 2–3, Beograd, 2004, str. 305–321.

84 Dragan Đukanović, „Bosna i Hercegovina između centralizacije i disolucije“, Me-đunarodna politika, god. LIX, broj 1130–1131, Beograd, 2008, str. 38–40.

85 „Ustav Bosne i Hercegovine“, član I, Bosna i Hercegovina, stav 2.86 Ljubivoje Aćimović, „Opstanak ili nestanak”, Naša Borba, Beograd, 13. decembar

1995, str. 12.

Navedeni ustav nastao je kao rezultat kompromisa etničkih elita, kojesu učestvovale u višegodišnjim etničkim sukobima u ovoj zemlji.

Posle 2000. godine često se i u bosanskohercegovačkoj, kao i u ja-vnosti susednih zemalja pojavljuju ideje o izmeni Dejtonskog spora-zuma, odnosno njegovog Aneksa 4, koji sadrži ustavna rešenja. Zatose često pojavljuju inicijative političkih partija i lidera iz BiH i susednihzemalja u vezi sa redefinisanjem postojećeg ustavnog ustrojstva i te-ritorijalne organizacije zemlje. Veoma često se koristio i izraz „nado-gradnja“, kojim se ističe neophodnost postupne promene dejtonskihustavnih rešenja a ne radikalni raskid sa njihovim tekovinama (dvoen-titetska struktura, decentralizacija, elementi federalizma, i sl.).

Istovremeno, petnaest godina po potpisivanju Dejtonskog spora-zuma situacija u BiH je veoma teška. To se prevashodno odnosi nanjenu nefunkcionalnost. Dok, sa jedne strane Republika Srpska delujekao funkcionalan entitet, Federacija Bosne i Hercegovine, entitet sabošnjačko-hrvatskom većinom, i dalje ima brojne probleme u funk-cionisanju. Naime, političke partije Bošnjaka i Hrvata nisu u stanju daovu tvorevinu, nastalu u Vašingtonu marta 1994. godine, suštinskiožive i učine funkcionalnom. Istovremeno, i državne institucije Bosnei Hercegovine su izrazito krhke i umnogome zavise od volje etnona-cionalnih elita i njihovih neretko neprincipijelnih kompromisa. Visokipredstavnik, kao institucija koju je utvrdio Dejtonski sporazum, i pet-naest godina po njegovom potpisivanju ima ključnu ulogu u politi-čkom životu zemlje.

Koliki je uticaj svetske ekonomske krize na prilike BiH pokazuje ipodatak da je početkom protekle godine u ovoj zemlji bilo više odpola miliona nezaposlenih. Sa druge strane, zahvaljujući svom slože-nom ustrojstvu Bosna i Hercegovina troši između 60 i 70% sredstavaiz budžeta na nefunkcionalan i nadasve preveliki birokratski aparat(državni, entitetski, kantonalni i opštinski).

Tri monolitna etnička prostora, koja su nastala kao rezultat rata uBosni i Hercegovini ne stvaraju mogućnosti za razvoj stvarnog suži-vota i izgradnju multietničkog i interetničkog društva. Takođe, posto-jeća mreža nevladinih organizacija u Bosni i Hercegovini je nedovoljnojaka, a postoji i gotovo identična etnička/entitetska podeljenost nevla-


205

dinog sektora. Vladavina prava i efikasan pravosudni sistem nisu jošuvek ostvareni u BiH, a brojni vidovi nacionalne i verske diskriminacijejoš uvek egzistiraju. U periodu nakon okončanja rata u BiH evidentanje slab povratak izbeglih i raseljenih lica.87 Sa izuzetkom tek nekolikoopština gotovo sve opštine u Federaciji BiH i Republici Srpskoj su sadominacijom jedne od dominantnih etničkih zajednica. Tako u Fede-raciji BiH, Srbi čine relativnu većinu u Drvaru, Bosanskom Grahovu iu Glamoču. Sa druge strane, opštine sa mešovitim stanovništvom uFederaciji BiH su Busovača, Žepče, Novi Travnik, Mostar i Vitez. URepublici Srpskoj je slična situacija sa opštinom Vukosavlje, u kojoj po-stoji relativna većina bošnjačkog stanovništva. Bitno je istaći i da su go-tovo svi zahtevi za povratak predratne uzurpirane imovine vlasnicimapozitivno rešeni. I pored navedenog, procenat povrataka izbeglih i ra-seljenih lica u oba bosanskohercegovačka entiteta je izrazito slab, iz-među ostalog i zbog ekonomske neodrživosti povratka i etničkedistance prema dominantnim etničkim zajednicama.

Suštinski napredak u odnosu na period rata u BiH predstavlja osi-guravanje pune slobode kretanja ljudi i roba, kao i uspostavljanje sao-braćajnih i telekomunikacionih veze između entiteta. Dejtonskisporazum je uticao na obustavljanje troipogodišnjih međuetničkihkonflikata, ali, kako smatraju brojni analitičari, on nije povoljan okvirza stvaranje funkcionalne i demokratske Bosne i Hercegovine, koja bikao takva postala članica Evropske unije i Severnoatlantskog saveza.

Bitno je napomenuti da u trenutnom rasporedu ovlašćenja u BiHi dalje dominiraju Savet za implementaciju mira i institucija Visokogpredstavnika, kao vrhovni arbitar za civilna i vojna pitanja. Takođe,EUFOR (European Union Forces – EUFOR), kao izraz međunarodnogvojnog prisustva i Policijska misija EU (European Union Police Misssion– EUPM) nakon 2004. godine predstavljaju značajan činilac u među-narodnom monitoringu sprovođenja Dejtonskog sporazuma. Drugoveoma bitno pitanje koje se postavlja vezano je za buduće međuna-

Dragan Đukanović

206

87 „Izvještaj o stanju ljudskih prava u Bosni i Hercegovini (januar–decembar 2008)“,Helsinški komitet za ljudska prava, Sarajevo, 2009, str. 2–5. Internet, http://www.bh-hchr.org/Izvjestaji/Izvjestaj%20o%20stanju%20ljudskih%20prava%20u%20BiH%20za%202008.pdf, 15/02/2011.

rodno prisustvo u Bosni i Hercegovini. Srpske političke partije i lideriu Bosni i Hercegovini smatraju da postepeno treba da usledi reduk-cija ovlašćenja međunarodnih predstavnika, dok bošnjačke političkepartije i lideri očekuju da se očuva njihovo prisustvo i da se, štaviše,ojača stepen ovlašćenja. Međunarodna zajednica, a pre svega Evrop-ska unija, i u narednom periodu mora sačuvati ključnu ulogu u BiH,kako bi se predupredile dodatne međuetničke napetosti i potenci-jalne nestabilnosti.

Nekadašnji predsedavajući Predsedništva Bosne i HercegovineAlija Izetbegović je 1998. godine, a na osnovu svojih ustavnih ovla-šćenja, pokrenuo proceduru ocene ustavnosti pojedinih odredbi kon-stitutivnih akata entiteta sa Ustavom Bosne i Hercegovine. Podrškunavedenoj inicijativi pružile su brojne građanske političke partije i ne-vladine organizacije u Bosni i Hercegovini, navodeći da postojeći usta-vni sistemi entiteta nisu usklađeni sa Ustavom BiH.88

Ustavni sud Bosne i Hercegovine je donoseći četiri delimičneodluke po ovom predmetu proglasio neustavnim značajan broj čla-nova entitetskih ustava. U tom smislu svakako je najbitnija Treća deli-mična odluka Ustavnog suda Bosne i Hercegovine (18. i 19. februar2000),89 kojom se neustavnim proglašavaju prvi članovi entitetskihustava, kojim se oni definišu kao jedno/dvonacionalni. U pogleduUstava Republike Srpske neustavnim je proglašen i deo preambuleUstava u kom se navode prava srpskog naroda na samoopredeljenje isamostalno odlučivanje o svom političkom i državnom statusu. Uskladu sa navedenom odlukom Ustavnog suda BiH neustavnim jeproglašen i član 1. Ustava Republike Srpske, kojim se ovaj entitet de-finiše kao „država srpskog naroda”.90 U obrazloženju ove odluke je is-taknuto da je navedeni član Ustava diskriminatorski i da negira pravadrugih konstitutivnih naroda u BiH na jednakopravnost na teritorijicele države. U dodatnom obrazloženju odluke posebno se ističe da po-


207

88 Dragan Đukanović, „Bosna i Hercegovina: izmene entitetskih ustava“, Međuna-rodna politika , br. 1106, Beograd, april–jun 2002, str. 16– 18.

89 „Djelimična odluka Ustavnog suda BiH“, Ustavni sud, Sarajevo, 19-20. februar2001, Internet,http://www.ustavnisud.ba/odluke. Html, 15/07/2009.

90 „Ustav Republike Srpske“, 1992, član 1.

stojeći teritorijalni raspored i postojanje konstitutivnih entiteta u BiHne mogu biti shvaćeni kao izgovor za stvaranje jednoetničkih društava.Naprotiv, Ustavni sud BiH, ističe izričito pravo Bošnjaka, Hrvata i Srbada u skladu sa Ustavom BiH jednako uživaju sva prava, što znači i danijedan od naroda ne može biti povlašćen u odnosu na druge. Ovonačelo podrazumeva da nijedan narod nije priznat kao većina, a ostalikao manjina, na bilo kom delu teritorije Bosne i Hercegovine.

Ustavni sud BiH je u obrazloženju ove svoje odluke istakao i da suFederacija BiH i Republika Srpska Dejtonskim mirovnim sporazumompriznate kao „konstitutivni entiteti”, ali da to ne predstavlja otelotvorenjeetničke dominacije jednog ili dva naroda na njihovoj teritoriji. Na inici-jativu Volfganga Petriča, visokog predstavnika za BiH, u Sarajevu je 27.marta 2002. godine održan sastanak lidera vodećih političkih stranakaoba entiteta. Na ovom sastanku je postignut Sporazum o sprovođenju Od-luke Ustavnog suda BiH o konstitutivnosti naroda.91 Navedenim sporazu-mom je bio regulisan i način institucionalne zaštite vitalnog interesa svihkonstitutivnih naroda u oba entiteta, način raspodele ključnih političkihfunkcija između predstavnika sva tri naroda, okviri minimalne zas-tupljenosti u organima vlasti u Republici Srpskoj i Federaciji Bosne i Her-cegovine. U skladu sa njim su Federacija BiH i Republika Srpskadefinisani kao entiteti u okviru Bosne i Hercegovine.

Treba istaći da je u BiH ipak bilo sprovedeno nekoliko veoma bit-nih reformi u oblasti odbrane i unutrašnjih poslova. Tokom 2003. go-dine formirano je Ministarstvo odbrane Bosne i Hercegovine, a potomsu konstituisane i Oružane snage Bosne i Hercegovine (2005),92 i su-štinski ukinute entitetske vojske, i delimično uspešno sproveden pro-ces reforme policijskih snaga.93

Dragan Đukanović

208

91 „Sporazum o provedbi Odluke Ustavnog suda BiH o konstitutivnosti naroda“,Sarajevo, 27. mart 2002, Internet, 29/03/02, http://www.zabih.ba/novosti.html,15/09/2009.

92 Dragan Đukanović, Svetlana Đurđević-Lukić, „Formiranje i struktura Oružanihsnaga Bosne i Hercegovine”, Vojno delo, Ministarstvo odbrane Republike Srbije,godina LX, broj 2, Beograd, 2008, str. 200–212.

93 Dalibor Kekić, Dragan Đukanović, „Reforma policije u Bosni i Hercegovini“, Bez-bednost, Ministarstvo unutrašnjih poslova, godina L, broj 4, Beograd, 2008, str.17–30.

Značajan napredak je početkom protekle decenije napravljen uoblasti reformi javnog radio-televizijskog servisa kroz uvođenje jed-nog državnog (Bosanskohercegovačka radio-televizija – BHRT) i dva en-titetska emitera (Federalna radio-televizija – FRTV i Radio televizijaRepublike Srpske – RTRS). Takođe, tokom 1998. godine su u BiH uve-dene jedinstvene registarske tablice za motorna vozila, naredne go-dine je doneta i konačna arbitražna odluka za grad Brčko na čijoj jeteritoriji formiran poseban distrikt (Brčko distrikt. Bosna i Hercegovina).Tokom 1999. godine formirana je Državna granična služba BiH (DGS).Predstavnici međunarodne zajednice u BiH, a pre svega Visoki pred-stavnik, utvrdili su i izgled državnih simbola BiH kao i izgled putnihisprava za državljane ove zemlje. Početkom naredne decenije uslediloje i uvođenje institucije Suda BiH i državnog tužioca (2002). Bitno jeistaći i da je početkom 2004. godine usvojen Zakon o obaveštajno-in-formativnoj agenciji i u skladu sa njim osnovana Obavještajno sigur-nosna /bezbijednosna agencija BiH (OSA). Takođe, dve godine ranijeosnovana je i Državna agencija za istrage i zaštitu (State Investigationand Protection Agency – SIPA).

Kao kruna ovog procesa postepene „nadogradnje” Dejtonskogsporazuma, međunarodna zajednica je težila da se kroz izmene i do-pune postojećeg Ustava Bosne i Hercegovine osigura nastavak posto-janja navedenih institucija i javnih korporacija. To je bilo uočljivo ikada je inicirano usvajanje takozvanog aprilskog paketa iz 2006. go-dine, kao i kroz Butmirski proces krajem 2009. godine. Međutim, obapokušaja da se navedeni proces ustavnih reformi okonča nisu imalapozitivan efekat.

b) Ustavne promene kao izvor unutrašnjih nestabilnosti u Bosni i Hercegovini

U javnosti Bosne i Hercegovine, kao i u međunarodnoj javnosti,često se postavlja pitanje o adekvatnosti postojećih okvira Dejtonskogsporazuma, a koji predstavlja suštinski rezultat kompromisa kojim jeokončan troipogodišnji rat u ovoj zemlji. U tom smislu vodeće bošnja-čke političke partije (Stranka demokratske akcije i Stranka za Bosnu i


209

Hercegovinu), kao i partije građanske orijentacije (Socijaldemokratskapartija BiH i Socijaldemokratska unija BiH) napominju da je današnjedvoentitetsko ustrojstvo BiH, predviđeno dejtonskim Ustavom BiH,suštinski proizvod oružanih sukoba i da kao takvo treba da bude iz-menjeno. Današnje ustavno ustrojstvo Bosne i Hercegovine, kako na-vode predstavnici probošnjačkih i građanskih stranaka, opravdavaetničko čišćenje i onemogućava demokratski i ekonomski razvoj zem-lje. Nevladine organizacije, međunarodni forumi, ali i predstavnicibrojnih međunarodnih organizacija u Bosni i Hercegovini takođesmatraju da je duboka etnička podeljenost i dvoentitetska strukturazemlje suštinski direktna posledica dejtonskog ustavnog uređenja.94

Zbog složenih mehanizama primene civilnih i vojnih aspekataDejtonskog mirovnog sporazuma, ali i postkonfliktne konsolidacijebezbednosnih, ekonomskih i socijalnih prilika u zemlji u periodu odpotpisivanja Dejtonskog sporazuma 1995. godine do 2000. godine,nisu postojali predlozi za novo ustavno ustrojstvo Bosne i Hercego-vine.95 Ovo se može opravdati i činjenicom da su sve do januara, od-nosno do oktobra 2000. godine, u susednim državama – RepubliciHrvatskoj i Saveznoj Republici Jugoslaviji – na vlasti bili predsednici(dr Franjo Tuđman i Slobodan Milošević), koji su bili potpisnici Dej-tonskog sporazuma, ali i tvorci politike podele Bosne i Hercegovine.

Početkom marta 2001. godine iz Zagreba je krenula inicijativa dase Bosna i Hercegovina teritorijalno prekomponuje u okviru od 12 do14 kantona, odnosno federalnih jedinica. Ovi kantoni bili bi uspostav-ljeni prevashodno na osnovu etničkog načela (Videti prilog broj 3).96

Predlog su zajednički podržali tadašnji predsednik Republike Hrvat-

Dragan Đukanović

210

94 Videti brojne predloge za izmenu i dopunu Ustava Bosne i Hercegovine koje supredlagali Vijeće kongresa bošnjačkih intelektualaca, Srpsko građansko vijeće BiH– Pokret za ravnopravnost, Savez gradova i općina Bosne i Hercegovine, Evropskipokret Bosne i Hercegovine, Vanjskipolitička inicijativa i druge nevladine orga-nizacije na http://www.ustavnareforma.ba/bs/online_biblioteka.html.

95 Dragan Đukanović, „Izmene ustavnog ustrojstva Bosne i Hercegovine – inicijativei mogućnosti“, Međunarodni problemi, godina LVI, Beograd, broj 2–3, str. 305–322.

96 „Budiša predlaže kantonizaciju BiH“, 8. mart 2001, Internet, http://www.pcnen.cg.yu/Arhiva/2001/11-03-2001.htm, 15/03/2004.

ske Stjepan Mesić, kao i tada vladajuća koalicija, okupljena oko Soci-jaldemokratske partije Hrvatske.

Prilog br. 5: Predlog kantonizovane Bosne i Hercegovine (2001)


211

Izvor: Ekstra magazin, broj 151, Bijeljina, mart 2001, str. 7.

Prvo pokretanje pitanja novog teritorijalnog i ustavnog ustrojstvaBiH pratio je i pokušaj lidera Hrvata u ovoj zemlji da se uspostavi tzv.Hrvatska samouprava (mart 2001) na područjima na kojima oni činevećinu. No, protiv čelnika ovih paralelnih struktura vlasti odlučno jedelovala Kancelarija Visokog predstavnika zabranivši im učešće u po-litičkom životu zemlje.

Kao svojevrsni odgovor na ovakvo stanje Stranka za Bosnu i Her-cegovinu današnjeg predsedavajućeg Predsedništva Harisa Silajdžićagodinu dana kasnije na parlamentarne izbore izlazi sa sloganom „ZaBiH bez entiteta!“, čime se reafirmiše predratna težnja bošnjačkih po-litičkih činilaca da se uspostavi centralizovana država.97 Sa druge

97 „Platforma Stranke za Bosnu i Hercegovinu“, Sarajevo, septembar/rujan 2002.

strane, Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine je tokom aprila2003. godine predstavila vlastitu platformu iznoseći konkretne pred-loge da se uspostavi jedinstvena i decentralizovana država sa četirimultietnička regiona.98 Navedeni regioni ne bi bili formirani naosnovu etničkih kriterijuma već u skladu sa istorijskim, privrednim,geografskim i drugim načelima. Sličnu inicijativu je još 2002. godinepredstavila i Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, kojaje i zvanično bila usvojena tokom septembra naredne godine. Ona jepredviđala formiranje Federalne Republike Bosne i Hercegovine ukojoj bi regioni predstavljali federalne jedinice.99 Predlog Alumni cen-tra za interdisciplinarne poslediplomske studije (ACIPS) iz Sarajeva,iznet polovinom 2005. godine, predviđao je, takođe, uspostavljanjeSavezne Republike BiH kao složene države multietničkih pokrajina.100

Brojne diskusije o budućnosti BiH su inicirane i od strane Kruga 99,Vijeća kongresa bošnjačkih intelektualaca, Srpskog građanskog vijećai Centra za sigurnosne studije.

Pored navedenih inicijativa i manje političke partije, poput Hrvat-ske stranke Prava, Saveza za bolju budućnost Bosne i Hercegovine,Naše stranke, Hrvatske seljačke stranke BiH – Nove hrvatske inicija-tive, Srpske radikalne stranke – dr Vojislav Šešelj i drugih, tokom pro-teklih desetak godina iznosile su različite predloge za izmenupostojećeg Ustava Bosne i Hercegovine.101

Biskupska konferencija Rimokatoličke crkve Bosne i Hercegovineje, takođe, na određeni način podržala inicijativu za regionalizacijuzemlje, ali hrvatske političke partije s tim u vezi nisu postigle konsen-zus. Regionalizacija BiH bi tako bila zasnovana na formiranju četirimultietničke regije – banjalučke, mostarske, sarajevske i tuzlanske, ali

Dragan Đukanović

212

98 „Inicijativa SDP BiH za promjenu ustava Bosne i Hercegovine“, Sarajevo, 23. april2003.

99 „Deklaracija o nužnosti izmjena Ustava Bosne i Hercegovine i o ustrojstvu ‘Fe-deralne Republike Bosne i Hercegovine’“, Akademija nauka i umjetnosti Bosnei Hercegovine, Sarajevo, decembar 2002.

100 Proces ustavnih promjena, Centar za ljudska prava Univerziteta u Sarajevu, Sara-jevo, 2006, str. 58.

101 Videti više na: http://www.ustavnareforma.ba/bs/online_biblioteka.html.

u njima nijedan od konstitutivnih naroda, koji bi činio većinu ne bimogao preglasavati malobrojnije. Ovo bi se postiglo time što bi ve-ćinski narodi u navedenim regijama imali najmanje 30, a najviše 40posto vlasti. Navedeni predlog ponovo je od strane Biskupske konfe-rencije bio potvrđen tokom aprila 2007. godine.102

Evropska inicijativa za stabilnost (European Stability Initiative – ESI)je početkom 2004. godine iznela i predlog vezan za formiranje tzv.troslojne federacije, sa dvanaest teritorijalnih jedinica – deset kantona(koji već postoje u okviru Federacije BiH), Republikom Srpskom iBrčko Distriktom.103 Ipak, bošnjačke i srpske stranke odbile su nave-deni predlog već tokom februara 2004. godine, a nakon javne raspraveodržane u Sarajevu. Izmenu aktuelnog Ustava Bosne i Hercegovinepredlagala je i Međunarodna krizna grupa (International Crisis Group)smatrajući da je on zapravo osnovni remetilački faktor za funkcioni-sanje jedinstvene države i centralnih institucija.

Stranka demokratske akcije je tokom 2005. godine predstavila svojpredlog za regionalizaciju Bosne i Hercegovine i uvođenje institucijepredsednika BiH, koja bi zamenila postojeće tročlano Predsedništvo. Ta-kođe, u Brčkom je 20. septembra 2008. godine na Glavnom odboru SDAusvojena Deklaracija o potpunom provođenju Dejtonskog sporazuma104 u kojojje navedeno da će ova stranka insistirati na vraćanju na snagu UstavaRepublike Bosne i Hercegovine iz 1974. godine,105 ukoliko se ubudućene bude vodilo računa o potpunoj implementaciji Dejtonskog spora-zuma i ukoliko usledi ukidanje Kancelarije Visokog predstavnika.106


213

102 Dragan Đukanović, „Hrvatsko pitanje u (post)dejtonskoj Bosni i Hercegovini“,Nova srpska politička misao – analize, godina III, broj 5–6, Beograd, 2007, str. 77–84.

