∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ

∆ΡΑΜΑΣ

Με τις θερµότερες ευχές µας για χαρούµενα Χριστούγεννα και ένα Ειρηνικό και ∆ηµιουργικό νέο έτος, σας στέλνουµε ένα ηµερολόγιο, όπου παρουσιάζονται µε σύντοµες σχετικές πληροφορίες, ποικίλες παραδοσιακές φορεσιές του Ελληνισµού. Οι φορεσιές αυτές αποτυπώνουν τη δηµιουργικότητα, την ποικιλο-µορφία, τις καλλιτεχνικές καταβολές και την ειρηνική αλληλεπίδραση του Ελληνισµού µέσα στους αιώνες. Τα σχέδια και την επιµέλεια του ηµερολογίου εκπόνησε η κ. Αννούλα Πασχαλίδου, Προϊσταµένη Εκπαιδευτικών Θεµάτων της ∆ιεύθυνσης ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης ∆ράµας.

∆ρ. Κιουλάνης Σπύρος

∆ιευθυντής ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης ∆ράµας

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ

∆ΡΑΜΑΣ

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ

∆ΡΑΜΑΣ

∆ευ Τρι Τετ Πεµ Παρ Σαβ Κυρ

1 2 3 4

5 6 7 8 9 10 11

12 13 14 15 16 17 18

19 20 21 22 23 24 25

26 27 28 29 30 31

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ:ΟΡΕΙΝΗ ΣΕΡΡΩΝ

Η µακεδονική ενδυµασία είναι χαρακτηριστική για τη µεγάλη ποικιλία της µε έντονα τα στοιχεία της βυζαντινής κληρονοµιάς και των ξενικών επιδράσεων, τα οποία εντοπίζονται ιδιαίτερα στη γυναικεία φορεσιά. Κοινό στοιχείο της γυναικείας και ανδρικής ενδυµασίας είναι το πουκάµισο, του οποίου η καταγωγή ανάγεται στον αρχαίο ελληνικό χιτώνα. Τα γυναικεία πουκάµισα παρουσιάζουν µεγάλο ενδιαφέρον για τον κεντητό τους διάκο-σµο, καθώς και οι µαντήλες, τα φέσια, οι ποδιές, οι ανδρικοί και γυναικείοι επενδύτες, µακρείς (πιρπιρί) ή κοντοί (σιγκούνια, φέρµελες, κοντογούνια). Και στην ενδυµασία ο ρόλος των χρωµάτων και των διακοσµητικών θεµάτων είναι καθοριστικός, γιατί το χρώµα δεν αποτελεί µόνο διακριτικό κοινωνικής τάξης αλλά και ηλικίας και οικογενειακής κατά-στασης. Τα διακοσµητικά θέµατα ερµηνεύονται ως σύµβολα µε διάθεση ‘φυλακτική’-µαγική, και σε συνάρτηση µε την πολιτιστική στάθµη της κοινωνικής οµάδας. Για παράδειγµα, ορι-σµένα µοτίβα (πετεινάρια, κουκουνάρια, δέντρα) στα νυφιάτικα ρούχα συνδέονται από την αρχαιότητα µε την έννοια της γονιµότητας. Οι γυναικείες ενδυµασίες παρουσιάζουν το µεγαλύτερο ενδιαφέρον και χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: στις αστικές (Καστοριά, Νάουσα, Βέροια, Σιάτιστα) και στις χωρικές (∆ρυµός, Λητή, Ασβεστοχώρι, Ρουµλούκι). Η αστική φορεσιά αποτελείται από το ολοµέ-ταξο, πολύπτυχο φόρεµα, το χρυσοκέντητο πανωφόρι, κοντό (λεµπαντές) ή µακρύ (µακρολέµπαντο). Η χωρική φορεσιά είναι συνδυασµός υφαντού και χρωµατιστού κεντή-µατος. Γενικά, αποτελείται από το πουκάµισο, τον αλατζά (∆ρυµός), αµάνικο φόρεµα µε κέντηµα στο στήθος, το σαγιά, υφαντό επενδύτη που συναντάται σε διάφορες παραλλα-γές, φαρδύ ζωνάρι, την ποδιά και τον κεφαλόδεσµο. Πάνω από το σαγιά φοριούνται χο-ντρά, µανικωτά ή αµάνικα, πανωφόρια. (http://www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/B3.2.8.2.html) Επίσης αποτελείται από ένα µαύρο σιγκούνι που σφίγγε-ται στη µέση µε ένα κόκκινο ριγέ µάλλινο ζωνάρι. Το ζωνάρι συγκρατεί η µάλλινη κεντη-τή ποδιά µε χαρακτηριστικές ρίγες. Στο κεφάλι δένουν µεγάλο µάλλινο µαντή-λι,στολισµένο µε την κορώνα,ένα ασηµένιο κόσµηµα που το γαντζώνουν στο πλάι. Το στόλισµα του κεφαλιού συµπληρώνεται από φαρδιά κορδέλα µε χρωµατιστές χάντρες και φλουριά που δένει µε το καπιτσέλι. Στα πόδια µάλλινα πλεχτά τσουράπια µε γεωµετρικά πολύχρωµα µοτίβα.(http://aegeanmacedonianculture.blogspot.gr/2010/06/blog-post_07.html) Χαρακτηριστική είναι η ενδυµασία των γυναικών του Ρουµλουκιού (ευρύτερη περιοχή της Αλεξάνδρειας, κοντά στη Βέροια). Η ιδιότυπη αυτή φορεσιά, για την οποία υπάρχουν πολλές παραδόσεις και αποτελεί µοναδικό φαινόµενο στην περιοχή της Μακεδονίας, θυ-µίζει αρχαίο θώρακα και ο κεφαλόδεσµος µοιάζει µε περικεφαλαία. (http://www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/B3.2.8.2.html)

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

∆ευ Τρι Τετ Πεµ Παρ Σαβ Κυρ

1

2 3 4 5 6 7 8

9 10 11 12 13 14 15

16 17 18 19 20 21 22

23 24 25 26 27 28

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΣ ΣΕΡΒΙΑΝΟΣ

Η ενδυµασία του Σαρακατσάνου αποτελείται από: • το µαύρο βρακί, είδος στενού παντελονιού από σαγιάκι. Πάνω από αυτό φοράνε τη

µάλλινη φουστανέλα που είναι επίσης φτιαγµένη από σαγιάκι. • Η φουστανέλα έχει λαγκιόλια (τρίγωνα κοµµάτια υφασµάτινα ραµµένα µεταξύ

τους) και οι ραφές της καθώς και τα ανοίγµατα στις τσέπες είναι στολισµένα µε µαύρο µάλλινο κορδόνι

• το πουκάµισο, λευκό βαµβακερό πλατυµάνικο που στο κάτω µέρος του µανικιού στενεύει.

