ogretiakademi

)

2014

kpsseğitimbilimleri Türkiye’nin

En Çok SatanDers Notları

GELİŞİMPSİKOLOJİSİ

Mustafa Alkan serisiogretiyoruz

)

ogretiakademi

)

Mustafa ALKAN

Eğitim Bilimleri Gelişim Psikolojisi

ISBN 978-605-4966-05-9

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© Öğreti AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Öğreti Akademi’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları

satın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Mart 2014, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Demet TamerDizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul Kaymakçı

Kapak Tasarımı: Gürsel AvcıBaskı: Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi

Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15İSKİTLER/ANKARA

(0312-384 34 35)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 25744

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 425 90 90

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60İnternet: www.ogretiakademi.com

E-ileti: info@ogretiakademi.com

ÖN SÖZ

Arkadaşlar Öğretiyoruz serisi adını verdiğimiz ve Öğreti Akademi yayınları ile size ulaştırdığımız bu kitapla-

rımız değişen sınav sisteminde KPSS eğitim bilimleri yükünü azaltacak kalın modüler setlere

ihtiyaç gerektirmeyecektir.

Öğretiyoruz serimizde eğitim bilimlerini ders anlatımı tarzında özellikle pratik ve uyarıları ile daha iyi

anlayacak ve kafanızdaki soru işaretlerini gidermiş olacaksınız.

Bizi izlemeye devam edin eğitim bilimlerin de istediğimiz netleri yakalayın.

Hepinize 2014 KPSS ve diğer sınavlarınızda başarılar, huzurlu mutlu yarınlar diliyor, bana kat-

lanan ve zamanlarını ayıran eşim, Neslihan ALKAN’a ve oğlum Ahmet Bilal ALKAN’a ithaf ediyo-

rum...

Mustafa ALKAN

İÇİNDEKİLER

Ön Söz ............................................................................................................................................... iii

Gelişim Psikolojisi .............................................................................................................................. 1

Psikolojik Ekoller .......................................................................................................................... 3

Psikolojide Kullanılan Yöntemler ................................................................................................. 4

Gelişime Farklı Bakış Açıları ....................................................................................................... 7

Gelişimle İlgili Temel Kavramlar ................................................................................................... 8

Gelişimi Etkileyen Faktörler ........................................................................................................11

Gelişim Görevleri (Ödevleri) Modeli (Havighurst) ...................................................................... 18

Gelişim Alanları .......................................................................................................................... 20

Fiziksel (Bedensel - Psikomotor) Gelişim .............................................................................. 20

Bilişsel Gelişim ....................................................................................................................... 28

Dil Gelişimi ............................................................................................................................. 54

Kişilik Gelişimi ........................................................................................................................ 62

Bağlanma Kuramları ve Kimlik Türleri ............................................................................. 79

Modern (Çağdaş) Psikodinamik Kuramlar ...................................................................... 86

Ahlak Gelişimi ........................................................................................................................ 90

Mizah ve Oyun Gelişimi ......................................................................................................... 97

Benlik Gelişimi ....................................................................................................................... 99

Anne Baba Tutumları ..................................................................................................................... 103

Meraklısına Gözden Kaçamayan Bilgiler ....................................................................................... 104

KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 106

Gelişim

Psikolojisi

Öğretiyoruz

Eğı̇tı̇m Bı̇lı̇mlerı̇ Serisi

Gelişim Psikolojisi

GELİŞİM PSİKOLOJİSİPsikoloji nedir? İnsan ve hayvan davranışlarının nedenlerini ve nasıl oluştuğunu inceleyen, dav-

ranışların arka planında yer alan nedenleri anlamaya çalışan bilim dalıdır.Pratik: Psikoloji 1879 yılında Alman W. Wundt tarafından psikoloji laboratuvarının kurulmasıyla

bilim hâline gelmiştir.

PSİKOLOJİK EKOLLEREkollerle ilgili kısaca şunları bilseniz yeterlidir:

Yapısalcılık

→ W. Wundt

→ İçe bakış yöntemi

→ Zihnin yapısını incelemek

Davranışçılık

→ Watson, Pavlov

→ Çevre

→ Deney - gözlem - yaşantı

→ Boş levha (Tabula rasa)

→ İnsan nötr bir varlıktır.

Gestalt ekolü

Wertheimer, Koffka, Köhler

Bütün değerlidir.

