"in forex"#19

Gü cü n

t ə r ə f in d ə o l

Azərbaycanda ilk və tək!

İn Forex 09 (19) sentyabr, 2011

səh

. 5

Sentyabr ayı üçün proqnozlar

Ekspert rəyləri .............................44Dalğa analizi................................46Kompleks texanaliz......................51İşimoku analizi.............................56

Dağıdıcı hərfləru,x ao ğ an cy laal rın xo iı ll aa s n er tu !J

Robot alverçi ləri

“140” strategiyası

“Strategiyam

olmasa, bazar

çoxdan məni

udmuşdu”

Bağlayaq, ya gözləyək? sə

h. 2

2

səh.

16

“Həyəcandanmonitora baxabilmirdim” sə

h. 1

2

səh. 19

səh. 29

Onların robotuna çevrilməyin

səh. 18

İn Forex 09 (19) avqust, 2011

30MÜNDƏR İNCAT2

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

5-6-da……………………………….……Dağıdıcı hərflər. Niyə reytinqlər

tanklardan daha güclü sayılır?

7-də………………………………….……Zəiflətmək üçün $100 milyard. Ya

Yaponiya yenanı yıxacaq, ya da yena Yaponiyanı

8-də............................................................Treyder, sirrini aç! Amerika hökuməti

ticarət sistemlərinin açıqlanmasını tələb edir

9-da............................................................�“Əbədi�metal”�əbədi�artacaq?10-da..........................................................Forexin�40�yaşı�oldu11-də..........................................................Neçə dollar hara dolar? ABŞ-ın xarici

borcunun əyani şəkildə təsviri

12-də..........................................................“Həyəcandan monitora baxa

bilmirdim”.�Treyder öz əhvalatını danışır

13-14-də.....................................................�Riyaziyyat�treyderin�xidmətində15-də..........................................................Birgə dalğalananlar. Avroya hansı

fond indeksləri təsir göstərir

16-17-də.....................................................Robot alverçiləri. Onların robotuna çevrilməyin

18-də..........................................................Gücün tərəfində ol. Güclü valyutanı seçməyin yolları

19-20-də.....................................................�“Strategiyam olmasa, bazar çoxdan

məni udmuşdu”. Treyderlə müsahibə

22-23-də.....................................................Bağlayaq, ya gözləyək? Klassik suala

müasir cavab

24-25-də.....................................................Dönüşdə giriş

26-da..........................................................Baffetin�sizdən�fərqi27-28-də.....................................................Yenanın fəsilləri. Yapon valyutasının

hərəkətindəki qanunauyğunluqlar

29-da..........................................................�“140�strategiyası”30-31-də.....................................................�“Nəyi�itirdim”,�yoxsa�“Niyə�itirdim”32-33-də.....................................................�RSI+Fbo34-də..........................................................“Qara�sona”lar�biznesi36-37-də ....................................................�Tunel�metodu38-41-də ....................................................Donçian�kanalının�bütün�biclikləri42-də..........................................................Boyuna�başla43-də..........................................................Hər yolun öz arşını. Hər mərhələnin

özünə uyğun strategiya seçmək lazımdır

44-45-də.....................................................“Ayı”ların�payız�yürüşü46-50-də.....................................................Elliot�Dalğalarının�analizi51-54-də.....................................................Kompleks�texanaliz55-da..........................................................Cütlüklər�üzrə�rüblük�proqnozlar56-59-da.....................................................İşimoku�sistemi�əsasında�təhlil60-da..........................................................Kitab�rəfi

Oxuyacaqsınız:

Jurnalı forumda müzakirə et

http://inforex.az/forum_new/viewforum.php?f=23&sid=985eaf393f1d88c8f64b3370a69cca35


REDAKTORDAN Oxucuya

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

3


Bu il Forex-in 40 yaşı

tamam olur. Biz jur-

nalımızda bunu xatır-

latmışıq, amma mən əlavə

olaraq, Forexin mahiyyəti ilə

bağlı daha bir neçə fikrimi

bölüşmək istərdim.

Əgər siyasi sistemlərlə müqa-yisə aparası olsaq, Forexə qədər-

ki mərhələ - yəni Bretton-Vud

sistemi maliyyə totalitarizmi idi.

Hansı valyutanın qiymətinin nəolacağını “yuxarılar” müəyyənedirdilər. O cümlədən, qızılınqiyməti haqqında “göstəriş” dəoradan gəlirdi. İlk baxışdan, nəyipisdir? Hər şey sabit və proqnoz-laşdırılan idi... Valyutalar indikikimi tennis topu ilə yarışmırdılar.Qızıl indiki kimi kəllə-çarxaçıxmırdı... Amma ən pisi də eləbudur! Çünki həyat sübut etdi ki,əslində bu, illüzor, hətta dağıdıcısabitlikdir. Və əgər bu sabit-

likdən imtina olunmasa, əvvəlcə

Amerikanın, ardınca isə bütün

dünyanın iqisadiyyatı çökə

bilərdi.

Bu baxımdan, Forex – demokrati-yadır. Burada valyutaların qiymə-tini ancaq bazar müəyyən edir.Cəmi 40 il əvvəl hətta bu haqdadüşünəndə belə, əksər iqtisad-çıların və maliyyə rəsmilərininyuxusu qaçırdı. Amma yenə dəhəyat sübut etdi ki, ilk baxışdan

sabit görünən şeylərin içində

böyük xaos potensialı gizləndiyi

kimi, ilk baxışdan xaotik görünənşeylərin daxilində də güclüözünütənzimləmə mexanizmlərigizlənib. Çörçilin demokratiya haqqındatəxminən belə bir fikri var ki, bu,heç də ən yaxşı sistem deyil,amma bəşəriyyət daha yaxşısınıfikirləşməyib. Eyni fikri Forexə

də aid edə bilərəm. Amma mənibaşqa sual maraqlandırır: ümu-miyyətlə, daha yaxşısı olabilərmi? İnanmıram. Çünkiözünütənzimləmə - yaşadığımızdünyada işləyən əsas mexanizm-lərdən birincisidir.

Demokratiya insana hər şeyinyaxşı olacağına zəmanət verməküçün deyil, azadlıq verməküçündür. Forex də treyderə

azadlıq verir, zəmanət yox.

Demokratiyanın əsas prinsip-lərindən biri “bərabər maraqlarüçün bərabər imkanlar” şək-lindədir. Forex də hamının pulqazanmaq marağına bərabərimkan yaradır. Demokratiya özpotensialı olan və həmin poten-sialı reallaşdırmaq istəyənlər üçünideal rejimdir. Forex də həmçinin.Ona görə də, Forexə sadəcə,demokratiya ideyasının pul

dünyasındakı əksi kimi yanaşın.

Və unutmayın: burada sistemin işisizin ancaq hüququnuzu qorumaq-dan ibarət olmalıdır. Həmimhüququn yaratdığı imkanlardannecə istifadə edəcəyiniz isə ancaqözünüzdən asılıdır. Lapdəqiqləşdirsəm, Forexdəəməliyyat açmaq, order qoymaqvə s. – bunlar sizinhüquqlarınızdır. Həminhüquqlardan istifadə edib nə

qazanacağınız isə artıq bu sfe-ranın mexanizmlərindən başçıxarmanızdan, bu işə nə qədərhazırlıqlı olmanızdan asılıdır.Bizim də işimiz bu istiqamətlərinhər iksində sizə kömək etməkdir.Zövqlü və faydalı mütaliələr!

Pul dünyasınındemokratiyası

İlqar Vəliyev, Layihənin rəhbəri



REK LAM4

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844 Jurnalı forumda müzakirə et

Ona görə ki, bu cür şərtlər yalnız bizdədir:

C.Cabbarlı, 44, Caspian Plaza



R E Y T İ N Q İqtisadi fırtına

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

5

Əli Abbasov

Avqust ayında maliyyə

bazarlarına əsas təsir

göstərən hadisələrdən

biri ABŞ-ın kredit reytinqini

salınması oldu. Həmin hadisədən

sonra bütün dünya birjalarında

məzənnələr 20%-ə qədər düşdü.

Bu hadisə göstərdi ki,dövrümüzdə analitik agentliklərinbacardığını hətta prezidentlərdə dəbacarmırlar. Təsəvvür edin: bircəsəhifəlik press-reliz dünyanınmaliyyə bazarlarını iki həftəliknokdauna salmağa qadirdir! Birneçə analitik agentlik qərara gəldiki, vəssalam, ABŞ artıq investor-ların yüksək etimadıma layiqdeyil və aləm qarışdı! Ondanəvvəl isə Yunanıstan, Portuqaliyavə İspaniyanın reytinqinin salın-ması Avropa Biriyində böhranınuzanmasına səbəb olmuşdu.

Bəs dünya ölkələrinin kreditreytinqləri necə tutulur? Onlar nəüçün lazımdır? Və niyə belədağıdıcı qüvvəyə malikdirlər?

Amerikanın iqtisadçıyazarlarından birinin belə fikrivar: “Əgər əvvəllər ölkəyə zərbəvurmaq üçün ora tankları yerit-mək lazım idisə, indi buna ehtiyacyoxdur. Çünki reytinqini aşağısalmaq bəs edir”. AmmaAmerikanın məşhur Standard &Poor's agentliyi öz ölkəsinin dəreytinqini azaldır. ABŞ-ın reytinqi30 pilləlik siyahıda cəmi 1 pillədüşmüşdü, amma hətta bunun danəticəsi az qala faciəvi oldu:

bütün dünyadaekspertlər böhranınikinci dalğasındandanışmağa başladılar.Çünki Amerika azqala bir əsr idi ki, iqtisadiinkişafın zirvəsində dayanırdı. Vəbaşqa ölkələrin iqtisadiyyatlarınınölçü etalonu idi. Amma indi bumeyar pozulub.

Fəqət əsl sual odur ki, niyə birneçə analitikin subyektiv fikribütün dünyada investorlara buqədər ciddi təsir göstərir?

İlk növbədə ona görə ki, onillərərzində reytinq agentlikləri özfəaliyyətləri ilə investorlarınetibarını qazana biliblər. Maliyyəbazarlarının onların qərarınayekdilliklə reaksiya verməsi bun-dan irəli gəlir.


Ən etibarlılar

Reytinq agentliklərinin qə-naətinə görə, dünyanın in-vestisiya qoymaqbaxımından daha etibarlıölkələri bunlardır: Böyük Britaniya, Almaniya,Fransa, Avstriya, Lüksem-burq, İsveçrə, Yeni Ze-landiya, Avstraliya,Kanada, Danimarka, Fin-landiya, Niderland, Norveç,Sinqapur, İsveç.

Dağıdıcı hərflər

Güney Koreya, 1998-ci ilSalınıb: AA-dan B-yəSəbəb: Asiya maliyyə böhranıNəticə: Ölkə problemi qısa vaxtda həlledib və reytinqi yenidən A-ya qaldırılıb

Rusiya, 1998-ci ilSalınıb: BB-dən D-yəSəbəb: DefoltNəticə: Problem tezliklə həllini tapıb vəölkənin reytinqi BBB-yə qalxıb

Yaponiya, 2011-ci ilSalınıb: AA-dan (AA-)-yaSəbəb: Ölkənin xarici borcları ÜDM-in 200%-ni aşıb,iqtisadiyyat isə çox zəif inkişaf edir

Yunanıstan, 2011-ci ilSalınıb: (BBB+)-dan CCC-yəSəbəb: Dövlət borclarının yüksək səviyyəsi və real defolt təhlükəsi

ABŞ, 2011-ci ilSalınıb: AAA-dan (AA+)-yaSəbəb: Xarici borclar 14 trilyonluq limiti aşandan sonraməsələnin həllinin xeyli uzanması8


İn Forex 09 (19) sentyabr, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Axı həmin agentliklər öz qərar-larını dərin və ciddi təhlilnəticəsində qəbul edirlər. Üstəlik,tamamilə müstəqil, heç kimdənasılı olmadan işləyirlər.

Bu agentliklərin çoxunun yüzilə yaxın iş təcrübəsi var. Bu müd-dət ərzində onlar maliyyə sistemi-nin bir hissəsinə çevrilə biliblər.Əgər onlar olmasa, investorlar özpullarını nəyə, hansı aktivlərləyatırmqla bağlı çətinliklərləüzləşərdilər. Çünki bunun üçünşəxsən durub hər bir ölkəyə get-mək lazım gələrdi. Ölkələrin hazırinvestisiya reytinqləri bu baxım-dan investorların işini olduqcaasanlaşdırır. Misal üçün, sərmayə-darların pulları ilə ehtiyatlıdavranmalı olan fondlar həminvəsaiti ancaq etibarlı qiymətlikağızlara yaırmalıdırlar. Bu etibar

isə kredit reytinqi ilə müəyyənolunur.

Dünyada onlarla müxtəlifmiqyaslı kreditreytinqiagentliyi var.Onlardan üçüdaha məşhur-dur: Standard &Poor's, Moody'svə Fitch. Bun-ların hər üçüAmerika şirkə-tidir, o cüm-lədən, ikisiRotşildlərəməxsusdur. Buagentliklərdünyada in-vestisiya qoyulabilən hər şeyinreytinqinimüəyyənedirlər: region-lar, ölkələr,banklar,şirkətlər... On-lardan Standard

& Poor's daha konservativ sayılır.Olur ki, bəzən Standard & Poor'snəyinsə reytinqini salır, ammaMoody's və Fitch bunu ya dahagec edirlər, ya da heç etmirlər.

Əlbəttə, dünyada reytinq agent-liklərinə aid xeyli iradlar da səs-lənir. Onlardan ən ciddisi budurki, reytinq agentliklərinin heç biri2008-ci ilin böhranını vaxtındaproqnozlaşdıra bilməişdi. LehmanBrothers bankının müflis ola-cağını nəinki heç biri xəbər ver-məmişdi, əksinə, onu yüksəkreytinqlə təltif etmişdilər. Ammaəvəzində indi onlar çox aktiv vəbir az da aqressiv davranırlar: əsasolan kimi ölkələrin reytinqiniaşağı salırlar. Bəlkə də əvvəlkitənqidlərə cavab olaraq...

İndi ABŞ və bir neçə Avropaölkəsi yenidən investorların eti-madını qaytarmağa çalışmalıdır-lar. Reytinqi itirmək asan,qazanmaq isə çox çətindir.


Minimum risk, çox yüksək etibarlıq

Ölkə bütün hesabları ödəyə bilir. İnvestisiyadangəlir götürmək üçün çox yaxşı imkan var

Kifayət qədər etibarlı, amma mənfi təsirlərə daha açıq

Yaxşı göstəricidir, amma mənfi təsirlərə məruzqalmaq riski nisbətən çoxdur

İqtisadiyyatın vəziyyəti prinsipcə pis deyil,amma dəyişikliklər işləri korlaya da bilər

Ölkə hesablarını ödəyə bilir. Amma vəziyyətinpisləşmə ehtimalı güclüdür

Kredit riskləri böyükdür, amma hər şey yaxşıgetsə, iqtisadiyyat borclarından qurtula bilər

Kredit riskləri çox güclüdür

Ödənişlər hələ ki həyata keçir, ammamüflisləşmə proseduru başlanılıb

Maliyyə öhdəlikləri üzrə defolt

Kredit rey-tinqlərinə “+”və “-” işarələridə əlavəolunur. Onlarhəm fərqigöstərmək,həm dəvəziyyətinsabit, yoxsaqeyri-sabitolduğunubildirməküçündür.

8

R E Y T İ N Q6 İqtisadi fırtına



QƏRAR İqtisadi siyasət

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

7

Yaponiya hökuməti

milli valyutanı zəif-

lətmək üçün yeni yol

tapıb. Onlar yerli şirkətlə-

rin xaricə ekspansiyasını ma-

liyyələşdirəcəklər ki, bu yolla

ölkədən kənara kapital axını

başlasın. Layihə Yaponiya

hökumətinə $100 milyarda başa

gələcək. Bu pul ölkənin maliyyə

ehtiyatları fondundan ayrılacaq.

Maliyyələşdirmə prosesi bir ilərzində həyata keçiriləcək vəəsasən hasilat sənayesinə, bir dəkiçik və orta biznesin ixracatınayönəldiləcək. Ölkənin maliyyənazirliyi bildirib ki, əgər pul çat-masa, hökumət özəl fondlardandaha $52 milyard ayıracaq.

Əsas məqsəd Yenanın son birildə 9,3% möhkəmlənərək,76,53/$1-a çatan məzənnəsini zə-iflətməkdir. Yaponiya valyutasıikinci dünya müharibəsindən buyana hələ belə artım göstərmə-mişdi. Yenanın bu cür möhkəm-lənməsi Yaponiya şirkətlərininrəqabətədavamlığını azaldır. İn-diyə qədər ölkənin Mərkəzi Bankıənənəvi yolla – yəni intervensiyailə milli valyutanın məzənnəsini

salmağa çalışsa da, heç nəyə nailolmayıb. Ona görə də, hökumətbelə qeyri-adi taktika seçir.

Artıq Yaponiya hökumətiavqust ayı ərzində bu məqsədlə$60 milyard xərcləyib. Nəticədəyenanın kursu bir qədər zəifləyib.Amma sonra hər şey təzədənköhnə vəziyyətinəqayıdıb və yena əvvəlkisəviyyələrinə dönüb.

EIU agentliyininekspertləri bildirirlərki, bu hal onsuz da ağırvəziyyətdə olanYaponiya iqtisadiy-yatına daha da pis təsiredir. Güman ki, 2011-ciildə Yaponiya iqtisadiy-yatı 0,9% azalacaq.Halbuki, ötən il 4%artım qeydə alınmışdı.İxracın artım tempi isə23,9%-dən 3,2%-ədüşəcək. FukisimaAES-dəki qəzadansonra ölkədə enerjiqıtlığı hiss olunur. Buisə iqtisadi artımıəngəlləyir.

Dövlət borcları əgər

keçən il ÜDM-in 199,7%-nəqədər artmışdısa, bu il 212,7%-ə,gələn il isə 218,7%-ə çatacaq.Büdcə kəsiri 8,4% gözlənilir.Bütün bunlardan əlavə, Moody'sagentliyi Yaponiyanın reytinqini 1punkt azaldaraq Aa3-ə salıb.