• το γιλέκο, από µαύρο σαγιάκι κεντηµένο µε µαύρα γαϊτάνια. • το “κορµί” (είδος γιλέκου πάνω στο οποίο στερέωναν τη φουστανέλα.) • το τζιµαντάν, είδος ζακέτας µε µανίκια, που το φορούσαν το χειµώνα. • τη µάλλινη φουστανέλα οι Σαρακατσάνοι τη φορούν επίσης και µε µάλλινες λευκές

γκέτες (είδος κάλτσας), διακοσµηµένες µε µαύρα γαϊτάνια . στη µέση φορούν το ζωνάρι, µάλλινο υφαντό και πάνω από αυτό το “σλιάφι” δερ-µάτινη ζώνη.

• στο κεφάλι φορούν το σκούφο, είδος µαύρου βελούδινου καπέλου. Στα νεότερα χρόνια φορέθηκε επίσης και το κασκέτο, είδος τραγιάσκας.

• στο λαιµό οι Σαρακατσάνοι της Θράκης φορούν το “σιάλι” µακρύ µεταξωτό ριγωτό υφαντό ύφασµα, µε κρόσια στις δύο άκρες.

Για το πολύ κρύο ο Σαρακατσάνος ρίχνει επάνω του την “κοντόκαπα” που µοιάζει πολύ µε το θρακιώτικο “γιαµουρλούκι”. Γενικά το καθηµερινό σαρακατσάνικο ένδυµα είναι επηρεασµένο από την ανδρική θρα-κιώτικη ενδυµασία. Η επίσηµη, γιορτινή σαρακατσάνικη ενδυµασία αποτελείται από τη φουστανέλα, µε τα πολλά λαγκιόλια και είναι φτιαγµένη από αγορασµένο πανί. Χαρακτηριστικό εξάρτηµα της, είναι το “τσιπκένιο” (γιλέκο) µε αναρριχτά µανίκια στην πλάτη από τσόχα κεντηµένη περίτεχνα µε µαύρα και χρυσά γαϊτάνια. (https://eistorias.wordpress.com/)

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

∆ευ Τρι Τετ Πεµ Παρ Σαβ Κυρ

1

2 3 4 5 6 7 8

9 10 11 12 13 14 15

16 17 18 19 20 21 22

23 24 25 26 27 28 29

30 31

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΝΥΦΙΑΤΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ ΣΥΛΛΗΣ ΙΚΟΝΙΟΥ (20ος αιώνας)

Οι γυναικείες φορεσιές της Μικρασίας ανήκουν στον ανατολικό τύπο αστικής ενδυµασί-ας, τουλάχιστον στη γιορτινή τους παραλλαγή. Αν και στα τέλη του 19ου αιώνα η ευρω-παϊκή µόδα πέρασε στις πόλεις της Μικράς Ασίας, πολλές ενδυµασίες εξακολουθούσαν να φοριούνται µέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η φορεσιά της Σίλλης Ικονίου, έχει για εσώρουχο µια φαρδιά βράκα που σκεπάζεται µε µια δεύτερη από πολύτιµο µεταξωτό. Το πουκάµισο είναι αραχνοΰφαντο λευκό µε πολύ πλατιά µανίκια. Τα δύο καβάδια είναι από χρυσοΰφαντη στόφα φερµένη από τη ∆αµασκό ή την Κωνσταντινούπολη. Το εξωτε-ρικό καβάδι στολίζεται γύρω-γύρω µε γούνα και ουρές ερµίνας. Στην περιφέρεια δένεται τριγωνικό πολύτιµο µαντίλι µε τη µύτη πίσω, η τσίπα. Πάνω από την τσίπα µπαίνει µια ολοκέντητη ζώνη που κλείνει µε µεταλλικές πόρπες. Στα µαλλιά προσθέσανε 12 κοτσίδες, η καθεµία στολισµένη µε 25 γρόσια. Ο κεφαλόδεσµος αποτελείται από ένα σκληρό ψηλό φέσι, σκεπασµένο µε τριγωνικό χρυ-σοκέντητο µαντίλι µε τη µύτη προς τα πάνω, τον τζεβρέ. Το στήθος καλύπτεται ολόκληρο µε πολύτιµα νοµίσµατα, κυρίως ντούµπλες και πεντόλι-ρα. (http://www.archaiologia.gr/blog/photo/)

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

∆ευ Τρι Τετ Πεµ Παρ Σαβ Κυρ

1 2 3 4 5

6 7 8 9 10 11 12

13 14 15 16 17 18 19

20 21 22 23 24 25 26

27 28 29 30

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

∆ΥΤΙΚΗ ΘΡΑΚΗ –ΣΟΥΦΛΙ ΕΒΡΟΥ (20ος αιώνας)