103 Federalizam koji funkcionira – radikalni prijedlog za praktičnu primjenu, Evropska ini-cijativa za stabilnost, Berlin, 8. januar 2004.

104 „Deklaracija o potpunom provođenju Dejtonskog sporazuma“, Glavni odborStranke demokratske akcije, Brčko, 20. septembar 2008, Internet, http://www.sda.ba/files/file/DEKLARACIJA_SDA.pdf, 17/10/2008.

105 „Ustav Republike Bosne i Hercegovine“, u: Branislav Milinković (prir.), Noviustavi na tlu bivše Jugoslavije, IP „Međunarodna politika“, Pravni fakultet, Fakultetpolitičkih nauka, Beograd, 1995, str. 159–248.

106 „Deklaracija o potpunom provođenju Dejtonskog sporazuma“, Zaključna raz-matranja, 4.

Posle višemesečnih konsultacija vodećih hrvatskih političkih par-tija u Bosni i Hercegovini – Hrvatske demokratske zajednice BiH, Hr-vatske demokratske zajednice 1990, Hrvatske stranke prava, Hrvatskeseljačke stranke BiH, stranke „Radom za boljitak“ i Hrvatske kršćan-skodemokratske unije – 21. septembra 2007. godine potpisana je Kre-ševska deklaracija.107 U ovom dokumentu navodi se neophodnost dahrvatski narod u BiH obezbedi punu suverenost i jednakopravnostna teritoriji cele države. Predstavnici vodećih političkih partija bosan-skohercegovačkih Hrvata složili su se da je neophodno napustiti i pre-vazići postojeći dvoentitetski sistem organizacije vlasti u BiH, koji,kako navode, pojedine konstitutivne narode stavlja u povlašćeni po-ložaj, a suštinski diskriminiše Hrvate. U Kreševskoj deklaraciji se na-vodi da treba uvesti tri nivoa vlasti – državni, srednji i lokalni.Međutim, u navedenoj deklaraciji je izbegnuta jasna odrednica „sre-dnjeg“ nivoa vlasti – naziv entitet, regija, kanton/županija ili fede-ralna jedinica. Sa druge strane, u jednom od stavova ove deklaracijenavodi se da bi se buduće jedinice složene BiH trebale formirati naosnovu istorijskih, etničkih, geografskih, saobraćajnih i drugih krite-rijuma, uz mogućnost teritorijalnog diskontinuiteta. Glavni gradBosne i Hercegovine – Sarajevo, prema navedenom dokumentu imaobi specijalni status, koji bi se regulisao posebnim zakonom donetim uParlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine.

Prethodni osvrt na inicijative za izmene postojećeg ustavnogustrojstva Bosne i Hercegovine, koje su bile podstaknute od strane lo-kalnih i regionalnih aktera, pokazuju da su gledišta vodećih političkihčinilaca i dalje vrlo udaljena. Zato je sasvim evidentno da je izrazitoteško da vodeći bošnjački, hrvatski i srpski činioci pronađu zajedničkuplatformu za izmenu Ustava BiH. Bošnjački politički lideri, ali inajznačajnije građanske političke partije (Socijaldemokratska partijaBiH, Socijaldemokratska unija BiH i Naša stranka) zalažu se za reduk-ciju ovlašćenja entiteta, smatrajući ih rezultatima oružanih sukoba ietničkih čišćenja na tlu ove države. Tako su, dakle, entiteti označeni

Dragan Đukanović

214

107 „Kreševska deklaracija“, 21. septembar/rujan 2007, Internet: http://hakave.org/index.php?option=com_content&id=1401, 15/02/2009.

kao glavni problemi u funkcionisanju države Bosne i Hercegovine injenom putu ka Evropskoj uniji.

Srpske političke partije insistiraju na, kako navode, doslednomsprovođenju dejtonskog Ustava Bosne i Hercegovine i samim timočuvanju postojećeg nivoa „autonomije“ Republike Srpske unutar ovedržave. Narodna skupština Republike Srpske je 15. oktobra 2008. go-dine usvojila Rezoluciju o ciljevima i mjerama politike Republike Srpske.108

U navedenom dokumentu se ne pominje direktno pitanje održavanjaeventualnog referenduma o državnopravnom statusu RepublikeSrpske, ali je istaknuto da je to jedna od mogućnosti ukoliko seubuduće nastavi sa prenošenjem nadležnosti sa entiteta na centralninivo vlasti u Bosni i Hercegovini.

Hrvatske političke stranke insistiraju na formiranju posebne teri-torijalne autonomije ovog naroda u BiH. Ipak, treba napomenuti da seoni ne usuđuju da se javno deklarišu u vezi sa svojim opredeljenjimaza tzv. treći entitet. Političke partije Srba u BiH, a pre svega Strankanezavisnih socijaldemokrata Republike Srpske, u osnovi podržavajuhrvatsku inicijativu, ali insistiraju da nova hrvatska teritorijalna jedi-nica u BiH treba da bude formirana na tlu Federacije Bosne i Hercego-vine, ali ne i u delovima Republike Srpske u kojima su Hrvati dopočetka rata 1992. godine činili većinu (Bosanska Posavina).109

Može se zaključiti da su stanovišta političkih partija tri konstitu-tivna naroda u Bosni i Hercegovini i dalje gotovo sasvim vezana zaperiod neposredno uoči izbijanja oružanih sukoba u ovoj zemlji aprila1992. godine.110 Bošnjačke političke partije su, jednoglasno protiv for-miranja monoetničkih entiteta, svesni su pritom da bi to dovelo dostvaranja dve male teritorijalne celine sa bošnjačkom većinom u cen-tralnoj Bosni i Bihaćkoj regiji. Srpske političke partije u Bosni i Herce-govini se, sa druge strane, protive eventualnom ukidanju Republike


215

108 „Rezolucija o ciljevima i mjerama politike Republike Srpske“, Narodna skupštinaRepublike Srpske, Banja Luka, 15. oktobar 2008.

109 Dragan Đukanović, „Hrvatsko pitanje u (post)dejtonskoj Bosni i Hercegovini“,Nova srpska politička misao – analize, op. cit., str. 80.

110 Dragan Đukanović, „Bosna i Hercegovina između centralizacije i disolucije“, Me-đunarodna politika, op. cit., str. 38–40.

Srpske ili daljnjem smanjenju njenih postojećih nadležnosti. Političkestranke sa hrvatskim etničkim predznakom zapravo se zalažu za uspo-stavljanje entiteta u kojem će većinu predstavljati bosanskohercegova-čki Hrvati. To je u poslednjih nekoliko godina više puta podvučeno,uz stalno naglašavanje da aktuelni status Hrvata u BiH nije zadovo-ljavajući i da su oni podvrgnuti pre svega bošnjačkoj majorizaciji.

Različita viđenja budućnosti Bosne i Hercegovine kao države, re-zultirala su tokom aprila 2006. i krajem 2009. godine neuspehom dveinicijative za promenu Ustava.111 Oba puta je pokazana nekoopera-tivnost domaćih političkih činilaca, a u vezi sa prihvatanjem određe-nih ustavnih rešenja, ali je u isto vreme pokazana i stvarna nemoćpredstavnika međunarodne zajednice da motivišu lokalne lidere dado kompromisa u vezi sa ustavnim reformama ipak dođe.

Sa druge strane, tokom 2008. i 2009. godine postojala je autohtonainicijativa bosanskohercegovačkih lidera da se postigne minimalnikonsenzus u vezi sa ustavnim promenama. U završnom dokumentusa sastanka lidera Stranke nezavisnih socijaldemokrata, Stranke de-mokratske akcije BiH i Hrvatske demokratske zajednice u Prudama,koji je bio održan 8. novembra 2008. godine, bilo je predviđeno da seotpočne sa ustavnim promenama u cilju usaglašavanja Ustava BiH saEvropskom konvencijom o ljudskim pravima. Takođe, utvrđeno je ida se očuva postojanje „središnje razine vlasti” u Bosni i Hercegovini,ali bez ikakvih preciziranja.112 U Banja Luci je 26. januara 2009. godinebila usvojena još jedna zajednička izjava lidera tri stranke u kojoj jebilo navedeno da će BiH, nakon ustavnih promena, biti decentralizo-vana država sa tri nivoa vlasti. Srednji nivo vlasti bi činile četiri jedi-nice, ali opet bez konkretnog navođenja o kojim jedinicama se radi.Jednu od navedenih jedinica bi predstavljao i grad Sarajevo, sa po-sebnim administrativnim statusom. Tri potpisnika ove deklaracije su,međutim, različito tumačili navode iz ove zajedničke izjave, a takoz-

Dragan Đukanović

216

111 Videti dokument: „Amandmani na Ustav Bosne i Hercegovine“, PredsjedništvoBiH, Sarajevo, 25. mart 2006.

112 „Zajednička izjava predsjednika HDZ BiH, SDA i SNSD – dr Dragana Čovića,Sulejmana Tihića i Milorada Dodika“, tačka 1. – Ustavna reforma, Prude, 8. no-vembar 2008.

vani Prudski proces je i formalno okončan polovinom 2009. godinebez bilo kakvih rezultata.113 Naredni, treći po redu sastanak predsed-nika tri stranke bio je održan u Sarajevu 25. marta 2009. godine i nanjemu je bilo reči o značaju nastavka takozvanog Prudskog procesa.U zajedničkoj izjavi sa ovog sastanka je napomenuto da poslaničkiklubovi ovih stranaka treba da što pre iniciraju izmene Ustava Bosnei Hercegovine, a u skladu sa principima koji su definisani u Prudskomprocesu.114 Ipak, do toga nije došlo u Parlamentarnoj skupštini Bosnei Hercegovine.

Bitno je napomenuti da pored konstitutivnih naroda – Bošnjaka,Hrvata i Srba ni predstavnici manjinskih etničkih zajednica u Bosni iHercegovini nisu zadovoljni svojim položajem. U Ustavu Bosne i Her-cegovine iz 1995. godine navedena je kategorija „ostali”.115 Ona se od-nosila na pripadnike nekonstitutivnih naroda u Bosni i Hercegovini(Albanci, Crnogorci, Česi, Italijani, Jevreji, Mađari, Makedonci, Nemci,Poljaci, Rumuni, Romi, Rusi, Rusini, Slovaci, Slovenci, Turci i Ukra-jinci). Evropski sud za ljudska prava je po tužbi Jakoba Fincija i DervaSejdića, pripadnika jevrejske i romske zajednice, koji su zajedno po-krenuli postupak protiv države Bosne i Hercegovine pred ovimsudom, a u vezi sa diskriminacijom etničkih zajednica koje ne pripa-daju konstitutivnim narodima doneo posebnu presudu.116 Naime,ovaj sud je 22. decembra 2009. godine doneo presudu u kojoj je istakaoda postoji diskriminacija manjinskih zajednica prilikom kandidovanjaza funkcije člana Predsedništva BiH i Doma naroda Parlamentarneskupštine, a u skladu sa članom IV i članom V Ustava Bosne i Herce-govine. Ni duže od godinu dana od donošenja navedene presude nisu


217

113 Videti: „Zajednička izjava o Ustavu BiH”, tačka 3, Banja Luka, 26. januar 2009.114 Videti: „Zajednička izjava predsjednika HDZ BiH, SDA i SNSD”, tačka 2, Sara-

jevo, 25. mart 2009.115 „Ustav Bosne i Hercegovine”, preambula, alineja 10.116 “Sejdic and Finci v. Bosnia and Herzegovina (application nos. 27996/06

and 34836/06), Prohibiting a Rom and a Jew from standing for election to theHouse of Peoples of the Parliamentary Assembly and for the state Presidencyamounts to discrimination and breaches their electoral rights”, European Courton Human Rights, Strasbourg, 22 December 2009.

utvrđena nova ustavna rešenja koja će ukinuti diskriminaciju manjin-skih zajednica u Bosni i Hercegovini. Ipak, treba napomenuti da je uskladu sa Zakonom o zaštiti prava pripadnika nacionalnih manjina uBosni i Hercegovini, koji je donet 1. aprila 2003. godine, a u ovom za-konu su navedena sva kolektivna prava pripadnika ovih zajednica uskladu sa evropskim standardima.

* * *

Važeći Ustav Bosne i Hercegovine može se svrstati u skupinu ok-troisanih konstitutivnih akata. On, dakle, predstavlja izraz kompro-misa između faktičkog stanja ratom podeljene Bosne i Hercegovine(1992–1995) i težnji nacionalnih lidera s polovine protekle decenije uvezi sa njenim budućim ustrojstvom. Zato brojne izjave političara uBiH i predstavnika međunarodne zajednice prema kojima su građaniBosne i Hercegovine jedini koji mogu menjati Ustav Bosne i Herce-govine nisu realistične. Naprotiv, isključivo konsenzus sva tri konsti-tutivna naroda i njihovih vodećih političkih partija po pitanjupromene Ustava BiH može biti primenjiv u praksi. Ovo se međutimne može postići brzo, imajući u vidu sasvim suprotna viđenja vodećihpolitičkih partija u vezi sa budućim uređenjem Bosne i Hercegovine.Treba istovremeno istaći da eventualno očuvanje postojećeg ustavnogporetka, odnosno statusa quo neće dovesti do ubrzanog demokratskogi ekonomskog prosperiteta BiH. Takođe, postojeće stanje ne doprinosiubrzanom pridruživanju Bosne i Hercegovine Evropskoj uniji i Se-vernoatlantskom savezu.

Bosna i Hercegovina je i dalje duboko etnički podeljena zemlja, aekonomska kriza ubuduće može dovesti do radikalizacije unutrašnjihprilika. Imajući pak u vidu da nije moguće očekivati sazivanje novemeđunarodne konferencije o Bosni i Hercegovini, može se očekivatida se izvesne izmene/dopune Ustava postepeno izvedu u daljemtoku primene Dejtonskog sporazuma. U tom kontekstu posebnuulogu bi imala Kancelarija Visokog predstavnika međunarodne za-jednice u BiH koja bi putem nametanja pojedinih rešenja mogla inici-rati određene modifikacije ustavnog ustrojstva Bosne i Hercegovine.

Dragan Đukanović

218

c) Stavovi Srbije i Hrvatske u vezi sa ustavnim promenama u Bosni i Hercegovini

Politička stabilnost u Bosni i Hercegovini umnogome zavisi od od-nosa njenih susednih država. U tom kontekstu, nekadašnja SaveznaRepublika Jugoslavija i Republika Hrvatska su bile i potpisnice i ga-ranti Dejtonskog mirovnog sporazuma. Sve do 2000. godine vlastidveju zemalja su podržavale punu implementaciju postojećih usta-vnih rešenja u Bosni i Hercegovini, polazeći od činjenice da je ovakavkonstitutivni aranžman umnogome suštinski i odraz težnji predsed-nika Slobodana Miloševića i predsednika Franje Tuđmana. Ipak,nakon promene vlasti u Zagrebu i Beogradu krajem 1999. i tokom2000. godine, nove političke elite su uvidele da je postojeće ustavnoustrojstvo Bosne i Hercegovine nefunkcionalno i da zahteva izvesnemodifikacije.

Nekadašnja Savezna Republika Jugoslavija (kasnije državna za-jednica Srbija i Crna Gora) zvanično je ratifikovala Dejtonski spora-zum u Saveznoj skupštini 17. decembra 2002. godine i u tom smisluu potpunosti preuzela sve obaveze koje se na nju odnose. ZvaničniBeograd se tokom protekle decenije zalagao za doslednu primenuovog sporazuma, ali nije isključivao mogućnost postizanja kompro-misa predstavnika tri konstitutivna naroda u vezi sa budućom ustav-nom organizacijom Bosne i Hercegovine. Bivši ministar spoljnihposlova Srbije i Crne Gore, Goran Svilanović je povodom pojave ve-likog broja inicijativa za promenu Ustava BiH isticao da ova zemljainsistira na poštovanju Dejtonskog sporazuma, kao i na neophodnostida dogovori o BiH treba da budu rezultat saglasnosti „onih koji tamožive.“117 Vlada Srbije koja je bila formirana 2004. godine težila je jačempovezivanju sa entitetom sa srpskom većinom, Republikom Srpskom,ali ne i sa centralnim vlastima države BiH. Zato su neretko stizale iporuke rukovodstvu bosanskohercegovačkih Srba, da će zvaničniBeograd podržati eventualnu secesiju Republike Srpske od Bosne i


219

117 Vesti Radija Slobodna Evropa – program na bosanskom, hrvatskom i srpskomjeziku, Prag, 20. decembar 2003, Internet, http: www.danas.org/vijesti/2003/12/20031225165721.asp, 15/07/2010.

Hercegovine, ukoliko južna srpska pokrajina – Kosovo, proglasi ne-zavisnost uz podršku vodećih faktora međunarodne zajednice.118

Do izvesne izmene stava zvaničnog Beograda prema implementacijii eventualnoj promeni Dejtonskog sporazuma došlo je nakon konsti-tuisanja dveju novih vlada tokom 2007. i 2008. godine. U navedenomvremenskom razdoblju podvlačena je i spremnost Srbije da doprinesekompromisu predstavnika tri konstitutivna naroda u Bosni i Hercego-vini – Bošnjaka, Hrvata i Srba. Međutim, očigledno je da zvanična Srbijane bi bila spremna da podrži reviziju osnovnih „tekovina“ Dejtonskogsporazuma, uključujući konstitutivnost naroda i dvoentitetsku struk-turu države. S tim u vezi za Beograd bi eventualna centralizacija na-dležnosti u BiH bila neprihvatljiva, ukoliko se sa tim ne slože entitetskevlasti u Banja Luci. Zato će u predstojećem razdoblju vlasti Srbije istra-javati na doslednoj primeni Dejtonskog sporazuma, suprotstavljajućise njegovoj mogućoj izmeni u kontekstu ugrožavanja ostanka teritori-jalne autonomije bosanskohercegovačkih Srba – Republike Srpske.

Stavovi vlasti Republike Hrvatske nisu sasvim određni u pogledueventualnih izmena Ustava Bosne i Hercegovine. Vlada premijeraIvice Račana (2000-2003) nekoliko puta početkom protekle decenijenedvosmisleno je podržavala izmenu Dejtonskog sporazuma pred-lažući „dokantonizaciju BiH“. Navedenu inicijativu je podržao i Stje-pan Mesić, bivši predsednik Republike Hrvatske. Naredne vlade,bivšeg premijera Iva Sanadera (2003-2009) nekoliko su puta isticaleda se neće mešati u unutrašnje stvari susedne Bosne i Hercegovine.U ovom periodu je bilo vidno razmimoilaženje između, sa jednestrane, predsednika Vlade, dr Iva Sanadera koji se u više navrata za-lagao za formiranje takozvanog trećeg entiteta, sa hrvatskom većinomu Bosni i Hercegovni i predsednika Stjepana Mesića, sa druge strane,koji se zalagao za ojačavanje centralnih organa vlasti u ovoj državi istvaranje funkcionalne države.119

Dragan Đukanović

220

118 „Zvaničnici BiH kritikuju Koštunicu“, RTV B92, TANJUG Beograd, 26. oktobar2007, http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2007&mm=10&dd=26&nav_category=167&nav_id=269539, 15/05/2009.

119 Stjepan Mesić, „Beograd treba da poruči bosanskim Srbima da je Sarajevo njihovaprestonica“, Danas, razgovor vodila Snežana Čongradin, Beograd, 4. novembar

Ipak, posle 2000. godine jasan je diskontinuitet hrvatske politikeu odnosu na politiku podele Bosne i Hercegovine tokom prethodnedecenije. Vlasti Hrvatske i danas ističu da podržavaju celovitost i su-verenitet BiH, kao i integraciju ove zemlje u EU i NATO. U kontekstusprovođenja ustavnih reformi dr Ivo Josipović, predsednik Hrvatskei premijerka Jadranka Kosor su prilikom sastanka sa predstavnicimapartija bosanskohercegovačkih Hrvata ponovili da podržavaju dogo-vore i rešenja, koja će obezbediti volju konstitutivnih naroda i građanasusedne BiH.120 U tom smislu je podvučeno i da će zvanični Zagrebinsistirati na „institucionalnoj jednakopravnosti i hrvatskog narodakao jednog od tri konstitutivna naroda u BiH.“121 Treba, međutim, na-pomenuti da vlasti Hrvatske za sada javno ne podržavaju ideje vode-ćih partija bosanskohercegovačkih Hrvata o formiranju nove,hrvatske teritorijalne autonomije u BiH na teritorijama koje je tokomrata od 1992. do 1995. godine kontrolisalo Hrvatsko vijeće odbrane.

Kada se sagledaju bilateralni odnosi između Bosne i Hercegovinei Hrvatske treba naglasiti da se Međudržavni savet za saradnju Hr-vatske i Bosne i Hercegovine, telo koje je osnovano početkom protekledecenije, nije sastajao već nekoliko godina. Takođe, pojedine izjavenekadašnjeg predsednika Hrvatske, Stjepana Mesića u vezi sa Repu-blikom Srpskom su izazivale veoma loše reakcije u Banja Luci.122 Jošuvek je, u hrvatsko-bosanskohercegovačkim odnosima nerešeno i pi-tanje sukcesije imovine nekadašnje Jugoslavije, a istovremeno postoje


221

2009, Internet, http://www.danas.rs/vesti/politika/beograd_treba_da_po-ruci_bosanskim_srbima_da_je_sarajevo_njihova_prestonica_.56.html?news_id=175918, 15/02/2010.

120 Videti: Enis Zebić, „Miješa li se Zagreb ponovno u prilike u BiH“, Radio SlobodnaEvropa, Program na bosanskom, crnogorskom, hrvatskom i srpskom jeziku, Prag,13. januar/sječanj 2011, Internet: http://www.slobodnaevropa.org/content/hr-vatska_bih_politika_josipovic_kosor_hdz_sdp/2275498.html, 15/02/2011.

121 U. Vukić, „Hrvatska za jednakopravnost naroda u BiH“, Nezavisne novine, BanjaLuka, 12. januar 2011, Interent, http://www.nezavisne.com/novosti/bih/Hrvatska-za-jednakopravnost-naroda-u-BiH-76056.html, 15/02/2011.

122 „Mesić: Da Dodik raspiše referendum poslao bih vojsku”, Blic, Tanjug, 19. januar2010, Internet, http://www.blic.rs/Vesti/Republika-Srpska/172990/Mesic-Da-Dodik-raspise-referendum-poslao-bih-vojsku, 15/01/2011.

i brojni granični problemi. Takođe, ubuduće treba da bude rešeno ipitanje dvojnog državljanstva za građana BiH i Hrvatske.