Zəiflətmək üçün

$100 milyardGüclü yena Yaponiyanı yıxır

Yaponiyada ÜDM-in dinamikası

Yaponiyada Sənaye istehsalının dinamikası



P U L L U O Y U N L A R8 Tələb

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

ABŞ-ın Maliyyə Bazar-

larını Tənzimləmə Ko-

missiyası (FINRA) bir-

jalardakı aktiv treyderlərin öz

ticarət strategiyalarını və sirrli

kodlarını açmasını tələb edəcək.

Bununla komissiya son vaxtlar

birjalarda müşahidə olunan

qeyri-adi aktivliyin səbəbini an-

lamağa çalışır.

“Bu, standart yoxlama və yatəlim həyəcanı deyil. Hazırda fondbazarlarında doğrudan da, nəsəçox şübhəli və narahatlıq doğuranşeylər baş verir”,- deyə FINRA-nın bazarı tənzimləməsi şobəsininvitse-prezidenti Tom Gira bildirib.Tutaq ki, son günlərdə zəif səhm-lərin iri həcmlərdə alınmasımüşahidə olunur. Halbuki, adətənonlar ilə ticarətin həcmi olduqcakiçik olurdu. Məmurlar bu işdəhansısa fırıldağın olub-olma-masını öyrənmək istəyirlər.

Bundan başqa, Qiymətli Kağız-lar və Birjalar üzrə Komissiyanın(SEC) mütəxəssisləri də həmçininbazarlarda baş verənlərdən dolayınarahatlıq keçirdiklərini bəyanediblər. Onlar da treyderlərə öz

ticarət alqoritimlərini açmaqlabağlı sorğular göndəriblər. Mə-murlar ona görə belə görünməmişbir adımı atıblar ki, fond birja-larında baş verənlərin ABŞ qanun-larına nə qədər uyğun olduğunuaydınlaşdırsınlar.

Təbii ki, treyderlər də bazarıtənzimləyən orqanların beləhərəkətlərinə reaksiya verməyəbilməzdilər. Onlar bildirirlər ki,ticarət strategiyalarının açıqlan-ması barədə tələb treyderin in-tellektual mülkiyyət hüquqununkobud şəkildə pozulmasıdır.Çünki ticarət alqoritmini yarat-

maq üçünonlar neçə il vaxt və xərc sərf edi-blər. İndi həmin sistem açıqla-narsa, treyder bu resursları boşunaitirmiş olacaq. O da istisna deyilki, nəzarətçilər bütün lazım olaninformasiyanı əldə edəndən sonrabaşqa bazarlarda özləri tətbiq et-məyə başlaya bilərlər.

- Bu tələb məni çox məyus edibvə hiddətləndrib. Axı bu insanlarheç də həmişə SEC-in və FINRA-nın əməkdaşları olaraq qalmaya-caqlar. Və sabah işdən çıxıb müs-təqil şəkildə fond bazarındaəməliyyatlar apara bilərlər,- deyətreyder şirkətlərindən birinin rəh-

bəri Reuters-ə bildirib.

Amma treyderlərin bu problem-ləri FINRA-nı elə də maraqlandır-mır.

Onların dediyinə görə, əsasməqsədləri gələcəkdə elektronticarəti daha effektiv tənzimləməküçün yeni iş metodlarının yaradıl-masıdır. Və buna görə treyderlərləməhkəmədə çəkişməyə hazırdır-lar.


Treyder, sirrini aç!ABŞ məmurları treyderlərin öz sistemlərini

açıqlamalarını tələb edirlər

Treyderlər bildirirlər ki, ticarət strategiyalarının

açıqlanması barədə tələb treyderin intellektual

mülkiyyət hüququnun kobud şəkildə pozulmasıdır.



QIZ I L Təhlil

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

9

Qızılın qiyməti hər unsiyasına görə 1900dollar səviyyəsini keçməklə tarixi re -kordunu təzələdi. İyulun 5-dən

başlayan artım trendi artıq “sarı metal”ı 37% ba-halaşdırıb. Amma hələ ki trendin bitməsindəndanışmağa əsas yoxdur. Doğrudanmı, “əbədimetal”ı əbədi artım gözləyir?

Hazırda Amerika və Avropa iqtisadiyyatlarındakıqeyri-sabitlik qızılı yuxarıya itələyən əsas amillərdir.Dünyanın ÜDM-nin artım proqnozu 4,2%-dən 3,9%-ə qədər azaldılıb. Böhran haqqında proqnozlar hələgündəmdən çıxmayıb. Belə vəziyyətdə qızıl in-vestorlar üçün əsas ümid yeri olduğundan, ona təla-bat artır, metal isə durmadan bahalaşır.

Şəkil 1-də qızlın qiymətlərinin müxtəlifvalyutalara nisbətdə illik dəyişmə faizlərigöstərilib. Göründüyü kimi, “əbədi metal”son 9 ildə dollara nisbətdə bütün illəriartımla başa vurub. Ən yüksək artım isə2011-ci ilə aiddir. Baxmayaraq ki, hələ ilbaşa çatmayıb. Cədvəldən göründüyükimi, qızılın ən yüksək artımı məhz dol-lara nüsbətdə nümayiş etdirməsi təsdiq-ləyir ki, doğrudan da, onun bahalaşmasıilk növbədə Amerika iqtisadiyyatındakıproblemlərlə bağlıdır.

Şəkil 2-də isə müqayisə üçün gümüşün2002-ci ildən bu yana olan dinamikasıgöstərilib. Fikir verin ki, bəyaz metalhətta qızıldan da yüksək artım nümayişetdirir. Bu isə ondan xəbər verir ki, son il-lərdə gümüş də investorların arasındasürətlə populyarlaşmaqdadır.

Qızılın yüksək qiyməti iqtisadiyyata

mənfi təsir göstərmədiyi üçün bu artım hələ kifayətqədər uzun müddət ərzində davam edə bilər. Ammahara qədər? Sürətlə şişən bu köpük nə zamansa part-layacaqmı?

Ekspertlər qızılın 2000 dollar/unsiya səviyyəsinəçatacağını artıq bir neçə aydır ki, gözləyirlər (bubarədə ötən sayımızda yazmışdıq). Onların fikrincə,ortamüddətli trendin dəyişməsindən yalnız o zamandanışmaq olar ki, qızıl $1735-40 səviyəsindənkivacib dəstək zonasından aşağı ensin. Amma beləgörünür ki, hələ qızıl bunu etməyə hazırlaşmır. Onagörə də, 2000 dollar/unsiya hədəfi qüvvədə qalır.Qızılın ucuzlaşması üçün zəmin yalnız o vaxtyaranacaq ki, Amerika və Avropa iqtisadiyyatlarındaartım əlamətləri hiss olunmağa başlasın.


Şəkil 1. Qızılın qiymətinin müxtəlif valyutalara nisbətdə artımı

Şəkil 1. Gümüşün qiymətinin müxtəlif valyutalara nisbətdə artımı

“Əbədi metal”əbədi artacaq?



YUB İ L EY10 Tarix

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Amerikanın 37-ci prezi-

denti Riçard Niksonun

adı nə ilə tarixə

düşüb? Uotergeyt qalmaqalına

görə? Bəlkə də hə, amma trey-

derlər və iqtisadçılar üçün yox.

Çünki Amerikanın məhz bu

prezidenti 40 il əvvəl dünya val-

yutalarının qızılla bağlılığına son

qoymuş və təsbit olunan valyuta

məzənnələri sistemini dəyişmişdi.

Yada salaq ki, Bretton-Vudrazılaşmasına görə (1944) dünyavalyutaları dollara bağlanmışdılar,dollar isə sərt şəkildə qızıla.Mərkəzi banklar yalnız dollar ak-tivlərini qızıla dəyişə bilərdilər.Amma 1971-ci ilin avqustun 15-də Nikson hökuməti iqtisadi prob-lemlərlə qarşılaşanda qızılstandartından imtina etdi, “qızılpəncərəsi”ni bağladı, dolları sarımetala nisbətdə zəiflətdi və idx-alına 10%-lik vergi tətbiq etdi.Bununla da sərbəst dəyişənməzənnələr erasına keçid prosesibaşladı.

Fəqət bu addımlarla hələ val-yuta böhranı aradan qalxmadı. İlk

növbədə ona görə ki, sərbəst də-yişən məzənnələr kursu axıraqədər həyata keçirilməmişdi. Va-lyutaların taleyini bazarın ümidinəburaxmaq arzusu avropalıların oqədər də xoşuna gəlmirdi. EləAmerikada da çoxlarıdüşünürdülər ki, sərbəst dəyişənkurslar qeyri-sabit olacaqlar.Amma məşhur iqtisadçı, moneta-rizmin tərəfdarı Milton Fridmaninandıra bilir ki, sərbəst dəyişənvalyutalar sistemini idarə etməkəslində daha asan başa gələcək.Fridmana görə, düzgün siyasətyürüdülərsə, spekulyantlar özləribazarı sabitləşdirən qüvvə kimiçıxış edəcək, bununla da valyuta-ları öz real dəyərlərindən çox kə-narlaşmağa qoymayacaqlar (Son-radan zaman göstərdi ki, valyutakursları hətta Fridmanın göz-lədiyindən də daha likvid olublar).Beləliklə, Milton Fridmanı

bugünkü Forex bazarının ideya

müəllifi saya bilərik.

...Tarixçəmizə davam edək.1971-ci ilin dekabrında Vaşinq-tonda Smitson anlaşması imza-landı. Əgər buna qədər valyutakurslarının dollara nisbətdə cəmi1% dalğalanmasına icazə veril-disə, indi həmin diapazon 4,5%-əqədər qaldırıldı (Dolların iştiraketmədiyi cütlüklər üçün 9%-ə).Bu, artıq Bretton-Vud sistemininsonu idi. Onu Yamayka ValyutaSistemi əvəz etməyə başladı. Bukeçid dərhal baş vermədi, 5 iluzandı və 1976-cı ilin 8 yan-varında BVF-nin Kinqston (Ya-mayka) sammitində rəsmiləşdi.

1978-ci ildənisə BVF rəs-mən valyuta-ların sərbəstkonver-tasiyasınaicazə verdi.

Valyuta-ların sərbəstkursunakeçilən kimi dünyada kapitalındövranı xeyli sürətləndi. Bazarlarticarət kəsiri olan ölkələrə dahadözümlü yanaşmağa başladılar.Mərkəzi banklar milli valyutalarıntənzimlənməsi siyasətini dəy-işdilər. Bir sözlə, maliyyə dünyasıtamamilə yeniləndi: Forex erası

başladı.

Əlbəttə, bu sistemi də ideal ad-landırmaq olmaz. Belə ki, sərbəstməzənnələr dünyasında siyasi rəh-bərlər öz ölkələrinin valyutalarınısüni şəkildə zəiflədərək, dünyaticarətində daha böyük pay qazan-mağa can atırlar. O dərəcədə ki,bəzən bu cəhdlər hətta dövlətlərarasında siyasi gərginliyə də səbəbolur (ABŞ ilə Çinin arasındakıvalyuta müharibələrini xatırlayın).Bundan başqa, bir-biri ilə deval-vasiya rəqabəti aparan valyutalarqızılın istədiyi qədər bahalaşmasıüçün şərait yaradırlar. Ammabütün hallarda, sərbəst dəyişənməzənnələr sistemi Bretton-Vudsistemindən daha yaxşı vədoğrudır. Valyuta kurslarını tən-zimləməyin tam ideal sistemi isə,belə görünür ki, mövcud deyil.


Forex-in 40 yaşı oldu

Milton Fridman



K Ə S İ R Əyani vəsait

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

11

ABŞ-ın xarici borclarının 14 trilyon dollarıkeçməsi həm ölkənin özündə, həm də bütövlükdədünya iqtisadiyyatında böyük gərginliyə səbəboldu. Hazırda Amerikanın xarici borcu hər günorta hesabla 3,86 milyard dollar artır. Bunun nədemək olduğunu rəqəmlərlə real təsəvvür etməkçətin ola bilər. Ona görə də, biz iyul sayımızdaABŞ-ın xarici borcunu (onda hələ kritik həddikeçməmişdi) Yer Kürəsinin diametri ilə müqayisəetmişdik. İndi – kritik hədd keçiləndən sonrayenidən, bu dəfə bir qədər fərqli vizual müqa-yisələrə nəzər salaq.

Əgər 100 milyon dollar məbləği 100 dollarlıqəskinaslar şəklində bir yerə yığsaq, onda şəkil 1-dəgördüyünüz kimi bir pul tayası əmələ gələr. Eləhəmin şəkildə aşağıda gördüyünüz xırda bağlama 1milyon dollardır. Lap xırdası isə 10 min dollar. Tutaqki, əgər siz çöldə 100 milyon dollara rast gəlsəniz(amin!), onu təkbaşına apara bilməzsiniz. Hərçənd,pulun insana verdiyi gücü nəzərə alanda, nə bilməkolar...

Bir milyard dollar – daha böyük həcm tutur. Onuhətta kiçik yük maşını ilə də daşımaq mümkün deyil.

Bir trilyon isə, ümumiyyətlə, daşına bilən məbləqdeyil. Şəkil 3-də siz onun iri yük treyleri ilə müqa-yisəsini görürsünüz.

Əgər bizim eranın ilk günündən bu yana siz hər

gün milyon dollar xərcləsəydiniz, yenə də trilyondollar qurtarmazdı... Amma hazırda Amerikahökumətinin büdcə kəsiri 1,7 trilyon dollardır. Yənitəxminən şəkil 3-dəkinin 2 misli qədər yüz dollarlıqəskinas...

İndi isə gələk ABŞ-ın xarici borcuna, yəni 15 tril-yon dollara. Bu, bütün dünyanın ÜDM-nin 20%-dənçoxdur. Siz şəkil 4-də onun Azadlıq heykəli, stadionvə yük treyleri ilə müqayisəsini görürsünüz. Bax,Amerikanın xarici borcu da bu qədərdir!


Neçə dollar hara dolar?ABŞ-ın xarici borcunu vizuallaşdıranda hansı mənzərə alınır

Şəkil 1. 100 milyon dollar

Şəkil 2. Bir milyard dollar

Şəkil 3. Bir trilyon dollar

Şəkil 4. 15 trilyon dollar



T R E Y D E R Ə H VA L AT L A R I12 Başa gələnlər

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Bu sayımızdan başla-

yaraq, sizə yeni bir

rubrika təqdim edirik:

“Treyder əhvalatları”. Bu

rubrika altında real treyderlərin

başlarına gələn real hadisələr

dərc olunacaq. Treyderlər

özlərinin səhvləri, uğurları, həyat

tərzləri, götürdükləri dərslər ilə

bağlı fikirlərini oxucularımızla

bölüşəcəklər.

Yəqin, artıq başa düşmüsünüzki, onların çoxu adlarını açıqla-maq istəməyəcəklər. Onları başadüşmək asandır. Amma bu, heç dəəsas deyil. Əsas odur ki, bunlarreal həyatdan gələn real əhvalatlarolacaqlar.

* * *“Gecə saat 4 idi. Mən moni-

torun qadağında oturub, gözümüqrafikdən çəkə bilmirdim... Səbəbisə avro/dollarda 3 lotluqəməliyyat açmağım idi.

Səmimi deyim ki, bu əməliyyatıaçmağa məni ancaq intuisiyamtəhrik etmişdi. Depozitim yoxaçıxmaq ərəfəsində idi. Mən də boşoturmamaq, hesabımı xilas etməküçün heç bir əsas olmadan, sadəcəintuisiyaya dayanayaraq irihəcmliəməliyyat açmışdım. Və indi busəhvimin ağırlığının altındaəzilirdim. Düzdür, ilk dəqiqələrdəbir qədər gəlir görsəm də, qiymətmənfiyə gedəndə əməliyyatı

bağlamağa əlim gəlmədi. Vənəticədə mənim ziyanım indi daha“-120$”, yox, düz “-4.000$” idi.Depozitim isə 5200$ . Stop-out-unbir addımlığında idim.

Nəhayət, hava işıqlananda zorlakompüterdən qoparaq, özümü yat-mağa getməyə məcbur edə bildim.Əhvalım çox pis idi. Günorta 12-də ayılanda elə bilirdim ki, bütünbunları yuxuda görmüşəm. Çoxistəyərdim ki, bu səhvi yuxudaetmiş olum. Amma təəssüf, mənonu real həyatda etmişdim.

Yuxumu dağırdan kimi yenə dəkompüterin arxasına keçdim. Ter-minal açılana qədər mən Allahayalvarırdım ki, qiymət heç olmasadünənki yerinə qayıtmış olsun,heç olmasa əməliyyatı sıfırlabağlayım. Həyəcanım o qədər çoxidi ki, mən kompüterin ekranınıvərəqlə örtdüm ki, qrafiki və ba-lansımı dərhal görməyim. Xeyliyalvarandan və özümə ürək-dirəkverəndən sonra nəhayət, vərəqiyavaş-yavaş ekranın qabağından

çəkdim...

Gördüyüm əvvəlcə o oldu ki,balansım dünən necə qoyub get-mişdimsə, eləcə də qalıb. Stop-outla bazardan çıxarılmamışam.Bunun ardınca düşündüyüm hələdə ziyanda qalmağım oldu. Kağızıyavaş-yavaş çəkməkdə davametdim və hesabımı gördüm: «-220$». Bunu görən kimi dərhaləməliyyatı bağladım. Sonra birmüddət halsız ekranın qabağındaoturdum: heç nə edəcək haldadeyildim. Bu, mənim treyderkaryeramda ən ağır gün idi.

Bundan sonra bir neçə həftə ter-minala yaxın getmədim və ticarətaparmadım. Möhkəm and içdimki, bir də heç vaxt ciddi əsas ol-madan əməliyyat açmayacağam.Bir də ona and içdim ki, heç vaxtbalansımın 1%-dən artığı ilə risketməyəcəyəm və həmişə stop-or-derlər qoyacağam.

Həmin hadisədən mən çoxvacib bir dərs götürdüm: ticarətdətələsmək lazım deyil. Tez və çoxqazanmaq istəyi treyderin ənböyük düşmənidir. Hər halda,məni ağır vəziyyətə salan məhz buistək olmuşdu. Ümid edirəm ki,başqa treyderlər mənim əh-valatımdan dərs götürəcək və busəhvi təkrarlamayacaqlar.”