Η ανδρική ενδυµασία παρουσιάζει ενότητα ως προς τη µορφή της σ’ όλο σχεδόν το Θρακικό χώ-ρο. Η ενδυµασία αυτή της περιοχής της Θράκης, αποτελούσε ένδυµα κοινό, όπως κοινές ήταν άλλωστε οι συνθήκες και οι ασχολίες των ανθρώπων του τόπου. Έρχονται σε πλήρη αντίθεση µε τις γυναικείες φορεσιές, όπου τα τολµηρά χρώµατα, η διακόσµηση και τα πολλά εξαρτήµατα µπερδεύουν την κυρίως γραµµή τους. Οι Θρακιώτες όλοι φορούν ποτούρια. Το ποτούρι είναι είδος ανοιχτού δηλαδή φαρδύ παντελο-νιού που φορέθηκε µόνο στη Θράκη και που ονοµατολογικά χαρακτήριζε όλη τη Θρακιώτικη αν-δρική ενδυµασία. ‘Ηταν φτιαγµένο από σαγιάκι, µάλλινο δίµιτο ύφασµα της νεροτριβής (είδος τσόχας), συνήθως καφέ χρώµατος, για την καθηµερινή ενδυµασία, µαύρου χρώµατος για την επί-σηµη φορεσιά και ραβόταν από τους τερζήδες (ράφτες), που το γαϊτωναν µε µαύρο γαϊτάνι στις άκρες. Το γαϊτωµα των ποτουριών ήταν ανάλογο µε την περίσταση και την οικονοµική κατάστα-ση του καθενός. Τα καλοκαιρινά ποτούρια ήταν από βαµβακερό γαλάζιο ύφασµα και ονοµαζόταν «βρακιά». H ανδρική ενδυµασία της Θράκης αποτελείτο επίσης από το πουκάµισο το οποίο ήταν ή λευκό βαµβακερό κεντηµένο στο λαιµό,την τραχηλιά και τα µανίκια ή σκουροζάλαζα ή καφετιά µε λευ-κές ρίγες ή τετραγωνάκια για την δουλειά και είχαν συνήθως όρθιο γιακαδάκι και φαρδιά µανίκι-α. Πάνω από το πουκάµισο φορούσαν αµάνικα γιλέκα που ήταν από σαγιάκι και άλλα ήταν ανοι-χτά και άλλα κλειστά ανάλογα µε την περιοχή. Υπήρχαν και πανωφόρια κοντά µανικωτά γιλέκα που ήταν και αυτά από σαγιάκι µαύρο ή σκουρογάλαζο ή καφετί και λεγό-ταν τζαµαντάνι. Κόκκινο ήταν µόνο το τζαµαντάνι του γαµπρού στην περιοχή της Μακράς Γέφυ-ρας (Ζαλούφι). Τις κρύες όµως µέρες του χειµώνα φορούσαν τη γούνα, είδος παλτού σαγιακένιου, µε γούνινη επένδυση εσωτερικά (προβιά). Το εξάρτηµα αυτό χαρακτήριζε την οικονοµική κατάσταση αυτού που το φορούσε. Οι πιο φτωχοί φορούσαν το «γιαµουρλούκι» (είδος µακριού παλτού) από γκρι σαγιάκι µε κουκούλα. Στα πόδια φορούσαν τσουράπια πλεκτά. Για κάθε µέρα είχαν λευκά κοµµάτια από σαγιάκι, µε τα οποία τύλιγαν τις κνήµες, τα λεγόµενα µπλιάλια ή ποδοπάνια και τα γουρουνοτσάρουχα ή βοϊδοτσάρουχα που τα κατασκεύαζαν οι ίδιοι και δένανε µε τα τσαρου-χόσχοινα σταυρωτά. Τις γιορτές φορούσαν τα κουντούρια ή γεµενιά παπούτσια που αγόραζαν. Τα αγοραστά υποδήµατα δίνονταν κυρίως σαν δώρα γάµου και φορέθηκαν µε τις Θρακιώτικες φορεσιές από τα τέλη του 19ου αιώνα κυρίως. Η ανδρική ενδυµασία συµπληρωνόταν µε το µακρύ µάλλινο δίµιτοζωνάρι, κροσσωτό στις δύο στενές πλευρές, σε χρώµα µαύρο µε λευκές ρίγες στο υφάδι ή κόκκινο µε λευκές ρίγες για τους νέους και βυσσινί για τους µεγαλύτερους ή όπως στο Μ.Ζαλούφι κόκκινο για τους νέους, βυσσινί για τους µεσήλικες και µαύρο για τους ηλικιωµένους. Χαρακτηριστικό γνώρισµα των ανδρικών ενδυµασιών της Θράκης είναι το κεφαλοκάλυµµα. Πρό-κειται για ένα µαύρο ή σκουρογάλαζο ζωνάρι, µήκους περίπου 2 µέτρων, µάλλινο ή βαµβακερό, το οποίο τύλιγαν ολόγυρα στο κεφάλι, αφήνοντας να κρέµεται στην πλάτη η µία κροσσωτή άκρη. Το κάλυµµα αυτό λεγόταν σάλι ή σερβέτα και αντικαταστάθηκε από το καλπάκι, µαύρο βελού-δινο ή αστρακάν καπέλο µε δύο κουµπιά. Στο καλπάκι συνήθιζαν να σκαλώνουν ένα ροµβοειδές ή στρογγυλό χάντρινο κόσµηµα. (http://users.sch.gr/athanasiadi/thrakiki/foresies.htm)

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

∆ευ Τρι Τετ Πεµ Παρ Σαβ Κυρ

1 2 3

4 5 6 7 8 9 10

11 12 13 14 15 16 17

18 19 20 21 22 23 24

25 26 27 28 29 30 31

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

ΝΥΦΙΑΤΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ ΚΥΜΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ (20ος αιώνας) Η ενδυµασία της συνηθιζόταν ως γιορτινή και νυφική, κατά την τελευταία περίοδο, από του 1850 και µετέπειτα, στην κωµόπολη της Κύµης, όπως και στο επίνειό της και στους παραθαλάσσιους συνοικισµούς. Χαρακτηριστικό γνώρισµα της ενδυµασίας είναι η παντε-λής σχεδόν έλλειψη κοσµηµάτων, ενώ οι Κυµαίοι ήταν ναυτικοί εµπορευόµενοι και πολύ εύποροι. Μοναδικό της κόσµηµα ήταν το θηλυκωτάρι, οι µεγάλες πόρπες της ζώνης. Την ενδυµασία αποτελούν τα εξής τµήµατα: Τα δύο καλά πουκάµισα, απ’ αυτά το εσωτερικό, λεπτό βαµβακερό, το τιριπλένιο, µε πλα-τειές µάνικες φτάνει κάτω απ’ το γόνατο. Το δεύτερο, το εξωτερικό, το νταµωτό, ολοµέ-ταξο, µε επίσης πλατειές µάνικες. Φτάνει πάνω από το γόνατο, και πολλές φορές χαµηλό-τερο από τη µέση για οικονοµία, αν και οι Κυµαίοι καλλιεργούσαν άφθονα το κουκούλι και κατεργάζονταν το µετάξι, υφαίνοντας οι ίδιες πλήθος εκλεκτών µεταξωτών για εξαγω-γή σε πολλά λιµάνια της Ελλάδας και κατεξοχήν στη Σαλαµίνα και δια µέσου αυτής στα Μέγαρα, την Αθήνα και τα χωριά της Αττικοβοιωτίας. Πάνω απ’ τα πουκάµισα πέφτει το µισοφόρι, που απαιτεί είκοσι πήχεις υφάσµατος, πλα-τύτερο, µε πάρα πολλές πτυχές στη µέση, για να φουσκώνει το εξωτερικό φόρεµα. Το ντούλα φουστάνι, το εξωτερικό, είναι παραλλαγή των φουστανιών της Σαλαµίνας, Μεγά-ρων κ.λ.π. Οι πτυχές του στηρίζονται σε µπούστο χωρίς µανίκια και έχει µόνο µία πλατιά πιέτα, το ανέβασµα, πλάτους 0,12 µ. κάτω απ’ το γόνατο, που βοηθά στο να φουντώνει το ένδυµα. Πάνω απ’ αυτό φοριέται η γουνέλα, κοντός επενδύτης, που φτάνει κάτω απ’ τη µέση, µέ-χρι την κοιλιά. Η καλοκαιρινή γουνέλα γινόταν από βελούδο ή από µεταξωτό ύφασµα, το γιαλαµπί, και η χειµερινή, από τσόχα λαδοπράσινη. Τα µαλλιά διαρρυθµίζονταν σε χωρίστρα και δύο πλεξίδες, στις οποίες πρόσθεταν και ξέ-να µαλλιά για να γίνουν µακρύτερες και στολίζουν πλούσια τα νώτα. Πέφτουν κάτω από τη µέση. Το κεφάλι σκεπάζει το τσεµπέρι, λεπτό κίτρινο µεγάλο µαντήλι µε πολύχρωµη µεταξωτή δαντέλα (µπιµπίλα) Απ’ το σχήµα της δαντέλας ονόµασαν πούλιες τα τµήµατα που αποτε-λούν τη δαντέλα και στολίζουν το κεφαλόδεσµα.