Algı ve bellek

Tümdengelim

Pragnanz yasaları

(Bütün - Denge - Süreklilik)

Bilişsel yaklaşım

Piaget - Gagne

Biliş - algı - düşünme

Anlamlandırma

Deney - Gözlem

Nörobiyolojik yaklaşım

→ A. Meyer - Hebb

→ Beyin, nöron ve loblar

→ Sinaptik bağlar

→ Sinir sistemi, kan, hormon ve davranış ilişkisi

İşlevselcilik

→ J. Dewey

→ Çevreye uyum, fayda yarar

→ Problem çözme

→ Zihnin işlevleri

Psikodinamik yaklaşım

→ S. Freud

→ Bilinçaltı

→ Cinsellik - saldırganlık

→ İnsan doğası gereği kötüdür.

→ 0 - 6 yaş önemlidir.

→ İd - ego - süperego

→ Hipnoz, Rüya, Transferans

Hümanistik yaklaşım

→ Maslow

→ İnsan değerli ve biriciktir.

→ İnsan doğası gereği iyidir.

→ Koşulsuz kabul - empati saydamlık - güven

→ Kendini gerçekleştirme

→ İhtiyaçlar hiyerarşisi

→ Benlik algısı (Fenomenoloji)

Varoluşçu yaklaşım

→ R. May, Frankl, Kaam

→ Varoluş

→ Özgürlük

→ Şimdi burada olma

→ Öznellik

→ Özünü tanıma

→ Yaşamın anlamı, ölüm, yalnızlık

→

→→

→→

→

→

→

Öğretiyoruz Eğitim Serisi

4

PSİKOLOJİDE KULLANILAN YÖNTEMLER

A. Betimsel Yöntemler (Nitel)

Gözlem: Organizmanın davranışlarını doğal ve doğal olmayan ortamlarda izlemektir. Doğal ve sis-

temlidir.

Test: Bireyle ilgili bir özelliği ölçmek, bilmek amacıyla hazırlanmış, araçlardır. (Zekâ, kişilik, yetenek,

ilgi)

Anket: İnsanların belli bir konuda duygu, düşünce ve tutumlarını öğrenmek amacıyla hazırlanmış

soru listesidir.

Herkes üzerinde anket yapmak zor olduğu için seçilen grup üzerinde

anket uygulama ve sonucu genelleme örneklem alma yöntemidir.

PRATİK

Vaka inceleme: Birey ve davranışlarının ayrıntılı bir şekilde uzmanlarca incelenmesi ve bilgi toplan-

masıdır. Duyuşsal bir yardım olduğu için psikolojik danışmanlar uygulayabilir.

İçebakış (iç gözlem): Bireyin herhangi bir durum karşısındaki duygu ve düşüncelerini, iç dünyasını

gözlemesi ve danışmana yansıtması, anlatmasıdır.

Biyografi : Bir insanın başka birinin hayatını araştırmasıdır.

Etnografi k çalışma: Gelişim sürecinde toplumun inanç, değer, kültür ve ahlak yapısının gelişim

üzerindeki etkisini belirlemektir.

B. Deneysel Yöntemler (Nicel)

Deney: Herhangi iki değişken arasındaki neden sonuç ilişkisini belirlemek amacıyla kullanılan bi-

limsel yöntemdir.

Değişken: Ölçülebilen ve farklı değerler alabilen özelliklerdir.

Bağımsız değişken: Sonuca etki eden neden konumunda olan değişkendir.

Bağımlı değişken: Bağımsız değişkene bağlı olan ve araştırmanın sonucu olan değişkendir.

Ara değişken: Deneyde sonucu etkileyen diğer değişkenlerdir. (Yaş, cinsiyet, ortam)

Deney grubu: Üzerinde araştırma uygulanan gruptur.

Kontrol grubu: Üzerinde araştırma yapılmayan, sabit tutulan karşılaştırma grubudur.

Gelişim Psikolojisi

5

Alkolün kanser üzerindeki etkisini incelemek istediğimiz bir

deneyde iki grup alınır. 1. grup alkol kullanan, 2. grup kullanmayan

grup olsun. Daha sonra her iki gruba test tahlil yapılır ve birtakım

sonuçlara ulaşılır. Bu deneyde:

Bağımsız değişken → Alkol kullanma

Bağımlı değişken → Sağlık (Kanser - Hastalık)

Ara değişken → İnsanların yaşam şartları

Deney grubu → 1. grup

Kontrol grubu → 2. grup

ÖRNEK

C. İlişkisel Yöntem (Nicel)

Korelasyon (ilişki - bağıntı): iki değişken arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak belirlenmesidir.