“Həyəcandan monitorabaxa bilmirdim”

4000$ ziyana düşən treyder keçirdiyi gərginlikdən danışır



ELM Hesab

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

13

Fərid Hüseynov

Sirr deyil ki, kazinolardandan gələn gəlir yalnızUoll-Stritdəki əməliyyat-

lardan gələn gəlirlərlə müqayisəedilə bilər. Və bunların hər ikisindəgəlirin əldə olunması şansa yox,riyazi ehtimala əsaslanır.

Kazino ona görə gəlir əldə edirki, riyazi ehtimal onun xeyrinədir.Bu, o deməkdir ki, əgər siz uzunmüddət oynasanız, sonda kazinoqazanacaq. Kazino bilir ki, qısabir zaman aralığında ya uduza, yada uda bilər. Amma siz əgər uzunmüddət oynayırsınızsa, kazinohəmişə qalib gəlir. Kazino qısavaxtlı oyunlar (zər, ruletka və yakart oyunları) təklif eləməkləsadəcə, gəlirini artırır.

Bəs bunun ticarət sistemlərinənə aidiyyatı var? O aidiyyatı varki, biz də eyni strategiyadan isti-fadə etməliyik. Treydinqin müsbətehtimalı bizim tərəfimizdə olma-lıdır. İl ərzində kifayət qədər say-da əməliyyat lazımdır və effektivgəlir əldə etmək üçün əməliyyat-lar səmərəli vaxtda bağlanmalıdır.

Riyazi ehtimal nədir? Bunun

üçün əməliyyata düşən gəlir faizivə gəlirli əməliyyatların faizindənəməliyyata düşən ziyanın faizi vəziyanlı əməliyyatların faizini çıx-maq lazımdır. Məsələn,

Əməliyyata düşən

gəlirin faizi – 6%

Gəlirli əməliyyatların faizi –

60%

Əməliyyata düşən ziyanın

faizi – 4%

Ziyanlı əməliyyatların faizi –

40%

Gözləmə = 2% və ya (6% *

60%) – (4% * 40%).

Bu, o deməkdir ki, siz sonnəticədə orta hesabla əməliyyata2% gəlir əldə edirsiniz. Bu, kazin-oda “black jack” oyununda oldu-ğundan daha yaxşı nəticədir. Əgər10 000$-lıq kapitalla orta hesabla2% gəlir əldə edirsinizsə, bu, hərəməliyyata 200$ deməkdir. İlə300 əməliyyat açırsınızsa, ortahesabla 60000$ gəlir edər. Bura

hələ orta hesablanmış əməliyyatıngəlir artımı daxil deyil.

Daha bir nümunə: Biz 20%stop-lossla 5% gəlir təyin et-

məklə də 2%-lik orta gö-zləmə əldə edə bilərik. Bununüçün gəlirli əməliyyatların faiziçox yüksək olmalıdır. Bu nü-munədə gəlirli əməliyyatların faizi88% olsa, 2%-lik nəticəni əldəedə bilərik (5% * 88%) – (20% *

12%).

Hətta cüzi gəlirli əməliyyatlarınfaizi ilə müsbət ehtimal əldəetmək mümkündür. İnvestorsBusiness Daily-nin yaradıcısıUilyam O’Neyl belə bir ehtimalhesablanma sistemi təklif edir.Əgər onun stop və profitini 8% və20% götürsək, uğurlu əməliyyat-ların faizi 30% olmaqla gözləmə

= (20% x 30%) – (8% x 70%) vəya +0.4% olacaq.


Riyaziyyattreyderinxidmətində

Hətta cüzi gəlirli əməliyyatların

faizi ilə müsbət ehtimal əldə

etmək mümkündür.

8



Nəticə: Əgər uzunmüddətliplanda gəlir əldə etməkistəyirsinizsə, riyazi ehtimal müs-bət olmalıdır. Heç vaxt “0” və yamənfi gözləməyə malik sistemdənistifadə etməyin. Siz udabilməyəcəksiniz. Siz uzunmüd-dətli perspektivdə ard-arda kazi-nonu uda bilməzsiniz. Çünki ohalda riyazi gözləmə kazinonunxeyrinə olur.

Hansı gözləməyə malik ol-manızdan asılı olmayaraq, kifayətqədər əməliyyat açılmasa, çox pulqazana bilməyəcəksiniz. Yenə dəkazinoya qayadaq. Kazino “blackjack”də hər kart paylanışında yal-nız 1%-2% qazana bilir, ammaonlar bu prosesi çox intensivedirlər – saatda 30-40 dəfə. Xeyli“black jack” oynayandan sonra sizhər saat pulunuzun 40%-niitirəcəksiniz! Onların bu qədərinanılmaz gəlir götürmələri heç dətəəccüblü deyil.

İndi biz ən azı nəzəri cəhətdənmüsbət gözləməyə malik birmetodu necə yaratmağı bilirik.

Deyək ki, 8%-lik müsbət gö-zləməyə malik bir sistem hazır-ladıq. Bəs əgər sistem ilə birəməliyyat verirsə, onda nədərəcədə səmərəlidir? Biz sadəcəpulu banka qoymaqla da bunuqazana bilərdik. Ya da əməliyyata0.2% gəlir versə, xoşunuzagələcək? Bəs əgər sistem ilə 1000əməliyyat versə, necə olacaq?Qısa zaman ərzində 1000 dəfə0.2% kifayət qədər pul edir.

Treydinqin daha çox nəzərdənqaçan tərəflərindən biri dəəməliyyatda olma müddətidir. Pulqazanmaq üçün sizin müsbət göz-ləməyə və çoxlu imkanlara malikbir sisteminiz olmalıdır. Amma sizpullarınızı idarə etməlisiniz. Əgər

sizin əməliyyat həddindən artıqçox vaxt alırsa, bütün və ya birçox imkanlardan istifadə edəbilməyəcəksiniz. Sizin əl-qolunuzbağlı olacaq, çünki əməliyyatıbağlamaq üçün çox gözlə-məlisiniz.

Vaxt məsələsi də kazinodakıkimidir. Əgər kazinonun “blackjack”də qazanmaq ehtimalı 2.5%-dirsə, o, hər gedişdə 2%, ortahesabla 5% qazanır. Əgər sizsaatda 1 dəfə oynayırsınızsa,kazino saata 5% qazanır. Əgər sizsaatda 60 dəfə oynayırsınızsa,kazino sizin 2$-ları 40 dəqiqəyəalacaq. Daha intensiv dövriyyə iləoyun kazinoya daha sərfəlidir.Treydinqdə də belədir. Sizə 100000$-ı ildə 250 dəfə tədavülə bu-raxmaq 12 aya bir dənə 500 000$-lıq əməliyyat açmaqdan dahayaxşıdır.

Demək, riyaziyyat deyir ki,uğur qazanmaq üçün bizə bunlarlazımdır:

- Müsbət riyazi gözləmə

- Kifayət qədər sayda

əməliyat açmaq

- Qısamüddətli əməliyyatlar


8

ELM14 Hesab

"Köcürmələrin sirrləri"

Siz Plastik kartı hardan pulsuz almağı

bilirsinizmi?

Bəs kartla hesabınıza cəmi 1 dəgigəyə necə

vəsait köcürməyi necə?

Bəs cəmi 4 saata Azərbaycanın 22 bankından

birində qazandığınızı necə almağı?

Bilmirsiniz?

Deməli, bu seminar sizin üçündür.

Seminar sentyabrın 15-i 2011 il saat 19:00-da

şirkətin ofisində keçiriləcək.

Yazılmaq üçün online formanı doldura və ya

əlaqə telefonlarımıza zəng edə bilərsiniz:

(012) 437 5323

(012) 436 7844

http://inforex.az/azeri/index.php?option=com_chronocontact&Itemid=106



K O R R E L L YA S İ YA Təsir gücü

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

15

Hər bir trey-

der bilir ki,

valyutalar

ilə fond indekslərinin

hərəkəti arasında kor-

rellyasiya var. Daha

dəqiqi, fond indekslərinin hərəkəti valyutaların

məzənnəsinə də təsir göstərir. Bəs treyderlərin ən

çox işlətdiyi cütlük olan eur/usd-yə hansı indekslər

və necə təsir göstərir?

Şəkil 1-də iki qrafik müqayisə olunur: S&P500

indeksi və eur/usd. Göründüyü kimi, onların

arasında uzunmüddətli müsbət korrellyasiya var.

Şəkil 2-də isə ümumilikdə eur/usd cütlüyünün

hərəkəti ilə Dow Jones Industrial Average (DJIA),

Nasdaq 100 Index (NDX) və Morgan Stanley Com-

modity Index (CRX) qrafikləri müqayisə olunur.

(Korrekt müqayisə üçün Avronun qiyməti 1000

dəfə artırılıb, DJIA isə 10 dəfə azaldılıb ki, onlar bir

qrafikdə yerləşə bilsinlər. )

CRX indeksinin seçilməsinə səbəb budur ki,

həmin indeksə xammal hasilatı ilə məşğul olan

şirkətlərin səhmləri daxildirlər.

Şəkil 2-dən göründüyü kimi, bütün qrafiklər

2004-cü ilin ilk yarısını üfiqi diapazonda keçirib, ilin

ikinci yarısından isə artmağa başlayıblar.

Hansı bazarlar bir-birləri ilə daha çox bağlıdırlar?

Gəlin, eur/usd cütlüyünün müxtəlif fond indeksləri

ilə qarşılıqlı əlaqəsinə baxaq. Həmin əlaqə şəkil 3-

dəki diaqramda

göstərilib. Kor-

rellyasiya əmsalı Х ox-

unun üzərində yerləşib

və -1-dən +1-ə qədər

dəyişir. +0.4-dən yuxarı

korrellyasiya əmsalı eur/usd ilə bu indekslərin

arasında qeydə alınıb:

- CRX (52 %)

- SPX (31.2 %)

- NDX (31.0 %)

- DJIA (31.9 %)

Göründüyü kimi, ən yüksək korrellyasiya eur/usd

ilə CRX indeksinin arasındadır. Amma unutmaq

olmaz ki, dünya bazarındakı konyunktura bu əlaqəni

dəyişə də bilər.


Birgə dalğalananlarAvro/dollara təsir

göstərən fond indeksləri

Şəkil 1.

Şəkil 2.

Şəkil 3.



P R O E T C O N T R A16 Prizma

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Fərid Hüseynov

Düzünü desəm, hərdən

insanların tənbəlliyinə

və sadəlövhlüyünə

təəccüblənirəm. Əlbəttə, bu,

hamıya aid deyil, amma çoxluğu

əhatə edir. Ancaq elə insanlar

daim gəlir verən ticarət

ekspertlərinin mövcudluğuna

inana bilərlər. Nə edək ki, men-

talitetimiz belədir: hər şeyi

birdən istəyirik, özü də heç nə

etmədən... Mən demirəm ki,

belə sistem və ekspertlər ümu-

miyyətlə, yoxdur. Onlar var,

amma reallıqda elə də xeyir ver-

mirlər.

Mexaniki sistemlər və gəlirliekspertlər nədir? Bunlar sadəcə,proqramçılar tərəfindən yazılmışkod parçalarıdırlar. Onlar yalnız

verilən konkretəmrləri yerinə ye-tirirlər. Avtomat-laşdırılmışsistemləri seçən-lərin çoxu özü heç nə eləmədənyaxşı qazanmaq istəyənadamlardır. Yəni tənbəllər! Hal-buki Foreksdə ticarət 98% zehnivə cəmi 2% texniki işdir. Doğru-danmı, ticarət termi-

nalında düymə basmaq çox çətinbir prosesdir və onu avtomat-laşdırmaq lazımdır?! Axı hər birtreyderin arsenalında artıq av-tomatlaşdırılmış ticarət vasitəsivar – bu, orderlərdir. Hərçənd,özünüz yerləşdirməlisiniz. Yenədə bu, 3 dəqiqəlik bir işdir! Ondaniyə mexaniki ticarət sistemlərinipul verib almaq lazımdır? An-lamıram...

Çoxları buna səbəb kimiemosiyaların ticarətə mane ol-masını göstərirlər. Və deyirlər ki,ekspert ticarət aparanda heç nəonun vecinə olmur. Düzdür o,vaxtında əməliyyatı bağlayıb,gəliri götürəcək. Amma sizin kodparçanız xırda bir bazar dəyişik-liyində əməliyyatı nahaqdan

bağlayanda nə edəcəksiniz?!

Proqramçı Allah deyil. O, biləbiməz ki, 1 gündən, aydan vəildən sonra bazarda nə başverəcək.

O, yalnız han-sısa sistemi müəyyən alqoritməbağlaya bilər. O da bayaq dediyimkimi, xırda bir bazar dəyişik-liyində səhvlər buraxmağa başla-yacaq. Sizin avtomatlaşdırılmışsisteminiz özü-özünə bazar dəyi-şikliyinə uyğunlaşa bilməz! Onagörə də belə bir sistemdə ümu-miyyətlə, məna yoxdur. Yalnızdaim təkmilləşdirilən və bazarındəyişikliyinə uyğunlaşdırılan ek-spetlər müntəzəm gəlir verə bilər-lər. Siz bunu edə biləcəksinizmi?Biləcəksinizsə, onda öz eksper-tinizi yaradın, başqasının sat-dığına göz dikməyin. Ekspert –sizin strategiyanızın, şəxsi ticarətideyalarınızın avtomatlaşdırılmasıolmaldır, başqalarının naməlumvə şübhəli sistemləri yox.


Yalnız daim təkmilləşdirilən və bazarın

dəyişikliyinə uyğunlaşdırılan ekspetlər

müntəzəm gəlir verə bilərlər.

8

Robot alverçiləriHər deyilənə robot kimi inanmayın



Kimlərinsə satdıqları “daimgəlirli” ekspertlərdən danışasıolsaq isə, onlar, ümumiyyətlə, pultələsidir. Belə ekspertlərinyaradıcıları daha nə qalmayıb ki,fikirləşməsinlər... Mübahisə et-məyəcəyəm, onlar həqiqətən dəbir müddət gəlir verə bilərlər. Bəsuzunmüddətli perspektivdə necə?Onlar

sadəcə işləməyəcəklər və bütünəldə etdyiniz gəlir ard-arda itki-lərlə əvəzlənəcək.

Mən bu məqalədə nəyisə sübutetmək niyyətində deyiləm. Əgərbu “ticarət möcüzələri”ni almaqistəyirsinizsə, alın! Öz pulunuz-dur, özünüz bilərsiniz. Ammaəvvəlcə belə bir suala cavab ax-tarın: Həmin ekspertlərin müəl-lifləri gəlirli bir şeyi niyə satırlar?Satıcılar nə qədər dolğun cavabversələr də, istənilən cavabdahiyləyə rast gəlmək olar:

1) Satıcının cavabı: “Mən sis-temi və ya eksperti foreksdəticarətə kapital yığmaq üçünsatıram”.

Əks-sual: “Bəs əvvəlki kapi-talınıza nə oldu?”

2) Satıcının cavabı: “Mənsadəcə daha çox pul qazanmağıqarşıma məqsəd qoymuşam!”

Əks-sual: “Əgər satdığınızmöcüzəli alətlər gəlir gətirmək qa-biliyyətinə malikdirsə, satışdanəldə olunmuş əlavə pullar nəyə

lazımdır? Sizin artıq milyonlarınızolmalıdır!”

3) Satıcının cavabı: “Mən bualətləri satıram və sədəcə, pulqazanıram. Özüm isə foreksdəişləmirəm. Buna marağım yox-dur”.

Əks-sual: “Ticarətdə özünüzistifadə etmədiyiniz bir şeyi niyəbaşqalarına satırsınız? Sadəcəsatış-

dan gəlir əldə etməyiniz cavabdeyil! Satdığınız alətlərin gəlir-liyindən necə əmin olabilərsiniz ki, özünüz foreks-də ticarət aparmırsınız?!”

Gördüyünüz kimi, hər şeysadə və məntiqə uyğundur.İnternetdə bu alətlərin gəlir-liyini təsdiqləyən şəxslər isəsizi aldadırlar. Əvvəldədediyim kimi, hansısaekspert və mexaniki sistemhətta 1 ay gəlir verə bilər, bəsuzunmüddətli perspektivdənə əldə edirsiniz? Ziyan...

Bundan əlavə, siz yəqin,fikir vermisiniz ki, əksər beləekspert və ya indikatorların daimyenilənmiş versiyaları çıxır.İstənilən proqramda və həttaticarət terminalında yenilənməolur. Yenilənmənin mahiyyətiproqramın nöqsanlarının aradanqaldırılmasından ibarətdir. Bəsekspertlərdə nə baş verir?

“Gəlirli ekspert” satıcısının beləbir mətnini misal gətirək (hər ay

bu “xəzinə”nin yenilənmiş bir ver-siyası çıxır):

- Salam, əziz oxucular! “Super-puper ekspert v2.1”-in yeni ver-siyası çıxıb. Bu versiyada sizinuduzmağınıza səbəb ola biləcəknöqsanlar aradan qaldırılıb. Bütünbirinci versiya alıcılarına endirimvar. İndi siz onu daha ucuz əldəedə bilərsiniz...”

Bir sözlə, ekspertin daimi tək-milləşdirilməsi gedir.Bazarıngüclü dəyişikliyinə görə bu,daim olmalıdır. Bir halda ki, hərşeyi nəzərə almaq olmur, ondaekspertin köhnə səhvləridüzəldilirsə, bununla bərabərhər dəfə yeni səhvlər meydana

gələcək və nəticədə hər dəfəuduzacaqsınız. Bu, sizə yerindəsaymağı xatırlatmır ki?

Beləliklə, ticarət sistemləri vəekspertlərin bütün lehinə və əley-hinə olan dəlilləri ölçüb-biçin.Yadda saxlayın ki, biz humaniz-min hökm sürdüyü bir dünyadayaşamırıq. Ən yaxşı ekspert sizinyaxşı ticarət bilikləriniz, bazardaböyük spekulyasiya təcrübəsi vəsizin öz ticarət sisteminizdir. Heçnə bu amilləri əvəz edə bilməz!


Ekspert – sizin strategiyanızın, şəxsi

ticarət ideyalarınızın avtomatlaşdırılması

olmaldır, başqalarının naməlum və şübhəli

sistemləri yox.

