gure planeta. lurra

NATUR ZIENTZIAK 1.DBH

NATUR ZIENTZIAK 2.GAIA: Gure planeta. LURRA1.DBH 2011-2012

1. SARRERA. LURRAREN OSAERA

Lurraren sorrerari buruzko teoria hedatuenak hauxe dio: gas eta hautsez satutako hodei bat uzkurtu egin zen Eguzkia sortu arte. Hodei handi haren beste zati batzuek planetak agerrarazi zituzten. Lurrean, nikelak eta burdinak osatu zuten nukleoa, eta gainean, harri urtuz osatutako ozeanoak zeuden. Orain dela 4.000 milioi urte inguru hasi zen Lurraren gainazala osatzen. Denborak aurrera egin ahala, gero eta zabalagoa egin zen eta sumendiek gasak jaurtiki zituzten atmosferara. Ur-lurrunaren kondentsazioak ozeanoak agerrarazi zituen.

Lurraren sorrerari buruzko animazioa

http://www.anakel.com/liburua/galeria.php?click=0&path=contenido%2Fgizartezientziak%2F1eso%2F2%2Fimages%2Fgalerias%2F&id=131&num_foto=1&idioma=_i2

2. LUR PLANETA

Lurrari buruz gaur egun informazio asko daukagu, iturri ezberdinetatik lortu egin dena alegia: sateliteetatik, esplorazioetatik, ikerketetatik… Hauek guztiak kontuan hartuta Lur planetak dituen ezaugarriak honakoak dira:

Eremu magenetikoa: Eguzki erradiazioetatik babesten gaitu. Atmosferan oxigenoa eta nitrogenoa dago Batezbesteko tenperatura 15ºC-koa da: Zergatik? Eguzkitiko

distantzia eta bere atmosferaren konposizioagatik. Uraren zikloa dauka: Ura hiru egoeratan egon daiteke Lurran

tenperaturari esker. Satelitea (ilargia) handia da: Satelite honek mareetan eragina du. Geologia jarduera handiko planeta da: lurrikarak, sumendiak… Bizia dago

3. LURRAREN HIGIDURAK

Aurreko gaian ikusi genuen moduan, Lurrak, beste astro guztiek bezala bi mugimendu egiten ditu:

ERROTAZIO HIGIDURA

Bere buruari ematen dio buelta. Buelta ekialderantz egiten du, hau da Ipar

polotik ikusita erlojuaren kontrako norantzan aritzen da.

24 ordu (egun bat) behar du buelta osoa emateko.

Eguna eta Gaua sortzen ditu: Baina Lurraren errotazio ardatza inklinatuta dago 23,5 º eta horregatik, egunen eta gauaren iraupena ez da berdina uretan zehar.

1





Eguna eta Gauari buruzko animazioa

http://www.anakel.com/liburua/ampliar.php?path=gizartezientziak/1eso/1/&unidad=11&num=2&tipo=subapartado&rec=0&idioma=_i2

http://www.encyclopediainteractica.com/

Lurraren errotazio ardatzaren inklinazioari buruzko animazioa


TRANSLAZIO HIGIDURA

Eguzkiaren inguruan ematen du buelta aldi berean. 365 egun (urte bat) behar du buelta osoa emateko. Orbita ( eguzkiaren inguruan egiten duen irudizko planoa) ia

zirkularra da. Lurretik Eguzkirainoko distantzia 150 milioi kilometrokoa da gutxi gora behera.

Urtaroak sortzen ditu.

Translazio mugimenduari buruzko animazioa

http://www.txanela.net/guneak/0007/e/0326/0310/f/820/lurraren_mugimenduak_Nagusia.swf

4. URTAROAK

Lurraren translazio mugimendua eta honek daukan errotazio ardatzaren inklinazioak urtaroak sortzen ditu. Urtaroak lau dira baina ez dira momentu berdinean gertatzen Ipar eta Hego hemisferioetan:

Udaberria Uda Udazkena Negua

¿Zer dira solstizioak eta ekinozioak?

Lurraren orbita

Ekliptikaren planoa

2



1. Soltizioak : Uda eta negua hasten diren egunak dira. Eguna eta gaua EZ dute berdin irauten.

Uda: Ekainaren 21ean hasten da.Urteko egun luzeena.

