410

Kaźmierczak Arkadiusz. W poszukiwaniu wychowawczej wartości zasady „fair play” = In search of educational value of the

"fair play" principle. Journal of Health Sciences. 2014;4(13):410-423. ISSN 1429-9623 / 2300-665X.

http://journal.rsw.edu.pl/index.php/JHS/article/view/2014%3B4%2813%29%3A410-423

http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/article/view/2014%3B4%2813%29%3A410-423

https://pbn.nauka.gov.pl/works/561311

http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.17858

DOI: 10.5281/zenodo.17858

The former journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 1107. (17.12.2013).

© The Author (s) 2014;

This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland

Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium,

provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License

(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.

Conflict of interest: None declared. Received: 1.12.2014. Revised: 12.12.2014. Accepted: 29.12.2014.

W POSZUKIWANIU WYCHOWAWCZEJ WARTOŚCI

ZASADY „FAIR PLAY”

IN SEARCH OF EDUCATIONAL VALUE OF THE

"FAIR PLAY" PRINCIPLE

Arkadiusz Kaźmierczak

Wydział Nauk o Wychowaniu, Uniwersytet Łódzki

Słowa kluczowe: edukacja olimpijska w szkole, etyczne wartości „fair play” w sporcie

i społeczeństwie

Key words: Olympic education at school, ethical values of "fair play" in sport and society

Streszczenie

Autor nawiązuje do uniwersalnej cechy zasady fair play jako wartości moralnej

w działaniach społecznych, w tym także działaniach na polu kultury fizycznej. W tym

kontekście omawia zasadność istnienia fair play w aktywności sportowej, stosunkach

międzyludzkich oraz edukacji szkolnej, wskazując na jej pedagogiczne walory. Weryfikacją

empiryczną tych założeń jest próba określenia postaw wobec zasady fair play uczniów (1263

chłopców i 1272 dziewcząt) z 28 łódzkich szkół gimnazjalnych. Proces badawczy uwzględnia

cztery komponenty postaw fair play, które odnoszą się do równości szans, odpowiedzialności,

zdrowia oraz przestrzegania przepisów. Wyniki badań wskazują, że zarówno u dziewcząt jak

i chłopców badanej grupy gimnazjalistów aktywność sportowa znacząco różnicuje

postrzeganie zasady fair play w kontekście przedstawionych komponentów. W końcowej

411

części autor podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie, czy wychowanie - w sporcie i życiu

codziennym - w duchu fair play jest edukacyjną szansą dla współczesnego systemu oświaty.

Abstract

The author refers to the universal characteristics of fair play as a moral value in social

activities, including activities in the field of physical culture. In this context, he discusses the

legitimacy of fair play in sports activities, relationships and school education, highlighting its

educational qualities. Empirical verification of these assumptions is an attempt to determine

pupils’ attitudes towards fair play (1263 boys and 1272 girls) from 28 junior secondary

schools in Lodz from the perspective of their participation in selected forms of sports activity.

The research process takes into account four components of attitudes to fair play, which relate

to equality of opportunities, responsibility, health and compliance with rules. The study

results indicate that sports activity of both boys and girls of junior high school significantly

differentiates the perception of fair play in the context of the illustrated components. In the

final section the author attempts to answer the question whether education - in sport and

everyday life - in the spirit of fair play is an educational opportunity for the modern education

system.

Wprowadzenie

Sport jako integralna część życia społecznego w swojej aksjologii nawiązuje do

etycznego i honorowego zachowania nie tylko podczas zawodów sportowych, ale również

promuje wskazane wartości w życiu codziennym. Szacunek, przyjaźń, umiejętność

współpracy w grupie, przestrzeganie pisanych i niepisanych zasad, do których zalicza się;

równość, szlachetność, solidarność, doskonałość oraz tolerancja nawiązują do

humanistycznych wartości współczesnego sportu, ściśle utożsamianych z zasadą „czystej

gry”.

Termin "fair play"1 obejmuje grupę społecznych i moralnych wartości, które przez

teoretyków i praktyków współczesnego sportu określany jest jako respekt wobec ogólnie

przyjętych zasad, szacunek wobec kolegów, trenerów, sędziów oraz ich decyzji, szacunek dla

przeciwnika, równość szans udziału w rywalizacji sportowej oraz umiejętność „zwyciężania”

i „przegrywania”. Są to wartości pożyteczne społecznie, posiadające potencjał wychowawczy

dzięki możliwości stosowania – powszechnie akceptowanych - bodźców pedagogicznych,

kształtujących moralną stronę charakteru wychowanka. Z. i R. Żukowscy podkreślają

znaczenie „czystej gry” nie tylko w wychowaniu fizycznym i rywalizacji sportowej, ale

nawiązują do konieczności funkcjonowania zasady „fair play” w szeroko pojętej aktywności

społecznej, ze szczególnym wskazaniem na rodzinę, pracę, szkołę lub politykę. W ujęciu

autorów znaczenie wartości „fair play” wzrasta wprost proporcjonalnie do rozwoju

cywilizacji, twierdząc, że „… fair play jest z jednej strony regulatorem życia sportowego,

społecznego, zawodowego, politycznego; z drugiej zaś punktem wyjścia do oceny zachowania

i postępowania człowieka. Znaczenie jej wzrasta wtedy, gdy przypisujemy jej walor moralny.