İlişki – 1, + 1 ve 0 ile ifade edilir. O noktası ilişkinin yokluğudur. +1 yüksek pozitif ilişki, –1 yüksek negatif

ilişkidir. –, + ilişkinin yönünü belirler.

İlişki artar. İlişki artar.

Negatif ilişki

Pozitif korelasyon

Değişkenlerden ikisi de birlikte artar ve aza-

lırsa ilişki pozitiftir. (Doğru orantı)

Negatif korelasyon

Değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa

ilişki negatiftir. (Ters orantı)

Nötr korelasyon

Değişkenler birbirlerini etkilemiyorsa ilişki

nötrdür, yoktur.

Pozitif ilişki

Alkol arttıkça

kanser olma

riski artacaktır.

Dikkat arttıkça hata

oranı azalacaktır.

Saçların uzun olması ve

zekâ arasında ilişki yok-

tur.

–1 +1

Nötr ilişki

⇓İlişki azalır. İlişki azalır.

Alkol

Dikkat

Zeki olma

Kanser

Hata oranı

Uzun saçlı olma

Öğretiyoruz Eğitim Serisi

6

Eğer bize soruda en yüksek ilişkiyi soruyorsa negatif ve pozitif olmasına

bakmayız. 1’e en yakın olanda (–1, +1) ilişki fazla, 0’a en yakın olanda

ilişki azdır.

PRATİK

a) –95 En yüksek ilişki – 95’tir.

b) 90 En düşük ilişki 12’dir.

c) 85

d) 75

e) 12

ÖRNEK

Deney ve Korelasyon iki önemli yöntemdir. KPSS’de çok sorulmuştur. Bağımsız,

bağımlı değişken ve pozitif, negatif korelasyon sorulabilir.

NOT

D. Gelişimsel Yöntemler

İnsanların gelişim ve büyüme durumlarını yaşa bağlı olarak incelemek üzere kullanılan yöntemler-

dir. Araştırma yöntemleri olarak da bilinir. 3 türlüdür.

a) Kesitsel (Enlemsel) Araştırmalar: Farklı yaştaki bireyleri aynı zamanda, kısa sürede incele-

mektir.

6 - 8 - 11 yaşındaki çocukları fi ziksel gelişim açısından kısa sürede

incelemektir.

ÖRNEK

b) Boylamsal (izlemsel) Araştırmalar: Aynı kişiler değişik yaşlarda aralıklı olarak uzun yıllar bo-

yunca izlenir.

Elif ve Emre’yi 6 yaşından 18 yaşına kadar bilişsel gelişim açısın-

dan incelemektir.

ÖRNEK

c) Sırasal araştırmalar: Farklı yaş grubundaki bireylerin yıllar boyunca tekrar tekrar incelenmesidir.

Enlemsel ve boylamsal araştırmaların birlikte kullanılmasıdır.

2 – 7 – 12 yaşındaki bir grup bireyi 2010’dan – 2015 yılına kadar

bir özellik açısından incelemektir.

ÖRNEK

Gelişim Psikolojisi

7

Eğer soruda farklı yaştaki bireyler kısa zamanda incelenmişse kesitsel;

aynı kişiler farklı zamanlarda uzun süreli ölçülmüşse boylamsal; hem

farklı birey ve yaştaki bireylerse hem de farklı zamanlarda izlenmişlerse

buna sırasal araştırma diyebiliriz.

PRATİK

Ayrıca bazen sorularda “metaanaliz” yöntemini görebiliriz:

Metaanaliz: Aynı konu ile ilgili çok sayıda araştırmayı bir araya getir-mek ve bunlardan ortak sonuçlara ulaşmaktır. Araştırmaların araştır-masıda denir. Üst düzey bir araştırma yöntemidir.

Boşanma konusuyla ilgili bütün araştırmaları bir araya getirme, incele-me ve boşanma ile ilgili birtakım sonuçlara ulaşmaya çalışmadır.