Predsednici Hrvatske i Srbije, dr Ivo Josipović i Boris Tadić su 28.maja 2010. godine na Briselskom forumu 2010. godine u zajedničkomsaopštenju podvukli značaj poštovanja teritorijalnog integriteta i ce-lovitosti države Bosne i Hercegovine.123 U tom smislu je podvučen iznačaj potpore zvaničnog Beograda i Zagreba težnjama vlasti u BiHda intenziviraju pristupanje Evropskoj uniji i NATO.

Treba imati na umu i da izvesna nezainteresovanost Vlade Repu-blike Hrvatske, još uvek predvođene desničarskom Hrvatskom de-mokratskom zajednicom, za prilike u Bosni i Hercegovini,opredeljenost predsednika Hrvatske, dr Iva Josipovića da podrži po-stizanje kompromisa u susednoj zemlji, kao i postepeno slabljenje na-cionalističke retorike u krugovima beogradskih vlasti, ipak, ostavljajumogućnost da se situacija u vezi sa ustavnim promenama u Bosni iHercegovini u predstojećem razdoblju poboljša. Ovo bi značilo damože da se postigne minimalna mera kompromisa između bosansko-hercegovačkih etnonacionalnih elita povodom ustavnih reformi. Uje-dno treba, ukazati i da je Crna Gora, kao država ranijeg „Dejtonskogtrougla“, a danas četvorougla, a nakon sticanja njene nezavisnosti2006. godine spremna da konstruktivnom ulogom potpomogne reša-vanje pitanja ustavnih promena u ovoj zemlji. Ona, bitno je napome-nuti, sa BiH nema otvorenih bilateralnih pitanja.

d) Međunarodna zajednica i konsolidacija prilika u Bosni i Hercegovini

Vodeći činioci međunarodne zajednice su tokom proteklih desetakgodina isticali da je Dejtonski sporazum, a samim tim i Ustav Bosne iHercegovine (Aneks IV navedenog sporazuma), bio samo prelazno

Dragan Đukanović

222

123 “Croatian President vows not to block Serbia’s EU bid Serbia’s /Tadic commitsto territorial integrity of Bosnia-Herzegovina”, Brussels Forum 2010, Brussels,March 27, 2010, Internet, http://www.gmfus.org/brusselsforum/2010/docs/BF_2010_Saturday_release__2.pdf, 21/01/2011.

rešenje kako bi se okončali sukobi u ovoj zemlji, ali da on nije u sagla-snosti sa evropskom perspektivom zemlje. Ovo podrazumeva da po-stojeće institucije BiH nisu u mogućnosti da uspešno okončaju budućepregovore o članstvu zemlje u Evropskoj uniji.

Tokom 2004. i 2005. godine od strane predstavnika međunarodnezajednice bio je podstaknut proces izmena Ustava Bosne i Hercego-vine. Na brojnim sastancima Saveta za implementaciju mira u BiH,koji je zapravo najvažniji instrument prilikom implementacije Dejton-skog sporazuma, često je ukazivano na neophodnost postizanja do-govora predstavnika konstitutivnih naroda oko izmena Ustava BiH.Zato je krajem marta 2006. godine bio predstavljen i poseban doku-ment koji je sadržao amandmane na Ustav Bosne i Hercegovine. Pred-sedništvo BiH je 25. marta 2006. godine dalo saglasnost na ovajdokument. Međutim, usled bojkota glasanja od strane poslanikaStranke za Bosnu i Hercegovinu, predloženi amandmani nisu usvo-jeni u Predstavničkom veću Parlamentarne skupštine Bosne i Herce-govine 27. aprila 2006. godine.

„Aprilski paket” amandmana na Ustav Bosne i Hercegovinefaktički je očuvao osnovna načela koja je sadržao Dejtonski sporazum.Ovo se prevashodno odnosi na postojanje jedinstvene države BiH,koja je sastavljena od dva entiteta. U okviru člana III Ustava predvi-đeno je da se zahvaljujući usvajanju amandmana u isključive nadlež-nosti centralnih organa, pored dejtonskim ustavom definisanihovlašćenja, uvrste i odbrana i bezbednost, kao i „uspostavljanje i funk-cionisanje Suda i Tužilaštva BiH”.124 U zajedničke (podeljene)nadležnosti institucija Bosne i Hercegovine i entiteta bili su nabrojaniporeski sistem, pravosuđe, izborni sistem, poljoprivreda, nauka i teh-nologija, ekologija i lokalna samouprava.125 Pored navedenog, uAmandmanima na Ustav BiH bilo je istaknuto da su državne institu-cije odgovorne za donošenje zakona u skladu sa evropskim standar-dima. Organi BiH će tako zakonom uspostaviti potrebna tela, ali ipreduzeti neophodne mere u cilju ubrzanja pristupanja Evropskoj


223

124 „Amandmani na Ustav Bosne i Hercegovine“, Predsjedništvo BiH, Sarajevo, 25.mart 2006, Amandman I.

125 Ibidem, Amandman I.

uniji. Navedeno podrazumeva i punu koordinaciju centralnih organasa nižim nivoima vlasti.

Kada je u pitanju institucionalno redizajniranje organa Bosne iHercegovine,126 u skladu sa navedenim dokumentom, bilo je predvi-đeno da se Predstavnički dom Parlamentarne skupštine sa 42 povećana 87 članova iz reda konstitutivnih naroda, te tri člana iz reda ostalih.Istovremeno bilo je predviđeno i da se Dom naroda uveća sa 15 na 21člana (po sedam predstavnika Bošnjaka, Hrvata i Srba). ČlanoviDoma naroda bili bi birani od strane Predstavničkog doma Parlamen-tarne skupštine BiH, a ne kao ranije od strane najviših entitetskih za-konodavnih organa.

Konstitutivnim narodima bilo je, takođe, osigurano i korišćenjeprava veta radi zaštite svojih nacionalnih interesa u Domu naroda Par-lamentarne skupštine Bosne i Hercegovine. Navedeno vitalno pravokonstitutivnih naroda moglo se odnositi na zastupljenost u zakono-davnim, izvršnim, i sudskim organima, očuvanje njihovog identiteta,teritorijalnu organizaciju države, organizaciju organa vlasti, obrazo-vanje, upotrebu jezika i pisma, korišćenje nacionalnih simbola, nego-vanje duhovnog nasleđa, očuvanje integriteta BiH, delovanje sistemajavnog informisanja, kao i na donošenje amandmana na Ustav. Šta-više, i svako drugo pitanje koje podrži dve trećine jednog nacionalnogkluba u Domu naroda smatralo bi se pitanjem od vitalnog nacional-nog interesa.

Amandmanima na Ustav Bosne i Hercegovine u članu V bile biuvedene i izmene u funkcionisanju Predsedništva.127 Ovo telo bi činiojedan predsednik i dva potpredsednika koji bi pripadali različitimkonstitutivnim narodima. Predsednik BiH, koga bi zajedno sa po-tpredsednicima birala oba doma Parlamentarne skupštine, imao biovlašćenja koja umnogome podsećaju na ulogu predsednika u gotovosvim postjugoslovenskim državama.

Postojeći Savet ministara Bosne i Hercegovine bi, u skladu sa na-vedenim izmenama Ustava, zahvaljujući uvođenju mesta premijera

Dragan Đukanović

224

126 Ibidem, Amandman II.127 Ibidem, Amandman III.

dodatno ojačao i suštinski predstavljao najvišeg nosioca izvršnevlasti.128 Prema postojećem Ustavu BiH akcenat je s tim u vezi stavljenna ulogu kolektivnog šefa države – Predsedništva, dok je Savet mini-stara u potpunosti u njegovoj „senci”.

Najbitniji argument za odbijanje ovog paketa amandmana odstrane Stranke za Bosnu i Hercegovinu bio je vezan za procedure radau okviru Predstavničkog doma i Doma naroda Parlamentarneskupštine Bosne i Hercegovine, odnosno za očuvanje tzv. entitetskogglasanja. Entitetsko glasanje podrazumeva da se određene odluke nemogu doneti ukoliko većina poslanika, koji dolaze iz jednog od enti-teta, ne glasa za iste. Ova politička partija je, takođe, insistirala da senadležnosti centralnih organa vlasti BiH dodatno osnaže i prošire, ada se entiteti ukinu.

Sjedinjene Američke Države, ali i Evropska unija se zalažu zafunkcionalnu državu BiH u kojoj će se reafirmisati potpuna ravno-pravnost svih konstitutivnih naroda i građana. Novi krug pregovoranakon propasti „aprilskog paketa”, pod okriljem Visokog predsta-vnika i američke administracije, otpočeo je početkom septembra 2008.godine, ali do sada nije dao nikakve konkretne rezultate.

Od oktobra 2009. godine otpočela je nova inicijativa da se na te-meljima tzv. aprilskog paketa iz 2006. godine započnu pregovori vo-dećih političkih partija u Bosni i Hercegovini u vezi sa promenamakonstitutivnog akta ove zemlje. No, zahvaljujući odbijanju probošnja-čke Stranke za Bosnu i Hercegovinu, koja se protivila očuvanju tzv.entitetskog glasanja, kao i jednoglasnom neprihvatanju ponuđenogdokumenta od strane hrvatskih političkih partija usledila je najprekriza takozvanog Butmirskog procesa, a potom i njegovo okončanje.Reč je naime o nizu sastanaka vodećih političkih partija u Bosni i Her-cegovini koji su bili održavani u vojnoj bazi NATO u sarajevskom na-selju Butmir od 19. oktobra 2009. godine. Sastancima su prisustvovalipredstavnici Stranke nezavisnih socijaldemokrata Republike Srpske,Stranke za BiH, Stranke demokratske akcije, Socijaldemokratske par-tije BiH, Hrvatske demokratske zajednice, Hrvatske demokratske za-jednice 1990. i Partije demokratskog progresa Republike Srpske.


225

128 Ibidem, Amandman IV.

Dokumentom, koji je ponuđen u okviru Butmirskog procesa 21.novembra 2009. godine ovlašćenja centralnih organa vlasti u BiH, bilabi ojačana u oblastima odbrane i obaveštajnog rada, kao i regulisanjapitanja migracija i imigracija. Ona bi trebala biti proširena i koordina-cijom međunarodnih komunikacija i transporta, ali i uspostavljanjemjedinstvenog sistema indirektnog oporezivanja.129 Sa druge strane, upodeljene nadležnosti između države BiH i njenih entiteta bi se ubra-jali unutrašnja bezbednost, oporezivanje, izborni proces, pravosuđe,poljoprivreda, nauka i tehnologija, zaštita životne sredine i lokalnasamouprava.130

U tekstu Ustavnih amandmana je navedena i neophodnost punekoordinacije organa države, entiteta, kantona/županija i Brčko Dis-trikta BiH u vezi sa usaglašavanjem stavova vezanih za proces evrop-skih integracija.131 Zato se jedan deo predloga amandmana na UstavBiH tiče odnosa ove zemlje prema međunarodnim organizacijama. Stim u vezi je navedeno da je isključiva nadležnost Bosne i Hercegovinepodnošenje zahteva za članstvo u međunarodnim organizacijama. Utom kontekstu BiH može preneti i određene nadležnosti na te orga-nizacije. U navedenom kontekstu posebno je istaknuto da BiH možeda zaključuje sporazume sa Evropskom unijom, ali i da preuzima pra-vne i političke obaveze koje iz toga proističu. Takođe, u ovom delu senapominje i da BiH i njeni entiteti preuzimaju odgovornost za spro-vođenje sporazuma koji su zaključeni sa Evropskom unijom. BiH sezato obavezuje i na donošenje zakonodavstva, uspostavljanje institu-cija i osiguranje načina implementacije navedenih sporazuma.

Na ovaj način je zapravo pokušano da se jasno podvuče značaj dr-žavnog nivoa vlasti u odnosu prema entitetima kako bi se ubudućeizbegao sukob nadležnosti u toku procesa evropskih integracija. Uzi-majući u obzir da se prvi stav ovog člana odnosi na sve međunarodneorganizacije može se zaključiti da se slična procedura očekuje i u tokupristupanja Bosne i Hercegovine Severnoatlantskom savezu.

Dragan Đukanović

226

129 „Ustavni amandmani“, član III, stavovi a, j, k i l, Butmir, 21. novembar 2009.130 Isto, član III, 2bis.131 Isto, član III, stav 6.

Bikameralni sistem Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovinebi, u skladu sa navedenim dokumentom, trebalo da bude očuvan uzpovećanje broja poslanika u Domu naroda i u Predstavničkomdomu.132 Novost je da se u Predstavničkom domu Parlamentarneskupštine BiH predviđa i najmanje jedno poslaničko mesto za manjin-ske etničke zajednice, odnosno one zajednice koje ne pripadaju kon-stitutivnim narodima. I institucija Predsedništva BiH bi premanavedenim amandmanima na Ustav pretrpela izvesne promene krozuvođenje funkcije predsednika i dva potpredsednika, koji bi bili izreda različitih konstitutivnih naroda.133 No, ovde, suprotno presudiEvropskog suda za ljudska prava nije bilo predviđeno da i manjinskezajednice budu predstavljene. Novost je i izbor članova Predsedništvaputem glasanja u Predstavničkom domu Parlamentarne skupštine, ane neposredno na izborima kako je to do sada bio slučaj. Uloga ovakostruktuiranog Predsedništva bi bila značajno izmenjana na međuna-rodnom i unutrašnjem planu u odnosu na dosadašnju praksu. Ta-kođe, taksativno su pobrojane i nadležnosti u okviru kojihPredsedništvo BiH mora donositi odluke konsenzusom.134

Savet ministara, kao najviši organ izvršne vlasti, prema navede-nom predlogu takođe bi imao umnogome ojačanu ulogu.135 Predsed-ništvo BiH, nakon konsultacija sa partijama u Predstavničkom domuParlamentarne skupštine, imenuje mandatara za sastav Saveta mini-stara. Savet ministara bi trebalo da vodi spoljnu politiku, izvršava akteParlamentarne skupštine, predlaže zakone i godišnji budžet, usme-rava rad institucija BiH i ispunjava domaće i međunarodne obaveze.Međutim, važno je istaći da je funkcija predsednika Saveta ministaraveoma ojačana.

U dosadašnjem toku implementacije Dejtonskog sporazuma uve-dene sudske institucije (Sud BiH, Tužilaštvo BiH, Državna agencijaza istrage i zaštitu i Savet tužilaca), predviđene su i u navedenimamandmanima na Ustav Bosne i Hercegovine bez preciziranja njiho-


227

132 Isto, član VI.133 Isto, član V.134 Isto, član V, stav d.135 Isto, član Vbis.

vog sastava, procedura rada i ovlašćenja.136 Istovremeno je predvi-đeno da ubuduće Predstavnički dom Parlamentarne skupštine BiHna predlog Saveta ministara, a ne Predsedništva BiH kako je ranijebilo regulisano, usvaja godišnji državni budžet.137

Ukoliko se detaljnije analiziraju navedeni Ustavni amandmani do-lazi se do zaključka da su temeljni principi utvrđeni dejtonskim Usta-vom BiH (navedeni u članu I) ostali nepromenjeni, a da su suštinskeizmene ustava vezane najpre, za utvrđivanje nadležnosti države BiH,podeljene nadležnosti između države i entiteta i odnose države sameđunarodnim organizacijama. U tom smislu ojačana je uloga insti-tucija Bosne i Hercegovine pre svega na međunarodnom planu. Rein-ženjering institucija Bosne i Hercegovine, sa druge strane, potvrđujeda su tvorci izmena ustava ove zemlje polazili od tekovina savreme-nog parlamentarizma. Do sada uspostavljene institucije pravosuđana centralnom nivou u Bosni i Hercegovini samo su dodatno potvr-đeni taksativnim navođenjem u članu VIbis Ustavnih amandmana.

Navedeni predlog Ustavnih amandmana, oko koga je bila posti-gnuta saglasnost Sjedinjenih Američkih Država i Evropske unije, nijebio usaglašen i sa drugim državama članicama Saveta za implemen-taciju mira u BiH, koji je osnovan nakon potpisivanja Dejtonskog mi-rovnog sporazuma. To je uticalo i na nedostatak koordinacije SAD iEU sa drugim partnerima, a pre svega sa Ruskom Federacijom i Na-rodnom Republikom Kinom. Posle dodatnih konsultacija SAD i EUsa lokalnim političkim akterima u Bosni i Hercegovini krajem 2009.godine i izražavanja njihovog nezadovoljstva ponuđenim predlozimabilo je jasno da se ne može osigurati neophodna većina koja bi u obadoma Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine mogla usvojitinavedeni paket ustavnih amandmana. Takođe, i u bošnjačkom nacio-nalnom korpusu je došlo do vidnog razmimoilaženja između Strankedemokratske akcije BiH, koja je u načelu bila saglasna sa predlozimaUstavnih amandmana, i Stranke za Bosnu i Hercegovinu, koja ih jeodmah po prezentiranju odbila.

Dragan Đukanović

228

136 Isto, član VIbis.137 Isto, član VIII, stav 1.

Stranka nezavisnih socijaldemokrata Republike Srpske je, takođe,odbila navedeni paket ustavnih amandmana. Hrvatske političkestranke, takođe, nisu bile saglasne sa predlozima Ustavnih amand-mana. One i dalje uporno insistiraju na, kako navode, punoj jednako-pravnosti bosanskohercegovačkih Hrvata sa druga dva konstitutivnanaroda (Bošnjacima i Srbima), što podrazumeva i formiranje njihoveteritorijalne autonomije.

I Evropska unija je, zajedno sa Sjedinjenim Američkim Državamai NATO, istovremeno, u brojnim aktima svojih institucija napominjalada je neophodno uspešno okončati proces ustavnih reformi. Među-tim, Unija je ipak 17. decembra 2010. godine suspendovala vizni režimza građane Bosne i Hercegovine.

Posle održavanja parlamenarnih izbora u Bosni i Hercegovini, me-đunarodna zajednica je postavila tri ključna uslova za pristupanje ovezemlje Evropskoj uniji, odnosno za sticanje statusa kandidata. U ovomtrenutku navedeni uslovi se odnose na implementaciju presude Ev-ropskog suda za ljudska prava o pravu kandidovanja pripadnika et-ničkih manjina za člana Predsedništva i Doma naroda Parlamentarneskupštine BiH, potom sprovođenje popisa stanovništva na teritoriji dr-žave i usvajanje Zakon o državnoj pomoći u državnom parlamentu.138

* * *

Tokom proteklih nekoliko godina pažnja vodećih činilaca među-narodne zajednice na Zapadnom Balkanu bila je usmerena na odre-đivanje konačnog statusa Kosova. Zato je spoljni pritisak na lokalnebosanskohercegovačke aktere u vezi sa izmenama ustavnog ustroj-stva zemlje bio umanjen. Iako se činilo da postoji jasna korelacija iz-među definisanja statusa Kosova, sa jedne, i ustavnih reformi u BiH,a prevashodno njene centralizacije, do toga ipak nije došlo. Brojni ana-


229

138 “Dodik sa Lajčakom o formiranju vlasti u Bosni i Hercegovini”, Radio-televizijaVojvodine, Novi Sad, 25. februar 2011, Internet, http://www.rtv.rs/sr_lat/re-gion/dodik-sa-lajcakom-o-pitanjima-formiranja-vlasti-u-bih_240817.html,25/02/2011.

litičari su, naime, procenjivali da će pre proglašenja nezavisnosti Ko-sova uslediti centralizacija vlasti u BiH, što bi trebalo da spreči even-tualna separatistička nastojanja Republike Srpske ili delovanastanjenih Hrvatima.139

Konačan ishod budućeg procesa ustavnih reformi zasigurnoneće dovoditi u pitanje ni temeljna načela države BiH - konstitutiv-nost naroda, njen dvoentitetski sastav, punu slobodu kretanja na te-ritoriji države, i sl. (videti Član I Ustava Bosne i Hercegovine). Ipak,novi raspored nadležnosti između centralnih, entitetskih i lokalnihorgana vlasti može biti očekivan. Ovo se najpre odnosi i na uspo-stavljanje efikasnijih i efektivnijih organa vlasti na nivou države, kojibi podsticali prevazilaženje međuetničkih napetosti, a ne bi bili nji-hov stalni generator.

Pored toga što su od 2000. godine do danas iznete brojne inicijativeza izmenu Ustava Bosne i Hercegovini, koji zapravo predstavljaAneks 4. Dejtonskog mirovnog sporazuma, u procesu izmene ovogakta države nije se daleko otišlo.140 Sa druge strane, vodeći činioci me-đunarodne zajednice pokušavaju da uspostave određenu ekvidis-tancu prema trima stranama u BiH. To najbolje pokazuje stavSjedinjenih Američkih Država u vezi sa ustavnim promenama, a kojipolazi od eliminacije takozvanih ekstremnih rešenja. Ovo podrazu-meva očuvanje postojeće dvoentitetske strukture BiH, odsustvo mo-gućnosti ukidanja entiteta, ali isto tako i nemogućnost formiranjatrećeg, tj. hrvatskog entiteta.

Butmirski proces je na inicijativu Sjedinjenih Američkih Država iEvropske unije otpočeo 19. oktobra 2009. godine, a u vezi sa stvara-njem mogućnosti da se zahvaljujući reinženjeringu centralnih organavlasti u Bosni i Hercegovini stvori okvir putem kojeg bi ova zemljabila spremna da uspešno okonča proces evroatlantskih integracija.

Dragan Đukanović

230

139 “Kosovo Independence Sparks Fears of ‘Domino Effect’ in Europe”, 13 February2008, 12:53 CET, Internet, www.eubusiness.com/news-eu/1202871721.71,15/12/2010.

140 O ovoj temi videti više u: Dragan Đukanović, „Izmene ustavnog ustrojstva Bosnei Hercegovine – inicijative i mogućnosti“, Međunarodni problemi, godina LVI, broj2–3, Beograd, str. 305–322.

Međutim, i pored brojih sastanaka i pokušaja da se prevaziđu očigle-dne razlike u viđenju budućnosti ustavne strukture BiH, nije došlodo napretka, tako da se može zaključiti da je navedena inicijativa su-štinski propala.

