Kuanza maisha katika Australia

(Beginning a Life in Australia)

Karibu Australia

DSS1690.12.15

Tarehe ya toleo: 2016

Swahili edition

Ita 131 450

2

Onyo: Wakati Idara ya Department of Social Services na wachangiaji wake wamejaribu

kuhakikisha kwamba nyenzo katika kitabu hiki kwamba ni sahihi wakati wa kutolewa, kitabu

kimejumuisha maswala mbalimbali ambayo yanaweza kubadilika mara kwa mara. Hakuna

dhima ya uzembe au vinginevyo iliyodhaniwa na Idara au wachangiaji wake kama ikitokea

mtu yeyote kupata hasara au uharibifu kutokana na kutegemea maelezo yaliyotolewa

katika kitabu.

Marejeo ya tovuti ya nje hutolewa kwa urahisi wa msomaji na hayajumuishi kuidhinisha

habari katika maeneo hayo au yoyote yanayohusiana na bidhaa ya shirika hilo au huduma.

Department of Social Services haikubari majukumu ya usahihi na ukamilifu au fedha ya

yaliyomo kwenye tovuti yoyote ya nje ilizotajwa katika kitabu hiki.

ISBN 978-1-925318-13-5

Copyright notice

This document, Beginning a Life in Australia, is licensed under the Creative Commons

Attribution 4.0 International Licence

Licence URL: creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode

Please attribute: © Commonwealth of Australia (Department of Social Services) 2016

Notice:

1. If you create a derivative of this document, the Department of Social Services requests that the following notice be placed on your derivative: Based on Commonwealth of Australia (Department of Social Services) data.

2. Inquiries regarding this licence or any other use of this document are welcome. Please contact: Branch Manager, Communication and Media Branch, Department of Social Services. Phone: 1300 653 227. Email: communications@dss.gov.au

Notice identifying other material or rights in this publication:

1. Australian Commonwealth Coat of Arms — not Licensed under Creative Commons, see www.itsanhonour.gov.au/coat-arms/index.cfm

2. Certain images and photographs (as marked) — not licensed under Creative Commons

Ita 131 450

3

Dibaji

Kijitabu cha Kuanza Maisha katika Australia (BaLIA) kimezalishwa na Department of Social

Services (DSS) na kimechapishwa online kwenye www.dss.gov.au/our-

responsibilities/settlement-services/beginning-a-life-in- australia

Unapaswa kuona kijitabu kwenye kompyuta au kifaa, maana kina viungo vingi vyenye tovuti.

Kama ukibonyeza maandishi ya bluu yaliyopigiwa mstari, itakuchukua kwenye tovuti au

kiungo. Anwani kamili ya mtandao inatolewa pia kama unatumia toleo lililochabishwa

na BaLIA.

Kama unahitaji mkalimani, pigia simu Huduma ya Utafsiri na Ukalimani (TIS National)

kwenye 131 450. Tazama pia Sura ya 3, Lugha ya Kiingereza kwa habari zaidi. Tafsiri ya

BaLIA zinapatikana kwenye tovuti yetu ya www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-

services/beginning-a-life-in-australia

Kijitabu hutoa habari juu ya mada zifuatazo:

1. Nini cha kufanya mara baada ya kuwasili

2. Kupata msaada

3. Lugha ya Kiingereza

4. Elimu na Mafunzo

5. Kazi

6. Sheria ya Australia

7. Nyumba

8. Usafiri

9. Afya na Ustawi

10. Familia

11. Pesa

12. Ushiriki wa nchi

Maoni au mapendekezo kuhusu Kijitabu kuhusu Kuanza Maisha katika Australia anaweza

kutolewa kwa kujaza fomu ya maoni ya kwenye mtatandao katika

www.dss.gov.au/contact/feedback-compliments-complaints-and-enquiries

Ita 131 450

4

Orodha ya Yaliyomo Dibaji ........................................................................................................................................ 3

Orodha ya Yaliyomo ................................................................................................................. 4

Utangulizi ............................................................................................................................... 12

1 Nini cha kufanya mapema baada ya kuwasili ..................................................................... 13

Katika sehemu hii ............................................................................................................... 13

Nini unahitaji kujua ............................................................................................................. 13

Serikali ya Australia ......................................................................................................... 13

Simu – Kupiga simu ........................................................................................................ 13

Orodha ya namba za simu .............................................................................................. 14

Mida ya Maeneo .............................................................................................................. 14

Huduma za binafsi ........................................................................................................... 15

Kuomba namba ya kodi ...................................................................................................... 15

Jinsi ya kuomba namba ya kodi ...................................................................................... 15

Kujiandikisha na Medicare .................................................................................................. 16

Jinsi ya kujiandisha na Medicare ..................................................................................... 16

Kuwasiliana na Centrelink .................................................................................................. 16

Wasiliana na Health Undertaking Service .......................................................................... 18

Kujiandikisha kwa ajili ya madarasa ya lugha ya Kiingereza .............................................. 18

Andikisha mtoto wako / watoto katika shule ....................................................................... 18

Kuomba leseni ya dereva ................................................................................................... 19

Kufungua akaunti ya benki ................................................................................................. 19

Kupata daktari wa familia ................................................................................................... 20

Viungo muhimu ................................................................................................................... 20

Orodha ya mambo ya kufanya ............................................................................................ 20

2 Kupata Msaada ................................................................................................................... 21

Katika sehemu hii ............................................................................................................... 21

Misaada ya dharura ............................................................................................................ 21

Polisi ................................................................................................................................... 21

Ambulanse.......................................................................................................................... 22

Kikosi cha kuzima moto ................................................................................................... 23

Maafa ya asili .................................................................................................................. 23

Namba zingine za dharura .............................................................................................. 24

Ita 131 450

5

Tishio la Ugaidi ................................................................................................................ 25

Msaada wa makazi ............................................................................................................. 25

Humanitarian Settlement Services .................................................................................. 25

Complex Case Support Program..................................................................................... 26

Settlement Service Grants ............................................................................................... 26

Msaada kwa ajili ya watoto wasio na wazazi (yatima) ..................................................... 27

DVDs za Makazi .............................................................................................................. 27

Msaada wa makazi wa Jimbo na wilaya .......................................................................... 28

Huduma za serikali za mitaa ........................................................................................... 29

Mashirika ya kikabila na jamii .......................................................................................... 29

Msaada katika mgogoro ..................................................................................................... 30

Piga simu kwa ushauri wa mgogoro ................................................................................ 30

3 Lugha ya Kingeleza ............................................................................................................ 31

Katika sehemu hii ............................................................................................................... 31

Huduma za kutafsri na ukalimani (TIS National)................................................................. 31

Ukalimani ........................................................................................................................ 31

Kutumika na TIS National ................................................................................................ 31

Tafsiri ya hati yako muhimu ............................................................................................. 32

‘Nahitaji kadi ya mkalimani’ ............................................................................................. 32

Ishara ya mkalimani ........................................................................................................ 32

Kujifunza Kiingereza ........................................................................................................... 33

Adult Migrant English Program (AMEP) .......................................................................... 33

Skills for Education and Employment (SEE) ................................................................... 34

4 Elimu na mafunzo ............................................................................................................... 35

Katika sehemu hii ............................................................................................................... 35

Huduma ya watoto .............................................................................................................. 35

AMEP huduma za mtoto ................................................................................................. 36

Kufanya kazi katika huduma ya watoto ........................................................................... 36

Kundi za michezo ............................................................................................................... 37

Shule na Shule ya mapema................................................................................................ 37

Uandikishaji ..................................................................................................................... 38

Shule la watoto ambao hawazungumzi Kiingereza ......................................................... 38

Wakalimani katika shule .................................................................................................. 39

Elimu na Mafunzo ya Ufundi ............................................................................................... 39

Ita 131 450

6

National Training Complaints Hotline ................................................................................. 40

Vyuo vikuu .......................................................................................................................... 41

Msaada wa mwanafunzi wa kimataifa ............................................................................. 42

Utambuzi wa sifa na ujuzi kwa madhumuni ya elimu au mafunzo ...................................... 42

Malipo ya msaada ya mwanafunzi ...................................................................................... 42

Kadi ya punguzo ya mwanafunzi ........................................................................................ 42

Kozi fupi za Jumuiya ........................................................................................................... 42

5 Kazi ..................................................................................................................................... 44

Katika sehemu hii ............................................................................................................... 44

Kutafuta kazi ....................................................................................................................... 44

Centrelink ........................................................................................................................... 44

jobactive .......................................................................................................................... 45

Utambuzi wa hitimu na ujuzi ............................................................................................... 46

Utambuzi wa kujifunza kabla ........................................................................................... 46

Mamlaka ya ujuzi wa tathmini ......................................................................................... 47

Trades Recognition Australia - kutambua ujuzi ............................................................... 47

Kutambua elimu ya juu .................................................................................................... 48

Haki na ulinzi katika sehemu za kazi .................................................................................. 49

Kiwango cha chini cha kulipa .......................................................................................... 49

Masharti ya ajira .............................................................................................................. 49

Haki za kuwakilishwa ...................................................................................................... 49

Ulinzi dhidi ya ubaguzi ..................................................................................................... 49

Haki nyingine za kazi ....................................................................................................... 50

Kwa habari zaidi .............................................................................................................. 50

Afya na usalama katika sehemu za kazi ............................................................................. 50

Malipo ya uzeeni ................................................................................................................. 51

6 Sheria ya Australia .............................................................................................................. 53

Katika sehemu hii ............................................................................................................... 53

Makosa ya jinai ................................................................................................................... 53

Vurugu ................................................................................................................................ 54

Vurugu za Familia Majumbani na kushambuliwa kimapenzi .............................................. 54

Umri wa kisheria wa ridhaa................................................................................................. 56

Haki za watoto .................................................................................................................... 57

Ulinzi wa watoto .................................................................................................................. 57

Ita 131 450

7

Ndoa za kulazimishwa ........................................................................................................ 58

Afya ya kike ya uzazi na haki.............................................................................................. 59

Silaha za moto na visu ....................................................................................................... 60

Wanyama na Wanyamapori ............................................................................................... 60

Kuvuta sigara, kunywa na madawa ya kulevya .................................................................. 61

Vikwazo juu ya uingizaji mmea au mnyama ....................................................................... 62

Sheria nyingine ................................................................................................................... 62

Migogoro na majirani ....................................................................................................... 63

Msaada wa kisheria ............................................................................................................ 63

7 Makazi ................................................................................................................................ 65

Katika sehemu hii ............................................................................................................... 65

Muda mfupi wa malazi ........................................................................................................ 65

Kukodisha nyumba au nyumba iliyoshikana ya kibinafsi .................................................... 65

Msaada wa nyumba ........................................................................................................... 66

Nyumba za umma ........................................................................................................... 67

Msaada wa nyumba kwa wasiokuwa na makazi ............................................................. 67

Haki na wajibu wa wapangaji’ ............................................................................................. 68

Kununua nyumba au iliyoshikana ....................................................................................... 69

Huduma muhimu za kaya ................................................................................................... 69

Umeme na gesi ............................................................................................................... 70

Centrepay ........................................................................................................................ 70

Simu na interneti ............................................................................................................. 70

Ukusanyaji wa takataka na kusindika katika majumba ....................................................... 71

Barua .................................................................................................................................. 72

8 Usafiri .................................................................................................................................. 73

Katika sehemu hii ............................................................................................................... 73

Usafiri wa umma ................................................................................................................. 73

Huduma za teksi ................................................................................................................. 73

Kwendesha baiskeli ............................................................................................................ 74

Kutembea na miguu ........................................................................................................... 74

Magari binafsi ..................................................................................................................... 74

Leseni ya dereva ............................................................................................................. 74

Sheria ya kuwasilisha maombi ya kuendesha gari .......................................................... 75

Mikanda ya usalama na vizuizi vya Mtoto ....................................................................... 76

Ita 131 450

8

Kununua gari ................................................................................................................... 76

9 Afya na Ustawi .................................................................................................................... 78

Katika sehemu hii ............................................................................................................... 78

Utangulizi ............................................................................................................................ 78

Medicare ............................................................................................................................. 78

Health Care Card ................................................................................................................ 79

Bima ya afya binafsi ........................................................................................................... 80

Motisha ............................................................................................................................ 80

Msaada wa matibabu ......................................................................................................... 81

Kutafuta Daktari wa familia .............................................................................................. 81

Utaratibu wa matatizo ya kiafya ...................................................................................... 81

Kifua kikuu ....................................................................................................................... 81

Wataalamu ...................................................................................................................... 82

Madaktari 'laini ya ukalimani wa kipaumbele ................................................................... 82

Tiba za dharura ............................................................................................................... 82

Namba za habari za afya na huduma za ushauri ............................................................ 82

Gharama za Ambulance ..................................................................................................... 83

Madawa .............................................................................................................................. 83

Huduma za afya kwenye jimbo na wilaya ........................................................................... 84

Vituo vya afya ya jamii ..................................................................................................... 84

Huduma za afya kwa familia na watoto wadogo ............................................................. 84

Huduma ya afya ya wanawake ....................................................................................... 84

Huduma kwa watu kutoka asili mbalimbali ...................................................................... 84

Huduma ya ulemavu ........................................................................................................... 85

Huduma ya afya ya akili ..................................................................................................... 86

Ushauri kuhusu Mateso na kiwewe .................................................................................... 87

Usalama wa watoto na kuzuia ajali ..................................................................................... 87

Chanjo ................................................................................................................................ 87

Huduma za meno ............................................................................................................... 88

Huduma za wenye umri wa miaka katika Australia ............................................................. 88

Malalamiko kuhusu wazee au huduma za afya .................................................................. 89

Kufuatia kifo ........................................................................................................................ 90

10 Familia yako ...................................................................................................................... 91

Kwenye sehemu hii ............................................................................................................ 91

Ita 131 450

9

Ndoa na mahusiano mengine ............................................................................................. 91

Huduma kwa vijana ............................................................................................................ 92

Familia ................................................................................................................................ 93

Msaada wa mtoto ............................................................................................................... 94

Wazee ................................................................................................................................ 94

Kutafuta jamaa ................................................................................................................... 95

Familia yako na Centrelink ..................................................................................................... 96

Kwenye sehemu hiyi ........................................................................................................... 96

Akithibitisha utambulisho wako ........................................................................................... 96

Msaada kwa lugha nyingine ............................................................................................... 96

Habari kwenye lugha nyingine ........................................................................................ 96

Huduma za Simu za lugha tofauti.................................................................................... 97

Wakalimani ...................................................................................................................... 97

Tafsiri ya hati yako .......................................................................................................... 97

Huduma za wafanyakazi wa lugha tofauti ....................................................................... 97

Barua za Centrelink ......................................................................................................... 97

Msaada wa kushughulika na Centrelink ............................................................................. 97

Centrelink mda wa kusubiri ................................................................................................ 98

Misamaha kutoka Newly Arrived Resident's Waiting Period ........................................... 98

Mahitaji ya kufuzu makazi ............................................................................................... 98

Kuomba malipo ya Centrelink ............................................................................................. 99

Malipo kwa ajili ya familia ................................................................................................. 100

Wananchi wa New Zealand (ambao si raia wa Australia) ................................................. 101

Crisis Payment kwa ajili ya wakimbizi na wahisani wanaoingia ........................................ 102

Huduma zingine za Centrelink .......................................................................................... 102

Makubaliano kwa watu wenye kipato kidogo .................................................................... 102

Mabadiliko ya hali ............................................................................................................. 102

Ufafanuzi wa mpenzi ........................................................................................................ 103

Ukaguzi na rufaa .............................................................................................................. 103

Usiri wa taarifa yako ......................................................................................................... 103

Vijana ............................................................................................................................... 103

Uhakika wa Msaada ......................................................................................................... 103

11 Pesa ................................................................................................................................ 104

Katika sehemu hii ............................................................................................................. 104

Ita 131 450

10

Huduma za kifedha ........................................................................................................... 104

Kufahamu fedha ............................................................................................................... 104

Benki ................................................................................................................................ 104

Kodi .................................................................................................................................. 105

Bidhaa na huduma ya kodi ............................................................................................ 105

Namba ya kodi .............................................................................................................. 105

Nini kinatokea kama huna TFN wakati unapata kazi? ................................................... 106

Kodi ya mapato ............................................................................................................. 106

Msaada wa kodi ............................................................................................................ 107

Mali nje ya nchi, uwekezaji na mapato .......................................................................... 107

Biashara ndogo ndogo ..................................................................................................... 108

Mikopo na kukopesha ....................................................................................................... 109

Bima ................................................................................................................................. 109

Kupata ushauri wa kifedha ............................................................................................... 110

Msaada na matatizo ya kifedha ........................................................................................ 110

Ulinzi wa Mtumiaji ............................................................................................................. 110

12 Ushirika wa umma .......................................................................................................... 112

Katika sehemu hii ............................................................................................................. 112

Kuhusu Australia .............................................................................................................. 112

Majukumu na maadili ........................................................................................................ 113

Usawa na kutobagua ........................................................................................................ 114

Kujitolea ............................................................................................................................ 115

Kukutana na watu ............................................................................................................. 116

Tabia nzuri ........................................................................................................................ 116

Mavazi .............................................................................................................................. 117

Maneno ya kawaida Australia ........................................................................................... 118

Shughuli za nje na usalama ............................................................................................. 118

Kuogelea na usalama wa nje ........................................................................................ 118

Usalama katika nyumba ................................................................................................... 119

Usalama wa nyumbani .................................................................................................. 119

Madawa na kemikali ...................................................................................................... 120

Usalama wa moto katika nyumbani ............................................................................... 120

Mipango ya usalama moto wa msitu ............................................................................. 121

Mazingira .......................................................................................................................... 122

Ita 131 450

11

Wanyama wa poli na wanyama wa nyumbani .................................................................. 122

Magazeti, televisheni na redio .......................................................................................... 123

Kamari .............................................................................................................................. 124

Kelele ............................................................................................................................... 124

Huduma za serikali za mitaa ............................................................................................ 124

Maktaba ........................................................................................................................ 125

Ukusanyaji wa takataka na kuchakata .......................................................................... 125

Vyoo vya umma............................................................................................................. 125

Matumizi ya maji............................................................................................................ 126

Viza .................................................................................................................................. 126

Resident Return viza ..................................................................................................... 126

Visa ya kutembelea Australia ........................................................................................ 126

Visa za kuhamia kwa muda wa kudumu ....................................................................... 127

Shirika za uhamiaji zinazo jurikana ............................................................................... 127

Kuangalia maelezo yako ya viza kwenye intaneti ......................................................... 127

Uraia wa Australia ............................................................................................................ 127

Watoto wa baadaye na uraia wa Australia .................................................................... 128

Kupiga kura ................................................................................................................... 128

Ita 131 450

12

Utangulizi

Karibu Australia

Kijitabu hiki ni cha wahamiaji wote wapya waliofika na wanaishi kwa muda au wa kudumu

Australia. Wadhamini wanaweza pia kuona kitabu hiki ni muhimu. Wakimbizi na watu

wanaoingia wanaweza pia kurejea taarifa zinazotolewa mahsusi kwa ajili yao na Department

of Immigration and Border Protection (DIBP) na Department of Social Services (DSS).

Serikali na mashirika ya jamii yanatoa kwa wakazi wa Australia huduma nyingi. Kitabu hiki

kitakupa utangulizi wa huduma na misaada inayopatikana, na wapi unaweza kwenda

kwa ushauri.

Baadhi ya wahamiaji wa kudumu na wahamiali wa muda wengi wanaomiliki visa wanaweza

kuwa hawakubaliwi kwa huduma zote ilivyoelezwa katika kitabu hiki, au wanaweza kutakiwa

kuzilipia huduma hizo.

Tafadhali soma kijitabu hiki kwa makini. Utakuta ni muhimu kama unanza maisha mapya

katika Australia. Unapaswa kutumia toleo kwenye kurasa ya ‘Settle in Australia’ ya mtandao

katika www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-services/beginning-a-life-in-australia

Sura 1-2 inazungumzia mambo muhimu kwa muda wa wiki zako za kwanza katika Australia.

Sura 3-5 inasema jinsi gani unaweza kupata msaada na mambo muhimu ya makazi na

mafanikio - lugha ya Kiingereza, elimu na ajira.

Matatizo utayokumbana wakati unanza maisha mapya katika Australia yatakuwa tofauti na

yale katika nchi yako ya asili. Hata hivyo, kuna huduma nyingi za kukusaidia kuzoea kuishi ili

ufanikiwe na kuwa mwanachama thamani wa jamii ya Australia, kama vile mamilioni ya watu

ambao walifika katika Australia kabla wewe hujafika.

Ita 131 450

13

1 Nini cha kufanya mapema baada ya kuwasili

Katika sehemu hii Sura hii ina baadhi ya mambo muhimu ambayo unapaswa kufanya haraka iwezekanavyo

baada ya kuwasili katika Australia. Si vyote vitatumika kwako, lakini unapaswa kuvifikiria.

• Nini unahitaji kujua

• Omba namba ya kodi

• Kujiandikisha kwenye Medicare

• Kuwasiliana na Centrelink

• Wasiliana na Health Undertaking Service

• Kujiandikisha kwenye shule za lugha za kiingereza

• Kuandikisha mtoto/watoto shuleni

• Kuomba leseni ya kuendesha gali

• Fungua akaunti ya benki

• Tafuta Mganga wa familia

• Mawasiliano muhimu

• Orodha ya mambo ya kufanya

Kama unahitaji nyaraka ziweze kutafsiriwa au mkalimani, angalia sura 3, lugha ya Kiingereza

Nini unahitaji kujua

Serikali ya Australia Australia ina ngazi tatu za serikali - jumuia ya madola (au ya shirikisho), mikoa au majimbo,

na mitaa - ambayo zinatoa huduma kwa wahamiaji na wakazi.

Mikoa (New South Wales (NSW), Queensland (Qld), South Australia (SA), Tasmania (Tas.),

Victoria (Vic.) na Western Australia (WA)) na Northern Territory (NT) imegawanywa katika

eneo nyingi za serikali za mitaa, na kusimamiwa na serikali za mitaa. Katika Canberra,

Australian Capital Territory (ACT) Serikali inatoa huduma ya halmashauri pamoja na huduma

nyingi ambazo kawaida zinazotolewa na serikali za mikoa.

Kwa habari zaidi juu ya jinsi serikali inafanya kazi katika Australia, angalia

www.australia.gov.au/about-government

Simu – Kupiga simu Katika Australia, kupiga simu inaweza kufanywa kwenye simu zisizohamishika (au laini za

kwenye ardhi), simu za kulipa au simu za mkononi. Namba za simu zinaweza kuanza na

• 13/1300 (kiwango cha mahali)

• 1800 (kuita kwa bure)

• 04 (simu ya mikononi) au

• 02, 03, 07, 08 (kodi ya mtaa au eneo la kijiografia)

Ita 131 450

14

Kodi ya eneo haitakiwi kama wewe unapigia simu kwenye nambaya yenye eneo moja. Kuita

simu kutoka simu moja na nyingine ya mkononi haihitaji kodi ya eneo hilo.

Gharama ya simu inatofautiana kulingana na aina ya simu unayotumia kuita, kampuni ya

simu unayotumia kuita na mpango wa wakuita ambao umechagua. Kama wewe huna

uhakika kuhusu gharama ya simu unapaswa kuwasiliana na kampuni ya simu yako.

Kwa habari kuhusu gharama ya kuita kwenye namba za 13/1300 au 1800 katika Australia,

angalia www.acma.gov.au/Citizen/Consumer-info/All-about-numbers/Special-

numbers/charges-for-calls-to-13-1300-and-1800-numbers-i-acma

Kuita kwenye namba ya simu ambayo haianzi na 13, 1300 au 1800:

• Kama unapigia simu kutoka ndani ya Australia, weka kodi ya eneo na kisha namba.

Kwa mfano, kuita kutoka Melbourne na Sydney, unapiga namba ya eneo 02 (kwa

Sydney), kisha namba.

• Kama unapigia simu kutoka nje ya Australia:

o Wakati unatumia simu ya nyumbani, weka kodi ya kimataifa ya nchi hiyo,

ikifuatiwa na kiambishi awali cha Australia 61, kodi ya eneo bila 0, na kisha

numba.

o Wakati unatumia simu ya mikononi, piga +61, ikifuatiwa na kodi ya eneo bila 0,

na kisha namba.

o Kuita kwenye simu za mikononi za Australia, unapaswa kuwasiliana na mtoa

huduma wako wa ndani kama kodi ya kimataifa inahitajika na kisha piga +61,

ikifuatiwa na namba bila 0 katika kodi ya eneo.

Kama unataka kupiga namba za kimataifa kutoka Australia, tumia kodi ya Australia ya

kimataifa - 0011.

Orodha ya namba za simu Kuna vitabu viwili vikuu vya simu Australia. Yellow Pages kinaorodhesha idadi ya namba za

biashara kama vile maduka na wafanyabiashara na aina ya huduma au bidhaa. White Pages

kinaorodhesha biashara na wakazi kwa jina. White Pages ina pia sehemu ya serikali na

maelezo ya mawasiliano kwa ajili ya mitaa, jimbo au wilaya na mashirika ya Serikali ya

Australia. Zimetumika kote katika kijitabu hiki.

Vitabu hivi vya simu ni vya bure na vinapewa kwa mwaka kwa kila nyumba. Vinapatikana pia

katika ofisi za posta na maktaba. Kwenye mtandao, unaweza kupata Yellow Pages katika

www.yellowpages.com.au na White Pages katika www.whitepages.com.au au ita wahusika

kwa usaidizi kwenye 1223 (ita kwa bure).

Mida ya Maeneo Kuna kanda tatu za wakati katika Australia – Mda wa kawaida wa Australia Mashariki

(Australian Eastern Standard Time - AEST au EST), Muda wa Kawaida wa Australia ya Kati

(Australian Central Standard Time - ACST) na Muda wa Kawaida wa Australia Magharibi

(Australian Western Standard Time - AWST).

Ita 131 450

15

Kuokoa Muda wa Mchana inatumika kwa baadhi ya majimbo kuanzia Oktoba na Aprili –

kwenda www.australia.gov.au/about-australia/facts-and-figures/time-zones-and-daylight-

saving kwa habari.

Huduma za binafsi Mashirika mengi yana chaguo ili usitakiwe kwenda kwenye ofisi zao ili kutatua matatizo au

kujiandikisha kwa ajili ya huduma. Chaguo za huduma binafsi ni pamoja na laini ya simu na

akaunti ya kwenye mtandao.

Unaweza kufanya shughuli nyingi zako za Centrelink, Medicare na Child Support kwa

kutumia huduma za binafsi kupitia:

• myGov na www.my.gov.au

• Express Plus programu ya simu na www.humanservices.gov.au/expressplus

• Ita 136 240 kwa huduma za binafsi au

• Tembelea www.humanservices.gov.au/selfservice

Kuomba namba ya kodi Wafanyakazi wa Australia hulipa kodi kwa serikali kutokana na mapato yao. Kupata mapato

katika Australia, unahitaji namba ya kodi (TFN).

TFN ni namba ya kipekee iliyotolewa kwa watu binafsi na biashara kwa msaada wa serikali

kusimamia kodi na programu nyingine za serikali. Fedha zinazokusanywa kutokana na kodi

ni kutumika kufadhili programu za serikali na huduma kama vile barabara, shule na hospitali.

Mapato ni pamoja na mshahara au mshahara kutoka kazini, malipo kutoka kwa serikali, na

fedha inayopatikana kutokana na uwekezaji ikiwa ni pamoja na riba juu ya akaunti za akiba.

Jinsi ya kuomba namba ya kodi Kama wewe umehamia Australia au kuwa na viza ya muda ya ukazi ambayo inakuruhusu

kuomba kazi katika Australia, unaweza kuomba TFN kwa kwenda tovuti ya Ofisi ya Kodi ya

Australia (ATO), kwa kupiga simu ATO au kwa kutembelea baadhi ya Vituo vya Huduma vya

ATO. Njia ya haraka ya kupata TFN ni kwenye mtandao katika www.ato.gov.au/tfn - unahitaji

pasipoti yako na anuani ya Australia.

Kama huzungumzi Kiingereza vizuri, wasiliana na Huduma za Utafsiri na Ukalimani

(TIS National) 131 450.

Australian Taxation Office Maelezo ya mawasiliano

Simu 132 861

Tembelea ofisi www.ato.gov.au/visitus

Habari katika lugha nyingine ambao siyo Kiingeleza www.ato.gov.au/General/Other-languages

Tovuti ya ATO www.ato.gov.au

Angalia Sura ya 11, Pesa kwa maelezo zaidi.

Ita 131 450

16

Kujiandikisha na Medicare Medicare ni mfumo wa taifa wa huduma za afya Australia, ambao unatoa bure au ruzuku

huduma za afya kwa watu wa Australia na wakazi wa kudumu. Baadhi ya wahamiaji wa

muda pia wana haki kwa ajili ya huduma ya Medicare.

Kama unastahili Medicare una upatikanaji wa haraka wa huduma za afya na mipango. Hizo

ni pamoja na huduma za bure za hospitali ya umma, msaada na gharama za nje ya hospitali,

na madawa ya ruzuku.

Kwa maelezo zaidi kuhusu Huduma za Medicare, nenda kwenye

www.humanservices.gov.au/medicare au tembelea Kituo cha huduma za Medicare cha

mtaani kwako.

Jinsi ya kujiandisha na Medicare Kujiandikisha na Medicare, nenda kwenye ofisi ya Medicare na chukua hati ya kusafiri na

karatasi zingine za kusafiria. Kama unatimiza vitu vyote vya kujiandikisha, utapewa namba

za kadi ya Medicare ya kutumia kwa mda. Kadi yako ya Medicare itatumwa kwa posta kwako

kwa takribani wiki tatu baadaye. Lazima uitaarifu Medicare kama ukibadilisha anwani yako.

Matibabu ya Afya ya dharura yanakuwepo masaa 24 kwenye kitengo cha “Majeruhi” au

“Dharura” cha idara za hospitali za jumuia.

Medicare Maelezo ya mawasiliano

Tovuti ya Medicare www.humanservices.gov.au/medicare

Habari za wahamiaji, wakimbizi na wageni www.humanservices.gov.au/multicultural

Habari kenye – lugha nyingine mbali za Kiingereza www.humanservices.gov.au/yourlanguage

Simu 132 011

Tembelea huduma za ofisi http://humanservices.gov.au/findus

Kuna bima za binafsi nyingi za afya ambazo zinatoa fedha kwenye bima kwa ajili ya huduma

ambazo hazifanyiki na Medicare, kwa mfano, huduma nyingi za meno, huduma nyingi za

macho na usafiri wa gari la wagonjwa katika majimbo na wilaya.

Angalia Sura ya 9, Afya na Ustawi kwa maelezo zaidi.

Kuwasiliana na Centrelink Department of Human Services hutoa malipo ya usalama ya kijamii na huduma kwa njia ya

Centrelink. Centrelink husaidia wakazi wa kudumu waliofika hivi karibuni kutafuta kazi,

kutafuta kozi au mafunzo na mchakato wa kutambua ujuzi nje ya nchi. Wasiliana na

Centrelink ili kujua kama unastahili kwa ajili ya malipo ya uzeeni. Kutegemea na visa yako,

unaweza kuwa na muda wa kusubiri kabla ya kuweza kupokea malipo.

Ita 131 450

17

Kama unastahili, malipo yanaweza kufanywa tangu siku ulipowasiliana na Centrelink. Ili

ulipwe kutoka siku ulipowasili katika Australia, wewe au mtu kwa niaba yako kwa mfano,

mtoa Humanitarian Settlement Services yako (HSS) au mpendekezaji lazima kuwasiliana na

Centrelink kwenye siku ya kufika na kuwasilisha madai ndani ya siku 14.

Watu wanaoingia wanaweza kustahili Crisis payment pamoja na malipo mengine ya uzeeni.

Kama umewasili chini ya Mpango wa kibinadamu lazima:

• Omba ndani ya siku saba za kuwasili katika Australia, au

• kuwasiliana na Centrelink kwa nia ya kudai ndani ya siku saba baada ya kufika na

kuwasilisha madai ndani ya siku 14 ya kuwasiliana.

Kama una watoto, unaweza kuwa na haki ya ufadhili wa Serikali ya malipo kwa ajili ya

gharama za kulea watoto (tazama www.humanservices.gov.au/ftb) au kwa ada ya huduma

ya watoto (tazama www.humanservices.gov.au/childcare).

Centrelink Maelezao ya kuwasiliana

Tovuti ya Centrelink www.humanservices.gov.au/centrelink

Taarifa kwa wahamiaji, wakimbizi na wageni www.humanservices.gov.au/multicultural

Habari kwenye lugha nyingine www.humanservices.gov.au/yourlanguage

Huduma za kutumia simu 136 240

Watafutaji wa kazi 132 850

Watu wenye ulemavu na walezi 132 717

Wazee wa Australia 132 300

Wanafunzi na washiriki wa mafunzo 132 490

Online account support 132 307

Malalamiko na maoni 1800 132 468

Australian apprenticeships 133 633

Familia 136 150

Kwa habari katika lugha zingine 131 202

Tembelea Ofisi ya Huduma http://humanservices.gov.au/findus

Kwa namba za simu zingine za Centrelink www.humanservices.gov.au

Angalia Sura ya 5, Ajira na Sura ya 10, Familia yako

Ita 131 450

18

Wasiliana na Health Undertaking Service Kama umesaini Health Undertaking (Form 815) kwa ombi la Department of Immigration and

Border Protection, ulikubali kutoa taarifa kwenye Health Undertaking Service ya maelezo

yako ya mawasiliano ya ndani ya siku 28 ya kufika. Kwa habari zaidi, nenda

www.bupamvs.com.au/faqs

Lazima kuwasiliana na Health Undertaking mtoa Huduma Bupa Medical Visa Services

(BUPA) ndani ya siku 28 kusajili na kupanga tarehe yako. Unaweza kupiga simu

1300 794 919 (Jumatatu hadi Ijumaa 8:00am-06:00pm EST) au barua pepe

hus@bupamvs.com.au Watakuelekeza kwa Health Authority Clinic ya karibu ambayo

itawasiliana na wewe ili kupanga tarehe.

Kama ulifika kwa viza ya kibinadamu, ambia mtoaji wako wa Humanitarian Settlement

Services kwamba ulisaini Health Undertaking. Watakusaidia kuwasiliana na Bupa.

Kujiandikisha kwa ajili ya madarasa ya lugha ya Kiingereza Kuwasiliana katika Kiingereza ni muhimu kwa ajili ya mafanikio katika makazi yako. Kama

huwezi kuzungumza Kiingereza, tunakutia moyo wa kujifunza haraka iwezekanavyo.

Adult Migrant English Programu (AMEP) hutoa kozi za Kiingereza kwa wahamiaji wapya.

Unaweza kuwa na haki ya kupokea hadi masaa 510 bure ya Kiingereza. AMEP inatoa kozi

na huduma ya watoto ili uweze kujifunza Kiingereza hata kama una kazi, familia au

majukumu mengine.

Angalia Sura ya 3, Lugha ya Kiingereza

Andikisha mtoto wako / watoto katika shule Lazima uandikishe mtoto wako au watoto katika shule mapema iwezekanavyo. Wasiliana na

shule ambayo unataka watoto wako kuhudhuria kupata fomu za uandikishaji.

Unahitaji kuonyesha hati zako za kusafiria na kumbukumbu ya chanjo ya mtoto wako. Watoto

lazima kuwa na chanjo inayohitajika ili waende shuleni. Leta taarifa yoyote shuleni na vyeti

vya awali vya masomo.

Katika Australia, watoto lazima kuhudhuria shule kutoka miaka mitano hadi wanapomaliza

Mwaka wa 10. Vijana ambao wamemaliza Mwaka wa10 lazima kushiriki katika elimu ya

muda, mafunzo au ajira, (angalau masaa 25 kwa wiki) au mchanganyiko wa shughuli tofauti

mpaka wafike umri wa miaka 17.

Msaada wa lugha ya Kiingeleza cha mfururizo unapatikana kwa watoto ambao wanahitaji

kujifunza Kiingereza.

Angalia Sura ya 4, Elimu na mafunzo

Ita 131 450

19

Kuomba leseni ya dereva Katika Australia, ni lazima uwe na leseni ya dereva ili kuendesha gari na magari lazima

kusajiliwa. Kama unaendesha gari bila leseni ya udereva au kuendesha gari ambayo

haijasajiliwa unaweza kutozwa faini na leseni yako ya udereva kubadilika. Leseni ya

kuendesha gari na usajili wa magari hutolewa na serikali za jimbo na wilaya.