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

∆ευ Τρι Τετ Πεµ Παρ Σαβ Κυρ

1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21

22 23 24 25 26 27 28

29 30

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑ∆Α ΦΟΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ∆ΕΣΦΙΝΑΣ (20ος αιώνας)

Η επίσηµη γυναικεία φορεσιά περιλάµβανε το µισοφόρι από λευκό βαµβακερό ύφασµα µε µανίκια που κατέληγε σε δαντέλα ή κοφτό φεστόνι. Το εξωτερικό φόρεµα που λεγόταν πουκάµισο και ήταν από διαφανές µεταξωτό, χρώµατος µπεζ µε λαιµόκοψη. Το σιγκούνι από ειδικό χοντρό ύφασµα που λεγόταν σεγκούνα, υφασµένο στον αργαλειό, αµάνικο, ανοικτό στο στήθος που έδενε µε δυο κορδόνια, µε µύτες στολισµένες µε συρίτι-α στο πίσω µέρος που ήταν πεταχτό. Στο ύψος της περιφέρειας υπήρχαν δυο τρύπες για την υποδοχή του ζωναριού. Το ζωνάρι ήταν κόκκινη τσόχα για την ελεύθερη γυναίκα και από µαύρο µάλλινο υφαντό για την πα-ντρεµένη. Η ποδιά από µπορντώ βυσσινί βελούδο που έδενε στο κλείσιµο του σεγκουνιού. Κεντηµέ-νη µε ανεβατό πλακέ και ριζοβολιά από χρυσή κλωστή και πούλιες. Το σχέδιο συνήθως περιλάµβανε κλάρες, λουλούδια, πουλιά αγγελάκια και κάλυπτε το κάτω µέρος της πο-διάς. Η ζώνη της ποδιάς (ποδιόσνο) από βελούδο κεντηµένο µε τον ίδιο τρόπο. Το κεφα-λοµάντηλο από άσπρη µπαµπακέλα, τετράγωνη που δενόταν στο πάνω µέρος του κεφα-λιού και στερεωνόταν πίσω. Χαρακτηριστικό της γνώρισµα τα κουµπουρέλια από µεταξο-βάµβακο τοποθετηµένα στο σηµείο που δένονταν το µαντήλι. Το σύνολο ολοκληρώνεται από λευκές βαµβακερές κάλτσες που αντικατέστησαν τις µάλ-λινες ενώ τον παλιό καιρό φορούσαν πλουµισµένα τσαρούχια των οποίων τα χρώµατα ήταν ανάλογα µε την ηλικία. Αργότερα αντικαταστάθηκαν από µαύρα δετά παπούτσια τις γιορτές και τα «µέστια» για κοινωνικές συγκεντρώσεις και το καλοκαίρι.. Τα µέστια ήταν σαν παντόφλες, σολιασµένα µε λάστιχο, καµωµένα µε µαύρη σεγκούνα και πλαϊνά µε δέρµα που τα περνούσαν βερνίκι. Απαραίτητο συµπλήρωµα ήταν το χειροµάντηλο από λευκό ύφασµα τοποθετηµένο στην αριστερή εξωτερική πλευρά του σεγκουνιού. Τα κοσµήµατα ήταν προαιρετικά ανάλογα µε την οικονοµική δυνατότητα της καθεµιάς. Η καρφίτσα έκλεινε το µισοφόρι, στο λαιµό φορούσαν αλυσίδες, φλουριά και σταυρούς ενώ το άνοιγµα του σεγκουνιού το κούµπωναν µε συρµατερές ή σκαλιστές ασηµένιες πόρπες. (http://foyrna-eurutanias.blogspot.gr/2011/01/h_29.html)

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

∆ευ Τρι Τετ Πεµ Παρ Σαβ Κυρ

1 2 3 4 5

6 7 8 9 10 11 12

13 14 15 16 17 18 19

20 21 22 23 24 25 26

27 28 29 30 31

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

ΒΟΡΕΙΕΣ ΣΠΟΡΑ∆ΕΣ –ΣΚΟΠΕΛΟΣ (20ος αιώνας)