Paralelno sa navedenim, parlamentarni izbori u Bosni i Hercego-vini, održani 3. oktobra 2010. nisu doprineli da se politička situacija uzemlji poboljša. Sa izuzetkom ojačane uloge Socijaldemokratske partijeBiH na teritoriji Federacije BiH, došlo je do konsolidacije etničkih poli-tičkih partija i osnaživanja njihovih pozicija. I pet meseci po okončanjuparlamentarnih izbora, vlast u Bosni i Hercegovini još uvek nije formi-rana. Zato nije realno očekivati i da se situacija u vezi sa eventualnimotpočinjanjem pregovora o ustavnim promenama ubuduće izmeni.

e) Ekonomska kriza kao faktor nestabilnosti u Bosni i Hercegovini

Svetska ekonomska kriza prouzrokovala je i u Bosni i Hercegoviniporast nezaposlenosti i drastičan pad standarda njenih građana. Takoje broj nezaposlenih lica u ovoj zemlji porasto sa 499.906 u aprilu 2008.na 515.966 u istom mesecu 2010. godine.141 Pojedini analitičari navodeda polovina ukupno radno sposobnog stanovništva trenutno nije za-poslena u BiH, a kupovna moć je izrazito niska, što potvrđuje i činje-nica da se ova zemlja nalazi na 37. mestu od 42 evropske države.142

Tokom 2010. godine došlo je i do značajnog porasta cena u oblastitelekomunikacija, hrane, transporta i komunalnih usluga. Istovre-meno, bili su česti masovni protesti radnika, ratnih invalida, demobi-lisanih boraca i šehida i drugih socijalno ugroženih kategorija. Iako jeprosečna plata u BiH tokom 2010. godine iznosila oko 400 evra, brojnianalitičari smatraju da parametri do kojih se dolazi do ove brojke nisusasvim merodavni. Politički nestabilna situacija u ovoj zemlji ujedno


231

141 Videti: www.bhas.ba/Arhiva/2010/sao/NEZ_2010M04_001_01-bh.pdf.142 „BiH na evropskom dnu po kupovnoj moći“, Radio Sarajevo, Sarajevo, 15. januar

2011, Internet: http://www.radiosarajevo.ba/novost/41700/bih-na-evropskom-dnu-po-kupovnoj-moci, 15/02/2011.

utiče i na sniženi stepen stranih direktnih investicija. Istovremeno,Bosna i Hercegovina beleži značajan deficit u robnoj razmeni sa dr-žavama u susedstvu.

Kao i u većini država regiona Zapadnog Balkana, i u Bosni i Her-cegovini postoje značajni potencijali za erupciju socijalno-ekonom-skog nezadovoljstva građana. Ovakav razvoj događaja svakako bipratilo i ponovno jačanje bošnjačkog/hrvatskog/srpskog etnonacio-nalizma sa nesagledivim posledicama ne samo po prilike u ovoj zem-lji, već i šire u regiji Zapadnog Balkana i Jugoistočne Evrope.

Dragan Đukanović

232

BIBLIOGRAFIJA

(spisak selektivne literature)

1. Aćimović, Lj., „Opstanak ili nestanak“, Naša Borba, Beograd, 13. decem-bar 1995, str. 12.

2. „Amandmani na Ustav Bosne i Hercegovine“, Predsjedništvo BiH, Sa-rajevo, 25. mart 2006.

3. „BiH na evropskom dnu po kupovnoj moći“, Radio Sarajevo, Sarajevo,15. januar 2011, Internet: http://www.radiosarajevo.ba/novost/41700/bih-na-evropskom-dnu-po-kupovnoj-moci, 15/02/2011.

4. “Croatian President vows not to block Serbia’s EU bid Serbia’s /Tadiccommits to territorial integrity of Bosnia-Herzegovina”, Brussels Forum2010, Brussels, March 27, 2010, Internet, http://www.gmfus.org/brus-selsforum/2010/docs/BF_2010_Saturday_release__2.pdf, 21/01/2011.

5. Dejtonski sporazum, Naša Borba, Fininvest, Beograd, 1996.6. „Deklaracija o osudi zločina u Srebrenici“, Narodna skupština Republike

Srbije, 31. mart 2010, Internet, http://www.parlament.gov.rs/content/cir/akta/akta_detalji.asp?Id=477&t=O, 15/10/2010.

7. „Dobra saradnja Srbije i Mađarske“, Radio televizija Srbije, 14. mart 2010,Internet, http://www.rts.rs/page/stories/sr/story/9/Srbija/564061/Dobra+saradnja+Srbije+i+Ma%C4%91arske.html, 15/10/2010.

8. „Dodik najavljuje referendum, Bošnjaci zaštitu nacionalnih interesa”, RadioSlobodna Evropa, Prag, 5. januar 2010, Internet, http://www.slobodnae-vropa.org/content/dodik_referendum_rs/1921688.html, 15/01/2011.

9. Dragojlović, N., Sretenović, S., Đukanović, D. i Živojinović, D.(urs),Spoljna politika Srbije: strategije i dokumenti, Evropski pokret u Srbiji, Beo-grad, 2010, str. 278–320.

10. Đukanović, D. i Đurđević-Lukić, S., „Formiranje i struktura Oružanihsnaga Bosne i Hercegovine”, Vojno delo, Ministarstvo odbrane RepublikeSrbije, godina LX, broj 2, Beograd, 2008, str. 200-212.

233

11. Đukanović, D. i Gajić, D., „Evropska unija i proširenje na Zapadni Bal-kan“, u: Dragan Đukanović i Sandro Knezović (urs), Srbija i regionalnasaradnja, Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2010, str.49–62.

12. Đukanović, D. i Lađevac, I., „Prioriteti spoljnopolitičke strategije Repu-blike Srbije”, Međunarodni problemi, godina LXI, broj 3, 2009, str. 343–364.

13. Đukanović, D., „Bilateralni odnosi Republike Srbije s Crnom Gorom iBosnom i Hercegovinom“, Izazovi evropskih integracija, vol. II, broj 10, Beo-grad, 2010, str. 63–70.

14. Đukanović, D., „Bosna i Hercegovina između centralizacije i disolucije“,Međunarodna politika, god. LIX, broj 1130–1131, Beograd, 2008, str. 38–40.

15. Đukanović, D., „Bosna i Hercegovina: izmene entitetskih ustava“, Me-đunarodna politika, god. LVI, br. 1106, Beograd, april–jun 2002, str. 16–18.

16. Đukanović, D., „Hrvatsko pitanje u (post)dejtonskoj Bosni i Hercego-vini“, Nova srpska politička misao – analize, god. III, broj 5−6, Beograd, 2007,str. 77–83.

17. Đukanović, D., „Jugoistočna Evropa – resetovanje sa susedima“, u: Bo-rivoj Erdeljan (ur.), Srbija i svet: zbornik radova, Evropski pokret u Srbiji,Beograd, 2010, str. 45–50.

18. Đukanović, D., „Položaj Srba u postjugoslovenskim državama“, Nova sr-pska politička misao, vol. XV, Beograd, 2007, broj 3–4, str. 367–78.

19. Đukanović, D., „Proširenje Centralnoevropske zone slobodne trgovine(CEFTA) državama Zapadnog Balkana“, u: Dragan Đukanović (prir.),Savremeni međunarodni izazovi: globalna i regionalna perspektiva, Institut zameđunarodnu poolitiku i privredu, Beograd, 2008, str. 231-248.

20. Đukanović, D., „Spoljnopolitičke koncepcije država Zapadnog Balkana:uporedna analiza“, Godišnjak Fakulteta političkih nauka Univerziteta u Beo-gradu, godina IV, broj 4, Beograd, 2010, str. 295–313.

21. Đukanović, D., „Spoljnopolitički prioriteti Republike Srbije u bilateral-nim i multilateralnim odnosima sa susedima ”, u: Edita Stojić-Karanovići Slobodan Janković (urs), Elementi strategije spoljne politike Srbije, Institutza međunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2008, str. 85–105.

22. Đukanović, D., „Transformacija pakta za stabilnost u Jugoistočnoj Ev-ropi: novi podsticaji regionalnoj saradnji“, u: Dragan Đukanović (prir.),Međudržavni forumi za saradnju u Evropi: uporedni modeli, Institut za me-đunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2007, str. 173-190.

Dragan Đukanović

234

23. Đukanović, D., „Zapadni Balkan: od sukoba do evrointegracija“, Godiš-njak Fakulteta političkih nauka 2009, Fakultet političkih nauka Univerzitetau Beogradu, uredio Ilija Vujačić, godina III, broj 3, Beograd, 2009, str.497–508.

24. Đukanović, D., Institucionalni modeli i demokratizacija postjugoslovenskih dr-žava, Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2007.

25. „Ešton odbacila treći entitet“, 12. februar 2011, Internet, http://www.6yka.com/eston-treci-entitet, 24/02/2011. „SAD protiv promjeneDejtona”, 7. januar 2011, Internet, http://www.banjalukalive. com/ak-tuelnosti/sad-protiv-promjene-dejtona.html, 24/02/2011.

26. “EU Strategy for the Danube Region“, Internet, http://ec.europa.eu/re-gional_policy/cooperation/danube/index_en.htm, 15/10/2010.

27. Hadžikadunić, E., Od Dejtona do Brisela, ACIPS, Sarajevo, 2005, str. 15-48.28. Hattne, B., “The New Regionalism and the Balkans”, in: Jelica Minić, EU

Enlargement and Balkans, European Movement in Serbia, Belgrade, 1997,pp. 25-36.

29. Hejden, R. M., Skice za podeljenu kuću: ustavna logika jugoslovenskih sukoba,Samizdat B92, Beograd, 2003.

30. Henderson, K., “The European Union and Central and Eastern Europe”,in: Peter J. Anderson, Georg Wiessala and Christopher Williams (eds),New Europe in Transition, Continuum International Publishing Group,2000, London, pp. 230–247,

31. “Istanbul Declaration”, Istanbul, 24 April 2010, Internet: http://www.vi-jesti.ba/politika/10088-Tekst-Istanbulske-deklaracije.html, 15/10/2010.

32. „Izvještaj o stanju ljudskih prava u Bosni i Hercegovini (januar-decembar2008)“, Helsinški komitet za ljudska prava, Sarajevo, 2009, str. 2-5. Inter-net, http://www.bh-hchr.org/Izvjestaji/Izvjestaj%20o%20stanju%20ljudskih%20prava%20u%20BiH%20za%202008.pdf, 15/02/2011.

33. „Josipović i Tadić: više nema političke opstrukcije gospodarske suradnjeHrvatske i Srbije“, Biznis, Fena, Sarajevo, 24. novembar 2010, Internet,http://www.biznis.ba/index.php?option=com_content&task=view&id=128332&Itemid=, 15/01/2011.

34. Kekić, D. i Đukanović, D., „Reforma policije u Bosni i Hercegovini“, Bez-bednost, Ministarstvo unutrašnjih poslova, godina L, broj 4, Beograd,2008, str. 17–30.


235

35. Knezović, S., „Postkonfliktni okviri regionalne sigurnosti i suradnje u ju-goistočnoj Europi: inicijative Europske Unije”, Politička misao, god. 43,broj 2, Zagreb, 2006, str. 79-120.

36. Knezović, S., „Europska unija u vrijeme disolucije jugoslavenske fede-racije“, Politička misao, Vol. XLIII, br. 3, Zagreb, 2006, str. 109–132.

37. „Kreševska deklaracija“, 21. septembar/rujan 2007, Internet: http://ha-kave.org/index.php?option=com_content&id=1401, 15/02/2009.

38. Lopandić, D. i Kronja, J., Regionalne inicijative i multilateralna saradnja naBalkanu, Evropski pokret u Srbiji, Beograd, 2010.

39. Lopandić, D. i Žarin, I., „Transformacija okvira regionalne saradnje naZapadnom Balkanu“, u: Dragan Đukanović (prir.), Savremeni međunaro-dni izazovi: globalna i regionalna perspektiva, Institut za međunarodnu poo-litiku i privredu, Beograd, 2008, str. 265-278.

40. Lopandić, D., Regionalne inicijative u Jugoistočnoj Evropi, Institut za me-đunarodnu politiku i privredu, Evropski pokret u Srbiji, Beograd, 2001.

41. „Madridska deklaracija”, Vijesti, 27. mart 2010, Internet, http://www.vi-jesti.ba/vijest-dana/7705-Vijestiba-objavljuju-sadrzaj-Madridske-dekla-racije.html, 27/12/2010.

42. Mesić, S., „Beograd treba da poruči bosanskim Srbima da je Sarajevo nji-hova prestonica“, Danas, razgovor vodila: Snežana Čongradin, Beograd,4. novembar 2009, Internet, http://www.danas.rs/vesti/politika/beo-grad_treba_da_poruci_bosanskim_srbima_da_je_sarajevo_njihova_pre-stonica_.56.html?news_id=175918, 15/02/2010.

43. „Mesić: Da Dodik raspiše referendum poslao bih vojsku”, Blic, Tanjug,19. januar 2010, Internet, http://www.blic.rs/Vesti/Republika-Srpska/172990/Mesic-Da-Dodik-raspise-referendum-poslao-bih-vojsku,15/01/2011.

44. Minić J. i Kronja, J., Regionalna saradnja za razvoj i evropsku integraciju,Evropski pokret u Srbiji, Beograd, Albanski institut za međunarodne stu-dije, Tirana, Centar za institucionalni razvoj, Skoplje, Evropski pokret uCrnoj Gori, Podgorica, Helsinški komitet za ljudska prava u Bosni i Her-cegovini, Sarajevo, Institut za međunarodne odnose, Zagreb, Kosovskiinstitut za politička istraživanja i razvoj, Priština, 2007.

45. „Ministri iz regiona o izbeglicama“, RTV B92, Beograd, 25. mart 2010,Internet, http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2010&mm=03&dd=25&nav_id=420128, 15/01/2011.

Dragan Đukanović

236

46. Nikolić, G., „Etnički aspekt polisa stanovništva 2011. godine u ‘štokav-skim zemljama’“, B92, 28. januar 2011, Internet, http://blog.b92.net/text/17127/Etnicki-aspekt-popisa-2011-u-%E2%80%99stokavskim-zem-ljama%E2%80%99/, 30/01/2011.

47. Novaković, I., Đukanović, D. i Petrović, Ž., Srpsko-albanski odnosi: sadašnjestanje i perspektive, ISAC fond, Beograd, 2010.

48. „Odbor mađarskih i srpskih istoričara započeo rad“, Blic, Tanjug, Beo-grad, 17. decembar 2010, Internet, http://www.blic.rs/Vesti/Drustvo/224381/Odbor-madjarskih-i-srpskih-istoricara-zapoceo-rad, 15/10/2011.

49. Pavlica, P., „Grčko-makedonski spor u vezi sa imenom Makedonije“,Međunarodna politika, god. LX, broj 1136, Beograd, oktobar–decembar2009, str. 40–63.

50. „Predsednik Tadić: Srbija i Italija su ključni strateški partneri“, 12. no-vembar 2009, Internet, http://www.predsednik.rs/mwc/default.asp?c=304500&g=20091112115915&lng=cir&hs1=0, 16/11/2010.

51. „Rezolucija o ciljevima i mjerama politike Republike Srpske“, Narodnaskupština Republike Srpske, Banja Luka, 15. oktobar 2008.

52. “Sejdic and Finci v. Bosnia and Herzegovina (application nos. 27996/06and 34836/06), Prohibiting a Rom and a Jew from standing for electionto the House of Peoples of the Parliamentary Assembly and for the statePresidency amounts to discrimination and breaches their electoralrights”, European Court Human Rights, Strasbourg, 22 December 2009.

53. Simić, P., “Do the Balkans Exist?: Vision of the Future of Southeastern Eu-rope: Perspectives from the Region”, in: Predrag Simić, Gordana Ilić, Zla-tko Isaković, Ivan Krastev and Krassen Stanchev (eds), The European Union,NATO and their Southeastern European Neighbors, Institute of InternationalPolitics and Economics, Konrad Adenauer Stiftung, Belgrade, 2002.

54. „Srbija protiv članstva u NATO-u, države Kosovo i centralizacije Bosne”,TANJUG, 22. mart 2010.

55. „SRJ i BiH potpisale sporazum o Međudržavnom savetu za saradnju”,RTV B92, Beograd, 21. maj 2001, Internet: http://www.b92.net/info/ko-mentari.php?nav_id=25737, 15/08/2009.

56. Svilanović, G., „Od stabilizacije do integracija“, Evropski forum, god. IV,broj 5, Beograd, maj 2006, str. 11–12.

57. „Tadić i Josipović: izbeglice su prioritet“, Vesti, Beograd, 24. novembar2010, Internet, http://www.vesti-online.com/Vesti/Ex-YU/99081/Tadic-i-Josipovic-Izbeglice-prioritet, 15/01/2011.


237

58. „Tadić: Dodik je moj prijatelj i saradnik“, Tanjug, Glas javnosti, 16. no-vembar 2010, Internet, http://www.glas-javnosti.rs/clanak/politika/glas-javnosti-16-11-2010/tadic-dodik-je-moj-prijatelj-i-saradnik,15/10/2010.

59. Talani, L. S., EU and the Balkans: policies of integration and disintegration,Cambridge Scholars Press, 2008.

60. Tanasković, D., Neoosmanizam: povratak Turske na Balkan, JP „Službeniglasnik“, Beograd, 2010.

61. „Tihić: ‘prudska trojka’ se raspala”, SRNA, Banja Luka, 10. jul 2009.62. „Turska gradi autoput kroz Sandžak“, RTV B92, 24. jul 2009, Internet,

http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2009&mm=07&dd=24&nav_id=372946, 15/05/2010.

63. „U fokusu: tužbe Srbije i Hrvatske“, Blic, Beta, 28. decembar 2010, Internet,http://www.blic.rs/u-fokusu/1354/Tuzba-SrbijaHrvatska. 15/01/2011.

64. „Ustav Republike Bosne i Hercegovine“, u: Branislav Milinković (prir.),Novi ustavi na tlu bivše Jugoslavije, IP „Međunarodna politika“, Pravni fa-kultet, Fakultet političkih nauka, Beograd, 1995, str. 159–248.

65. „Ustavni amandmani“, Butmir, 21. novembar 2009.66. Vakanjac, M., „Položaj srpske etničke zajednice u Republici Sloveniji“,

Internet, http://www.srpska-dijaspora.org/index.php?option=com_content&view=article&id=291:poloaj-srpske-etnike-zajednice-u-repu-blici-sloveniji&catid=45:dopistnitva-iz-okruenja&Itemid=140,15/01/201.

67. Vekarić, V., Foreign Policy in Transition: Serbia and Montenegro, SoutheasternEurope and the Changing Nature of International Relations, Institute of In-ternational Politics and Economics, Belgrade, 2005.

68. Vukić, U., „Hrvatska za jednakopravnost naroda u BiH“, Nezavisne no-vine, Banja Luka, 12. januar 2011, Internet, http://www.nezavisne.com/novosti/bih/Hrvatska-za-jednakopravnost-naroda-u-BiH-76056.html, 15/02/2011.

69. „Zajednička izjava o Ustavu BiH”, tačka 3, Banja Luka, 26. januar 2009.70. „Zajednička izjava predsjednika HDZ BiH, SDA i SNSD – dr Dragana

Čovića, Sulejmana Tihića i Milorada Dodika“, tačka 1. – Ustavna reforma,Prude, 8. novembar 2008.

71. „Zajednička izjava predsjednika HDZ BiH, SDA i SNSD”, tačka 2, Sara-jevo, 25. mart 2009.

Dragan Đukanović

238

72. Zebić, E., „Miješa li se Zagreb ponovno u prilike u BiH“, Radio SlobodnaEvropa, Program na bosanskom, crnogorskom, hrvatskom i srpskom je-ziku, Prag, 13. januar/sječanj 2011, Internet: http://www.slobodnae-vropa.org/content/hrvatska_bih_politika_josipovic_kosor_hdz_sdp/2275498.html, 15/02/2011.

73. Ž., I., „Sastanak ministara spoljnih poslova Srbije, Bosne i Hercegovine iTurske”, Danas, Beograd, 15. januar 2010, Internet, http://www.danas.rs/vesti/politika/sastanak_ministara_spoljnih_poslova_srbije_bosne_i_hercegovine_i_turske.56.html?news_id=181441, 15/03/2005.


239

241

AMANDMANI NA USTAV BOSNE I HERCEGOVINE („APRILSKI PAKET”)

Sarajevo, 24. mart 2006. godine

Nacrt

AMANDMANI NA USTAV BOSNE I HERCEGOVINE1

Sarajevo, 24. mart 2006. godine

Na osnovu člana X. stav 1. Ustava Bosne i Hercegovine (Aneks 4. Općegokvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini) Parlamentarna skupštinaBosne i Hercegovine, na ________________ sjednici Predstavničkog doma,održanoj ___________ 2006. godine i sjednici Doma naroda, održanoj_________ 2006. godine, donijela je:

Amandman IU Ustavu Bosne i Hercegovine u članu III. tačka 1. mijenja se i glasi:1. Nadležnosti institucija Bosne i HercegovineNadležnosti institucija Bosne i Hercegovine su:a. odbrana i sigurnostb. Vanjska politikac. Vanjsko – trgovinska politikad. Carinska politikae. Monetarna politika, kao što je predviđeno članom VIIf. Finansiranje institucija i međunarodnih obaveza BiHg. Politika i regulativa za useljavanje, izbjeglice, imigraciju i azil

1 Neslužbeni prevod. Original teksta (na engleskom jeziku) dostupan na:www.venice.coe.int/docs/2006/CDL(2006)025-e.asp (01.11.2010.)

PRILOZI

h. Provođenje međunarodnih i međuentitetskih krivičnopravnihpropisa, uključujući i odnose sa INTERPOL-om.

i. Uspostavljanje i funkcioniranje Suda Bosne i Hercegovine i TužilaštvaBosne i Hercegovine.

j. Uspostavljanje i funkcioniranje zajedničkih i međunarodnih komu-nikacija

k. Reguliranje međunarodnog i međuentitetskog transportal. Kontrola zračnog saobraćajam. Ostale nadležnosti koje se uređuju zakonom.Iza tačke 1. dodaje se nova tačka 2. koja glasi:2. Podijeljene nadležnosti sa institucijama Bosne i Hercegovine su:a. Poreski sistemb. Izborni procesc. Pravosuđed. Poljoprivredae. Nauka i tehnologijaf. Ekologijag. Lokalna samoupravah. Ostale nadležnosti koje se uređuju zakonom.Dosadašnja tačka 2. „Nadležnosti entiteta” postaje tačka 3.U sadašnjoj tački 3.a) na kraju teksta, umjesto tačke stavlja se zarez i do-

daju riječi: “u skladu sa evropskim standardima”.Dosadašnje tačke 3. i 4. postaju tačke 4. i 5.Dosadašnja tačka 5. postaje tačka 6.Iza sadašnje tačke 6.a) dodaju se nove tačke 6.b) i 6.c) koje glase:b. Nadležnosti koje su prenesene na državu mogu se vratiti nazad en-

titetima uz jednoglasan pristanak države i oba entiteta.c. Državne institucije su odgovorne za pregovaranje, izradu, usvajanje,

te provedbu i funkcioniranje zakona potrebnih za ispunjavanje evropskihstandarda kao i političkih i ekonomskih uvjeta vezanih za evropske inte-gracije. Država osigurava poštivanje načela, prioriteta i zahtjeva kojepostavlja Evropska unija u fazama prije i nakon pristupanja Evropskoj uniji

Dragan Đukanović

242


243

(u daljnjem tekstu: EU). Država će zakonom uspostaviti potrebna tijela, tepoduzeti potrebne mjere i utvrditi potrebne procedure za ispunjavanje svihkriterija za pristupanje i članstvo u EU što uključuje i potrebne mehanizmekoordinacije i suradnje sa organima vlasti na nižim nivoima.