Negua: Abenduaren 22an hasten da.Urteko egun laburrena.

2. Ekinozioak : Udaberria eta udazkena hasten diren egunak dira. Eguna eta gaua berdina irauten dute.

Udaberria: Martxoaren 21ean hasten da.Udazkena: Irailaren 22an hasten da.

3


Urtaroei buruzko animazioa


http://patxigeo.blogspot.com/2011/09/lurraren-translazioa.html

4




5. LURRA ETA ILARGIA

Ilargia gure satelitea da eta gure inguruan biratzen du.

Ilargiak bi mugimendu betetzen ditu, ezagutzen ditugun errotazio eta translazio mugimenduak alegia.

Errotazio mugimedua: Bere ardatzaren inguruan bira osoa emateko 28 egun behar ditu.

Translazio mugimendua: Lurraren inguruan bira oso bat emateko 28 egun ere bai behar ditu.

Zergatik ikusten dugu beti ilargiaren aurpegi berdina? Errotazio eta translazio mugimenduek berdina irauten dutelako.

Ilargiak 4 aldi (fase) ditu:

5



6. EKLIPSEAK

Eklipsatu, estali esan nahi du. Astro bat beste bat osoki edo zati bat estaltzen duenean eklipse bat gertatu dela esaten dugu.

Bi eklipse mota:

Eguzki-eklipsea: Ilargia Eguzkiaren eta Lurraren artean dago. Lurrean itzal bat agertzen da. Lurretik Eguzkia estalita ikusten da.

Ilargi-eklipsea: Lurra Eguzkiaren eta Ilargiaren artean dago. Ilargian itzala ikusten da. Ilbetean gertatzen da.


http://www.youtube.com/watch?v=tIE1MTGz4eI&feature=related

6

http://www.youtube.com/watch?v=tIE1MTGz4eI&feature=related


7. MAREAK


Zergatik gertatzen dira mareak?

Lurra eta Ilargia erakartzen direlako grabitateagatik.

Itsasgora : Itsas-uraren maila altua denean. Itsabehera : Itsas-uraren maila baxua denean.

8. ARIKETAK

1. Galdera hauek erantzun:

a) Zeintzuk dira Lurraren ezaugarriak?

1) ____________________2) ____________________3) ____________________4) ____________________

ITSASGORA

ITSASGORAITSASBEHERA

ITSASBEHERA

ILARGIA

7


5) ____________________

b) Zeintzuk dira lurraren bi mugimenduak?

1) ______________________2) ______________________

c) Zenbat denbora irauten du Lurrak errotazio mugimendua egiteko? d) Zenbat denbora irauten du Lurrak translazio mugimendua egiteko? e) Zer sortzen du errotazio mugimenduak? f) Zer sortzen du translazio mugimenduak?

g) Zenbat urtaro daude? h) Zeintzuk dira urtaroen izenak?

1) _______________________2) _______________________3)_______________________4) _______________________

i) Zergatik gertatzen dira urtaroak?j) Zer dira solstizioak?k) Zein egunetan gertatzen dira solstizioak?l) Zer dira ekinozioak?m) Zein egunetan gertatzen dira ekinozioak?n) Zer da ilargia?o) Zenbat aldi ditu ilargiak?p) Zeintzuk dira ilargiaren faseak?

1) _____________________2) _____________________3) _____________________4) _____________________

q) Zer esan nahi du eklipsatu?r) Zenbat eklipse mota daude?s) Zeintzuk dira eklipseak?

1) ______________________2) ______________________

t) Noiz gertatzen da Eguzki-eklipse bat?u) Noiz gertatzen da Ilargi-eklipse bat?v) Zergatik gertatzen dira mareak?w) Zer da itsasgora?x) Zer da itsasbehera?

2. Bete hutsuneak.

8


_____________________ mugimendua Lurra bere buruari buelta ematen dionean gertatzen da. ________________ irauten du eta ____________ eta ________________ sortzen ditu.

_____________________ mugimendua Lurra Eguzkiari buelta ematen dionean gertatzen da. ________________________ irauten du eta _______________ sortzen ditu.