8

P R O E T C O N T R A Prizma 17



B İ L , E T18 Metod

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Samir Quliyev

Biz treyderlər ticarət

fəaliyyətimizdə müx-

təlif alətlərdən, indika-

torlardan, təhlil metodlarından

istifadə edirik. Amma unutmaq

olmaz ki, onların hamısı vaxtilə

səhm bazarında tətbiq olunmaq

üçün yaradılıblar.

Düzdür, bu alətlər valyuta ba-

zarında da işləyirlər, amma istər-

istəməz, valyutaların səhmlərdən,

bondlardan və digər qiymətli

kağızlardan bir fərqi var. Səhmin

məzənnəsi onun valyuta ilə

dəyərini göstərir, amma valyu-

tanın məzənnəsi onun digər val-

yuta ilə dəyər nisbətini. Ona görə

də, Forex bazarında ticarət aparan

treyder valyutaların bir-birinə nis-

bətdə gücünü mütləq nəzərə al-

malıdır.

Valyutaların bir-birinə nisbətdə

gücünü (nisbi gücünü) necə

müəyyənləşdirmək olar? Bunun

üçün baxmaq lazımdır ki, konkret

bir valyuta portfeldəki digər val-

yutalara nisbətdə nə dərəcədə

daha çox “ayı”ların və ya

“buğa”ların təzyiqinə məruz qalır.

Əgər biz görsək ki, konkret bir

valyuta başqalarına nisətən daha

çox artır, onda bazarın həmin

valyutaya münasibətdə fikri

haqqında qiymətli informasiya

əldə etmiş oluruq. Demək, hazırda

bu valyuta başqalarından daha

güclüdür.

Bəs bu biliyi ticarətdə necə tət-

biq etmək olar? Əslində çox sadə.

Tutaq ki, siz funtun başqa val-

yutalardan daha güclü olduğunu

müəyyən etdiniz. Yaxşı olar ki,

bundan sonra hansı valyutanın

başqalarından daha zəif olduğunu

öyrənəsiniz. Tutaq ki, bu, yenadır.

Demək, funtu məhz yenaya nis-

bətdə almaq daha yaxşı nəticə

verə bilər. Ona görə də, gbp/jpy

cütlüyündə “buy” əməliyyatı

açmaq lazımdır.

Bu zaman siz ən

güclü olanı alır,

ən zəif olanı isə

satırsınız.

Unutmaq

olmaz ki, söhbət

bir valyutanın

digərinə yox,

ümumiyyətlə,

valyutalar zən-

bilinə (portfelinə) nisbətdə

gücündən gedir. Bizim misalda

konkret bir məqamda gbp/jpy

cütlüyündə artım yox, eniş hərə-

kəti ola bilər. Amma ümumilikdə

funt yenadan güclü olduğu üçün

bu eniş korreksiyadan başqa bir

şey deyil. Demək, almaq üçün

məqam axtarmaq lazımdır.

Qeyd edək ki, valyutaların

gücünü fərdi qaydada müəyyən

etmək vacib deyil. Bunun üçün

xüsusi ixtisaslaşmış resurslar –

saytlar, proqramlar və s. var.

Misal üçün fxmri.com, 1signal.net

kimi saytları göstərə bilərik. Onlar

müxtəlif zaman periodlarında

valyutaların gücünü real vaxt reji-

mində əks etdirirlər.

Valyutaların gücünün müəyyən

edilməsi özlüyündə bizə ticarət

üçün siqnal vermir. Amma bu in-

formasiyanı digər metodlarla bir-

ləşdirməklə treyder işinin səmə-

rəliliyini xeyli artıra bilər. Misal

üçün, əgər nisbi gücün müqayisəsi

trendin yuxarıya olduğunu

deyirsə, bu zaman MACD da alış

siqnalı verirsə, həmin siqnal daha

etibarlı olacaq. Əksinə, əgər nisbi

gücün müqayisəsi trendin aşağıya

olduğunu deyirsə, bu zaman

MACD (və ya hər hansı bir başqa

indikator) satış siqnalı verirsə,

həmin siqnala inanmaq məsləhət

deyil. Ya da çox ehtiyatla inanmaq

lazımdır.


Gücün tərəfində olTreyder valyutaların nisbi gücündən necə istifadə edə bilər



MÜSAH İ B Ə Şahin Sadıqov

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

19

Jurnalımızın budəfəki həm-söhbəti treyder ŞahinSadıqovdur. Şahin hazırda

İqtisad Universitetində marketingüzrə magistr təhsili alır. 500 dolları10 gunə 2000 dollar edəndən sonraForexdə qazanmağın perspektivinəinanıb və indi bu işlə ciddi məşğulolur. Buyurun, qalanını onunözündən eşidin.

- Necə oldu ki, Forex-lə məş-ğul olmağa qərar verdin? Yənisəni bu sahəyə cəlb edən nəoldu?

- “Wall Street” filminə baxdım.Əvvəlcə inandırıcı görünmədi,amma bir az araşdırandan sonraqərara gəldim ki, doğrudan da, buişlə məşğul olmağa dəyər. Mən-dən əvvəl qardaşım da forexləməsğul idi, onun hesablarınıbatırdıqdan sonra, burada uğurqazanmalı olduğumu düsündüm.Özümü təsdiqləmək məni əldəedəcəyim gəlirdən cox maraq-landırırdı.

- Forexə gəlməmişdən qabaqnə fikirləşirdin, gəlib nə gör-dün?.. Yəni fikirlərin doğrul-

dumu?- Hamı kimi

mən dəəvvəlcə şüb-həyləyanasırdım.Əlbəttə, kim

olsa inanmazdı ki, kompüterqarşısında oturmaqla, bazarıanaliz etməklə və əməliyyatlar aç-maqla böyük gəlir əldə ətməkolar. Indi isə fərqli düşünürəm.Yəni 500 dolları 10 gundə 2000dollar edəndən sonra buradakıperspektivləri görməyə başladım.

- Səncə, bu işdə ən çətin olanınədir?

- Daim bütün iqtisadi xəbər-lərdən məlumatlı olmaq.

- Dost-tanışla öz treyder hə-yatın haqqında danışırsanmı?Yoxsa gizli saxlamağa üstünlükverirsən?

- İlk vaxtlar uğur qazandıqcadostlarıma danışırdım, amma heçdə birmənalı qarşılanmırdı. Çox-ları bunu zəhmətsiz gəlir siya-hasına aid edirdi. Yəni bildiyimizkimi, halal-haram məsələsinə görəbəzən ətrafımdakılar tərəfindənqınanırdım. Son vaxtlar isə dahakiməsə danışmağa ehtiyac gör-mürəm. İşin içində olan insan bu-radakı zəhməti görur. İndi ənyaxın dostlarıma məsləhət gör-

məklə kifayətlənirəm, digərtanışlarla isə bu mövzunu açıbuzun-uzadı suallara cavab ver-məyə həvəsim yoxdur.

- Bazarı necə təhlil edirsən?- Hər kəs kimi bazar göstəri-

cilərinin əvvəlki, proqnoz və fak-tiki qiymətlərindən istifadəedərək.

- Başqalarının analizləriniizləyirsənmi? Özün hansı analiznövlərinə üstünlük verirsən?

- Texniki analiz vasitəsilətəhlilə üstünlük verirəm.

- Bazardan kənarda qalabilirsənmi? Yəni əməliyyat aç-madan qrafikləri sakitcə müşa-hidə etməyə iradən çatırmı?

- Xeyr, bazardan kənarda qalabilmirəm. Yəni tələbə həyatıyaşayan biri kimi əlimdə olanpulla o qədər də risq edə bilmi-rəm, daim açdiğım əməliyyatlarıizləyirəm. Bunun treyderin etdiyiən böyük xətalardan biri olduğunubilsəm də, hələ ki, bu baxımdaniradəm zəifdir.

- Tez-tezmi əməliyyat açır-san? Və onları nə qədər müddətərzində açıq saxlayırsan?

- Hə, gündə 10–15 əməliyyataçıram. Adətən 2 gündən çox açıqəməliyyat saxlamıram.


“Strategiyam olmasa, bazarçoxdan məni udmuşdu”

Şahin Sadıqov “Wall Street”

filminə baxandan sonra treyder

olmağa həvəslənib

8



- Treyder fəaliyyətində ən çoxpeşman olduğun nədir?

- Düzü, açdığım əməliyyatlar-dakı dəyişikləri izləmək üçünkompüter qarşısında çox vaxtoturmalı oluram, bu isə elə dəmüsbət hal deyil.

- Tutaq ki, 200 punkt itir-misən. Həmin günü heç nə ol-mayıbmış kimi sakit və xoşəhvalda yaşaya bilərsənmi?

- Xeyr. Yəni hələ ki yox, ammagetdikcə adi hal kimi yanaşmağabaşladığımı hiss edirəm.

- Bir az fəlsəfi sual... Səncə,pul nədir və hansı məbləğə “çoxpul” demək olar?

- Pul hər şey olmasa da, çoxşeydir... Düşünürəm ki, ilk mily-onumu qazansam, buna “çox pul”deyərəm.

- Elə bir indikator və yametod varmı ki, onun haqqındaqətiyyətlə deyə biləsən: “Bu,işləmir!”

- Yox, hazırda mövcud indika-torların hamısı haqqındaməlumatım olmadığına görə, bubarədə elə də dəqiqliklə bir sözdeyə bilmərəm.

- İndi isə həmin sualı əksinəqoyaq: Elə bir indikator və yametod varmı ki, onun haqqındaqətiyyətlə dəyə biləsən: “Bu,işləyir!”

- RSI indikatorunun cox uğurlubir indikator olduğunu düşünü-rəm.

- Risklərini necə idarəedirsən?

- “Stop-loss” əsas alətimdir. Nəqədər itirməyə hazır olduğunuəməliyyat açmazdan qabaq bil-məlisən.

- İtkilərinin səbəblərini təhliledirsənmi? Əsas səbəb nədir?

- Təəssüf hissi ilə deməliyəmki, itkilərin çoxu psixoloji təsirnəticəsində etdiyim səhvlərdənolub.

- Sən ideal treyderi necətəsəvvür edirsən?

- Aşağısı 6 monitoru, böyük

ekran LCD televizoru və daimBlomberg-i izləyən biri kimi. Vax-tını dəqiq planlaşdıran və cazibə-yə uymayan biri kimi.

- O cür “ideal treyder” olmaqüçün nə lazımdır ki?

- Təbii ki, təcrubə lazımdır.

- Əgər qazanclı bir strategiyayaratsan, necə edərsən: gizlisaxlayarsan, yoxsa başqaları ilədə paylaşarsan?

-Yox, nəyə görə paylaşmalıyamki? Bu, mənim yaratdığım birstrategiyadır. Müəlliflik hüquqlarıqorunarsa, təbii ki fikirləşmək olar:)

- Niyə belə edərsən?-Təbiətimdə bir balaca xəsislik

var.

- Bəs hazırda özünün xüsusistrategiyan varmı?

- Əlbəttə, yoxsa çoxdan bazarməni udmuşdu!

- Treyder kimi təkmilləşməküçün nələr edirsən?

- Çoxlu kitab oxumaq lazımdır.Və forex bazarında təcrubəsi olan-larla birlikdə bazarı təhlil etməkgərəkdir.

- İqtisadi xəbərlərlə necəişləyirsən?

- İqtisadi xəbərlərlə işləməyəelə də üstünlük vermirəm. Bu,hazırda həmin sahədə yetərincəməlumatım olmamağından irəligəlir.

- Treydinqlə bağlı gələcəkplanların necədir?

- Gələcəkdə forex təlim vəkuslarında iştirak etməyi düşü-nürəm, bilik və bacarıqların azlığıbazarda uduzmaq deməkdir.

- Və sonda, treyder həmkar-larına nə demək istərdin?..

- Əməliyyatları açarkən qazan-caqları və itirəcəkləri məbləğləriəvvəlcədən dəqiqləşdirsinlər. Əkshalda bazarda məhv olmaq ehti-malı böyükdür.


8

MÜSAH İ B Ə20 Şahin Sadıqov



REK LAM

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

21




TAYMFREYM22 Ticarət tərzi

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Səbinə Məmmədqızı

Hansı yaxşıdır: qısamüd-dətli, yoxsa ortamüd-dətli ticarət? Treyderlər-

in ən çox müzakirə etdikləri məsə-lələrdən biri olsa da, bu suala bir-mənalı cavab vermək mümkündeyil. Amma maraqlıdır ki, klassiktreyderlər həmişə birmənalı olaraqortamüddətli və uzunmüddətliticarəti üstün tutublar. Maraqlıdır,niyə? Və suala belə birmənalıcavab verməkdə onlar haqlıdır-larmı?

Əslində, xeyr. Daha doğrusu,məsələ ondadır ki, burada an-layışlar qarışıq düşür. Çünki bugün müasir treyderlərin başadüşdüyü ortamüddətli ticarət klas-sik treyderlərin ortamüddətliticarəti ilə eyni şey deyil. Klassik-lər ancaq günlük qrafiklə işlə-yirdilər. Onların Daily qrafikdənaşağı zaman miqyasını təhliletmək imkanı yox idi. Elə isə sualolunur: bu halda klassiklər necəqısamüddətli ticarət aparabilərdilər ki? Və əgər aparabilməzdilərsə, demək qısamüd-dətli və ortamüddətli ticarətimüqayisə də edə bilməzdilər.Onlar həmişə ortamüddətli ticarətaparıblar, çünki başqa seçimləriyox idi.

Məsələnin ayrı tərəfi də var.İstənilən treyderdən sevimlicütlüyünün hansı oduğunu soru-şun və siz “eur/usd”, “gbp/usd”,“eur/jpy”, “usd/chf”, “aud/usd”kimi cavablar eşidəcəksiniz.

Amma treydinqin klassiki sayılanşəxslərin heç biri bu suala bu şək-ildə cavab verməzdilər. Onlarüçün “sevimli cütlük” anlayışıyoxdur. Onlar üçün minimal riskləmaksimum gəlir vəd edən cütlükanlayışı var.

Həmin cütlüyü (vəya səhmi, yaxud digər qiymətlikağızı) isə axtarmaq lazımdır. Birhalda ki, siz uzun axtarışdan sonradaha çox gəlir vəd edən aləti tap-mısınız, onda niyə əməliyyatı tezbağlamalısınız ki? Potensial gəlirimümkün qədər çox götürmək, sondamlasına qədər sağmaq lazımdır.Ona görə də, klassiklər üçünqısamüddətli ticarət anlayışı yad-dır. 35-40 punkta görə saatlarla,bəzən hətta günlərlə lazımi qrafiki

axtarmağa dəyməz. Və o qədəraxtarıb-araşdırandan sonra 35-40punkt götürərək bazardan çıxmaqsəfehlik olardı.

Ona görə də, əksər böyük trey-derlərin komandaları olub. KurtisFeys özünün “Tısbağaların yolu”adlı kitabında təsvir edir ki, əf-sanəvi “tısbağalar” adlı treyderqrupu Riçard Dennisin rəhbərliyialtında ortamüddətli gəlir vədedən 1-2 aləti necə günlərlə ax-tarırdılar. İndi də məsələn, CorcSorosun peşəkar komandası var.Eləcə də

Prekter, Frost, Nilivə başqa məşhur treyderlərin.Onlar qrafikləri təhlil edərək, or-tamüddətli gəlir vəd edən alətləriseçirlər. Əgər məsələn, hansısaalətdə Elliotun başlamaqda olan3-cü dalğasını, yaxud yaxşıhərəkət vəd edən digər setapıtaparlarsa, bu, yüzlərlə (bəzənsəminlərlə) punkt gəlir deməkdir. Oboyda komanda işinin qabağında100-dən aşağı punkta görəəməliyyat açmaq sadəcə, gülüncgörünərdi.


Bağlayaq, ya gözləyək?Klassik sualın klassikcavabına inanmayın

Klassiklər ancaq günlük qrafiklə

işləyirdilər. Onların Daily qrafikdən aşağı zaman

miqyasını təhlil etmək imkanı yox idi. Elə isə sual

olunur: bu halda klassiklər necə qısamüddətli

ticarət apara bilərdilər ki?

8



Buna əsaslanaraq Corc Sorosböyük treyder üçün itkilərin qor-

xulu olmadığını deyir. Çünkiböyük treyderlərin itkiləri qısa-müddətli olduğu üçün ortamüd-dətli gəlir onları tam kompen-sasiya edir.

Demək, əgər siz klassiklərinkitablarından ortamüddətli ticarətiüstün tutmaq haqqında oxuyur-sunuzsa, bunu hərfi mənada başadüşüb qəbul etmək lazım deyil.Çünki onlar üçün məqbul sayılanortamüddətli ticarət müasir dey-treyderlərin stili və strategiyası ilədüz gəlməyə bilər. Onlar tamambaşqa şərtlər daxilində işləyiblər.

Fəqət bu, heç də o demək deyilki, deytreyder yalnız qısamüddətli

əməliyyat açmalıdır. Əgər trendivaxtında tuta bilmisinzsə, niyəonu yarımçıq tərk etməlisiniz ki?Bu, məntiqsizlik olardı. Günlükticarət zamanı ortamüddətli trenditutmaq mümkündür. Bu halda birneçə gün bazarda qalmaq olar.Klassiklər axı həm də belə deyib-lər ki, “gəlirin artmasına mane ol-mayın”. Belə vəziyyətdəpeşəkarlar bazardan çıxmaq üçünəməliyyatı bütövyox, hissə-hissəbağlamağı tövsiyəedirlər. Məsələn,Bill Vilyamsın vədigərlərininkitablarında belətövsi- yələrə rastgəlmək mümkündür.

Əlbəttə ki, or-tamüddətli trenddəqalarkən stop-lossu

vaxtında irəli çəkməyi vəqazancın bir hisəsini təsbit etməyidə yaddan çıxarmaq olmaz.

Ən əsası isə, heç vaxt unut-mayın: düzgün və ya səhv metodyoxdur; sizə uyğun gələn vəgəlməyən metod var. Konkretsizin üçün qazanc gətirən nədirsə,demək, düz olan da odur.Qazananı mühakimə etmirlər.


TAYMFREYM Ticarət tərzi 23

8

Elliot dalğaları- Ralf Nelson Elliot Kainatın sirrini (The

Secret of Universe) tapdığını deyəndə nəyinəzərdə tuturdu?