Dosadašnja tačka 5.b) postaje tačka 6.d).

Amandman IIU Ustavu Bosne i Hercegovine član IV mijenja se i glasi: Parlamen-

tarna skupština

1. Opšti principiParlamentarna skupština je nositelj zakonodavne vlasti u Bosni i Herce-

govini (u daljnjem tekstu: BiH).

2. Sastav i izbor Parlamentarne skupštinea. Parlamentarnu skupštinu čine Predstavnički dom i Dom Naroda.b. Predstavnički dom ima 87 članova, od čega su 3 mjesta garantirana

onima koji ne pripadaju konstitutivnim narodima.c. Članovi Predstavničkog doma biraju se na temelju općeg i jednakog

biračkog prava, tajnim glasanjem, neposredno, u skladu sa Izbornim zakonom.d. Dom naroda ima 21 člana, od kojih je 7 Bošnjaka, 7 Hrvata i 7 Srba.e. Članovi u Domu naroda biraju se posredno od strane Predstavničkog

doma, na temelju općeg biračkog prava u skladu sa Izbornim zakonom.

3. Trajanje mandata i podobnost članovaa. Mandat članova Parlamentarne skupštine traje 4 godine.b. Član Parlamentarne skupštine može biti svaki punoljetni građanin

BiH koji ima biračko pravo.c. Član Parlamentarne skupštine ne smije obavljati nikakvu drugu

izbornu ili javnu dužnost dok mu traje mandat u Parlamentarnoj skupštiniu skladu sa Zakonom o sukobu interesa.

4. Poslovnik o radu Parlamentarne skupštineSvaki dom donosi poslovnik o radu.

5. Predsjednik i potpredsjednici Domova Parlamentarne skupštinea. Domovi Parlamentarne skupštine imaju Predsjednika i dva zamjenika

predsjednika koji se biraju većinom glasova svojih članova. Predsjednik izamjenici predsjednika ne mogu biti iz istog konstitutivnog naroda.

b. Predsjednik Predstavničkog doma Parlamentarne skupštine predstavljaParlamentarnu skupštinu i odgovoran je za njeno funkcionisanje.

c. Predsjednik doma je odgovoran za efikasno funkcioniranje doma,predstavlja dom pred drugim organima vlasti i obavlja druge dužnostiutvrđene zakonom i poslovnikom doma.

d. Zamjenik predsjednika doma pomaže predsjedniku u vršenju nje-govih dužnosti utvrđenih zakonom i Poslovnikom.

e. Predsjednik i zamjenici predsjednika biraju se na mandat od četiri go-dine, a razrješavaju se na isti način kako su i izabrani.

f. Predsjednik Predstavničkog doma, Predsjednik Doma naroda i Pred-sjednik Vijeća Ministara ne mogu biti iz istog konstitutivnog naroda.

6. Sjednice domova Parlamentarne skupštine i sjednice Parlamentarne skupštine

a. Sjednice doma saziva predsjednik doma u skladu s poslovnikom.b. Svaki dom biće sazvan u Sarajevu, najkasnije 30 dana nakon izbora.c. Na zahtjev Predsjednika Parlamentarne skupštine, Predsjednika Vijeća

ministara,Predsjednika BiH , ili jedne trećine (1/3) članova Parlamentarne skupš-

tine koja uključuje 1/3 članova svakog doma saziva se vanredna sjednicaParlamentarne skupštine.

7. Nadležnosti Predstavničkog domaa. Predstavnički dom ima nadležnosti nad svim zakonima.b. Predstavnički dom:i. Usvaja Ustavne amandmane;ii. Usvaja zakone;iii. Odlučuje o izvorima i iznosima sredstava za funkcioniranje institucija

i izmirivanje međunarodnih obaveza BiH;iv. Usvaja budžet institucija BiH i međunarodnih obaveza BiH;

Dragan Đukanović

244

v. Ratifikuje međunarodne sporazume;vi. Učestvuje u izboru Predsjedništva BiH u skladu sa ovim ustavom;vii. Potvrđuje Predsjednika Vijeća ministara BiH i liste ministara;viii. Nadzire rad Vijeća ministara i drugih institucija odgovornih domu

u skladu s Ustavom i zakonom;ix. Kandidira i bira lica na dužnosti propisane Ustavom i zakonom;x. Ima sva druga ovlaštenja i dužnosti koje su mu dodijeljene Ustavom

i zakonom.

8. Nadležnosti Doma narodaa. Razmatranje svih zakona koje usvoji Predstavnički dom, a koji se

odnose na vitalni nacionalni interes. Dom naroda ima pravo veta za zaštituvitalnog nacionalnog interesa u skladu sa stavom 10. ovog člana;

b. Usvajanje Ustavnih amandmana;c. Učestvuje u izboru Predsjednika BiH i Potpredsjednika BiH u skladu

sa ovim ustavom.

9. Zakonodavne procedurea. Vijeće ministara i članovi oba doma Parlamentarne skupštine mogu

predlagati zakone. Prijedlozi zakona se podnose Predstavničkom domu.b. Glasanja su javna i unose se u zapisnik, osim ako nije drugačije

utvrđeno Ustavom i Poslovnikom o radu .c. Većina svih članova izabranih u Predstavnički dom sačinjava kvorum.d. Sve odluke u u Predstavničkom domu donose se većinom glasova

onih koji su prisutni i glasaju.e. U Predstavničkom domu članovi će ulagati najveće napore kako bi

većina uključivala najmanje jednu trećinu glasova članova s teritorije svakogentiteta. Ukoliko većina ne uključuje jednu trećinu glasova članova sa teri-torije svakog entiteta predsjednik doma i njegovi zamjenici će, radeći kaokomisija, nastojati da u roku od 3 dana od glasanja postignu saglasnost. Uko-liko ta nastojanja ne uspiju, odluke će se donijeti većinom onih koji suprisutni i glasaju, pod uslovom da glasovi protiv ne uključuju dvije trećine,ili više, članova izabranih iz svakog entiteta.

f. Svaki klub Doma naroda odluke donosi prostom većinom.


245

g. Nakon usvajanja u Predstavničkom domu, zakoni se upućuju Domunaroda. Svaki klub konstitutivnog naroda ima pravo da u roku 15 dana oddana prijema zakona, ukoliko smatra da je tim zakonom povrijeđen vitalninacionalni interes, pokrene proceduru za zaštitu vitalnog nacionalnog in-teresa, tako što će se pozvati na pravo veta za zaštitu vitalnog nacionalnog in-teresa. Ako u propisanom roku ne bude pokrenuta procedura zaštite vitalnognacionalnog interesa, zakon izglasan u Predstavničkom domu je usvojen.

h. Osim ako se i dok se uloženi veto ne ospori odgovarajući klub Domanaroda će raditi na amandmanima zakona za koje se utvrdi da su štetni povitalni nacionalni interes, tako da se isti više ne smatraju štetnim.

i. Ako odgovarajući klub Doma naroda izmijeni neki zakon, taj zakonse mora ponovo proslijediti Predstavničkom domu na potvrdjivanje u rokuod 30 dana od dana veta.

j. Parlamentarna skupština objavljuje potpuni zapisnik svojih rasprava,te će osim u iznimnim okolnostima i u skladu sa svojim poslovnikom, svojerasprave obavljati javno.

k. Zakonski akti stupaju na snagu nakon objavljivanja u Službenom glas-niku Bosne i Hercegovine.

10. Pravo veta za zaštitu vitalnog nacionalnog interesaa. Konstitutivni narodi BiH imaju neotuđivo pravo zaštite vitalnog na-

cionalnog interesa.b. Vitalni nacionalni interes se štiti putem prava veta za zaštitu vitalnog

nacionalnog interesa.c. Vitalni nacionalni interes se štiti i na državnom nivou.d. Na pravo veta za zaštitu vitalnog nacionalnog interesa može se poz-

vati u Domu naroda u pogledu:i. Prava sva tri konstitutivna naroda da budu zastupljeni u zakono-

davnim, izvršnim, i sudskim organima, i da imaju jednaka prava učešća uprocesima donošenja odluka;

i. Identiteta konstitutivnog narodaii. Teritorijalne organizacijeiii. Organiziranja javnih organa vlastiiv. Obrazovanjav. Upotrebe jezika i pisma

Dragan Đukanović

246

vi. Nacionalnih simbola i zastavavii. Duhovnog naslijeđa, posebno njegovanja i potvrđivanja vjerskog i

kulturnog identiteta i tradicijaviii. Očuvanja integriteta BiHix. Sistema javnog informisanjax. Amandmana na Ustav BiHxi. Svakog pitanja koje 2/3 jednog kluba u Domu naroda proglasi pitan-

jem od vitalnog nacionalnog interesa.e. Razmatranje korištenja prava veta u cilju zaštite vitalnog nacionalnog

interesai. Zahtjev za pozivanje na pravo veta za zaštitu vitalnog nacionalnog in-

teresa upućuje Domu naroda radi stavljanja na dnevni red većina delegataiz jednog od klubova konstitutivnih naroda, za slučajeve iz stava 10.d. od i.do xi. i 2/3 delegata iz reda jednog konstitutivnog naroda za slučajeve izstava 10.d. xii. Klub konstitutivnog naroda koji se poziva na pravo veta zazaštitu vitalnog nacionalnog interesa dužan je u roku od tri (3) dana od danaupućivanja zahtjeva iz prethodnog stava dostaviti u pismenoj formi obra-zloženje razloga pozivanja na pravo veta.

ii. Ako većina delegata jednog od klubova ostalih konstitutivnih narodasmatra da je neosnovano upućen poziv na veto za zaštitu vitalnog na-cionalnog interesa, mogu uputiti žalbu Ustavnom sudu u roku od 10 dana,od dana dostavljanja pismenog obrazloženja.

iii. Ustavni sud može odlučiti, u skladu sa državnim zakonom i Us-tavom, da li je poziv na veto dopušten (proceduralna ocjena) i da li je interesimao kvalifikaciju vitalnog nacionalnog interesa i da li je njime povrijeđenvitalni nacionalni interes (ocjena merituma).

iv. Ustavni sud BiH je dužan donijeti odluku i dostaviti je Parlamen-tarnoj skupštini u roku od 15 dana od dana prijema žalbe.

v. Ako Ustavni sud odluči da odredbe usvojenog zakona nisu štetne povitalni nacionalni interes, zakon je usvojen danom objavljivanja odluke Us-tavnog suda i stupa na snagu po objavljivanju.

vi. Ako Ustavni sud utvrdi da je zakon štetan po vitalni nacionalni in-teres, Predstavnički dom je dužan izmijeniti zakon, kako ne bi bio štetan povitalni nacionalni interes, a u skladu sa odlukom Ustavnog suda..


247

11. Raspuštanje Parlamentarne skupštinea. Parlamentarna skupština može samu sebe raspustiti u skladu

poslovnikom o radub. Parlamentarna skupština se raspušta u slučaju kada Predstavnički

dom ne uspije izabrati Predsjednika Vijeća ministara (Premijera) ni nakontrećeg kruga glasanja. Ovim odredbama se zamjenjuju odredbe Člana IVUstava BiH, izuzev stava 1. tačke 2. „Predstavnički dom“ u kojem se broj:“42“ zamjenjuje brojem: „87“, a ostali tekst stava 1. ostaje nepromijenjen.

Amandman IIIU Ustavu BiH član V stav 1. i tačke 1. 2. i 3. mijenjaju se i glase:

PredsjedništvoBiH ima Predsjedništvo kojeg čine jedan predsjednik i dva potpredsjed-

nika. Predsjednik Predsjedništva BiH je predsjednik BiH (u daljnjem tekstu:predsjednik), a potpredsjednici u Predsjedništvu su potpredsjednici BiH (udaljnjem tekstu: potpredsjednici). Predsjednik i potpredsjednici ne smiju bitiiz reda istog konstitutivnog naroda.

1. Predsjednik sarađuje sa Parlamentarnom skupštinom i Vijećem min-istara BiH, kao i ostalim institucijama BiH, kako bi se osiguralo redovno idjelotvorno funkcioniranje države.

2. Izbor i trajanje mandataa. Kandidati za članove Predsjedništva mogu biti nominirani od 20%

članova Doma naroda ili 10% članova Predstavničkog doma. Kandidati ćebiti direktno izabrani članovi Parlamentarne skupštine. Članovi mogu po-držati nominaciju samo jednog kandidata.

b. Klubovi konstitutivnih naroda u Domu naroda, većinom glasovasvakog kluba na temelju nominiranih prijedloga vrše izbor po jednog kan-didata što čini listu od tri kandidata.

c. Lista od tri predložena kandidata za predsjednika i dva potpredsjed-nika BiH upućuje se Predstavničkom domu na potvrdu.

d. Lista mora sadržavati najmanje po jednog člana Predsjedništva izsvakog entiteta i najviše po jednog člana Predsjedništva iz svakog naroda.

e. Mandat članova Predsjedništva traje četiri godine i mogu biti biranijoš jedan uzastopni mandat.

Dragan Đukanović

248

f. Izbor predsjednika rotacijom ili na drugi način odrediće ParlamentarnaSkupština BiH.

g. Prije preuzimanja dužnosti članovi Predsjedništva moraju položitislužbenu zakletvu u skladu sa zakonom.

3. ProcedurePredsjednik i dva potpredsjednika donose poslovnik o radu.

4. Dužnosti i ovlasti predsjednikaa. Predsjednik:i. predstavlja državu;ii. potpisuje i proglašava zakone;iii. imenuje i razriješava ambasadore i izaslanike u skladu sa državnim

zakonom;iv. potpisuje međunarodne sporazume u skladu sa državnim zakonom

nakon ratifikacije u Parlamentarnoj skupštini;v. dodjeljuje odlikovanja i druga priznanja u skladu sa državnim

zakonom;vi. akreditira i prima ambasadore i izaslanike u skladu sa državnim

zakonom;vii. daje pojedinačna pomilovanja, u skladu sa državnim zakonom;viii. može zatražiti sazivanje sjednica Vijeća ministara i Parlamentarne

skupštine, te predlagati dnevni red istih i sudjelovati na sjednicama;ix. nominira kandidata za predsjednika Vijeća ministara, a nakon kon-

sultacija sa potpredsjednicima i parlamentarnim strankama;x. podnosi izvještaje po zahtjevu, ali najmanje jednom godišnje Parla-

mentarnoj skupštini o troškovima Predsjedništva.xi. obavlja ostale funkcije koje mogu biti potrebne za izvršavanje njegovih

dužnosti, ili koje mu povjeri Parlament, u skladu s ustavom i zakonom.b. Predsjedništvo koje predstavlja jedinstvo države isključivo kon-

senzusom:i. regulira pitanja odbrane BiH u skladu sa državnim zakonom;ii. imenuje sudije Ustavnog suda u skladu sa Ustavom i državnim

zakonom;


249

iii. imenuje članove Upravnog odbora Centralne banke BiH.c. Zahtjev predsjednika za ponovno razmatranje zakonai. u roku od jedne sedmice od donošenja zakona, predsjednik može od

Parlamentarne skupštine tražiti da ponovno razmotri zakon ili dio zakona;ii. predsjednik mora navesti razloge i argumente kako bi objasnio zašto

je zatražio ponovno razmatranje na Parlamentarnoj skupštini;iii. Parlamentarna skupština mora razmotriti, te u pisanoj formi odgov-

oriti na argumente predsjednika;iv. predsjednik može zahtijevati ponovno razmatranje zakona samo jed-

nom po svakom pojedinačnom zakonu;v. predsjednik je obavezan da potpisuje zakone kako ih je usvojila Par-

lamentarna skupština.

5. Spriječenost predsjednika / potpredsjednika da obavlja dužnostia. U slučaju da predsjednik privremeno ne može ispunjavati svoje

dužnosti, imenovat će potpredsjednika da preuzme njegove dužnosti.b. Predsjednik / potpredsjednik će odstupiti sa dužnosti ako je

narušenog zdravlja u toj mjeri da ne može obavljati dužnost i da se nećeoporaviti u razumnom roku.

c. Ako nije jasno da li je predsjednik / potpredsjednik sposoban obavljatisvoje dužnosti, Ustavni sud utvrđuje njegovu sposobnost na zahtjev Vijećaministara, 1/3 članova Predstavničkog doma ili druga dva člana Predsjed-ništva zajedno.

6. Smjenjivanje predsjednika / potpredsjednikaa. Predstavnički dom ima ovlast da smijeni predsjednika / potpred-

sjednika.b. Predsjednik/potpredsjednik može biti smijenjen zbog nekompetent-

nosti i(ili) u slučaju kršenja Ustava, zakona, ili obavezujuće normemeđunarodnog prava.

c. Predstavnički dom Parlamentarne skupštine BiH može pokrenuti pri-jedlog za smjenu predsjednika/potpredsjednika.

d. Ako 2/3 članova Predstavničkog doma Parlamentarne skupštine, kojauključuje minimalno 1/2 poslanika iz reda naroda kojem pripada predsjed-nik/potpredsjednik glasa za smjenu predsjednika / potpredsjednika, on na-pušta dužnost.

Dragan Đukanović

250

7. Ostavka predsjednika / potpredsjednikaa. Predsjednik / potpredsjednik može podnijeti ostavku.

8. ZamjenaIzbor novog predsjednika /potpredsjednika kojem je prestao mandat u

slučajevima navedenim u stavovima 5., 6., i 7. održava se u roku od 15 danau skladu sa zakonom.

9. Krivična odgovornost predsjednika/potpredsjednikaa. Predsjednik/potpredsjednik se ne smatraju krivično odgovornim

pred domaćim sudovima za djela izvršena prema i u skladu sa svojimzvaničnim dužnostima u toku trajanja mandata.

b. Ustavni sud BiH ocjenjuje da li je djelo koje izvrši predsjednik/pot-predsjednik prema i u skladu sa njegovim zvaničnim dužnostima. Ovimodredbama zamjenjuju se odredbe Člana V tačka 1. 2. i 3. Ustava BiH.

Amandman IVU Ustavu BiH u članu V tačka 4. mijenja se i glasi:Vijeće ministaraVijeće ministara BiH je institucija izvršne vlasti države BiH.Vijeće ministara ima obavezu i odgovornost prema građanima i naro-

dima BiH putem Parlamentarne skupštine.Predsjednik Vijeća ministara i ministri zajedno čine Vijeće ministara.

Predsjednik Vijeća ministara, odnosno Premijer, predsjedava sjednicamaVijeća ministara.

1. Izbor i mandata. Predstavnički dom Parlamentarne skupština bira Vijeće ministara na

početku svakog novog mandata Parlamenta.b. Strukturu Vijeća ministara će odrediti Parlamentarna skupština.c. Predsjednik Vijeća ministara / Premijer ne može preuzeti dužnost dok

ne bude potvrđeno cjelokupno Vijeće ministara.d. Nakon što se uspostavi, Vijeće ministara će među svojim članovima

izabrati dva zamjenika premijera.e. Predsjednik Vijeća ministara/Premijer i zamjenici predsjednika ne

mogu biti iz reda istog konstitutivnog naroda.


251

2. Izbor Predsjednika Vijeća ministara (Premijera)a. Predsjednik BiH nakon konsultacija sa političkim strankama zastu-

pljenim u Predstavničkom domu Parlamentarne skupštine predlažePredstavničkom domu kandidata za Predsjednika Vijeća ministara/Premi-jer na potvrđivanje.

b. Ako kandidat za Predsjednika Vijeća ministara/Premijera ne budepotvrđen, Predsjednik će ponovo predložiti tog kandidata ili drugog kan-didata u roku od narednih deset dana.

c. Ukoliko kandidat kojeg je Predsjednik predložio ne bude potvrđen udrugom krugu glasanja,članovi Predstavničkog doma će imati ovlasti dapredlože kandidate za Predsjednika Vijeća ministara / Premijera. Podrškabarem 1/6 članova Predstavničkog doma biće potrebna za nominaciju kan-didata za Predsjednika Vijeća ministara / Premijera.

d. U trećem krugu glasanja, glasa se o kandidatu Predsjednika koji u dru-gom krugu nije dobio podršku i kandidatima nominiranim od stranePredstavničkog doma. Prvo se glasa o kandidatu Predsjednika, a zatim, redomkako su predlagani, o kandidatima koje je nominirao Predstavnički dom.

e. Kandidat koji prvi dobije potrebnu većinu biće potvrđen kao Pred-sjednik Vijeća ministara/Premijer.

3. Izbor ministaraa. Predsjednik Vijeća ministara/Premijer će, nakon potvrđivanja, pod-

nijeti Predstavničkom domu Parlamentarne skupštine listu kandidata zaVijeće ministara.

b. Političke stranke koje teže formiranju koalicije ponudiće listu kvalifi-ciranih kandidata Predsjedniku Vijeća ministara / Premijeru, sa koje će onizabrati listu.

c. Ukoliko predložena lista ne bude potvrđena od strane Predstavničkogdoma, Predsjednik Vijeća ministara/Premijer će predložiti novu listu. Processe ponavlja dok lista ne dobije potrebnu većinu.

d. Ako Predstavnički dom ne uspije potvrditi listu kandidata u roku od30 dana, Predsjednik Vijeća ministara/Premijer gubi svoj mandat, aPredstavnički dom bira novog Predsjednika Vijeća ministara/Premijera uskladu sa ovim Ustavom.

e. Svi ministri će stupiti na dužnost nakon potvrđivanja od stranePredstavničkog doma.

Dragan Đukanović

252

4. Trajanje mandataMandat Vijeća ministara počinje danom potvrđivanja, a završava na dan

kada se potvrdi novo Vijeće ministara.