Majimbo na wilaya nyingi inakuruhusu kuendesha gari kwa muda wa miezi mitatu ya kwanza

baada ya kuwasili, kama wewe ni mkazi wa kudumu na una leseni ya sasa ya kuendesha

gari kutoka nchi nyingine ambayo ni ya Kiingereza au inatafsiriwa rasmi. Angalia Sura ya 3,

Lugha ya Kiingereza kwa taarifa juu ya kutafsiri nyaraka.

Baada ya kipindi hiki cha awali, ikiwa unataka kuendesha gari, unahitaji kupata leseni sahihi

ya Australia. Unahitaji kufanya mtihani wa maarifa, mtihani wa kuendesha gari, na mtihani wa

macho. Australia ina sheria kali kuhusu trafiki na kuendesha gari wakati umekunywa,

ambayo ni lazima kutii.

Unapaswa kuwasiliana kila siku na viongozi wa jimbo au wilaya yako:

Inchi au Territory

Leseni na gari usajili wakala Simu Tovuti

ACT Road Transport Authority 02 6207 7000 www.rego.act.gov.au

NSW Roads and Maritime Services 13 2213 www.rms.nsw.gov.au

NT Department of Transport 1300 654 628 https://nt.gov.au/driving

Qld Department of Transport and Main Roads 13 2380

http://www.tmr.qld.gov.au/

SA Transport 13 1084 www.transport.sa.gov.au

Tas. Transport Tasmania 1300 851 225 www.transport.tas.gov.au

Vic. VicRoads 13 1171 www.vicroads.vic.gov.au

WA Department of Transport 13 1156 www.transport.wa.gov.au/index.asp

Ni kinyume na sheria kutoa zawadi au hongo kwa rasmi ya umma ili kupata leseni ya

kuendesha gari.

Angalia Sura ya 8, Usafiri

Kufungua akaunti ya benki Katika Australia, watu wanaweka fedha zao katika benki, kujenga jamii au chama cha

mikopo. Mapato mengi, ikiwa ni pamoja na mshahara na faida za serikali, zinalipwa moja

kwa moja kwenye akaunti kwa jina lako. Watu wa Australia wanatumia kadi ya benki

kuchukua fedha kutoka akaunti zao za benki na kwa ajili ya ununuzi mbali mbali.

Ita 131 450

20

Kama inawezekana, fungua akaunti ya benki, jenga jamii au akaunti ya chama cha mikopo

ndani ya wiki sita za kuwasili katika Australia. Kwa kawaida utaitaji pasipoti tu yako kama

kitambulisho. Baada ya wiki sita utahitaji kitambulisho cha ziada. Hii inaweza kuwa vigumu

kama huna nyaraka nyingi za kujitambulisha. Patia benki yako namba ya kodi yako (TFN) ili

kuepuka viwango vya juu vya kodi juu ya faida umepeta.

Angalia Sura 11, Pesa

Kupata daktari wa familia 'Daktari wa familia' atatafuta kujua familia yako na mahitaji yako ya afya, na kuwa mtu wa

kwanza kuhusu masuala ya matibabu. Madaktari hawo wanaitwa General Practitioners au

GPs. Wanatoa msaada wa kiafya kwa magonjwa ya kawaida na kwa ajili ya watu na hali

sugu wanaoishi nyumbani.

Tofauti na baadhi ya nchi ambapo ni muhimu kwenda hospitali kumuona daktari, GPs wa

Australia kwa kawaida hufanya kazi kwenye ofisi (zahanati) au kliniki katika vitongoji. Watu

kwa kawaida hutembelea daktari wa karibu na wanakoishi. Wewe una uwezo wa kubadilisha

madaktari kama haufurahii au kuridhika na huduma zinazotolewa.

Angalia Sura ya 9, Afya na Ustawi

Viungo muhimu

Yaliyomo Tovuti

Tovuti ya TIS National www.tisnational.gov.au

Habari ya dharura www.triplezero.gov.au

Habari na huduma za serikali www.australia.gov.au

Historia ya Australia, utamaduni, jamii na maadili www.border.gov.au/Trav/Life/Aust/Life-in-Australia-book

Orodha ya mambo ya kufanya Nimesoma Mwanzo Maisha katika Australia

Nimeomba namba ya kodi (TFN) / hii hainihusu

Nimejiandikisha kwenye Medicare / hii hainihusu

Nimewasiliana na Centrelink/ hii hainihusu

Nimewasiliana na Health Undertaking Service/ hii hainihusu

Nimejiandikisha kwa ajili ya madarasa ya lugha ya Kiingereza / hii hainihusu

Nimeandikisha mtoto wangu / watoto katika shule/ hii hainihusu

Nimeomba leseni ya kuendesha gari/ hii hainihusu

Nimefunguwa akaunti ya benki

Nimepata Mganga wa familia

Ita 131 450

21

2 Kupata Msaada

Katika sehemu hii • Huduma za dharura

• Msaada wa makazi

• Msaada wakati wa shida

Misaada ya dharura Wakati wa dharura, piga 000 kuita:

• Polisi

• Ambulanse

• Wasaidizi wa Moto

Dharura, kama ni ya asili (kama vile moto, mafuriko, vimbunga au matetemeko) au isiyo ya

asili (kama vile matukio kemikali, ajali za barabarani au vitendo vikuu vya jinai vya vurugu),

yanaweza kutokea katika jamii yoyote bila ya onyo. Unapaswa kupigia 000 ikiwa mtu

anahitaji msaada wa haraka.

Kuita 000 (sifuli mara tatu) ni bure na unaweza kufanya kutoka simu yoyote katika Australia.

Kuwa tayari kusema jina lako, ni wapi, na aina ya huduma unahitaji.

Kama huwezi kuzungumza Kiingereza, kwanza ambia mfanya kazi ni aina gani ya msaada

unahitaji - kusema "Polisi", "Ambulance" au "Fire" - na kisha sema lugha yako. Utaweza

kuunganishwa na mkalimani, hivyo usikate simu. Mkalimani atakusaidia kuzungumza na

polisi, gari la wagonjwa au huduma ya moto.

Kama unatumia simu ya nyumbani, huduma za dharura zinaweza kuona eneo lako wakati

simu iko katika matumizi, hivyo usikate simu.

Kama unatumia smartphone, Emergency+ programu inapatikana kwa kupakua kwa bure

kutoka Google Store katika

https://play.google.com/store/apps/details?id=com.threesixtyentertainment.nesn na

http://www.triplezero.gov.au/Pages/EmergencySmartphoneApp.aspx Hii husaidia kutoa eneo

lako maelezo kwa huduma za dharura.

Kwa habari kuhusu 000 (sifuri mara tatu) huduma (ikiwa ni pamoja na katika lugha nyingine

zaidi ya Kiingereza) nenda www.triplezero.gov.au

Polisi Wakati wa hali ya dharura ambayo inahitaji msaada kutoka kwa polisi, piga simu 000 na

kuomba "Polisi". Kumbuka, usikate simu kama huzungumzi Kiingereza - sema lugha yako

na mkalimani utamupata.

Kwa masuala yasiyo ya dharura, piga simu 13 1444 au kituo cha polisi chako, waliotajwa

chini ya 'Vituo vya Polisi' katika White Pages. Huduma Police ni bure.

Ita 131 450

22

Polisi ina lengo la kulinda maisha na mali katika jamii, kuzuia na kugundua uhalifu, na kulinda

amani. Polisi wanaweza kuingilia kati masuala ya familia ambapo kuna mzozo ndani au

wasiwasi kuhusu unyanyasaji wa kimwili, kingono au kisaikolojia. Polisi hawashikamani na

vikosi vya kijeshi. Polisi hawachezi siasa.

Kwa habari zaidi:

Eneo Huduma za Polisi Tovuti

ACT ACT Policing www.police.act.gov.au

NSW New South Wales Police Force www.police.nsw.gov.au

NT Northern Territory Police www.pfes.nt.gov.au/police.aspx

Qld Queensland Police www.police.qld.gov.au

SA South Australia Police www.sapolice.sa.gov.au

Tas. Tasmania Police www.police.tas.gov.au

Vic. Victoria Police www.police.vic.gov.au

WA Western Australia Police www.police.wa.gov.au

National Australian Federal Police www.afp.gov.au

Ambulanse Katika hali ya dharura, kama vile ugonjwa au kuumia kwamba mahitaji ya matibabu ya

msaada wa haraka, piga simu 000 na kuomba "Ambulance". Magari ya wagonjwa kutoa

usafiri wa dharura hospitalini na matibabu ya haraka. Kumbuka, usikate simu kama

huzungumzi Kiingereza - sema lugha yako na mkalimani atakusaidia.

Unaweza kulipa kwa kutumia gari la wagonjwa kutegemea ambapo unaishi, umbali gani

ulisafiri kwa gari la wagonjwa, asili ya ugonjwa wako na kama wewe una haki ya punguzo.

Medicare haisaidii gharama za gari la wagonjwa, lakini baadhi ya bima binafsi ya afya na

kuwa mwanachama wa gari la wagonjwa vinasaidia (tazama Sura ya 9, Afya na Ustawi).

Kwa masuala ya matibabu ambayo si ya dharura, angalia Sura 9, Afya na Ustawi.

Kwa habari zaidi:

Jimbo au Wilaya

Huduma ya Ambulanse Tovuti

ACT ACT Ambulance Service www.ambulance.act.gov.au

NSW Ambulance Service of NSW www.ambulance.nsw.gov.au

NT St John Ambulance Australia www.stjohn.org.au

Qld Queensland Ambulance Service www.ambulance.qld.gov.au

SA SA Ambulance Services www.saambulance.com.au

Tas. Tasmanian Ambulance Service www.dhhs.tas.gov.au

Vic. Ambulance Victoria www.ambulance.vic.gov.au

WA St John Ambulance Australia www.stjohn.org.au

Ita 131 450

23

Kikosi cha kuzima moto Katika hali ya dharura ambapo moto ni hatari, kama vile moto wa nyumba au gesi kuvuja,

piga simu 000 na kuomba "Fire Brigade". Kumbuka, usikate simu kama huzungumzi

Kiingereza - sema lugha yako na mkalimani utamupata.

Kikosi cha kuzima moto wanazima moto, kuokoa watu kutoka majengo yanayoungua na

husaidia katika hali ambapo gesi au kemikali kuwa hatari.

Huduma ya moto ni bure.

Kwa habari juu ya jinsi gani unaweza kuzuia moto na nini cha kufanya kama kuna moto,

angalia sura 12, Ushiriki wa wananchi na tovuti ya jimbo au wilaya ya huduma ya moto wako:

Jimbo au wilaya

Huduma ya moto Tovuti

ACT ACT Fire & Rescue www.esa.act.gov.au/actfr

NSW Fire and Rescue NSW www.fire.nsw.gov.au

NSW Rural Fire Service www.rfs.nsw.gov.au

NT NT Police, Fire and Emergency Service www.pfes.nt.gov.au/fire-and-rescue.aspx

Qld Queensland Fire and Emergency Services www.fire.qld.gov.au

SA SA Metropolitan Fire Service http://www.mfs.sa.gov.au/site/home.jsp

SA Country Fire Service www.cfs.sa.gov.au

Tas. Tasmania Fire Service www.fire.tas.gov.au

Vic. Metropolitan Fire Board www.mfb.vic.gov.au

Country Fire Authority www.cfa.vic.gov.au

WA Department of Fire and Emergency Services www.fesa.wa.gov.au

Maafa ya asili Kama kuna janga la asili, kama vile moto wa msitu, mafuriko au kimbunga, watumishi wa

serikali ya jimbo na wilaya huratibu huduma za dharura. Huduma za kujitolea kama vile

huduma za dharura za jimbo na wilaya (SES) na huduma za moto vijijini zinaweza kusaidia

moto kitaalamu, polisi na huduma za uokoaji.

Wakati wa majanga ya asili na dharura mashirika ya serikali mengi ya Australia, ikiwa ni

pamoja na Jeshi la Ulinzi la Australia, yanaweza kutoa msaada. Vikosi vya kijeshi vya

Australia havihusiki katika mambo ya siasa.

Unaweza kupata msaada wa unafuu kutokana na maafa ya asili. Nenda kwenye

www.disasterassist.gov.au kwa maelezo zaidi.

Ngazi zote za serikali katika Australia zimejiandaa kwa ajili ya majanga ya asili au dharura.

Kwa habari zaidi, angalia tovuti ya mkoa au jimbo lako:

Ita 131 450

24

Ofisi ya dharura Tovuti

ACT http://esa.act.gov.au/emergency-management/emergency-arrangements

NSW www.emergency.nsw.gov.au

NT www.pfes.nt.gov.au/Emergency-Service/Publications-and-forms.aspx

Qld www.disaster.qld.gov.au

SA www.safecom.sa.gov.au/site/home.jsp

Tas. www.ses.tas.gov.au

Vic. www.igem.vic.gov.au

WA www.fesa.wa.gov.au

Uratibu kuhusu mgogoro wa kitaifa www.ag.gov.au/EmergencyManagement/About-us-emergency-management/Australian-Government-Crisis-Coordination-Centre/Pages/default.aspx

Taarifa juu ya majanga ya asili www.australia.gov.au/about-australia/australian-story/natural-disasters

Moto wa msitu

Moto wa msitu ni moto unaowaka katika nyasi, kichaka au miti na inaweza kutishia maisha,

mali na mazingira. Moto wa msitu unaweza kutokea wakati wowote wa mwaka lakini hatari

ni kubwa wakati wa miezi ya joto wakati misitu, nyasi au mashamba yamekauka. Moto

unaweza kuwa moto sana, mkali na wa haraka-kusonga mbele. Moshi kutoka kwenye moto

unaweza kuwa vigumu kuona au kupumua. Australia inajulikana kwa ajili ya ukali wa moto

wa poli.

Kama unaishi katika eneo la uwezekano wa moto, fanya mpango wa kuepuka moto wa

porini. Hii itasaidia kufanya maamuzi muhimu kuhusu nini cha kufanya wakati wa moto -

kama wakati wa kuondoka, kitu gani cha kuchukua na kitu gani cha kufanya na kusaidia

wanyama.

Kwa habari zaidi kuhusu moto wa mstuni, ikiwa ni pamoja jinsi ya kuandaa wasiliana na

huduma ya moto ya Jimbo au wilaya yako iliyotajwa katika chati hapo juu.

Namba zingine za dharura White pages huorodhesha namba za simu za dharura, ikiwa ni pamoja na:

Hudhuma za dharura Simu saha 24 Tovuti

Poisons Information Centre 13 1126 http://www.poisonsinfo.nsw.gov.au

Child Abuse Prevention Service 1800 688 009 www.childabuseprevention.com.au/reporting-abuse.html

Ita 131 450

25

Tishio la Ugaidi Australia imejiaminisha katika kuzuia vurugu kali za kigaidi.Ugaidi ni matumizi au msaada wa

nguvu ili kufikia malengo ya kiitikadi, kidini au kisiasa. Kila mtu anaweza kuchangia kulinda

usalama wa Australia kwa kufahamu na kuelewa tishio la msimamo mkali.

Kujua zaidi au kuripoti matatizo yako:

Kitaifa Simu Tovuti

National Security Hotline 1800 1234 00 www.nationalsecurity.gov.au/WhatAustraliaisdoing/Pages/TheNationalSecurityHotline.aspx

Living Safe Together www.livingsafetogether.gov.au/pages/home.aspx

Report Online Extremism www.reportextremism.livingsafetogether.gov.au

Msaada wa makazi Serikali ya Australia inasaidia jamii mbalimbali za Australia. Kwa habari, nenda

www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-and-multicultural-affairs/programs-policy/a-

multicultural-australia

Fedha za Serikali za Australia zinasaidia huduma za watu wanaoingia na wahamiaji waliofika

hivi karibuni katika Australia kukaa na kuwa washirika wanachama wa jamii ya Australia.

Lengo ni kwa miaka mitano ya kwanza ya makazi. Huduma ni pamoja na:

• Settlement Service Grants

• Adult Migrant English Program (AMEP)

• Huduma za Utafsiri na Ukalimani (TIS National).

Huduma ya Makazi mahsusi kwa ajili ya wahamiaji wa kibinadamu wanaoingia ni pamoja na:

• Humanitarian Settlement Services

• Complex Case Support Program

• Msaada kwa watoto wasiokuwa na wazazi (Yatima).

Kutafuta watoaji wa Humanitarian Settlement Services na Complex Case Support, nenda

kwenye www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-and-multicultural-affairs/programs-

policy/settlement-services/settlement-services-locator

Habari zingine kuhusu makazi zinaweza kupatikana www.dss.gov.au/our-

responsibilities/settlement-and-multicultural-affairs/programs-policy/taking-the-

initiative/resources

Angalia Sura ya 3, Lugha ya Kiingereza kwa habari zaidi juu TIS National na AMEP.

Humanitarian Settlement Services Humanitarian Settlement Services (HSS) hutoa usaidizi wa makao kwa wakimbizi wapya

walifika na wahisani wanaoingia baada ya kuwasili na katika kipindi chote cha awali

cha makazi.

Ita 131 450

26

Mpango wa HSS umeandaliwa kwa mahitaji ya mtu binafsi, ikiwa ni pamoja na mahitaji

maalum ya vijana. HSS husaidia wateja kushiriki katika maisha ya kiuchumi na kijamii ya

Australia. Inawapatia ujuzi na maarifa ya kujitegemea kupata huduma katika siku zijazo.

Huduma zinazotolewa chini ya mipango HSS ni pamoja na:

• Mapokezi kwenye uwanja wa ndege na kuwapatia nyumba ya mda mfupi wakati

wanasili

• msaada kupata malazi ya muda mrefu

• Taarifa kuhusu na rufaa kwa mashirika tawala, miradi ya jamii, afya na huduma

nyingine za makazi

• Mpango Kujizoesha wa Ndani

Wateja kwa kawaida wanabaki katika mpango wa HSS kwa miezi sita - 12 miezi.

Kwa maelezo zaidi angalia:

Habari Humanitarian Settlement Services Tovuti

Humanitarian Settlement Services www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-and-multicultural-affairs/programs-policy/settlement-services/humanitarian-settlement-services-hss

Ordha ya sasa HSS za watowaji wa huduma www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-and-multicultural-affairs/programs-policy/settlement-services/settlement-services-locator

Complex Case Support Program Mpango wa Complex Case Support (CCS) unatowa huduma maalumu na usimamizi wa kesi

mfululizo kwa wahisani na haki za kibinadamu ambao wana mahitaji zaidi ya upeo wa

huduma nyingine za makazi. Wateja ambao wanastahiki mpango wa CCS kwa hadi miaka

mitano baada ya kuwasili. Kwa `habari zaidi juu ya CCS, nenda kwenye

www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-and-multicultural-affairs/programs-

policy/settlement-services/complex-case-support-programme

Kama unajua mtu ambaye inaonekana ana haja ya aina hii ya msaada, au ni kama mtu huyo,

piga simu kwa timu ya Complex Case Support kwenye 1300 855 669.

Settlement Service Grants Mpango huu unapatia fedha mashirika ambao anasaidia wakimbizi wapya kuishi katika

Australia.

Unaweza kupata huduma chini ya Settlement Grants kama wewe ni mkazi wa kudumu na

umewasili katika Australia katika miaka mitano iliyopita kama:

Ita 131 450

27

• Mshiriki wa kibinadamu

• Mkondo wa familia ya wahamiaji na kiwango cha chini cha ustadi wa Kiingereza

• Mtegemezi wa wahamiaji wenye ujuzi na ustadi ya chini ya Kiingereza ambao

wamafikia kuishii katika maeneo ya vijijini au kikanda.

Baadhi ya wakazi wa muda (wanaotazamiwa kufanya ndoa na wamiliki wa viza za

wategemezi wao) katika maeneo ya vijijini na kikanda ambao wamewasili katika miaka

mitano iliyopita na kuwa naustadi wa chini wa Kiingereza pia wanaweza kustahili. Wengine

wamiliki wa viza za muda hawastahiki huduma hizi.

Settlement Grants pia inasaidia jamii mpya zilizowasili ili kupokea idadi kubwa ya wakimbizi

wapya na wanahitaji msaada wa kupanga, kuandaa na mtetezi wa huduma.

Watoa huduma wanakusaidia kupata huduma kwenye mashirika tawala kama vile msaada

katika makazi, huduma ya watoto, ajira na elimu. Wanaweza kukuunga kwenye shirika

lingine kusaidia kuishi katika jamii na kukusaidia upatikanaji wa mafunzo wa lugha ya

Kiingereza, elimu na ajira.

Kwa habari zaidi:

Habari kuhusu huduma za kifedha za makazi Tovuti

Kuhusu Settlement Services grants program www.dss.gov.au/grants-funding/grant-programmes/settlement-services-fact-sheet

DSS Grants Service Directory http://serviceproviders.dss.gov.au

Msaada kwa ajili ya watoto wasio na wazazi (yatima) Mpango huu husaidia watoto ambao wanastahili (ambao wanaishi kwenye viza ya kudumu,

viza ya muda ya kibinadamu, viza ya kujikinga ya muda mfupi au sawa makubwa viza ya

muda mfupi) pamoja na huduma, usimamizi na msaada.

Habari zaidi kwa wasio na wazazi, nenda

www.border.gov.au/about/corporate/information/fact-sheets/uhm-programme

DVDs za Makazi Department of Immigration and Border Protection imetunga DVD iitwayo Australia – Nyumba

mpya kwa wakimbizi wapya waliowasili kutoka Afrika na Asia. DVD ina taarifa juu ya makazi,

afya, elimu, pesa, kazi, familia, sheria ya Australia na wanaoishi katika Australia.

DVD kwa wakimbizi wa Kiafrika inapatikana katika Amharic, Dinka, Kirundi, Sudan, Kiarabu,

Kiswahili na lugha ya Kitigrinya.

DVD kwa wakimbizi wa kutoka Asia inapatikana katika Burma, Chin (Hakha), Karen, Kinepali

na lugha ya Rohingya.

DVDs zote zina chaguo la lugha ya Kiingereza na ufafanuzi wa Kiingereza. Matukio pia

yanapatikana kwa Kiingereza juu ya Mpakani TV - nenda www.youtube.com/user/ImmiTV na

kutafuta 'habari za mwelekeo'.

Ita 131 450

28

Kwa nakala ya DVD, uliza makazi na mtoa huduma wako, tuma barua pepe

DVD.Requests@border.gov.au au wasiliana na Department of Immigration and Border

Protection kwenye www.border.gov.au/about/contact/offices-locations/australia

Msaada wa makazi wa Jimbo na wilaya Serikali za Jimbo na wilaya zote zina maofisi ya mambo ya kitamaduni na wahamiaji.

Serikali za mitaa zinaweza pia kutoa msaada kwa wakazi wapya. Angalia Sura ya 12,

Ushiriki wa Raia.

Kwa habari zaidi angalia:

Jimbo au wilaya

Shirika Tovuti

ACT Office of Multicultural Affairs http://www.communityservices.act.gov.au/multicultural

Multicultural Services www.communityservices.act.gov.au/multicultural/services

NSW Multicultural NSW language services www.crc.nsw.gov.au/services

Multicultural NSW Settlement Portal http://multicultural.nsw.gov.au/communities/new_arrivals_to_nsw/

NSW Community Organisations http://multicultural.nsw.gov.au/communities/communities

NT Office of Multicultural Affairs https://dcm.nt.gov.au/strong-community/multicultural-affairs

NT Multicultural Information Directory https://nt.gov.au/community/multicultural-communities/Contact-a-multicultural-service-or-community-group

Qld Multicultural Affairs Queensland www.multicultural.qld.gov.au

Queensland Multicultural Resource Directory

www.communities.qld.gov.au/multicultural/multicultural-communities/multicultural-resource-directory

SA Multicultural SA www.multicultural.sa.gov.au/new-migrants

Multicultural Communities Council of SA Directory

www.mccsa.org.au

Tas. Multicultural Tasmania www.multicultural.tas.gov.au

Vic. Victorian Multicultural Commission www.multicultural.vic.gov.au

Community Directory www.multicultural.vic.gov.au/resources/community-directory

WA Office of Multicultural Interests www.omi.wa.gov.au

WA Culturally and Linguistically Diverse (CaLD) community services directory

www.omi.wa.gov.au/omi_db_msd.cfm

Ita 131 450

29

Huduma za serikali za mitaa Baraza lako la mahali linachunga eneo unaloishi na hutoa huduma nyingi muhimu kwa watu

katika jamii. Halmashauri wanafadhiliwa na viwango vya kulipwa na wamiliki wa ndani ya

mali. Huwezi kumiliki mali ili kupata huduma za serikali za mitaa.

Mabaraza mengi hutoa vijitabu vya habari au vifaa kwa watu wapya na taarifa kuhusu

huduma za mitaa na vituo (ikiwa ni pamoja na takataka nyakati za ukusanyaji, afya ya umma

na vifaa vya burudani). Unaweza kukusanya hivyo kutoka Baraza la mtaa au kutumiwa

kwenye posta.

Tembelea baraza la mtaa wako au maktaba kwa maelezo zaidi. Namba za simu na anwani

za baraza la mtaa zimeorodheshwa katika White Pages chini ya jina la wilaya.

Kwa habari zaidi:

Eneo Habari za serikali ya mtaa Tovuti

ACT ACT Government – Canberra Connect

www.act.gov.au

NSW Office of Local Government www.olg.nsw.gov.au

NT Department of Local Government and Community Services

www.localgovernment.nt.gov.au/council_information

Qld Department of Infrastructure, Local Government and Planning

http://dilgp.qld.gov.au

SA Department of Planning and Local Government

www.dpti.sa.gov.au/local_govt

Tas. Local Government Division www.dpac.tas.gov.au/divisions/local_government

Vic. Local Government Victoria www.delwp.vic.gov.au/local-government/find-your-

council

WA Department of Local Government and Communities

www.dlgc.wa.gov.au/Pages/default.aspx

National Australian Local Government Association - viungo

http://alga.asn.au/?ID=275&Menu=56,199,219

Mashirika ya kikabila na jamii Katika Australia, kuna mashirika mengi ya kikabila ya jamii ambao yanatumikia na

kuwakilisha maslahi ya watu kutoka asili mbalimbali za kitamaduni, lugha na dini. Mashirika

haya yanaweza kuwa na uwezo wa kukusaidia au kukuelekeza kwa wengine ambao

wanaweza. Vilabu vya Kikabila na jamii, vyama na mashirika ya dini vilivyotajwa chini ya

'vilabu' na 'Mashirika' katika Yellow Pages.

Maeneo mengi na watoa huduma ya makazi, ikiwa ni pamoja na vituo vya rasilimali ya

wahamiaji. Mashirika haya hayaendeshwi na serikali, lakini baadhi kupokea fedha ili kutoa

huduma ya makazi. Wanaweza kuwa na uwezo wa kukusaidia au kukusaidia kupata

mashirika ambayo kukidhi mahitaji yako na maslahi.

Kwa habari Zaidi:

Ita 131 450

30

Eneo Shrika Tovuti

National Federation of Ethnic Communities’ Councils of Australia (FECCA) www.fecca.org.au

National Settlement Council of Australia www.scoa.org.au

National Multicultural Youth Advocacy Network www.myan.org.au/

Msaada katika mgogoro Unaweza kupata msaada kutoka kwa mashirika yasiyo ya serikali kama una haja ya chakula,

mavazi, malazi au samani. Usiwe na hofu ya kuomba msaada.

Unaweza kuwa na haki au kukidhi ya mahitaji fulani kupata huduma fulani.

Kwa habari zaidi angalia:

Mashirika za kitaifa Tovuti

The Salvation Army www.salvos.org.au

St Vincent de Paul Society www.vinnies.org.au

The Smith Family www.thesmithfamily.com.au

Mission Australia www.missionaustralia.com.au

Anglicare Australia www.anglicare.asn.au

Red Cross www.redcross.org.au/contact-us.aspx

Department of Human Services www.humanservices.gov.au/crisis

Piga simu kwa ushauri wa mgogoro Kuna huduma za ushauri kutumia simu ambao zinatolewa kwa bure za ushauri kuhusu

mgogoro za masaa 24 kwa siku, siku saba kwa wiki.

Waite kama unajisikia kukata tamaa, utapashwa tu kuongea na mtu au unataka kutumia

huduma zao za ushauri wa kitaalamu. Ni SAWA kuomba msaada.

Mashirika ya kitaifa Simu masaha 24

Tovuti

Lifeline Helpline 13 1114 www.lifeline.org.au

Kids Helpline 1800 551 800 www.kidshelp.com.au

Child Abuse Prevention Service 1800 688 009 www.childabuseprevention.com.au

Relationships Australia Crisis Line 1300 364 277 www.relationships.org.au

1800 RESPECT 1800 737 732 www.1800respect.org.au

Ita 131 450

31

3 Lugha ya Kingeleza

Katika sehemu hii • Huduma za kutafsri na ukalimani (TIS National)

• Kujifunza Kiingereza

Huduma za kutafsri na ukalimani (TIS National)

Ukalimani Utafsiri na Ukalimani (TIS National) hutoa huduma ya ukalimani haraka kwenye simu.

Wakalimani wanapatikana kwa lugha zaidi ya 160 na lahaja. Kama unahitaji kuwasiliana na

mtu ambaye hazungumzi lugha yako, TIS National inaweza kuwa na uwezo wa kukusaidia.

Namba za wakalimani zinapatikana masaa 24 kwa siku, siku saba kwa wiki na zinaweza

kukusaidia katika hali ya dharura. Unaweza kutumia TIS National kuwasiliana na vyombo

vya serikali, vikundi vya jamii na biashara.

Kwa ujumla, TIS National ni bure kwa wasio sema Kiingereza. Kama wewe unawasiliana na

idara ya serikali, shirika hiyo lina wajibu kwa gharama ya mkalimani. Baadhi ya biashara na

huduma za jamii zinaweza pia kutoa bure huduma za ukalimani.

Kutumia mkalimani wa TIS National piga simu kwenye 131 450 na kumwambia mtumishi

lugha ipi unayozungumza. Mtumishi atawasiliana na mkalimani. Wakati unazungumuza na

mkalimani, toa jina na namba ya simu ya shirika unataka kuwasiliana.

Unahitaji kupiga wakati wa masaa ya kufanya kazi ya shirika unalotaka kuwasiliana.

Kama unahitaji mkalimani ili kuona daktari wako pamoja nawe, muulize daktari awasiliane TIS

National juu ya i Laini ya Kipaumbele ya Daktari ili kupanga kwa ajili ya mkalimani wa simu.

Daktari anaweza pia kuandaa mkalimani wa eneo. Maduka ya dawa wanaweza kutumia

wakalimani wa simu kuongea na wewe kuhusu madawa. Hii ni huduma ya bure inazotolewa

na serikali.

Huduma ya bure ya simu ya kutafsiri inaweza kuwa inapatikana kwa kuwasiliana na makundi

yafuatayo:

• mashirika yasiyo ya faida, yasiyo ya kiserikali, mashirika ya kijamii

• Wabunge

• Serikali za mitaa (kuhusiana na masuala kama vile viwango, ukusanyaji takataka na

huduma za mijini)

• vyama vya wafanyakazi

• mashirika ya mali isiyohamishika

Kutumika na TIS National TIS National inakaribisha maoni kutoka kwa wakazi wa Australia wa kudumu na wananchi

ambao wana nia ya kufanya kazi kama mtataba ya wa kalimani. Kwa habari zaidi, tafadhali

tembelea tovuti TIS National utafutaji www.tisnational.gov.au/en/Interpreters

Ita 131 450

32

Tafsiri ya hati yako muhimu Wahamiaji wana ruhusiwa kuweza kuwa na nyaraka zao za binafsi kutafsiriwa katika

Kiingereza (kwa ajili ya vyeti mfano, kuzaliwa au ndoa, leseni ya dereva, na elimu na nyaraka

za ajira). Hii ni bure ndani ya miaka miwili ya kwanza ya kuwasili katika Australia au ruzuku

ya makazi ya kudumu.

Kwa habari zaidi:

‘Nahitaji kadi ya mkalimani’ Wasioongea Kiingereza wanaweza kutumia kadi ya 'Ninahitaji mkalimani' kuomba mkalimani

wakati wanahitaji kuwasiliana na vyombo vya serikali, vikundi vya jamii na biashara. Kadi ina

maelezo ya TIS National ya mawasiliano na nafasi ya kuandika lugha yako. Onyesha kadi

wakati unahitaji mkalimani.

TIS National hutoa kadi hizo kwa vyombo vya serikali, vikundi vya jamii, na shirika ambao si

za faida kuwapa wateja wao.

Kama ungependa kadi wazitume kwenye posta yako, email TIS National kwenyei

tispromo@border.gov.au au simu 1300 655 820.

Ishara ya mkalimani

Ishara ya Mkalimani (juu na juu ya kila ukurasa wa kitabu hiki) inaruhusu watu ambao

Kiingereza ni kidogo kujua kwamba wanaweza kuomba msaada wa lugha wakati wa kutumia

huduma za serikali.

Unaweza kuona ishara katika hospitali za umma, vituo vya polisi, shule za serikali, vituo vya

jamii, nyumba na ofisi za ajira, halmashauri za mitaa na watoa huduma wa makazi kama vile

vituo vya wahamiaji.

Huduma za TIS National Maelezo ya mawasiliano

Huduma ya kutafsri na ukalimani (TIS National) huduma ya masaha 24

131 450

Tovuti ya TIS National www.tisnational.gov.au/en/Non-English-speakers

Habari kuhusu kutafsri nyakati www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-and-multicultural-affairs/programs-policy/settle-in-australia/help-with-english/free-translating-service

Ita 131 450

33

Kujifunza Kiingereza

Adult Migrant English Program (AMEP) English ni lugha ya taifa ya Australia. Watu katika Australia wanazungumza lugha nyingi,

lakini ili kushiriki kikamilifu katika maisha ya Australia unahitaji kuzungumza na kuelewa

Kiingereza. Bila Kiingereza, utakuta ni vigumu kupata huduma muhimu na kuwa huru. Ujuzi

wa lugha ya Kiingereza pia ni muhimu sana kama unataka kufanya kazi katika Australia.

Unahitaji kujua jinsi ya kuzungumza Kiingereza kama unakusudia kuwa raia wa Australia.

Adult Migrant English Programu (AMEP) inafadhiliwa na Serikali ya Australia na hutoa hadi

masaa 510 ya masomo ya bure ya lugha ya Kiingereza kwa wahamiaji na wanaoingia

wa kibinadamu.

Kama wewe ni mhamiaji wa umri mkubwa (watu wazima) au kibinadamu unaishi katika

Australia, umepewa visa ya kudumu au viza ya muda na kusema Kiingereza kidogo au

hakuna Kiingereza, unaweza kuwa na haki kwa ajili ya AMEP. Baadhi ya vijana wahamiaji

wa miaka kati ya 15 na 17 wanaweza pia kuwa na haki. Kuna karatasi ya ukweli katika

https://docs.education.gov.au/node/37165 ambayo itakuambia zaidi.

Katika darasa la AMEP, utaweza kujifunza ujuzi wa Kiingereza na taarifa kuhusu jamii ya

Australia. Utakutana na wengine waliofika wapya, na asili sawa, uzoefu na malengo,

na unaweza kupata marafiki wapya.

AMEP inatolewa kupitia watoa huduma waliopitishwa na Serikali ya Australia. Madarasa

ufundishwa na walimu ambao wana mafunzo ya kufundisha Kiingereza kwa wasemaji wa

lugha nyingine.

Mtoa huduma wako atakusaidia kuchagua darasaambalo litakuwa bora kukidhi mahitaji yako

ili kuhakikisha matokeo bora kwa ajili yako. Kuna madarasa ya muda wote na madarasa ya

mda mfupi katika nyakati tofauti (siku, jioni na wikendi) na katika maeneo mbalimbali ili

uweze kujifunza wakati na mahali ambapo ni sawa kwako. Pia unaweza kijufunza kwenye

mtandao na upatikanaji wa kujifunzia nyumbaji.

Angalia huduma pia AMEP kuchunga mtoto kama una watoto.