- Maliyyə bazarlarını təbiətlə əlaqələndirən 3amil hansılardır?

- Qiymətin hərəkətini modellər üzrə necətəsnif etmək olar?

- Dalğa analizi ilə klassik texanaliz bir-birilənecə bağılıdırlar?

- Necə olur ki, bəzən Siz bazara girən kimitrend tərsinə dönür?

Bu və digər suallara “İnforex” şirkətininofisində keçirilən seminarda aydınlıq gətir-iləcək.

Keçirilmə tarixi: 22 sentyabr, 2011-ci il

Seminara yazılmaq üçün siz online formanıdoldura və ya ofisimizə zəng vura bilərsiniz:(012) 437 5323




TE XN İKA24 Metod

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Bu ticarət patterni

d ö n ü ş

nöqtə lər indən

çəkilən xəttlərdən istifadə

edərək, əməliyyat açmaq

üçün hazırlanıb. Müəllifi

məşhur treyder və analitik

Alan Endryüsdür (Alan

Andrews). Sistem yaxın

zirvələrlə diblərin arasın-

dakı xüsusi əlaqəyə

əsaslanır.

Şəkil 1-də göstərilən qrafiklərdə doktor Alan

Endryüsün dönüş nöqtələrindən istifadə edərək

bazara necə girməklə bağlı ideyaları əksini tapıb. Bu

ideyaya əsasən, qarşıdakı dəstək səviyyəsini və

zirvəni proqnozlaşdırmaq üçün bizə 4 ekstremum

lazımdır. Əvvəlcə 1 və 3 nöqtələrindən düz xətt

keçiririk (şəkil 1, diaqram A). Bu, hələ o demək

deyil ki, qiymət həmin xəttə çatanda dönüş edəcək.

Amma qiymət həmin xəttin üzərində (və ya yaxın-

lığında) dönüş edərsə, onda sonrakı hərəkəti – yəni

növbəti maksimumu proqnozlaşdırmaq

mümkündür.

Qiymət 1-3 xəttində dönüş edəndə alırıq. Bundan

sonra 1-3 və 2-3 xəttlərini kəsişənə qədər uzatmaq

lazımdır. Onların kəsişmə nöqtəsinin üzərində 1-4

xəttinin keçdiyi zonanı tapırıq (şəkil 1, diaqram B).

Həmin zona bizim növbəti zirvə üçün proqnoz-

laşdırdığımız səviyyədir.

Bazarın gözlənilən dibini proqnozlaşdırmaq üçün

isə bunu tərsinə etmək lazımdır (şəkil 2).


Dönüşdə giriş...Və düppədüz hədəfə

Şəkil 1. Bazarın gözlənilən zirvəsinin proqnozlaşdırılması

Şəkil 1. Bazarın gözlənilən dibinin proqnozlaşdırılması

Bu patternə rast gələndə onun

yaxşı nəticə verəcəyini böyük

ehtimalla gözləmək olar.

8



Əlbəttə, bu setapa bazarda elə də tez-tez rastgəlinmir. Çünki onun yaranması üçün bir sıraşərtlərin ödənilməsi lazımdır. İlk növbədə, 1, 2, 3, 4nöqtələrinin qarşılıqlı şəkildə yerləşməsi elə ol-

malıdır ki, onlardan çəkilən düz xəttlər diaqramdagöstərildiyi kimi kəsişsinlər. Amma bu patternə rastgələndə onun yaxşı nəticə verəcəyinə böyük ehti-malla gözləmək olar.

Şəkil 3-də patternin necə işləməsinə dair realmisal göstərilib.


Şəkil 3. Real bazardan nümunə

8

Nyu-York birjasında brokerlərin təlaşıBu təlaşın səbəbi «Dow

Jones Industrial Average»indeksinin bir gündə 600punktdan çox düşməsi iləbağlıdır. İndeksin enişinərəvac verən isə qlobalböhranın yeni dalğasıhaqqında fikirlər olmuşdu.2008-ci ildən bu yana«Dow Jones IndustrialAverage» indeksinin birgündə bu qədər düşməsiqeydə alınmamışdı.

(AFP/Getty Images)

TEXN İKA Metod 25



MÜQAY İ SƏ26 Biznesin təbiəti

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Robert Kiyosaki

Gəlin, Uorren Baffet-dən çox gözəl bir si-tatla başlayaq: “Mən

ona görə ən yaxşı investoram ki,ən yaxşı biznesmenəm. Və mənona görə ən yaxşı biznesmenəmki, mən investoram”. Bəs ənyaxşı biznesmen və ən yaxşı in-vestor olmaq nə deməkdir? Mənsizə bu haqda danışmaqistəyirəm.

Bizneslə üç növ insanlar

məşğul olurlar:

1. Qeyri-investorlar. Onlar

sadəcə maaş üçün işləyirlər. Və

həmişə gözləyirlər ki, işləməyən-

də kimsə (valideyn, həyat yoldaşı,

övladlar, dostlar, rəhbərlik,

hökumət…) onların qayğısına qal-

sın.

2. Passiv investorlar. Onlar öz

pullarını idarə etməyi başqalarına,

məsələn, hansısa fonda tapşırırlar.

Onlar maliyyə idarəçilərinin daim

təkrarladığı fikirlərə inanan insan-

lardırlar: “Çox işləyin, pul yığın,

uzunmüddətli layihələrə yatırın,

aktivlərinizi şaxələndirin”.

3. Aktiv investorlar. Bu insan-

lar öz pullarını və aktivlərini

özləri idarə etməyə çalışırlar.

Məsləhətçi seçəndə isə brokerlərin

arasından seçirlər. Onlar daim

maliyyə biliklərini və təcrübə-

lərini çoxaltmağa çalışırlar.

Düşünürlər ki, pulları haradasa

yatmalı deyil, işləməlidir.

Qeyri-investorlar və passiv in-

vestorlar öz kapitalları ilə riskli

davranırlar. Bəli, nə qədər təəc-

cüblü görünsə də, ən çox risk edən

əslində məhz onlardır. Və təkcə

ona görə yox ki, heç nə etməyən-

lər daha çox riskə girirlər. Əsas

səbəb budur ki, həmin insanlar

qazandıqları pulları aktiv idarə et-

məyi bacarmırlar. Aktiv investor-

lar da, əlbəttə ki, riskə girirlər.

Amma riski nəzarətdə saxlamağın

nə demək olması da onlara yaxşı

məlumdur.

Mən “nəzarət” deyəndə nəyi

nəzərdə tuturam? Bir misal

gətrim. Avtomobili idarə etməyi

yadınıza salın. Maşını güvənli

idarə etmək üçün 6 əsas amil

lazımdır:

- Sükan- Qaz pedalı- Əyləc- Sürət ötürmə qutusu- Sürücülük vəsiqəsi - Sığorta

Əgər bu amilərdən biri yox-

dursa, siz maşını güvənlə idarə

edə bilməzsiniz. Əslində onlardan

hansısa olmasa heç kim maşını

idarə etməyə cəhd belə göstərməz.

Bunu əsassız və mənasız risk

sayar. Amma kapitalın idarəçili-

yinə gələndə, insanların çoxu bir

neçə vacib amilin olub-olma-

masına diqqət yetirmir. Doğru-

danmı, siz hesab edirsiniz ki,

kapitalı idarə etmək maşın sür-

məkdən daha az məsuliyyətli

işdir?! Həmin amillər bunlardır:

- Gəlir- Xərc- Aktivlərin vəziyyəti- Öhdəliklər- Maliyyə savadı- Sığorta

Bax, bu səbəbdən Uorren Bafet

özünün yaxşı biznesmen olduğuna

görə yaxşı investor olduğunu

deyir. Çünki o, bu altı amili

nəzarətdə saxlayır.

Başqa sözlərlə desək, yaxşı

kapital qoymaq elə əsas mexa-

nizmləri yaxşı idarə etmək

deməkdir. Əksər hallarda Baffet

sadəcə səhmləri almaqla ki-

fayətlənmir, o, biznesini idarə

edir. Pullarının necə işlədiyini

nəzarətdə saxlayır. Onu milyon-

larla başqa investordan

fərqləndirən də elə budur.


Baffetin sizdən fərqi



RE J İM Pulun ritmi

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

27

Əmtəə bazarlarında mövsüm amilinin

proseslərə təsiri heç kim üçün sirr deyil.

Amma yəqin, treyderlərin çoxu bilmir-

lər ki, bu cür mövsümilik valyuta bazarında da var.

Təqvim faktoru ayrı-ayrı cütlüklərin müxtəlif

dövrlərdəki davranışına təsirini göstərir. Bu

məqalədə biz Yapon yenasının hərəkətinin

təqvimdəm necə asılı olmasını təhlil edəcəyik.

Aylıq təsir

Əvvəlcə ən yuxarı zaman miqyasından – aylıq

qrafiklərdən başlayaq. Cədvəl 1-ə diqqət yetirəndə

görmək olur ki, yena və onun cütlükləri müxtəlif ay-

larda müəyyən tendensiyalara malik olurlar. Hər bir

sütun onu göstərir ki, 1999-2005-ci illər ərzində

konkret aylarda cütlük artım, yoxsa eniş nümayiş et-

dirib. Məsələn, +5 qiymətinə malik sütun ondan

xəbər verir ki, 6 il ərzində yena 5 halda ayı artımla, 1

halda enişlə başa vurub.

Hətta ötəri nəzər bəs edir ki, dollar/yena

cütlüyünün mövsüm amilinə necə tabe olduğunu

görək. Məsələn, 7 il ərzində hər dəfə yena avqust

ayını enişlə başa vurub. Yanvar və iyul isə əksinə,

dollar/yena üçün artım aylarıdır. 7 ildə 5 dəfə cütlük

bu ayları müsbət dinamika ilə başa vurub.

Avro/yena cütlüyü üçün də həmçinin, avqust uğur-

suz ay olur. 7 ildə avro/yena cəmisi 1 dəfə həmin ayı

artımla qapadıb. Noyabr isə əksinə, avro “buğa”ları

üçün yaxşı aydır. Bu ayda 6 dəfə cütlük müsbət zo-

nada bağlanıb. May və dekabr aylarını avro/dollar

cütlüyündə “ayı”lar və “buğa”lar yarı bölüblər: heç

kim yorğanın çox hissəsini öz üstünə çəkməyi

bacarmayıb.


Cədvəl 1. Dollar/yena cütlüyünün aylar üzrə dinamikası

Cədvəl 2. Avro/yena cütlüyünün aylar üzrə dinamikası

Cədvəl 3. Funt/yena cütlüyünün aylar üzrə dinamikası

Yenanınfəs i l l ər i

Yapon valyutasının nə zaman nə etdiyinibilməklə onunla daha effektiv işləmək olar

8



Funt/yena krossu da avro/yena kimi avqust və

dekabr aylarında güclü istiqamətlənmiş hərəkət nü-

mayiş etdirir. Həm də avqustda orta volatillik

dekabra nisbətən güclü olur. Bun-

dan başqa, sentyabr ayı funt ster-

linqdə xüsusi önəm daşıyır: həmin

ay adətən “buğa”lar bazara nəzarət

edirlər.

Günlük təsir

Konkret aylar üçün olduğu kimi, konkret günlər

üçün də qanunauyğunluq mövcuddur. Hərçənd, on-

ların bir qismi yuxarıda haqqında danışdığımız gün-

lük təsir ilə sıx bağlıdır. Bəziləri isə tamamilə

müstəqil qanunauyğunluqlardır. Həm də bu tenden-

siya o zaman daha qabarıq görünür ki, həftənin

konkret günü konkret aya düşsün. Məsələn, avqust

ayının çərşənbə axşamlarında yena adətən güclü eniş

nümayiş etdirir. Yanvar ayında isə

ümumi trendin müsbət ol-

masına baxmayaraq, həftənin ilk günləri usd/jpy

enişə meyl edir (cədvəl 4).

Praktikada tətbiqi

Əlbəttə, heç vaxt əmin olmaq mümkün deyil ki,

əgər son 5 ildə yena hər ilin avqustunda enibsə, bu

ilin avqustunda da mütləq elə olacaq. Ona görə də bu

qanunauyğunluqlara kor-ko-

ranə əməl etmək treyderi

ciddi ziyana sala bilər. Fəqət

bu informasiyanı ümumi

analiz zamanı nəzərə almaq

isə əksinə, çox faydalıdır.

Misal üçün, deytreyder

nəzərə almalıdır ki, avqust

ayının çərşənbə axşam-

larında 75 faiz hallarda

gbp/jpy artım nümayiş et-

dirir. Svinq-treyder avqust

ayında usd/jpy cütlüyünün

aşağıya doğru hərəkətlərini

tutmağa daha çox çalış-

malıdır. Bu statistikanı

ticarət robotlarına da daxil

etmək olar.

Bu cür qa-

nunauyğunluqları

başqa valyutalar

üçün də tapmaq

mümkündür. Biz

gələn saylarımız-

da sizi həmin

məlumatlarla və

ən son statistik

araşdırmalarla

tanış edəcəyik.


Cədvəl 4. Dollar/yena cütlüyünün günlər üzrə dinamikası

Cədvəl 5. Yenanın krosslarının günlər üzrə dinamikası

Hər Avqust ayının çərşənbə axşam-

larında yena adətən eniş nümayiş etdirir.

8

RE J İM28 Pulun ritmi



S İ S T E M Ticarət

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

29

Bu strategiya ancaq bir

cütlüklə - gbp/usd ilə

işləmək üçün yaradılıb

və olduqca sadə qaydadan

ibarətdir: əgər qiymət bir ticarət

günü ərzində bir istiqamətdə 140

punktdan çox hərəkət edirsə, bu

trend hələ ən azı 1-2 gün davam

edəcək. Yox, əgər qiymətin

hərəkəti 140 punktdan azdırsa,

onda bu hərəkət standart gün-

daxili dalğalanmadır və trendin

başlamasından xəbər vermir.

Gbp/usd cütlüyü heç də hər günbir isti-qamətdə 140punkt hərəkətetmir. Beləhallartəxminənayda 5-7 dəfəolur. Ammabunun müsbəttərəfi də var:məşhur prin-sipdə deyil-diyi kimi,bazarda han-sısa qiymətpatterninə nəqədər gec-gecrast gəlinirsə,onun işləməkehtimalı dabir o qədəryüksək olur.

Qrafikdəbu cür “qiymət partlayışları”nıtapandan sonra növbəti günügözləyir və/və ya qiymət dünənkiistiqamətdə daha 70 punkt

gedəndən sonra biz də həmin is-tiqamətdə əməliyyat açırıq.

Bazara girəndən sonra “stop-loss”u 60 punkt aralıda yerləş-diririk. Əməliyyatı ya 100 punkt-dan, ya da bir gündən sonra bağla-maq lazımdır.

Gəlin, konkret misala baxaq.Şəkildə gördüyümüz kimi, avqus-tun 19-da funt/dollar enməyəbaşlayıb və gün ərzində 140 punktdüşərək, 1.6617-dən 1.6477-yəçatıb (“1” nöqtəsi). Əgər qiymət

daha 70 punkt ensə, biz satmalıidik. Amma qiymət 1.6407nöqtəsinə düşməyib. Demək,əməliyyat da açılmayıb.

Növbəti ticarət günündə bazaragirmək üçün setap yaranmayıb.Üçüncü gün isə (aradakı istirahətgünlərini nəzərə alsaq, avqustun23-də) qiymət 1.6533 nöqtəsindənenməyə başlayıb və 140 punkt –yəni 1.6393-ə qədər düşüb (“4”nöqtəsi). O biri gün daha 70punkt düşüb – deməli, satmaqlazımdır! Və biz 1.6323 nöqtə-sində qısa əməliyyat açmışıq.Hədəfimiz styrategiyaya uyğunolaraq, 100 punkt götürülüb.Növbəti gün qiymət həmin

nöqtəyə çatıb və əməliyyat gəlirləbağlanıb.


“140” strategiyası



Ə S A S S U A L30 Vacib amil

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Nərminə Lazımova

Treyderlərin həmişə

qalib gələ bilməmələri

təbiidir. Çünki itkilər

ticarətin ayrılmaz hissəsidir.

Amma ticarət prosesi barədə

bilməli olduğunuz vacib bir

məqam var. Treydinqdə uğur

qazanmaq üçün yalnız düzgün

əməliyyat vermək azdır, poten-

sial səhvlərdən qaçmaq da

lazımdır. Səhvlərdən yayınmaq

üçün isə 3 əsas prinsip var: ehti-

mal, nizam-intizam və mə-

suliyyət. Çox sadə səslənir, amma

əməl etmək çətindir.

Heç bir uğurlu treyder inkaretməz ki, psixoloji hazırlıq da ən

azı qrafiklər və bazar siqnallarıqədər vacibdir. Ticarət ayrılmazşəkildə ehtimallarla bağlıdır.Hətta ticarətinin uğursuz dövr-lərində belə, itkilərin psixolojicəhətdən yaxşı idarə olunmasıtreyderi xilas edə bilər. Böyükitkili əməliyyatları açıq saxlamaqvə xırda gəlirlərlə bazardan çıx-maq ciddi neqativ hal kimi dəyər-ləndirilir. “CommodityCorporation”un məşhur treyderiAmos Barr Hostetter deyirdi ki,“Xırda gəlirlər götürməklə böyükitkilərin əvəzini çıxdığını düşünəntreyder başını qumda gizlədəndəvəquşuya bənzəyir”.

Uğursuz ticarətin əsas səbəbiehtimalın düzgünbölüşdürülməməsi ilə bağlıdır.Sistem 100 əməliyyatdan dalbadal–də itki verə bilər və məhz buvaxt treyderdə sisteminin etibar-lığına şübhə yaranmağa başlayır.Və o, ticarətini dayandırmaqqərarına gəlir. Amma bu, elə dəyaxşı qərar deyil. Çünki təcrübəgöstərir ki, adətən uğursuzluq

dönəminin ardınca uğurlu ticarətdövrü gəlir.

Gündəlik ticarət əməliyyat-larının analizi nizam-intizamçatışmazlığı, ticarətə zəif hazırlıq,səbrsizlik və digər buna bənzərümumi səhvləri müəyyən etməkdətreyderə kömək olur. Treyderlər 2vacib səbəbdən özlərini ehtimalkateqoriyaları ilə düşünməyəöyrətməlidirlər:

1) Heç kim 100% əminlikləbilmir ki, əməliyyat uğurlu olacaqya yox

2) Heç kim dəqiq bilmir ki,müəyyən bir əməliyyatda nə qədərpul qazanılacaq və ya itirələcək.