5. NadležnostVijeće ministara će:a. Braniti Ustav i štiti ustavna prava i dobrobit svih građana i naroda;b. Izvršavati nadležnosti BiH;c. Osigurati suverenitet i teritorijalni integritet, političku nezavisnost i

međunarodni subjektivitet, te unutrašnju i vanjsku sigurnost države BiH uskladu sa Ustavom i zakonom;

d. Voditi vanjsku politiku BiH;e. Izvršavati i provoditi akte Parlamentarne skupštine;f. Predlagati zakone Parlamentarnoj skupštini;g. Predlagati proračun Parlamentarnoj skupštini;h. Donositi uredbe i propise potrebne za provedbu zakona;i. Usmjeravati rad institucija Vijeća ministara;j. Osigurati efikasno i djelotvorno funkcioniranje države u skladu sa Us-

tavom i zakonom;k. Osigurati da država BiH ispunjava svoje domaće i međunarodne

obaveze u skladu sa Ustavom i zakonom;l. Obavljati sve druge dužnosti povjerene Ustavom i zakonom.

6. Ovlaštenja i dužnosti Predsjednika Vijeća ministara / Premijera i ministara

6.1. Ovlaštenja i dužnosti Predsjednika Vijeća ministara / Premijeraa. Predsjednik Vijeća ministara / Premijer će biti ministar bez portfelja i

odgovoran je za upravljanje i djelotvorno funkcioniranje Vijeća ministara.b. Predsjednik Vijeća ministara / Premijer je zajedno sa ministrima

odgovoran za rad Vijeća ministara.c. Predsjednik Vijeća ministara / Premijer:1. Utvrđuje prioritete, sadržaj i opći pravac rada Vijeća ministara;2. Predsjedava sjednicama Vijeća ministara;


253

3. Osigurava jedinstvo Vijeća ministara;4. Organizuje i usmjerava rad Vijeća ministara;5. Podnosi izvještaje Parlamentarnoj skupštini o radu Vijeća ministara;d. Predsjednik Vijeća ministara / Premijer[b] može staviti van snage akte

i propise koje donesu ministri prema stavu 6.2.(b.4)) ukoliko oni ne obezbi-jede efikasno provođenje zakona. [b]6.

6.2. Ovlaštenja i dužnosti ministaraa. Ministri djeluju kolektivno kao Vijeće ministara, a dužnosti obavljaju

pojedinačno kao čelnici svojih ministarstava.b. Svaki ministar vodi poslove svog ministarstva samostalno i na svoju

vlastitu odgovornost, i obavezan je da:1. Izvršava politiku Vijeća ministara, provodi zakone, propise i akte

Vijeća ministara u okviru svog ministarstva i zadatake koje dobije od Pred-sjednika Vijeća ministara / Premijera;

2. Predlaže i daje preporuke u vezi zakona u okviru svog ministarstva;3. Usmjerava, koordinira i nadgleda aktivnosti svog ministarstva;4. Donosi propise kako bi se olakšala provedba i primjena zakona koji

se odnose na njegovo ministarstvo kao i onih koji utiču na pitanja koja mupovjeri Predsjednik Vijeća ministara/Premijer u skladu s Ustavom i za-konima BiH;

5. Formulira, objašnjava i analizira prijedloge proračuna koji se odnosena njegovo ministarstvo;

6. Odgovara na upite Parlamentarne skupštine koji se odnose na pitanjanjegovog ministarstva;

7. Pomaže Predsjedniku Vijeća ministara / Premijeru u izvršavanju iprovođenju politike Vijeća ministara i zakona.

7. Dodatne odredbea. Sastav, način donošenja odluka, ostavke, opoziv, izglasavanje nepov-

jerenja i druga pitanja od značaja za rad Vijeća ministara uređuju se Za-konom.

b. Ministarstva i njihove nadležnosti utvrđuju se Zakonom.Ovim odredbama zamjenjuju se odredbe člana V tačka 4. Ustava BiH,

izuzev tačke 4.b) ovog člana.

Dragan Đukanović

254

Nacrt Amandmana podnesen PredsjedništvuAmandmanU Ustavu BiH mijenja se član II, stavovi 1, 2, 3. i 4. tako da glase:

1. Opće odredbea. Svi građani i narodi BiH su jednaki pred zakonom.b. BiH je socijalna država koja garantuje građanska i politička prava,

ekonomska, socijalna i kulturna prava, etnička/nacionalna i kolektivnaprava, u skladu sa međunarodnim i evropskim standardima.

c. Osnovna prava i slobode zagarantovane ovim Ustavom i prava za-garantovana međunarodnim sporazumima i konvencijama, čiji je potpisnikBiH, osiguravaju se svima u BiH bez diskriminacije po bilo kojem osnovukao što su spol, rasa, boja, jezik, vjera, političko i drugo mišljenje, nacionalnoili socijalno porijeklo, povezanost sa nacionalnom manjinom, imovina,rođenje ili drugi status.

2. Obavezujući sporazumi i konvencije o zaštiti ljudskih pravaa. BiH će poštovati ljudska prava u skladu sa međunarodnim sporazu-

mima i konvencijama koje je potpisala.b. Međunarodni sporazumi i konvencije koje je BiH ratifikovala

obavezujući su za državu, imaju prioritet nad svim drugim zakonima i nadovim Ustavom, osim ukoliko neki zakon ili ovaj Ustav ne garantuju većestandarde prava nego što su zagarantovani sporazumima i konvencijamakoje se primjenjuju.

c. Država/BiH osigurava sva ljudska prava u skladu sa ili u većem ste-penu od prava koja su zagarantovana u svim međunarodnim sporazumimai konvencijama koje je BiH potpisala.

d. Prava i slobode predviđeni u Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskihprava i osnovnih sloboda (u daljnjem tekstu: Evropska konvencija) i njenimprotokolima primjenjuju se direktno u Bosni i Hercegovini i imaju prioritetnad svim ostalim zakonima.

3. Katalog prava i slobodaPrava i slobode zagarantovane Ustavom uključuju, ali bez ograničenja na:

3.1. Pojedinačna prava i slobodea. Osnovna prava i slobode


255

Svim osobama u BiH zagarantovana su sljedeća osnovna prava i slo-bode, kao i prava i slobode navedene u međunarodnim sporazumima i kon-vencijama čiji je BiH potpisnik:

1. Pravo na život;2. Pravo osobe da ne bude podvrgnuta mučenju ili nečovječnom ili

ponižavajućem postupanju ili kazni;3. Pravo osobe da ne bude držana u ropstvu ili potčinjenosti, ili na prisil-

nom ili obaveznom radu;4. Pravo na ličnu slobodu i sigurnost;5. Pravo na privatni i porodični život, dom i privatnost, te prepisku;6. Pravo na stupanje u brak i osnivanje porodice;7. Pravo na imovinu;8. Pravo na obrazovanje;9. Pravo na slobodu kretanja i prebivališta;10. Pravo na uživanje poštovanja i zaštitu ličnog dostojanstva;11. Pravo na životnu okolinu koja nije štetna po zdravlje i blagostanje;12. Slobodu mišljenja, savjesti i vjeroispovijesti;13. Slobodu izražavanja;14. Slobodu mirnog okupljanja i slobodu udruživanja s drugima;15. Slobodu od neopravdanog pretraživanja i zatočenja.b. Građanska i politička prava i slobodeSvim osobama u BiH zagarantovana su sljedeća građanska i politička

prava i slobode:1. Pravo na djelotvoran pravni lijek ukoliko postoji kršenje prava za-

garantovanih ovim Ustavom;2. Pravo na podnošenje žalbe, uključujući pravo na podnošenje prigov-

ora, prijedloga ili žalbi državnim organima vlasti;3. Pravo na osnivanje i pripadanje političkim strankama;4. Pravo na učestvovanje u javnim poslovima;5. Pravo na jednak pristup javnim službama;6. Slobodno, opće i jednako glasačko pravo sa navršenih 18 godina;

Dragan Đukanović

256

7. Pravo na informacije neophodne za realizaciju i zaštitu prava koja suzakonski dodijeljena državi i drugim osobama;

8. Pravo na odbijanje svjedočenja ako takvo svjedočenje može dovestido pokretanja krivičnog postupka protiv osobe koja svjedoči;

9. Pravo na pravično suđenje u građanskim i krivičnim predmetima isva druga prava koja se odnose na krivični postupak;

10. Pravo da se osoba smatra nedužnom za neko počinjeno krivično djelosve dok se konačnom sudskom odlukom ne utvrdi krivica te osobe;

11. Niko neće biti krivično gonjen za neko djelo koje prema zakonu nijesmatrano krivičnim djelom u vrijeme kada je to djelo počinjeno;

12. Pritvor može trajati samo toliko koliko je propisano zakonom;13. Osoba za koju se osnovano sumnja da je prekršila zakon može biti

uhapšena i pritvorena samo onda kada je to neophodno za provođenjekrivičnog postupka, ili radi sigurnosti ljudi;

14. Sloboda kretanja se može ograničiti zakonom samo ako je toneophodno za provođenje krivičnog postupka, ili radi zaštite, sigurnosti ilizdravlja ljudi;

15. Zagarantovana je sloboda štampe i drugih sredstava komunikacije;16. Zagarantovana je sloboda tajnosti prepiske i svih drugih komu-

nikacija;17. Svako ima pravo na nužnu odbranu kad god su prava ili legitimni

interesi neke osobe prekršeni ili dovedeni u opasnost;18. Smrtna kazna se ukida.c. Ekonomska, socijalna i kulturna prava i slobodeSvim osobama u BiH zagarantovana su sljedeća ekonomska, socijalna i

kulturna prava:1. Sve osobe slobodno koriste jezik po svom izboru i učestvuju u kul-

turnom životu;2. Sve osobe imaju pravo da se identifikuju sa kulturom ili etničkom

grupom po svom izboru, međutim, niko ne može biti natjeran da se identi-fikuje sa bilo kojom kulturom ili etničkom grupom;

3. Sve osobe slobodno prakticiraju religiju po svom izboru;4. Sve osobe imaju pravo na obrazovanje, socijalnu zaštitu, zdravstvenu

zaštitu i zdravstveno osiguranje, prehranu i dom.


257

5. Svaki pojedinac je slobodan da izabere svoju profesiju ili zanimanje, asvi položaji i poslovi će svima biti jednako dostupni i pod istim uslovima;

6. Zaposlenje može biti prekinuto protivno želji uposlenika jedino nanačin i pod uslovima propisanim zakonom i kolektivnim ugovorima;

7. Svaki uposlenik ima pravo na kompenzaciju u skladu sa zakonom ikolektivnim ugovorima;

8. Zagarantovano je pravo na osnivanje radničkih sindikata i organizacijai pravo na aktivnosti koje provode radnički sindikati;

9. Zaposleni pojedinci imaju pravo na pravične i adekvatne radneuslove;

10. Zaposlene osobe imaju pravo na štrajk, u skladu sa uslovima i pro-cedurama koje su propisane zakonom, jer imaju pravo da zaštite svoje kolek-tivne, ekonomske i socijalne interese;

11. Pojedinci imaju pravo na poduzetništvo i slobodnu konkurenciju uprivredi;

12. Zagarantovana je sloboda naučnog istraživanja;13. Zagarantovana je sloboda umjetnosti.

4. Prava nacionalnih manjinaa. Zabranjena je diskriminacija pripadnika nacionalnih manjina po os-

novu njihovog statusa pripadnika nacionalne manjine.b. Nacionalnim manjinama u BiH garantuje se pravo na njegovanje svog

kulturnog nasljeđa, komunikaciju na vlastitom jeziku, korištenje vlastitogpisma, osnivanje udruženja, te osnivanje i podržavanje obrazovnih i kul-turnih institucija, u skladu sa zakonom.

c. Nacionalne manjine imaju pravo na učenje vlastitog jezika i korištenjejezika nacionalne manjine u zvaničnoj komunikaciji, u skladu sa zakonom.

d. Ostvarivanje navedenih prava nacionalnih manjina ne smije dovestido diskriminacije ostalih građana.

5. Tumačenje prava i slobodaa. Sve odredbe koje se odnose na ljudska prava i slobode koje su

sadržane u ovom Ustavu tumače se šire na način da unapređuju duh, svrhui ciljeve prava i sloboda koje su navedene u ovom Ustavu, tako da po-

Dragan Đukanović

258

državaju one vrijednosti koje naglašavaju otvoreno i demokratsko društvozasnovano na poštivanju ljudskog dostojanstva, jednakosti i slobode.

b. Evropski i međunarodni zakoni se uzimaju u obzir čak i u slučajevimakada su navedena prava i slobode objašnjene.

c. Buduća prava i slobode priznate ili potvrđene građanskim pravom,običajnim pravom i zakonima moraju biti u skladu sa pravima i slobodamanavedenim u ovom Ustavu.

6. Ograničenja ljudskih prava i osnovnih sloboda zagarantovanih Ustavom

a. Ljudska prava i slobode koje su zagarantovane ovim Ustavom moguse ograničiti samo zakonom u onoj mjeri u kojoj je takvo ograničenjerazumno i opravdano. Kod takvih ograničenja, u obzir se uzimaju sviznačajni faktori, uključujući sljedeće:

i. Priroda prava ili slobode o kojoj se radi.ii. Značaj samog cilja koji se želi postići takvim ograničenjem;iii. Priroda i opseg takvog ograničenja;iv. Odnos između ograničenja i njegove svrhe;v. Manje restriktivna sredstva za postizanje svrhe.b. Nijedan zakon ne može ograničiti osnovna ljudska prava i slobode

zagarantovane ovim Ustavom, osim na način kako je to propisano podtačkom a. ili nekom drugom odredbom ovog Ustava.

7. Ombudsmana. Ombudsman štiti pojedinačna i kolektivna prava.b. Ombudsman postoji na nivou države BiH i definisan je zakonom.c. Predstavnički dom Parlamentarne skupštine bira ombudsmana i nje-

gova/njena dva zamjenika u skladu sa zakonom.

8. Podnošenje žalbi Ustavnom sudu koje se odnose na zaštitu pojedinačnih i kolektivnih prava

a. U slučaju kršenja bilo kojih pojedinačnih prava, ili u slučajuneposredne opasnosti kršenja bilo kojih prava nekog pojedinca, on/onaimaju pravo da Ustavnom sudu podnesu zahtjev za pokretanje sudskogpostupka za zaštitu prava koja su mu/joj zagarantovana ovim Ustavom.


259

b. Ustavni sud, povodom takvih zahtjeva, odlučuje u roku od šezdeset(60) dana.

c. Političke stranke, općinski odbori, gradski odbori, organizacije civilnogdruštva i drugi pravni subjekti takođe mogu podnijeti Ustavnom sudu za-htjev za pokretanje sudskog postupka s ciljem zaštite prava pojedinaca iligrupa, ili i jednih i drugih zajedno, kada su ta prava, koja im pripadaju poosnovu ovog Ustava, prekršena ili kada postoji neposredna opasnost odkršenja tih prava.

d. Ombudsman može podnijeti zahtjev u svojstvu amicus curiae (prijateljisuda) u slučajevima koji su propisani u ovom odjeljku.

e. Propisi za podnošenje zahtjeva za pokretanje sudskog postupkasadržani u ovom odjeljku definisani su zakonom.

Prethodni stavovi 5, 6, 7. i 8. postaju stavovi 9, 10, 11. i 12.

Dragan Đukanović

260

261

USTAVNI AMANDMANIButmir, Sarajevo, 3. novembar 2009. godine.

Ustavni amandmaniNAPOMENA: U ovom dokumentu prikazane su promjene postojećeg UstavaBosne i Hercegovine sa umetnutim dijelovima koji su podvučeni, dok su dijelovi kojise brišu precrtani.

USTAV BOSNE I HERCEGOVINEPREAMBULAOslanjajući se na poštovanje ljudskog dostojanstva, slobode i jednakosti,Posvećeni miru, pravdi, toleranciji i pomirenju,Ubijeđeni da demokratski organi vlasti i pravične procedure najbolje stvaraju

miroljubive odnose unutar pluralističkog društva,U želji da podstaknu opšte blagostanje i ekonomski razvoj kroz zaštitu privatnog

vlasništva i unapređenje tržišne privrede,Vođeni ciljevima i načelima Povelje Ujedinjenih naroda,Opredijeljeni za suverenitet, teritorijalni integritet i političku nezavisnost

Bosne i Hercegovine u skladu sa međunarodnim pravom,Odlučni da osiguraju puno poštovanje međunarodnog humanitarnog prava,Inspirisani Univerzalnom Deklaracijom o ljudskim pravima, Međunarodnim

paktovima o građanskim i političkim pravima, odnosno o ekonomskim, socijalnim ikulturnim pravima, i Deklaracijom o pravima lica koja pripadaju nacionalnim ilietničkim, vjerskim i jezičkim manjinama, kao i drugim instrumentima ljudskih prava,

Podsjećajući se na Osnovna načela usaglašena u Ženevi 8. 9. 1995. godine iu Njujorku 26. 9. 1995. godine, Bošnjaci, Hrvati i Srbi, kao konstitutivni narodi(u zajednici s ostalima), i građani Bosne i Hercegovine ovim utvrđuju UstavBosne i Hercegovine:

Dragan Đukanović

262

Član IBosna i Hercegovina

1. KontinuitetRepublika Bosna i Hercegovina, čije je zvanično ime od sada “Bosna i

Hercegovina”, nastavlja svoje pravno postojanje po međunarodnom pravukao država, sa unutrašnjom strukturom modificiranom ovim Ustavom, i sapostojećim međunarodno priznatim granicama. Ona ostaje država članicaUjedinjenih naroda i može kao Bosna i Hercegovina zadržati članstvo ili za-tražiti prijem u organizacijama unutar sistema Ujedinjenih naroda, kao i udrugim međunarodnim organizacijama.

2. Demokratska načelaBosna i Hercegovina je demokratska država koja funkcioniše u skladu

sa zakonom i na osnovu slobodnih i demokratskih izbora.

3. SastavBosna i Hercegovina se sastoji od dva entiteta: Federacije Bosne i Herce-

govine i Republike Srpske (u daljem tekstu “entiteti”).

4. Kretanje roba, usluga, kapitala i licaPostoji sloboda kretanja širom Bosne i Hercegovine. Bosna i Hercegovina

i entiteti neće ometati punu slobodu kretanja, lica, roba, usluga i kapitalaširom Bosne i Hercegovine. Nijedan entitet neće provoditi bilo kakvu kon-trolu na granici između entiteta.

5. Glavni gradGlavni grad Bosne i Hercegovine je Sarajevo.

6. SimboliBosna i Hercegovina će imati one simbole koje svojom odlukom odredi

Parlamentarna skupština i potvrdi Predsjedništvo.

7. DržavljanstvoPostoji državljanstvo Bosne i Hercegovine, koje reguliše Parlamentarna

skupština, i državljanstvo svakog entiteta koje regulišu sami entiteti, poduslovom da:


263

a) Svi državljani bilo kojeg entiteta su, samim tim, državljani Bosne iHercegovine.

b) Nijedno lice ne može biti arbitrarno lišeno državljanstva Bosne i Herce-govine, ili državljanstva entiteta, ili na drugi način ostavljeno bez državl-janstva. Niko ne može biti lišen državljanstva Bosne i Hercegovine, ilientiteta, po bilo kojem osnovu kao što je pol, rasa, boja, jezik, vjera, političkoili drugo mišljenje, nacionalno ili socijalno porijeklo, povezanost sa nacional-nom manjinom, imovina, rođenje ili bilo koji drugi status.

c) Sva lica koja su bila državljani Republike Bosne i Hercegovine,neposredno prije stupanja na snagu ovog Ustava, su državljani Bosne i Herce-govine. Državljanstvo lica koja su naturalizovana poslije 6.4.1992. godine, aprije stupanja na snagu ovog Ustava, regulisaće Parlamentarna skupština.

d) Državljani Bosne i Hercegovine mogu imati državljanstvo druge države,pod uslovom da postoji bilateralni ugovor između Bosne i Hercegovine i tedržave kojim se to pitanje uređuje, a koji je odobrila Parlamentarna skupština uskladu sa članom IV, stav 6., tačka (a), alineja (iii) stav 4, tačka (d). Lica sa dvo-jnim državljanstvom mogu glasati u Bosni i Hercegovini i u entitetima samoako je Bosna i Hercegovina država njihovog prebivališta.

e) Državljanin Bosne i Hercegovine u inostranstvu uživa zaštitu Bosne iHercegovine. Svaki entitet može izdavati pasoše Bosne i Hercegovine svojimdržavljanima, na način kako je to regulisala Parlamentarna skupština. Bosnai Hercegovina može izdavati pasoše onim državljanima kojima pasoš nijeizdat od strane entiteta. Uspostaviće se centralni registar svih pasoša izdatihod strane entiteta i od strane Bosne i Hercegovine.

Član IILjudska prava i osnovne slobode

1. Ljudska pravaBosna i Hercegovina i oba entiteta će osigurati najviši nivo međunarodno

priznatih ljudskih prava i osnovnih sloboda. U tu svrhu postoji Komisija zaljudska prava za Bosnu i Hercegovinu, kao što je predviđeno u Aneksu 6Opšteg okvirnog sporazuma.

2. Međunarodni standardiPrava i slobode predviđeni u Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih

prava i osnovnih sloboda i u njenim protokolima se direktno primjenjuju uBosni i Hercegovini. Ovi akti imaju prioritet nad svim ostalim zakonima.

Dragan Đukanović

264

3. Katalog pravaSva lica na teritoriji Bosne i Hercegovine uživaju ljudska prava i slobode

iz stava 2. ovog člana, što uključuje:a) Pravo na život.b) Pravo lica da ne bude podvrgnuto mučenju niti nečovječnom ili

ponižavajućem tretmanu ili kazni.c) Pravo lica da ne bude držano u ropstvu ili potčinjenosti, ili na prisil-

nom ili obaveznom radu.d) Pravo na ličnu slobodu i sigurnost.e) Pravo na pravično saslušanje u građanskim i krivičnim stvarima i

druga prava u vezi sa krivičnim postupkom.f) Pravo na privatni i porodični život, dom i prepisku.g) Slobodu misli, savjesti i vjere.h) Slobodu izražavanja.i) Slobodu mirnog okupljanja i slobodu udruživanja s drugima.j) Pravo na brak i zasnivanje porodice.k) Pravo na imovinu.l) Pravo na obrazovanje.m) Pravo na slobodu kretanja i prebivališta.