Στο νησί υπάρχουν επτά διαφορετικές ενδυµασίες. Η νυφική ( Στόφα ) είναι η κυριότερη µε επιρροές από την δύση και παίρνει την οριστική µορφή το 18ο αιώνα µε πλούσιο στο-λισµό στο στήθος και στο κεφάλι. Το εξωτερικό µακρύ πολύπτυχο αµάνικο φόρεµα είναι γνωστό µε πολλές ονοµασίες, όπως φ΄στάνα , στόφα, άσπρη βόλτα και Μόρκο ή βόλτα, το νυφιάτικο και πιο επίσηµο φουστάνι (φ'σταν) της Σκοπέλου, µαζί µε τη στόφα, από την οποία διαφοροποιείται λόγω του κεντητού του ποδόγυρου. Πρόκειται για φουστάνι ανα-γεννησιακού τύπου, µε τιράντες, φαρδιά πτυχωτή φούστα από µαύρο ατλάζι και κεντητό φαιοπράσινο ποδόγυρο. Κάτω από το στρογγυλό άνοιγµα του στήθους ο υποτυπώδης µπούστος έχει ύψος µόλις 1,5εκ., ενώ στην πλάτη, κάτω από τις τιράντες, φτάνει τα 10εκ. Στην πίσω αριστερή πλευ-ρά υπάρχει µικρό άσπρο κουµπάκι για το κούµπωµα της τιράντας και µπροστά, στο ύψος των ώµων, µικρή θηλιά. Εσωτερικά, ο µπούστος είναι φοδραρισµένος µε υπόλευκο βαµβακερό ύφασµα. Η φούστα είναι πτυχωµένη σε αναρίθµητες πτυχές, µε πλάτος µικρότερο από 1εκ. Ο ολοκέντητος ποδόγυρος έχει ύψος 53εκ. και είναι φοδραρισµένος µε αστάρι. Είναι φτιαγµένος από πέ-ντε φύλλα (1,13-1,32µ.) τοποθετηµένα οριζόντια "κόντρα" και έχει περιφέρεια 6,34µ. Το φυτικό µοτίβο του κεντήµατος είναι µεγάλο, µε έντονα χρώµατα. Αναπαριστά γλάστρα µε λουλούδια, σε παραλλαγή του διακοσµητικού µοτίβου της στόφας. Την πολυχρωµία του κεντήµατος, µε πλακέ βελονιά, φτιάχνουν το έντονο χρυσοκίτρινο (γλάστρα), το φωτεινό πράσινο (κλαδιά), το βυσσινί, το ροδί και το άσπρο (λουλούδια). Τα µοτίβα είναι ανά δύο σειρές παράλληλα, έτσι που δεν µένουν ενδιάµεσα κενά και ο ποδόγυρος καλύπτεται σχε-δόν ολόκληρος. Τέσσερα είναι τα εσωτερικά φορέµατα : η µικρή και η µεγάλη φουστάνα , το µαλακόφι – είδος κρινολίνου- και το κολοβόλι, ίδιο σε σχήµα µε την εσωτερική φου-στάνα. Στη συνέχεα το ανετοράλι, ένα άσπρο, πολύ κοντό, µεταξωτό πουκάµισο µε χρυ-σές δαντέλες και κεντήµατα, και από πάνω η φουστάνα. Ο κοντός βελούδινος µπούστος λέγεται µπαµπουκλί και τα µανίκια του µπρουµάνικα, που ανασηκώνονται για να φανούν τα τυµπάδοξα, δηλαδή ο εσωτερικός διάκοσµος.. Το µπαµπουκλί συγκρατεί η κολαϊνα, είδος µικρής χρυσοκέντητης τραχηλιάς. Στο κεφάλι πρώτα τοποθετείται ο µπουνές, είδος φιλέ από µαύρο µαλλί µπουκλέ, και µετά µπαίνει το καβούκι, είδος στρογγυλού τεπέ που στερεώνεται µε ένα χρυσοκέντητο υποσι-αγόνιο, το χρυσοκαπ΄τσέλι. Στο δεξιό τµήµα του µπουνέ στερεώνεται η σάλπα , στολίδι από άσπρο ατλάζι και χρυσά κεντήµατα. Ο µπουνές καλύπτεται από τσιτσάκια, χρυσά κορδόνια µε τιρτίρ και πούλιες, που η άκρη τους σχηµατίζει προς τη δεξιά πλευρά ένα άνθος. Στο τέλος τοποθετείται η τούλινη µαντίλα ∆ιακοσµητικά: Στο στήθος τα πλουσιο-κόριτσα φορούσαν µια καρφίτσα που ονοµαζόταν κορώνα. Στα χέρια άσπρα ή µαύρα γά-ντια χωρίς δάκτυλα για να φαίνονται τα δακτυλίδια. Στα πόδια τις κουντούρες πασουµάκι-α χρυσοκέντητα που µε το ζόρι χωρούσαν στα πόδια. ( h t t p s : / / w w w . f a c e b o o k . c o m / m e d i a / s e t / ? s e t = a . 3 7 3 9 68152712611.1073741835.364679226974837&type=3)

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

∆ευ Τρι Τετ Πεµ Παρ Σαβ Κυρ

1 2

3 4 5 6 7 8 9

10 11 12 13 14 15 16

17 18 19 20 21 22 23

24 25 26 27 28 29 30

31

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

ΑΡΡΑΒΩΝΙΑΣΜΕΝΗ ΕΝ∆ΥΜΑΣΙΑ Υ∆ΡΑΣ (20ος αιώνας) Καρµάνι-βράκα: Ευρύχωρη & εφαρµοστή στις κνήµες και στους µηρούς και περισσεύ-ουσα στους γλουτούς. Αρχικώς αναφέρεται ώς κυλόττα ή φελέσσι. Με την πάροδο των ετών µετεξελίχθηκε στην νησιώτικη βράκα ή καραµάνι. Στην µέση του σώµατος, ζωνόταν µε χονδρό κορδόνι. Τα κυριότερα χρώµατα του Υδραϊκού Καραµανιού, ήταν το Μπλέ Ουρανί καθώς και το Σκούρο Σοκολατί . Φανέλλα Μάλλινη: Πλεκτή & µάλλινη, λευκής αποχρώσεως, απαραίτητη για την κατα-πολέµηση των ρευµατισµών, κάλυπτε τον κορµό και τα µανίκια. Φανέλλα Βαµβακερή: Συνήθως χρώµατος ερυθρού για να προκαλεί αντίθεση µε το µε-ταξωτό – λευκού χρώµατος- πουκάµισο. Φοριόταν πάνω από την λεύκη φανέλα των ρευ-µατισµών. Κάλτσες ή Τσουράπες: Μακριές κάλτσες που κάλυπταν τα γόνατα και έφθαναν έως το ύψος των κνηµών, πλεγµένες στις πέντε βελόνες µε κλωστή λινή ή µάλλινη. Παπούτσια: 1)Καραµανάδικες γόβες (συνήθως µαύρου χρώµατος) µε µαύρο διπλό κορ-δελάκι µπροστά, ταιριαστές και εφαρµοστές στο πόδι, µετεξέλιξη των τσαρουχιών. 2)Μονά. Ευκολόχρηστα παπούτσια εργασίας κατασκευασµένα από δέρµα προβάτου ή κατσικιού .Άλλο υλικό κατασκευής ήταν η χονδρή τσόχα. 3) ∆ιπλά ή Βίδελα. Κατασκευα-σµένα από δέρµα βοδινό, ακριβής ποιότητας. 4) Κουνδουρα Κούντουρα). Υποδήµατα, χαρακτηριστικά της ενδυµασίας του χωριού Κούντουρα της Μεγαρίδας. Υποκάµισο: Φαρδύ και µεγάλο µε µεγάλα και φαρδιά µανίκια (χωρίς µανικέτια), από µε-ταξωτό ύφασµα (ουγιωτό καλαµατιανό), συνήθως χρώµατος λευκού ή κρέµ..Στο ύψος του λαιµού (παρέµενε ανοικτός) δενόταν µε φιόγκο µε µεταξωτά κορδονέττα. Ζωνάρι: Μεγάλου µήκους και µεγάλου φάρδους (µακριά ταινία), τυλιγόταν πολλές βόλ-τες πέριξ της µέσης. Στο τελείωµά του, συνήθως ήταν κεντηµένα κρόσσια τα οποία κρέ-µονταν από την µία πλευρά προσδίδοντας λεβεντιά. Τα κυριότερα υφάσµατα του Ζωνα-ριού ήταν το µάλλινο πλεκτό λευκού χρώµατος (καθηµερινή χρήση) και µεταξωτό πολύ-χρωµο ριγωτό (επίσηµη ενδυµασία). Επί του ζωναριού, στηριζόταν ο οπλισµός των Υ-δραίων Ναυτικών (Υδραϊκή µαχαίρα ή τα επαναστατικά κουµπούρια). Γελέκο: Βελούδινο, σταυρωτό µαύρου ή κυανού χρώµατος όλων των αποχρώσεων. Στο-λισµένο µε κορδονέττα διαφόρων σχηµάτων και συµπλεγµάτων. Η πίσω όψη του γελέκου ήταν χρώµατος κυρίως µαύρου και δενόταν σφικτά από πάνω έως κάτω µε χονδρά κορδο-νέττα. Εσωτερικά ήταν χρώµατος αλικό βυσσινί. Τα κουµπιά του γελέκου ήταν πλεκτά, χρώµατος µαύρου και σχήµατος µεγέθους κερασιού, ραµµένα συνήθως σε πλάγια γραµµή και κορδονέττα. Τζάκα ή Καππότα ή Κάππα: ∆ερµάτινη ή µάλλινη, φοριόταν κρεµαστή και κάλυπτε είτε και τους δύο ώµους είτε τον ένα µόνο ώµο, κατά προτίµηση τον αριστερό. Σκούφος:Μάλλινος, είτε πλεκτός είτε γούνινος έκ της Ρωσίας (επίσηµη ενδυµασία). Άλικο κόκκινο Φέσι: Καθηµερινής χρήσης. 1)Τουρλωτό & ψιλό σαν πύργος, µε µαύρη από κορδονέττο πλούσια φούντα. 2)Τσακισµένο προς τις δύο πλευρές (σαν δίκωχο) µε τις δύο πλευρές κατά τους ώµους και την φούντα σκορπισµένη ανεµιστά προς τον δεξιό ή προς τους δύο ώµους από τα πίσω προς τα µπρός.(http://hydra-hydrea-hydroussa.blogspot.gr/2012/08/blog-post.html)