Wakati muhimu muafaka kwa ajili ya AMEP

Ili kupata masomo ya lugha ya Kiingereza kupitia AMEP, ni lazima kujiandikisha na mtoa

huduma aliyepitishwa na AMEP ndani ya miezi sita ya tarehe ya kuwasili katika Australia au

viza yako kuanza kama uko tayari Australia. Ni lazima kuanza madarasa ya Kiingereza ndani

ya mwaka mmoja wa kufika Australia au kuanzia viza inapoanza.

Una miaka mitano kuanzia tarehe yako ya kuwasili au viza ya kuanza kutumika tarehe

kujifunza Kiingereza kupitia AMEP. Unaweza kuwa na haki kwa ajili ya masomo ya ziada

kama una mahitaji maalum, elimu ndogo au kwa sababu ya uzoefu mugumu kabla ya

kuhamia hapa.

Ita 131 450

34

Kwa habari zaidi:

AMEP Maelezo ya mawasiliano

Simu 13 38 73

Tovuti ya AMEP www.education.gov.au/amep

Barua pepe skilling@education.gov.au

Habari kwa lugha zingine ambao si Kiingeleza www.education.gov.au/amep-information-other-languages

Wapi naweza kujifunza Kiingeleza? Mtoaji wa AMEP na vituo vya kujifunza

www.education.gov.au/adult-migrant-english-program-service-providers

AMEP online http://amepdl.net.au

Mtoa huduma wako anaweza kukusaidia kupangakuhusu masomo zaidi baada ya

kumaliza AMEP.

Skills for Education and Employment (SEE) Kama unatafuta kazi, mpango wa Skills for Education na Employmnet (SEE) unaweza

kukusaidia. SEE hutoa hadi masaa 800 ya lugha kwa bure, mafunzo ya kusoma na

kuhesabu na kujifunza ufundi stadi kwa umri wa kufanya kazi kwa wanaotafuta kazi wenye

ugumu wa kutafuta ajira kwa sababu ya elimu ya chini au ujuzi wa lugha ya Kiingereza

mdogo. Mpango unaweza kukusaidia kwa hadi miaka miwili.

Kwa watu tu ambao wana juhudi za kutafuta kazi na kupokea msaada wa kipato cha malipo

au posho ndio wanaostahilii i kwa ajili ya SEE. Baadhi ya watu wanapata SEE baada ya

kumaliza Adult Migrant English Program (AMEP) au kama huna haki za AMEP.

Kwa habari zaidi, piga simu au tembelea Centrelink, kuzungumza na Mtoa Huduma za Ajira,

au kwenda SEE Ukurasa wa mtandao katika www.education.gov.au/skills-education-and-

employment

Angalia pia Sura ya 5, Ajira

Ita 131 450

35

4 Elimu na mafunzo

Katika sehemu hii • Huduma ya watoto

• Kundi za mchezo

• Shule na Shule ya mapema

• Elimu na Mafunzo ya Ufundi

• National Training Complaints Hotline

• Vyuo vikuu

• Utambuzi wa sifa na ujuzi kwa madhumuni ya elimu au mafunzo

• Malipo ya msaada ya Mwanafunzi

• kadi ya mwanafunzi ya mkataba

• Jumuiya ya kozi fupi

Kama unahitaji habari juu ya kujifunza Kiingereza, angalia sura 3, lugha ya Kiingereza.

Huduma ya watoto Unaweza kuacha mtoto wako akaangaliwa na mtu mwingine rasmi - yaani, huduma ya kulea

watoto - kama una kazi, unasoma au una majukumu mengine. Kuchagua huduma ya kulea

mtoto inayostahili na huduma ya kujifunzia mapema inaweza kuwa ni maamuzi magumu kwa

familia. Inategemea mahitaji ya familia yako na mazingira ambayo mtoto wako anasikia vizuri

zaidi. Watoa huduma ya watoto wote lazima waidhinishwe, au kutumikia kuelekea kufuzu

kupitishwa katika elimu na huduma za kulea watoto.

Huduma ya watoto hutoa faida nyingi kwa watoto wapya waliowasili na wazazi wao. Familia

nyingi Australia hutumia huduma hizi.

Huduma ya kulea watoto na huduma ya mapema ya kujifunza inasaidia watoto kukuza stadi

za kijamii, kihisia na kujifunza. Watoto kutoka asili mbalimbali wanajifunza Kiingereza na

wanakua wanaelewa mazingira yao mapya. Kujifunza kwa hali ya juu kwa mfunzo ya

mapema na huduma ya mipango ya watoto inaweza kuboresha matokea kwa jumla ya

maendeleo, elimu na ajira ya mtoto baadaye katika maisha.

Kuwa na huduma ya watoto ina maana unaweza kuhudhuria mafunzo, utafiti au kwenda

kufanya kazi, ambayo inasaidia familia yako na kuongezeka nafasi ya kufanya makazi yako

kuwa na mafanikio.

Kuna aina mbalimbali ya huduma za kulea wa watoto ambao zinapatikana. Hizi ni pamoja na

huduma ya kulea watoto kwa muda mulefu, huduma ya familia ya kulea kwa ya siku, huduma

ya mara kwa mara na malezi nyumbani, kama vile huduma za wakati wa likizo na masaa ya

baada ya shule kwa watoto wa shule za msingi wenye umri wa kusoma.

• Malezi ya “Siku ya Mda mrefu" ("Long Day Care") wakati mwingine hujulikana kama

huduma ya kituo cha makao na kwa ujumla yanazotolewa katika jengo au sehemu ya

jengo ambalo limetengenezwa mahsusi kwa ajili ya matumizi kama kituo cha huduma

ya watoto.

Ita 131 450

36

• Malezi ya Siku ya Familia (Family day care) ni pale ambapo mwalimu ambae

amesajiliwa kutoa huduma kwa watoto wa watu wengine katika nyumba yake

mwenyewe.

• Malezi ya mda (Occassonial care) ni mazuri kwa ajili ya familia ambazo hawana haja

ya huduma ya watoto mara kwa mara.

• Malezi ya ndani ya nyumba (in-home care) ni aina ya huduma rahisi ya huduma ya

watoto ambapo mwalimu anatoa huduma katika nyumba ya mtoto. Hii inapatikana

kwa watoto katika mazingira fulani.

• Watoto wanaweza pia kuhudhuria shule ya mapema au mipango ya chekechea ndani

ya kituo cha huduma ya watoto ambacho huandaa watoto kwa ajili ya shule. Hizi

zimeandikwa katika White Pages kuhusiana na namba za simu.

Pigia simu National Child Care Access Hotline kwenye 1800 670 305 au nenda kwenye

MtotoWangu tovuti kwenye www.mychild.gov.au kujua kuhusu:

• kupitishwa huduma za malezi katika eneo lako

• Aina ya huduma ya watoto inapatikana na nafasi za kazi zinazowezekana

• msaada wa serikali kwa gharama ya huduma kupitishwa mtoto

• huduma kwa watoto wenye mahitaji maalumu

• huduma kwa watoto kutoka asili mbalimbali za kitamaduni.

Maelezo ya Taifa ya huduma ya watoto Tovuti

Tafuta kituo cha mtoto karibu yako www.mychild.gov.au

Msaada wa serikali na ada ya huduma ya watoto

www.humanservices.gov.au/childcare

Mabadiliko ya misaada Serikali www.education.gov.au/jobsforfamilies

Department of Education and Training, Kuangalia mapema na huduma za mtoto

www.education.gov.au/early-childhood-and-child-care

Chukua huduma nzuri kwa familia yako https://docs.education.gov.au/node/29716

AMEP huduma za mtoto Adult Migrant English Program (AMEP) inatoa huduma ya bure kwa watoto chini ya umri wa

kwenda shule tu wakati wazazi wao wakihudhuria darasa la AMEP. Baada ya kukamilisha

AMEP, lazima aeleze mipango ya huduma ya watoto wako kama programu nyingine hawana

bima ya gharama hizi.

Kufanya kazi katika huduma ya watoto Huduma ya watoto katika Australia inafuatiliwa vizuri kuhakikisha watoto wanapata huduma

bora iwezekanavyo. Serikali za Australia ya shirikisho na jimbo na wilaya zote zinawajibika

kwa huduma ya watoto.

Huduma ya kulea watoto na waelimishaji ambao wanafanya kazi huko lazima kuzingatia

sheria mbalimbali na kanuni, kama vile zile zinazohusiana na elimu ya mtoto, usalama na

ustawi, na malipo huduma ya watoto.

Ita 131 450

37

Kama unakaribia kuhusika katika shughuli za huduma ya watoto, uwe unafahamu haya

majukumu mengine. Utatakiwa pia kuwa na, au ukiwa unatafuta kuelekea, kufuzu kupitishwa

katika elimu na huduma za kulea, kwa kawaida Certificate III in Children’s Services, kupitia

Registered Training Organisation, kama vile taasisi Technical and Further Education (TAFE).

Lazima kutangaza mapato yako kwa Centrelink na Australian Taxation Office. Matakwa hayo

yanahusu aina zote za huduma rasmi za kulea mtoto.

Kuna adhabu kubwa kwa ajili ya huduma za kulea watoto na waelimishaji ambao

hawazingatii majukumu yao, kuanzia faini ya fedha kwa uchunguzi wa tuhuma na upande

wa mashtaka.

Kwa habari zaidi juu ya huduma ya watoto kuwa na mwalimu mlezi, nenda kwenye tovuti ya

serikali ya jimbo au wilaya yako idara ya elimu.

Kundi za michezo Kiwanja cha kucheza ni kikao rasmi ambapo wamama, wababa, mababu, walezi, watoto na

watoto wachanga wanakutana pamoja katika mazingira wanayoshirikiana.

Viwanja vya michezo vinaweza kusaidia watoto kujifunza na kupata maendeleo kupitia

ushiriki wao katika uzoefu mpya na mwingiliano na watoto wengine. Kuhudhuria kucheza

inapunguza kutengwa kwa familia, kwa sababu viwanja vya michezo vinatoa shughuli za

kawaida za kijamii na fursa ya kuungana na jamii yamahali.

Vikundi vya michezo hukutana katika maeneo mbalimbali na vinandaliwa na wazazi na

walezi. Unaweza kwa kawaida kutembelea kwa bure kabla ya kuamua kujiunga. Unaweza

kuwa na malipo kidogo ili kufidia gharama ya vinywaji au vifaa vya sanaa katika kila ziara

inayofuata, kutegemea na vikundi vya michezo husika.

Pigia Playgroup Australia kwenye 1800 171 882 au nenda kwenye

www.playgroupaustralia.com.au/ kutafuta sehemu ya michezo.

Shule na Shule ya mapema Shule ya mapema au chekechea inapatikana kwa watoto wote wa mwaka mmoja kabla

ya shule. Shule ya mapema husaidia watoto kukua kimwili, kihisia na kijamii kabla ya

kwenda shule.

Watoto lazima kuhudhuria shule kutoka miaka mitano hadi wanapomaliza Mwaka wa 10.

Baada ya Mwaka wa 10 ni lazima kushiriki katika elimu ya muda, mafunzo au ajira au

mchanganyiko wa shughuli hizi (angalau masaa 25 kwa wiki) mpaka umri wa miaka 17.

Kwa ujumla, watoto huhudhuria shule ya msingi mpaka wana umri wa miaka 12 au 13 na

kisha kuhudhuria shule ya sekondari (au 'shule ya sekondari') mpaka wakiwa na umri wa

miaka 17 au 18. Baadhi ya vyuo (shule za sekondari mwandamizi) ni kwa wanafunzi wa

katika Miaka 11 na 12 ambao ni maandalizi kwa ajili mitihani ya mwisho wa shule ya

sekondari.

Ita 131 450

38

Unaweza kupeleka watoto wako ama kwenye shule ya serikali au shule zisizo za serikali.

Shule zimetajwa katika White Pages.

Shule za serikali zinatoa elimu bure. Hata hivyo, shule nyingi zinaomba ada ndogo ya mwaka

kwa mipango ya elimu na michezo. Wazazi wanaweza kutoa vifaa vya ziada, ikiwa ni pamoja

penseli, kalamu, vitabu vya kiada na sare za shule.

Wanafunzi wa viza za muda wanapashwa kulipa ada za shule – Ongea na shule.

Shule zisizo za serikali zinalipisha ada, na wanaweza kuwa na uhusiano wa dini au falsa

fulani ya elimu. Ili kujua kuhusu elimu binafsi, wasiliana na shule zilizochaguliwa moja kwa

moja au omba muda wa kuongea na wahusika wa mamlaka ya elimu isiyo ya serikali.

Kama unahitaji malezi kabla au baada ya huduma ya shule, au huduma wakati wa likizo za

shule, uliza shule.

Uandikishaji Kuandikisha mtoto wako katika shule, piga simu au tembelea shule. Utahitaji kuchukua viza

yako au nyaraka ulitumia kuingia Australia, ushahidi wa tarehe ya mtoto wako wa kuzaliwa,

na karatasi yoyote, ikiwa ni pamoja na ripoti za shule, inayohusiana na elimu yao ya awali.

Utahitaji kuonyesha nyaraka za chanjo. Angalia Sura ya 9, Afya na Ustawi.

Uchaguzi wa shule unaweza kuwa na maamuzi magumu. Unaweza kujifunza zaidi kuhusu

shule za mahali husika kutoka tovuti MySchool kwenye www.myschool.edu.au/

Shule la watoto ambao hawazungumzi Kiingereza Huduma za msaada wa kujifunza Kiingereza zinatofautiana katika Australia. Wasiliana na

mamlaka ya jimbo au elimu ya wilaya yako au shule ya mtoto wako kwa maelezo zaidi.

Jimbo au Wilaya

Habari Tovuti

ACT Education and Training Directorate www.det.act.gov.au/teaching_and_learning/english-as-an-additional-language-or-dialect

NSW Department of Education www.schools.nsw.edu.au/gotoschool/a-z/esl.php

NT Department of Education https://nt.gov.au/learning/international-students-and-migrants/english-as-a-second-language-students

Qld Department of Education and Training

http://education.qld.gov.au/schools/about/support.html

SA Department for Education and Child Development

www.sa.gov.au/topics/education-skills-and-learning/schools/curriculum-and-learning/student-support-programs/english-as-a-second-language

Tas. Multicultural Access Point www.multicultural.tas.gov.au/education_and_english

Vic. Department of Education and Training

www.education.vic.gov.au/school/teachers/teachingresources/diversity/eal/Pages/ealnewstudent.aspx

WA Department of Education http://det.wa.edu.au/curriculumsupport/eald/detcms/navigation/program-information/eal-d-school-programs/

Ita 131 450

39

Wakalimani katika shule Wazazi na walezi ambao wanazungumza Kiingereza kidogo au hakuna Kiingereza

wanaweza kuwa na mkalimani kuwepo wakati wa kujadili na masuala yanayohusu watoto

wao shuleni. Kabla ya kukutana na shule, wasiliana na TIS National kwenye 131 450 (masaa

24, siku saba kwa wiki) au kwenda www.tisnational.gov.au

Elimu na Mafunzo ya Ufundi Kozi za Vocational Education and Training (VET) ni kwa ajili ya watu ambao wanataka shule

za ufundi au biashara, au ujuzi kwa kazi maalumu. Kuna mafunzo ya ufundi mengi katika

maeneo kama vile teknolojia ya habari, huduma za biashara, sanaa na vyombo vya habari,

utalii na ukalimu, huduma ya watoto, usafiri na vifaa, ujenzi, madini, viwanda vya vijijini.

Kabla ya kupata masomo ya VET, unapaswa kufanya utafiti wa kozi ambayo ungependa

kufanya na kutafuta kujua uhitaji wa ujuzi wa sasawa ajira katika Australia. Tovuti ya MySkills

inatoa habari ili kusaidia katika utafiti huu kwenye www.myskills.gov.au

Tovuti ya Myskills pia hutoa habari juu ya mashirika ya mafunzo yanayotoa kozi za VET

katika Australia. Hizi ni pamoja na taasisi za Technical and Further Education (TAFE),

shilika za Adult and Community Education (ACE) na Private Registered Training

Organisations (RTOs).

Wanafunzi wa shule ya sekondari wanaweza kuwa na uwezo wa kuchukua kozi za VET

katika miaka yao ya mwisho shuleni. Ada hulipwa kwa kozi za VET na wanafunzi wanaweza

kuwa na haja ya kununua vitabu vyao wenyewe, vifaa au vitu vingine. Wanafunzi lazima

kukamilisha shule ya sekondari kuweza kuhitimu baadhi ya kozi.

Kwa wanafunzi wanaostahili kujiunga na ngazi za diploma na kozi za VET za juu Serikali ya

Australia inatoa mkopo kwa mpango wa VET FEE-HELP. VET FEE-HELP inawapa

wanafunzi na msaada wa kifedha ili waweze kulipa ada zao mbele. Wanafunzi ambao

wanapata mkopo wa VET FEE-HELP lazima kurejesha kwa kupitia mfumo wa kodi mara

moja mapato yao yanapofikia chini ya ulipaji wa kizingiti. Wakati unaomba mkopo huu, ni

wajibu wako kuwa na ufahamu wa majukumu yote na mahitaji kabla ya kusaini. Kwa habari

zaidi kuhusu VET FEE-HELP, nenda

http://studyassist.gov.au/sites/studyassist/helppayingmyfees/vet-fee-help/pages/vet-fee-help

Ita 131 450

40

Eneo Habari za VET Simu Tovuti

Kitaifa My Skills Training Directory www.myskills.gov.au

ACT Skilled Capital 02 6205 8555 www.skills.act.gov.au/?q=skills-training-act

NSW Smart and Skilled 1300 772 104 www.smartandskilled.nsw.gov.au

NT Northern Territory Training Entitlement

https://nt.gov.au/learning/adult-education-and-training/vocational-education-and-training-VET

Department of Business 08 8999 5511 http://www.vet.nt.gov.au/

Qld Skills Gateway 1300 369 935 www.skillsgateway.training.qld.gov.au

SA Work Ready 1800 506 266 www.skills.sa.gov.au/training-learning

Tas. Skills Tasmania http://www.skills.tas.gov.au/learners

Vic. Victorian Training Guarantee

13 1823 www.education.vic.gov.au/training/learners/vet/pages/funding.aspx

WA Future Skills 08 6551 5000 www.futureskillswa.wa.gov.au/studentsparents/Pages/default.aspx

Kwa habari juu ya utambuzi wa sifa na ujuzi, angalia Sura ya 5, Ajira.

National Training Complaints Hotline National Training Complaints Hotline ni huduma ya kitaifa kwa ajili ya watumiaji kuandikisha

malalamiko kuhusu elimu ya ufundi na mafunzo. Huduma hiyo inatafutia watumiaji wa elimu

sahihi/ mamlaka / kisheria ili kusaidia malalamiko yao.

Sekta ya elimu na mafunzo ni tata, na mashirika mengi mbalimbali yanashiriki, pamoja na

serikali ya Australia, ya jimbo na wilaya. Wateja wanastahili njia sahihi na njia rahisi ya kutoa

taarifa ya malalamiko.

Hotline haichunguzi malalamiko lakini inatoa mbele malalamiko kwa shirika sahihi, mamlaka

au amri izingatiwe. Habari zaidi kuhusu Hotline inapatikana katika

https://www.education.gov.au/NTCH

Hotline inafanya kazi Jumatatu hadi Ijumaa 08:00-6:00 kitaifa. Namba ya simu ni 13 38 73.

Malalamiko ambao yameandikwa yanaweza kutumwa kwenye barua pepe

skilling@education.gov.au Pamoja na maelezo zaidi iwezekanavyo, ikiwa ni pamoja maelezo

yako ya kuwasiliana, hivyo malalamiko yako anaweza kabisa kuchukuliwa.

Huduma ya mkalimani zinapatikana kupitia TIS National kwa kupiga 131 450. Uliza National

Training Complaints Hotline.

Ita 131 450

41

Vyuo vikuu Vyuo vikuu vya Australia viko miongoni mwa vyuo bora katika dunia. Shahada ya kwanza

kwa kawaida inachukua muda wa miaka mitatu kukamilisha, lakini pia kuna digri-mbili na

masomo baada ya kuhitimu ambayo huchukua muda mrefu. Baadhi ya kozi unaweza

kuzifanya kwenye mtandao na unaweza kusoma tena mda mfupi. Vyuo vikuu pia vinatoa kozi

fupi kuhusu maendeleo ya kitaaluma.

kujifunza zaidi kuhusu mfumo wa elimu Australia:

• kama wewe unapanga kuhamia Australia au kujifunza katika Australia, nenda

www.studyinaustralia.gov.au

• kama wewe ni mwanafunzi wa ndani au mwenye viza ya kibinadamu, nenda

www.studyassist.gov.au

Kama ungependa kulinganisha elimu ya juu ya taasisi ya Australia na kujifunza maeneo,

unaweza kufanya hivyo katika www.qilt.edu.au

Kwa habari kuhusu mahitaji ya kuingia, kujiunga na kozi, unapaswa kuwasiliana na chuo

kikuu chako unachokusudia au kituo cha elimu ya juu cha kati cha kujiandikisha katika jimbo

au wilaya yako (katika

http://studyassist.gov.au/sites/studyassist/mytertiarystudyoptions/courses_quals/pages/enrolli

ng-in-a-course).

Wanafunzi wenye kiwango kidogo cha Kiingereza wanapaswa kuwasiliana na chuo kikuu

chao na kuangalia kiwango cha Kiingereza kinahitajika kwa ajili ya kozi zao. Unaweza

kujiandikisha katika mpango wa lugha ya Kiingereza kabla ya kuanza chuo kikuu,

ili kuhakikisha Kiingereza chako ni kizuri cha kutosha kujifunza huko.

Gharama za Chuo Kikuu zinatofautiana kutegemea na chuo kikuu na kozi. Kabla ya

kujiandikisha, unapaswa kufikiria nini gharama ya jumla ya kozi inatakiwa, jinsi wewe utalipa

kwa ajili yake, na jinsi utaweza kulipa kwa ajili ya vitabu, malazi na gharama ya kuishi

kwa ujumla.

Ili kuwasaidia wanafunzi wa nchini kusoma katika chuo kikuu, Serikali inatoa ruzuku kwa

sehemu ya chuo kikuu na inatoa Higher Education Loan Program (HELP) kwa wanafunzi

ambao wanastahili. Kama unastahili, huhitajiki kulipa ada ya masomo mbele lakini unaweza

kulipa HELP mkopo wako kupitia mfumo wa kodi mara moja baada ya mapato yako kufikia

chini ya kizingiti cha ulipaji. vizingiti hivi viko kila mwaka na habari zinaweza kupatikana

katika StudyAssist (www.studyassist.gov.au).

Ita 131 450

42

Msaada wa mwanafunzi wa kimataifa Elimu yako na taasisi za mafunzo ni hatua yako ya kwanza ya mawasiliano kwa msaada

wakati wewe unasoma katika Australia. Unaweza kupata habari za makazi kwa wanafunzi

wa kimataifa katika www.studyinaustralia.gov.au/global/live-in-australia na tovuti hizo:

Habari kuhusu wanafunzi wakimataifa Tovuti

Department of Education and Training www.internationaleducation.gov.au/

Future Unlimited www.studyinaustralia.gov.au/

Immigration information www.border.gov.au/Trav/Stud

Utambuzi wa sifa na ujuzi kwa madhumuni ya elimu

au mafunzo Ukitaka kufanya utafiti au mafunzo katika Australia, inaweza kuwa na manufaa kama kwanza

ukifunzu au kupata uzoefu nje ya nchi unaotambuliwa na mtoa mafunzo, chuo kikuu, au

mamlaka ya tathmini ya ujuzi. Hii inaweza kukusaidia katika mahitaji ya kozi ya uandikishaji,

au hata kupunguza muda unaohitajika kwa ajili ya mafunzo.

Kwa habari zaidi juu ya utambuzi wa sifa na ujuzi angalia sura 5, Ajira.

Malipo ya msaada ya mwanafunzi Youth Allowance (kwa watu wenye umri 16-24 miaka) na Austudy (kwa wale wa miaka 25 na

zaidi) hutowa msaada wa kifedha kwa ajili ya wakazi wa Australia ambao ni wanafunzi wa

muda ikifanya kupitishwa utafiti na ambao mapato na mali ziko ndani ya mipaka fulani.

Muda wa kusubiri unatumika kwa wakazi wengi wapya waliowasili. Wakimbizi na wahisani

wanaoingia wanasamehewa kutoka kipindi hiki cha kusubiri. Kwa habari zaidi, wasiliana na

Centrelink katika www.humanservices.gov.au/customer/subjects/payments-students-and-

trainees

Angalia pia Sura ya 10, Familia yako

Kadi ya punguzo ya mwanafunzi Katika baadhi ya majimbo na wilaya, shule na wanafunzi wa elimu ya juu wanafunzi

wanastahili kadi ya mwanafunzi inayowapa punguzo wakati wa kulipa kwa ajili ya huduma,

kwa mfano usafiri wa umma. Uliza shule yako au taasisi kuhusu kupata kadi ya mwanafunzi.

Kozi fupi za Jumuiya Adult and Community Education (ACE) hutoa kozi za elimu katika jamii kwa watu zaidi ya

miaka 15. Kozi za ACE kwa kawaida ni rahisi sana na huendana na uwezo wa watu tofauti

na asili. Kwa kawaida, bila shaka muda huwa ni masaa mawili kwa matatu ya kila wiki, zaidi

ya wiki sita hadi nane, au warsha ya siku kamili. Mara nyingi kozi hufanyika jioni au mwishoni

mwa wiki.

Ita 131 450

43

Kozi za ACE kwa kawaida hazisababishi kupata karatasi yakushinda, lakini wanaweza kutoa

njia ya zaidi ya elimu rasmi na mafunzo yanayohusiana na kazi. ACE inaweza pia kutoa ujuzi

unaohusiana na kazi na sifa au mahitaji binafsi, maisha au mahitaji ya kijamii.

Baadhi ya kozi fupi zina sifa na zimeandaliwa kwa ajiri ya kutoa maarifa na ujuzi, kwa mfano

katika sanaa, teknolojia ya habari, biashara ndogo ndogo, lugha nyingine na michezo.

Technical and Further Education (TAFE) na Vocational Education Training (VET) mashirika

yanaweza kutoa vibali vya kozi fupi kama vile zisizo kuwa na vibali vya kozi fupi kwamba

hawana tathmini rasmi.

Ita 131 450

44

5 Kazi

Katika sehemu hii • Kazi ndefu

• Centrelink

• Utambuzi wa sifa na ujuzi

• Haki na ulinzi katika sehemu za kazi

• Afya na usalama mahali pa kazi

• Akiba ya uzeeni

Kutafuta kazi Soko la ajira Australia linaweza kuwa la ushindani sana. Shughuli za kiuchumi, sifa yako,

ujuzi na uwezo wa kuzungumza Kiingereza na aina ya kazi unayoitafuta kuangalia kwa

yataathiri jinsi ya haraka unaweza kupata kazi. Upatikanaji wa kazi inatofautiana katika

sehemu mbalimbali za Australia.

Magazeti ya kila siku kwa kawaida hutangaza 'Job vacancies' (na 'Positions Vacant'). Nafasi

za kazi pia hutangazwa kwenye mtandao. Wakala binafsi wa ajira wameandikwa katika

saraka ya simu na tovuti nyingi za ajira.

Unaweza kutafuta nafasi za kazi katika Australia yote kwa jobactive, moja ya tovuti kubwa ya

bure ya mkazi Australia, katika www.jobactive.gov.au/

Kujitolea inaweza kutoa njia ya ajira: tazama Sura ya 12, Civic Ushiriki.

Centrelink Centrelink inatoa malipo na huduma kwa wanaotafuta kazi. Unaweza kuwa na haki ya

kupokea malipo ya msaada kama wewe unatafuta kazi, umemaliza masomo ambao

yanajurikana au shughuli ambao zinajurikana.

Centrelink Maelezo ya mawasiliano

Tovuti ya Centrelink www.humanservices.gov.au

Taarifa kwa wahamiaji, wakimbizi na wageni www.humanservices.gov.au/multicultural

Habari katika lugha zingine www.humanservices.gov.au/yourlanguage

Kwa habari katika lugha zingine 131 202

Simu kwa watafutaji wa kazi 132 850

Ili kukusaidia kupata kazi, Centrelink inaweza kukuelekeza kwa ajira ya watowa huduma

(Employment Services Provider) kama jobactive au Disability Employment Services. Kama

unaishi katika eneo ya kijijini unaweza kuwa unajulikana kwa mtoa Shirika la Maendeleo la

Jumuiya.

Ita 131 450

45

jobactive Jobactive inaunganisha wanaotafuta kazi na waajiri na hutolewa kwa watoa huduma katika

maeneo zaidi ya 1,700 katika Australia. watoa Jobactive huduma zao kwa mahitaji ya wateja

wake. Wanafanya kazi na waajiri wa mahali, Mashirika yaliyosajiliwa ya mafunzo, serikali,

jamii na mashirika ya afya kusaidia wateja kupata kazi.

Unaweza kupokea msaada wa kufanya mafunzo na uzoefu wa kazi, msaada wa

kuhamishwa, ruzuku la mshahara, mafunzo, uanagenzi au New Enterprise Incentive Scheme

kwa ajili ya kusaidia kuanzisha biashara mpya. Help for jobseekers inapatikana katika

www.employment.gov.au/jobactive-help-job-seekers

Mtoa huduma wako jobactive atakusaidia kujenga Mpango wa Kazi, ambao unaweka

unachohitaji kufanya ili kupata na kutunza kazi. Hii ni pamoja na kuandika resume, kupata

uzoefu wa kazi na kupata ujuzi mpya au cheti.

Kama wewe ni mkimbizi au mshiriki wa kibinadamu, wewe una haki ya kupata huduma zote

za ajira kutoka siku ya kuwasili. Wahamiaji wengine wanastahiki huduma ndogo zaidi ya

ajira. Kuwasiliana na Centrelink kwa habari zaidi.

Kupata mtoa msaada wa jobactive kwenye mtaa wako nenda kwenye www.jobactive.gov.au

Mtu yeyote una haki ya kisheria kufanya kazi katika Australia (ikiwa ni pamoja na wageni wa

Australia wenye viza sahihi za kazi) wanaweza kufanya kazi ya mavuno, ambayo inahusisha

kuokota matunda na mazao mengine katika maeneo ya vijijini. Harvest Labour Services

wanatoa huduma kupitia jobactive.

jobactive maelezo ya mawasiliano

Job Seeker Hotline 136 268

jobactive tovuti www.jobactive.gov.au

jobactive habari kwenye lugha nyingine kuliko Kiingeleza

www.employment.gov.au/translated-jobactive-factsheets

uchapishaji wa Labour Market Update wa ki Australia

http://employment.gov.au/australian-labour-market-update-publication

Harvest Labour Services habari www.harvesttrail.gov.au

Huduma zifuatazo zinaweza pia kusaidia:

Ita 131 450

46

Shirika au huduma Simu Tovuti

Australian Apprenticeships 13 3873 www.australianapprenticeships.gov.au

Jobguide – kwa kazi za vijana www.education.gov.au/job-guide

Experience+ – kwa kazi kwa watu wakubwa

13 1764 www.employment.gov.au/job-seekers-0

MyFuture – tovuti ya kutangaza kazi –Kutafuta ushauri

http://myfuture.edu.au

Msaada kuanzisha biashara ndogo 13 62 68 www.employment.gov.au/self-employment-new-enterprise-incentive-scheme-neis

JobAccess – kwa wafanyakazi walemavu

1800 464 800 www.jobaccess.gov.au/people-with-disability

Utambuzi wa hitimu na ujuzi Kama una hitimu, ujuzi au uzoefu wa kazi husika katika kazi fulani, unaweza kupata hizi

kutambuliwa rasmi kukusaidia kupata ajira katika Australia. Baada ya maarifa na ujuzi wako

kutambuliwa unaweza pia kukusaidia matarajio yako ya kazi ya baadaye na maendeleo

ya kazi.

Kama una mpango wa kufanya masomo au mafunzo katika Australia, unaweza kutakiwa

kufanyiwa tathimini ya uzoefu wa kazi wako na kutambuliwa, ili kukusaidia kufikia mahitaji ya

uandikishaji, au hata kupunguza muda unaohitajika kwa ajili ya utafiti.

Kuhusu utambuzi wa sifa na ujuzi, nenda http://internationaleducation.gov.au/services-and-

resources/pages/qualifications-recognition.aspx

Kuna njia kadhaa za kufanya ujuzi wako na sifa zifanyiwe tathmini na kutambuliwa:

Utambuzi wa kujifunza kabla Recognition of Prior Learning (RPL) ni mchakato kwa ajili ya kutathmini na kutambua maarifa

na ujuzi ambao mtu ameupata kupitia elimu, mafunzo, kazi na uzoefu wa maisha. Inaweza

kutoa kufuzu kamili au sehemu ya vyeti vya Australia.

RPL tathmini inafanywa na shirika la Australia Registered Training Organisations (RTOs).

RTOs ni pamoja na watoa elimu ya juu (vyuo vikuu) na ufundi taasisi za elimu ya mafunzo,

ambazo zinaweza kuwa zinamilikiwa na serikali au watoa huduma binafsi.

Unaweza kuwa na haki ya RPL kama una:

• Vyeti vya masomo nje ya nchi

• Karatasi muhimu za elimu

• Ushahidi wa ujuzi wako wa kazi na ujuzi ulipata kutokana na kulipwa au bila malipo

uzoefu wa kazi, uzoefu wa maisha au kazi za jamii.

Ita 131 450

47

Wachunguzi wa hitimu wa Australia ambao hufanya kazi kwa ajili, au kwa niaba ya RTO

wanaweza kufanya tathmini ya RPL. Mufanya tathimini anaweza kuchunguza wewe ukiwa

unafanya kazi maalum na kuwa na mazungumzo na wewe kuhusu ujuzi wako. Wao pia

wanalinganisha ushahidi wako, uzoefu na ujuzi (ikiwa ni pamoja elimu rasmi na uzoefu wa

kazi) dhidi ya kufuzu husika kwa Australia. Australia ina mfumo wa kitaifa wa hitimu hivyo

kufuzu au uamuzi utatambuliwa na RTOs wote.

Mufanya tathimini atakuambia ni ushahidi gani unahitaji kutoa - kwa mfano, nakala za kufuzu

au vyeti vya mafunzo yako, rejea za mwajiri, kauli za kazi za maelezo na sampuli za kazi.

Mara baada ya kupata chuo cha mafunzo kinachostahili, unapaswa kuwasiliana na shirika

kujadili chaguzi yako RPL na ada yoyote ambayo inaweza kutakiwa katika tathmini na

utambuzi wa ujuzi na uzoefu wako. Ada kwa kawaida hulipwa ili kufanyiwa tathmini ya RPL.

Unaweza kupata maelezo ya mawasiliano na maeneo ya RTOs kwenye tovuti zifuatazo:

• MySkills – www.myskills.gov.au kugundua elimu ya ufundi na mafunzo ya kozi za (VET) ambazo zinaweza kupatikana katika eneo lako.

• MyFuture – www.myfuture.edu.au kwa maelezo ya mawasiliano ya RTOs yote ya Australia, ikiwa ni pamoja na vyuo vikuu, kama vile habari zaidi kuhusu RPL michakato ya maombi.

Mamlaka ya ujuzi wa tathmini Mamlaka ya tathmini ya ujuzi hufanya vipimo kuamua kama wahamiaji wana ujuzi na uzoefu

wa kufanya kazi na viwango vya Australia katika kazi fulani au taaluma. Wakati huduma hizi

kwa ujumla zinazotolewa kwa madhumuni ya uhamiaji, mamlaka nyingi pia hutoa tathmini na

kupima kwa madhumuni mengine, ambayo inaweza kukusaidia:

• pata hitimu ya Australian Qualification Framework.

• upatikanaji wa leseni na usajili katika kazi maalum.

• faida kibali kwa chama cha kitaalumu.

Kwa sasa kuna mamlaka 37 katika Australia na wajibu kwa ajili ya kutathmini hitimu za nje ya

nchi, ujuzi na uzoefu katika kazi fulani. Kujua kama kazi yako au utaalumu wako inahusika,

angalia list of authorities katika www.border.gov.au/Trav/Work/Work/Skills-assessment-and-

assessing-authorities

Trades Recognition Australia - kutambua ujuzi Trades Recognition Australia (TRA) ni kitengo cha biashara kilichoko katika Department of

Education and Training Australia. Ni mamlaka ya kutathmini ujuzi kwa takribani ya kazi 130

za kiufundi na kazi maalum za mfanya biashara na Idara ya Australian Department of

Immigration and Border Protection (DIBP). TRA inafanya kazi kwa idadi ya tofauti za ujuzi wa

tathmini, ambayo inatofautiana kulingana na hali ya mwombaji na matokeo kuhusu uhamiaji.