Podnosi to jej wymiar wartości uniwersalnej w całokształcie życia społecznego, w tym

i sportowego” (Żukowska i Żukowski 2010).

1 (z ang.) to czysta, uczciwa, szlachetna gra

412

Znaczenie pojęcia „fair play” było rozumiane i modyfikowane wraz z rozwojem

społecznym oraz istniejącym systemem wartości. Zdaniem W. Lipońskiego pojęcie „fair

play” powstało na Wyspach Brytyjskich w kulturze brytyjskich Celtów i odnosiło się do

przestrzegania określonych reguł w trakcie prowadzenia działań wojennych (Lipoński 1996).

Właściwe wyrażenie „fair play” pierwotnie zostało użyte przez Williama Szekspira w sztuce

„Życie i śmierć Króla Jana”, w której odnosił się do szlachetnego zachowania wobec

przeciwników. dając początek powszechnemu stosowaniu tego pojęcia w społecznych

zachowaniach.

“… According to the fair play of the world,

Let me have audience” (Shakespeare 1615).

“… Zgodnie z zasadami fair play tego świata,

dajcie mi posłuchanie”(Lipoński 2014).

Z kolei Pierre de Coubertin francuski arystokrata i pedagog - ojciec nowożytnego ruchu

olimpijskiego - w sporcie widział „arenę” przyjaznych kontaktów międzyludzkich oraz

źródło edukacji moralnej młodego pokolenia. Propagując rywalizację sportową w duchu fair

play głosił „…w życiu ważny jest nie triumf , lecz walka , istotna rzeczą jest nie zwyciężać

lecz umiejętnie toczyć rycerski bój” (De Coubertin 2000).

Teraźniejsze znaczenie pojęcia „fair play” w znacznym stopniu nawiązuje do reguł

i wartości zarówno z etosu rycerskiego, jak również ideału dworzanina epoki renesansu oraz

wzoru wychowania „gentlemana” w szkolnictwie XIX wiecznej Anglii.

„Czysta gra” w ujęciu J. Lipca wpisuje się w nurt zakazu twierdząc, że nikt nie

powinien wygrywać w sposób nieuczciwy lub niezbyt czysty, albowiem taki sposób

zwycięstwa jest przeciwieństwem elementarnej sprawiedliwości, niweluje godność

zwycięscy. Jedynie sensowna i moralnie dopuszczalna rywalizacja dotyczy równych sobie

oraz walczących w tych samych warunkach i z takim samym udziałem czynników losowych

(Lipiec 1999).

Wspomniana wcześniej Z. Żukowska określa zasadę „fair play” jako piękną, czystą grę,

odnosząc ją do działań nie tylko zgodnych z przepisami, ale również nawiązuje do kilku

reguł/komponentów wyrażających wartości moralne;

- regułę równości zewnętrznych warunków walki, określaną jako identyczność szans

w rywalizacji (reguła równości szans),

- regułę świadomej rezygnacji z możliwości nieuczciwego zwycięstwa (reguła

odpowiedzialności),

- regułę poszanowania dla przeciwnika w ramach obowiązujących zasad etycznych

(reguła zdrowia),

- regułę dobrowolnego podporządkowania się przepisom i tradycjom, czyli

poszanowanie obowiązujących przepisów i reguł (reguła przestrzegania przepisów)

(Żukowska 2009).

Nieco odmienne rozumienie podstawowych komponentów „fair play” prezentuje

J. Nowocień twierdząc, że dzięki ustalonym regułom można analizować postawy wobec fair

play, oceniać je oraz wartościować. Według autora komponent równości szans „ …obejmuje

głównie możliwość zapewnienia sportowcom jednakowych warunków zarówno udziału

w zawodach, w walce sportowej, jak też w treningu – w przygotowaniu do zawodów. Równość

413

szans wyraża się również równością wszystkich ludzi wobec siebie. Choć sport ma na celu

wyłonienie tego najlepszego - mistrza, to ma też reguły, w których postępują wszyscy tak

samo. Sportowcy różnicują się po stracie, w drodze do mety. Środkiem różnicującym bywa

talent, pracowitość i systematyczność. Równość szans sprzyja wychowaniu w tolerancji

i poszanowaniu odmienności i indywidualności człowieka.

,,Odpowiedzialność” wyraża się zdolnością i gotowością jednostki do ponoszenia

konsekwencji za własne postępowanie, w tym także w obliczu niepowodzeń i porażek. Ta

wartość ma szczególne znaczenie w życiu społecznym. Sport daje możliwości jej osiągania,

choćby przez fakt, że sportowiec zwykle sam decyduje, kiedy i jak zaatakować.

W konsekwencji to on odpowiada za efekt końcowy zmagań sportowych.

,,Zdrowie” wyznacza granice między sukcesem a właściwościami organizmu. Zdrowie

jest bardzo ważną kwestią w sporcie. Postawa wobec zdrowia jest troską jednostki zarówno

o własne zdrowie, jak też o zdrowie partnera sportowego w szeroko rozumianej aktywności

fizycznej.