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

∆ευ Τρι Τετ Πεµ Παρ Σαβ Κυρ

1 2 3 4 5 6

7 8 9 10 11 12 13

14 15 16 17 18 19 20

21 22 23 24 25 26 27

28 29 30

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

ΦΟΡΕΣΙΑ ΚΡΗΤΗΣ (20ος αιώνας)

Οι Κρήτες για δύο αιώνες µετά την βενετσιάνικη κατάκτηση (1204) συνέχισαν να κρα-τούν το βυζαντινό ένδυµα που φόρεσαν µετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Σα-ρακηνούς (961). Κατόπιν αρχίζουν να ντύνονται µε τη βενετσιάνικη µόδα. Η ανδρική παραδοσιακή φορεσιά µε τη βράκα, το γελέκι, το «µεϊτάνι» και τα «στιβάνια» κάνει την εµφάνισή της στις αρχές του 16ου αιώνα. Η προέλευση της βράκας απασχόλησε πολλούς. Η άποψη ότι η βράκα ήταν άγνωστη στην Κρήτη πριν από την τουρκική κατά-κτησή της δεν είναι εξακριβωµένη. Το πιο πιθανό είναι να παρέλαβαν οι Κρητικοί µια µορφή βράκας από τους πειρατές της Αλγερίας ή της Τύνιδας, καθώς είχαν έλθει σε κά-ποια σχέση. Και αυτοί όµως την είχαν πάρει από τους Καβίλους της ορεινής περιοχής Τζουρτζούρα της Αλγερίας, και συγκεκριµένα από την φυλή των Ζουάβα, η οποία αποτε-λεί κλάδο της µεγάλης Βερβερικής φυλής, η οποία παραδοσιακά προµήθευε πολεµιστές στο Αλγέρι και στην Τύνιδα. Αξιοπρόσεκτη είναι η καταπληκτική οµοιότητα της παραδο-σιακής ανδρικής κρητικής φορεσιάς µε την παραδοσιακή φορεσιά των ανδρών της φυλής των Ζουάβα. Η σκολινή ανδρική φορεσιά περιλαµβάνει τα εξής τεµάχια: βράκα, κάλτσες, γελέκι , «µεϊτάνι», «καπότο», που-κάµισο, ζώνη, σπαστό φεσάκι, ή «σαρίκι», ασηµοµάχαιρο, «καδένα» και «στιβάνια». Το χαρακτηριστικό στοιχείο της φορεσιάς είναι η βράκα. Στη ∆υτική Κρήτη την ονοµάζουν «κάρτσα», ενώ στην ανατολική «σ(χ)ιαλβάρι». Επικράτησε, όµως, σε ολόκληρη την Κρήτη να λέγε-ται, χρησιµοποιώντας τον πληθυντικό των όρων, βράκες ή «σαλβάρια» και να εννοείται µε αυτό, το σύνολο της φορεσιάς. Το παραδοσιακό γιορτινό πουκάµισο του Κρητικού, υφαντό, µεταξωτό ή βαµβακερό, έχει χρώµα κυρίως άσπρο. Βέβαια, φορέθηκαν πουκάµισα και σε άλλους χρωµατισµούς, όπως φορέθηκαν και πουκάµισα ριγέ ή καρό. Ποτέ, όµως, δεν φορούσαν οι Κρητικοί µαύρο πουκάµισο στους γάµους, στους αρραβώνες, στα βαπτίσια, στις χαρές, στις γιορτές και στα πανηγύρια, γιατί ήταν δείγµα πένθους, «θλιπτικό». Το παραδοσιακό κεφαλοκάλυµµα της φορεσιάς είναι το κόκκινο σπαστό φεσάκι µε τη µαύρη φούντα ή το «σαρίκι» µε την µορφή της µεγάλης µαντήλας. Μέχρι την εποχή του Μεσοπολέµου οι Κρητικοί φορούσαν κυρίως το σπαστό κόκκινο φεσάκι µε τη µακριά φούντα, το οποίο, να τονίσουµε ότι, δεν έχει καµιά σχέση µε το κωνοειδές φέσι των Τούρκων. Παράλληλα φορούσαν και το µεγάλο µαντήλι, που πριν πάρει το τούρκικο όνοµα «σαρίκι» λεγόταν «πέτσα». Είδος «πέτσας» φορούσαν οι Κρητικοί από τα τέλη του 15ου αιώνα. Την τύλιγαν στο κεφάλι τους και άφηναν τις άκρες να πέφτουν στους ώµους, εµπρός και πίσω. Το σαρίκι (µαντήλα), παλαιότερα, ήταν ένα µακρόστενο µεταξωτό πολύχρωµο µαντήλι, το περίφηµο» «λαχουρί» µε το οποίο αρκε-τοί Κρήτες τύλιγαν το σπαστό κόκκινο φεσάκι τους. (http://www.tsouchlarakis.com/KRITIKESFORESIES.htm)