Ita 131 450

48

TRA Trades Recognition Service na TRA Optional Skills Assessment Service inafanya kazi

kutambua ujuzi kwa madhumuni ya ajira na leseni. Registered Training Organisations

(RTOs) kupitishwa na TRA kutoa huduma hizi katika Australia. Baada ya tathmini, ujuzi wako

unaweza kutambuliwa rasmi na kufuzu, Offshore Technical Skills Record au kauli ya

kutambuliwa ambayo inaweza kuhitaji wewe kufanya mafunzo ya ziada ili kufikia viwango vya

kazi vya Australia au kupata leseni.

Ili kujua kama tathmini ya ujuzi ya TRA inafaa kwako, nenda TRA Pathfinder katika

www.tradesrecognitionaustralia.gov.au/PathFinder/Pages/default.aspx

Unaweza pia kuchunguza TradeSET, huduma za bure kukusaidia kuamua kama kufanya

tathmini ya ujuzi rasmi katika www.tradeset.com.au

Utambulishaji wa biashara Australia Maelezo ya mawasiliano

Simu (inje ya Australia) +61 2 6240 8778 Jumatatu hadi Ijumaa, 10:00-12:00 na 13:00-05:00 AEST, ukiondoa sikukuu za umma (GMT masaa +10)

Simu (ndani Australia) 1300 360 992 masaa ya biashara kama hapo juu

Barua pepe traenquiries@education.gov.au

TRA tovuti www.tradesrecognitionaustralia.gov.au

Kutambua elimu ya juu Overseas Qualification Units zipo katika majimbo na wilaya ya Australia - zinatoa utambuzi

wa vyeti vya masomo nje ya nchi kwa madhumuni ya jumla (yaani si kwa ajili ya utafiti

muhimu, uhamiaji, au mahitaji ya ajira). OQUs inatoa huduma ya bure ambayo

inalinganishwa kufuzu kwako sawa na Australia, kwa kutumia Australian Qualification

Framework.

Department of Education and Training (DET) hutoa habari kwa ujumla na ushauri juu ya

kulinganisha hitimu za nje ya nchi. Angalia OQU katika jimbo au wilaya yako kabla ya

kuwasiliana na DET. OQU watakuelekeza kwa DET kama inatakiwa.

Shirika Tovuti

Department of Education and Training https://internationaleducation.gov.au/Services-And-Resources/services-for-individuals/Pages/Services-for-individuals.aspx

State and Territory Overseas Qualification Units

https://internationaleducation.gov.au/services-and-resources/pages/qualifications-recognition.aspx

Wataalamu na mafunzo nje ya nchi ambao wanahitaji kufanya masomoziada ili vyeti vya

masomo vyao kutambuliwa na wanastahiki msaada na ada ya masomo. Wasiliana na

FEE-HELP kwenye 1800 020 108 au nenda kwenye

http://studyassist.gov.au/sites/StudyAssist/HELPpayingMyFees/FEE-HELP

Ita 131 450

49

Haki na ulinzi katika sehemu za kazi Kila mtu anayefanya kazi katika Australia anastahili kuwa na haki za msingi na ulinzi kazini.

Hii ni pamoja na malipo ya mshahara wa chini, mapumziko ya likizo, likizo ya ugonjwa na

upatikanaji wa haki za kiwango cha chini kama inavyoelezwa katika tuzo au makubaliano

kwamba inashughulikia kazi yako.

Fair Work Ombudsman inatoa ushauri wa bure na habari kuhusu sheria za Australia kuhusu

ajira kwa waajiri na wafanyakazi katika www.fairwork.gov.au, ikiwa ni pamoja na lugha

nyingine zaidi ya Kiingereza.

Kiwango cha chini cha kulipa Wafanyakazi wote nchini Australia wana haki ya kulipwa angalau mshahara wa chini. Kiasi

kitategemea jimbo au wilaya ambayo unafanyia kazi, umri wako, tuzo ghani unatumika, na

maelezo ya mkataba wako wa ajira.

Mwajiri wako lazima kukulipa mara kwa mara na hatakiwi kufanya makato kutoka kwenye

mshahara wako (isipokuwa kwa madhumuni ya kodi na malipo ya uzeeni) bila idhini yako.

Muulize mwajiri wako wazi kueleza makato yako wakati unaanza kufanya kazi. Unaweza

kuanzisha makato kutoka mishahara yenu.

Lazima pia upewe karatasi ya kulipiwa ndani ya siku moja ya kazi ya siku za malipo.

Masharti ya ajira Wafanyakazi wote nchini Australia wana haki ya walau hali ya chini ya ajira. Hivo ni viwango

vya kufanya saa za kazi, malipo ya muda wa ziada, mapumziko ya mapumziko, likizo ya

ugonjwa na likizo.

Haki za kuwakilishwa Wafanyakazi wote nchini Australia wana haki ya kujiunga na kuwakilishwa na chama cha

wafanyakazi. Vyama wanawapa wanachama wao ushauri juu ya mishahara, hali ya ajira na

haki za mahali pa kazi. Wao husaidia katika matatizo kazini na kufanya mazungumzo na

waajiri kuhusu wanachama ' masharti ya kulipa na ajira.

Hulazimiki kumwaambia mwajiri wako kwamba uko mwanachama. Mwajiri wako lazima

asikukamate isivyokupendeza au kukufukuza kwa sababu uko kwenye chama husika.

Kama unataka kujiunga na chama lakini hujui ni kipi chama cha kujiunga, unaweza

kuwasiliana na Australian Unions kwenye www.australianunions.com.au Australian Unions ni

mwanachama na ushauri wa huduma inayoendeshwa na Baraza la Australian Council of

Trade Unions. Inaweza kukusaidia kama una swali kuhusu haki zako au ustahili kazini.

Ulinzi dhidi ya ubaguzi Unalindwa dhidi ya ubaguzi na 'matukio mabaya' katika kazi kwa sababu kama za rangi, dini,

jinsia, ujauzito, upendeleo wa ngono, ulemavu au kwa kuwa mwanachama wa chama cha

wafanyakazi.

Ita 131 450

50

Matukio mabaya 'ni wakati mtu anapoweza:

• Kukataliwa kazi

• Kufukuzwa kazini

• kunyimwa fursa za mafunzo

• kunyimwa kukuzwa au

• Wanakabiliwa na hali ya chini ya mazingira mazuri ya kazi au masharti ya ajira.

Kwa habari zaidi juu ya sheria ya ubaguzi, angalia

www.humanrights.gov.au/employers/good-practice-good-business-factsheets/quick-guide-

australian-discrimination-laws

Kufanya malalamiko, nenda www.humanrights.gov.au/complaints/complaint-guides/what-

you-can-complain-about/complaints-about-discrimination-employment

Haki nyingine za kazi Mwajiri wako hawezi kukuchukulia wewe visivyonipendeza au kukufukuza kwa sababu

hukufanya uchunguzi au malalamiko kuhusu ajira yako (kwa mwajiri wako au mamlaka

husika) au kwa sababu wewe hukutafuta kutekeleza haki yako.

Kwa habari zaidi Kama huna uhakika kama unapokea malipo sahihi, hali na haki za sehemu za kazi, au

kufanya malalamiko kuhusu mwajiri wako, unaweza kupata taarifa zaidi katika:

Mashirika ya kimataifa Simu Tovuti

Fair Work Ombudsman (lugha nyingine zaidi ya Kiingereza)

13 1394 www.fairwork.gov.au/contact-us/language-help

Fair Work Ombudsman kwa wahamiaji na wamiliki wa visa

www.fairwork.gov.au/find-help-for/visa-holders-and-migrants

Australian Unions 1300 486 466 www.australianunions.com.au/

Fair Work Commission 1300 799 675 www.fwa.gov.au/

Selikari ya Australia www.australia.gov.au/information-and-services/jobs-and-workplace/working-conditions

Department of Immigration and Border Protection

http://www.border.gov.au/Trav/Work/Work/workplace-rights

Afya na usalama katika sehemu za kazi Una haki ya kufanya kazi katika sehemu za kazi salama. Wafanyakazi wote lazima wafuate

afya na usalama wa taratibu za waajiri.

Kama umejeruhiwa kazini, unaweza kuwa na haki ya fidia ya wafanyakazi.

Majimbo na wilaya zina jukumu la msingi kwa ajili ya Work Health and Safety (WHS) (pia

iitwayo Occupational Health and Safety). Sheria hizi zinaweka majukumu ya waajiri,

mashirika ya serikali na wengine kuwajibika kwa afya kazini na usalama.

Ita 131 450

51

Kama unajisikia sehemu za kazi kama huna usalama, wasiliana na mwakilishu husika wa

udhibiti au afya na usalama mwakilishi katika kazi yako (kama ipo). Unaweza pia kuwasiliana

na chama chako.

Wasimamizi wa Jimbo na Wilaya wa usalama ni:

Mkoa Mdhibiti ya Afya na usalama

Simu Tovuti

ACT WorkSafe ACT 02 6207 3000 www.worksafety.act.gov.au

NSW WorkCover NSW 13 1050 www.workcover.nsw.gov.au

NT NT WorkSafe 1800 019 115 www.worksafe.nt.gov.au

Qld WorkCover Queensland 1300 362 128 www.worksafe.qld.gov.au

SA SafeWork SA 1300 365 255 www.safework.sa.gov.au

Tas. WorkSafe Tasmania 1300 366 322 www.worksafe.tas.gov.au

Vic. WorkSafe Victoria 1800 136 089 www.worksafe.vic.gov.au

WA WorkSafe Western Australia 1300 307 877 www.worksafe.wa.gov.au

National Comcare 1300 366 979 www.comcare.gov.au

National Safe Work Australia 1300 551 832 http://www.safeworkaustralia.gov.au/sites/swa/whs-information/working-safely-in-australia/pages/default

Baadhi ya viwanda, kama vile madini na mafuta na gesi, wana mdhibiti tofauti wa usalama.

Kwa orodha kamili ya wasanifu, ikiwa ni pamoja wadhibiti wa fidia za wafanyakazi, nenda

www.safeworkaustralia.gov.au/sites/swa/about/who-we-work-with/regulators/pages/

whs-regulators

Malipo ya uzeeni Malipo ya uzeeni ni njia ya kuweka kwa ajili ya wakati wa kustaafu. Wewe na / au mwajiri

wako munaweza kuchangia fedha kwa mfuko wa uzeeni, ambao unaweza kwa kawaida

kupata wakati ukifikisha miaka sitini.Katika kesi nyingi, mwajiri wako anatakiwa kisheria

kulipa kiasi sawa na asilimia tisa ya mapato yako kwenye mfuko wa malipo ya uzeeni ya

uchaguzi wako. Unaweza pia kuchangia fedha za ziada katika malipo ya uzeeni yako. Ili

kujua kama mwajiri wako amekulipa kiasi cha haki ya fedha, kuangalia na malipo ya uzeeni

mfuko wako.

Kama unafanya kazi kwa ajili yako mwenyewe, unapaswa kufikiria kuweka fedha katika

malipo ya uzeeni kwa ajili ya kustaafu kwako.

Ita 131 450

52

Kwa habari zaidi:

Habari za malipo ya uzeeni Simu Tovuti

Australian Taxation Office 13 1020 www.ato.gov.au/super

Australian Securities and Investments Commission

1300 300 630 www.moneysmart.gov.au/superannuation-and-retirement

Ita 131 450

53

6 Sheria ya Australia

Katika sehemu hii Kila mtu katika Australia anatarajiwa kutii sheria zote za Australia. Baadhi ya mambo ambayo

anakubalika katika nchi nyingine ni kinyume cha sheria katika Australia na huweza

kusababisha adhabu kali.

Kuweza kujua sheria za Australia itakusaidia kuzoea maisha katika jamii ya Australia na

kuepuka kuwa na matatizo.

• Makosa ya jinai

• Vurugu

• Uhasama na vurugu za familia na kushambuliwa kimapenzi

• Umri wa kisheria wa ridhaa

• Haki za watoto

• Ulinzi wa watoto

• Ndoa za kulazimishwa

• Mwanamke afya ya uzazi na haki

• Silaha za moto na visu

• Wanyama na Wanyamapori

• Sigara, kunywa na madawa ya kulevya

• Vikwazo juu ya mmea au mnyama uagizaji

• Sheria nyingine

• Msaada wa kisheria

Makosa ya jinai Uhalifu ni tabia yoyote au kitendo ambacho ni kinyume cha sheria na huweza kusababisha

adhabu.

Makosa makubwa ni mauaji, kushambulia, unyanyasaji wa kijinsia, uharibifu wa mali au wizi,

wizi wa kutumia silaha, kuwa na mahusiano ya kimapenzi na watoto au vijana walio chini ya

umri wa kisheria wa ridhaa, kuendesha gari vibaya, milki, matumizi au uuzaji wa dawa za

kulevya, na udanganyifu. Ni kosa kubwa kuwahonga (kutoa fedha kwa) au jaribio la rushwa

rasmi, kama vile afisa wa polisi au serikali, jimbo au ndani mfanyakazi wa serikali. Sadaka

zawadi au hongo kwa kushawishi maamuzi ya viongozi wa umma ni kinyume cha sheria

nainaweza kutolewa taarifa.

Kumiliki na kubeba silaha, kama vile bunduki, bila leseni ni kinyume cha sheria. Majimbo na

wilaya nyingi zina masharti juu ya kubeba silaha nyingine katika umma, kama vile visu.

Katika hali ya dharura au kama wewe au mtu yuko katika hatari, piga simu 000 na kuomba

"Polisi". Angalia Sura ya 2, Kupata Msaada.

Kama umeona uhalifu au kama una habari ambayo inaweza kusaidia polisi kutatua au kuzuia

uhalifu, unapaswa kuwasiliana na Crime Stoppers katika www.crimestoppers.com.au au piga

1800 333 000. Hautakiwi kutoa jina lako.

Ita 131 450

54

Vurugu Vurugu kuelekea mtu mwingine ni kinyume cha sheria katika Australia na inaonekana kama

uhalifu mkubwa. Mtu anayetenda uhalifu wa kutumia nguvu unaweza kwenda jela, iwe ni

mwanamume au mwanamke.

Huduma mbalimbali zipo za kukusaidia waathirika wa uhalifu au vurugu, ikiwa ni pamoja

vurugu katika nyumba (unyanyasaji wa majumbani na familia).

Vurugu za Familia Majumbani na kushambuliwa kimapenzi Vurugu za majumbanina za familia ni pamoja na tabia au vitisho ambavyo lengo ni kudhibiti

mpenzi au mwanachama mwingine wa familia na kusababisha hofu au kutishia usalama

wao. Vurugu za majumbani na familia ni kinyume cha sheria katika Australia. Ni pamoja na:

• kupiga, kugonga au kuumiza familia au mpenzi

• kukanusha fedha muhimu kwa familia au mpenzi

• kutenga mpenzi na marafiki au familia

• mara kwa mara matusi au kumutukana mpenzi

• kutishia watoto au mnyama.

Unyanyasaji wa kijinsia ni tabia ya ngono kuelekezwa kuelekea mtu mwingine bila ridhaa

yao. Unyanyasaji wa kijinsia ni pamoja na:

• kulazimisha mtu yeyote kufanya ngono au kufanya vitendo vya ngono

• kulazimisha mtu yeyote kuangalia picha za ngono

• kufanya ngono au maonyesho ya vitendo vya ngono na mtoto.

Katika Australia, ni kinyume cha sheria kunyanyasa mtu yeyote kijinsia na kushambulia mtu

yeyote. Mtu anayetenda unyanyasaji wa kijinsia unaweza kwenda jela, iwe ni mwanamume

au mwanamke. Unyanyasaji wa kijinsia baina ya watu katika uhusiano, ndoa au familia pia ni

kinyume cha sheria.

Wanawake wana haki sawa na wanaume. Sheria za Australia huchukulia wanawake na

wanaume kwa usawa. Kila mtu ana haki ya kuishi huru kutokana na vurugu, katika uhusiano

wa furaha na jamii. Wanawake hawatakiwii kukubali kukamatwa vibaya au kuuawa.

Kama wewe au mtu anajua uko katika hatari, piga simu 000 na kuomba "Polisi". Polisi

nchini Australia ina usalama na inaweza kuaminiwa.

Family Safety Pack husaidia kuelewa haki zako na wapi pa kupata msaada kama unahitaji.

Kuna huduma za kitamaduni nyeti za ushauri nasaha katika Australia na zinakubaliwa katika

kuomba msaada. Pakiti inapatikana katika lugha mbalimbali zilizotafsiriwa katika

www.dss.gov.au/family-safety-pack

1800 RESPECT hutoa bure, simu za siri na ushauri nasaha kwenye mtandao na habari.

Washauri watakusikiliza, kujibu maswali na wanaweza kukuelekeza kwa huduma nyingine za

msaada katika eneo lako. Ita 1800 737 732 au nenda www.1800respect.org.au

Ita 131 450

55

MensLine ni huduma ya ushauri nasaha ambayo inasaidia watu wa kusimamia matatizo ya

familia na uhusiano ikiwa ni pamoja na masuala ya vurugu. Simu 1300 789 978 au nenda

www.mensline.org.au

Kama unahitaji mkalimani, pigia Huduma ya Utafsiri na Ukalimani (TIS National) kwa bure

kwenye 131 450. TIS National haitoi ushauri lakini inaweza kukusaidia kuwasiliana na

huduma nyingine.

Mkoa Huduma za vurugu za ndani na familia Simu

National Domestic Violence and Sexual Assault – saaha 24 za msaada ku laini au www.1800respect.org.au

1800 200 526 au 1800 737 732

National Child Abuse Prevention Service – Saaha 24 za msaada kwenye laini au www.childabuseprevention.com.au/reporting-abuse.html

1800 688 009

National Mensline Australia – Saaha 24 za msaada kwenye laini www.mensline.org.au

1300 789 978

National Men’s Referral Service http://mrs.org.au

1300 766 491

ACT Domestic Violence Crisis Line http://dvcs.org.au

02 6280 0900

NSW Domestic Violence Advocacy Service – Sydney Advice Line www.wlsnsw.org.au/legal-services/domestic-violence-legal-service

02 8745 6999

Domestic Violence Advocacy Service – Ita kwa bure inje ya Sydney 1800 810 784

Community Services Domestic Violence Line www.community.nsw.gov.au/parents,-carers-and-families/domestic-and-family-violence/domestic-violence-line

1800 656 463

NT Crisis Line www.ncsmc.org.au/wsas/resources/res_nt.htm

1800 019 116

Domestic Violence Counselling Service www.dawnhouse.org.au/domestic-violence-counselling-service

08 8945 6200

Qld Women’s Help Line www.dvconnect.org/womensline/

1800 811 811

Men’s Help Line www.dvconnect.org/mensline/

1800 600 636

SA Domestic Violence Crisis Services www.sa.gov.au/topics/emergencies-and-safety/safety-at-home-and-in-the-community/domestic-violence

1300 782 200

Domestic Violence Help Line www.1800respect.org.au/common-questions/who-can-i-talk-to-about-domestic-family-violence-or-sexual-assault/south-australia-counselling-services/

1800 800 098

Tas. Family Violence www.dpac.tas.gov.au/safehomessafefamilies

1800 633 937

Response and Referral – huduma za ushauri www.dhhs.tas.gov.au/service_information/children_and_families/family_violence_counselling_and_support_service

1800 608 122

Ita 131 450

56

Mkoa Huduma za vurugu za ndani na familia Simu

Vic. Eastern Domestic Violence Service Jumatatu kufika Ijumaa, 9am to 5pm http://edvos.org.au/what-we-do

03 9322 3555

Immigrant Women’s Domestic Violence Service www.iwss.org.au

1800 755 988

Immigrant Women’s Domestic Violence Service Jumatatu kufika Ijumaa, 9am to 5pm

03 9898 3145

Ushauri na kusaidia www.safesteps.org.au

1800 015 188

Men’s Referral Service, Richmond, Ita kwa bure in Vic. http://mrs.org.au/about

1800 065 973

Men’s Referral Service, Richmond, Jumatatu kufika Ijumaa, 9am to 9pm

03 9428 2899

WA Women’s Domestic Violence Crisis Service www.dcp.wa.gov.au/CrisisAndEmergency/Pages/Women%27s-Domestic-Violence-Helpline.aspx

1800 007 339

Women’s Domestic Violence Crisis Service Inje ya Perth

08 9223 1188

Men’s Domestic Violence Helpline www.dcp.wa.gov.au/CrisisAndEmergency/Pages/Men%27s-Domestic-Violence-Helpline.aspx

1800 000 599

Unaweza kuwa na haja ya msaada wa kisheria ili kukabiliana na masuala ya vurugu za ndani

au familia. Kwa maelezo zaidi angalia mwishoni mwa sura hii.

Umri wa kisheria wa ridhaa Umri wa kisheria wa ridhaa ni umri ambao sheria inasema unaweza kukubaliana (ridhaa)

kufanya ngono na mtu mwingine.

Katika majimbo na wilaya nyingi umri wa kisheria wa ridhaa ni umri wa miaka 16 kwa

wanaume na wanawake. Katika Australia ya Kusini (South Australia) na Tasmania ni umri wa

miaka 17.

Ni kinyume cha sheria kwa watu wazima kufanya ngono na watoto walio chini ya umri wa

ridhaa. Kuna adhabu kubwa kwa mtu yeyote anayevunja sheria hizi, bila kujali kama au

mtoto amekubali. Sheria hizi huwakinga vijana kutokana na unyonyaji wa kingono.

Unaweza kujua zaidi kwa kuzungumza na daktari, au kuwasiliana na kliniki ya afya kuhusu

ngono au kupanga uzazi, ambayo imetajwa katika White Pages.

Ita 131 450

57

Haki za watoto Australia ina dhamira kubwa ya kulinda haki za watoto.

Watoto hulindwa na sheria kutokana na kimwili, kijinsia na kihisia, kupuuzwa na vurugu,

nyumbani na shuleni. Mipango ya kuridhisha lazima ifanyike kwa ajili ya usimamizi na

uangalizi wa watoto. Nidhamu ya kimwili kama vile kupiga ni tamaa, na kama inasababisha

madhara makubwa, ni kinyume cha sheria. Nidhamu ya kimwili hairuhusiwi katika shule.

Katika Australia, baadhi ya watu, kama madaktari na walimu, wanatakiwa kutoa taarifa kwa

mamlaka za jimbo na wilaya juu ya ulinzi wa watoto kama wana wasiwasi kwamba mtoto

anateshwa.

Ulinzi wa watoto Pale ambapo mazoezi yanaleta madhara au ni uwezekano wa kuleta madhara kwa mtoto au

kijana, Huduma za ulinzi wa watoto zinaweza kuhusika ili kuhakikisha usalama wa watoto na

ustawi. Kama wewe au mtu anajua mahitaji ya ulinzi na vurugu au dhuluma, unapaswa

kuwasiliana na polisi au huduma za ulinzi wa mtoto.

Kwa habari zaidi:

Eneo Mashirika na tovuti kuhusu ulinzi wa watoto Simu huduma ya masaha 24

National Child Abuse Prevention Services www.childabuseprevention.com.au/reporting-abuse.html

1800 688 009

ACT ACT Government Community Services www.communityservices.act.gov.au/ocyfs

1300 556 729

NSW Community Services Helpline www.community.nsw.gov.au/preventing-child-abuse-and-neglect

132 111

NT Department of Children and Families https://nt.gov.au/law/crime/report-child-abuse

1800 700 250

Qld Department of Communities, Child Safety and Disability Services www.communities.qld.gov.au/childsafety/child-safety-services

1800 811 810

SA Department for Education and Child Development www.families.sa.gov.au/pages/protectingchildren/HowToNotify

131 478

Tas. Department of Health and Human Services Hotline www.dhhs.tas.gov.au/children/child_protection_services

1300 737 639

Vic. Department of Human Services – Child Protection www.dhs.vic.gov.au/for-individuals/children,-families-and-young-people/child-protection

131 278

WA Department for Child Protection and Family Support www.dcp.wa.gov.au/pages/home.aspx

1800 199 008

Ita 131 450

58

Ndoa za kulazimishwa Kila mtu katika Australia ana huru kuchagua kama ataoa. Kulazimisha mtu yeyote kuolewa ni

uhalifu katika Australia. Ndoa za kulazimishwa ni wakati mtu anapofanya ndoa bila uhuru wa

kitendo hicho kikamilifu, kwa sababu wao wameweza kutishiwa, kulazimishwa au

udanganyifu.

Hakuna mtu anaruhusiwa kushinikiza kimwili, kihisia, au kisaikolojia mtu yeyote kuolewa.

Haijalishi ni dini gani au kabila ya mtu, jinsia zao au mwelekeo wa kijinsia au umri

gani walionao.

Pia ni kinyume cha sheria kuchukua au kutuma mtu kwenda nchi nyingine kwa madhumuni

ya kuwalazimisha kuolewa, au kuwa na mtu mwingine kuandaa hivyo.

Watoto chini ya miaka 16 hawaruhusiwi kuoa. Watu kati ya 16 na 18 umri wa miaka

wanaweza tu kuolewa na idhini ya mzazi na kwa amri ya mahakama ya Australia kutoka kwa

jaji au hakimu kuidhinisha ndoa.

Ndoa za kupangwa za kisheria katika Australia. Pande zote mbili lazima zitoe idhini.

Ili kujifunza zaidi kuhusu ndoa za kulazimishwa na jinsi gani unaweza kujikinga na wengine

wakati unatafuta msaada, nenda www.ag.gov.au/forcedmarriage

Family Safety Pack (www.dss.gov.au/family-safety-pack) pamoja na karatasi ya ukweli juu ya

ndoa za kulazimishwa na ndoa za mapema.

Kama unafikiri kwamba mtu yuko katika, au ni katika hatari ya, ndoa za kulazimishwa,

wasiliana na Australia Federal Police kwenye 131 237.

Mashirika yafuatayo yanaweza pia kuwa na uwezo wa kusaidia:

Mkoa Shirika na tovuti Simu

National National Sexual Assault, Domestic and Family Violence Counselling Service www.1800respect.org.au

1800 737 732

National Family Law Information http://www.familycourt.gov.au/wps/wcm/connect/fcoaweb/family-law-matters/getting-help/migrants-refugees-language-support

1300 352 000

National / NSW

Anti-Slavery Australia www.antislavery.org.au

02 9514 9662

National / NSW

My Blue Sky www.mybluesky.org.au

02 9515 8815 au 0481 070 844 (text)

Vic. Australian Muslim Women’s Centre for Human Rights www.ausmuslimwomenscentre.org.au

03 9481 3000

Ita 131 450

59

Afya ya kike ya uzazi na haki Mazoezi ya ukeketaji au kukata (FGM/C) ni kinyume cha sheria katika Australia.

FGM/C ni pamoja na utaratibu wowote ambao unahusisha sehemu au jumla ya kuondolewa

sehemu za uzazi nje wa kike, au maumivu mengine kwa vyombo vya ukeketaji, ambavyo

hufanya kazi kwa sababu zisizo za matibabu.

Pia ni kinyume cha sheria kuchukua au kutuma mtu kwenda nchi nyingine kufanya FGM/C

juu ya mtu, au kuwa na mtu mwingine kuandaa hii.

FGM/C wanaweza kuwa na madhara makubwa na ya muda mrefu. Wanawake na wasichana

kuwasili Australia wanaweza kuwa na matatizo ya afya kutokana na mazoezi.

Huduma za wataalamu hapa chini zinaweza kusaidia:

Mkoa Huduma za kike kuhusu haki ya uzazi Simu

National National Education Toolkit for FGM/C in Australia www.netfa.com.au

ACT Sexual Health and Family Planning www.shfpact.org.au

02 6247 3077

Women’s Health Service www.health.act.gov.au/our-services/women-youth-and-children/womens-health-service

02 6205 1078

NSW Women’s Information and Referral Service www.women.nsw.gov.au

1800 817 227

Education Program on FGM www.dhi.health.nsw.gov.au/NSW-Education-Program-on-Female-Genital-Mutilation/NSW-Education-Program-on-Female-Genital-Mutilation/default.aspx

02 9840 3877

NT

Sexual Assault Referral Centre www.health.nt.gov.au/sexual_assault_services Darwin Alice Springs

08 8922 6472 08 8955 4500

Family Planning Welfare Association www.fpwnt.com.au

08 8948 0144

Qld Family Planning Queensland (True) www.fpq.com.au or www.true.org.au

07 3250 0240

Multicultural Women’s Health – FGM www.true.org.au/resources/resources-overview/multicultural-womens-health-female-genital-mutilation-fgm

07 3250 0240

SA Women’s Information Service www.wis.sa.gov.au

1800 188 158

Women’s Health Service www.whs.sa.gov.au

08 8444 0700

Tas. Red Cross - Bicultural Community Health Program www.redcross.org.au/bi-cultural-health.aspx

Ita 131 450

60

Mkoa Huduma za kike kuhusu haki ya uzazi Simu

Child protection service www.dhhs.tas.gov.au/children/child_protection_services

1300 737 639

Tasmania police www.police.tas.gov.au

131 444

Crime stoppers http://crimestopperstas.com.au

1800 333 000

Vic. Royal Women's Hospital https://www.thewomens.org.au/health-information/ Ita kwa bure inje ya mji

03 8345 3058 1800 442 007

South Eastern Centre Against Sexual Assault www.secasa.com.au Kuita kwa Bure- Masaha 24 Mgogoro

1800 806 292 03 9594 2289

Australian Muslim Women’s Centre for Human Rights http://ausmuslimwomenscentre.org.au/2014/a-guide-for-responsible-reporting-on-female-genital-cutting

03 9481 3000

WA

Women’s Information Service www.communities.wa.gov.au/communities-in-focus/women/womens-information-service/Pages/default.aspx Ita kwa bure: Jumatatu hadi Ijumaa, 09:00-04:00

1800 199 174

WA Health, FGM Program www.kemh.health.wa.gov.au/health_professionals/WHCSP/gbv.php

08 9340 1557

Silaha za moto na visu Silaha kama vile visu au bunduki ni kinyume cha sheria katika Australia. Lazima uwe na

leseni ya kufanya au kumiliki bunduki.

Kuna vizuizi vyaumri fulani katika matumizi ya bunduki na uuzaji wa bunduki au visu kwa

watoto. Kila jimbo na wilaya ina mipangilio mbalimbali na sheria kuhusu matumizi ya bunduki

na umiliki.

Wanyama na Wanyamapori Uwindaji wa wanyama wa asili na uwindaji wa mnyama yeyote katika hifadhi ya taifa wengine

asili kwa ujumla hairuhusiwi.

Sheria za uwindaji na uvuvi hutofautiana kati ya majimbo na wilaya na unapaswa kuangalia

nini inatumika kwa eneo lako. Unaweza kuwa na uwezo wa kuwinda wanyama wa ndani

katika baadhi ya mikoa. Unaweza kuwa na leseni au kibali au kulipa ada ya kuwinda, na

silaha yoyote utatumia unahitaji kuwa na leseni.

Uvuvi wa kujifurahisha katika bahari au katika mito inaweza kuruhusiwa, kwa kawaida ukiwa

na kibali au leseni. Kwa ujumla kuna mipaka na ukubwa na idadi ya samaki unazoweza

kukamata.

Ita 131 450

61

Australia ina sheria za kulinda wanyama kutokana na ukatili na kutelekezwa. Watu

wanaowatendea vibaya wanyama na ndege wanaweza kutozwa faini au kufungwa jela au

vyote viwili. Sheria za mitaa zinaruhusu wanyama kuadhimishwa nyumbani lakini kwa ujumla

unahitaji leseni maalumu kutunza wanyama wa Australia asili.

Ni haramu kuua wanyama katika yadi ya nyuma.

Angalia pia Sura ya 12, Civic Ushiriki

Kuvuta sigara, kunywa na madawa ya kulevya Sigara ni hatari kwa afya, na moja ya sababu kubwa ya vifo na maradhi katika Australia.

Habari kuhusu tumbaku na jinsi ya kuacha sigara inapatikana kutoka kwa wataalamu wa afya

kama vile madaktari na wafamasia. Taarifa pia inapatikana kutoka huduma kama vile Quitline

kwenye 13 7848 (13 Quit), au www.quitnow.gov.au

Sigara hairuhusiwi katika magari ambapo watoto waliopo na katika maeneo mengi ya umma

ikiwa ni pamoja na ofisi, maeneo ya kazi, vituo vya ununuzi, hospitali, vituo vya afya, kumbi

za burudani na migahawa.

Pia ni kinyume cha sheria kuuza au usambazaji wa bidhaa ya tumbaku kwa mtu chini ya umri

wa miaka 18.

Kunywa pombe ni halali katika Australia, lakini tu katika baadhi ya maeneo kwa nyakati

fulani. Miongozo kwa ajili ya kunywa pombe inapendekezwa kunywa vinywaji si zaidi ya mbili

kiwango cha juu kwa siku yoyote.

Ni kinyume cha sheria kwa mtu yeyote kuuza au kusambaza pombe kwa watoto. Ni kinyume

cha sheria kwa mtu ambaye chini ya miaka 18 kunywa pombe isipokuwa juu ya mali binafsi,

kama vile nyumba ya kibinafsi. Kunywa pombe pia ni marufuku katika maeneo mengi

ya umma.

Australia ina sheria ya kuzuia watu kuwa, kuuza au kutumia baadhi ya dawa. Kuvunja sheria

za madawa ya kulevya unaweza kusababisha adhabu kali, ikiwa ni pamoja faini na kifungo.

Sheria ya kulevya katika Australia hutofautisha kati ya wale wanaotumia dawa za kulevya na

wale ambao kufanya biashara ya kusambaza, kuzalisha au kuuza hivyo.

Kuendesha gari chini ya hamasa ya madawa ya kulevya au pombe ni haramu. Kama

ukiendesha gari baada ya kutumia madawa ya kulevya au kunywa pombe, unaweza

kupoteza leseni yako ya udereva, kutozwa faini, kwenda jela au kupatwa na adhabu zote

hizi. Angalia pia Sura ya 8, Usafiri

Kama wewe au mtu anajua kuna matatizo na dawa za kulevya au kunywa pombe, zungumza

na daktari wako, utumishi wako wa afya ya jamii za mitaa au pombe au laini ya madawa ya

kulevyaipo katika jimbo au wilaya yako:

Ita 131 450

62

Jimbo au Wilaya Simu kuhusu Huduma za Pombe na Madawa

ACT 02 6207 9977

NSW 02 9361 8000 (Sydney) 1800 422 599 (NSW nchini)

NT 08 8922 8399 (Darwin) 08 8951 7580 (Kati ya Australia) 1800 131 350 (Wilaya yote)

Qld 1800 177 833

SA 1300 131 340

Vic. 1800 888 236

Tas. 1800 811 994

WA 08 9442 5000 (Perth) 1800 198 024 (WA nchini)

Kwa habari zaidi:

Shirika au kampeni Tovuti

National Tobacco Campaign www.quitnow.gov.au

Department of Health www.alcohol.gov.au/

National Drugs Campaign www.drugs.health.gov.au/

Australian Drug Information Network www.adin.com.au/content.asp?Document_ID=38

Vikwazo juu ya uingizaji mmea au mnyama Kama ukinunua bidhaa kwenye mtandao, au kusafiri kwenda au kutoka Australia, kuna

sheria juu ya mimea na wanyama unayoweza kununua au kuleta. Nenda

www.environment.gov.au/biodiversity/wildlife-trade/travellers-shoppers

Ili kuangalia kama mizigo yako inavunja sheria za wanyamapori, Nenda

www.environment.gov.au/biodiversity/wildlife-trade/travellers-shoppers/tourist-souvenirs

Pia kuna sheria juu ya mimea na wanyama inayoweza kusafirishwa ndani ya Australia. Kama

mpango wa kusafiri ndani ya Australia, nenda www.quarantinedomestic.gov.au/ kuangalia

mahitaji kwa ajili ya kusafirisha vitu katikaeneo lako.

Sheria nyingine Hakuna hukumu ya kifo katika Australia.

Kuna sheria dhidi ya takataka, na kuchafua au kutupa taka bila idhini au kufanya kelele

nyingi.