,,Przestrzeganie przepisów i reguł” jest świadomym aktem poddawania się jednostki

obowiązującemu prawu. Przestrzeganie przepisów w sporcie jest podstawowym obowiązkiem

ludzi uprawiających go, albowiem warunkuje to osiągnięcie rzetelnego sukcesu, a więc

i satysfakcji z aktywności sportowej. Ta wartość ma szeroki wymiar społeczny i obywatelski.

Ukształtowane w sporcie postawy wobec przepisów i praw zwykle są przenoszone poza sport,

wprowadzane są do codziennego życia” (Nowocień 2014).

Cel pracy

Celem badawczym niniejszego opracowania jest próba określenia postaw wobec zasady

fair play uczniów łódzkich szkół gimnazjalnych, ze szczególnym uwzględnieniem poziomu

aktywności sportowej badanej grupy. W procesie badawczym uwzględniono cztery

komponenty „fair play” odnoszące się do takich cech jak; równości szans, odpowiedzialność,

zdrowie oraz przestrzeganie przepisów w sporcie i życiu codziennym. Dla potrzeb niniejszego

opracowania sformułowano kilka podstawowych pytań badawczych:

Które z wymienionych cech (równość szans, odpowiedzialność, zdrowie oraz

przestrzeganie przepisów) charakteryzujących postawę fair play mają największe

znaczenie w sporcie i w życiu codziennym według opinii badanej grupy uczniów?

Czy istnieją istotne różnice pomiędzy chłopcami i dziewczętami w postrzeganiu

zasady fair play w kontekście równości szans, odpowiedzialności, zdrowia oraz

przestrzegania przepisów w sporcie i życiu codziennym?

W jakim stopniu poziom aktywności sportowej badanej grupy uczniów (aktywnych

sportowo i nieaktywnych sportowo) determinuje zachowania „fair play” w sporcie

i życiu codziennym?

Materiał i metody

Badaniami zostało objętych 2555 uczniów (1263 chłopców i 1271 dziewcząt) z 28

łódzkich szkół gimnazjalnych zlokalizowanych w dzielnicach Śródmieście, Bałuty, Polesie,

414

Górna oraz Widzew2. Badania prowadzono w na przełomie roku 2011 i 2012

z zastosowaniem metody doboru celowego. Kryterium podziału na grupy porównawcze

stanowiła płeć oraz poziomu aktywności sportowej badanej grupy uczniów.

W procesie badawczym zastosowano metodę sondażu diagnostycznego

z zastosowaniem techniki ankietowej, wykorzystując dla potrzeb opracowania wybrane

zmienne z kwestionariusza ankiety pt. „Fair play w sporcie i życiu”3.

Zgromadzony materiał empiryczny poddano analizie statystycznej za pomocą programu

SPSS Statistics 21. W celu zbadania zależności pomiędzy zmiennymi kategorialnymi – płeć

uczniów oraz poziom aktywności sportowej - zastosowano Test niezależności chi-kwadrat χ2

(Pearsona). Weryfikację zmiennych przeprowadzono przy poziomie istotności α = 0,05

(Szymczak 2010).

Wyniki

Dla osiągnięcia złożonych celów badawczych wykorzystano pytanie 11 ankiety, którego

zadaniem było określenie przez uczniów istotności czterech komponentów „fair play”

równości szans, odpowiedzialność, zdrowie oraz przestrzeganie przepisów w sporcie i życiu

codziennym) w sporcie i codziennych sytuacjach życiowych. W pytaniu „Które

z wymienionych cech charakteryzujących postawę fair play mają według Ciebie największe

znaczenie w sporcie i w życiu?” badani uczniowie mieli do wyboru trzy stopniową skalę,

w której „1” oznacza – istotne znaczenie, „2” – mało istotne, „3” – jest bez znaczenia.

Z uwagi na fakt, że znaczna liczba badanej grupy uczniów nie udzieliła odpowiedzi na

wszystkie zapytania zawarte w powyżej tabeli, do analizy zostały zakwalifikowane wyłącznie

pełne odpowiedzi (ok. 60-70% pełnych ankiet), stąd liczba (n) badanych jest różna przy

opisywaniu zmiennych w tabelach.

Równość szans jako komponent postawy fair play

Równość szans w wymiarze społecznym, kulturowym i politycznym odnosi się do

prawa równego traktowania i życia wolnego od wszelkiej dyskryminacji bez względu na

wiek, płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, poglądy polityczne, wyznawaną religię lub

niepełnosprawność.

‘Równość szans’ traktowana jako reguła określająca zasadę „czystej gry” jest

interpretowana jako kanon identycznych, zewnętrznych warunków rywalizacji zarówno

w sporcie jak i w codziennych zachowaniach życiowych.