3. Bete hutsuneak:

4. Bete hutsuneak:

5. Bete hutsuneak:

“A irudia” ________________ eklipse bat da. ________________ Lurraren eta Eguzkiaren artean dagoenean gertatzen da.“B irudia” ________________ eklipse bat da. ________________ Ilargiaren eta Eguzkiaren artean dagoenean gertatzen da.

6. bete hutsuneak:

Udazkeneko _________. Irailaren_______.Eguna eta gaua ____________ irauten dute.

Neguko ___________. Abenduaren _______.Urteko egun _______________.

Udaberriko ______________. Martxoaren _______.Eguna eta gaua ______________ irauten dute.

Udako __________. Ekainaren ____.Urteko egun _____________.

A B

9


Itsasgora itsas-uraren maila ________________ denean ematen da. Itsasbehera itsas-uraren maila _______________denean ematen da.7. Esan hurrengo esaldiak egia ala gezurra diren. Gezurra badira

zuzendu itzazu.

a) Lurraren atmosferan oxigenoa eta hidrogenoa dago.b) Lurraren tenperatura 25ºC-koa da.c) Lurran uraren zikloa ematen da.d) Lurran bizia dago.e) Lurrak hiru mugimendu ditu.f) Errotazio mugimendua Lurrak Eguzkiaren inguruan biratzen duenean

gertatzen da.g) Errotazio mugimenduak 24 egun behar ditu.h) Translazio mugimenduak eguna eta gaua sortzen du.i) Translazio mugimenduak urte bat behar du.j) Bost urtaro daude.k) Udaberria Abenduan hasten da.l) Uda Uztailan hasten da.m) Udako solstizioan urteko egun laburrena da.n) Neguko solstizioan urteko gau luzeena da.o) Udazkeneko eta Udako ekinozioetan eguna eta gaua berdin irauten

dute.p) Ilargia lau “fase” ditu.q) Ilbetean ez dugu ilargia ikusten.r) Ilgorak “C” itxura du.s) Ilbeherak “D” itxura du.t) Bi eklipse mota daude.u) Eguzki eklipsean Lurra erdian dago.v) Ilargi eklipsean Lurra erdian dago.w) Mareak Lurra eta Ilargiaren arteko grabitate erakarpenagatik

gertatzen da.x) Itsasgoran uraren maila baxua da.

8. Aukera egokia borobildu:

a) Lurraren atmosferan OXIGENOA/HIDROGENOA dago.b) Lurreko tenperatura 25ºC/15ºC da.c) Lurran URAREN ZIKLOA/ITSASOEN ZIKLOA gertatzen da.d) ERROTAZIO/TRANSLAZIO mugimendua Lurra bere buruari buelta

ematean gertatzen da.

10


e) ERROTAZIO/TRANSLAZIO mugimendua Lurra Eguzkiaren inguruan biratzen duenean gertatzen da.

f) Errotazio mugimendua EGUNA ETA GAUA/URTAROAK sortzen ditu.g) Translazio mugimenduak 24 ORDU/365 EGUN behar ditu.h) UDABERRIAN/UDAN solstizioa gertatzen da.i) UDAZKENEAN/NEGUAN ekinozioa gertatzen da.j) SOLSTIZIOETAN/EKINOZIOETAN eguna eta gaua berdin irauten dute.k) NEGUKO/UDAKO solstizioan urteko gau luzeena da.l) ILBETEAN/ILBERRIAN ez dugu Ilargia ikusten.m) ILGORAN/ILBEHERAN Ilargiak “C” itxura du.n) EGUZKI/ILARGI eklipsean Lurra erdian dago.o) EGUZKI/ILARGI eklipsean Ilargia erdian dago.p) ITSASGORAN/ITSASBEHERAN itsas-uraren maila altua da.q) Mareak ILARGI ETA LURRAREN/ILARGI ETA MERKURIOREN grabitate

erakarpenagatik gertatzen dira.

9. Bete hutsuneak:

ILARGI ALDIAK

11


EKLIPSEAK

12

gure planeta. lurra

Documents

pathgizartezientziak1eso1amp

tiposubapartadoamp

rec0amp

unidad11amp

koa da

eklipse bat

natur zientziak

bete hutsuneak