Ita 131 450

63

Migogoro na majirani Maeneo mengi ya mgogoro kati ya majirani pia yanahusiana na sheria. Kuna huduma ya

utatuzi na upatanishi ambayo inaweza kukusaidia kutatua matatizo haya kama njia mbadala

ya kwenda mahakamani.

Kwa habari zaidi:

Jimbo au Wilaya

Huduma Tovuti

ACT Conflict Resolution Service www.crs.org.au/pdf/Healthy_neighbourhoods_brochure.pdf

NSW Information about the law in NSW www.legalanswers.sl.nsw.gov.au/guides/neighbours/

NT Community Justice Centre www.cjc.nt.gov.au/

Qld Queensland Government www.qld.gov.au/law/housing-and-neighbours/

SA Legal Services Commission of SA www.lawhandbook.sa.gov.au/ch31s01.php

Tas. Hobart Community Legal Service www.hobartlegal.org.au/tasmanian-law-handbook/community-and-environment/neighbourhood-disputes/introduction

Vic. Victoria Legal Aid www.legalaid.vic.gov.au/find-legal-answers/disputes-with-neighbours

WA Legal Aid WA www.legalaid.wa.gov.au/InformationAboutTheLaw/Homes/neighbours/Pages/NeighboursCommonProblems.aspx

Angalia pia Sura ya 12, Ushiriki wa Raia

Msaada wa kisheria Majimbo na wilaya yote yana mashirika ambayo yanajulisha watu haki zao za kisheria na

majukumu, na kuboresha upatikanaji wa mfumo wa sheria.

Mashirika ya Legal Aid yanatoa ushauri wa kisheria na msaada kwa wateja na haki juu ya

masuala ya uhalifu, kuvunjika kwa familia, vurugu za familia, uhamiaji, afya ya akili, usalama

wa jamii, madeni na makosa ya usalama wa barabarani:

Ita 131 450

64

Jimbo au Wilaya

Shirika za msaada wa kisheria Simu Tovuti

ACT Legal Aid ACT 1300 654 314 www.legalaidact.org.au/

NSW Legal Aid NSW 1300 888 529 www.legalaid.nsw.gov.au/

NT Northern Territory Legal Aid Commission 1800 019 343 www.nt.gov.au/ntlac

Qld Legal Aid Queensland 1300 651 188 www.legalaid.qld.gov.au/

SA Legal Services Commission of South

Australia 1300 366 424 www.lsc.sa.gov.au/

Tas. Legal Aid Commission of Tasmania 1300 366 611 www.legalaid.tas.gov.au/

Vic. Victoria Legal Aid 1300 792 387 www.legalaid.vic.gov.au/

WA Legal Aid Western Australia 1300 650 579 www.legalaid.wa.gov.au/

Vituo vya jumuiya za kisheria hutoa ushauri wa kisheria na msaada na aina ya mambo.

Baadhi ya madarasa ya kutoa jamii ambapo unaweza kujifunza zaidi kuhusu haki zako za

kisheria na majukumu.

Mashirika za sharia za kimataifa Tovuti

National Association of Community Legal Centres www.naclc.org.au/

Children’s and Youth Law Centre www.lawstuff.org.au/

Women’s Legal Services www.wlsa.org.au/

Ita 131 450

65

7 Makazi

Katika sehemu hii Makazi katika Australia yanaweza kuwa vigumu kupata na kodi inaweza kuwa ghalama

kubwa. Inaweza kuwa vigumu hasa kwa familia kubwa kupata malazi ya mda mrefu kwamba

inafaa mahitaji yao yote. Unaweza kutakiwa kufanya maelewano na kuchukua nyumba

ambayo inapatikana.

• Malazi ya muda mfupi

• Kukodisha nyumba au iliyoshikana ya kibinafsi

• Msaada wa nyumba

• Haki na wajibu wapangaji

• Kununua nyumba au gorofa

• Huduma muhimu za kaya

• Mkusanyiko wa takataka wa Kaya na kusindika

• Barua

Muda mfupi wa malazi Uchaguzi wa nyumba za muda mfupi unaweza kuzingatia wakati wa kwanza wa kufika ni

pamoja:

• Hosteli na viwango vya punguzo ya hoteli.

• Kama unasoma katika Australia, unaweza kuwa na uwezo wa kupata nyumba za

muda za mwanafunzi wakati unazoea. Kuzungumza na wafanyakazi wa msaada wa

kimataifa wa taasisi yako au kuangalia tovuti yao kwa maelezo. Kwa chaguzi za

malazi kwa wanafunzi wa kimataifa, nenda www.studyinaustralia.gov.au/global/live-in-

australia/accommodation

• Kwa ajili ya wazo la gharama za mwanafunzi wa ngazi ya maisha katika Australia,

nenda www.studyinaustralia.gov.au/global/live-in-australia/living-costs

Kukodisha nyumba au nyumba iliyoshikana ya kibinafsi Kukodisha nyumba au iliyoshikana kwa kawaida hufanyika kupitia kwa mawakala wa nyumba

isiyohamishika ambao hutenda kwa niaba ya wamiliki wa nyumbai. Unaweza pia kukodi moja

kwa moja kutoka kwa mwenye nyumba binafsi. Nyumba za kukodisha hutangazwa kwenye

mtandao na katika magazeti katika 'kukodi (to let)' na sehemu ambao 'nyumba ziko wazi

(accommodation vacant)'. Unaweza pia kutembelea ofisi ya kukodisha na kuuliza kuona

orodha yao ya nyumba ambazo ziko wazi za kukodisha.

Ita 131 450

66

'Mkataba (Lease)' au 'mkataba wa upangaji (residential tenancy agreement)' ni wa kisheria

ulioandikwa kati ya mpangaji na mwenye nyumba. Ni kawaida kukodi kwa kipindi cha miezi

sita au kumi na mbili, ingawa una haki ya kujadili kipindi cha muda kabla ya kusaini.

Unaweza kuwa na uwezo wa kupata upya mkataba mwishoni mwa kipindi. Kuwa na mkataba

wa maandishi ina maana suala la kukodisha ni makubaliano ya mapema, kama vile gharama

ya kodi, wakati ni lazima kulipwa, ambao hulipia huduma (kama vile umeme, maji, gesi,

ukusanyaji takataka na huduma nyingine), mzunguko wa ukaguzi, inaweza kuwa kama

wanyama wanaruhusiwa na kwa muda gani unaweza kukaa katika nyumba.

Usijiaminishe kukodisha kwa muda mrefu zaidi yaa uwezo wa kukaa, kunaweza kuwa

gharama kubwa kama ukiondoka kabla ya mwisho wa kipindi mlichokubaliana (inayojulikana

kama "kuvunja mkataba" ("breaking a lease").

Wakati wa mwanzo wa upangaji utatakiwa kwa kawaida kulipa kodi ya mwezi mmoja

mapema, na dhamana ya kukodisha. Dhamana hulipwa kwa mwenye nyumba. Kiasi

kinatofautiana katika majimbo na wilaya mbalimbali. Mwenye nyumba au ofisi ya wakala wa

kukodisha isiyohamishika lazima nyumba ya kulala wageni uhusiano wako pamoja na

mamlaka kuwajibika kwa vifungo vya makazi ya upangaji katika jimbo au wilaya yako.

Ukiacha nyumba, dhamana itarejeshwa kwako kama hakuna kodi unayodaiwa kama unacha

nyumba iko safi na haikuharibika.

Kabla ya kuingia, hali ya nyumba na uharibifu wowote unapashwa kuandika kwenye

kumbukumbu katika hati iitwayo 'ripoti ya hali (condition report)'. Hii inakamilisha nawewe na

mwenye nyumba au wakala wakoo wa nyumba isiyohamishika na husaidia kuepuka mizozo

unapohama. Unapaswa kuripoti uharibifu wowote kwa mwenye nyumba, na kupata ruhusa

kabla ya kufanya mabadiliko yoyote ya nyumba. Wamiliki wa nyumba kwa kawaida

huwajibika kwa ajili ya kufanya matengenezo.

Usisaini mkataba isipokuwa kama umekaguwa nyumba na kuelewa sheria na masharti katika

hati, kama inakuwa kisheria baada ya wewe kusaini.

Huruhusiwi kukodisha kwa mtu mwingine nyumba (yaani, kodi kwa mtu mwingine ambaye

hayuko kwenye mkataba wa kukodisha) wala kuwa na wageni wa muda mrefu, kama hii

inaweza kisichozidi kikomo kisheria juu ya idadi ya wakazi. Wageni wa muda mfupi kwa

ujumla huruhusiwa.

Kama unakusudia kuhamia nje, lazima kutoa taarifa za kutosha kwa mwenye nyumba yako

(kwa ujumla chini ya wiki nne au kama inavyoelezwa katika mkataba wako).

Msaada wa nyumba Watu ambao wana kipato cha chini wanastahiki nyumba ya muda, au msaada wa kifedha

kutoka kwa serikali kwa ajili ya kusaidia kulipa dhamana ya kodi na kodi ya mwezi wa

kwanza mapema.

Rent Assistance ni malipo ya serikali kuwasaidia watu juu ya kipato cha chini kulipa kodi zao

(www.humanservices.gov.au/ rentassistance).

Ita 131 450

67

Nyumba za umma Ukipokea malipo ya Centrelink au uko kwenye kipato cha chini unaweza kuomba kodi ya

nyumba ya umma, ambayo inamilikiwa na serikali.

Kama unaishi katika nyumba ya umma utalipa kodi kwa kiwango ruzuku, ambayo ni chini ya

kukodisha.

Muda wa kusubiri nyumba ya umma inatofautiana kulingana na ambapo unataka kuishi,

ukubwa wa familia na uharaka wa nyumba unaohitaji. Vipindi cha kusubiri kinaweza kuwa

kwa muda mrefu sana.

Kwa habari zaidi:

Jimbo au Wilaya

Mamlaka ya makazi Simu Tovuti

ACT Housing and Community Services

133 427 www.communityservices.act.gov.au/hcs

NSW Housing NSW 1300 468 746 www.housing.nsw.gov.au

NT Department of Housing 08 8999 8814 https://nt.gov.au/property/public-housing

Qld Department of Housing and Public Works

13 74 68 www.qld.gov.au/housing/public-community-housing

SA Housing SA 131 299 www.housing.sa.gov.au

Tas. Housing Tasmania 1300 135 513 www.dhhs.tas.gov.au/housing

Vic. Office of Housing 1300 650 172 www.housing.vic.gov.au/public-housing

WA Department of Housing 1800 093 325 www.housing.wa.gov.au

Msaada wa nyumba kwa wasiokuwa na makazi Kama huna nyumba, au katika hatari ya kutokuwa na makazi, huduma za hapa chini

zinaweza kukusaidia kupata makazi ya dharura au kutoa marejeo.

Ita 131 450

68

Mkoa Huduma na tovuti Simu

National Homelessness Australia www.homelessnessaustralia.org.au/index.php/are-you-homeless

02 6247 7744

ACT FirstPoint www.firstpoint.org.au

1800 176 468

NSW Link2Home www.facs.nsw.gov.au/about_us/news/link2home

1800 152 152

NT ShelterMe www.shelterme.org.au

Qld Homeless Hotline www.qld.gov.au/housing/emergency-temporary-accommodation/homeless-persons-information-qld/

1800 474 753

SA

Help in Crisis Situations www.sa.gov.au/topics/housing-property-and-land/housing/emergency-shelter-and-homelessness/accessing-services

1800 003 308

Tas. Housing Connect www.dhhs.tas.gov.au/housing/housing_connect

1800 800 588

Vic. Crisis and emergency accommodation www.housing.vic.gov.au/crisis-and-emergency-accommodation

1800 825 955

WA Homelessness Advisory Service www.housing.wa.gov.au/housingoptions/homelessadvisoryservice

1800 065 892

Haki na wajibu wa wapangaji’ Majimbo na wilaya na mamlaka za serikali ambazo hutoa ushauri kwa wapangaji juu ya haki

na wajibu wao, mara nyingi katika lugha kadhaa:

Jimbo au Wilaya

Mkazi na mamlaka ya biashara sahihi Simu

ACT Access Canberra www.accesscanberra.act.gov.au/app/answers/service/images/favicon.ico

13 22 81

NSW NSW Fair Trading www.fairtrading.nsw.gov.au/ftw/Tenants_and_home_owners/Renting_a_home.page

13 32 20

NT Consumer Affairs www.consumeraffairs.nt.gov.au/ForConsumers/ResidentialTenencies

1800 019 319

Qld Residential Tenancies Authority www.rta.qld.gov.au/

1300 366 311

SA Consumer and Business Services www.sa.gov.au/topics/housing-property-and-land/housing/renting-and-letting/renting-privately

131 882

Tas. Consumer Affairs and Fair Trading www.consumer.tas.gov.au/renting

1300 654 499

Vic. Consumer Affairs Victoria www.consumer.vic.gov.au/housing-and-accommodation/renting/during-a-lease-or-residency/rent-and-other-payments/rent-receipts

1300 558 181

WA Department of Commerce www.commerce.wa.gov.au/publications/tenant-guide-renting-home-wa

1300 304 054

Ita 131 450

69

Pia kuna mashirika yasiyo ya serikali ambayo yanatoa ushauri kwa wapangaji:

Jimbo au Wilaya

Tovuti ya wapangaji Simu Tovuti

ACT Tenants’ Union ACT 02 6247 2011 www.tenantsact.org.au/contactUs/Tenants-Advice-Service

NSW Tenants NSW www.tenants.org.au

NT NT Tenants’ Advice Service 1800 812 953 www.dcls.org.au/legal-and-advocacy-services/tenants-advice

Qld Tenants Queensland 1300 744 263 http://tenantsqld.org.au/info-for-tenants

SA Tenants Information and Advisory Service

1800 060 462 www.syc.net.au/tias/overview

Tas. Tenants Union of Tasmania 1300 652 641 www.tutas.org.au

Vic. Tenants Union of Victoria 03 9416 2577 www.tuv.org.au

WA Tenancy WA Ita kwa bure inje ya mji

08 9221 0088 1800 621 888

www.tenancywa.org.au

National Real Estate Institute of Australia https://reia.asn.au/consumers/renting-or-leasing-a-property

Kununua nyumba au iliyoshikana Nyumba au zilizoshikana za kuuza kwa kawaida hutangazwa katika gazeti au kwenye

mtandao. Mashirika ya kukodisha yanaorodhesha nyumba kwa ajili ya kuuza. Kama wewe

unanunua nyumba kwa mara ya kwanza katika Australia unaweza kustahili kwenye jimbo au

wilaya ya serikali ruzuku ya mmiliki wa nyumba ya kwanza (tazama www.firsthome.gov.au).

Kama wewe si mkazi wa kudumu wa Australia, unahitaji idhini ya uwekezaji wa kigeni

kununua nyumba (tazama www.firb.gov.au/real-estate).

Kama unahitaji kukopa pesa ya kununua nyumba, wasiliana na benki yako au taasisi

nyingine za kifedha. Katika Australia, wakati wa kununua nyumba, kwa kawaida watu

hutumia wakili au viunganishi kusimamia manunuzi. Usisaini mkataba wowote isipokuwa

umeelewa masharti yote na hali.

Kwa habari zaidi kuhusu kununua nyumba, nenda kwenye www.australia.gov.au/information-

and-services/family-and-community/housing-and-property

Huduma muhimu za kaya Kama wewe unakodi au kununua, utakuwa na haja ya kuwa na huduma za nyumbani kama

vile maji, umeme na gesi kushikamana na nyumba. Watoa huduma wanaweza kuwa na

vyombo vya serikali au makampuni binafsi, kutegemea na eneo lako - kuangalia saraka

ya simu.

Utakuwa kwa ujumla kuwapa watoa huduma ilani ya siku chache kabla ya kuhamia katika

nyumba mpya.

Ita 131 450

70

Kabla ya kusaini mkataba kwa ajili ya huduma za nyumba, hakikisha kwamba unahitaji iyo

huduma. Kwa mfano, usisaini mkataba wa miaka mitatu kwa ajili ya usambazaji wa umeme

kama wewe unaishi katika makazi ya muda. Ni muhimu kuelewa sheria na masharti ya

mikataba na wauzaji kabla ya kusaini mkataba. Mwongozo wa msaada wa kusimamia

huduma za nishati nyumbani inapatikana katika www.accc.gov.au/publications/managing-

energy-services-at-home Australian Energy Regulator pia hutoa habari zaidi katika

www.aer.gov.au/consumers/aer-resources

Kampuni itakutumia bili mara kwa mara kwa gharama za huduma zao. Wasiliana nao mara

moja kama wewe umeshindwa kulipa bili kwa wakati unaotakiwa, au kama unataka

mabadiliko ya mipango yako.

Wasambazaji wako wanaweza kukusaidia kama una ugumu kulipa bili yako na unaweza

kuepuka kukatiwa huduma yako.

Umeme na gesi Kwa habari, ikiwa ni pamoja na video, kwa kukusaidia kuchagua umeme na gesi

wasambazaji na kujua haki yako, tembelea tovuti ya Serikali ya Australia Energy Made Easy

katika www.energymadeeasy.gov.au/

Wakati unachagua wasambazaji kumbuka kuangalia:

• Muda wa mkataba

• iwapo kuna ada kujiunga na huduma au kama wewe unataka kutoka mapema

• Wasambazaji kuwa wanajua kama unapata punguzo au msaada wa kipato.

Tovuti Energy Made Easy pia ina ukweli katika baadhi ya lugha tofauti

(www.energymadeeasy.gov.au/publications-0) na orodha ya Ombudsmen ya umeme

(www.energymadeeasy.gov.au/useful-contacts) kuwasiliana kama huwezi kutatua tatizo na

mtoaji wa umeme wako au muuzaji wa gesi.

Centrepay Centrepay ni njia hiari ya kulipa bili ambayo ni bure kwa wateja wa Centrelink (nenda kwenye

www.humanservices.gov.au/customer/services/centrelink/centrepay). Unaweza kutumia

Centrepay kupanga makato mara kwa mara kutoka malipo yako Centrelink kulipa bili yako,

gharama na gharama za kaya kama vile kodi, gesi, umeme, maji na simu. Unaweza kuanza

au kubadilisha punguzo wakati wowote. Njia ya haraka ya kufanya hivyo ni kwenye mtandao

kutumia akaunti yako ya Centrelink kupitia myGov katika www.my.gov.au

Simu na interneti Katika Australia, simu ya mkononi zijulikanazo kama 'Simu za Mkono' na simu za nyumbani

zinazojulikana kama 'simu ya mezani' au 'landlines'.

Mikataba kwa ajili ya huduma hizi mara nyingi huitwa 'mipango' (‘plans’). Kulinganisha

huduma ya simu na internet, unaweza kutafuta kwenye mtandao kwa kuingia maneno kama

vile 'mpango wa simu ya mkononi,' mpango wa simu za mezani 'na' mpango wa internet '.

Ita 131 450

71

Kuangalia hali kwa makini na kampuni na kusoma hati zao za muda aitwaye Taarifa ya

Muhtasari muhimu kabla ya kusaini mkataba.

Hizi ni baadhi ya vipengele vya kawaida vya mikataba ya simu na internet ya Australia:

• Huduma za kawaida zinahitaji ada ili zitumike.

• Unaweza kuingia mwaka mmoja au mkataba wa miaka miwili.

• Huduma nyingi za simu za mkononi ni pamoja na kiasi unachotunia kila mwezi kwa

ajili ya broadband ya simu na unaweza kuwa unalipa zaidi kama ukizidisha kiasi.

• Huduma nyingi ni pamoja na kutumia usimamizi - SMS au barua pepe taarifa yenu

kama unazidisha 50%, 85% au 100% ya kiasi cha kila mwezi.

• Unaweza kuchagua huduma za kulipia kabla (kulipa kabla ya kutumia) au huduma

baada ya kulipwa (mtoaji atakutumia muswada mara kwa mara).

Ukipokea bili ya simu au internet huo na huwezi kulipa kutokana na tarehe, unapaswa

kuwasiliana na kampuni.

Kupiga simu kwa nchi nyingine mara nyingi haijumuishwi katika kiasi cha kila mwezi kwenye

mpango wa simu. Simu hizi zinaweza kuwa ghali. Unaweza kufuatilia jinsi yakuita nje ya nchi

kwa makini au kutumia kabla ya kadi ya kulipwa (inapatikana kutoka maduka ya kisasa).

Kama unataka kuunganisha interneti kwenye nyumba yako au kupata unganisho kupitia kifaa

cha wireless, unahitaji kuingia mkataba na mtoa huduma wa interneti. Kabla ya kusaini

mkataba wowote, kuwa una uhakika kwamba unaweza kumudu kulipia huduma na

unaendana na mahitaji wako. Unaweza pia kununua uhusiano kabla ya kulipa interneti

ya wireless.

Kuna idadi ya mipango inayotoa bure au bei nafuu ya intaneti na mafunzo. Kwa mfano,

maktaba za umma na halmashauri za mitaa zinaweza kutoa bure intaneti.

Ni lazima kutumia makampuni ya simu na intaneti makampuni ambayo ni mpango wa

Telecommunications Industry Ombudsman (TIO) (waliotajwa katika

www.tio.com.au/members/members-listing).

Kama kitu fulani kinaenda vibaya na simu au huduma ya intaneti yako huduma na kampuni

yako haiwezi kusuluhisha hilo, unaweza kufanya malalamiko kwa bure kwa TIO kwa kupiga

simu 1800 062 058 au kwenda www.tio.com.au/making-a-complaint

Ukusanyaji wa takataka na kusindika katika majumba Serikali za Mitaa kwa kawaida zinaweza kufanya ukusanyaji wa taka. Kwa kawaida kuna

mapipa tofauti kwa ajili ya kaya ya takataka na vilivyokwisha tumika kama vile chupa,

makopo, karatasi, kadi.

Ili kuangalia siku ukusanyaji, wasiliana na halmashauri yako au kuuliza jirani yako. Angalia

pia Sura ya 12, Civic Ushiriki.

Ita 131 450

72

Barua Unaweza kutuma barua na vifurushi kupitia masanduku ya Australia Post au ofisi. Mihuri ya

barua za nje ya nchi na gharama za zaidi ya barua pepe ya Australia. Australia Post pia

hutoa huduma nyingine muhimu, kama vile kulipa bili na kuchukua picha za pasipoti (tazama

www.auspost.com.au).

Kama unahama nyumba, unaweza kuomba barua zako kuelekezwa kwenye anwani yako

mpya (nenda www.auspost.com.au/parcels-mail/redirecting-your-mail.html). Unaweza

kustahili kwa makubaliano juu ya gharama. Australia Post wanaweza kukuleta kwenye

anwani yako mpya kwa mashirika mengine.

Ita 131 450

73

8 Usafiri

Katika sehemu hii Australia ni nchi kubwa na ina jiji na miji iliyotengwa kwa umbali mrefu. Kuna njia nyingi za

usafiri kwa kusafiri katika mji au nchi nzima.

• Usafiri wa umma

• Huduma ya taksi

• Kuendesha baiskeli

• Kutembea na miguu

• Magari binafsi

Usafiri wa umma Usafiri wa umma katika Australia ni pamoja na mabasi, treni, tram na maboti. Unahitaji kulipa

nauli au kununua tiketi ili kupata huduma zaidi. Punguzo kwa kawaida inapatikana kwa

wanafunzi, wazee na wamiliki wa Health Care Card. Tiketi ya wiki au ya kila mwezi kwa

kawaida ya bei nafuu kuliko ya kila siku au tiketi ya safari ya mara moja.

Habari na ratiba zinapatikana kutoka halmashauri za serikali za mitaa na vituo vya wageni,

kwenye, vituo vya reli, maktaba na vituo vya taarifa kwa umma.

Jimbo au Wilaya

Shirika za Usafiri wa Umma Tovuti

ACT ACTION www.action.act.gov.au

NSW Transport NSW www.transport.nsw.gov.au/

NT Department of Transport https://nt.gov.au/driving/public-transport-cycling

Qld Translink www.translink.com.au

SA Transport SA www.sa.gov.au/topics/transport-travel-and-motoring/public-transport-and-travel

Tas. Metro Tasmania www.metrotas.com.au

Vic. Metlink www.metlinkmelbourne.com.au

WA Public Transport Authority www.pta.wa.gov.au

Huduma za teksi Taksi au 'cabs' zinatumika masaa 24 kwa siku katika sehemu nyingi za Australia. Mita juu ya

dashibodi ya teksi inaonyesha nauli. Makampuni ya taksi yameorodheshwa kwenye mtandao

na katika Yellow Pages chini ya 'cabs teksi'. Miji mingi ina teksi maalumu inayopatikana kwa

watu kutumia kiti cha baiskeli au wenye ulemavu. Kama unasafiri na watoto wadogo, basi

julisha kampuni ya teksi kwamba unahitaji kiti cha mtoto.

Usafiri wa mbadala wa teksi, kama vile Uber au mipango isiyo rasmi ya kuvuta gari, inaweza

kupatikana katika baadhi ya maeneo.

Ita 131 450

74

Kwendesha baiskeli Baiskeli lazima kutii sheria zote za barabara na ishara, na baiskeli yako lazima kuwa na breki

ambazo zinatumika na kengele. Kama wewe unaendesha baiskeli, wewe na abiria yoyote

lazima kuvaa kofia ya chuma. Wakati unaendesha wakati wa usiku, baiskeli yako lazima

kuwa na taa mbele na nyuma. Kila siku funga kufuli baiskeli yako wakati unaondoka.

Eneo lako au jiji wanaweza kuwa na mipango maalumu katika mahali pa kuhamasisha

baiskeli, kama vile kwenye njia ya baiskeli (juu au mbali ya barabara), au maeneo ya hifadhi

kwa baiskeli ambayo kuhusisha baiskeli kwa usafiri wa umma.

Unapaswa kuendesha baisikeli kwenye njia moja ya baiskeli kama inapatikana, maana hii ni

salama, na baadhi ya majimbo na wilaya zinahitaji hivyo. Kama hakuna mstari wa baiskeli,

unapaswa kuendesha kupitia karibu na upande wa kushoto wa barabara kama ni salama.

Kwa ujumla, hakuna waendesha baiskeli zaidi ya wawili wanapaswa kuwa sambamba ya

kila mmoja.

Kutembea na miguu Kutembea ni shughuli maarufu yaburudani katika Australia.

Maunganishio ya barabara au watembea kwa miguu. Angalia kwa makini kwa upande wa

kushoto wako na kulia kukagua kwa magari. Usitembeye katika barabara au njia ya treni.

Kama una mpango wa kutembea msituni, hakikisha una vifaa na mwambia mtu mwingine

sehemu unayoenda.

Magari binafsi Usafiri binafsi ni usafiri ambao wewe mwenyewe unautumia kama unataka. Waaustralia

wengi hutumia magari au pikipiki kwa ajili ya usafiri binafsi. Kumiliki gari ni rahisi lakini pia ni

gharama. Kuna mambo mengi ya kushiriki katika kumiliki na kuendesha gari katika Australia.

Kuendesha, yaani ukipata kuendesha kwa bure na mgeni katika gari yao au lori, siyo salama

haishauriwi.

Leseni ya dereva Kuendesha gari au pikipiki katika Australia, lazima uwe na leseni ya udereva. Kila siku

ipeleke pamoja na wewe wakati unaendesha gari.

Kama hauna leseni kutoka nchi nyingine unahitaji kupita Driver Knowledge Test kupata

Learner's Permit. Learner's Permit utapata kujifunza kuendesha gari kama wewe

unaongozana na dereva mwenye leseni. Lazima uwe na alama ya "L" juu ya gari yako wakati

unaendesha gari.

Mara baada ya kuwa na maendeleo ya ujuzi sahihi, unaweza kuomba leseni ya Provisional.

Ili kupata Provisional Licence ni lazima uwe angalau miaka 17 ya umri, umekuwa na ruhusa

ya kuendesha kwajumla ya angalau miezi sita au kushikilia kuwa na lesseni ya mikoani au

leseni ya dereva ya nje ya nchi. Lazima uwe na sahani ya "P" juu ya gari yako wakati

unaendesha gari.

Ita 131 450

75

Kama kupita kipindi yako Provisional, unaweza kuomba leseni ya wazi. Kama kuna masharti

juu ya leseni yako, ni lazima utii hivo.

Angalia pia Sura ya 1, Nini cha kufanya mara baada ya kuwasili

Sheria ya kuwasilisha maombi ya kuendesha gari Lazima kuwa na ufahamu na kutii sheria unaombwa za kuendesha gari. Kwa mfano:

• Gari ambayo unaendesha lazima kusajiliwa na serikali.

• Kila mtu katika gari yako lazima kuvaa mkanda wa gari au kiti cha mtoto sahihi.

• Ni kinyume cha sheria kutumia simu ya mkononi wakati wa kuendesha gari.

• Kama unashiriki katika ajali ya barabarani lazima kutuarifu kwa polisi mara moja.

Katika Australia, sheria za usalama barabarani ni kali sana. Sheria za kuendesha gari na

kanuni zinatofautiana kutoka jimbo hadi jimbo. Kutotii au kuvunja sheria za usalama

barabarani zinaweza kusababisha faini ghali, kupoteza leseni yako ya udereva au hata

kifungo. Kusimamisha gari kinyume cha sheria pia unaweza kusababisha faini ghali. Mipaka

ya kasi ya gari inatakiwa kutekelezwa na kamera ya mwendo kasi inaweza kutumika

kukamata watu ambao wanaozidisha kikomo cha kasi.

Ni kinyume cha sheria kunywa pombe au kuwa wamelewa au kwa kuathiriwa na madawa ya

kulevya wakati wa kuendesha gari. Ruhusa ya kiasi cha pombe kwenye damu hutofautiana,

kutegemea jimbo au wilaya na daraja la leseni ya dereva uliyonayo. Polisi wanaweza

kufanya mtihani kwa madereva kuangalia kama wakoo juu ya kikomo cha pombe kisheria.

Angalia pia Sura ya 6, Sheria ya Australia

Kwa habari zaidi:

Jimbo au Wilaya

Mamlaka ya usafiri wa barabara

Simu Tovuti

ACT Road Transport Authority 13 22 81 www.rego.act.gov.au

NSW Roads and Maritime Services 13 22 13 www.rms.nsw.gov.au

NT Department of Transport 1300 654 628 https://nt.gov.au/driving

Qld Department of Transport and Main Roads

13 23 80 www.tmr.qld.gov.au/

SA Transport 13 10 84 www.transport.sa.gov.au

Tas. Transport Tasmania 1300 135 513 www.transport.tas.gov.au

Vic. VicRoads 13 11 71 www.vicroads.vic.gov.au

WA Department of Transport 13 11 56 www.transport.wa.gov.au/index.asp

Ita 131 450

76

Mikanda ya usalama na vizuizi vya Mtoto Kila mtu katika gari yako lazima atumie mkanda au kiti cha kujizuia vizuri kama ni mtoto.

Kuna faini kwa kuendesha gari bila kuvaa mkanda, na unaweza kupoteza leseni yako ya

udereva. Kuna mikanda ya kiti katika magari yote kwa watu wazima na watoto wakubwa.

Unahitaji serikali ya kupitishwa vizuizi maalum kwa watoto wachanga na watoto wadogo hadi

umri wa miaka saba. Viti vya wa mtoto lazima kuzingatia viwango cha Australia, kuweza

usahihi vilivyofanywa tayari kwa gari na kubadilishwa kwa mtoto kulingana na umri wake:

• Watoto hadi umri wa miezi sita lazima kuwafunga mkanda na kwenda waangalie

nyuma kwenye kiti cha mtoto, kwa mfano kiti cha watoto wachanga.

• Kutoka miezi sita hadi umri wa watoto wa miaka minne lazima wanaweza kufugwa

wakiangalia nyuma au mbele, kwa mfano kiti cha usalama cha mtoto.

• Kutokana na miaka minne hadi umri wa watoto wa miaka saba lazima anaangalia

inakabiliwa na mtoto kujizuia au kiti chs nyongeza kwa usahihi kurekebishwa na

kufunga mukanda wa kiti au kuunganisha mkanda kwa usalama wa mtoto.

Watoto wadogo hawaruhusiwi kukaa katika kiti cha mbele cha gari. Watoto wenye umri wa

kati ya nne na saba hawaruhusiwi kukaa katika viti vya mbele isipokuwa viti vya nyuma

vikichukuliwa na watoto chini ya saba.

Kukodi kiti cha gari cha mtoto kwenda www.kidsafe.com.au

Kununua gari Magari mapya na mitumba inatangazwa kwa ajili ya kuuza katika magazeti na intaneti.

Zinapatikana kutoka vyumba za maonesho ya gari mpya na yadi ya gari za mitumba.

Bei ya ununuzi wa gari kwa kawaida ni pamoja na gharama za usajili, ushuru wa stempu

(ambayo ni kama kodi ya mauzo) na bima ya lazima. Gharama hizi kwa kawaida

zinalipwa tofauti.

Kwa habari kuhusu kukopa pesa ili kununua gari, wasiliana na benki yako au kampuni ya

fedha. Kumbuka kuhakikisha unaelewa masharti yote na hali kabla ya kutia saini mikataba

yoyote ya fedha.

Kama ukinunua gari na mmiliki wa zamani ana deni ambalo bado kulipwa kwenye gari, gari

linaweza kuwa lilimilikiwa au kuchukuliwa kisheria na kampuni zinadaiwa madeni. Ili

kuangalia kama mumiliki wa zamani anadaiwa pesa kwenye gari, wasiliana na

Personal Property Securities Register (PPSR).

PPSR wanaweza kukuambia kama gari ina taarifa ya polisi kama kuibiwa, kufutiwa usajili

kutokana na faini ya trafiki bila kulipwa, habari kama waliitupa, au kama gari imekuwa

imesajiliwa na Commissioner for Fair Trading sababu ya uwezekano wa odometer kuingiliwa

(inacheza na kuonyesha umbali wa kusafiri). Kwa habari zaidi, piga simu 1300 007 777 au

nenda www.ppsr.com.au/individuals

Ita 131 450

77

Majimbo na wilaya na vyama vya magari 'vinatoa huduma kama vile ukaguzi wa gari kwa

wanunuzi wa magari ya mitumba, habari za ilipotembela, bima, na huduma za barabara

(kama gari yako imekufa). Huduma nyingi zinapatikana kwa wanachama na

wasio wanachama.

Jimbo Mashirika ya wenye magari Simu Tovuti

National Australian Automobile Association 02 6247 7311 www.aaa.asn.au

ACT National Road Motorists Association (NRMA) 132 132 www.nrma.com.au

NSW National Road Motorists Association (NRMA) 132 132 www.nrma.com.au

NT Automobile Association of Northern Territory (AANT) 08 8925 5901 www.aant.com.au

Qld Royal Automobile Club of Queensland (RACQ) 13 1905 www.racq.com.au

SA Royal Automobile Association (RAA) 08 8202 4600 www.raa.net

Tas. Royal Automobile Club of Tasmania (RACT) 132 722 www.ract.com.au

Vic. Royal Automobile Club of Victoria (RACV) 137 228 www.racv.com.au

WA Royal Automobile Club (RAC) 131 703 www.rac.com.au

Ita 131 450

78

9 Afya na Ustawi

Katika sehemu hii • Utangulizi

• Medicare

• Health Care Card

• Bima ya afya binafsi

• Msaada wa afya

• Gharama za Ambulance

• Madawa

• Huduma za afya katika Jimbo na wilaya

• Huduma za walemavu

• Huduma za afya ya akili

• Ushauri kuhusu Mateso na kiwewe

• Usalama ya watoto na kuzuia ajali

• Chanjo

• Huduma ya meno

• Huduma za wenye umri ya miaka katika Australia

• Malalamiko kuhusu umri wa miaka au huduma za afya

• Kufuatia kifo

Utangulizi Katika Australia, general practitioner (GP) ni hatua yako ya kwanza ya mawasiliano kwa ajili

ya huduma yoyote ya huduma za afya, isipokuwa ni dharura. GP ataweza kutathmini mahitaji

ya huduma za afya yako na kuamua matibabu sahihi. Hii inaweza kujumuisha maagizo ya

dawa, akimaanisha vipimo au kituo cha uchunguzi, au rufaa kwa mtaalamu kama vile

upasuaji au daktari wa ushauri. Wataalamu wanaweza kwa upande wao kuamuru vipimo vya

ziada au vipimo vingine, na unaweza kuamua unapaswa kulazwa hospitalini.