2 Wszystkie szkoły uczestniczyły w projekcie „Jestem Fair” skierowanym dla szkół gimnazjalnych przez

Wydział Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego i UMŁ we współpracy z MSWiA i MSiT (kierownik

projektu – dr J. Kowalska). Główny cel programu odnosił się do propagowania idei fair play, jako

wychowawczego elementu zwalczania rasizmu, ksenofobii i antysemityzmu oraz dążenia do upowszechniania

postawy większego zrozumienia dla innych kultur i wyznań w całej Unii Europejskiej. 3 Kwestionariusz ankiety „Fair play w sporcie i w życiu” został udostępniony, zmodyfikowany i wykorzystany w

badaniach za zgodą Z. i R. Żukowskich.

415

Tab. 1. ‘Równość szans’ w rywalizacji sportowej

Równość szans

(odpowiedzi

respondentów)

Fair play w sporcie

CH DZ Razem (ważnych

obserwacji)

n % N % n %

Istotne 726 78,2 813 85,5 1539 81,9

mało istotne 116 12,5 98 10,3 214 11,4

bez znaczenia 86 9,3 40 4,2 126 6,7

Chi-kwadrat

Pearsona

χ2 = 22,95 df=2

(p < 0,005)

Tab. 2. ‘Równość szans’ w działaniach społecznych

`Równość szans

(odpowiedzi

respondentów)

Fair play w życiu codziennym

CH DZ Razem (ważnych

obserwacji)

n % N % n %

Istotne 579 65,8 696 75,0 1275 70,5

mało istotne 205 23,3 180 19,4 385 21,3

bez znaczenia 96 10,9 52 5,6 148 8,2

Chi-kwadrat

Pearsona

χ2 = 24,18 df=2

(p = 0,005)

W wyniku uzyskanych odpowiedzi stwierdzono, że grupa badanych uczniów

z łódzkich szkół gimnazjalnych w wysokim stopniu, uznaje ‘równość szans’ za istotny

komponent postawy fair play w sporcie (tab. 1.; 81,9%) oraz życiu codziennym (tab. 2.;

70,5%). Tylko niewielki procent uczniów, uznał wskazaną wartość jako nieistotną – ‘bez

znaczenia’ w rywalizacji sportowej (6,7%) oraz w codziennych zachowaniach życiowych

(8,2%). Warto podkreślić, że dziewczęta w porównaniu z badaną grupą chłopców wykazują

większe przekonanie do zasadności istnienia ‘równości szans’ jako wartości postawy fair

play, uznając ją za istotną zarówno w sporcie (tab. 1.; DZ - 85,9%, CH - 78,2%) jak i życiu

codziennym (tab.2; DZ -75,0%, CH - 65,8%). W tym przypadku grupa badanych chłopców

w większym stopniu od grupy dziewcząt wykazała dezaprobatę dla opisanej wartości,

oceniając ją jako ‘mało istotną i bez znaczenia’ w aktywności sportowej (CH - 21,7%; DZ -

14,5 %) oraz codziennym życiu (CH – 34,2%; DZ – 35,0 %). Analiza statystyczna

z zastosowaniem testu chi-kwadrat Pearsona jednoznacznie wskazuje na istotnie statystyczną

zależność pomiędzy badanymi zmiennymi nie tylko w wymiarze aktywności sportowej (tab.1;

χ2 = 22,95, df=2 ), ale również życiu codziennym (tab.2; χ2 = 24,18, df=2 ).

416

Tab. 3. Poziom aktywności sportowej a ‘równość szans’ w sporcie i w życiu codziennym

Równość szans

(odpowiedzi

respondentów)

Fair play w sporcie Fair play w życiu codziennym

AS NS AS NS

N % n % n % n %

istotne 1480 82,0 351 79,8 1234 70,4 289 67,5

mało istotne 258 14,3 55 12,5 411 23,4 106 24,8

bez znaczenia 70 3,9 34 7,7 108 6,2 33 7,7

Chi-kwadrat

Pearsona

χ2 = 12,35 df=2

(p < 0,005)

χ2 = 1,93 df=2

(p > 0,05)

Zawarte w tabeli 3. dane dotyczące porównania stosunku uczniów aktywnych

sportowo (AS) i nieaktywnych sportowo (NS) wobec reguły ‘równości szans’ jako

komponentu postawy „fair play”, wskazują na statystyczną zależność pomiędzy badanymi

grupami wyłącznie w przejawach aktywności sportowej (χ2 = 12,35, df=2 ). Uczniowie

aktywni sportowo w nieznacznie większym stopniu akceptują regułę odnoszącą się do

‘równości szans’ jako istotnego przejawu zachowania „fair play” w sporcie (82,0%) oraz

życiu codziennym (79,8%). Z kolei uczniowie nieaktywni sportowo wykazują w większym

procencie negatywny – mało istotny i bez znaczenia - stosunek do opisanej reguły, zarówno

w rywalizacji sportowej (NS-20,2%; AS-18,2%) jak i zachowaniach społecznych (NS-32,5%;

AS-29,6%).

Odpowiedzialność jako komponent postawy fair play

Odpowiedzialność w ujęciu definicyjnym oznacza obowiązek moralny lub prawny

ponoszenia konsekwencji za czyny swoje lub innych4. W kontekście zasady fair play,

odpowiedzialność odnosi się do świadomej rezygnacji z szansy nieuczciwego zwycięstwa,

eliminując wygraną za wszelką cenę zarówno w sporcie jak i w zachowaniach społecznych.