PRATİK

GELİŞİME FARKLI BAKIŞ AÇILARI

a. Tarihsel bakış: 3 türlüdür.- Hıristiyan bakış açısı Çocuklar dünyaya kötü gelirler.- J. Jocke’un bakış açısı Birey vahşi olarak dünyaya gelir.- J.J. Rousseau’ya ait bakış Birey vahşi olarak dünyaya gelir. Olgunlaşma önemlidir.

e) Kültürel Bakış Açısı

Singelis - Markus - Ç. Kağıtçıbaşı

Kültürün davranış ve gelişim üzerindeki etkisi

Kültürler arası farklılıklar

c) Ekolojik bakış (Ekosistem)Bronfenbrenner - Barker.Gelişim üzerinde çevresel faktörlerin ve eko-lojik yapının etkisi vardır.İnsan çeşitli sistemlerin ortasında yer alır ve bunlardan etkilenir. Bu sistemler içten dışa doğru şöyledir:Mikrosistem: Bireyin bebekliği ve yakın çev-residir. (Anne, baba, kardeş) Mezosistem: Okul ve ev bağıntısıdır (Okul ve arkadaşları)Egzosistem: Bireyin içinde yaşadığı toplu-mun kültürel değerleridir. (Doğu batı kültürleri)Kronosistem: Dış çevrede oluşan, uzun sü-reli değişimlerdir. (Savaş, kıtlık)

b. Evrimsel Bakış:

- C. Darwin

İnsan türü milyonlarca yıl boyunca doğal

seleksiyon süreciyle evrimden geçerek

bugünkü hâline gelmiştir. Canlılar ortak bir

kökene sahiptir. Çevreye uyum ve varlığını

sürdürme önemlidir.

d. Normatif Bakış Açısı:

Stanley Hall - Gesell Havighurst

Herkes için geçerli standartlar belirlenerek

insan gelişimini anlamaya çalışan bakış

açısıdır.

Çocukların farklı dönemlerdeki gelişimlerini

inceleyerek bunlarla ilgili kayıtlar tutulmuş

ve belli standartlar tespit edilmiştir.

Gesell’in olgunlaşma kuramı (biyolojik ku-

ramı) buna örnektir.

Gelişim olgunlaşmaya bağlıdır. Her şey

genetik plan tarafından belirlenir. Sosyo-

kültürel çevrenin etkisi çok azdır ya da hiç

yoktur.

Öğretiyoruz Eğitim Serisi

8

GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Gelişim: Döllenme ile başlayıp ölümle son bulan süreç içerisinde yaşa bağlı olarak ortaya çıkan

bedensel, zihinsel, duygusal aklaksal ve sosyal alanlarda görülen sürekli düzenli ve ileriye doğru olan

değişikliklerdir.

Gelişme: Gelişim dönemlerinde ve sürecinde ortaya çıkan somut ürünler ve sonuçlardır.

Gelişim bir süreç gelişme bir üründür. Emekleme-yürüme gelişmedir. Ama süreç fi ziksel gelişimdir.

PRATİK

Gelişim doğumla değil döllenme ile başlar ve ölüme kadar devam eder

durma yoktur.

PRATİK

Değişim - Farklılaşma

Bir durumdan başka bir duruma geçmektir. Değişim olumlu olumsuz, ileri, geri, kalıcı, geçici olabilir.

Değişimin ürünü ise değişmedir. Değişim, gelişme, gerileme şeklinde olabilir.

Her gelişim bir değişimdir ama her değişim bir gelişim değildir. (Çünkü

gelişim sadece olumlu yöndedir.)

PRATİK

Bir kişinin yürümesi hem gelişim hem de değişimdir. Bir insanın

yaşlanınca boyunun kısalması, cildinin kırışması bir değişmedir

ama gelişim değildir.

ÖRNEK

Büyüme

Organizmanın boy - kilo, hacim olarak artması, fi ziksel yapıda meydana gelen niceliksel değişme-

lerdir.

Boy, tırnak, kol, bacak, parmak uzaması; kilonun artması vb.

ÖRNEK

Gelişim Psikolojisi

9

Büyüme gelişim gibi pozitif yönde artıştır, ileriye dönüktür. Büyüme hem

kalıtımdan hem de çevreden etkilenir. (Beslenme, spor önemlidir.) Bü-

yüme hızı her dönemde aynı değildir. Doğum öncesi, bebeklik, ergen-

lik büyümenin en fazla olduğu dönemlerdir (En fazla olandan en aza

doğru). Büyüme niceliksel (gözlenebilen - ölçülebilen) değişmelerdir.