Unaweza kuchagua GP wako mwenyewe na utarudishiwa kwa yote au sehemu ya malipo ya

GP na Medicare itategemea na kiasi cha bili GP.

Medicare Serikali ya Australia husaidia kulipa baadhi ya gharama za matibabu na hospitali kupitia

mpango wa kitaifa wa huduma za afya uitwao Medicare. Chini ya Medicare, matibabu na

malazi ni bure kama wewe ni mgonjwa wa umma katika hospitali ya umma, kutibiwa na

daktari walioteuliwa na hospitali. Medicare husaidia kwa gharama ya ziara zako kwa

wataalamu wa afya (kama vile madaktari, wataalamu, daktari wa macho na katika baadhi ya

mazingira madaktari wa meno na wataalamu wengine washirika wa afya). Kama unaweza

kuona daktari mara nyingi, au kuwa na vipimo mara kwa mara, gharama yako ya matibabu

inaweza kuwa juu. Kutembelea daktari au kuwa na vipimo vinaweza kuweka gharama chini

mara moja kufikia kizingiti Medicare Safety Net.

Ita 131 450

79

Wahamiaji, wakimbizi na wahisani wanaoingia kwa ujumla wanapata haraka huduma za afya

chini ya Medicare, kutegemea viza zao. Wahamiaji wengine wa muda wanaweza kuwa na

kushikilia bima binafsi ya afya.

Baadhi ya madaktari na wataalamu wa afya wana muswada huo. Kwa matembezi mengi ya

bili la ziara, daktari wanatoa bili za Medicare moja kwa moja na utaweza kulipa gharama

kutoka nje ya mfukoni. Madaktari wengine na wataalamu wa afya wanaweza kukulipisha kwa

ajili ya huduma. Kama ni hivyo, zungumza na mtaalamu wa afya yako au, kwa habari zaidi

kuhusu kudai faida Medicare, nenda www.humanservices.gov.au/medicare Ni lazima ulete

kadi yako ya Medicare (na Health Care Card ikiwa una moja) wakati wa ziara ya mtaalamu

wa afya yako.

Serikali ya Australia husaidia kwa gharama ya baadhi ya madawa chini ya Pharmaceutical

Benefits Scheme (PBS). Kama unahitaji dawa nyingi, PBS Safety Net unaweza kusaidia

gharama za madawa. Kama wewe unafikia PBS Safety Net kiasi au mfamasia amewapa

ninyi PBS Safety Net Kadi, madawa yako PBS itakuwa rahisi au bure kwa ajili ya mapumziko

ya mwaka huo. Kama unachagua bidhaa ghali zaidi ya dawa, au daktari wako amekuandikia

moja, unaweza kulipa zaidi. Unaweza kupata habari zaidi kuhusu PBS katika

www.pbs.gov.au/pbs/home

Medicare haita kulipia gharama ya ambulance, huduma nyingi za afya ya meno na

washirika, usalama, au malazi ya hospitali kwa ajili ya wagonjwa binafsi.

Ili kujua kama wewe unasitahili kujiandikisha kwenye Medicare, nenda kwenye Kituo cha

Medicare Service Centre na pasipoti yako au Immicard kama vile hati ya uhakiki, kama vile

barua yakuoneyesha ulipewa visa kutoka Department of Immigration and Border Protection

au ushahidi kutoka Visa Entitlement Verification Online. Kama unastahili, utapewa namba ya

Medicare, ambayo unaweza kutumia ili kupata huduma za afya mara moja. Kadi yako ya

Medicare, na idadi yako ya Medicare, jina lako na majina ya wanafamilia wengine kama

wamejiunga juu ya kadi moja, itatumwa kwako.

Kwa habari zaidi juu ya Medicare nenda www.humanservices.gov.au/medicare au

kutembelea local Department of Human Services kituo cha huduma, ambayo unaweza

kupata katika http://findus.humanservices.gov.au/

Angalia pia Sura ya 1, Nini cha kufanya mara baada ya kuwasili.

Health Care Card Ukipokea malipo ya Centrelink au uko juu ya kipato cha chini, unaweza kusitahili kwa ajili ya

serikali Health Care Card (tazama www.humanservices.gov.au/concessioncards). Kadi

itakuruhusu kuwa na malipo ya chini kwa ajili ya huduma ya afya, ikiwa ni pamoja na

gharama za madawa, madaktari, madaktari wa meno na gari la wagonjwa.

Hata kama una Health Care Card, wewe bado una haja ya kuwasilisha kadi yako ya

Medicare na Health Care card kwa ajili ya matibabu ya hospitali.

Angalia Sura ya 10, Familia yako kwa maelezo zaidi.

Ita 131 450

80

Bima ya afya binafsi Waustralia wengi huchagua kulipa kwa bima ya afya binafsi, ambayo inashughulikia wote au

baadhi ya gharama za matibabu kwa wagonjwa binafsi katika hospitali za binafsi au za

umma. Ni inaweza kusaidia huduma ambazo hazisaidiwi na Medicare, kama vile huduma za

zaidi ya meno, huduma nyingi za macho, na huduma za gari la wagonjwa.

Gharama na aina ya bima inatofautiana, hivyo kama wewe ukiamua kupata bima ya afya

binafsi, ni muhimu kulinganisha fedha tofauti na kuangalia maelezo kwa makini kabla ya

kununua sera.

Motisha Serikali ya Australia inatoa motisha ya fedha ya kuhamasisha watu kuchukua bima ya afya

binafsi. Kama wewe unafikiria kuchukua bima ya afya ya kibinafsi unapaswa kuwa na

ufahamu wa:

• Private Health Insurance Rebate - Unaweza kuwa na uwezo wa kudai Private

Health Insurance Rebate kama unastahiki Medicare na kuweza kutekeleza sera ya

bima ya afya ambayo inatoa matibabu hospitali, matibabu ya ujumla ('ancillary' au

'extras') au wote wawili.

• Medicare Levy Surcharge – Medicare Levy Surcharge ni moja ya ziada kwa kodi

kwa kila senti ambayo hulipwa na watu ambao hawana bima ya binafsi ya afya na

ambao mapato yao yako juu ya kiasi fulani ('kizingiti').

• Lifetime Health Cover - Mpango huu unawapa moyo watu kuchukua bima ya

hospitali katika umri mdogo. Lifetime Health Cover tarehe ya mwisho ya wahamiaji

wapya wa Australia ni ya baada ya tarehe hizo mbili:

o 1 Julai kufuatia siku yako ya kuzaliwa 31; au,

o Kama wewe ni zaidi ya umri wa 31, miaka ya kwanza ya siku kujiandikisha

kama amehitimu kwa faida kamili ya Medicare.

Kama mtu akichukua bima hiyo nje ya mdaa baada ya Lifetime Health Cover tarehe ya

mwisho wao wanalipa ziada 2% kwa kila mwaka wana umri wa miaka zaidi ya 30 wakati wao

wanaanza kununua cover ya hospitali. Kwa mfano, kama mtu ananunua bima binafsi ya afya

kwa mara ya kwanza akiwa na umri wa 45, watakuwa na kulipa ziada 30% kwa ajili ya bima

zao hospitalini. Ili kuepuka kuwa na kulipa Lifetime Health Cover, lazima kununua bima

hospitali kutoka mashirika ya bima ya afya ya Australia yaliyosajiriwa kabla ya Lifetime

Health Cover tarehe ya mwisho.

Ita 131 450

81

Kwa habari zaidi:

Habari za bima ya afya ya binafsi Tovuti

Bima ya afya ya binafsi www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/content/private-1

Lifetime Health Cover www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/health-privatehealth-lhc-providers-general.htm

Private Health Insurance Ombudsman www.phio.org.au

Fedha Afya na kulinganisha sera www.privatehealth.gov.au

Msaada wa matibabu

Kutafuta Daktari wa familia Huhitaji kuandikishwa na daktari katika Australia. Hata hivyo, watu wengi wana daktari wa

familia - matibabu ya daktari ambaye unaonana naye kwa masuala ya afya kwa ujumla, ikiwa

ni pamoja na chanjo, dawa, vyeti vya matibabu, hundi ya afya, huduma za afya ya akili na

ushauri wa afya.

Madaktari wanaitwa General Practitioners (GPs). Wao wanaweza kufanya kazi katika kliniki

ndogo binafsi au matibabu, au katika umma au kituo binafsi cha matibabu na madaktari

wengine. Unaweza kuchagua daktari au kituo cha matibabu unachopenda kuhudhuria. GP

wameorodheshwa kwenye intaneti katika saraka ya simu chini ya madaktari '. Unaweza

kuamua kama unataka kutibiwa na daktari moja kila wakati, au kama wewe uko tayari

kutibiwa na madaktari wengine katika kituo hicho.

Unaweza kuwa na haja ya kutembelea muganga zaidi ya moja kupata daktari wako

unayempenda wa familia. Baadhi ya waganga wanaweza kukubali wagonjwa wapya.

Tovuti ya Healthdirect kwenye www.healthdirect.gov.au pia makala General Practice kutafuta

na kupata huduma ya General Practice ya karibu.

Utaratibu wa matatizo ya kiafya Kama una wasiwasi ya afya ambayo si ya dharura, nenda kwa daktari ya familia yako au kwa

kituo cha matibabu. Unaweza kuwa na haja ya kusubiri kabla ya kuona daktari.

Wewe kawaida unahitaji kuomba miadi ya kuonana na mganga kwa njia ya simu au intaneti

kabla ya kufika. Hakikisha unafika kwenye mdaa unatakiwa kufika.

Kifua kikuu Kama wewe unatoka nchi katika Asia, Afrika, Bara la Hindi, Amerika ya Kusini au Ulaya ya

Mashariki kuna uwezekano ukawa kwenye maeneo ya kifua kikuu na uko katika hatari kubwa

ya kuambukizwa na kupatwa kifua kikuu.

Ingawa unaweza kuwa tayari kuchunguzwa kwa kifua kikuu kabla ya kuwasili katika

Australia, inawezekana kwamba unaweza kuwa na maambukizi ambayo hayajulikani au ya

kimya ambayo si rahisi kupatikana kwenye kifua X-ray.

Ita 131 450

82

Kama wewe unajisikia vibaya au una wasiwasi kuhusu hatari ya kupatwa na kifua kikuu

ongea na daktari wa familia au wasiliana na mmoja wa mtoa habari kwenye simu kupata

taarifa na ushauri na huduma hapa chini.

Wataalamu Huwezi kushauriana na mtaalamu wa matibabu bila kuonana na daktari wa ujumla (daktari

wa familia) kwanza. Daktari anaweza kukuelekeza kwa matibabu au mtaalamu mwingine

kwa matibabu zaidi.

Madaktari 'laini ya ukalimani wa kipaumbele Madaktari wanaweza kutumia mkalimani TIS National ikiwa ni lazima. Hii ni huduma ya bure

kama wewe ni mkazi wa kudumu au raia wa Australia na mashauriano ya matibabu hulipiwa

na Medicare. Daktari wako anaweza pia kuomba mkalimani kuja eneo hilo kama

inavyotakiwa. Angalia Sura ya 3, Lugha ya Kiingereza.

Tiba za dharura Matibabu ya dharura anapatikana kwa masaa 24 kwa siku, siku saba kwa wiki katika idara

ya dharura ya hospitali za umma. Hospitali za umma zimetajwa chini ya 'Hospitali' katika

White Pages. Matibabu ya dharura yanaweza pia kupatikana katika baadhi ya vituo vya

matibabu na baadhi ya hospitali za binafsi.

Kama wewe au mtu mwingine unaumwa sana, piga simu 000 mara moja na kuomba kwa ajili

ya "Ambulance". Wakati unaenda hospitali, leta madawa yoyote na kadi ya Medicare yako,

mwanachama wa bima binafsi ya afya, Care Health au makadi ya Pension concession.

Kama hali si ya dharura, wasiliana na daktari wa familia yako.

Namba za habari za afya na huduma za ushauri Majimbo na wilaya yana huduma za afya kwenye simu ambazo hutumika masaa 24 kwa

siku, siku saba kwa wiki. Wanatoa bure mwongozo na inaweza moja kwa moja kukuongoza

kuhusu huduma za afya.

Unapaswa kujaribu kuwasiliana na daktari wa familia yako kwanza kama una masuala ya

afya. Lakini ikiwa hawapatikani, huduma hizi za simu zina wauguzi waliohitimu ambao

wanaweza kukupa haraka ushauri wa kitaalamu.

Jimbo au wilaya

Namba za Huduma ya Afya na Ushauri

Simu Tovuti

ACT, NSW, NT, Tas., SA na WA

healthdirect 1800 022 222 www.healthdirect.gov.au

Qld 13 HEALTH 13 43 25 84 www.health.qld.gov.au/13health/default.asp

Vic. NURSE-ON-CALL 1300 606 024 www.health.vic.gov.au/nurseoncall

Ita 131 450

83

Gharama za Ambulance Medicare haitoi gharama za usafiri wa gari la wagonjwa. Gharama za Ambulance

kutofautiana kulingana na jimbo au wilaya ambayo unaishi.

Katika Queensland na Tasmania, huduma za ambulance kwa ujumla hutolewa bure kwa

wakazi wa mahali. Katika majimbo mengine yote na maeneo, unalipishwa ada. Ada

hufautiana kulingana na umbali wa kusafiri, asili ya ugonjwa wako na kama wewe

unasitahili mkataba.

Magari ya wagonjwa yanaweza kuwa ghalama hata kwa muda mfupi wa safari kama huna

bima ya gari la wagonjwa. Kama unaishi nje ya Queensland au Tasmania, unaweza kununua

bima. Unaweza kufanya hivyo kwa kupitia mipango ya uanachama inayotolewa na huduma

ya ambulensi au mfuko wa bima ya afya binafsi.

Kwa maelezo zaidi angalia Sura ya 2, Kupata Msaada

Madawa Kama unahitaji dawa, daktari wako anaweza kukupa agizo la kununua kwnye duka la dawa

au farmasi. Madawa mengi, kama vile antibiotics, zinapatikana tu kama una andiko kutoka

kwa daktari. Kama una Health Care Card au Pension Concession Card zinazotolewa na

Centrelink utakuwa na haki kwa mapunguzo juu ya madawa fulani. Lazima uleta kadi yako ya

Medicare kwa duka la dawa.

Ni muhimu kusoma maandiko na maagizo juu ya madawa kwa makini na kuuliza daktari au

mfamasia wako maswali kama huna uhakika. Kwa msaada au habari kuhusu madawa,

kuongea na mfamasia au piga simu Medicine Line 1300 633 424.

Maduka ya dawa anaweza pia kutumia wakalimani kwenye simu, ambayo ni huduma ya bure

inayotolewa na serikali.

Madawa na maagizo SImu Tovuti

NPS MedicineWise Medicine Line Habari kuhusu madawa na maagizo

1300 633 424 Jumatatu hadi Ijumaa 9.00 am to 5.00 pm

www.nps.org.au/contact-us/medicines-line

Medicare Australia – Taarifa kuhusu wakidai kwa PBS maagizo

www.medicareaustralia.gov.au/public/services/scripts/index.jsp

Ita 131 450

84

Huduma za afya kwenye jimbo na wilaya Jimbo na wilaya hutoa huduma za hospitali, afya ya jamii na huduma ya tulivu na faraja.

Vituo vya afya ya jamii Vituo vya afya vya jamii hutoa huduma za afya kwa watu wa umri wote kwa gharama nafuu.

Si vituo vyote vinatoahuduma hiyo. Huduma ni pamoja na uuguzi, elimu ya afya na kukuza,

tiba ya mwili, huduma za meno, huduma ya matibabu, ushauri nasaha na ustawi wa jamii.

Huduma za afya kwa familia na watoto wadogo Huduma ya uzazi na afya ya mtoto kawaida ni bure kwa familia na watoto tangu kuzaliwa

kwa umri wa kwenda shule. Wanatoa habari za afya, chanjo, na ushauri kuhusu maendeleo

ya mtoto, uzazi na lishe kwa watoto wadogo.

Huduma ya afya ya wanawake Huduma ya afya ya wanawake hutoa msaada na masuala ya afya ya uzazi, uchunguzi wa

kizazi na saratani ya matiti, pombe na matatizo ya madawa ya kulevya, masuala ya afya ya

akili na unyanyasaji wa kijinsia na unyanyasaji wa majumbani, ikiwa ni pamoja na ukeketaji

au kukata. Angalia pia Sura ya 6, Sheria ya Australia.

Huduma kwa watu kutoka asili mbalimbali Hospitali nyingi na vituo vya afya vikubwa na wataalamu wa afya ambao hutoa huduma kwa

jamii za wahamiaji wa ndani. Huduma ni pamoja na ushauri nasaha, ushauri, rufaa na habari

za afya.

Simu kwenye hospitali au kituo cha jamii cha afya ndani yako ili kuona kama kuna

Multicultural Health Worker kwa wanaotumia lugha hiyo.

Ili kupata huduma za afya:

Jimbo au Wilaya

Mashirika ya afya Tovuti

ACT ACT Health http://health.act.gov.au/our-services/which-health-service-suits-you-best

NSW NSW Ministry of Health www.health.nsw.gov.au/hospitals/pages/default.aspx

NT Department of Health www.health.nt.gov.au/Service_Locator/index.aspx

Qld Queensland Health www.health.qld.gov.au

SA SA Health www.sahealth.sa.gov.au/wps/wcm/connect/Public+Content/SA+Health+Internet/

Tas. Department of Health and Human Services

www.dhhs.tas.gov.au

Vic. Department of Health and Human Services

https://www2.health.vic.gov.au

WA Department of Health http://ww2.health.wa.gov.au

Ita 131 450

85

Huduma ya ulemavu National Disability Insurance Scheme (NDIS) hutoa msaada wa mtu mmoja kwa watu

wanaostahili na wenye ulemavu wa kudumu na muhimu wa ulemavu, familia zao na walezi.

Msaada wa NDIS haichunguzwi na haina athari juu ya msaada wa kipato kama vile ulemavu

wa msaada wa pensheni au malipo ya mlezi.

Kwa wakati huu, lazima kutimiza sharti ili kupata NDIS. Habari kuhusu usitahili ni katika

www.ndis.gov.au/people-disability/access-requirements

Kama wewe hauko katika eneo la NDIS, unaweza kuwa na uwezo wa kupata huduma za

ulemavu uliopo. Kwa habari kuhusu huduma hizi, nenda www.ndis.gov.au/people-

disability/other-services

Huduma za afya za jimbo na wilaya hutoa aina ya msaada na huduma zinazopatikana kwa

watu wenye ulemavu, familia zao na walezi.

Jimbo au Wilaya

Shirika za ulemavu Simu Tovuti

ACT Disability ACT 133 427 www.communityservices.act.gov.au/disability_act

NSW

Department of Family and Community Services (Ageing, Disability and Home Care)

www.adhc.nsw.gov.au/individuals/support

NT Northern Territory Government Office of Disability

1800 139 656 http://health.nt.gov.au/Aged_and_Disability/Office_of_Disability/index.aspx

Qld Department of Communities, Child Safety and Disability Services

13 QGOV au 13 74 68

www.communities.qld.gov.au/ndis

SA Disability Information Service 1300 786 117 www.sa.gov.au/topics/community-support/disability

Tas. Tasmanian Government Disability and Community Services

1300 135 513 www.dhhs.tas.gov.au/disability

Vic. Department of Health and Human Services

1300 650 172 www.dhhs.vic.gov.au

WA Disability Services Commission (08) 9426 9200 Ita kwa bure 1800 998 214

www.disability.wa.gov.au

Ita 131 450

86

Kwa habari zaidi juu ya huduma ya ulemavu:

Shirika la kitaifa Tovuti

Department of Social Services – Mipango na huduma

www.dss.gov.au/disability-and-carers/programs-services

Department of Human Services – msaada wa watu wenye ulemavu

www.humanservices.gov.au/disability

Mashirika na maeneo anaohusiana na ulemavu

www.dss.gov.au/our-responsibilities/disability-and-carers/related-agencies-sites

Habari kuhusu msaada wa serikali, faida na malipo kwa watu wenye ulemavu na walezi wao

www.australia.gov.au/information-and-services/benefits-and-payments/people-with-disability

Huduma ya afya ya akili Kama unahitaji msaada wa matatizo ya afya ya akili au magonjwa, wasiliana na daktari wa

familia yako au kituo cha afya cha jamii.

Kama unahitaji msaada wa haraka, wasiliana na timu ya akili katika hospitali yako ya karibu

au laini za msaada hapa chini:

Msaada wa afya ya akili Simu Tovuti

Lifeline – saa 24 kwenye simu 13 1114 www.lifeline.org.au/

Kids Helpline – saa 24 kwenye simu 1800 55 1800 www.kidshelp.com.au/

Mens Helpline Australia – saa 24 kwenye simu

1300 789 978 www.mensline.org.au/

Suicide Call Back Service – huduma ya ushauri wa bure wa kitaifa

1300 659 467 www.suicidecallbackservice.org.au

Kwa habari zaidi kuhusu huduma na mipango zinazotolewa na Department of Social

Services ili kusaidia afya ya akili katika ngazi ya jamii, ikiwa ni pamoja:

• Family Mental Health Support Service (FMHSS)

• Personal Helpers and Mentors (PHaMs)

• Mental Health Respite: Carers Supports (MHR:CS)

nenda kwenye www.dss.gov.au/mental-health

Ita 131 450

87

Ushauri kuhusu Mateso na kiwewe Huduma maalumu kuwasaidia watu ambao wana matatizo ya kiwewe na mateso:

Jimbo au Wilaya

Ushauri kuhusu Mateso na Trauma Simu Tovuti

ACT Companion House – Kusaidia Waathirika wa Mateso na troma

02 6251 4550 www.companionhouse.org.au

NSW Huduma kwa Matibabu na Rehabilitation waathirika wa Mateso na Trauma (STARTTS)

02 9794 1900 www.startts.org.au

NT Melaleuca Refugee Centre – Msaada kwa huduma ya walioathirika na Mataeso na Trauma

08 8985 3311 www.melaleuca.org.au

Qld Queensland Program of Assistance to Survivors of Torture and Trauma (QPASTT)

07 3391 6677 www.qpastt.org.au

SA Survivors of Torture and Trauma Assistance and Rehabilitation Service (STTARS)

08 8206 8900 www.sttars.org.au

Tas. Phoenix Centre – Msaada kwa huduma ya walioathirika na Mataeso na Trauma

03 6234 9138 http://mrchobart.org.au/phoenix-centre/

Vic. Foundation House – Victorian Foundation for Survivors of Torture (VFST)

03 9388 0022 www.foundationhouse.org.au

WA Association for Services to Torture and Trauma Survivors (ASeTTS)

08 9227 2700 www.asetts.org.au

Usalama wa watoto na kuzuia ajali Kidsafe, Shirika la Kuzuia Ajali zaa Watoto ya Australia, ni shirika lisilo la kiserikali ambalo

hutoa usalama wa mtoto na kuzuia ajali na huduma kwa wazazi na jamii katika

www.kidsafe.com.au Baadhi ya karatasi za ukweli zimetafsiriwa zinapatikana katika sehemu

ya tovuti ya Magharibi ya Australia (Western Australia) na Victoria.

Chanjo Chanjo hulinda watoto na watu wazima dhidi ya madhara ya maambukizi na magonjwa.

Chanjo siyo lazima lakini inapendekezwa kwa watoto wote na baadhi ya watu wazima.

Baadhi ya majimbo na wilaya zinahitaji rekodi ya chanjo ya mtoto kabla ya mtoto kuhudhuria

huduma ya watoto au kuanza shule.

Chanjo nyingi hutolewa kwa daktari wa familia au kituo cha afya ya jamii yako. Hata hivyo,

baadhi ya chanjo wanapewa katika shule. Wasiliana na daktari familia yako au kituo cha afya

ya jamii ili kujua zaidi.

Australian Childhood Immunisation Register (ACIR) kwenye www.humanservices.gov.au/acir

ni kujiandikisha kitaifa ambayo inarekodi chanjo anayopewa watoto na vijana chini ya umri

wa miaka 20.

Ita 131 450

88

Watoto na vijana chini ya umri wa miaka 20 ambao wamesajiliwa katika Medicare moja kwa

moja wanakuwa kwenye ACIR. Kuleta rekodi za chanjo na daktari, ili waweze kurekodi

maelezo yoyote nje ya nchi ya chanjo kwenye kumbukumbu.

Chanjo inatakiwa kwa ajili ya malipo ya baadhi ya serikali

(www.humanservices.gov.au/immunisation). Misamaha ya kutopewa chanjo ni kwa sababu

za matibabu.

Habari kuhusu chanjo Simu Tovuti

National Immunisation Information Line 1800 671 811 www.immunise.health.gov.au

Australian Childhood Immunisation Register 1800 653 809 www.humanservices.gov.au/acir

Huduma za meno Uzuri wa afya ya meno ni muhimu kwa afya kwa ujumla na ustawi. Madaktari wa meno wa

kibinafsi hutoa huduma kuu za meno. Madaktari wa meno wa kibinafsi kawaida wanalipisha

kutokana na huduma zao. Wametajwa katika saraka ya simu. Unaweza kutaka kupata bima

ya afya binafsi kusaidia kufidia gharama za huduma ya meno.

Child Dental Benefits Schedule (kwenye www.humanservices.gov.au/childdental) inaruhusu

watoto wanaostahili wenye umri wa kati ya miaka miwili na 17 ya kupokea hadi $1,000 katika

faida kwa huduma za msingi wa meno. Hii faida inakamatwa katika kipindi cha miaka miwili

ya mfululizo kwenye kalenda. Kama unastahili, Department of Human Services itawasiliana

na wewe.

Jimbo na wilaya hutoa baadhi ya huduma za bure za afya (ikiwa ni pamoja na meno bandia

na kutuliza maumivu) kwa wanaostahili wenye kadi za Centrelink. Kuwasiliana na kituo cha

karibu cha matibabu au hospitali kwa maelezo ya huduma katika eneo lako. Wwasiliana na

Centrelink ili kujua kama unastahiki.

Huduma za wenye umri wa miaka katika Australia Kama unazeeka zaidi, una uchaguzi kuhusu ambaye anachukua huduma yako, kama

unataka kukaa katika nyumba yako mwenyewe au kuhamia katika umri wa miaka huduma za

nyumbani. Huduma za wenye umri ya uzee imeundwa ili kukusaidia kuishi kwa kujitegemea,

na kukupa chaguzi kuhusu utunzaji wako.

Serikali ya Australia inatoa ruzuku kwa huduma mbalimbali kwenye umri wa huduma katika

Australia. Kama hali yako ya binafsi inaruhusu, inatarajiwa utaweza kuchangia gharama za

huduma yako.

Tovuti ya My Aged Care kwenye www.myagedcare.gov.au ina taarifa kuhusu chaguzi yako,

na jinsi ya kupata huduma za wenye umri. Itakusaidia kuelewa mfumo wa huduma za wazee,

na jinsi ya kupata msaada na huduma. Kutafsiriwa habari zinazopatikana kwenye tovuti.

Unaweza pia kuwasiliana na My Aged Care juu ya 1800 200 422 au kupitia TIS National ili

kujadili mahitaji yako ya huduma wenye umri.

Ita 131 450

89

Chaguzi mbili kwa ajili ya huduma huduma wenye umri wa miaka ni:

• Kama unataka kuendelea kuishi nyumbani, unaweza kupata msaada na majukumu ya

kila siku ambayo unaweza tena kusimamia juu yako mwenyewe, kama kubadilisha

balbu, bustani, kuoga na kuva au kununua mboga. Unaweza pia kupata vifaa kama

sura ya kutembea kukusaidia kutembea.

• Unaweza kuhamia katika huduma za wazee nyumbani kama wewe hujisikii kama

unaweza tena kuishi katika nyumba yako mwenyewe.

My Aged Care wanaweza kujadili mahitaji yako na kupanga tathmini ya kuzungumza kwa

undani zaidi kuhusu hali yako na kuona kama unastahili kupokea huduma iliyotolewa ruzuku

na huduma za serikali ya wazee - kwa maelezo zaidi nenda kwa

www.myagedcare.gov.au/eligibility-and-assessment au simu 1800 200 422.

Malalamiko kuhusu wazee au huduma za afya Mtu yeyote anayetaka kufanya malalamiko kuhusu nyumba za Aged Care, huduma za

nyumbani au Commonwealth Home Support Program huduma ana haki ya kuwasiliana na

Aged Care Complaints Commissioner. Hii ni huduma ya bure. Unaweza kuwasiliana na Aged

Care Commissioner:

• Online – www.agedcarecomplaints.gov.au/

• Namba - simu 1800 550 552

• Katika kuandika - kushughulikia malalamiko yako yaandikwa kwa:

Aged Care Complaints Commissioner

GPO Box 9848 (Mji mkuu wako na Jimbo/Wilaya)

Unaweza kuwasiliana na My Aged Care juu ya 1800 200 422 au kupitia tovuti MyAgedCare

katika www.myagedcare.gov.au/ kama una wasiwasi wowote juu ya uzoefu wako wa My

Aged Care.

Kama una wasiwasi kuhusu huduma za afya zinazotolewa kwako au mtu mwingine, unaweza

kufanya malalamiko ya tume katika jimbo au wilaya yako.

Jimbo Au Wilaya

Malalamiko ya Shilika ya Afya Simu Tovuti

ACT Human Rights Commission 02 6205 2222 http://hrc.act.gov.au/olderpeople

NSW Health Care Complaints 1800 043 159 www.hccc.nsw.gov.au

NT Health and Community Services Complaints Commission

1800 004 474 www.hcscc.nt.gov.au

Qld Office of the Health Ombudsman 133 646 http://www.oho.qld.gov.au

SA Health and Community Services Complaints Commissioner

1800 232 007 www.hcscc.sa.gov.au

Tas. Office of the Health Complaints Commissioner

1800 001 170 www.healthcomplaints.tas.gov.au

Ita 131 450

90

Jimbo Au Wilaya

Malalamiko ya Shilika ya Afya Simu Tovuti

Vic. Office of the Health Services Commissioner

1800 136 066 www.health.vic.gov.au/hsc

WA Health and Disability Services Complaints Office

1800 813 583 www.hadsco.wa.gov.au

Kufuatia kifo Wakati mtu akifa katika Australia, daktari lazima asaini cheti kuthibitisha kwamba kumetokea

kifo. Hakuna mipango ya mazishi inaweza kufanywa mpaka cheti hiki kimetolewa.

Mazishi katika Australia yanaweza kuwa gharama na inaweza gharama kati ya $4,000 hadi

$15,000. Wakati mwingine sera za bima zinaweza kusaidia kulipa mazishi na gharama

nyingine kufuatia kifo. Wakati mwingine mtu ambaye alifariki anaweza kufanya mipango yao

wenyewe kulipia mazishi yao, au kuwa na walionyesha upendeleo wao katika Will yao.

Will ni andiko la hati ya kisheria ambayo inasema jinsi mali ya marehemu itasambazwa

baada ya kufa kwake, ambaye atachukua huduma ya watoto wao, na maelekezo mengine

kama vile zawadi kwa misaada na mchango. Kwa kisheria, Will lazima kushuhudiwa na watu

wawili ambao hawana kufaidika na Will. Will pia kwa ujumla imemteua mu Executor.

Executor wa Will ni wajibu kwa ajili ya kusambaza mali ya mtu kwa watu aitwaye katika Will,

kusimamia masuala ya kodi kwa ajili ya mali ya marehemu na kuhakikisha kuwa maelekezo

katika Will zinafanywa. Kila Jimbo na Wilaya ina Public Trustee ambao wanaweza kutenda

kama Executor (kwa ujumla kwa ajili ya ada).

Kama mtu hakuacha Will, mali zote huwa chini ya utaratibu uliowekwa na sheria. Kama

hakuna ndugu wa karibu mali zinaweza kulipwa kwa jimbo au serekali ya wilaya.

Kuna msaada unapatikana kukabiliana na huzuni na hasara ya kupotelewa na ndugu.

Kwa habari zaidi:

Ushauri Tovuti

Nini cha kufanya kufuatia kifo www.humanservices.gov.au/customer/subjects/what-do-following-death

Kufanya Will www.moneysmart.gov.au/life-events-and-you/over-55s/wills-and-power-of-attorney

Kulipa mazishi www.moneysmart.gov.au/life-events-and-you/over-55s/paying-for-your-funeral

Public Trustees www.australia.gov.au/information-and-services/family-and-community/wills-and-powers-of-attorney/wills

Kujiandikisha kutoa kiungo www.humanservices.gov.au/customer/services/medicare/australian-organ-donor-register

Msaada kama umefiwa www.australia.gov.au/information-and-services/family-and-community/death-and-bereavement

Ita 131 450

91

10 Familia yako

Kwenye sehemu hii • Ndoa na mahusiano mengine

• Huduma kwa vijana

• Wazazi

• Msaada wa mtoto

• Wazee

• Kutafuta jamaa

• Familia yako na Centrelink

Katika Australia, majukumu ya familia yanaweza kuwa tofauti na vile wewe umezoea kuona.

Wanaume na wanawake wana usawa wa haki na wajibu. Vinakubalika kwa kawaida kwa

wanaume na wanawake kwenda kazini. Wanaume na wanawake pia kushiriki majukumu ya

nyumbani, kama kuangalia baada ya watoto, kupika na kusafisha.

Baadhi ya wanafamilia huzoea maisha yao mapya katika Australia haraka zaidi kuliko

wengine. Kwa mfano, watoto mara nyingi hujifunza Kiingereza kwa kasi zaidi kuliko

wazazi wao.

Ni muhimu kuzoea maisha yako mapya kwa kufanya kazi pamoja na familia. Unaweza kuwa

na haja ya kutafuta msaada na sura hii hutoa habari kuhusu baadhi ya huduma ambazo

zinapatikana. Katika Australia, kupata msaada wa kusaidia familia yako ni sawa kabisa.

nenda www.humanservices.gov.au/servicefinder kwa viungo vya serikali na kusaidia jamii.

Ndoa na mahusiano mengine 1800RESPECT inatoa ushauri nasaha, habari na huduma za rufaa kwa watu kutafuta

msaada au habari juu ya familia na unyanyasaji wa majumbani na unyanyasaji wa kijinsia.

Washauri wa kitaalamu wanapatikana kwa masaa 24 kwa siku, siku saba kwa wiki. Wao pia

wanaweza kusaidia mtu yeyote na wasiwasi ya rafiki, ndugu, mwenzake au mteja. Piga simu

1800 737 732 au nenda www.1800respect.org.au

Family Relationship Advice Line hutoa habari juu ya masuala ya uhusiano wa familia, ushauri

juu ya mipango ya uzazi baada ya kujitenga na inahusu wapigaji kwenye huduma za mitaa

ambazo husaidia katika familia kujenga mahusiano bora au kushughulika na kujitenga.

Ushauri kwenye simu hufanya kazi 8:00-8:00, Jumatatu hadi Ijumaa, na 10:00-04:00 siku ya

Jumamosi, isipokuwa likizo ya kitaifa ya umma. Piga simu 1800 050 321 (ita kwa bure) au

nenda www.familyrelationships.gov.au/BrochuresandPublications/Pages/family-relationships-

advice-line.aspx

Family Relationships Online hutoa habari kwa mahusiano ya familia na kujitenga. Familia

zinaweza kujua kuhusu huduma ili kusaidia kusimamia masuala ya uhusiano na mipango

kwa ajili ya watoto baada ya kujitenga. Nenda www.familyrelationships.gov.au

Ita 131 450

92

MensLine Australia hutoa ushauri nasaha, habari na huduma za rufaa ili kusaidia wanaume

ambao wana matatizo na maisha ya familia zao au mahusiano yao ya msingi. Pia hutoa

msaada na habari kwa wanawake na wanafamilia ambao wana wasiwasi kuhusu wapenzi

wao, wanaume au baba. Kinafanya kazi masaa 24 kwa siku, siku saba kwa wiki. Simu 1300

789 978 au nenda www.mensline.org.au

Huduma kwa vijana Mashirika ya Jumuiya kutekeleza mipango kwa ajili ya watu wa chini ya miaka 25.

Wafanyakazi wa vijana wana ujuzi na uzoefu na huwapa vijana maelezo, msaada na

shughuli katika mazingira salama, mara nyingi katika Kituo cha Vijana au halmashauri ya jiji.