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

∆ευ Τρι Τετ Πεµ Παρ Σαβ Κυρ

1 2 3 4

5 6 7 8 9 10 11

12 13 14 15 16 17 18

19 20 21 22 23 24 25

26 27 28 29 30 31

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (20ος αιώνας) Η καραγκούνικη φορεσιά έχεις τρεις διαφορετικές παραλλαγές. Τη φορεσιά της Καρα-γκούνας από τους Σοφάδες- Παλαµάς και των γύρω χωριών, τη φορεσιά της Καρδίτσας- Τρικάλων και των γύρω χωριών τους και τη φορεσιά των Καραγκούνων στα χωριά Αγία Κυριακή και Μεγάλα Καλύβια Τρικάλων. Τις παραλλαγές αυτές θα τις δούµε σε κάθε κοµµάτι της φορεσιάς χωριστά και όχι συνολικά, γιατί µερικά κοµµάτια της φορεσιάς εί-ναι ίδια σε δύο ή και στις τρεις περιοχές. Το εξωτερικό κοµµάτι της φορεσιάς, ο σαγιάς, χαρακτηρίζει τη φορεσιά της γυναίκας Κα-ραγκούνας. Οι σαγιάδες είχαν όλοι το ίδιο σχήµα, κατακόρυφα ανοιχτοί µπροστά και ήταν πάντοτε χωρίς µανίκια. Από τις διαφορές στον κεντητικό διάκοσµο και στο χρώµα τους διαχωρίζουν τα Καραγκουνοχώρια σε τρεις περιοχές. Η πρώτη παραλλαγή συνηθιζόταν στα κεφαλοχώρια Σοφάδες- Παλαµάς και στα γύρω τους χωριά και διαφέρει από το σαγιά της Καρδίτσας στο διάκοσµο. Ο σαγιάς της Καρδίτσας είναι η δεύτερη παραλλαγή, η ο-ποία φοριόταν και απ’ όλα τα χωριά του νοµού Τρικάλων, εκτός από την Αγία Κυριακή και τα Μεγάλα Καλύβια, όπου συναντούσαµε την τρίτη παραλλαγή. Εδώ ο σαγιάς διέφε-ρε στο ράψιµο και στο χρώµα από τις δύο προηγούµενες παραλλαγές.

Η γυναικεία Καραγκούνικη φορεσιά αποτελούταν από:

• τη φανέλλα µε τα χερότια,

• το ποκάµισο,

• την τραχηλιά,

• τον κοντοσαγιά (Καρδίτσα) ή χαµπλουσαγιά (Τρίκαλα) ή το καβάδι (Σοφάδες- Παλα-µάς),

• τα καβαδοµάνικα (Καρδίτσα+ Τρίκαλα),

• τους σαγιάδες,

• τις ποδιές,

• το ζουνάρι ή τη χρυσοκέντητη ζώνη,

• το γκιουρντί (Καρδίτσα+ Τρίκαλα) ή το σιγκούνι (Σοφάδες- Παλαµάς),

• τη φλοκάτα (Καρδίτσα+ Τρίκαλα) ή το φλοκάτο (Σοφάδες- Παλαµάς),

• τα τσιρέπια και

• τα κορδέλια.

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

∆ευ Τρι Τετ Πεµ Παρ Σαβ Κυρ

1

2 3 4 5 6 7 8

9 10 11 12 13 14 15

16 17 18 19 20 21 22

23 24 25 26 27 28 29

30

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

ΝΥΦΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΟ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΗΣΣΟΥ (20ος αιώνας)

Η φορεσιά διακρίνονταν σε καθηµερινή, γιορτινή και νυφική. Τα τµήµατά της µοιάζουν µε τα τµήµατα των στολών της Αττικής, Ελευσίνας, Τανάγρας, Αταλάντης, Αράχωβας κλπ. Όπως και σε κείνες έτσι και σ’ αυτή κύριο τµήµα τους είναι το σιγκούνι που δεν απο-χωρίζονταν ποτέ οι γυναίκες ακόµη και στον ύπνο τους. Το θεωρούσαν ντροπή να δεί ο άντρας γυναίκα χωρίς σιγκούνι. Η καθηµερινή φορεσιά είχε διαφορά από την γιορτινή και τη νυφική κυρίως στα κεντή-µατα. Η καθηµερινή ήταν εντελώς σκέτη και είχε ολίγα ή και ελάχιστα κεντήµατα, ενώ η γιορτινή και η νυφική είχαν πολλά µεταξωτά κεντίδια σε όλα τα τµήµατά τους. Τη φορεσιά αποτελούν: Ο κεφαλόδεσµος αποτελείται από το τσεµπέρι, τη µαντήλια και τη µπόλια ή το µεσάλι. Τα κοσµήµατα είναι: Οι αλυσίδες ή τα λεντίκια, η καδένα µε τον σταυρό, τα καρφιτσάλια (οι καρφίτσες), τα πετάλια (βραχιόλια). Το µισοφόρι, που βάζουνε πρώτο πρώτο είναι το εσωτερικό πουκάµισο. Μαλοµπάµπακο, είχε φύλλα φαρδιά και λοξά και χρώµα ολόλευ-κο. Ο µπούστος το διµινό, είναι κοντός, παρόµοιος στο σχήµα µε το τζάκο της Αττικής κλπ., συγκρατεί τα κεντητά µανίκια που φθάνουν ως τον αγκώνα, τα πανωµάνικα. Έχει κι’ αυ-τός στα µανίκια όµορφα και ιδιόρρυθµα κεντήµατα. Τα κατωµάνικα, είναι τα µανίκια που πέφτουν κάτω από τα πανωµάνικα του διµινού και στερεώνονται πρόχειρα στα µανίκια του. Έχουν κι’ αυτά όµορφα ιδιότυπα κεντήµατα, όµοια στα σχέδια µε τα κεντήµατα που έχουν τα πανωµάνικα. Κι αυτά καταργήθηκαν όταν βάλανε µανίκια στο ποκάµισο. Το σι-γκούνι ή η σιαγκούνα ήταν ολόασπρη και µακριά. Η τραχηλιά, δεν έλειπε ποτέ από καµιά φορεσιά. Ήταν γινωµένη από ύφασµα µπαµπακε-ρό, πανί δίµιτο του αργαλειού κι’ είχε όµορφα γεωµετρικά σχέδια κεντηµένα µε µετάξια, σε παλιότατη παράδοση και ιδιόρρυθµα σχέδια. Η ποδιά, δεν έλειπε κι’ αυτή ποτέ από τη φορεσιά. Ήταν από πανί δίµιτο του αργαλειού. Το σχήµα της και ο στολισµός της αποτελούν υπόδειγµα µοναδικό ανάµεσα στις ελληνι-κές ποδιές. Η καλή νυφική ποδιά είχε σχέδιο κολονάτο που έµοιαζε µε του ποκάµισου. Ο κεφαλόδεσµος. Τον καθηµερινό τον αποτελούσαν το τσεµπέρι και η µαντίλια. Το τσε-µπέρι, µπαµπακερό µαντίλι µε σταµπωτά λουλούδια, το δίπλωναν τριγωνικά και το φο-ρούσαν µε τις άκρες στριφογυρισµένες γύρω από το κεφάλι. Πάνω από το τσεµπέρι έπεφτε η µαντίλια. Η νύφη κι’ όλες οι άλλες γυναίκες στο γάµο, στα πανηγύρια, στις µε-γάλες γιορτές, τα Χριστούγεννα, τη Λαµπρή, στις γιορτές των ανδρών τους, φορούσαν πάνω από το τσεµπέρι τη µπόλια ή το µεσάλι. Η µπόλια ή το µεσάλι, είχε µεγάλη διάδοση γύρω σ’ όλη την περιφέρεια. Η µπόλια ή το µεσάλι γινόταν από µπαµπακερό δίµιτο ύφασµα που είχε πλάτος 0.35 Τα πλατειά µεταξωτά κεντήµατα στις δύο άκρες της µπόλιας πιάνανε όλο το πλάτος του υφά-σµατος. Το κέντηµα και τα κρόσσια ήταν ολοµέταξα σε ποικίλα χρώµατα, συνήθως ολο-κόκκινα ή καφέ σκούρα, πράσινα κλπ. (http://argolikivivliothiki.gr/)