“Nəyi itirdim”,yoxsa,

“niyə itirdim”Bu sualı düzgün qoysa, treyder itkilərini azalda bilər

8



Əgər treyder gəliri idarə edə vəhansı əməliyyatların faydalı ola-cağına 100% əmin ola bilmirsə,onda bütün vaxtınını və gücünüidarə edə biləcəyi yeganə ticarətelementinə – riski idarə etməyəyönəltməlidir.

Uğurun açarı treyderin nə qədəritirə biləcəyini dəqiq müəyyənetmək bacarığındadır. “Nə qədəritirə bilərəm” sualı “nə qədərqazana bilərəm” sualından dahavacibdir. Las Veqasa gedən hərkəs bəzəkli oyun avtomatları iləqarşılaşır. Onların üzərində adətənbelə yazılar olur: “1 milyon dol-larlıq uduş!”. Amma heç kim “Buavtomat bu il 3 milyon dollargötürüb” yazısını görə bilməz.Çünki ancaq uduş haqqındadüşünmək insanın hisslərini al-dadır. Treyder itkilər haqqındadüşünməyə başlayanda uduş ehti-malı xeyli artacaq.

İtkilər haqqında düşünməyənizam-intizam lazımdır. Fikriticarət planında, gəlir və ya itki

ehtimalında, həmçinin risk ehti-malında cəmləyəndə riskləri idarəetmək asanlaşır və treyderə lazımiəminlik gəlir.

Nizam-intizam ticarətin müx-təlif mərhələlərində lazımdır.Əvvəla, hazırlıq olmalıdır. Düz-gün hazırlıq zamanı ticarət asanolur. Hazırlığa bir neçə addımdaxildir:

Psixoloji – Treyder hazırkıəməliyyat üçün hansı risklərinolduğunu və hansı nöqtədəbazardan necə çıxacağını əvvəl-cədən bilməlidir. Həmçinin bazargünündən cümə axşamına qədəralkoqollu içkilər qəbul etməkolmaz. Çünki beyin optimalsəviyyədə işləməlidir. Qanın alko-qoldan təmizlənməsinə isə adətən24 saata yaxın vaxt tələb olunur.

Texniki – Metodlar hər birtreyder üçün individualdır. Bütünticarət imkanları tədqiq olun-malıdır. Qrafikləri hər günmüşahidə etmək lazımdır. Bupraktika yaxşı imkanlara yol açabilər. Vaxt tələb etsə də, bu,ticarətin ayrılmaz hissəsi ol-

malıdır.

Fiziki - Treyderlərfiziki gərginliyi azalt-malıdırlar. Qaçış, idmanyerişi, üzgüçülük və s.kimi fiziki məşğələlərüçün vaxt ayırın (Jur-nalımızın bu sayındakompüter arxasında çoxəyləşən insanların tez-tegərginləşən orqanı olanboyun əzələlərini necəboşaltmaqla bağlı ayrıcaməqalə var).

Nizam-intizamhəmçinin ticarətapararkən də lazımdır.Əməliyyat açarkən riskə

nəzarət prosesin ən vacib elemen-tidir. Heç vaxt unutmayın ki,dağıdıcı bir itki sizin ticarətinizipoza bilər. Hələ daxili əhvalınızbir yana qalsın...

Açıq əməliyyatların izlənilməsidə nizam-intizam, plana riayəttələb edir. Hədəfiniz böyükdürsə,qısamüddətli, cüzi hərəkətlərdənnarahat olmayın.

Nizam-intizamla yanaşı, mə-suliyyət də ticarətdə əhəmiyyətlirol oynayır. Treyder bazardaolduğu müddətdə özündən başqaheç kim onun ticarət qərarlarınagörə məsuliyyət daşımır. Şəxsiməsuliyyətdən yayınmaq sahildəxilasedicinin olması ümidilə itiaxan çaya xilasedici jilet olmadantullanmağa bənzəyir. Treyderancaq öz taleyinə görə məsuliyyətdaşıdığı təqdirdə sağ qala bilər.Nə qədər çətin də olsa, əgər pla-nınıza uyğundursa və məsuliyyətliqərardırsa, itkini qəbul edin.

Ticarət –faktlarla yox, ehtimal-larla bağlı biznesdir. Hostetterhesab edirdi ki, Biz heç vaxtbilmirik hansı əməliyyatlarımıznecə qurtaracaq. Bunu bildiyimizidüşünməyə başlayanda problemmeydana gəlir. Ehtimal, nizam-in-tizam və məsuliyyət hər bir trey-derin özündə inkişaf etdirməliolduğu xüsusiyyətlərdir. Nizam-intizam və məsuliyyət dağıdıcıitkilərin qarşısını almağa vədirçəlməyə kömək edir. Yenə dəxatırladaq ki, itkilər mütləq ola-caq, amma düzgün ticarət strate-giyası və psixoloji əhvalla onlarınçoxundan qaçmaq olar. Bazardaolarkən nizam-intizama riayətedin və öz hərəkətlərinizə görəməsuliyyət daşıyın. Yaxşı qərar-lardan həzz, pislərdən dərs alın.


8

Ə S A S S U A L Vacib amil 31



TE XANAL İ Z32 Eksperiment

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Treyderlərin əksəriyyəti

ayrı-ayrılıqda həm RSI

indikatorundan, həm

də Fibonaççi nisbətlərindən isti-

fadə edirlər. Bəs bu iki aləti bir-

ləşdirsək, necə olar? Düzdür, ilk

baxışdan RSI və Fibonaççi nis-

bətləri tamamilə fərqli alətlərə

bənzəyirlər. Sanki onların

arasında ümumi heç nə yoxdur.

Elə isə onları necə birləşdirmək

olar? Amma tələsməyin: realda

təcrübə göstərir ki, onlar bir-bir-

lərini çox yaxşı tamamlaya bilir-

lər. Gəlin, yoxlayaq.

Treyderlər adətən RSI-danancaq ifrat alış və ifrat satış zona-larını müəyyənləşdirmək üçün is-tifadə edirlər. Yəni ossillyatorun70-dən yuxarı qalxmasını və 30-dan aşağı enməsini gözləyirlər.Halbuki, RSI bu iki səviyyəninarasında dalğalananda da faydalıinformasiya verə bilir.

Müşahidələr göstərir ki, osillya-torun hərəkətindəki dönüşlər fibo-nisbətlərə uyğundur. Və hər dəfəRSI özünün fibo-nisbətindəndönüş edəndə qiymət qrafiki dədəstəklə/müqavimətlə rastlaşır.Bunu şəkil 1-də görmək

mümkündür.

Şəkildə göründüyü kimi, RSIossillyatorunun lokal minimum vəmaksimumlarından bizə yaxşıtanış olan fibonaççi səviyyələri

aləti qurulub. Bundan sonra in-dikator aşağıya hərəkət etdikcəhər dəfə fibo-səviyyələrə çatandasanki dəstək/müqavimətlə üzləşib.Bu zaman qiymət qrafiki də hərdəfə dəstək/müqavimətlə rastlaşıb.


RSI+fiboTəkcə qiymət yox, ossillyator da Fibonaççi nisbətlərinə uyğun hərəkət edir

Şəkil 1. RSI ossillyatorunda fibo-nisbətlər

8



Bir məqamı da qeyd edək ki,RSI indikatorunun kiçik parametr-lərində dalğalanmalar həddindən

artıq çox və sıx olduğu üçün on-lara fibo-nisbətləri tətbiq etməkpraktik olaraq alınmır. Ona görə

də, nisbətən böyük parametrlərləeksperimentlər apararaq, uyğungələni seçmək məsləhətdir.Məsələn, bizim nümunədə 21 pe-riodlu RSI-dan istifadə olunub.

RSI osillyatoru ilə qiymətin hərikisinə eyni zamanda fibo-nis-bətlər əlavə edəndə daha maraqlı

nəticələr alınır. Bu vəziyyət şəkil2-də göstərilib. Əvvəla, qiymət özfibo-nisbətinə çatanda osillyatorda özünün fibo-nisbətinə çatırsa,bu, həmin səviyyənin “işləyəcəyi”ehtimalını gücləndirir.

İkincisi, daha bir maraqlı qa-nunauyğunluq da var: qiymətqrafiki hansısa fibo-nisbətəçatanda ossillyator daha böyüknisbətə çatırsa, bu, o deməkdir ki,korreksiya hələ davam edəcək.Misal üçün, şəkil 2-yə nəzər salın.“1” nöqtəsində qiymət 38,2%-likfibo-səviyyəyə çatıb, amma RSI-ın uyğun minimumu 50%-ə qədərdüşüb. “2” nöqtəsində qiymət50%-lik səviyyənin üzərindəolduğu halda, ossillyator 61,8%-əenib. Hər iki halda korreksiyadavam edib. “3” nöqtəsindəqiymət 61,8%-lik korreksiyasəviyyəsinə yetişib, amma RSI budəfə daha dərinə gedə bilməyib.Və bu, korreksiyanın gücününtükənməsini göstərən siqnal olub.

Göründüyü kimi, fibo-nisbətlərtəkcə qiymətə tətbiq edilmir, onuossillyatorla da calaşdırmaqmümkündür. Və bu zaman trey-derin araşdırması üçün xeylimaraqlı məqamlar ortaya çıxır.


Şəkil 1. Həm qiymətə, həm də ossillyatora fibo-nisbətlərin tətbiqi

8

TEXANAL İ Z Eksperiment 33

Azərbaycanda treyderlərüçün yeganə forum

http://inforex.az/forum_new/






E L M34 Mahiyyət

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Mavlet Bagiyev

Biz informasiya əsrində

yaşayırıq. Başqa cür

desək, bu, postmodern

dövrdür. Bu dövrdə istər şəxsi

həyatda, istərsə də biznesdə

uğuru konkret göstəricilərlə

ölçmək olmur. Postmodern

dövrdə texnologiyalar daim tək-

milləşir, informasiya daim artır.

Ona görə də, hər şeyi nəzərə

almaq olmur. Çünki biz nəyisə

nəzərə alana qədər nəzərə alın-

mayan başqa faktorlar ortaya

çıxır.

Bu deyilənə ən yaxşı misallar-dan biri “Sottasın zəngli saatı”dır.1960-cı illərdə “Olivetti” firmasıbazara yeni zəngli saat modelləriburaxsa da, onlar heç cür satıl-mırdılar. Şirkət rəhbərliyi nə qədərdüşünsə də, bunun səbəbini anlayabilmirdi. Rəqiblərin buraxdıqlarımodellərin öyrənilməsi də faydavermirdi. Nəhayət, şirkətin Sottasfamiliyalı dizayneri mağazalardaşəxsən müşahidələr aparır vəgörür ki, alıcılar zəngli saatları əl-lərində vəznləyəndən sonra“Olivetti”ni geri qaytarırıb,başqasını götürürlər. Niyə? Çünkiyeni texnologiyaların tətbiqi sa-yəsində “Olivetti” saatları xeyliyüngülləşmişdi. Bu isə alıcılaraşübhəli görünürdü. Firmanın rəh-bərliyinin isə hətta ağlına da gəl-məmişdi ki, saatın çəkisi onunsatışını əngələyə bilər!

Postmodern dövrdə belə hallaraçox tez-tez rast gəlinir. Həyatınbütün sahələrində uğur elə amil-lərdən asılı olur ki, onların

hamısını daim nəzərə almaq prak-tik olaraq mümkün deyil. Klassikməntiqə əsaslanan həyat postmo-dern dövrünün üslubuna uyğundeyil. Ona görə də, klassik mən-tiqlə yaşayan insanlar postmoderndövrdə baş verənləri anlayabilmirlər. Müasir dünyada başverənlər sistemləşdirməyə vəkonkret səbəb-nəticə əlaqələrinəuymur.

Bu yerdə dövrümüzün ənmaraqlı alimlərindən biri olanNassem Nikolas Talebdən sözaçmaq yerinə düşər. Onun kitab-larından biri “Qara sona” (BlackSwan) adlanır. Taleb eyni adlınəzəriyyənin də yaradıcısıdır.

Niyə məhz “qara sona”? Çünkielm aləminə uzun müddət qararəngli qu quşlarının mövcudlğuhaqqında heç nə bəlli deyildi. Buquşlar ancaq Avstraliyada yaşayır-lar. Avropalı ornitoloqlar ilk dəfəonları görəndə əvvəlcə yeni növhesab etmişdilər. Və uzun müddətqara sonaları qu quşu saymaqistəmirdilər, çünki “qu quşlarıancaq ağ olur”. Ona görə də “qarasona” termini elmdə “özünə qə-dərki məlumatın üstündən xəttçəkən yenilik” anlamını verməyəbaşladı.

Talebə görə isə həyatımızatəsir göstərən istənəlin bir proq-nozayatımsız hadisə “qara sona”adlanmalıdır. Məsələn, maliyyəböhranı kimi. Və Taleb iddia edirki, bundan sonra “qara sona”larxüsusilə çox olacaq. Çünki tex-nologiya və informasiyanın indikisəviyyəsində bütün faktorları heçbir qüvvə nəzərə almağa qadir

deyil. İstənilən proqnoz ən yaxşıhalda “mümkün olması göz-lənilən” hadisələri əhatə edir.Amma dünyanı dəyişən “mümkünolması gözlənilməyən” hadisə-lərdir. Yəni “qara sona”lar. On-ları, dediyimiz kimi, proqnoz-laşırmaq olmaz. Çünki biz proq-nozu artıq olmuş şeylərin əsasındaqururuq. “Qara sona”lar isə hələolmayıblar.

Taleb Nassem bu formulu ma-liyyə bazarına da tətbiq edib. Bizbu barədə jurnalımızda ayrıcaməqalə dərc edəcəyik. Ammahələlik onu deyək ki, Forex - əslpostmodern biznesdir və buradahər addımda “qara sona”lara rastgəlinir. Ona görə də, bu biznesdəsağ qalmağın əsas qaydası belədir:Hər şeyi proqnozlaşdırmağa çalış-mayın, bu, mümkün deyil. Bununyerinə hər şeyə hazır olmağaçalışın. Proqnozlaşdırlan şey həttaolsa belə, böyük dəyişiklik yarat-mayacaq. Əsl dəyişikliyi yaradano hadisələrdir ki, onları real olaraqproqnozlaşırmaq mümkün deyil.Ona görə də, Forexdə “qara so-nalar”ı proqnozlaşdırmayın. Sadə-cə, onlarla görüşə hazır olun. Vəunutmayın ki, burada “qara sona”kifayət qədərdir.


“Qara sona”lar biznesi



REK LAM

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

35


http://inforex.az/forum_new/viewtopic.php?f=1&t=1524&p=104448#p104448



T İCARƏT36 Strategiya

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Vegas team

Treyderlərin əksəriyyətidavamlı gəlir arzulayırlar.Həm də il yarım-bir il

sonra yox, bu gün-sabah, ya da heçolmasa, bu həftə. Özü də onlarqazanclarının məhdud həcmdə,məsələn, ayda 10 % artmasınıistəmirlər. Sıçrayışlı artım arzu-layırlar. Üstəlik, böyük risklərdənçəkinirlər, onlara iri itkilər lazımdeyil. Belə imkanlar yaradan ticarətsistemini hər bir treyder arzulayır.Elə isə, “tunel metodu”nu sınayın.

Qaydalar

Sizi maraqlandıran qrafikə üçMA əlavə edin: EMA(169),EMA(144) və EMA (12). 144 və169 periodlu EMA-lar birlikdə“tunel”i əmələ gətirirlər. 12 peri-odlu EMA isə filtrdir.

Fibonaççi rəqəmləri, yəqin,artıq sizə tanışdırlar: 1, 1, 2, 3, 5,8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233,377. Bu sıradan bizi 55, 89, 144,233 və 377 rəqəmləri maraq-landırır.

Bazarın “tunel”ə çatmasınıgözləyin. “Tunel”in yuxarı sərhədiyarılanda alış əməliyyatı açın.Aşağı sərhəd yarılanda isə satmaqlazımdır. Stop və dönüş əmrləri(əks istiqamətdə bazara girməküçün) tunelin əks sərhədindəqoyulur.

Əgər bazar sizin tərəfə hərəkətedirsə, gəlir fibonaççi rəqəmlərinəçatdıqca qismən götürülür. Yəni55, 89, 144 və digər punktlara çat-dıqca gəliri qismən götürürük.

Əgər siz bütün əməliyyatı 3hissəyə bölmüsünüzsə, onda bizhədəflərin hər birinə çatandaonun 1/3-ni bağlayacağıq. 377punktluq hədəfə yönəlmək üçün

əməliyyatı 5 hissəyə bölmək, hərmərhələdə 1/5-ni bağlamaqlazımdır.

İki halda əməliyyat tambağlanılır: 1) Gəlir 377 punktaçatanda və 2) Qiymət yenidən“tunel”ə qaydanda.

Nəzəri əsas

İndi isə sistemi əsaslandırmağaçalışaq. Əvvəla, niyə məhz 144və 169 periodlu EMA-lardan isti-fadə olunur? Ona görə ki, dahakiçik periodlu EMA-lar əsasənqısamüddətli momentum-siqnallarverirlər. Onlar yalnız skalpinqüçün yarayır. “Tunel metodu”nuseçənlər isə skalpinqdən uzaq ol-malıdırlar.

Çox böyük periodlu ЕМА-larhəddindən artıq uzunmüddətli siq-nallar verirlər (bir neçə ay üçün).


Tunel

metodu

8



Bundan başqa, Uilyamm Qann144 rəqəminə böyük önəm verirdi.Bu, kvadrat kökü tam ədəd (12)olan yeganə Fibonaççi rəqəmidir.12-yə ən yaxın Fibonaççi ədədiisə 13-dür ki, kvadratı 169 edir.Bu, mistika deyil. Forex-də 1saatlıq qrafikləri təhlil edin vəözünüz görəcəksiniz ki, qiymətəksər hallarda 144 və 169 periodluEMA-lardan dönüş edir.