Kwa msaada zaidi:

Huduma za vijana za kimataifa Simu Tovuti

Kids Helpline – Saa 24 za ushauri kwa wenye umri 25

1800 551 800 www.kidshelpline.com.au

Headspace – kuingilia kati mapema huduma kwa ajili ya watoto 12-25 mwaka

1800 650 890 https://headspace.org.au

YouthBeyondBlue – Saa 24 msaada kwa vijana kushughulika na huzuni na ugonjwa wa akili

1300 22 4636 www.youthbeyondblue.com

Department of Education and Training https://education.gov.au/youth

Generation Success – Habari za kuaidia wafanyakazi wa vijana

www.employment.gov.au/generation-success-youth-employment-initiative

Youth Employment www.employment.gov.au/job-seekers-0

Viungo kutoka Australian Institute of Family Studies

https://aifs.gov.au/cfca/publications/helplines-and-telephone-counselling-services-children-y

Reconnect - husaidia watu wenye umri wa miaka 12 hadi 18 ambao hawana makazi au katika hatari ya kuwa na makazi.

www.dss.gov.au/our-responsibilities/housing-support/programmes-services/homelessness/reconnect/reconnect-services

Office of the Children’s eSafety Commissioner - kuripoti mbaya uonevu kwa juu ya internet walengwa katika watoto chini ya umri wa miaka 18

www.esafety.gov.au/reportcyberbullying

Ita 131 450

93

Majimbo na wilaya pia kutoa huduma za vijana:

Jimbo au Wilaya

Huduma za watoto Tovuti

ACT Youth InterACT www.youth.act.gov.au

NSW Youth NSW www.youth.nsw.gov.au

NT Office of Youth Affairs www.youth.nt.gov.au

Qld Queensland Youth www.communityservices.qld.gov.au/youth

SA South Australia Youth Site www.officeforyouth.sa.gov.au

Tas. Office of Children and Youth Affairs www.linkzone.tas.gov.au

Vic. Youth Central www.youthcentral.vic.gov.au

WA Office for Youth www.wa.gov.au/information-about/your-community/youth

Wasiliana na baraza lako kwa ajili ya burudani na programu nyingine kwa vijana.

Familia Australia inathamini uzazi, lakini inatambua kwamba si rahisi kuwa mzazi "mzuri". Habari na

msaada zinapatikana kutoka mashirika mengi.

Nidhamu ya watoto ni sehemu muhimu ya uzazi, lakini adhabu ya kimwili katika Australia ni

kinyume cha sheria. Unaweza kutumia aina nyingine ya nidhamu, kama kuchukua mbali

marupurupu au kutuma mtoto wako chumbani kwao. Kulipa mtoto wako kwa tabia njema na

kuongoza kwa mfano.

Kama wewe una matatizo ya nidhamu kwa watoto wako, kupata msaada kutoka kwa familia

ushauri nasaha na huduma za msaada za uzazi:

Habari za wazazi Tovuti

Family and Relationship Advice Line (Simu 1800 050 321)

www.familyrelationships.gov.au

MyChild www.mychild.gov.au/

Raising Children Network www.raisingchildren.net.au

Australian Childhood Foundation pamoja na maelezo anayo kutafsiriwa.

www.kidscount.com.au/en

Kulea watoto wakurwa www.abcdparenting.org

Kidsafe www.kidsafe.com.au

Serikali ya Australia www.australia.gov.au/information-and-services/family-and-community/caring-for-children

Ita 131 450

94

Msaada wa mtoto Child Support ni mpango, unasimamiwa na Department of Human Services, husaidia wazazi

waliotengana kusimamia malipo ya msaada wa watoto kwa manufaa ya watoto wao.

Wasiliana na idara ya kujadili mtoto wako na chaguzi wa msaada.

Msaada wa mtoto Habari zakuwasiliana

Child Support tovuti www.humanservices.gov.au/childsupport

SImu ya Child Support 131 272

Habari kwenye lugha nyingine www.humanservices.gov.au/yourlanguage

Taarifa kwa wahamiaji, wakimbizi na wageni www.humanservices.gov.au/multicultural

Wazee Kuna serikali nyingi, jamii za binafsi na mashirika ya jamii yanazotoa huduma kwa watu zaidi

ya miaka 50 ya umri.

Serikali ya Australia inatoa:

• Age Pension – msaada wa mapato na upatikanaji wa punguzo kwa Waaustralia

ambao manastahili wazee katika www.humanservices.gov.au/agepension

• My Aged Care - habari kuhusu uchaguzi wako, na jinsi ya kupata huduma kwa

haraka ni katika www.myagedcare.gov.au

Angalia pia Sura ya 9, Afya na Ustawi

Nchi zote na Majimbo yana mpango wa Seniors Card. Kadi hiyo ni bure na inamupa mmiliki

punguzo katika biashara wanayoshiriki.

Kwa habari zaidi:

Habri za wazee Simu Tovuti

Centrelink 132 300 www.humanservices.gov.au/olderaustralians

My Aged Care 1800 200 422 www.myagedcare.gov.au

Miradi ya Seniors Card www.australia.gov.au/information-and-services/benefits-and-payments/older-australians/seniors-card

AusGov – Wazee wa Australia

www.australia.gov.au/information-and-services/benefits-and-payments/older-australians

Ita 131 450

95

Kutafuta jamaa Shirika la Msalaba Mwekundu (Red Cross) ya Australia linatoa huduma ya ujumbe kwa ajili

ya ndugu ambao wamekuwa wametengana kutokana na vita, misukosuko ya kiraia na maafa

ya asilia. Mtandao duniani kote ya Msalaba Mwekundu husaidia watu kupata wanafamilia

waliopotea nje ya nchi. Pia husaidia wale wa nje ya nchi kutafuta watu wanaishi katika

Australia.

Kuwasiliana na Msalaba Mwekundu International Trancing na Refugee Service (Red Cross

International Trancing and Refugee Service):

Australian Red Cross Maelezo ya kuwasiliana

Barua pepe natinfo@redcross.org.au

Tovuti ya Msalaba Mwekundu www.redcross.org.au

National 03 9345 1800

ACT 02 6234 7600

NSW 02 9229 4111 au ita bure 1800 812 028

NT 08 8924 3900

Qld 07 3367 7222 au ita bure 1300 554 419

SA 08 8100 4500

Tas. 03 6235 6077

Vic. 03 8327 7700 au ita bure 1800 131 701

WA 08 9225 8888 au ita bure 1800 810 710

Ita 131 450

96

Familia yako na Centrelink Department of Human Services inatoa malipo kwa jamii, afya na malipo mengine na

huduma kwa njia ya Centrelink na Medicare. Hizi hutegemea mahitaji ya kila mtu binafsi na

familia. Kuwasiliana na Centrelink mara moja kwa ajili ya misaada kama hali yako

imebadilika, kwa mfano, kama una mtoto, kupoteza kazi yako au kuwa mgonjwa.

Centrelink inasaidia watu kuweza kujitegemea na kusaidia kupata kazi, wakati kuna usaidizi

wa wale wanaohitaji. Centrelink pia inasaidia wale ambao wanahitaji msaada maalumu katika

hatua mbalimbali za maisha, kama vile mipango ya kustaafu au kuwa na tatizo la ugonjwa

au mgogoro.

Kwenye sehemu hiyi • Akithibitisha utambulisho wako

• Msaada kwa lugha nyingine

• Kusaidia kushughulika na Centrelink

• Centrelink mda wa kusubiri

• Kudai malipo ya Centrelink

• Malipo ya familia

• Wananchi wa New Zealand (ambao si raia wa Australia)

• Crisis Payment kwa ajili ya wakimbizi na wahisani wanaoingia

• Huduma zingine za Centrelink

• Makubaliano kwa watu wenye kipato kidogo

• Mabadiliko ya hali

• Ufafanuzi wa mpenzi

• Ukaguzi na rufaa

• Faragha ya maelezo yako

• Vijana

• Uhakika wa Msaada

Akithibitisha utambulisho wako Kwenye Centrelink unahitaji kutoa hati ya uthibitisho kuthibitisha utambulisho

(www.humanservices.gov.au/customer/enablers/proof-of-identity) - kwa mfano, pasipoti na

hati za kusafiria, maelezo ya akaunti ya benki au maelezo ya malazi.

Msaada kwa lugha nyingine

Habari kwenye lugha nyingine Centrelink ina habari mbalimbali ya kutafsiriwa katika

www.humanservices.gov.au/customer/information-in-your-language kuhusu malipo na

huduma ambazo unaweza kusoma, kuangalia au kusikiliza.

Centrelink ina mikanda ya video ambayo inapatikana katika lugha 10 zinazungumuza kama

vile malipo, kutafuta kazi, kadi ya Medicare na Health Care Card. Unaweza kupata videos

hizo katika www.humanservices.gov.au/yourlanguage

Ita 131 450

97

Huduma za Simu za lugha tofauti Kama unazungumza lugha nyingine zaidi ya Kiingereza unaweza kupigia huduma ya simu

multilingual 131 202 (8:00-17:00 ndani ya muda) na kuzungumza na mtu kwa lugha yako

kuhusu malipo na huduma za Centrelink.

Wakalimani Kama huwezi kuzungumza Kiingereza, Centrelink inaweza kutoa mkalimani kwa miadi yako,

bila ya malipo. Kupanga mtafsiri ita 131 202 au uliza katika mitaa ya Centrelink Service

kwenye Centre yako.

Tafsiri ya hati yako Centrelink inaweza kupanga kwa kutafsiri nyaraka ambazo unahitaji kukusaidia kufanya

madai ya malipo na huduma zetu kwa ajili ya bure. Ita 131 202 au uliza katika mitaa ya

Centrelink Service Centre yako.

Huduma za wafanyakazi wa lugha tofauti Huduma ya wafanyakazi wa lugha tofauti (angalia www.humanservices.gov.au/mso). Hutoa

habari kuhusu mipango ya Centrelink na huduma kwa jamii wahamiaji na wakimbizi, na

kushauriana sana ili kusaidia kuboresha huduma.

Barua za Centrelink Lazima kusoma barua zote Centrelink inazokutumia na kujibu kama ni lazima. Ita 131 202

kama unahitaji barua inayoelezwa katika lugha yako.

Msaada wa kushughulika na Centrelink Unaweza kuteua mtu mwingine au shirika ('nominee'), kwa niaba yako. Kuona

www.humanservices.gov.au/nominees

Centrelink Maelezo ya mawasiliano

Centrelink www.humanservices.gov.au/centrelink

Habari kwa wahamiaji, wakimbizi na wageni

www.humanservices.gov.au/multicultural

Habari kwa lugha zingine www.humanservices.gov.au/yourlanguage

Kwa habari kwenye lugha zingine 131 202

Nia ya kufanya malalamiko www.humanservices.gov.au/customer/enablers/intent-to-claim

Kuthibitisha utambulisho wako www.humanservices.gov.au/customer/enablers/proof-of-identity

Temebelea kituo cha huduma www.humanservices.gov.au/findus

Ita 131 450

98

Centrelink mda wa kusubiri Wakazi wote waliofika hivi karibuni au wahamiaji muda (isipokuwa wakimbizi au wahisani

wanaoingia) lazima kusubiri wiki 104 (Newly Arrived Resident's Waiting Period) kabla ya

kupokea malipo zaidi na faida. Mda wa kusubiri hauhusiani na malipo ya misaada familia

(tazama Malipo kwa ajili ya Familia). Kwa maelezo zaidi angalia

www.humanservices.gov.au/families

Muda wa kipindi cha kusubiri na kwa nani inatumika inatofautiana kulingana na aina ya faida

na tarehe ya kuwasili katika Australia. Vipindi vinavyotumika katika Australia kama mkazi wa

Australia wakati wowote katika maisha yako kuhesabu kuelekea kipindi kusubiri.

Katika kipindi cha kusubiri, unaweza kujiandikisha na jobactive kupata msaada wa kupata

kazi. Unaweza pia kutumia ajira ya kujisaidia vifaa vya kutosha katika Centrelink

Service Centres.

Misamaha kutoka Newly Arrived Resident's Waiting Period Misamaha kutoka Newly Arrived Resident's Waiting Period inakubarika katika:

• raia wa Auastralia

• wanafamilia wa raia wa Australia au mkazi wa mdaa mrefu.

• Mtu au familia ya mtu ambaye aliwasili chini ya mpango wa kibinadamu.

• wamiliki wa baadhi ya subclasses visa

Kama una ugumu wa maisha kwa sababu ya mabadiliko makubwa ya hali, unaweza kuwa na

uwezo wa kupata malipo maalumu mara moja. Kupoteza au kutokuwa na uwezo wa kupata

kazi si kawaida kuchukuliwa kuwa mabadiliko makubwa ya hali. Tuma malalamiko katika

Centrelink ili ujue kama unastahiki.

Mahitaji ya kufuzu makazi Pensheni na baadhi ya misaada hawana kipindi cha kusubiri kwa watu wapya waliowasili,

bali wana vipindi vya kusubiri kuhusu 'kufuzu ya makazi':

• Parenting Payment and Widow Allowance: wiki 104

• Age Pension and Disability Support Pension: Miaka 10.

Kuna baadhi ya mambo yanaweza kuwa tofauti, kwa mfano, kama wewe ni mkimbizi au

mshiriki wa kibinadamu, au wewe ni mjane, mlemavu au mzazi wa pekee baada ya kuwa

mkazi wa Australia.

Unaweza kusitahili kupata pensheni kama wewe umeishi katika nchi ambayo ina

makubaliano ya kimataifa ya usalama ya kijamii na Australia inalipa malipo unayoyaomba.

Australia ina mikataba ya usalama ya kijamii na nchi 29, zilizotajwa katika

www.humanservices.gov.au/issa

Kwa habari zaidi kuhusu pensheni, ikiwa ni pamoja na kudai mafao nje ya nchi au kudai

pensheni Australia wakati uko nje ya nchi, nenda

https://www.humanservices.gov.au/international

Ita 131 450

99

Kuomba malipo ya Centrelink Kudai malipo ya usalama ya kijamii, lazima kujiandikisha 'Nia ya kudai'. Hii hutoa taarifa

katika Centrelink kwamba una nia ya kuomba kwa ajili ya malipo. Inaweza kutumwa kwenye

intaneti, kwa mtu au kwa njia ya simu na wewe mwenyewe au mtu kwa niaba yako.

Kama maombi yako yakikubaliwa, malipo yako au kadi ya mkataba wako huanza kutoka siku

umeandikisha nia ya kudai (kama unastahili kwa ajili ya malipo au kadi ya mkataba kwenye

tarehe hiyo na wakati unarudisha fomu ambaye iliyojazwa ndani ya siku 14).

Malipo mengi ya Centrelink yanapatikana tu kwa watu ambao wanaishi katika Australia na

ambao ni wakazi wa Australia (nenda

www.humanservices.gov.au/customer/enablers/residence-descriptions).

Baadhi ya muda mfupi wamiliki wa visa anaweza kustahili, kulingana na aina ya malipo.

Unaweza kuwa na haja ya kukutana na kipindi cha kufuzu makazi au Newly Arrived

Resident's Waiting Period, isipokuwa hayahusiani. Vipindi cha kusubiri kingine anaweza

kukubarika. Angalia Centrelink kusubiri vipindi.

Lazima uwe na namba ya faili ya kodi (TFN) ili kupokea malipo ya mapato ya msaada.

Jedwali hapa chini linabainisha malipo ambao unaweza kuwa na haki ya kupokea, kwa

kuzingatia hali yako:

Halia yako Simu Malipo ya Centrelink Malipo haya anasaidia

Niko natafuta kazi 132 850 Newstart Allowance and/or Youth Allowance

kama uko unatafuta ajira ya kazi ya kulipwa, au unafanya sehemu katika mafunzo ambayo yanakubarika au shughuli nyingine ambayo zinaweza kuboresha nafasi yako ya kupata kazi.

Niko nasoma au nafanya mafunzo

132 490 Youth Allowance kama una umri wa miaka 16-24, unasoma muda mrefu au kufanya muda mrefu wa mafunzo ya Australia au shughuli nyingine ambao imejurikana.

Austudy kama una umri wa miaka 25 au zaidi, unasoma muda mrefu au unafanya muda mrefu mafunzo ya Australia (Australian Apprenticeship).

Nahitaji msaada wakati wa shida

132 850 Crisis Payment Haya ni malipo ya mara moja, kama: • umefika hivi karibuni katika Australia

kama mkimbizi au mshiriki wa kibinadamu.

• Huwezi kuishi kwenye nyumba kwa sababu imeunguwa na moto au mafuriko.

• Umecha nyumba yako juu migogogo (domestic violence).

• Umetoka jela.

Special Benefit kama uko katika haja kubwa ya fedha kutokana na hali ya nje ya uwezo wako

Ita 131 450

100

Halia yako Simu Malipo ya Centrelink Malipo haya anasaidia

Niko naangalia/lea mtu

132 717 Carer Payment kama wewe ni mlezi ambaye hawezi kujisaidia mwenyewe kwa njia ya ajira ya kulipwa kwa sababu ya madai ya kazi ya kulea

Carer Allowance (malipo ya ziada)

kama wewe ni mzazi au mlezi ambaye unatoa huduma ya ziada kila siku na tahadhari kwa ajili ya:- Mtu mzima au mtoto mwenye ulemavu au hali ya matibabu -Watu wazima ambao ni dhaifu na ni wazee

Naumwa, nemejeruhiwa au nina ulemavu

13 2717 Disability Support Pension kama tatizo la kimwili, kiakili au akili kuharibika ambao inakuzuia kufanya kazi kwa angalau ya miaka miwili ijayo, au kama wewe ni kipofu wa kudumu.

Sickness Allowance kama umeajiriwa au unasomo muda mrefu lakini ni muda mrefu huwezi kufanya kazi au kusoma kutokana na hali ya matibabu na una kazi au masomo na utarudi wakati unajisikia sawa.

Natakufikia mdaa wa kustaafu au kustaafu

13 2300 Age Pension kama una mapato ya kutosha ili kujisaidia mwenyewe wakati wa kustaafu.

Nahitaji msaada baada ya mtu kufaliki

13 2300 Bereavement Payment kama mpenzi wako, mtoto au mtu ambae unalea amefariki dunia na unapokea malipo ya Centrelink.

Bereavement Allowance kama mpenzi wako hivi karibuni alikufa na wewe hupokea malipo kutoka Centrelink.

Orodha kamili ya malipo ya Centrelink ni kwenye www.humanservices.gov.au/centrelink

Malipo kwa ajili ya familia Kama una watoto ambao wanajitegemea, Centrelink hutoa malipo mbalimbali ya kusaidia

familia na kazi na majukumu ya familia.

Kwa habari zaidi:

Msaada unaweza kuwa unastahili utategemea na hali yako ya familia, ikiwa ni pamoja na

umri na idadi ya watoto na mapato ya familia yako.

Habari za Centrelink Maelezo ya mawasiliano

Karatasi ya Familia www.humanservices.gov.au/families

Habari katika lugha nyingine www.humanservices.gov.au/yourlanguage

Msaada katika lugha nyingine 131 202

Kutembelea ofisi ya huduma www.humanservices.gov.au/findus

Ita 131 450

101

Kwa ujumla, ni lazima kushikilia visa ya kudumu na kuishi katika Australia ili kuwa na haki ya

kupokea malipo ya msaada wa familia, lakini kuna baadhi ya utofauti.

Malipo ya msaada ya familia Malipo haya anasaidia…

Family Tax Benefit Part A na gharama ya kulea watoto

Family Tax Benefit Part B kwa kutoa msaada wa ziada kwa familia, ikiwa ni pamoja na wazazi moja, na familia zenye kipato moja kuu ambapo mzazi mmoja akiamua kukaa nyumbani au usawa baadhi ya kazi kulipwa kwa kutunza watoto.

Single Income Family Supplement familia za mzazi mmoja na baadhi ya familia ambao yana mapato moja kuu.

Child Care Benefit na gharama ya huduma kupitishwa au iliyosajiliwa mtoto.

Child Care Rebate familia zinakubalika kwa gharama ya huduma ya kupitishwa mtoto.

Parental Leave Pay wazazi na haki kuchukua muda mbali na kazi ya kutunza mtoto mchanga au iliyopitishwa hivi karibuni.

Newborn Upfront Payment and Newborn Supplement

kwa kuongeza Family Tax Benefit Part A kuwasaidia wazazi ambao wanapokuwa na mtoto au kupitisha mtoto.

Dad and Partner Pay mababa na wazazi kumtunza mtoto mchanga au iliyopitishwa hivi karibuni.

Parenting Payment kama wewe ni mlezi mkuu wa mtoto tegemezi au watoto.

Double Orphan Pension walezi na yatima.

Wananchi wa New Zealand (ambao si raia wa Australia) Watu wanaokuja Australia kwa pasipoti za New Zealand kwa ujumla hupewa Category

Maalum Visa (SCV) baada ya ya kuwasili. Kwa madhumuni ya Australia ya usalama wa

jamii, wamiliki wa SCV waliokuwa katika Australia juu ya Februari 26, 2001 kwa jumla

wanachukuliwa kuwa "wanalindwa" wamiliki wa SCV. Wale ambao walifika katika Australia

baada ya Februari 26, 2001 ni jumla inachukuliwa kuwa si "wakulindwa".

• “Hifadhi” ya wamiliki wa SCV ni wakazi wa Australia na wanaweza kupata malipo yote

ya Centrelink, kama sasa wanaishi katika Australia na wanastahili, ikiwa ni pamoja

vipindi vya kusubiri.

• wamiliki wa SCV ambao si “wakulindwa” si wakazi wa Australia. Hawawezi kwa ujumla

kupata malipo ya mapato ya msaada.

Wamiliki wote wa SCV wanaweza kupata msaada wa familia na kadi ya mkataba kama

wanatii sheria na vipindi vyote vya kusubiri.

Wamiliki wa SCV ambao si "kulindwa" lakini ambao wamekuwa wakiishi katika Australia

kuendelea kwa angalau miaka 10 tangu Februari 26, 2001 wanaweza kuwa na uwezo wa

kupata malipo mara moja tu ya Newstart Allowance, Sickness Allowance au Youth

Allowance. Malipo kwa mpokeaji wanayostahili hutokea kwa kiwango cha juu kuendelea

kipindi cha hadi cha miezi sita.

Ita 131 450

102

Mkataba wa Hifadhi ya Jamii kati ya Australia na New Zealand inaweza kustahili baadhi ya

wamiliki wa SCV kwa Age Pension, Disability Support Pension, au Carer Payment, bila kujali

kama au wao ni "wakulindwa".

Kwa habari zaidi kuhusu waraia wa New Zealand ni kwenye

http://www.humanservices.gov.au/paymentsfornewzealanders

Crisis Payment kwa ajili ya wakimbizi na wahisani

wanaoingia Crisis Payment ni moja ya malipo kwa ajili ya watu ambao wana uzoefu wa mazingira

uliokithiri. Lazima kudai ndani ya siku saba za kufika Australia au kuwasiliana na Centrelink

na 'Nia ya kudai' ndani ya siku saba baada ya kufika na kutowa malalamiko ndani ya siku 14

ya kuwasiliana.

Kwa habari zaidi nenda kwenye Crisis Payment karatasi ya ukweli kwenye

www.humanservices.gov.au/crisispayment

Huduma zingine za Centrelink Centrelink inatoa huduma nyingi, ikiwa ni pamoja:

Huduma za Centrelink Simu Msaada ambao upo

Huduma ya kujisaidia 136 240 Angalia Sura ya 1, Self Service

Huduma ya kwenye mtandao

132 307 Kupata huduma ya msaada kutoka Centrelink kwenye mtandao

Huduma za kimataifa za Centrelink

131 673 Maswali kuhusu kuhamia au kusafiri nje ya Australia, wakidai malipo wakati nje ya Australia, au kupokea malipo kutoka nje ya nchi

Financial Information Service (FIS) omba mdaa kwa huduma

132 300 Omba mdaa wa semina Financial Information Service

Malalamiko na maoni 1800 132 468 Kutoa pongezi, malalamiko na mapendekezo

Makubaliano kwa watu wenye kipato kidogo Kutegemea mapato, ajira, umri au Centrelink malipo ya aina, watu wenye kipato cha chini

wanaweza kuwa na haki ya maridhiano kutoka serikali, jimbo / wilaya na serikali za mitaa

kama vile biashara binafsi. Msaada wa punguzo inaweza kusaidia afya, gharama za kaya,

elimu na usafiri. Kwa habari zaidi nenda kwa www.humanservices.gov.au na kutafuta “kipato

cha chini”.

Mabadiliko ya hali Kama kuna mabadiliko kwenye familia yako, kazi au maisha ya hali lazima kutoa taarifa

katika Centrelink haraka iwezekanavyo ili kuhakikisha unapokea malipo sahihi. Kama wewe

umelipwa zaidi ya unachostahiki, unaweza kuwa kulipa baadhi au yote ya malipo yako.

Ita 131 450

103

Baadhi ya mabadiliko unahitaji kuwaambia Centrelink kuhusu ni:

• maelezo ya binafsi na mawasiliano

• maelezo ya benki

• hali uhusiano

• mipango huduma kwa mtu yeyote katika huduma yako, ikiwa ni pamoja na watoto

wako

• Hali ya kazi

• kuondoka nchini, kwa muda au kudumu

• kupata malipo ya mkupuo

• mapato au mali ongezeko au upungufu, ikiwa ni pamoja na mapato ya mpenzi wako

na mali

• kuanzia au kumaliza kusoma.

Ufafanuzi wa mpenzi Ni muhimu kueleza Centrelink kama wewe ni mtu mmoja au una mpenzi. Hii ni wakati

mwingine aitwaye kuwa 'mwanachama wa wanandoa'. Malipo mengi yataangalia mapato ya

pamoja na mali ya wanachama wote wawili wanandoa. Baadhi ya malipo na viwango tofauti,

hutegemea kama wewe ni moja au kuwa na mpenzi. Baadhi ya malipo yanapatikana tu kwa

watu ambao hawana mpenzi.

Ukaguzi na rufaa Kama wewe huna furaha na uamuzi, kuwasiliana na Centrelink kwa kuwa ni upya katika

www.humanservices.gov.au/customer/reviews-and-appeals Kuna michakato ya kukabiliana

na kitaalamu na rufaa.

Usiri wa taarifa yako Maelezo yako ya kibinafsi inaweza tu kutolewa na Centrelink kama inaruhusiwa na sheria, au

kama umetoa ruhusa.

Vijana Kama una watoto wakubwa zaidi ya miaka 16, wanaweza kuwa na haki kwa ajili ya malipo

kama vile Youth Allowance au Family Tax Benefit. Angalia pia Huduma ya Vijana.

Uhakika wa Msaada Uhakika wa msaada (tazama www.border.gov.au/about/corporate/information/fact-

sheets/34aos) ni makubaliano ya kisheria kati ya mkazi wa Australia au shirika ('assurer') na

Serikali ya Australia. Mudhamini anakubaliana kutoa msaada kwa wahamiaji (‘assuree’)

katika Australia ili mudhaminiwa asiweze kutegemea malipo ya serikali.

Bima ya kutowa msaada inaweza kudumu kwa miaka miwili au 10, kulingana na aina ya visa.

Kama wewe au wategemezi wako kudai malipo fulani wakati kufunikwa na uhakika wa

msaada, mdhamini lazima kulipa kiasi kamili kwa Serikali.

Ita 131 450

104

11 Pesa

Katika sehemu hii • Huduma za kifedha

• Kujuwa pesa

• Benki

• Kodi

• Biashara ndogo ndogo

• Mikopo na mikopo

• Bima

• Kupata ushauri wa kifedha

• Msaada wa matatizo ya fedha

• Ulinzi wa mteja

Huduma za kifedha Katika Australia, kuna benki nyingi, bima, malipo ya uzeeni na bidhaa za uwekezaji na

huduma. Biashara lazima kuwa na leseni na Serikali kuuza bidhaa na huduma za kifedha.

Kwa kufanya hivyo bila leseni ni kinyume cha sheria.

Kufahamu fedha Kwa habari juu ya kusimamia fedha yako binafsi, na viungo kwa wafanya mahesabu na

zana, nenda www.australia.gov.au/information-and-services/money-and-tax/personal-finance

Tovoti ya Australian Securities and Investment Commission Moneysmart

(www.moneysmart.gov.au) ina habari muhimu kuhusu kusimamia na kuwekeza fedha, ikiwa

ni pamoja na bajeti ya kaya, benki, bima na madeni.

Watu wajanja wanaweza kujaribu kukuhadaa ili uwawapatie fedha yako. Kama una

malalamiko kuhusu kuweka fedha, mikopo ya biashara, bima, malipo ya uzeeni, kuwekeza

na ushauri wa kifedha au kama huna uhakika au tuhuma kuhusu uwekezaji, piga simu

Australian Securities and Investments Commission (ASIC) kwenye 1300 300 630 au nenda

www.moneysmart.gov.au/tools-and-resources/how-to-complain

Benki Benki, jingo za jamii na vyama vya mikopo vinatoa huduma za kibenki. Kutoa pesa, nenda

katika benki au tumia kadi yako na PIN (Personal Identification Number) ili kupata fedha

kutoka ATM (Machine Automatic Teller). Unapaswa kulinda PIN yako. Wala usiandike PIN

yako kwenye kadi yako, au kuweka ambapo inaweza kuibiwa, kama vile katika mkoba wako,

mkoba au simu ya mkononi.

Kama kadi yako imeibiwa au kupotea, aambia benki yako mara moja.

Kama una tatizo na benki yako ambayo huwezi kutatua, wasiliana na Financial Services

Ombudsman katika www.fos.org.au

Ita 131 450

105

Kwa habari zaidi:

Habari za benki Karatasi

Australian Bankers Association – msingi wa akaunti ya benki

www.bankers.asn.au/Consumers/Managing-Your-Money

Kusimamia akaunti ya benki yako www.moneysmart.gov.au/managing-your-money/banking

Australian Competition and Consumer Commission – internet banking

www.accc.gov.au/consumers/online-shopping/internet-banking

MoneySmart kutafsiriwa maelezo www.moneysmart.gov.au/tools-and-resources/publications

Financial Service Ombudsman www.fos.org.au

Kodi Katika Australia, unalipa kodi kwa serikali juu ya fedha unayolipwa kutokana na kazi,

biashara au uwekezaji. Australian Taxation Office (ATO) inakusanya kodi kutoka kwa watu

binafsi na biashara kulipa kwa ajili ya huduma muhimu za jamii kama hospitali, shule,

barabara na reli.

ATO hutoa videos katika http://tv.ato.gov.au/ato-tv/channel?c=c-b8nuuyo kuwasaidia watu

kujifunza kuhusu mifumo ya kodi na malipo ya uzeeni Australia.

Bidhaa na huduma ya kodi Australia ina bidhaa na huduma ya kodi (GST) wa asilimia 10, pamoja na katika bei ya

bidhaa nyingi, huduma na vitu vingine kuuzwa au zinazotumiwa. Baadhi ya mambo kama vile

chakula cha msingi, elimu na huduma za afya, huduma ya watoto na ustahili wa kuangalia

watoto na uuguzi wa nyumbani ni GST-bure.

Namba ya kodi Namba ya kodi (TFN) ni namba ya kipekee iliyotolewa na watu binafsi au mashirika na ATO.

Hii kubainisha wewe kwa madhumuni ya kodi na malipo ya uzeeni. Omba namba ya kodi

yako haraka iwezekanavyo.

Njia ya haraka ya kupata TFN ni kwenye intaneti katika www.ato.gov.au/tfn Usajili wa kwenye

intaneti unapatikana kwa masaa 24 kwa siku, siku saba kwa wiki. Unahitaji maelezo ya

pasipoti yako na anuani ya Australia. Fomu za maombi zinapatikana pia kutoka ATO

Publication Ordering Service kwenye www.ato.gov.au/order-publications au kwa kupigia

namba ya kodi Helpline juu ya 13 28 61. Unapaswa kupokea TFN yako kwa njia ya barua

ndani ya siku 28 tangu siku ATO inapata maombi yako.

Unapata TFN moja. Ni yako kwa maisha na lazima uizingatiye. TFN yako inakaa ile ile, hata

kama unabadili jina lako au kazi, kuhamia mikoani, au unaondoka Australia na kisha kurudi.

Kila mtu anahitaji TFN yak mwenyewe. TFN yako haiwashiriki na wanachama wengine wa

familia yako.

Ita 131 450

106

Usihifadhi namba ya kodi yako ambapo inaweza kuibiwa, kama vile katika mkoba wako,

mkoba au simu ya mkononi.

Kuruhusu mtu mwingine kutumia TFN yako, kuiuza au kuitoa mbali inaweza kusababisha

matatizo makubwa. watu wanjanja wanaweza kutumia kwa:

• kuiba kodi yako ili warudishiwe fedha

• kuangalia akaunti yako ya benki

• kufunguwa akaunti yako ya benki kwenye jina lako na kuondoka kwa madeni

• kufanya udanganyifu kwa kutumia kwa faida ya serikali kwa jina lako

Kuna watu fulani tu wana haki ya kuomba TFN yako, ikiwa ni pamoja na Australia Taxation

Office, Centrelink, superannuation yako, benki au taasisi ya fedha, na mwajiri wako.

Jihadharini na watu wajanja wajanja (‘scammers’) ambao wanaweza kukuhadaa kutoa TFN

yako juu ya maombi ya kazi. Pia wanaweza kujaribu kupata TFN yako kwa njia ya

matangazo ya kazi bandia kuiba utambulisho wako. Ugavi tu TFN yako kwa mwajiri wako

baada ya wewe wameanza kazi yako mpya.

Nini kinatokea kama huna TFN wakati unapata kazi? Baada ya kuanza kazi, mwajiri wako atakuuliza kujaza fomu inayohusu namba ya kodi

ambapo unahitaji kuandika TFN yako.

Kama huna TFN, una siku 28 kutoka wakati wa kuanza kazi ya kuomba na kupata TFN yako

mwenyewe. Kama huna TFN yako mwenyewe baada ya siku 28, mwajiri wako lazima

kuchukua kiasi cha upeo wa kodi kutoka malipo yaliyolipwa na wewe. Unaweza kufanya kazi

bila TFN, lakini zaidi ya kodi zitachukuliwa kutoka malipo yako na fedha za uzeheni. Kama

huna TFN, huwezi kuwa na uwezo wa kuomba kurudishiwa fedha mwekenye intaneti,

kuomba kwa ajili ya faida ya serikali au kupata Australian business number (ABN).

Kodi ya mapato Kama wewe unapata mapato yoyote katika mwaka wa fedha (kati ya 1 juli na 30 Juni),

lazima kutuma mapato yako katika ATO ifikapo tarehe 31 Oktoba ya mwaka huo.

Kama unatumia mtu ambao anajurikana kuandaa kodi yako, unaweza kutuma kodi yako

baadaye kuliko 31 Oktoba. Unahitaji kufanya mipango na mfanya kazi wa kodi kabla ya

tarehe 31 Oktoba ili kufuzu tarehe zao zakutuma.

Unaweza kutuma kodi yako mwenyewe mtandao katika www.ato.gov.au/Individuals/Lodging-

your-tax-return/ Hii ni bure, rahisi na huduma za usalama zinazotolewa na ATO. Ni inaruhusu

ATO kujaza katika maeneo ya kodi kwa ajili yenu, kwa kutumia taarifa zinazotolewa na

mwajiri wako, benki, fedha za afya na mashirika ya serikali.

Kutuma kodi yako kwenye intaneti unahitaji akaunti ya myGov, ambayo inaweza kufunguwa

kwenye https://my.gov.au

Ita 131 450

107

Msaada wa kodi Msaada wa Kodi ni huduma ya bure kwa watu wenye kipato kidogo, inapatikana kuanzia

Julai hadi Oktoba kila mwaka. Vituo vya msaada wa Kodi vina watu wanajitolea ambao

wanafunzwa na ATO ambao wanaweza kukusaidia kutuma kodi yako kutumia intaneti

kwenye myTax.

ATO maelezo ya mawasiliano

Simu (ikiwa ni pamoja na Msaada wa Kodi) 13 2861

Biashara na GST maswali 13 2866

Kuomba namba ya kodi online www.ato.gov.au/TFN

Kutembelea ofise www.ato.gov.au/Visitus

ATO kutafsiriwa maelezo www.ato.gov.au/General/Other-languages

ATO Tovuti www.ato.gov.au

Mali nje ya nchi, uwekezaji na mapato Wakazi wa Australia wanalipa kodi mapato yawo duniani kote na ni lazima kutangaza

mapato yote ya kigeni katika kodi ya mapato yao. Kama wewe ni mkazi wa Australia kwa

madhumuni ya kodi ni kuamua juu ya kesi kwa kesi.