4. NediskriminacijaUživanje prava i sloboda, predviđenih u ovom članu ili u

međunarodnim sporazumima navedenim u Aneksu I ovog Ustava, osigu-rano je svim licima u Bosni i Hercegovini bez diskriminacije po bilo kojemosnovu kao što je pol, rasa, boja, jezik, vjera, političko i drugo mišljenje, na-cionalno ili socijalno porijeklo, povezanost sa nacionalnom manjinom, imov-ina, rođenje ili drugi status.

5. Izbjeglice i raseljena licaSve izbjeglice i raseljena lica imaju pravo da se slobodno vrate u svoje

domove. Oni imaju pravo, u skladu s Aneksom 7 Opšteg okvirnog spo-razuma, da im se vrati imovina koje su bili lišeni za vrijeme neprijateljstavaod 1991. i da dobiju kompenzaciju za svu takvu imovinu, koja im ne možebiti vraćena. Sve obaveze ili izjave u vezi sa takvom imovinom, koje su datepod prisilom, ništave su.


265

6. ImplementacijaBosna i Hercegovina, i svi sudovi, ustanove, organi vlasti, te organi ko-

jima posredno rukovode entiteti ili koji djeluju unutar entiteta podvrgnutisu, odnosno primjenjuju ljudska prava i osnovne slobode na koje je ukazanou stavu 2.

7. Međunarodni sporazumiBosna i Hercegovina će ostati ili postati strana ugovornica

međunarodnih sporazuma pobrojanih u Aneksu I ovog Ustava.

8. SaradnjaSvi nadležni organi vlasti u Bosni i Hercegovini će sarađivati sa, i obezbi-

jediti neograničen pristup: svim međunarodnim posmatračkim meha-nizmima ljudskih prava koji se uspostave za Bosnu i Hercegovinu;nadzornim tijelima koja se uspostave bilo kojim međunarodnim sporazu-mom navedenim u Aneksu I ovog Ustava; Međunarodnom tribunalu zabivšu Jugoslaviju (a naročito će se pridržavati naredbi koje su izdate počlanu 29. Statuta Tribunala); i bilo kojoj drugoj organizaciji ovlaštenoj odstrane Vijeća sigurnosti Ujedinjenih naroda sa mandatom koji se tiče ljudskihprava ili humanitarnog prava.

Član IIINadležnosti i odnosi između institucija Bosne i Hercegovine i entiteta

1. Nadležnosti institucija Bosne i HercegovineSljedeća pitanja su u nadležnosti institucija Bosne i Hercegovine:a) Odbrana i obavještajni poslovi.b) Vanjska politika.c) Vanjskotrgovinska politika.d) Carinska politika.e) Monetarna politika, kao što je predviđeno članom VII.f) Finansiranje institucija i međunarodnih obaveza Bosne i Hercegovine.g) Politika i regulisanje pitanja migracije, izbjeglica, imigracije i azila.h) Međunarodna i međuentitetska provedba krivičnog prava,

uključujući i odnose sa Interpolom.

Dragan Đukanović

266

i) Uspostavljanje i funkcionisanje zajedničkih i međunarodnih komu-nikacija komunikacijskih sredstava.

j) Uspostavljanje i funkcionisanje jedinstvenog sistema indirektnogoporezivanja

j) Regulisanje međunarodnog i međuentitetskog transporta.k) Kontrola vazdušnog saobraćaja.

2. Nadležnosti entitetaa) Entiteti imaju pravo da uspostavljaju posebne paralelne odnose sa

susjednim državama, u skladu sa suverenitetom i teritorijalnim integritetomBosne i Hercegovine.

b) Svaki entitet će pružiti svu potrebnu pomoć vladi Bosne i Hercegovinekako bi joj se omogućilo da ispoštuje međunarodne obaveze Bosne i Herce-govine, s tim da će finansijske obaveze u koje je ušao jedan entitet bez sa-glasnosti drugog, a prije izbora Parlamentarne skupštine i PredsjedništvaBosne i Hercegovine, ostati obaveza tog entiteta osim ukoliko je ta obavezaneophodna za nastavak članstva Bosne i Hercegovine u nekojmeđunarodnoj organizaciji.

c) Entiteti će ispuniti sve uslove za pravnu sigurnost i zaštitu lica podsvojom jurisdikcijom, održavanjem civilnih ustanova za primjenu pravnihpropisa, koje će funkcionisati u skladu sa međunarodno priznatim standard-ima uz poštovanje međunarodno priznatih ljudskih prava i osnovnih slo-boda, iz člana II ovog Ustava, i poduzimanjem ostalih odgovarajućih mjera.

d) Svaki entitet može također sklapati sporazume sa državama imeđunarodnim organizacijama uz saglasnost Parlamentarne skupštine. Par-lamentarna skupština može zakonom predvidjeti da za određene vrste spo-razuma takva saglasnost nije potrebna.

2 bis - Podijeljene nadležnostiBez utjecaja na bilo koje druge odredbe ovog Ustava, sljedeća pitanja su

nadležnosti podijeljene između institucija Bosne i Hercegovine i entiteta nanačin uređen zakonom Bosne i Hercegovine u skladu s Ustavom:

a. Unutrašnja sigurnost,b. Oporezivanje,c. Izborni proces,d. Pravosuđe,


267

e. Poljoprivreda,f. Nauka i tehnologija,g. Okoliš,h. Lokalna samouprava.

3. Pravni poredak i nadležnosti institucijaa) Sve vladine funkcije i ovlaštenja koja nisu ovim Ustavom izričito pov-

jerena institucijama Bosne i Hercegovine pripadaju entitetima.b) Entiteti i sve njihove administativne jedinice će se u potpunosti

pridržavati ovog Ustava, kojim se stavljaju van snage zakonske odredbeBosne i Hercegovine i ustavne i zakonske odredbe entiteta koje mu nisu sa-glasne, kao i odluka institucija Bosne i Hercegovine. Opšta načelameđunarodnog prava su sastavni dio pravnog poretka Bosne i Hercegovinei entiteta.

4. Koordinacijaa) Predsjedništvo može odlučiti da podstakne međuentitetsku koordi-

naciju u stvarima koje se ne nalaze u okviru nadležnosti Bosne i Hercegovinepredviđenim ovim Ustavom, izuzev ako se u konkretnom slučaju jedan en-titet tome usprotivi.

b) Vijeće ministara Bosne i Hercegovine i druge institucije Bosne i Herce-govine s jedne strane, i mjerodavne institucije entiteta s druge strane, kao iBrčko Distrikt i kantoni kada se radi neposredno o njihovim nadležnostima,međusobno koordiniraju u izvršavanju pitanja od zajedničkog interesa,uključujući pitanja u vezi s evropskim integracijama, u cilju postizanjausklađenog stava.

5. Dodatne nadležnostia) Bosna i Hercegovina će preuzeti nadležnost u onim stvarima u kojima

se o tome postigne saglasnost entiteta; stvarima koje su predviđene u Anek-sima 5 - 8 Opšteg okvirnog sporazuma; ili koje su potrebne za očuvanje su-vereniteta, teritorijalnog integriteta, političke nezavisnosti i međunarodnogsubjektiviteta Bosne i Hercegovine, u skladu sa podjelom nadležnosti međuinstitucijama Bosne i Hercegovine. Dodatne institucije mogu biti uspostavl-jene prema potrebi za vršenje ovih nadležnosti.

b) U periodu od 6 mjeseci od stupanja na snagu ovoga Ustava, entitetiće početi pregovore s ciljem uključivanja i drugih pitanja u nadležnost insti-

Dragan Đukanović

268

tucija Bosne i Hercegovine, uključujući korištenje izvora energije, izajedničke privredne projekte.

c) Nadležnosti koje je preuzela Bosna i Hercegovina po postignutoj sa-glasnosti entiteta, mogu biti vraćene entitetima uz jednoglasan pristanakBosne i Hercegovine i oba entiteta.

6. Odnosi s međunarodnim organizacijamaa) Bosna i Hercegovina je nadležna za podnošenje zahtjeva za članstvo

u međunarodnim organizacijama kao i za zaključenje sporazuma o pristu-panju u skladu s članom IV, stav (6), tačka (a), alineja (iii) i članom V, stav(3), tačka (a), alineja (iii). U tom smislu Bosna i Hercegovina može prenijetisuverene ovlasti na te organizacije.

b) Bosna i Hercegovina je nadležna za zaključivanje sporazuma s Evrop-skom unijom i za preuzimanje pravnih i političkih obaveza potrebnih zaproces pristupanja Evropskoj uniji, uključujući o pitanjima koja su u skladus drugim odredbama ovog Ustava u nadležnosti entiteta.

c) Bosna i Hercegovina i entiteti će osigurati poštivanje sporazumazaključenih s Evropskom unijom, obaveza preuzetih prema Evropskoj unijii obaveza koje proističu iz članstva u Evropskoj uniji, u skladu sa svojimnadležnostima utvrđenim u ovom Ustavu, uz poštivanje člana III, stava(4),tačke (b) i načela supsidijarnosti.

d) Na zahtjev Evropske unije u procesu pristupanja Evropskoj uniji, Bosnai Hercegovina će biti nadležna za donošenje zakonodavstva, uspostavu insti-tucija i osiguranje provedbe za bilo koje prethodno navedene obaveze.

Član IVParlamentarna skupština

Parlamentarna skupština ima dva doma: Dom naroda i Predstavničkidom.

1. Dom narodaDom naroda se sastoji od 15 21 delegata, od kojih su dvije trećine iz Fed-

eracije (uključujući pet Hrvata i pet Bošnjaka) i jedna trećina iz RepublikeSrpske (pet Srba).

a) Nominovane hrvatske, odnosno bošnjačke delegate iz Federacije bi-raju hrvatski odnosno bošnjački delegati u Domu naroda Federacije. Dele-gate iz Republike Srpske bira Narodna skupština Republike Srpske.


269

Četrnaest delegata bira Dom naroda Federacije, a sedam delegata bira Nar-odna skupština Republike Srpske.

b) Izbor u Dom naroda vrši se u skladu s izbornim zakonom koji ćedonijeti Parlamentarna skupština, a koji će biti usaglašen sa sljedećeimnačelima:

- delegati se biraju tajnim glasanjem,- za svaki konstitutivni narod, najmanje šest delegata će pripadati tom

konstitutivnom narodu.b) Devet Trinaest članova Doma naroda sačinjava kvorum, pod uslovom

da su prisutna najmanje tri četiri bošnjačka, tri četiri hrvatska i tri četiri srp-ska delegata.

2. Predstavnički domPredstavnički dom sastoji se od 4287 člana, od kojih se dvije trećine bi-

raju sa teritorije Federacije, uključujući najmanje dva člana koja ne pripadajunijednom od konstitutivnih naroda, jedna trećina sa teritorije RepublikeSrpske, uključujući najmanje jednog člana koji ne pripada nijednom od kon-stitutivnih naroda.

a) Članovi Predstavničkog doma biraju se neposredno iz svog entiteta,na osnovu opštih i jednakih biračkih prava neposrednim i tajnim glasanjem,u skladu sa izbornim zakonom kojeg će donijeti Parlamentarna skupština.Međutim, prvi izbori će biti održani u skladu sa Aneksom 3. Opštegokvirnog sporazuma.

b) Većina svih članova izabranih u Predstavnički dom sačinjava kvorum.

3. Trajanje mandata i podobnost članova.a) Mandat delegata i članova Parlamentarne skupštine traje četiri godine.b) Delegat ili član Parlamentarne skupštine može biti svaki punoljetni

građanin Bosne i Hercegovine koji ima biračko pravo.c) Delegati i članovi Parlamentarne skupštine ne smiju obavljati nikakvu

drugu posredno ili neposredno izabranu dužnost ili vršiti funkciju u organuizvršne vlasti za vrijeme trajanja mandata u Parlamentarnoj skupštini. Drugislučajevi nespojivosti mogu se utvrditi zakonom.

d) Delegati i članovi ne mogu biti pozivani na krivičnu ili građanskuodgovornost u pogledu bilo kojeg čina izvršenog u okviru dužnosti u Par-lamentarnoj skupštini.

Dragan Đukanović

270

4. Predsjednik i potpredsjednici domova Parlamentarne skupštine.a) Domovi Parlamentarne skupštine imaju predsjednika i dva zamjenika

predsjednika koje biraju iz reda svojih članova, a koji će obavljati dužnost umandatu od četiri godine osim ako ne budu razriješeni. Predsjednici i zam-jenici predsjednika ne mogu biti iz istog konstitutivnog naroda.

b) Predsjednik Predstavničkog doma predstavlja Parlamentarnu skupšt-inu i odgovoran je za njeno efikasno funkcioniranje.

c) Predsjednik Predstavničkog doma, predsjednik Doma naroda i pred-sjednik Vijeća ministara ne mogu biti iz istog konstitutivnog naroda.

35. Poslovnik o radu Proceduraa) I jedan i drugi dom će biti sazvani u Sarajevu, najkasnije 30 dana

nakon njihovog izbora.Vanredna sjednica doma saziva se na zahtjev predsjednika Parlamen-

tarne skupštine, predsjednika Bosne i Hercegovine, predsjednika Vijeća min-istara ili jedne trećinečlanova datog doma.

b) Svaki dom će većinom glasova usvojiti svoj poslovnik o radu i izabratimeđu svojim članovima jednog Srbina, jednog Bošnjaka i jednog Hrvata zapredsjedavajućeg i zamjenike predsjedavajućeg, s tim da će mjestopredsjedavajućeg rotirati između ova tri lica. Sva glasanja su javna i unosese u zapisnik, osim ako nije drugačije utvrđeno ovim Ustavom iposlovnikom o radu datog doma.

c) Sve zakonodavne odluke moraju biti odobrene od strane oba doma.Vijeće ministara i članovi Predstavničkog doma mogu predlagati zakone.

d) Sve odluke u oba doma donose se većinom glasova onih koji suprisutni i glasaju. Delegati i članovi će ulagati najveće napore kako bi većinauključivala najmanje jednu trećinu glasova delegata ili članova sa teritorijesvakog entiteta. Ukoliko većina ne uključuje jednu trećinu glasova delegataili članova sa teritorije svakog entiteta, predsjedavajući i njegovi zamjeniciće, radeći kao komisija, nastojati da u roku od tri dana od glasanja postignusaglasnost. Ukoliko ta nastojanja ne uspiju, odluke će se donijeti većinomonih koji su prisutni i glasaju, pod uslovom da glasovi protiv ne uključujudvije trećine, ili više, delegata ili članova izabranih iz svakog entiteta.

e) Sve odluke donesene u Predstavničkom domu na osnovu člana IV,stava (6), tačke (a) upućuju se u Dom naroda. U roku od 15 dana od prijema,predložena odluka Parlamentarne skupštine može biti proglašena destruk-


271

tivnom po vitalni interes bošnjačkog, hrvatskog ili srpskog naroda većinomglasova iz redova bošnjačkih, hrvatskih ili srpskih delegata kluba konstitu-tivnih naroda izabranih u skladu sa stavom 1, tačka (a). Za donošenje takveodluke biće potrebna saglasnost Doma naroda, izglasana odstrane većinebošnjačkih, većine hrvatskih i većine srpskih delegata koji su prisutni iglasaju u svakom klubu konstitutivnih naroda.

f) Kada većina delegata drugog kluba konstitutivnih naroda bošnjačkih,hrvatskih ili srpskih delegata stavi primjedbu na pozivanje na tačku (e),predsjedavajući Doma naroda će odmah sazvati Zajedničku komisiju, koja sesastoji od tri delegata, od kojih je po jedan svaki izabran iz reda svakog odklubova konstitutivnih naroda bošnjačkih, hrvatskih i srpskih delegata, u ciljurazrješenja tog pitanja. Ukoliko to Komisija ne uspije u roku od pet dana, pred-met se upućuje Ustavnom sudu koji će po hitnom postupku preispitati pro-ceduralnu ispravnost slučaja.dostaviti svoju odluku Parlamentarnoj skupštini.

g) Dom naroda koji je izabran u prvimizborima poslije stupanja na snaguovog Ustava ne može biti raspušten Dom naroda se može raspustiti odlukomPredsjedništva ili samog Doma, pod uslovom da je odluka Doma o raspuš-tanju donijeta većinom koja uključuje većinu delegata iz reda najmanje dvakluba konstitutivnih naroda naroda, bošnjačkog, hrvatskog ili srpskog.

Predstavnički dom se može raspustiti većinom glasova svojih članova,uz uslov da odluku doma o raspuštanju odobri većina koja podrazumijevavećinu članova iz svakog od klubova konstitutivnih naroda. Aktuelni pred-sjednik Vijeća ministara se time smatra smijenjenim, ali je zajedno s Vijećemministara dužan nastaviti da obavlja svoje redovne dužnosti do potvrdenovog Vijeća ministara

h) Odluke Parlamentarne skupštine neće stupiti na snagu prije nego štobudu objavljene.

i) Kompletni zapisnici sa rasprava u oba doma biće objavljivani, a nji-hove sjednice će, osim u izuzetnim situacijama u skladu sa poslovnikom,biti javne.

j) Delegati i članovi ne mogu biti pozivani na krivičnu ili građanskuodgovornost u pogledu bilo kojeg čina izvršenog u okviru dužnosti u Par-lamentarnoj skupštini. (cf. IV(3)(d))

46. Ovlaštenjaa) Parlamentarna skupština:i) usvaja ustavne amandmane u skladu s članom X, stav (1).

Dragan Đukanović

272

ii) usvaja Donosi zakone koji su potrebni za provođenje odluka Pred-sjedništva ili za vršenje funkcija Skupštine po ovom Ustavu.

b) Odlučivanje o izvorima i iznosu sredstava za rad institucija Bosne iHercegovine i za međunarodne obaveze Bosne i Hercegovine.

c) Odobravanje budžeta za institucije Bosne i Hercegovine.iii) Odlučivanje o saglasnosti za ratifikaciju ugovoraDaje saglasnost za

ratifikaciju ugovora.iv) bira Predsjedništvo Bosne i Hercegovine, u skladu s Ustavomv) vrši nadležnosti u ostalim pitanjima Ostala pitanja koja su potrebna

da se provedu njene dužnosti, ili koja su joj dodijeljena zajedničkim spo-razumom entiteta.

b) Predstavnički dom:i) bira predsjednika Vijeća ministara i potvrđuje liste ministara;ii) nadzire rad Vijeća ministara i drugih institucija odgovornih

Predstavničkom domu, u skladu s Ustavom i zakonima Bosne i Herce-govine;

iii) imenuje i bira lica na dužnosti propisane Ustavom i zakonom;iv) odlučuje o izvorima i iznosu sredstava za rad institucija Bosne i

Hercegovine i za međunarodne obaveze Bosne i Hercegovine.v) usvaja budžet institucija Bosne i Hercegovine.

c) Dom naroda:i) razmatra da li je zakon koji je usvojio Predstavnički dom destruktivan

po vitalni nacionalni interes.

Član VPredsjedništvo

Predsjedništvo Bosne i Hercegovine se sastoji od tri člana: jednog Bošn-jaka i jednog Hrvata, koji se svaki biraju neposredno sa teritorije Federacije,i jednog Srbina, koji se bira neposredno sa teritorije Republike Srpske.

Bosna i Hercegovina ima predsjednika i dva potpredsjednika koji za-jedno čine Predsjedništvo. Predsjednik Bosne i Hercegovine je istovremenopredsjednik Predsjedništva Bosne i Hercegovine. Predsjednik i svaki od pot-predsjednika ne smiju biti iz istog konstitutivnog naroda.


273

Predsjednik i predsjedništvo sarađuju s Parlamentarnom skupštinom iVijećem ministara, kao i ostalim institucijama Bosne i Hercegovine, kako bise osiguralo redovno i djelotvorno funkcioniranje Bosne i Hercegovine.

1. Izbor i trajanje mandataa) Izborima za Predsjedništvo prethodi imenovanje kandidata. Kandi-

dati za Predsjedništvo su članovi Predstavničkog doma koji nisu izabrani uDom naroda i koji imaju pismenu podršku najmanje pet članovaPredstavničkog doma, pri čemu svaki član daje podršku samo jednom kan-didatu. Ukoliko neki član imenuje više od jednog kandidata, sva imenovanjaod strane tog člana nevažeća su.

b) Radi glasanja o imenovanim kandidatima, delegati Doma naroda sas-taju se u tri kluba konstitutivnih naroda. Delegati u Domu naroda koji nepripadaju klubu konstitutivnih naroda mogu se pridružiti klubu konstitu-tivnih naroda, ali nijedan klub neće imati više od jednog dodatnog člana.

Klubovi konstitutivnih naroda u Domu naroda glasaju o imenovanimkandidatima većinom glasova svakog od klubova, birajući po jednog kan-didata iz svakog kluba, a Dom naroda će listu predloženih kandidata zapozicije u Predsjedništvu dostaviti Predstavničkom domu na potvrđivanje.

c) Lista će sadržavati najmanje jednog člana Predsjedništva iz svakogentiteta.

d) Nakon što Predstavnički dom potvrdi listu, članovi Predsjedništvabiraju predsjednika, rotacijom ili na drugi način, u skladu sa zakonom kojidonosi Predstavnički dom.

e) Članovi Predsjedništva biraju se neposredno u svakom entitetu (takoda svaki glasač glasa za popunjavanje jednog mjesta u Predsjedništvu), uskladu sa izbornim zakonom kojeg donosi Parlamentarna skupština.Međutim, prvi izbori će se održati u skladu sa Aneksom 3. Opšteg okvirnogsporazuma. Bilo koje upražnjeno mjesto u Predsjedništvu će biti popunjenood strane odgovarajućeg entiteta, u skladu sa zakonom koji će donijeti Par-lamentarna skupština.

f) Mandat članova Predsjedništva koji su izabrani na prvim izborimatraje dvije godine; mandat članova izabranih nakon toga će biti četiri godine.Članovi Predsjedništva mogu biti birani još jedan uzastopni mandat, anakon toga nemaju pravo izbora u Predsjedništvo prije istekačetvorogodišnjeg roka.