Büyüme boy uzunluğu olarak kızlarda 18 yaşına, erkeklerde 22 yaşına

kadar devam eder ama durmaz. Bundan sonra gelişimine ölüme kadar

normal bir seyir ile devam eder. Büyüme olgunlaşmanın ilk koşuludur.

Öğrenmenin koşullarından biridir. Bir davranışı yapmak ve öğrenebil-

mek için tek başına yeterli değildir.

PRATİK

Olgunlaşma

Genetik olarak belirlenen bir plana göre yaşantılardan bağımsız olarak kendiliğinden ortaya çıkan

biyolojik gelişmeler ya da organizmanın, organların kendilerinden beklenen görevi yapabilecek düzeye

gelmesidir.

Olgunlaşma kavramında genetik plan ve düzeye ulaşma kavramları önemlidir.

Olgunlaşma yaş - zekâ - sinir - kas koordinasyonuyla gerçekleşir. Ol-

gunlaşma seyri kalıtımla belirlenir. Olgunlaşma (genetik plan) çevre

koşullarından, öğrenme yaşantılarından nispeten bağımsızdır. Çevre

olgunlaşmanın hızını etkiler. Beslenme, spor, eğitim olanakları hızı

azaltabilir ya da artırabilir. Olgunlaşma sonucu ortaya çıkan davranışlar

öğrenme değildir ama olgunlaşma öğrenmenin ön koşullarından biridir.

Olgunlaşma niteliksel değişmedir ve büyümeden kapsamlıdır.

PRATİK

Yürüme, kas becerilerinin kalem - makas, bisiklet kullanabilecek

düzeye gelmesi, soyut düşünebilme düzeyine ulaşma:

Boy ve kilo artışı + Zihin - kas ⇒ OLGUNLAŞMA

(Niceliksel değişme) Sinir - yaş

BÜYÜME Koordinasyonu

ÖRNEK

Öğretiyoruz Eğitim Serisi

10

Hazırbulunuşluk

Organizmanın büyümesi, bir davranışı yapabilecek olgunlaşma düzeyine ulaşmasının yanı sıra o

davranışa ilişkin ilgi, istek, tutum ve ön bilgilere de sahip olmasıdır.

Büyüme + olgunlaşma + ilgi - istek - tutum + ön bilgiler(ön öğrenmeler) = Hazırbulunuşluk

Biyolojik boyut Duyuşsal boyut Bilişsel boyut

Hazırbulunuşluk hem niceliksel hem de nitelikseldir. Hazırbulunuşluk

olgunlaşma gibi sadece biyolojik değildir; duyuşsal, bilişsel özellikler

de önemlidir. Hazırbulunuşluk öğrenmenin hem öncesi hem de son-

rasında etkilidir. Hazırbulunuşluk öğrenme değildir. Öğrenmeye hazır

olmaktır. Birey hazır olduğu davranışı yaparsa öğrenme olur.

PRATİK

Bir matematik problemini çözmek için büyümek, zihinsel olgunlu-

ğa ulaşmak, ön bilgilere sahip olmak ve ilgili istekli olmak gerekir.

ÖRNEK

Hazırbulunuşluk sorularını olgunlaşma ile karıştırmayın. Soruda eğer

sadece biyolojik - genetik gelişmeden yani düzeye ulaşma, davranışı

yapabilme diyorsa, olgunlaşmadır ama olgunlaşmasına rağmen ilgi -

istek - tutum - ön bilgi yetersizse ya da yeterliyse o zaman hazırbulu-

nuşluk olur (Bilişsel ve duyuşsal boyut çok vurgulanır.). Çocuk bisiklet

sürecek olgunluğa erişmiştir ama deneyimi ve isteği yoktur. Yani hazır

değildir.

PRATİK

Hazır olma bir davranışa ya da öğrenmeye fi ziksel, bilişsel, duyuşsal

yönden hazır olmaktır.

PRATİK

Öğrenme

Bireyin yaşantıları sonucu davranışlarında meydana gelen nispeten kalıcı izli davranış değişiklikleridir.

Yaşantı - Tekrar - nispeten kalıcı izli olması + davranış değişikliği önemlidir.