Filtr

Bu filtr bizim ticarətin ümumigəlirliyini artırmaq, itkiləri isəazaltmaq üçündür. Bunun üçün:

1) Qiymət “tunel”dən yuxarıdaolanda ancaq EMA(12)-nin ver-diyi alış siqnallarını qəbul edirik.

2) Qiymət “tunel”dən aşağıdaolanda ancaq EMA(12)-ninverdiyi satış siqnallarını qəbuledirik.

Əgər siz aqressiv oyun qaydasıistəyirsinizsə, onda qiymətin“tunel”dən 233 və 377 punktuzaqlaşdığı zonalarda korrek-siyanı tutmaq üçün əks istiqamət-də əməliyyat aça bilərsiniz.

Misal

Şəkil 1-də “Tunel metodu”nunnecə işləməsinə dair nümunəgöstərilib. “1” zonasında qiyməttuneldən və filtrdən yuxarıyaqalxır. Bu, ideal alış siqnalıdır.Siqnal 1.4242 səviyyəsində ve-rilib. Onun üzərində 233-ü gəlirik.1.4242+233=1.4475. Həminsəviyyəni qrafikə əlavə edirik. Bu,bizim üçüncü və sonuncu hədə-fimizdir, üstəlik, aqressiv treyder-lər ora çatanda korreksiyada

ticarət aparmaq üçün əks is-tiqamətdə əməliyyat aça bilərlər(Əlbəttə ki, stop əmrini səviyyə-nin düz üstündə qoymaq şərtilə).

Göründüyü kimi, həminsəviyyə doğrudan da, çox güclümüqavimət rolunu oynayıb.

İndi isə satış siqnalına nəzər

salaq. Şəkil 2-də göründüyü kimi,1.4295 səviyyəsində siqnalyaranıb. Ondan 233 punktuçıxırıq: 1.4295-233=1.4062.Həmin səviyyəni qrafikə əlavəedirik. İnanılmazdır! Qiymət düzhəmin səviyyəyə çatıb və dönüşedib.


Şəkil 1

Şəkil 18

T İCARƏT Strategiya 37



TE XANAL İ Z38 Laboratoriya

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Kanal strategiylarıbütün dünyada trey-derlərin arasında çox

populyardırlar. Onlardan ənməşhurları Bollincer zolaqları,Envelopes, Xətti Reqressiya,Donçian kanalı və başqalarıdır.Əvvəlki saylarımızda biz En-velopes və Xətti Reqressiyaəsasında qurulan ticarət metod-larından söz açmışdıq. İndi isəDonçian kanalı və onun əsasındaqurulan strategiyalar barədədanışacağıq.

Riçard Donçian treydinq tari-xinin əfsanəvi fiqurlarındanbiridir. Onu trendi izləyən sistem-lərin atası sayırlar. Məşhur “tıs-bağalar” sistemi də onunaraşdırmaları əsasındayaradılmışdı. Donçian ahılyaşlarına qədər birjaları araşdırıb,uğurlu treydinq fəaliyyəti göstəribvə bununla da sübut edib ki, yaxşıtreyder üçün yaşın heç bir önəmiyoxdur.

Donçian kanalı nədir?

Bu kanal volatillik indikatoruolmaqla, qiymətin indiki diapa-zonunu əvvəlki diapazon ilə di-namik şəkildə müqayisə edir. O,yuxarı və aşağı zolaqlardan ibarət-dir. Yuxarı zolaq diapazonunyuxarı sərhədini, aşağı zolaq isəaşağı sərhədini göstərir.


Donçian kanalınınbütün biclikləri

Şəkil 1. Əməliyyata giriş və çıxış qaydası.

8



Riçard Donçian kanal üçün 20periodundan istifadə etməyi məs-ləhət görürdü. Bu, o deməkdir ki,indikator son 20 barı analiz edir,

onların ən yuxarı və aşağınöqtələrini tapır və həminnöqtələrdən diapazonunsərhədlərini çəkir. Niyə məhz 20?Çünki əvvəllər treyderlər əsasəngünlük qrafiklərdə işləyirdilər, birayda isə 20 iş günü var. Kiçikzaman miqyaslarında 10, 14 kimiperiodları sınamaq lazımdır. “Tıs-bağa”lar bazara girmək üçün gün-lük miqyasda siqnalı 55 periodluDonçian kanalından alırdılar.

Göründüyü kimi, indikatorun işprinsipi xeyli sadədir. Amma

ondan müxtəlif formalarda isti-fadə etmək olar. Əsas prinsiplərbunlardır:

1. Əgər qiymət Donçiankanalından yuxarıda bağlanırsa,bütün satış əməliyyatlarını ləğv

etmək və almaq lazımdır. 2. Əgər qiymət Donçian

kanalından aşağıda bağlanırsa,bütün alış əməliyyatlarını ləğvetmək və satmaq lazımdır.

İndikatorun iş prinsipini nəzərəalsaq, qiymətin ondan yuxarıda vəya aşağıda bağlanması elə 20 gün-lük (şamlıq) diapazonun yarılmasıdeməkdir. Bilrik ki, səviyyələrinyarılması əsasında işləyənalətlərin və sistemlərin hamısınaxas olan bir ümumi mənfi cəhətvar: onlar tez-tez yanlış siqnallar

verirlər. Xüsusilə də üfiqi hərəkətvaxtı. Amma qaydalara düzgünəməl olunanda bir uğurluəməliyyat bütün itkili əməliyyat-ların ziyanını qaytarır, üstəlik,gəlir də gətirir.

Siqnallar

Klassik qaydalara əsasənDonçian kanalının giriş və çıxışsiqnalları şəkil 1-də göstərilib.Şəkildə 10 periodlu kanaldan isti-fadə olunub.

Amma klassik qaydaların birçatışmazlığı var: belə çıxır ki, bizhəmişə bazarda olmalıyıq. Çünkialış əməliyyatından çıxış siqnalıeyni zamanda həm də satış siqnalıverir.


Şəkil 2. İki Donçian kanalının birləşdirilməsi

8 8

TEXANAL İ Z Laboratoriya 39


İn Forex 09 (19) sentyabr, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844 Jurnalı forumda müzakirə et

Şəkil 3. Kanalın daralması trendin başlayacağından xəbər verir

Şəkil 4. Donçian kanalı ilə Stoxastiksin kombinasiyası bazara girmək üçün yaxşı siqnallar verir8

8

Kanalın daraldığı zona

TEXANAL İ Z40 Laboratoriya



Bundan başqa, əməliyyatıbağlamaq siqnalı çox gec verilirvə nəticədə biz gəlirin böyük

hissəsini itiririk. Vəziyyəti dəyişmək üçün “tıs-

bağalar” qrupu belə bir yenilik et-mişdi: onlar eyni vaxtda 2Donçian kanalı ilə işləyirdilər. İriperiodlu kanaldan giriş, qısa peri-odlu kanaldan isə çıxış siqnalıalırdılar. Bu üsul şəkil 2-dəgöstərilib.

Trendin qaranquşu

Donçian kanalı – bazarın

volatilliyini göstərən indikatordur.Əgər bazar sakitdirsə, qiymət dardiapazonlarda hərəkət edirsə,kanal ensiz olacaq. Yəni kanalınnə qədər enli olmasına əsasənbazarın volatilliyi əsasında fikir

yürüdə bilərik. Bundan başqa,əgər kanal uzun müddət darvəziyyətdə qalıbsa, bu, treyderətezliklə trendin başlayacağıhaqqında xəbər verə bilər(şəkil 3).

Trendin əksinə siqnal

Donçian kanalından istifadənindaha bir maraqlı yolu da var. Buyol diapazonun sərhədlərininyarılması yox, əksinə, qiymətin

sərhəddən dönüş etməsi əsasındabazara girməyi nəzərdə tutur.Bunun üçün 14 periodlu kanala14,3,3 periodlu Stoxasik ossillya-toru da əlavə etmək lazımdır. Hərdəfə qiymət Donçian kanalının

sərhədindən dönüş edəndə Stoxas-tikin xəttləri də kəsişərək həministiqamətdə dönürsə, bu, bazaragirmək üçün yaxşı siqnal verir(şəkil 4).

Əgər qiymət kanalınsərhədindən dönüş edərkən Sto-xastik həm də divergensiya for-malaşdırırsa, onda siqnal daha dagüclü olur (şəkil5).


Şəkil 5. Donçian kanalı +Divergensiya

8

TEXANAL İ Z Laboratoriya 41



Z Ə İ F Y E R42 Treyderin sağlamlığı

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Kompüter arxasında

uzun müddət işləyən

hər kəs boyun

əzələlərinin gərilməsinin nə

demək olduğunu yaxşı bilir. O

cümlədən də, treyderlər. Boyun

əzələlərinin uzun müddət gərgin

qalması ağrı hissindən başqa,

həm də əsəbiliyə və stressə səbəb

olur. Treyder üçün isə bundan pis

heç nə ola bilməz. Məhz ona görə

də boyun əzələlərinin müntəzəm

şəkildə rahatlanması son dərəcə

vacibdir. Xüsusilə də biz treyder-

lər üçün.

Yaxşı olar ki, relaksasiya üçün

gur işığın olmadığı sakit və rahat

otaq seçəsiniz. Rahat vəziyyət

alaraq, başınızı yana əyin. Bunu

uzanan yerdə etmək daha yaxşı

olar. Boyun əzələlərini boşaltmaq

üçün onları əvvəlcə 15 saniyə

ərzində gərginləşdirmək lazımdır.

Sonra həmin əzələləri boşaldın və

bu zaman fərqi hiss edin.

Boyun əzələlərini boşaltmaq

üçün xüsusi tənəffüs çalışması da

var. Onu iş vaxtı ərzində bir neçə

dəfə etmək olar. Rahat əyləşin və

arxaya söykənin. Burnunuzla

dərindən nəfəs alın, sonra güclü

şəkildə nəfəs verin və bir neçə

saniyə nəfəsinizi saxlayaraq, bunu

təkrar edin. Bir neçə dəfə belə

nəfəs alıb-verəndən sonra sadəcə

gözüyumulu vəziyyətdə oturmaq,

fikrinizi sakitlik, rahatlıq hissində

cəmləşdirmək lazımdır.

Əgər boyun

nahiyəsində əzələ

spazmı hiss ol-

unursa, bu çalış-

malara başlamazdan

əvvəl çiyinlərinizlə

irəli-geri, yuxarı-

aşağı dairəvi

hərəkətlər et-

məlisiniz. Bu əsnada

başınızı da irəli-geri,

sağa-sola əyməyi

unutmayın.

Əzələnin sıxıldığı

yeri müəyyən etmək

üçün əvvəlcə

başınızı yuxarı-aşağı

hərəkət etdirin,

sonra isə çənənizi

möhkəm şəkildə

sinənizə sıxın. Bun-

dan sonra kresloya

yayxanın, başınızı

yana əyin və tə-

dricən rahatlanın.

Boyun

əzələlərinin müqavimətini götür-

mək üçün də xüsusi təmrinlər var.

Əllərinizi başınızın səviyyəsinə

qaldıraraq, barmaqlarınızı daraq

kimi bir-birinə keçirin. Başınızı

irəli əyin, əllərinizin köməyilə

boyun əzələlərinin müqa- vimətini

qırın. Sonra isə bunu tərsinə edin:

başınızı qabağa əyin və bu dəfə

boynunuzun arxasında qoy-

duğunuz əllərinizin müqavimətini

qıraraq, qaldırmağa çalışın. 3-4

təkrardan sonra boyun əzələləri

rahatlanır.

Başınızı önə əyərək, ağırlığını

hiss edin. Sonra sağa-sola

yırğalayaraq, boyun əzələlərini

boşaldın. Daha yaxşı effektə nail

olmaq üçün “Boyun əzələlərim ra-

hatlanıb”,- deyə özünüz üçün

təkrar edin.

Nəhayət, boyunun massajı da

əzələləri çox yaxşı rahatladır. Bu

çalışmalarla massajı birləş-

dirsəniz, fizioloji və əsəbi gərgin-

liyi çox efektiv şəkildə aradan

qaldıra bilərsiniz.


Boyuna başlaBoyun əzələlərinin gərginliyini necə azaltmaq olar



TS İ K LLƏR Harmonik ticarət

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

43

Əgər siz qrafikə nəzər salan kimi dərhal

yaxşı əməliyyat imkanını görməyi

bacarsaydınız, necə olardı? Bu, əslində

o qədər də çətin deyil. Bunun üçün gözü qrafikdə

lazım olanı görməyə alışdırmaq lazımdır. Əvvəlcə

təkrarlanan modelləri və trendləri tapın, sonra isə

müəyyən edin ki, qiymət həmin modelin və trendin

harasındadır. Qiymətin özü hər şeyi deyəcək.

Qiymətin hərəkətindəki mərhələnin analizi sizinbazardakı yerinizi müəyyən edir. Sten Vaynşteyn(Stan Weinstein) bu ideyanı özünün “Buğa və Ayıbazarlarında qazanmağın sirrləri” ("Secrets of Pro-fiting in Bull and Bear Markets") adlı kitabındatəsvir edib. O, bazarın bəlli inkişaf mərhələlərindənnecə keçdiyini təsvir edib. Bu mərhələlərin hərbirinin özünün xüsusiyyəti var. Ona görə də, hərmərhələdə onun öz xüsusiyyətinə uyğun strategiyailə işləmək lazımdır.

Bazarın hərəkətinin bu mexanikasını başadüşmək üçün tsikl modellərini tanımalıyıq. Əgərtreyder bazarın hansı mərhələdə olduğunu bilsə vəona uyğun da strategiya seçsə, uğurlu əməliyyat-larının sayı xeyli artacaq. Tsikl modelləri kütlənintəkrarlanan davranışları zamanı formalaşır. Onlartəkamül edirlər – yəni bir tsikl axarlı şəkildəinkişafla digərinə keçir.

Bu tisklləri nə müəyyən edir? Bizim texanalizdən

bildiyimiz adi anlayışlar: trendlər, maksimumlar,minimumlar, dəstəklər, müqavimətlər...Hər mərhələözünün fərqli meyilli trend kanalına malik olur.Vəziyyəti mürəkəbləşdirən odur ki, bazar eyni andaçox sayda zaman miqyasında mövcuddur. Və misalüçün, həftəlik qrafikdə bir, saatlıq qrafikdə digərtsikldə hərəkət edə bilər. Treyderlər bazarın bu nis-biliyini başa düşməli və nəzərə almalıdırlar.

Niyə biz bəzən hətta trend olan bazarda belə, pulqazana bilmirik? Çünki bu trendin yuxarı zamanmiqyasında hansı mərhələnin hissəsi olduğununəzərə almırıq. Ona görə, istənilən zamanmiqyasında əməliyyat açmağa hazırlaşanda bir pilləyuxarı və bir pillə aşağıdakı miqyaslarda da hansımərhələnin olduğunu dəqiqləşdirmək vacibdir.

Adətən müxtəlif mərhələlərin arasındakı dövr-lərdə treyderin əməliyyat açmaq üçün imkanlarıdaha yaxşı olur. Gəlin, misala nəzər salaq. Şəkil 2-də gördüyünüz kimi, yarılmaya/keçidlərə (Break-out) əsaslanan əməliyyatlar üçün o zaman imkanyaranır ki, trend bir mərhələdən çıxıb, o birinə girir.Korreksiyaya (Pullback) əsaslanan əməliyyatlarüçün də həmçinin.

Bu mərhələlərin hər birinə aid məxsusi strategiyaseçmək müdrik yanaşma olardı. Almağın öz yerivar, satmağın öz yeri. Bazarın nə zaman sizə nə tək-lif etdiyini bilməlisiniz. Onun əksini istəməyin.Bundan başqa, siz onu da bilməlisiniz ki, nə zamanbazardan heç nə istəməmək lazımdır.


Hər yolun öz arşınıHər mərhələnin özünə uyğun strategiya işlətmək lazımdır

Şəkil 1. Mərhələlər və onların inkişafı

Şəkil 2. Mərhələlərə keçidlər əməliyyatlar üçün imkan yaradır



E K S P E R T R Ə Y İ44 Proqnoz

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Yay ayları ərzində əsascütlüklər də sanki isti-rahətdə idilər: onlar

bu fəsli əsasən reyncdə keçirdilər.Amma payızın ilk günlərindənbazarda canlanma müşahidə olu-nur. Bu, nə ilə bağlıdır? Reyncbitdimi? Başlayan hərəkətdən nəgözləyə bilərik? “İn Forex”inənənəvi ekspertləri bu suallaraaydınlıq gətirirlər.

1) Sentyabr ayında eur/usdcütlüyündən nə gözləyirsiniz?

2) Bu ay başqa hansı cütlük-lərə diqqət yetirməyi məsləhətgörürsünüz?

Səbinə Məmmədqızı

1) Avro/dollar gündəlikqrafikdə eniş hərəkəti üçün ilkindəstək olan 1.41 səviyyəsinə çatıbvə onun yaxınlığındadır. Fiqur

qırılarsa, ikinci hədəf 1.4060-50və trend xəttinin keçdiyi 1.4000-1.3989 diapazonu olacaq. 1.4060-50 aralığı vacib və nisbətənmöhkəm dəstək olduğuna görəqiymət buradan korreksiya edəbilər. Əsas dəstək isə 1.40-1.3989səviyyəsidir ki, qırılmayacağıhalda yuxarıya hərəkət başlayabilər.

Artım hərəkəti üçün müqavi-mətlər 1.4168, 1.4211, 1.4370 və45 fiqurundan keçir.

2) Bu ay funt/dollarcütlüyündən də maraqlı hərəkətgözləmək olar. O, 1.61 səviyyə-sinə çatsa da, hələ ki onu qırabilməyib, amma indikatorlaraşağıya hərəkətin davamedəcəyini göstərirlər. Ola bilsinki, avronun təzyiq altında qalmasıfuntu da aşağıya çəkəcək. İlkindəstək 1.6058 zonasındadır.

Usd /chf cütlüyündə kiçik peri-odlu MA-lar artım istiqamətindəyönəliblər, amma nisbətən böyükperiodlu indikatorlar uzunmüd-dətli tendensiyanın hələ də dönüşəmeylli olmadığını göstərir. İsveçrə

bankının bazara müdaxilə edib-et-məmək qərarı cütlüyün hərəkətistiqamətini müəyyən edəcək.