Tab. 4. ‘Odpowiedzialność’ w rywalizacji sportowej

Odpowiedzialność

(odpowiedzi

respondentów)

Fair play w sporcie

CH DZ Razem (ważnych

obserwacji)

n % n % n %

Istotne 613 66,5 718 75,3 1331 70,9

mało istotne 227 24,6 183 19,2 410 21,9

bez znaczenia 82 8,9 53 5,5 135 7,2

Chi-kwadrat

Pearsona

χ2 = 18,69 df=2

(p < 0,005)

4 http://pl.wikiquote.org/wiki/Odpowiedzialnosc

417

Tab. 5. ‘Odpowiedzialność’ w działaniach społecznych

Odpowiedzialność

(odpowiedzi

respondentów)

Fair play w życiu codziennym

CH DZ Razem (ważnych

obserwacji)

n % n % n %

Istotne 678 76,9 792 85,3 1470 81,2

mało istotne 124 14,1 96 10,3 220 12,2

bez znaczenia 80 9,1 40 4,3 120 6,9

Chi-kwadrat

Pearsona

χ2 = 24,58 df=2

(p <0,005)

Wyniki badań zawarte w tabelach 4. i 5. w sposób istotny wskazują, że grupa

badanych uczniów z łódzkich szkół gimnazjalnych w wysokim stopniu, uznaje

‘odpowiedzialność’ za ważną regułę zasady „fair play” w życiu codziennym (76,9,2%) oraz

sporcie (66,5%). Niepokojący wydaje się fakt, że znaczny odsetek uczniów uznał

‘odpowiedzialność’ za mało istotną (21,9%) oraz bez znaczenia (7,2%) cechę w rywalizacji

sportowej, przypisując jej większe znaczenie w codziennych zachowaniach życiowych.

Uzyskane wyniki dowodzą, że dziewczęta wykazują większe przekonanie do waloru

‘odpowiedzialności’ jako postawy fair play od badanej grupy chłopców, uznając wymienioną

wartość jako istotnie ważną w życiu codziennym (tab.5; DZ -85,3%, CH - 76,9%) oraz

w sporcie (tab.4; DZ - 75,3%, CH - 66,5%). Warto nadmienić, że chłopcy badanej grupy

w większym stopniu od grupy dziewcząt wykazują kontestację dla opisanej wartości,

oceniając ją jako ‘mało istotną i bez znaczenia’ w aktywności sportowej (tab. 4.; 33,5%) oraz

codziennym życiu (tab.5; 23,2 %). Analiza statystyczna z zastosowaniem testu chi-kwadrat

Pearsona jednoznacznie wskazuje na istotnie statystyczną zależność pomiędzy badanymi

zmiennymi zarówno w sporcie (tab. 4.; χ2 = 18,69, df=2) oraz życiu codziennym (tab. 5.; χ2 =

24,58, df=2).

Tab. 6. Poziom aktywności sportowej a reguła ‘odpowiedzialności’ w sporcie i w życiu

codziennym

Odpowiedzialność

(odpowiedzi respondentów)

Fair play w sporcie Fair play w życiu codziennym

AS NS AS NS

n % n % n % n %

Istotne 1278 71,1 247 56,4 1493 85,1 339 79,2

mało istotne 421 23,4 154 35,2 194 11,1 58 13,6

bez znaczenia 99 5,5 37 8,4 67 3,8 31 7,2

Chi-kwadrat Pearsona χ2 = 35,04 df=2

(p<0,005)

χ2 = 12,2 df=2

(p<0,005)

418

Analiza uzyskanych wyników badań (tab. 6.) w porównywanych grupach - uczniów

aktywnych (AS) i nieaktywnych (NS) sportowo - wykazała znaczne różnice w ocenie

‘odpowiedzialności’ jako komponentu „czystej gry” w sporcie i życiu codziennym.

Uczniowie aktywni sportowo w porównaniu z ich rówieśnikami w większym stopniu

akceptują ‘odpowiedzialność’ jako pozytywny przejaw zachowania „fair play” w życiu

codziennym (AS - 85,1%; NS - 79,2%) oraz sporcie (AS - 71,1%; NS – 56,4%). Z tego też

względu, uczniowie nieaktywni sportowo wykazują w większym procencie negatywny

stosunek – mało istotny oraz bez znaczenia - do opisanej postawy „fair play” w rywalizacji

sportowej (43,6%) jak i społecznych zachowaniach (20,8%). Podsumowując uzyskane wyniki

badań, dotyczące stosunku uczniów szkół gimnazjalnych aktywnych sportowo (AS)

i nieaktywnych sportowo (NS) względem ‘odpowiedzialności’ jako komponentu postawy

„fair play”, stwierdzono istotnie statystyczną zależność pomiędzy badanymi grupami

w zakresie działalności sportowej (χ2 = 35,04, df=2) jaki i przejawach życia codziennego (χ2

= 12,2, df=2).

Zdrowie jako komponent postawy fair play

Komponent zdrowia fizycznego i psychicznego jako reguła „czystej gry”, w głównej

mierze odnosi się do szacunku dla przeciwnika w ramach ogólnie przyjętej etyki sportowej.