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

∆ευ Τρι Τετ Πεµ Παρ Σαβ Κυρ

1 2 3 4 5 6

7 8 9 10 11 12 13

14 15 16 17 18 19 20

21 22 23 24 25 26 27

28 29 30 31

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ ΝΥΦΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ ΑΠΌ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΖΑΛΟΥΦΙ (20ος αιώνας)

Σε πολύ κλειστές γεωργικές οµάδες που η κοινωνική οργάνωση οριοθετεί αυστηρά τους ρόλους των δύο φύλων, η γυναικεία ενδυµασία που διαµορφώνεται είναι αυστηρή ως προς γραµµή της και αδρή ως προς τα υλικά της κατασκευής της. Αντιπροσωπευτικός τύπος η ενδυµασία του Ζαλουφιού (Μακράς Γέφυρας). Το Ζαλούφι (κεφαλοχώρι) βρισκόταν βορειανατολικά της Μακράς Γέφυρας (Οζούν Κιουπρού) και εκκλησιαστικά υπαγόταν στην Μητρόπολη ∆ιδυµοτείχου. Η Γυναικεία φορεσιά του Ζαλουφιού φορέθηκε σε µεγάλο αριθµό χωριών της περιοχής . Τα υλικά για την κατασκευή της ενδυµασίας αυτής είναι όλα δικής τους παραγωγής. Μό-νες τους σι γυναίκες ύφαιναν, έκαναν το σαγιάκι και έβαφαν σε χρώµατα µαύρο, καφέ σκούρο (λιζαρένιο) ή κόκκινο. Η φορεσιά αποτελούνταν από: •Το µακρύ πουκάµισο (το χιµίς) από λευκασµένο χοντρό βαµβακερό ύφασµα, µε «γραµµένα» (υφαντά κεντήµατα) στον ποδόγυρο και κεντήµατα στα µανίκια (σταυροβελονιά) • Το σχετικά στενό αµάνικο µονοκόµατο σαγιακένιο φουστάνι σε χρώµατα µαύρο, καφέ, βυσσινί, που κεντιόταν µε λευκό ελαφρά κλωσµένο βαµβάκι και χρωµατιστά µαλλιά, στον ποδόγυρο και ελάχιστα στην τραχηλιά. Το φουστάνι στο Ζαλούφι ήταν πάντα µαύρο ή σκούρο βυσσινί. Το ολοκόκκινο φοριόταν όταν η κοπέλα έφτανε σε ηλικία γάµου (15-16 ετών). Το νυφικό ήταν πάντα µαύρο κεντηµένο µε βαµβακερές κλωστές. • Το µάλλινο δίµιτο φαρδύ ζωνάρι, µαύρο µε λεπτές ρίγες στο υφάδι. • Οι ποδιές που λεγόταν «ποδέ» διαφέρουν από χωριό σε χωριό. Στο Ζαλούφι οι ποδιές είναι κατηφένιες (βελούδινες) µε στεφανάκια από λουλούδια κεντηµένα. •Το Τερλίκ ή Μοχαέρι. Το πιο εντυπωσιακό κοµµάτι της ενδυµασίας αυτής είναι το τερλίκ ή µοχαέρι, µακρύ πανωφόρι από µάλλινο δίµιτο µε µανίκια µακριά που ανα-σκουµπώνονται στον αγκώνα, για να φανεί το κέντηµα καµωµένο σε πρόσθετο βαµβακε-ρό ύφασµα. Το τερλίκ έχει πλούσιο κέντηµα µε λευκό βαµβάκι και χρωµατιστά µαλλιά στα δύο µπροστινά φύλλα, ολόγυρα στον ποδόγυρο, στην πλάτη και σε όλες τις ραφές. Πάνω στο τερλίκ κεντούν «ανάρια-ανάρια» (αραιά) διάφορα σχήµατα. Ο ανάγλυφος όγκος των αφηρηµένων σχηµάτων κάνει τον επενδυτή εντυπωσιακό και µοναδικό. Το «µικρό µοχαέρι» που θα το φορέσει την ηµέρα του γάµου, το «µεγάλο µοχαέρι» που θα το φορέσει τις µεγάλες µέρες (γιορτές) των Χριστουγέννων, τις Αποκριές, Πάσχα και τη «σιγκούνα» που θα τη φορέσει µετά τα 45 της χρόνια και µ’ αυτή θα την θάψουν, για να κλείσει έτσι τον κύκλο της ζωής της • Στο κεφάλι φορούσαν ένα κόκκινο σκουφάκι µε υποσαγώνιο το µαγγούρι, που σκεπαζό-ταν όλο από το καφέ ή σκούρο βυσσινί µαντίλι, το τσεµπέρι Κάτω από την µαντίλα στε-ρέωναν (στο µαγγούρι) σειρές φλουριά και σταυρούς που κρέµονταν στο µέτωπο. • Στα πόδια οι νύφες φορούσαν τα λευκά σαγιακένια καλτούνε, στολισµένα µε χρωµατι-στά γαϊτάνια από τον τερζή (ράφτη). Καθηµερινά φορούσαν γουργουνουτσάρουχα όπως και οι άνδρες, και τις Κυριακές και τις γιορτές κουντούρες (κλειστά δερµάτινα παπούτσι-α).(http://users.sch.gr/athanasiadi/thrakiki/foresies.htm)

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ∆ΡΑΜΑΣ

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ

∆ΡΑΜΑΣ

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ

∆ΡΑΜΑΣ