Qafar İmanverdiyev

1) Eur/usd cütlüyünün aylıqqrafikinə nəzər salsaq, aydıngörərik ki, cütlük hələ də üçbucaqfiqurundadır. Eyni zamanda, bucütlüyün aşağı hissəsindəİchimoku buludunun (Up Kumo-nun) yuxarı A sərhədi durur.

Belə nəticəyə gəlmək olar ki,cütlük bu ay ərzində “ayı” tenden-siyasına üstünlük verəcək.Sentyabr ayında 1.3725 və 1.3453hədəflərinin test olunacağınıdüşünürəm.


“Ayı”larınpayız

yürüşü?

8



2) Treyderlərə məsləhətgörərdim ki, bu ay eur/usd cütlüyüilə bərabər usd/chf cütlüyünə dənəzər salsınlar. Çünki bu ay həmincütlüyün qalxması gözlənilir.

Fərid Hüseynov

1) Düşünürəm ki, avro sentyabrayında eniş nümayiş etdirə bilər.Əsas vəziyyət psixoloji cəhətdənvacib 1,4000 səviyyəsininətrafında bilinəcək. Əgər bubaryer qırılsa, növbəti hədəf1,3800 ətrafı ola bilər.

Artım üçün isə 1,4500-dəkipsixoloji səviyyə maraqdairəsindədir.

Fundamental cəhətdən hazırdaAvropa və ABŞ-ın artan büdcəkəsri fonunda Amerika üçün pozi-tiv məlumatlar yox dərəcə-sindədir.

2) Mən deyərdim, yay fəs-lindəki uzun sürən reyncdən sonrausd/chf və usd/jpy cütlüklərininmüvafiq dəstək və müqavimətxəttlərini kəsmələrindən sonra

qazanc əldə etmək olar.

İlqar Vəliyev

1) Avro/dollar üçün, nəhayət ki,reyncdən çıxış gözlənilir. Buhalda 1,36-1,37 bölgəsinə sürətlihərəkət müşahidə oluna bilər.Həmin səviyyələrdən 1,50-nihədəf götürərək, almaqmümkündür. Amma bu, hələ son-ranın işidir.

2) Mən neftə diqqət yetirməyitövsiyə edərdim. Belə ki, “qaraqızıl”ın hər barrelinə görə 80 dol-lara və bir qədər də aşağıyaenəcəyi gözlənilir.


"Cümə - əməliyyataçmaq günü"

Cümə həftənin son günü olduğundan,treyderlərin çoxu üçün əməliyyatlarıbağlamaq, nəticələrə yekun vurmaq və

istirahətə hazırlaşmaq deməkdir. Əksəriyyət məhzbelə düşünür. Bu isə “kütlə effekti”ndən istifadəedərək, qazanmaq üçün yaxşı imkan yaradır!

Bizim bu seminarda sizə təqdim edəcəyimizstrategiya tam şəkildə statistikaya əsaslanaraqyaradılıb və ona başqa heç bir təhlil metodu daxil

deyil. Onun effekti barədə isə testerin qrafikindəgörünən nəticə hər şeyi deyir!

Seminar 30 sentyabr 2011-ci il saat 19:00-daşirkətin ofisində keçiriləcək.

Yazılmaq üçün online formanı doldura və ya əlaqətelefonlarımıza zəng edə bilərsiniz:

(012) 437 5323(012) 436 7844

8

E K S P E R T R Ə Y İ Proqnoz 45




T E X A N A L İ Z46 Dalğa analizi

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Eur/usdweekly

Avro/dollar cütlüyü əvvəlki sayımızda göstərilən dalğa ssenarisinə uyğun hərəkət edir. (A) İntermediatedalğasının yekunlaşması təsdiqini tapıb, (B) İntermediate formalaşmaqdadır. O, güman ki, üçqat ziqzaq şək-lini ala bilər. Buna aşağı zaman periodunda aydınlıq gətirməyə çalışacağıq.


Elliot Dalğalarının AnaliziŞərti işarələr:

>A - «A» dalğası hələ davamedir

…A - “A” dalğasının başlaya-

cağı gözlənilir

- Müqavimət səviyyəsiyarılsa, qiymət yuxarıya hərəkətedəcək

- Dəstək səviyyəsi yarılsa,

qiymət aşağıya hərəkət edəcək

Conformative - Bu səviyyəkeçiləndə ssenari təsdiqlənəcək

Critical - Bu səviyyə keçiləndəssenari qüvvədən düşəcək

Vüsal Məmmədovun təqdimatında

8



Eur/usddaily

B Minor dalğası formalaşır. Güman ki, o, üçqat ziqzaq əmələ gətirəcək: [w]-[x]-[y]-[xx]-[z]. Bumürəkkəb korreksiya strukturunun hazırda iki ziqzaqı yaranıb. İndi ikinci bağlayıcı dalğa – yəni [xx] inkişafedir. Bu dalğanın özünün orta alt dalğası bir qədər iri miqyas alır.

Detallara H4 miqyaslı qrafikdə nəzər salaq.

h4Bu taymfreymdə [xx] minute dalğasının inkişafı kifayət qədər geniş vaxt və miqyas alıb. Hərçənd, bu,

mürəkkəb korreksiyalar üçün tipik haldır. Korreksiyanın birinci a dalğasının açıq-aşkar beşlik olması başqavariantların istisnasına kömək edir. Hazırda aşağıya doğru c dalğasının bitməsini, ardınca yuxarıya qısamüd-dətli hərəkət gözləyirik.


8

8

T E X A N A L İ Z Dalğa analizi 47



Gbp/usdweekly

Əvvəlki proqnoz artıq neçə aydır ki, qüvvədədir və qiymət nəzərdə tutulan ssenari üzrə hərəkətini davametdirir. Yəni (B) İntermediate dalğasının inkişafını müşahidə edirik. Onun sonuncu C minor dalğası for-malaşmaqdadır. Güman ki, C minor ending diagonal modeli (yəni “üçlük”lərdən ibarət “beşlik”) yaradır. Buhalda onun yuxarıya doğru daha bir “üçlük” əmələ gətirəcəyini gözləyirik. İndi həmin sonuncu“üçlüy”ün formalaşması prosesi gedir.

dailyBu zaman miqyasında [v] minute dalğasının inkişafını müşahidə edirik. (i) minuette yekunlaşıb, (ii) mi-

nuette güman ki, başa çatmaq üzrədir. Əgər proqnoz düzdürsə, bizi tezliklə impulsiv 3-cü dalğa gözləyə

bilər. Detallar qrafikdə göstərilib.


8

8




Usd/chfweekly

Dollar/frankın aşağıya doğru uzunmüddətli yolçuluğunda korreksiya fasiləsi yaranıb. Hazırda genişmiqyasda (5) İntermediate dalğasının hərəkətini müşahidə edirik. Dalğa mənzərəsinə əsasən, onun 3 Minoralt dalğası başa çatıb və 4 Minor korreksiyası gedir. Bu, bütün uzun impulsların 4-cü dalğası kimi, çox al-dadıcı dalğa ola bilər.

dailyBiz 4 Minor dalğasını [w]-[x]-[y] minute şəklində gözləyirik. Amma onun istənilən başqa bir formanı ala-

cağı da tamamilə mümkündür. Dediyimiz kimi, bu dalğalar aldadıcı olurlar. Ona görə, hətta korreksiyanınbaşa çatması variantı da istisna oluna bilməz. Bir sözlə, müəyyənlik çox azdır.


8

8

T E X A N A L İ Z Dalğa analizi 49



Usd/jpyweekly

Ssenari əvvəlki kimidir. Dollar/yena irimiqyaslı (5) İntermediate dalğasında hərəkətinə davam edir.Hazırda ending diagonal modelinin sonuncu üçlüyünün formalaşması prosesi gedir. Onun da birinci A minordalğası tam şəkildə yekunlaşıb. Hazırda B minor dalğası inkişaf edir. Bu dalğa güman ki, [a]-[b]-[c] minuteşəklində olacaq. Hazırda [c] minute-nin inkişafını gözləyirik.

dailyBu qrafikdə də həmçinin, [b] dalğasının başa çatmasını və [c]-nin inkişafını gözləyirik. Amma qırmızı

xəttlə göstərilən kritik səviyyə keçilərsə, ssenari qüvvədən düşəcək.


8




T E X A N A L İ Z Kompleks baxış

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

51

Eur/usd

Yay fəsli ilə əlaqədar avro/dollar 1,45 və 1,40 arasında reyncdə idi. Amma görünür, bu ay həmin reynctrendlə əvəzlənəcək.

Hələlik son hərəkətlər cütlüyün enişini gözləməyə əsas verir. Belə ki, vahid valyutanın avqust ayında olanhərəkəti təxminən 1,43 ətrafından keçir və oradakı dəstək artıq müqavimətə çevrilə bilər.

Səviyyələrin keçilməsi ilə ticarət aparanlara satış üçün 1,4050-1,4100 baryerinin dəf edilməsini, alış üçün1,4300 və 1,4500-1,4550 baryerlərinin qırılmasını gözləməyi məsləhət görərdim. Ortamüddətli trend hələlikaşağıyadır.


Kompleks texanaliz Fərid Hüseynov təqdim edir:

8

Xülasə:

“Bu ay reync trendlə əvəzlənəcək”



Gbp/usd

Funt bir qədər zəiflik nümayiş etdirir. Valotillik özünəməxsus şəkildə əks olunmur. Adətən Funt Avro iləmüqayisədə daha “çılğın” valyuta kimi nəzərə çarpırdı, amma son aylarda sanki “sönüb”. Düşünürəm,mövsümi faktor ondan da yan keçməyib. Amma yenə müəyyən hədəflər var ki, yatmış və ya xüsusi birməqamı gözləyən investorları hərəkətə gətirəcək.

Beləliklə, hazırkı vəziyyətə görə onu deyə bilərik ki, 1,63-1,6350 güclü müqavimət, 1,6150-1,61 güclüdəstək səviyyəsidir. Ortamüddətli trend aşağıya istiqamətlənib. Amma böyük zaman intervallarına nəzərəncütlük hələ də reyncdədir.


8 8

T E X A N A L İ Z52 Kompleks baxış

Xülasə:

“Son aylarda funt sanki sönüb”



Usd/chf

Cütlüyün 0,8000 ətrafına qayıdışı, görünür, bu məzənnənin investorlar üçün önəmindən xəbər verir. Əgər bu ay məzənnə Daily qrafikdə 0,8000-dən yuxarıda bağlana bilməsə və ya 0,7750-dən aşağıda

bağlansa, düşünürəm, tezliklə 0,7200 səviyyəsini yenidən görəcəyik. Artım üçün əsas qiymət 0,8000-dən yuxarıda bağlanandan sonra yarana bilər. Mümkün hərəkət sxemi

qrafikdə əks olunub.


8 8

T E X A N A L İ Z Kompleks baxış 53

Xülasə:

“0.8000 - investorlar üçünönəmli səviyyədir”



Usd/jpy

Avqust ayı dollar/yena üçün xeyli qeyri-müəyyən keçdi. Belə ki, ilk günlər çox güclü impuls nümayiş et-dirən cütlük ayın sonuna qədər reyncdə qaldı. Düşünürəm ki, bu reync qırıldıqdan sonra daha bir güclü im-pulsun şahidi olacağıq.

Alış üçün 77.20-dən yuxarıda, satış üçün 76.30-dan aşağıda order yerləşdirmək olar. Ümumi trend isə hələdə eniş istiqamətində qalmaqdadır.


8

T E X A N A L İ Z54 Kompleks baxış

Xülasə:

“Reync qırılsa güclüimpuls görə bilərik”



PROQNOZ Yalnız rəqəmlər

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

55


Əsas cütlüklərin ortamüddətli proqnozu

Kross-kursların ortamüddətli proqnozu



T E X A N A L İ Z56 İşimoku

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

EURUSD

WEEKLY

Qiymət diapazonun aşağısərhədindədir. Və güman ki,həmin sərhədi keçəcək. “Ölüxaç” artıq formalaşıb. İndi“bulud”a - 1,36-1,37 səviyyəsinəeniş gözləyirik.

DAILY

1,5970/90 zonasında “bulud”un sınaqdan keçirilməsini gözləyirik. Ortamüddətli meyl, əvvəlki kimi,yanadır.


“İşimoku” Qrafik Sistemi əsasında təhlil

Aya baxıramRuhumda minlərlə,minlərlə qaranlıq kədərDüzdür, bu payız Bir tək mənim üçün deyilAmma nə fərqi...

Oe-no Tisato

8



GBPUSD

DAILY

1,5970/90 zonasında “bulud”un sınaqdan keçirilməsini gözləyirik. Ortamüddətli meyl, əvvəlki kimi,yanadır.

DAILY

“Bulud” yarılıb və “ölü xaç” əmələ gəlib. “Bulud”un aşağı sərhədinə - 1,6158-ə qədər korreksiyagözlənilə bilər. Ardınca isə həftəlik hədəflərə doğru növbəti eniş olmalıdır.


T E X A N A L İ Z İşimoku 57

8 8



USDCHF

WEEKLY

Kijun-senə doğru gözlənilən korreksiya baş verdi. İndi enişin davamını gözləyirik. İlk olaraq 0,76-yaqədər.

DAILY

Bulud test olunub və qiymət geriyə - aşağı sıçrayıb. İlkin dəstək 0,7650 səviyyəsində Kijun-Sen xəttindətapıla bilər. Əgər həmin xətt yarılarsa, “ayı” ssenarisi reallaşmaqda davam edəcək.


T E X A N A L İ Z58 İşimoku

8 8



USDJPY

WEEKLY

Qiymət neçə həftədir ki, 76,50 zonasında yerində sayır. Ümumi istiqamət, əvvəlki kimi, aşağıyadır. Ammayalnız dediyimiz səviyyə kəsiləndən sonra satmaq məsləhətdir.

Hazırda daha perspektivli görünən ssenari belədir ki, qiymət əvvəlcə 78,40-a qədər qalxır, bunda sonraenişini davam etdirir.

DAILY

Qiymət xəttdən aşağıda qalsa da, dəstək səviyyəsini yara bilmir. Əgər Tenkan-sendən yuxarıda (77,05)bağlanış baş tutarsa, onda Kijun-senə qədər almaq olar. 76,50 səviyyəsinin aşağıya doğru yarılacağı haldaisə satmaq lazımdır.


T E X A N A L İ Z İşimoku 59

8 8



K İ TA B R Ə F İ60 Nə oxumalı

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844 Jurnalı forumda müzakirə et

Bu kitabda treydinqin

dərin bilicisi Mark

Daqlas əksər treyder-

lərin bazarda uduzmasının əsas

səbəbini açıb göstərir. O, həm də

öz təcrübəsinə əsaslanaraq oxu-

cuya başqa salır ki, adi halda

cəmiyyətdə bacarıqlı olmağın

əlaməti kimi qəbul edilən hallar

ticarətdə psixoloji baryerlərə

dönür və son nəticədə uğur-

suzluğa, kapitalın itirilməsinə

gətirib çıxarır.

Kitabda treyderin özünü necəinkişaf etdirməsi və həmin psixo-loji baryerləri necə aşmasına dairpraktik tövsiyələr var. Müəllifəmindir ki, bu kitab onu başa

düşən və yazılanlara əməl edən-lərin azsaylı seçilmiş treyderlərinsırasına qoşulmasına köməkedəcək. O treyderlərin ki, özemosiyalarını və bazardakı hərə-kətlərini nəzarətdə saxlamağıbacarırlar.

Mark Daqlas əmindir ki, tica-rətdə uğur 80% psixologiyanın,yalnız 20% metodikanın nəti-cəsində qazanılır. Emosiyalaruğurlu ticarətin 1 nömrəli düşmə-nidir. Ona görə də, hətta funda-mental və texniki anaiz biliklərizəif olanlar da özlərinə nəzarət edəbilirlərsə, bazarda qazanırlar.Əksinə, analiz qabiliyyəti güclüolanların intizamı axsayırsa, onlaritirənlərin sırasına düşürlər.

Beləliklə, əgər siz treyder inti-zamı və məsuliyyəti ilə bağlı prob-lem yaşadığınızı hiss edirsinizsə,onda bu kitabı oxumanız məsləhət-dir.

Mark Daqlas

İntizamlı treyder

“İn Forex”in qiyməti:1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Kitabdan parça

İstənilən bir işlə məşğulolarkən insan özünü qoyulmuşqaydalar çərçivəsində aparır. Hərşeyi necə etməklə bağlı konkrettəlimatlar var. Hər işin əvvəli vəaxırı olur. Amma bazarda belədeyil. Bazarı daim axan, nə əv-vəli, nə də axırı olan bir çayabənzədə bilərik. Əgər sən buçaya girirsənsə, hər an burulğanadüşə bilərsən. Bu çay hara axır?Şimala! Amma bir də görürsən,qəfildən istiqamətini dəyişir vəcənuba dönür. Və onu nə zamanhara axacağnı, harada qayadanaşağı tökülərək, şəlalə yarada-cağını əvvəlcədən bilmək müm-kün deyil. Burada hər şey o

qədər dəyişkəndir ki, daimqüvvədə olan qaydalar məcəlləsiyaratmaq mümkünsüz görünür.

Belə şəraitdə insanı ancaq birşey xilas edə bilər: intizam! Əkshalda o çayda sağ qalmaqmümkün deyil. Amma bir şeyvar var ki, treyder ancaq özününqarşısında məsuliyyət daşıyır. Bupeşənin mahiyyəti belədir. Vəyalnız özünün qarşısında mə-suliyyət daşıdığı üçün treyder-lərin çoxu məsuliyyətsizliyəmeyilli olurlar. Çünki sən çoxsevdiyin özünü həmişə bağışla-yacağını bilirsən. Beləliklə,paradoks yaranır.

Tredyerin işini yoxlayanmüfəttiş olmadığı üçün, o, özü-özünün müfəttişi olmalıdır.Amma treyderlərin əksəriyyətibunu etmirlər. O, özünün necəişlədiyini, plana əməl edib-et-mədiyini yoxlamır. Əgər planaəməl etməyibsə, özünü cəza-landırmır. Onlar bazarda etdik-lərinin ört-basdır olunmasınıüstün tuturlar. Və nəticədə əslpsoxoloji tələyə düşürlər. Axıusta treyder olmağın yolu ancaqözünə nəzarətdən və intizamı,məsuliyyəti artırmaqdan keçir…


"in forex"#19

Documents