Wydaje się, że wymieniona reguła nawiązuje do humanizmu teocentrycznego, który w swojej

ideologii traktuje człowieka i jego zdrowie jako wartość nadrzędną wobec istniejących

uwarunkowań społecznych, kulturowych, ekonomicznych czy politycznych.

Tab. 7. ‘Zdrowie’ w rywalizacji sportowej

Zdrowie

(odpowiedzi

respondentów)

Fair play w sporcie

CH DZ Razem (ważnych

obserwacji)

n % n % n %

istotne 727 78,9 824 86,5 1551 82,8

mało istotne 107 11,6 76 8,0 183 9,8

bez znaczenia 87 9,4 53 5,6 140 7,5

Chi-kwadrat

Pearsona

χ2 = 19,034 df=2

(p <0,005)

419

Tab. 8. ‘Zdrowie’ w działaniach społecznych

Zdrowie

(odpowiedzi

respondentów)

Fair play w życiu codziennym

CH DZ Razem (ważnych

obserwacji)

n % n % n %

istotne 686 77,0 789 84,5 1475 80,8

mało istotne 126 14,1 105 11,2 231 12,7

bez znaczenia 79 8,9 40 4,3 119 6,5

Chi-kwadrat

Pearsona

χ2 = 20,88 df=2

(p <0,005)

W wyniku uzyskanych odpowiedzi stwierdzono, że grupa badanych uczniów

z łódzkich szkół gimnazjalnych w znacznym stopniu, uznaje ‘zdrowie’ za istotny komponent

postawy fair play w sporcie (tab. 7.; 82,8%) oraz życiu codziennym (tab. 8.; 80,8%).

Nieliczny odsetek badanej grupy, uznał opisaną wartość jako nieistotną w rywalizacji

sportowej (7,5%) oraz w codziennych zachowaniach życiowych (6,5%). Warto podkreślić, że

dziewczęta w porównaniu z badaną grupą chłopców wykazują bardziej pozytywną postawę

wobec ‘zdrowia’ jako wartości fair play, uznając ją za istotną zarówno w sporcie (tab. 7.; DZ

- 86,5%, CH - 78,9%) jak i życiu codziennym (tab.8; DZ -84,5%, CH - 77,0%). W tym

względzie grupa badanych chłopców w większym stopniu od grupy dziewcząt wykazała

sprzeciw wobec wymienionej reguły, oceniając ją jako ‘mało istotną lub bez znaczenia’

w aktywności sportowej (CH - 21,0% ; DZ – 13,6 %) oraz codziennym życiu (CH – 23,0% ;

DZ - 15,5 %). Analiza statystyczna z zastosowaniem testu chi-kwadrat Pearsona

jednoznacznie wskazuje na istotnie statystyczną zależność pomiędzy badanymi zmiennymi, w

wymiarze aktywności sportowej (tab.7; χ2 = 19,34, df=2 ) oraz życiu codziennym (tab. 8.; χ2

= 20,88, df=2).

Tab. 9. Poziom aktywności sportowej a reguła ‘zdrowia’ w sporcie i w życiu codziennym

Zdrowie

(odpowiedzi

respondentów)

Fair play w sporcie Fair play w życiu codziennym

AS NS AS NS

n % N % n % n %

istotne 1531 85,0 346 79,4 1472 84,1 346 81,0

mało istotne 180 10,0 41 11,9 177 10,1 41 9,6

bez znaczenia 90 5,0 40 8,7 101 5,8 40 9,4

Chi-kwadrat

Pearsona

χ2 = 11,08 df=2

(p <0,005)

χ2 = 7,33 df=2

(p = 0,025)

Zawarte w tabeli 9. dane dotyczące porównania stosunku uczniów aktywnych

sportowo (AS) do nieaktywnych sportowo (NS) wobec reguły ‘zdrowia’ jako komponentu

420

postawy „fair play”, wskazują na istotną statystycznie zależność pomiędzy badanymi grupami

w rywalizacji sportowej (χ2 = 11,08, df=2) oraz przejawach życia codziennego (χ2 = 7,33,

df=2). Uczniowie aktywni sportowo w nieznacznie większym stopniu akceptują regułę

odnoszącą się do ‘zdrowia’ jako pozytywny przejaw zachowania „fair play” w sporcie (AS-

83,5% ; NS- 79,4%) oraz życiu codziennym (AS-84,1% ; NS-81,0%). Z kolei uczniowie

nieaktywni sportowo wykazują w większym odsetku negatywny – mało istotny i bez

znaczenia - stosunek do opisanej reguły, zarówno w rywalizacji sportowej (20,6%) jak

i zachowaniach społecznych (20,0%).

Przestrzeganie przepisów jako komponent postawy fair play

Czwarty komponent zasady „fair play”, który odnosi się do przestrzegania przepisów i

reguł, dotyczy dobrowolnego podporządkowania się przepisom i tradycjom w rywalizacji

sportowej. Ukształtowane właściwe postawy wobec przepisów i praw jako wartości moralne,

skutecznie przenikają ze areny sportowej do życia społecznego.