Dragan Đukanović

274

2. Poslovnik o radu Proceduraa) Predsjedništvo će usvojiti svoj poslovnik o radu koji će predvidjeti

adekvatan vremenski rok za najavu sjednica Predsjedništva.b) Članovi Predsjedništva će između sebe imenovati jednog člana za

predsjedavajućeg. U prvom mandatu Predsjedništva, predsjedavajući će bitionaj član koji je dobio najveći broj glasova. Poslije toga, način izborapredsjedavajućeg, rotacijom ili na drugi način, odrediće Parlamentarnaskupština u skladu sa članom IV, stav 3.

c) Predsjedništvo će nastojati da usvoji sve odluke Predsjedništva – tj.one koje se tiču pitanja koja proizilaze iz člana V (3), tačke (a) do (e) – putemkonsenzusa. Takve odluke mogu, pod uslovima iz tačke (d) ovog stava,usvojiti dva člana ukoliko svi pokušaji da se dostigne konsenzus ne uspiju.

d) Član Predsjedništva koji se ne slaže sa odlukom, može odluku Pred-sjedništva proglasiti destruktivnom po vitalni interes entiteta za teritorijusa koje je izabran, pod uslovom da to učini u roku od tri dana po njenomusvajanju. Takva odluka će biti odmah upućena Narodnoj skupštini Repub-like Srpske, ukoliko je tu izjavu dao član sa te teritorije; bošnjačkim delega-tima u Domu naroda Federacije, ukoliko je takvu izjavu dao bošnjački član;ili hrvatskim delegatima u istom tijelu, ukoliko je tu izjavu dao hrvatski član.Ukoliko takav proglas bude potvrđen dvotrećinskom većinom glasova uroku od 10 dana po upućivanju, osporavana odluka Predsjedništva nećeimati učinka.

3. Ovlaštenjaa) Predsjednik: Predsjedništvo je nadležno za:

i) predstavlja Bosnu i Hercegovinu;ii) potpisuje i proglašava zakone;

iii) potpisuje i, nakon saglasnosti Parlamentarne skupštine, ratificirameđunarodne sporazume;

iv) na prijedlog Vijeća ministara, imenuje i razrješava ambasadore iizaslanike u skladu s postupkom utvrđenim zakonom Bosne iHercegovine.

v) akreditira i prima ambasadore i izaslanike;vi) ima nadležnost za sazivanje sjednica Vijeća ministara i Parlamen-

tarne skupštine, predlaže dnevni red za te sjednice, i učestvuje usvim sjednicama;


275

vii) podnosi izvještaje o rashodima Predsjedništva Parlamentarnojskupštini Predstavničkom domu na njegov zahtjev, ali najmanjejedanput godišnje;

viii) obavlja druge funkcije koje mogu biti potrebne za obavljanje nje-govih dužnosti.

b) Predsjedništvo, koje predstavlja jedinstvo Bosne i Hercegovine,isključivo konsenzusom:

i) vrši vrhovnu komandu i kontrolu nad oružanim snagama u skladusa zakonom i obavlja druge dužnosti u oblasti obrane kako jepredviđeno zakonom Bosne i Hercegovine;ii) imenuje kandidata za predsjednika Vijeća ministara, nakon kon-sultacija s političkim strankama zastupljenim u Predstavničkom domu;iii) imenuje članove Upravnog odbora Centralne banke Bosne i Herce-govine.iv) dodjeljuje odlikovanja i druga priznanja u skladu sa zakonom Bosnei Hercegovinev) uz supotpis premijera, daje pojedinačna pomilovanja u skladu sa za-konom Bosne i Hercegovine

a) Vođenje vanjske politike Bosne i Hercegovine.b) Imenovanje ambasadora i drugih međunarodnih predstavnika Bosne

i Hercegovine, od kojih najviše dvije trećine mogu biti odabrani sa teritorijeFederacije.

c) Predstavljanje Bosne i Hercegovine u međunarodnim i evropskim or-ganizacijama i institucijama i traženje članstva u onim međunarodnim or-ganizacijama i institucijama u kojima Bosna i Hercegovina nije član.

d) Vođenje pregovora za zaključenje međunarodnih ugovora Bosne iHercegovine, otkazivanje i, uz suglasnost Parlamentarne skupštine, ratifiko-vanje takvih ugovora.

e) Izvršavanje odluka Parlamentarne skupštine.f) Predlaganje godišnjeg budžeta Parlamentarnoj skupštini, uz pre-

poruku Vijeća ministara.g) Podnošenje izvještaja o rashodima Predsjedništva Parlamentarnoj

skupštini na njen zahtjev, ali najmanje jedanput godišnje.

Dragan Đukanović

276

h) Koordinaciju, prema potrebi, sa međunarodnim i nevladinim orga-nizacijama u Bosni i Hercegovini.

i) Vršenje drugih djelatnosti koje mogu biti potrebne za obavljanje dužnosti,koje mu prenese Parlamentarna skupština, ili na koje pristanu entiteti.

4. Zahtjev predsjednika za razmatranje zakonaU roku od jedne sedmice nakon što Parlamentarna skupština usvoji neki

zakon, ukoliko se predsjednik ne saglasi s tim zakonom ili nekom njegovomodredbom, predsjednik upućuje taj zakon zajedno sa svojim primjedbamaParlamentarnoj skupštini na razmatranje. Ako Parlamentarna skupštinaponovo usvoji taj zakon, od predsjednika se zahtjeva da zakon proglasi uroku od 5 dana.

Član Vbis4. Vijeće ministara

Predsjedništvo će imenovati predsjedavajućeg Vijeća ministara koji ćepreuzeti dužnost po odobrenju Predstavničkog doma. Predsjedavajući ćeimenovati ministra vanjskih poslova, ministra vanjske trgovine i drugeministre po potrebi, a koji će preuzeti dužnost po odobrenjuPredstavničkog doma.

a) Predsjednavajući i ministri zajedno sačinjavaju Vijeće ministara iodgovorni su za provođenje politike i odluka Bosne i Hercegovine u oblas-tima kako je naznačeno u stavovima 1, 4 i 5 člana III, o čemu podnose izv-ještaj Parlamentarnoj skupštini (uključujući, najmanje jedanput godišnje,izvještaj o rashodima Bosne i Hercegovine).

b) Najviše dvije trećine svih ministara mogu biti imenovani sa teritorijeFederacije. Predsjedavajući će, također, imenovati zamjenike ministara (kojineće biti iz istog konstitutivnog naroda kao i njihovi ministri), koji ćepreuzeti dužnost nakon odobrenja Predstavničkog doma.

c) Vijeće ministara će podnijeti ostavku ukoliko mu Parlamentarnaskupština izglasa nepovjerenje.

Izvršna vlast za Bosnu i Hercegovinu povjerava se Vijeću ministara uskladu sa Ustavom, a Vijeće ministara ima odgovornost prema građanimaBosne i Hercegovine kroz Predstavnički dom.

Predsjednik Vijeća ministara, odnosno premijer, zajedno s ministrimačini Vijeće ministara.


277

1. Opšta načelaa) Vijeće ministara bira se na početku svakog novog mandata Parlamen-

tarne skupštine ili nakon ostavke prethodnog Vijeća ministara.b) Predsjednik Vijeća ministara ne može preuzeti dužnost dok ne bude

potvrđeno cjelokupno Vijeće ministara..c) Nakon konstituiranja, Vijeće ministara će iz reda svojih članova iz-

abrati dva potpredsjednika Vijeća ministara. Predsjednik i dva potpredsjed-nika ne mogu biti iz istog konstitutivnog naroda.

d) Najviše dvije trećine svih ministara mogu biti imenovani sa teritorijeFederacije.

2. Izbor predsjednika Vijeća ministaraa. Predsjedništvo Bosne i Hercegovine, nakon konsultacija s političkim

strankama zastupljenim u Predstavničkom domu, imenuje kandidataza predsjednika Vijeća ministara.

b. Ako Predstavnički dom ne izabere kandidata većinom glasovačlanova Predstavničkog doma, Predsjedništvo će ponovno dostavitiimenovanje istog kandidata ili će imenovati drugog kandidata u rokuod deset dana.

c. Ako kandidata kojeg je imenovalo Predsjedništvo ne izabere u dru-gom krugu glasanja većina članova Predstavničkog doma, članoviPredstavničkog doma mogu imenovati kandidata za predsjednikaVijeća ministara uz pismenu podršku najmanje 1/6 članovaPredstavničkog doma. Svaki član može podržati samo jednog kandi-data. Ukoliko neki član imenuje više od jednog kandidata, sva imen-ovanja od strane tog člana nevažeća su.

d. U trećem krugu glasanja, glasa se o kandidatu kojeg je imenovaloPredsjedništvo iz drugog kruga glasanja i kandidatima koje je imen-ovao Predstavnički dom, s tim da se prvo glasa o kandidatu kojeg jeimenovalo Predsjedništvo, a potom prema redoslijedu njihovog imen-ovanja, o kandidatima koje je imenovao Predstavnički dom.

e. Prvi kandidat koji dobije potrebnu većinu onih koji su prisutni iglasaju bit će izabran za predsjednika Vijeća ministara.

3. Izbor ministaraa. Predsjednik Vijeća ministara će nakon potvrđivanja podnijeti

Predstavničkom domu listu kandidata za Vijeće ministara.

Dragan Đukanović

278

b. Ako predloženu listu ne potvrdi Predstavnički dom, predsjednikVijeća ministara predlaže novu listu. Postupak se ponavlja dok listane dobije potrebnu većinu.

c. Ako Predstavnički dom ne uspije potvrditi listu kandidata u roku od30 dana, predsjednik Vijeća ministara gubi svoj mandat, aPredstavnički dom bira novog predsjednika Vijeća ministara, u skladus Ustavom.

d. Svi ministri stupaju na dužnost nakon što ih potvrdi Predstavnički dom.

4. Trajanje mandataa. Mandat Vijeća ministara počinje danom potvrđivanja, a završava na

dan kada se potvrdi novo Vijeće ministara.b. Vijeće ministara će podnijeti ostavku ukoliko mu u bilo koje vrijeme

Predstavnički dom izglasa nepovjerenje. Odlazeći predsjednik Vijećaministara, zajedno s Vijećem ministara, mora nastaviti da obavlja svojeredovne dužnosti do potvrde novog Vijeća ministara.

5. Nadležnosti Vijeća ministara.Vijeće ministara:a. vodi vanjsku politiku Bosne i Hercegovine.b. izvršava akte Parlamentarne skupštine;c. predlaže zakone;d. predlaže godišnji budžet Predstavničkom domu;e. donosi podzakonske akte i druge akte kako je predviđeno zakonom

Bosne i Hercegovine;f. usmjerava rad institucija i tijela Vijeća ministara;g. osigurava da Bosna i Hercegovina ispunjava svoje domaće i

međunarodne obaveze u skladu s Ustavom i zakonom;h. obavlja sve druge dužnosti povjerene zakonom.

6. Nadležnosti predsjednika Vijeća ministara.Predsjednik Vijeća ministara:a. je ministar bez portfelja i odgovoran je za upravljanje i djelotvorno

funkcioniranje Vijeća ministara.b. zajedno s ministrima, odgovoran je za rad Vijeća ministara.


279

c. utvrđuje prioritete i opći pravac rada Vijeća ministara.d. predsjedava sjednicama Vijeća ministara.e. osigurava jedinstvo Vijeća ministara.f. organizira i usmjerava rad Vijeća ministara.g. podnosi izvještaje Predstavničkom domu o radu Vijeća ministara.h. ima ovlast da suspendira podzakonske i druge akte koje donesu min-

istri ukoliko se njima ne izvršava politika Vijeća ministara.i. obavlja druge dužnosti predviđene zakonom.

7. Dodatne odredbe.a. Sastav, odlučivanje, ostavke, upražnjena mjesta, popunjavanje upražn-

jenih mjesta, izglasavanje nepovjerenja kao i druga pitanja od značajaza rad Vijeća ministara uređuju se zakonom Bosne i Hercegovine.

b. Ministarstva i njihove nadležnosti utvrđuju se zakonom Bosne iHercegovine.

5. Stalni komiteta) Svaki član Predsjedništva će, po službenoj dužnosti, vršiti funkciju

civilnog zapovjednika oružanih snaga. Nijedan entitet neće prijetiti silomniti upotrebljavati silu protiv drugog entiteta i ni pod kakvim okolnostimaoružane snage jednog entiteta ne smiju ući niti boraviti na teritoriji drugogentiteta bez saglasnosti njegove vlade i Predsjedništva Bosne i Hercegovine.Sve oružane snage u Bosni i Hercegovini će funkcionisati u skladu sa suv-erenitetom i teritorijalnim integritetom Bosne i Hercegovine.

b) Članovi Predsjedništva će izabrati Stalni komitet za vojna pitanja kojiće koordinirati aktivnosti oružanih snaga u Bosni i Hercegovini. ČlanoviPredsjedništva ujedno su i članovi Stalnog komiteta.

Član VIUstavni sud

1. SastavUstavni sud Bosne i Hercegovine sastoji se od devet članova.a) Četiri člana bira Predstavnički dom Federacije, a dva člana Skupština

Republike Srpske. Preostala tri člana bira predsjednik Evropskog suda zaljudska prava nakon konsultacija sa Predsjedništvom.

Dragan Đukanović

280

b) Sudije će biti istaknuti pravnici visokog moralnog ugleda. Svako koudovoljava takvoj kvalifikaciji i ima pravo glasa može biti imenovan zasudiju Ustavnog suda. Sudije koje bira predsjednik Evropskog suda zaljudska prava ne mogu biti državljani Bosne i Hercegovine ili bilo koje sus-jedne države.

c) Mandat sudija imenovanih u prvome sazivu biće pet godina, izuzevako podnesu ostavku ili budu s razlogom razriješeni na osnovu konsenzusaostalih sudija. Sudije koje su imenovani u prvome sazivu ne mogu bitireimenovani. Sudije koje će biti imenovani nakon prvog saziva služiće donavršenih 70 godina života, izuzev ako podnesu ostavku ili budu s razlogomrazriješeni na osnovu konsenzusa ostalih sudija.

d) Za imenovanja koja se budu vršila nakon isteka perioda od pet godinaod prvih imenovanja, Parlamentarna skupština može zakonom predvidjetidrugačiji način izbora troje sudija koje bira predsjednik Evropskog suda zaljudska prava.

2. Procedurea) Većina svih članova suda sačinjava kvorum.b) Sud će, većinom glasova svih članova, usvojiti svoja pravila o radu. Sud

će voditi javne rasprave, a svoje odluke će javno obrazlagati i objavljivati.

3. JurisdikcijaUstavni sud će podržavati ovaj Ustav.a) Ustavni sud je jedini nadležan da odlučuje o bilo kojem sporu koji se

javlja po ovom Ustavu između dva entiteta, ili između Bosne i Hercegovinei jednog ili oba entiteta, te između institucija Bosne i Hercegovine,uključujući ali ne ograničavajući se na to pitanje:

- Da li je odluka entiteta da uspostavi poseban paralelan odnos sa sus-jednom državom u skladu sa ovim Ustavom, uključujući i odredbe kojese odnose na suverenitet i teritorijalni integritet Bosne i Hercegovine.

- Da li je bilo koja odredba ustava ili zakona jednog entiteta u skladu saovim Ustavom.

Sporove može pokrenuti član Predsjedništva, predsjedavajući Vijećaministara, predsjedavajući, ili njegov zamjenik, bilo kojeg doma Parlamen-tarne skupštine; jedna četvrtina članova/delegata bilo kojeg doma Parla-


281

mentarne skupštine, ili jedna četvrtina članova bilo kojeg doma zakono-davnog organa jednog entiteta.

b) Ustavni sud također ima apelacionu nadležnost u pitanjima koja susadržana u ovom Ustavu, kada ona postanu predmet spora zbog presudebilo kojeg suda u Bosni i Hercegovini.

c) Ustavni sud je nadležan u pitanjima koja mu je proslijedio bilo kojisud u Bosni i Hercegovini u pogledu toga da li je zakon, o čijem važenjunjegova odluka ovisi, kompatibilan sa ovim Ustavom, sa Evropskom kon-vencijom o ljudskim pravima i osnovnim slobodama i njenim pro-tokolima, ili sa zakonima Bosne i Hercegovine; ili u pogledu postojanjaili domašaja nekog opšteg pravila međunarodnog javnog prava koje jebitno za odluku suda.

4. Brčko Distrikt Bosne i HercegovineBrčko Distrikt Bosne i Hercegovine, koji postoji pod suverenitetom

Bosne i Hercegovine i spada pod nadležnosti institucija Bosne i Herce-govine, onako kako te nadležnosti proizlaze iz ovoga Ustava, čiji je teritoriju zajedničkoj svojini (kondominij) entiteta, jedinica je lokalne samoupraves vlastitim institucijama, zakonima i propisima, te s ovlastima i statusomkonačno propisanim odlukama Arbitražnog tribunala za spor u vezi smeđuentitetskom linijom razgraničenja u oblasti Brčkog. Odnos izmeđuBrčko Distrikta Bosne i Hercegovine i institucija Bosne i Hercegovine i en-titeta može se dalje urediti zakonom koji donosi Parlamentarna skupštinaBosne i Hercegovine.

Ustavni sud Bosne i Hercegovine nadležan je za odlučivanje o bilokakvom sporu u vezi sa zaštitom utvrđenog statusa i ovlasti Brčko DistriktaBosne i Hercegovine koji se može javiti između jednog ili više entiteta iBrčko Distrikta Bosne i Hercegovine ili između Bosne i Hercegovine i BrčkoDistrikta Bosne i Hercegovine, prema ovome Ustavu i odlukama Arbi-tražnog tribunala.

Svaki takav spor također može pokrenuti većina zastupnika u SkupštiniBrčko Distrikta Bosne i Hercegovine, koja uključuje najmanje jednu petinuizabranih zastupnika iz reda svakog od konstitutivnih naroda.”

5. OdlukeOdluke Ustavnog suda su konačne i obavezujuće.

Dragan Đukanović

282

VIbisSud Bosne i Hercegovine, državno Tužilaštvo, Državna agencija

za istrage i zaštitu i sudsko i tužilačko vijećePostojaće Sud Bosne i Hercegovine, Tužilaštvo Bosne i Hercegovine,

Državna agencija za istrage i zaštitu, te radi osiguranja nezavisnog i profe-sionalnog sistema pravosuđa, sudsko i tužilačko vijeće.

Član VIICentralna banka

Centralna banka Bosne i Hercegovine je jedina ovlaštena institucija zaštampanje novca i monetarnu politiku na cijelom području Bosne i Herce-govine.

1. Nadležnosti Centralne banke odrediće Parlamentarna skupština.Međutim, u periodu od šest godina od stupanja na snagu ovog Ustava, Cen-tralna banka neće moći davati kredite štampanjem novca, niti funkcionisatikao valutna komisija; nakon tog perioda Parlamentarna skupština može tunadležnost dati Centralnoj banci.

2. Prvi Upravni odbor Centralne banke će se sastojati od Guvernera ko-jega imenuje Međunarodni monetarni fond, nakon konsultacija sa Predsjed-ništvom, i tri člana koja imenuje Predsjedništvo, od kojih su dva iz Federacije(jedan Bošnjak i jedan Hrvat, koji će dijeliti jedan glas) i jedan iz RepublikeSrpske - svi sa mandatom od 6 godina. Guverner, koji neće biti državljaninBosne i Hercegovine niti bilo koje susjedne države, može imati odlučujućiglas u slučaju neriješenog ishoda glasanja.

3. Nakon tog perioda, Upravni odbor Centralne banke Bosne i Herce-govine će se sastojati od pet lica koja imenuje Predsjedništvo na period od 6godina. Odbor će među svojim članovima imenovati Guvernera na periodod 6 godina.

Član VIIIFinansije

1. Predstavnički dom Parlamentarna skupština će svake godine, na pri-jedlog Vijeća ministara Predsjedništva, usvojiti budžet kojim se finansirajutroškovi potrebni za izvršavanje nadležnosti institucija Bosne i Hercegovinei međunarodnih obaveza Bosne i Hercegovine.


283

2. Ukoliko se takav budžet ne usvoji blagovremeno, budžet zaprethodnu godinu će biti korišten na privremenoj osnovi.

3. Federacija će obezbijediti dvije trećine, a Republika Srpska jednutrećinu prihoda koji su potrebni za budžet, osim ako se prihodi ne priku-pljaju na način kako je utvrdio Predstavnički dom utvrdila Parlamentarnaskupština.

Član IXOpšte odredbe

1. Nijedno lice koje se nalazi na izdržavanju kazne, izrečene presudomMeđunarodnog tribunala za bivšu Jugoslaviju, i niti jedna osoba koja je podoptužnicom Tribunala a koja se nije povinovala naredbi da se pojavi predTribunalom, ne može biti kandidat ili imati bilo koju neimenovanu, izbornuili drugu javnu funkciju na teritoriji Bosne i Hercegovine.

2. Naknada za lica koja obavljaju funkcije u institucijama Bosne i Herce-govine ne može biti umanjena za vrijeme trajanja mandata nosioca funkcije.

3. Funkcioneri imenovani na položaje u institucijama Bosne i Herce-govine, u pravilu, odražavaju sastav naroda Bosne i Hercegovine.

Član XIzmjene i dopune

1. Amandmanska proceduraOvaj Ustav može biti mijenjan i dopunjavan odlukom Parlamentarne

skupštine, koja uključuje dvotrećinsku većinu prisutnih i koji su glasali uPredstavničkom domu.

2. Ljudska prava i osnovne slobodeNijednim amandmanom na ovaj Ustav ne može se eliminisati, niti

umanjiti bilo koje od prava i sloboda iz člana II ovog Ustava, niti izmijenitiova odredba.

Član XIPrelazne odredbe

Prelazne odredbe u vezi sa javnim funkcijama, važenjem zakona idrugim pitanjima izložene su u Aneksu II ovog Ustava.

Član XIIStupanje na snagu

1. Ustav će stupiti na snagu po potpisivanju Opšteg okvirnog sporazumakao ustavni akt, kojim se amandmanski zamjenjuje i stavlja van snage UstavRepublike Bosne i Hercegovine.

2. U roku od tri mjeseca od stupanja na snagu ovog Ustava, entiteti ćeamandmanskim postupkom izmijeniti svoje ustave da bi se osigurala sa-glasnost sa ovim Ustavom u skladu sa članom III, stav 3, tačka (b).

Dragan Đukanović

284

CIP - Каталогизација у публикацијиНародна библиотека Србије, Београд

327(497.11)327(497.11:497.6)323(497.6)

МИЉУШ, Брано, 1950-Dobrosusedski odnosi : u svetlu

srpsko-bosanskohercegovačkog pitanja / BranoMiljuš, Dragan Đukanović. - Beograd : Institut za međunarodnu politiku i privredu, 2011 (Beograd : Želnid). - 284 str. : ilustr.; 25 cm

Tiraž 300. - Napomene i bibliografske reference uz tekst. - Bibliografija: str. 135-137, 233-239.

ISBN 978-86-7067-153-91. Ђукановић, Драган, 1974- [аутор]a) Србија - Спољна политика b) Србија - Босна и ХерцеговинаCOBISS.SR-ID 182430220