Büyüme + olgunlaşma - hazırbuluşluk + çevre ile etkileşim (yaşantı) = ÖĞRENME

Gelişim Psikolojisi

11

Öğrenme yaşantılarla oluşan en kapsamlı süreçtir. Kalıcı değişiklik şart-

tır. Bu açıdan bakıldığında doğuştan getirilen davranışlar (içgüdü - ref-

leks) geçici davranışlardır (hastalık, ilaç, alkol kullanımı, yorgunluk) ve

büyüme ve olgunlaşma sonucu ortaya çıkan davranışlar bir öğrenme

değildir.

PRATİK

Yazı yazmayı öğrenme, araba sürmeyi öğrenme, mutluluk ve acıyı

öğrenme, İngilizceyi öğrenme, bisiklete istenildiği şekilde binmeyi

öğrenme gibi.

ÖRNEK

Gelişim Alanı

Gelişim çok yönlü olduğu için onu kendi içinde birtakım bölümlere ayırmak durumunda kalınmıştır.

Bu bölümlere gelişim alanı denir.

Fiziksel gelişim, bilişsel gelişim, sosyal gelişim.

ÖRNEK

Gelişim Görevi (Ödevi)

Bireyin bir gelişim döneminde kazanması beklenen temel özellikleridir. Gelişimin sağlıklı devam

etmesi için bu özelliklerin başarı ile kazanılması gerekir. Bunda olgunlaşma ve çevre şartları önemlidir.

(Havighurst)

GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Kalıtım Çevre Zaman Diğer faktörler

1. KALITIM (GENETİK)

Döllenme sırasında anne ve babadan bireye genetik yolla geçen özellik ve yeteneklerdir. (cinsiyet,

göz rengi, kan grubu, saç - ten rengi, mizaç, yetenek, hastalıklara yatkınlık, boy ve zekânın sınırları vb.)

* Anne XX baba XY genlerini üreme hücresinde taşır. Anne ve babadan gelen kromozomlar birleşir

ve 46 kromozomla canlıyı oluştururlar. (23 çift 46 adet)

Öğretiyoruz Eğitim Serisi

12

Kalıtım

Genotip

Döllenme ile geçen tüm özelliklerin geneli-

dir ya da genetik şifresidir. Sadece kalıtım-

dır. (ss - dd)

Fenotip

Genetik özelliklerin çevre ile etkileşimi sonuç

ortaya çıkmasıdır. Genetik özelliklerin görül-

mesidir. Kalıtım + Çevre (saç, göz rengi, kan-

ser, şizofreni gibi)

Gen: Canlının her türlü özelliğinin oluşmasını sağlayan yapıdır. Dominant (baskın) ve resesif (çeki-

nik) diye ikiye ayrılır. Fenotipte kendini gösterirse dominant, gösteremezse çekiniktir.

Kromozom: Üzerinde genleri taşıyan DNA’dan oluşan yapıdır.

Mutasyon (Değişim): Döllenme sırasında genlerin yapısında çevreninde etkisiyle oluşan değiş-

meler, bozukluklar ve hasarlardır. Olumlu ya da olumsuz olabilir. Radyasyon, Çernobil sonrası oluşan

hasarlar, sıcaklık, ateşli hastalıklar, besinler mutasyonu etkiler.

İki başlı doğma, 6 parmaklı el, renkli göz ve ten, down sendromu,

kısa bacaklı olma, hemofi li gibi.

ÖRNEK

Otozom: Vücudun genel özelliklerini belirleyen kromozomlardır. 22 tanedir. (Bir kişide)

Gonozom: Cinsiyeti belirleyen kromozomdur. 1 tanedir. (Bir kişide)

46 kromozomda 22 çift otozom (Toplam 44 adet), 1 çift gonozom bulu-

nur (toplam 2 adet). Cinsiyeti babadan gelen kromozom belirler.

PRATİK

Modifi kasyon: Çevre şartlarında meydana gelen değişikliklerdir (ısı - ışık - besin, nem). Bazı çiçek-

lerin ve hayvanların renkleri sıcaklığa göre değişir.

2. ÇEVRE

Döllenmeden başlayıp kalıtım dışında bireyi etkileyen tüm dış uyarıcılar çevre etkisi ile açıklanabilir.

Çevre doğum öncesi, doğum anı ve doğum sonrası diye üç bölümdür.