Tab. 10. ‘Przestrzeganie przepisów’ w rywalizacji sportowej

Przestrzeganie

przepisów

(odpowiedzi

respondentów)

Fair play w sporcie

CH DZ Razem (ważnych

obserwacji)

n % n % n %

istotne 688 75,5 802 84,3 1490 80,0

mało istotne 124 13,6 99 10,4 223 12,0

bez znaczenia 99 10,9 50 5,3 149 8,0

Chi-kwadrat

Pearsona

χ2 = 26,79 df=2

(p <0,005)

Tab. 11. ‘Przestrzeganie przepisów’ w działaniach społecznych

Przestrzeganie

przepisów

(odpowiedzi

respondentów)

Fair play w życiu codziennym

CH DZ Razem (ważnych

obserwacji)

n % n % n %

istotne 577 64,8 648 69,4 1225 67,1

mało istotne 202 22,7 199 21,3 401 22,0

bez znaczenia 112 12,5 87 9,3 199 10,9

Chi-kwadrat

Pearsona

χ2 = 6,26 df=2

(p <0,05)

421

Wyniki badań zawarte w tabelach 10. i 11. w sposób istotny wskazują, że grupa

badanych uczniów z łódzkich szkól gimnazjalnych w wysokim stopniu, uznaje

‘przestrzeganie przepisów’ za ważną regułę zasady „fair play” w sporcie (80,0%), oraz

w mniejszym stopniu w życiu codziennym (67,1%). Niepokojący wydaje się fakt, że znaczny

odsetek uczniów, uznał ‘przestrzeganie przepisów’ za mało istotną (22,0%) oraz bez

znaczenia (10,9%) regułę w codziennych zachowaniach społecznych, przypisując większe

znaczenie opisanej wartości w rywalizacji sportowej. Uzyskane wyniki jednoznacznie

wskazują, że dziewczęta w większym stopniu akceptują regułę ‘przestrzegania przepisów’

jako postawy fair play od badanej grupy chłopców, uznając wymienioną wartość jako istotnie

ważną w sporcie (tab.10; DZ -84,3%, CH - 75,5%) oraz w życiu codziennym (tab.11; DZ –

69,4%, CH - 64,8%). Warto nadmienić, że chłopcy badanej grupy w większym stopniu od

grupy dziewcząt wykazują negatywna postawę dla opisanej wartości, oceniając ją jako ‘mało

istotną i bez znaczenia’ w aktywności sportowej (24,5%) oraz codziennym życiu (35,3 %).

Analiza statystyczna z zastosowaniem testu chi-kwadrat Pearsona jednoznacznie wskazuje na

istotnie statystyczną zależność pomiędzy chłopcami i dziewczętami w ocenie ‘przestrzeganie

przepisów’ jako reguły „czystej gry”, zarówno w sporcie (tab.10; χ2 = 26,79, df=2) oraz życiu

codziennym (tab.11; χ2 = 6,26, df=2).

Tab. 12. Poziom aktywności sportowej a reguła ‘przestrzegania przepisów’ w sporcie i w

życiu codziennym

Przestrzeganie

przepisów

(odpowiedzi

respondentów)

Fair play w sporcie Fair play w życiu codziennym

AS NS AS NS

n % n % n % N %

istotne 1444 80,2 331 75,9 1123 64,0 253 58,6

mało istotne 244 13,6 70 16,1 471 26,8 123 28,5

bez znaczenia 112 6,2 35 8,0 161 9,2 56 13,0

Chi-kwadrat

Pearsona

χ2 = 4,12 df=2

(p >0,05)

χ2 = 6,9 df=2

(p <0,05)

Analiza uzyskanych wyników badań (tab. 12.) w porównywanych grupach - uczniów

aktywnych (AS) i nieaktywnych (NS) sportowo - wykazała niewielki różnice w ocenie

‘przestrzegania przepisów’ jako komponentu „czystej gry” w sporcie i życiu codziennym.

Uczniowie aktywni sportowo w porównaniu z ich rówieśnikami w większym stopniu

akceptują normy zachowań w sporcie (75,9%) oraz życiu codziennym (64,5%). Z tego też

względu, uczniowie nieaktywni sportowo wykazują w większym procencie negatywny

stosunek – mało istotny oraz bez znaczenia - do opisanej postawy „fair play” w rywalizacji

sportowej (24,1%) jak i społecznych zachowaniach (41,5%). Podsumowując uzyskane wyniki

badań, dotyczące stosunku uczniów szkół gimnazjalnych aktywnych sportowo (AS)

i nieaktywnych sportowo (NS) względem ‘przestrzegania przepisów’ jako komponentu

postawy „fair play”, stwierdzono istotnie statystyczną zależność pomiędzy badanymi

zmiennymi, wyłącznie w przejawach życia codziennego (χ2 = 6,90, df=2).

422

Wnioski i dyskusja

W aktywności sportowej istotną rolę pełni zasada „fair play”, nawiązująca w swojej

aksjologii do etycznego postępowania, właściwego przestrzegania ogólnie przyjętych zasad,

uczciwego postępowania, a także tolerancji i zaufania wobec innych ludzi i wiary w ich

dobro. Wyniki prezentowanych w niniejszej publikacji badań dowodzą, że zasada „fair play”

wraz z ustalonymi komponentami stanowi wartość wychowawczą, dzięki możliwości

zastosowania uniwersalnych i efektywnych czynników pedagogicznych kształtujących

osobowość wychowanka. Analiza wyników badań jednoznacznie wskazuje, że komponenty

zasady „fair play” dotyczące równości szans, odpowiedzialności, zdrowia oraz przestrzegania

przepisów są powszechnie akceptowane w sporcie oraz życiu codziennym przez młodzież

łódzkich gimnazjów. W przypadku postrzegania zasady „fair play” w kontekście omawianych

reguł stwierdzono, że badana grupę dziewcząt w większym stopniu od badanej grupy

chłopców charakteryzuje pozytywny stosunek do wartości „ czystej gry” zarówno w sporcie

oraz życiu codziennym. Analiza statystyczna wskazuje na istotnie statystyczną zależność

pomiędzy chłopcami i dziewczętami w ocenie równości szans, odpowiedzialności, zdrowia

oraz przestrzegania przepisów jako istotnych zasad postępowania w duchu „fair play”.

W świetle uzyskanych wyników badań stwierdzono, że poziom aktywności sportowej

jest istotnym czynnikiem determinującym zachowania „ fair play” jest poziom aktywności

ruchowej. Uczniowie aktywni sportowo wykazywali większą akceptację komponentów „fair

play” w porównaniu z ich rówieśnikami nie będącymi aktywnymi sportowo. W tym

przypadku wykazano statystycznie istotną zależność w pomiędzy badanymi grupami

w działalności sportowej (wyłączając komponent przestrzegania przepisów) oraz aktywności

w codziennym życiu. Wyniki badań w pewnym stopniu korespondują z spostrzeżeniami Z.

i R. Żukowskich (2010), A. i A. Dąbrowskich (1996) oraz J. Kowalskiej (2010), którzy w

swoich opracowaniach wskazują na pedagogiczną wartość zasady „fair play” w rywalizacji

sportowej, wzajemnych relacjach między ludźmi, a także w środowisku szkolnym oraz pracy

zawodowej. Tym samym autorzy promują potrzebę znaczenia promocji "fair play" zarówno

w sporcie dzieci i młodzieży jak i w programach edukacyjnych współczesnej szkoły. Fair play

jest przesłaniem, którego wymierne korzyści – zarówno indywidualne jak i społeczne –

warunkują rozwój sportu, olimpizmu, jak również są nośnikiem uniwersalnych wartości

w aktywności społecznej współczesnego człowieka. Wydaje się, że udział środowiska

szkolnego w popularyzacji wartości „fair play” ma dużą szansę okazać się słuszną drogą

wspomagającą rozwój i wskazówką w rozwiązywaniu wielu problemów wychowawczych

młodego pokolenia. Z tego też względu zasada „fair play” powinna zająć istotne miejsce

w współczesnych modelach pedagogicznych, stanowiąc skuteczny element postępowania

wychowawczego w rywalizacji sportowej oraz zachowaniach społecznych.

423

Piśmiennictwo

1. Dąbrowska A, Dąbrowski A. (1996) Fair play naczelną zasadą sportu i olimpizmu,

[w:] Fair play -sport-edukacja, red. Z. Żukowska, Wyd. Estrella, Warszawa.

2. De Coubertin P. (2000) Olympism: selected writings, CIO, Lausanne, Suisse.

3. Kowalska J., Kaźmierczak A. (2010) Zasada fair play jako wartość wychowawcza

w edukacji szkolnej i w przeciw działaniu chuligaństwu na stadionach, Wyd, CSzP,

Warszawa.

4. Lipiec J. (1999) Filozofia olimpizmu, Wyd. Sprint, Warszawa.

5. Lipoński W. (2014) Brytyjska geneza sportu i zasad fair play. [Wykład

multimedialny] http://usf.amu.edu.pl/filmoteka/wyk-ady-uniwersyteckie/wyk-ad-57-

prof-wojciech-lipo-ski-brytyjska-geneza-sportu-i-zasad-fair-play [dostęp; wrzesień

2014].

6. Lipoński W. (1996) Celtycka geneza brytyjskiego fair play, [w:] Fair play -sport-

edukacja, red. Z. Żukowska, Wyd. Estrella, Warszawa.

7. Nowocień J. (2014) Olimpizm i zasada fair play szansą wychowania w tolerancji,

http://www.ckr.org.pl/files/110318145807_Olimpizm_i_zasada.pdf [dostęp; 08.2014].

8. Shakespeare W. (1615) The Tragedie of King, London, act 5, scene 2.

9. Szymczak W. (2010) Podstawy statystyki dla pedagogów. Wydanie drugie

poprawione. Wyd. Difin, Warszawa.

10. Żukowska Z. (2009) Klub Fair Play Polskiego Komitetu Olimpijskiego, Wyd. Estrella,

Warszawa.

11. Żukowska Z., Żukowski R. (2010) Fair play jako wartość moralna w edukacji

olimpijskiej, Polish Journal Sport and Tourism, nr 17.