Australian Taxation Office (ATO) ina taarifa kwenye tovuti yake kwamba itasaidia kuelewa

wajibu wa kodi yako, ikiwa ni pamoja na kodi ya mapato kutoka:

• uwekezaji kama dhamana na mali ya kukodisha

• riba na mrahaba

• shughuli za biashara nje ya nchi

• pensheni kutoka nje ya nchi

• shughuli za biashara ya kimataifa, kama vile biashara ya bidhaa na huduma online.

Kama una mapato kutoka nje ya nchi, lazima kutangaza hata kama kodi zililipwa katika nchi

ambapo mapato yalipatikana. Kama mapato ya kigeni yanachunguliwa katika Australia, na

wewe kulipwa kodi ya kigeni juu yake, unaweza kuwa na haki ya kurudishiwa kwa kodi ya

kigeni kulipwa.

Lazima kutangaza mapato yako kuchukuliwa katika akaunti wakati wa kufanya kazi nje ya

kiasi cha kodi deni juu ya mapato unayoyapata katika Australia. Unaweza kuwa nahaja ya

kutangaza mapato yote umepata nje ya shule, ata kama wewe walikuwa hawatakiwi kulipa

kodi ya mapato ambayo yalipatikana katika nchi nyingine.

Kila mwaka ATO inatoa taarifa kutoka kodi ya mapato na taarifa kuhusu shughuli za nje za

Australia zinazotolewa kwa ATO kwa pande tatu. Kama kuna tofauti kati taarifa hii na kiasi

inavyoonekana katika kodi ya mapato yako kurudi, ATO watawasiliana na wewe na unaweza

kurekebisha kodi ya marudio yako.

Ita 131 450

108

Kama mambo yako ya kifedha ni ngumu, unaweza kutaka kutumia kusajiliwa wakala wa kodi

au kutafuta ushauri kutoka kwa ATO.

Biashara ndogo ndogo Biashara ndogo ndogo ni sehemu muhimu ya uchumi wa Australia. Kuna misaada

inapatikana kama unataka kuanza biashara yako mwenyewe. nenda

www.business.gov.au/business-topics/starting-a-business/Pages/default.aspx kama wewe

utaka kuanzisha biashara ndogo. Kwa habari kuhusu Small Business Education Program

inayotolewa na Australian Competition and Consumer Commission, nenda

www.accc.gov.au/about-us/tools-resources/small-business-education-program

Kama unataka kuanzisha biashara katika Australia, unahitaji TFN yako kuomba Australian

business number (ABN). usajili nyingine pia zinaweza required, ikiwa ni pamoja na:

• Usajili wa GST (kama mauzo yako ya kila mwaka inazidi AUD 75 000) na / au kutoa

kusafiri teksi.

• kusajili kama mwajiri.

• usajili inavyotakiwa na mashirika mengine ya serikali.

Kuwa na Australian business number ina maana wewe uko unaendesha biashara yako

mwenyewe. Kama huna uhakika kama wewe ni 'kuendesha biashara' au wewe ni

kushinikizwa ili kupata ABN ili kufanya kazi, piga 132 866. Unalipa kodi ya mapato ya

biashara yako na unaweza kuwa na haja ya kulipa kodi kwenye faida ya mapato unaufanya

kama unauuza biashara yako au mali. Unaweza pia kudai makato kwa ajili ya gharama

ambayo yanahusiana na mapato biashara yako.

Kama una wafanyakazi, unaweza kulipa malipo ya uzeeni kwa ajili yao na kuchukua kodi

kutoka malipo yao ya kupeleka kwa ATO. Ni lazima kufanya hivyo hata kama ni familia.

Kuanzisha biashara unahitaji kupata vibali kutoka mashirika ya serikali. Usitowe zawadi au

fedha kushawishi au kuharakisha maamuzi. Kutoa motisha ni kinyume cha sheria na

itatolewa ripoti. Ili kusaidia biashara na watu binafsi kuelewa kodi zao stahili na wajibu, ATO

ina msaada na habari kwa Kiingereza na machapisho kutafsiriwa. Australian Business

License and Information Service (ABLIS) wanaweza kukusaidia kukutana na majukumu

mengine ya kufuata.

Ita 131 450

109

Kwa habari zaidi:

Somo Tovuti

Kuanza na kuendesha biashara ndogo www.business.gov.au/small-business/Pages/starting-and-running-your-small-business.aspx

Habari za serikali kwa ajili ya biashara www.australia.gov.au/information-and-services/business-and-industry

Ruzuku kwa biashara ndogo ndogo https://www.business.gov.au/assistance

Leseni za biashara na usajili https://ablis.business.gov.au/pages/home.aspx

Maelezo ya kodi ya biashara ndogo www.ato.gov.au/Business/Starting-your-own-business

Fair Work mfumo mahusiano mahali pa kazi - kama una wafanyakazi

www.fairwork.gov.au/find-help-for/small-business

Msaada wa jimbo na wilaya na habari www.business.gov.au/business-topics/starting-a-business/Pages/advice-and-support-in-your-state-or-territory.aspx

Australian Business License and Information Service

https://ablis.business.gov.au/pages/home.aspx

Mikopo na kukopesha Kuchukua mkopo au kutumia mikopo ni wakati wa kukopa fedha na kukubaliana na

kuzirudisha katika tarehe ya baadaye na malipo ya ziada, unaojulikana kama riba. Baadhi ya

aina tofauti za mikopo ni mikopo binafsi, mikopo ya nyumba, kadi za mkopo na kulipwa zaidi

ya kima chako.

Gharama ya mkopo itatofautiana sana kulingana na aina ya mkopo, Taasisi, muda gani

kuchukua ili kuzirudisha, kiwango cha riba na ada na malipo. Ni muhimu usichukue mkopo

au kutumia kadi yako kama huwezi kumudu kuilipa. Kwa ushauri juu ya mikopo, mikopo na

kukopa, nenda www.moneysmart.gov.au/borrowing-and-credit

Bima Bima ni wakati unalipa kiasi cha pesa kila mwaka ambapo anatoa ulinzi wa fedha dhidi ya

hasara au uharibifu. Bima anakubali kukufidia kwa hasara badala ya wewe kuwa na kulipa

kwa hasara wewe mwenyewe.

Aina ya kawaida ya bima ni afya (tazama Sura ya 9, Afya na Ustawi), bima la jengo la

nyumbani, nyumbani yaliyomo bima, usafiri, maisha na bima ya gari. Ni muhimu kuelewa

sera ya bima na kiasi gani cha gharama kabla ya kukubali kuingia katika mkataba.

Kuna aina mbalimbali ya bima ya gari inapatikana. Kama wewe mwenyewe unamiliki gari ni

lazima uwe na third party insurance (“CTP”). Hii itakusaidia kama wewe ukidhuru mtu

mwingine katika ajali. Unaweza pia kununua bima pana ya gari, ambayo inatoa bima pana,

kama vile kufunika baadhi ya gharama za uharibifu wowote kwa gari lako (au gari ya mtu

mwingine) kama wewe uko katika ajali, au kama gari yako ikiibiwa.

Kwa habari zaidi juu ya bima, nenda www.moneysmart.gov.au/insurance

Ita 131 450

110

Kupata ushauri wa kifedha Financial Information Service (FIS) hutoa habari kuhusu masuala ya kifedha. FIS ni huduma

ya bure na huru inapatikana juu ya simu, kwa mtu au kwa njia ya semina elimu ya fedha.

Ili kujua zaidi kuhusu huduma zinazotolewa ita 132 300 au tembelea tovuti FIS katika

www.humanservices.gov.au/fis

Kuhudhuria semina hiyo, simu 136 357.

Msaada na matatizo ya kifedha Katika Australia, inakubalika na kawaida kutafuta msaada kama wewe una matatizo

ya fedha.

Washauri wa kifedha hutoa taarifa kwa watu katika shida ya kifedha. Wao kufanya tathmini

ya hali ya mtu binafsi au familia na kisha kutambua faida na hasara ya chaguzi mbalimbali.

Piga simu 1800 007 007 au nenda kwenye www.moneysmart.gov.au/managing-your-

money/managing-debts/financial-counselling

Ulinzi wa Mtumiaji Wakati unanunua bidhaa au huduma katika Australia, ikiwa ni pamoja na wale wananunuwa

kwenye intaneti, una haki chini ya Australia Consumer Law. Kwa mfano, una haki ya

kupokea taarifa sahihi na za kweli kuhusu bidhaa na huduma unayotaka kununua. Kama kitu

fulani kitaenda vibaya na bidhaa umenunuwa kwa sababu ni mbaya, una haki ya kitu hicho

kutengenezwa, kupata kitu kingine au kurudishiwa fedha. Una haki ya kutarajia kuwa bidhaa

hiyo ni salama kwa matumizi. Kuna sheria ambao wafanyabiashara lazima wafuate kwenye

njia ya simu au kama wanakuja nyumbani kwako, kama vile kuacha ukiwauliza.

Kama una tatizo na ununuzi, wasiliana na ulinzi wa walaji shirika hilo katika jimbo au wilaya

yako kwa habari kuhusu haki zako na chaguzi. Wanaweza kukusaidia na matatizo

yanayohusiana na kukodisha na malazi, kununua au kuuza nyumba, ujenzi na kukarabati,

kununua gari, ununuzi, dhamana, kuweka lay -bys, kurejeshewa, mikopo na biashara.

Wanaweza kuwa na uwezo wa kufanya upatanishi (majadiliano) kati ya wewe na muuzaji

kutatua tatizo.

Australian Competition and Consumer Commission (ACCC) inalinda Australia dhidi ya

mazoea ya haki ya biashara katika bei, mazoea ya kupambana na ushindani na haki ya

soko, na usalama wa bidhaa.

Ita 131 450

111

Kwa habari zaidi:

Eneo Shirika ya mtumiaji Tovuti

National Australian Competition and Consumer Commission - simu 1300 302 502

www.accc.gov.au

National ACCC habari katika lugha zingine kuliko Kiingereza

www.accc.gov.au/about-us/information-for/non-english-speaking-background.

ACT Office of Regulatory Service (Access Canberra)

www.ors.act.gov.au

NSW NSW Fair Trading www.fairtrading.nsw.gov.au

NT Consumer Affairs www.consumeraffairs.nt.gov.au/ForConsumers/ConsumerRights/Pages/default.aspx

Qld Office of Fair Trading www.fairtrading.qld.gov.au/consumers.htm

SA Office of Consumer and Business Affairs www.cbs.sa.gov.au/wcm/consumers/consumer-advice/

Tas. Consumer Affairs and Fair Trading www.consumer.tas.gov.au

Vic. Consumer Affairs Victoria www.consumer.vic.gov.au

WA Consumer Protection www.commerce.wa.gov.au/ConsumerProtection/

Ofisi ya Ombudsman ni mamlaka huru ambayo inachunguza malalamiko kuhusu mashirika

ya serikali na makampuni binafsi katika baadhi ya viwanda. Wanaweza kuchukua hatua za

kukomesha matendo ya kinyume cha sheria, haki au ubaguzi wa matibabu, au kuingilia kati

ili kujaribu kupata matokeo ya haki kwa ajili yenu. Simu 1300 362 072 au kwa viungo vya

serikali, wilaya na sekta ofisi ya ombudsman nenda www.ombudsman.gov.au

Australian Communications and Media Authority (ACMA) inachunguza malalamiko kuhusu

maudhui yasiyofaa kwenye huduma za utangazaji kama vile televisheni na redio. Malalamiko

yanapaswa kuwa na mmiliki au mtoa ya huduma ya kwanza. Kama malalamiko

hayajatatuliwa, nenda www.acma.gov.au ACMA pia inachunguza malalamiko kuhusu SPAM

barua pepe na wito wa telemarketing, na inao "Usiniite" ("Do Not Call" register) kujiandikisha.

Office of the Children’s eSafety Commissioner kwenye www.esafety.gov.au hutoa habari na

rasilimali kwa Waustralia kuhusu kukaa salama kwenye intaneti. Wao pia kuchunguza

malalamiko kuhusu cyber bullying na kukera na habari kwenye intaneti ambao siyo nzuri.

Kama mtoto wako ana kuwa cyberbullied kwenye mtandao, au kama umekutana na habari

kwenye mtandao na unafikiri ni mbaya au haramu, unaweza kufanya malalamiko katika

www.esafety.gov.au/complaints-and-reporting

Ita 131 450

112

12 Ushirika wa umma

Katika sehemu hii Kujua na kuelewa mila ya Australia na sheria itakusaidia kuzoea maisha katika jamii

ya Australia.

• Kuhusu Australia

• Majukumu na maadili

• Usawa na kutobagua

• Kujitolea

• Mkutano wa watu

• Tabia nzuri

• Nguo

• Maneno ya kawaida Australia

• Shughuli za nje na usalama

• Usalama wa nyumbani

• Mazingira

• Wanyama na pet

• Agazeti, televisheni na redio

• Kamari

• Kelele

• Huduma za serikali za mtaa

• Visa

• Uraia wa Australia

Kuhusu Australia Wenyeji wa kwanza wa Australia walikuwa Aboriginal na Torres Strait, ambao walifanya

makazi katika nchi angalau 40 000 iliyopita. Australia kiasili ina imani zao wenyewe pekee

kiroho, uhusiano wa nchi, matajiri na tofauti ya utamaduni na unaoendelea sanaa mila

ambayo ni moja ya kongwe duniani. Utamaduni wa kiasili ni sehemu muhimu ya utambulisho

wa Australia kitaifa na Aboriginal na Torres Strait Islander watu kuchangia kwa kiasi kikubwa

sanaa, vyombo vya habari, wasomi, michezo na biashara. Habari kuhusu historia ya

Australia, urithi na utamaduni wa Indigenous ni katika www.australia.gov.au/information-and-

services/culture-and-arts

Australia inakubali, jamii mbalimbali na watu kutoka tamaduni mbalimbali, dini na kabila.

Watu wa Australia wanatoka duniani kote. Karibu asilimia 46 ya Australia walikuwa ama

waliozaliwa ng'ambo au wana mzazi ambaye walizaliwa nje ya nchi. Ingawa Kiingereza ni

lugha ya taifa, kuna karibu lugha 300, ikiwa ni pamoja na lugha za asili, wanasema katika

Australia. Dini kubwa duniani zipo hapa.

Ita 131 450

113

Katika Australia, kila mtu yuko huru kufuata na kusherehekea utamaduni wao na kidini kwa

muda mrefu kama hawavunji sheria za Australia. Kila mtu anaweza kushiriki na kuwa kwenye

jamii kama mtu wa Australia. Mara ya kwanza, unaweza kuwa huzoei utofauti huo. Hata

hivyo, kama wewe uko wazi na una heshima kuelekea watu wengine, mawazo na mila zao,

kuna uwezekano wa kukubarika katika na kufanikiwa katika maisha yako mapya.

Serikali ya Australia inasaidia utofauti wa jamii ya Australia, na ina inakubali kiutamaduni

mbalimbali ambapo kila mtu ni mali na ina nafasi ya kushiriki katika maisha ya taifa.

Ili kujifunza zaidi kuhusu Australia, nenda www.australia.gov.au/about-australia

Majukumu na maadili Uhuru na usawa tunafurahia katika Australia inategemea na kila mtu kutimiza majukumu

wake. Wewe unatarajiwa kuwa mwaminifu kwa Australia, kuunga mkono njia yetu ya maisha

ya kidemokrasia na kusaidia kudumisha maadili na mila ya kukubalika, ushirikishwaji na

usawa kwa wote wa Australia.

Maadili ya uraia wetu ni msingi wa jamii wa huru na kidemokrasia ya Australia. Ni pamoja na

msaada kwa ajili ya:

• demokrasia ya bunge

• utawala wa sheria

• wanaoishi kwa amani

• heshima kwa watu wote bila kujali sehemu waliotoka

• huruma kwa wale wanaohitaji

• uhuru wa kujieleza na uhuru wa kujieleza

• uhuru wa kushirikiana

• uhuru wa dini na serikali ya kidunia

• usawa wa mtu binafsi, bila kujali tabia kama vile ulemavu na umri

• usawa kati ya wanaume na wanawake

• usawa wa fursa

Wajibu wa raia wa Australia ni pamoja na:

• kutii sheria

• upigaji wa kura katika shirikisho na jimbo au wilaya ya uchaguzi, na katika kura

ya maoni

• kutetea Australia lazima unafanya kama haja ikitokea

• kuwahudumia juu ya jury kama kuitwa kufanya hivyo.

Kwa habari zaidi juu Uraia wa Australia, nenda www.citizenship.gov.au na kusoma Uraia wa

Australia Mtihani wa Rasilimali Kitabu cha Uraia wa Australia: Uraia wa Australia.

Ita 131 450

114

Usawa na kutobagua Una haki ya kuheshimiwa na kuwa na mahitaji yako kuchukuliwa kama haki kama mtu

mwingine. Vile vile, unapaswa kuheshimu watu wengine, iwe wamezaliwa katika Australia

au wamehamia hapa. Ubaguzi wa rangi na ubaguzi wa aina yoyote ni haikubaliki

katika Australia.

Chini ya sheria za kutobagua, hakuna mtu anapaswa kutendewa vibaya kuliko wengine kwa

sababu ya umri wao, rangi, nchi ya asili, jinsia, hali ya ndoa, mimba, imani ya kisiasa au ya

kidini, ulemavu au upendeleo wa ngono. Hii inatumika katika maeneo mengi, ikiwa ni pamoja

na ajira, elimu, malazi, kununua bidhaa, na upatikanaji wa huduma kama vile madaktari,

benki na hoteli. Wanaume na wanawake ni sawa chini ya sheria na kwa madhumuni

mengine yote.

Australia ina desturi ya uhuru wa kujieleza. Hata hivyo, ni kinyume cha sheria kutukana,

kuwadhalilisha, kumkosea au kutisha mtu mwingine au kikundi kwa misingi ya umri wao,

rangi, nchi ya asili, jinsia, hali ya ndoa, mimba, imani ya kisiasa au ya kidini, ulemavu au

upendeleo wa ngono.

Australian Human Rights Commission inasimamia sheria ya serikali katika maeneo ya haki

za binadamu, kupambana na ubaguzi na haki za kijamii.

Australian Human Rights Commission Maelezo ya mawasiliano

Maswali 9.00 am – 5.00 pm AEST

1300 369 711

Malalamiko 9:00 am - 5:00 pm AEST (Kufungwa Jumanne kutoka 01:00)

1300 656 419

TTY – kwa matatizo ya kusikia na kuongea 1800 620 241

Kutafsiriwa habari - haki za binadamu www.humanrights.gov.au/about/translated-information

Tovuti ya Human Rights www.humanrights.gov.au

Kila wilaya na jimbo ya serikali zina sheria kuhusu kupambana na ubaguzi na wakala wa

serikali:

Ita 131 450

115

Jimbo au wilaya

Wakala wa haki za binadamu Simu Tovuti

ACT ACT Human Rights Commission 02 6205 2222 www.hrc.act.gov.au

NSW Anti-Discrimination Board of NSW

02 9268 5544 au Ita kwa bure kwa Mkoa wa NSW kwenye 1800 670 812

www.lawlink.nsw.gov.au/adb

NT NT Anti-Discrimination Commission 08 8999 1444 au NT ita kwa bure 1800 813 846

www.adc.nt.gov.au

Qld Anti-Discrimination Commission Queensland

1300 130 670 www.adcq.qld.gov.au

SA Equal Opportunity Commission

08 8207 1977 au Ita kwa bure kwa Mkoa wa SA kwenye 1800 188 163

www.eoc.sa.gov.au

Tas. Office of the Anti-Discrimination Commissioner

03 6165 7515 or Tas. free call on 1300 305 062

www.antidiscrimination.tas.gov.au

Vic. Victorian Equal Opportunity and Human Rights Commission

1300 292 153 www.humanrightscommission.vic.gov.au

WA Equal Opportunity Commission

08 9216 3900 au WA ita kwa bure kwenye 1800 198 149

www.equalopportunity.wa.gov.au

Kujitolea Kujitolea ni njia nzuri ya kujifunza ujuzi mpya, kukutana na watu wanaoishi na kufanya kazi

katika jamii yako na kuwasaidia watu wengine. Waustralia wengi kujitolea. Wenye

wanajitolea hawalipwi, kwa sababu wanatoa muda na ujuzi wao kwa manufaa ya jamii na

wao wenyewe. Kujitolea daima ni suala la uchaguzi na siyo lazima.

Ingawa kujitolea sio badala ya kazi ya kulipwa, inaweza kukupatia ujuzi na uzoefu wa kazi

ambayo inaweza kukusaidia kupata kazi. Kwa kujitolea utaboresha Kiingereza chako,

anzisha mitandao ya kijamii na jamii na kuongeza kujiamini kwako.

Kuna mashirika mengi na tovuti ambazo zina orodha ya fursa ya kujitolea. Volunteer

Resource Centres ziko katika Australia na zinatoa maelezo ya kujitolea, vinavyolingana na

huduma za rufaa. Wanasaidia mashirika ambao yanaitaji watu wanajitolea.

Ita 131 450

116

Kwa habari zaidi:

Mkoa Shirika Tovuti

ACT Volunteering ACT www.volunteeringact.org.au

NSW The Centre for Volunteering www.volunteering.com.au

NT Volunteering SA-NT www.volunteeringsa.org.au

Qld Volunteering Queensland www.volunteeringqld.org.au

SA Volunteering SA-NT www.volunteeringsa.org.au

Tas. Volunteering Tasmania www.volunteeringtas.org.au

Vic. Volunteering Victoria www.volunteeringvictoria.org.au

WA Volunteering WA www.volunteeringwa.org.au

Fursa ya kujitolea katika Australia

GoVolunteer www.govolunteer.com.au

kitaifa yakwanza kujitolea katika Australia

Volunteering Australia www.volunteeringaustralia.org

Kukutana na watu Wakati unakutana na mtu kwa mara ya kwanza, ni kawaida kuitingisha mkono wa kulia wa

mtu kwa mkono wako wa kulia. Watu ambao hawajuani kila mmoja kwa ujumla hawabusu au

kumkumbatia wakati wa kwanza wanakutana.

Wakati wanakutana na watu wapya, Waustralia wengi hawajisikiye vizuri kuulizwa maswali

kuhusu umri, dini, ndoa, watoto au pesa. Katika sehemu za kazi na marafiki, Waaustralia kwa

kawaida kuitana kwa majina yao ya kwanza.

Waustralia wengi huangaliana machoni wakati wanazungumza na, kama ishara ya heshima

na kuonyesha kwamba wako wanasikiliza.

Tabia nzuri Australia kwa kawaida wanasema "tafadhali" ("please") wakati wanapoomba kitu na "asante"

("thank you") wakati mtu anawasaidia au anawapa kitu. Kutosema tafadhali na asante

inaweza kuonekana kuwa siyo ungwana.

Waaustralia kawaida wanasema "samahani" ("excuse me") kuvutia mtu asikilize na "pole"

("sorry") kama wanagusa mtu kwa bila kujua. Kama kuna foleni, ni heshima kujiunga mwisho

wa foleni na kusonga mbele kwa utaratibu.

Ita 131 450

117

Unapaswa kujaribu kufika kwa muda kwa ajili ya mikutano na mida ya agano nyingine. Kama

wewe unaenda kuchelewa, kupigia simu mtu uombe msamaha na wajue wakati wewe

utafika. Hii ni muhimu sana kwa ajili ya agano la kitaalamu (kwa mfano, agano la daktari)

kama unaweza kushtakiwa fedha kwa kuchelewa au kama wewe hutafika kwenye agano bila

kuruhusu mtu kujua. Mtu ambaye anachelewa kila siku anaweza kuchukuliwa kuwa

hana uhakika.

Kama unapokea mwaliko umeandikwa unaweza kuwa pamoja na herufi "RSVP" na tarehe.

Hii ina maana kwamba mtu ambaye anawakaribisha anapenda kujua kama wewe

atahudhuria. Ni heshima ili wajue atafikapo tarehe hiyo.

Baadhi ya tabia ambayo siyo ya ungwana tu bali pia ni kinyume cha sheria. Mifano ya tabia

hiyo ni pamoja na kuapishwa na kutema mate katika umma, littering, na kukojoa au kujisaidia

mahali popote isipokuwa katika choo cha umma au binafsi.

Angalia pia Usawa na Kupambana na Ubaguzi hapo juu.

Mavazi Australia ina jamii mbalimbali. Aina ya nguo huvaliwa huonyesha utofauti huu. Watu wengi

mavazi yakawaida au isiyo rasmi kwa ajili ya faraja au kulingana na hali ya kijamii au hali ya

hewa. Wengine huchagua kuvaa nguo za jadi, ambayo inaweza kuwa na dini au kimila, hasa

wakati wa hafla maalum.

Kuna sheria chache au sheria juu ya mavazi, ingawa kuna mahitaji ya kuvaa nguo fulani

katika maeneo ya kazi tofauti na katika maeneo fulani. Kwa mfano, buti za usalama na kofia

ngumu lazima zivaliwe kwa sababu za usalama katika maeneo ya ujenzi, na polisi, wanajeshi

na wafanyakazi wa baadhi ya wafanyabiashara kuvaa sare.

Australia ina matukio ya juu ya kuzuilika kansa ya ngozi. Mavazi ya kinga na kofia kupunguza

hatari ya kansa ya ngozi. Shule nyingi zinahitaji watoto kuvaa kofia kama sehemu ya sare za

shule zao. Kwa habari zaidi ulinzi wa jua, nenda www.cancer.org.au/preventing-cancer/sun-

protection

Vilabu, sinema na maeneo mengine yanaweza kuhitaji walinzi kuwa katika nadhifu, nguo safi

na viatu sahihi.

Wanawake na wanaume wanaweza kuvaa nguo ambazo hazifuniki miili yao yote. Hii ni

kawaida katika nchi za magharibi na haina maana kwamba wanataka kukuvutia.

Ita 131 450

118

Maneno ya kawaida Australia Maneno mengi ya kawaida ya Australia au misimu inaweza kuonekana ya ajabu. Australia

mara nyingi kufupisha maneno (kwa mfano, 'footy' kwa 'kucheza mpira (football)'. Kama huna

uhakika nini kujieleza ina maana, ni kukubalika kwa kuuliza. Baadhi ya mifano ya kawaida ni:

• Leta sahani - wakati wewe unaalikwa kwenye sherehe za kijamii au kazi na kuulizwa

"kuleta sahani" ("bring a plate"), hii inamaanisha kuleta sahani ya chakula kushiriki na

watu wengine.

• BYO - hii ina maana kwa "kuleta yako mwenyewe" ("bring your own" drink) kunywa,

kwa mfano pombe, maji, kinywaji laini au maji. Baadhi ya mikahawa ni BYO, ambayo

ina maana unaweza kuleta yako mwenyewe chupa la vinywaji. Kama wewe ni BYO,

kuna kawaida malipo kwa ajili ya kutoa na kusafisha glasi, iitwayo "corkage".

• Sera za mlango wazi - katika sehemu za kazi, kuwa na "sera za mlango wazi" ("open

door policy") maana yake ni kwamba wewe na wafanyakazi wengine hawana haja ya

uteuzi rasmi kuzungumza na bosi kuhusu matatizo au masuala mengine ya kazi.

• Tutaonana baadaye - hii ni njia isiyo rasmi ya kusema "kwaheri" ("see you later").

Haina maana kwamba mtu tunarudi katika siku za usoni.

Mtoa huduma wako wa lugha ya Kiingereza atakusaidia na maneno ya Australia. Angalia

Sura ya 3, Lugha ya Kiingereza.

Shughuli za nje na usalama Australia imejiandaa kwa shughuli za nje, kama kuogelea, kutembea porini, kambi na

michezo. Kuna sharia za usalama za kukumbuka.

Kuogelea na usalama wa nje • Kuhudhuria kuogelea na madarasa kuhusu usalama wa maji kama wewe au watoto

wako hawezi kuogelea.

• Kuogelea katika bahari inaweza kuwa hatari sana. Kufurahia usalama wa ufukweni:

o Kila siku ogelea kati ya bendera nyekundu na njano ambayo alama ni eneo

inasimamiwa na walinzi wa maisha.

o Angalia kwa ishara ya usalama.

o Kama unapata shida, kaa na utulivu, onyesha mkono wako na omba msaada.

o Usiogelea katika pwani kama huwezi kupata bendera nyekundu na njano au

kama kuna dalili kuonyesha kwamba kuogelea hayiruhusiwe au beach

imefungwa.

• Bahari inaweza kuwa haitabiriki. Chunguza ishara ya onyo ya kuepuka ajali kama vile

kuteleza juu ya miamba ya bahari, au kuwa kupelekwa ndani ya bahari na mawimbi

makubwa au mawimbi ya juu. Kuwa makini sana wakati unavuwa kutoka miamba

kama watu wengi walikufa na maji baada ya kupelekwa ndani ya maji na mawimbi

makubwa.

• Kuwa makini wakati unapoogelea katika mito, maziwa na mabwawa:

o Kila siku angalia kina cha maji na vitu viliyokuwa kabla ya kuingia maji.

o Angalia ishara zinaonyesha hatari (kama vile mamba au uchafuzi wa

mazingira) na vitii.

Ita 131 450

119

• Kila siku simamia watoto ambao wako wanaogelea au walio karibu na maji, ikiwa ni

pamoja na mabwawa ya yadi ya nyuma. Mabwawa lazima kuwa na maboma.

• Epuka kuogelea, kuvua samaki au kutembea polini peke yako. Mwambie mtu unaenda

wapi na wakati wa kutarajia kurudi. Chukua chakula na maji mengi.

• Baadhi ya nyoka na buibui katika Australia ni sumu. Kama unaumwa, funga kiungo

kilicho umwa na tafuta msaada wa matibabu kwa kupiga mara tatu zero 000.

• Katika kiangazi, wimbo wa ndege aitwaye magpies kutetea maeneo yao na

kubadilisha juu ya watembea kwa miguu na baiskeli. Ishara ili inaonya kwa kubadilisha

ndege. Hizi ndege zinalindwa, hivyo kujaribu kuepuka mashambulizi yao na kuepuka

maeneo yao ya chari, amevaa kofia na miwani, au kubeba fimbo au mwavuli juu ya

kichwa chako.

• Jua katika Australia ni kali sana. Kuvaa kofia, mavazi ya kinga na mawani kwenye siku

ya jua ili kuepuka kuchomwa na jua. Hii ni muhimu hasa kwa watoto wadogo.

• Kuchukua taarifa ya utabiri wa hali ya hewa. Moto wazi na barbeques hawaruhusiwi

juu ya jumla ya siku ya kukataza moto. Ofisi ya Meteorology hutoa onyo hali ya hewa

katika www.bom.gov.au/index.php

• Katika miji ya Australia, kama miji zaidi duniani, mashambulizi yanatokea, hasa wakati

wa usiku. Kuwa na ufahamu wa usalama wako binafsi. Kuepuka mbuga, maeneo ya

giza na sehemu zinajulikana za shida.

Kwa habari zaidi:

Sehemu ya kubata habari Tovuti

Bureau of Meteorology – utabiri wa hali ya hewa na kusitisha moto

www.bom.gov.au/weather

Royal Life Saving Society – kuogelea na usalama wa maji

www.royallifesaving.com.au

Surf Life Saving Australia www.slsa.asn.au

Beach Safety – ikiwa ni pamoja na maelezo yametafsiriwa

www.beachsafe.org.au

Rip Current Safety Tips – ikiwa ni pamoja na habari katika lugha zingine kando na Kiingereza.

www.ripcurrents.com.au

Australian Cancer Council

– ulinzi wa jua www.cancer.org.au

Usalama katika nyumba

Usalama wa nyumbani Baada ya kuondoka nyumbani kwako, kila siku funga na kufuli milango na madirisha. Kama

inawezekana, na mlango au mlolongo wa usalama ili uweze kuona ambaye yuko pale kabla

ya kufungua. Kuweka mwanga juu au kutumia mwanga wa sensor karibu mbele ya mlango

hivyo unaweza kuona wakati mtu ni iko pale na kwa urahisi kufungua mlango wako wakati

unarudi nyumbani. Itakuwa pia kuzuia wenye wanaweza kuingiya.

Ita 131 450

120

Madawa na kemikali Baadhi ya madawa na kemikali kawaida hupatikana kote nyumbani inaweza kusababisha

madhara au ugonjwa.

• Weka madawa yote nje ya mbali na watoto na wanyama wa ndani, au ambapo watoto

hawawezi kuzipata.

• Kama unaacha kutumia madawa au imepita tarehe ya kumalizika, usiyiweke katika

takataka au chini ya milingoti ya maji. Mfamasia wako anaweza kuondoa dawa

iliyobaki kwa usalama na bila malipo.

• Weka bidhaa zote za kusafisha katika kabati iliyofugwa ambapo watoto na wanyama

hawezi kufika.

Vifaa vya usalama vya mtoto (kama vile kufuli kabati) vinaweza kununuliwa katika maduka

mengi ya vifaa.

Usalama wa moto katika nyumbani Moto wa nyumbani unasababishwa karibu vifo 50 na majeraha kila mwaka katika Australia.

Kengele la moshi linatoa onyo mapema ambayo inaweza kuokoa maisha yako na

kuwawezesha huduma za dharura kwa kuwa wamehamasika katika wakati wa kuacha

kuenea kwa uharibifu. Onyo hili ni muhimu hasa wakati wa usiku, wakati watu wamelala. Kila

nyumba lazima angalau kuwa na kengele la moshi ambalo limewekewa katika kila ngazi ya

sakafu. Angalia na nafasi ya betri kila miezi sita.

Moto wa nyumbani mara nyingi kuanza katika jikoni au unasababishwa na matatizo la waya

za umeme, matumizi sahihi ya vifaa, au kwa kuacha vifaa vinatumika. Kuzuia moto wa

nyumbani kwa kuchukua tahadhari zifuatazo.

Katika nyumba

• Hakikisha vifaa vya umeme na nafasi karibu nao ili kuzuia joto kubwa

• Usiweke waya nyingi kwenye bodi ya umeme - tundu moja inapaswa kuwa na waya

moja tu.

• Angalia vichomezo na soketi kuwa hakuna vumbi au uharibifu na rekebisha matatizo

yoyote mara moja. Matengenezo yote ya umeme lazima yafanyike na watalamu wa

umeme.

• Kuhakikisha mapazia, nguo na matandiko ni wazi ya mishumaa na hita.

• Kamwe usiache mishumaa au moto yaliyofunguliwa kuchoma wakati wewe si katika

chumba hicho.

• Wakati wewe uko nyumbani, angalia kwamba milango hayimefungwa kutoka ndani

(k.v. kusuguana) hivyo unaweza kuyifungua haraka wakati wa dharura.

• Kamwe usivute sigara katika kitanda

• Hakikisha watoto hawawezi kufikia mechi au njiti.

Ita 131 450

121

Jikoni:

• Usiache kamwe watoto katika jikoni bila uangalizi.

• Usiondoke kamwe na kuacha kitu jikoni - kama unaacha kitu jikoni, funga jiko mpaka

kurudi.

• Weka watoto mbali na safuria la moto, vifuniko vya stovu na sehemu zote wakati wa

kupikia

• Funguwa sufuria mbali na makali ya jiko hivyo hawawezi kuwa kuanguka na

kumwagika. Maji ya moto unaweza pia kusababisha kuungua.

• Kuhakikisha vitu ambao vinawaka vipo mbali na vyanzo vya joto.

• Usiweke kamwe vitu vya chuma katika microwave, ikiwa ni pamoja na bakuli ya

chuma, alumini foil au vyombo vya chuma.

• Gesi inatumiwa katika baadhi ya jikoni na barbeques. Kila siku tanuri la gesi au

vifuniko vya stovu wakati unamaliza kutumia. Kama unasikia harufu ya gesi, usitumie

kibiliti kwa sababu moto utafanya gesi kulipuka. Angalia kwa ajili ya chanzo cha kuvuja

gesi na kugeuka kuwa mbali mara moja. Kama huwezi, piga mara tatu zero 000 na

kuomba "Fire Brigade". Usikate simu.

Nini cha kufanya kama kuna moto:

• Ita mara tatu zero 000 kutoka nyumba ya jirani, simu ya umma au simu na kuomba

moto Brigade. Kuwaambia ambapo moto upo na kama mtu yeyote angali bado ndani.

Usikate simu.

• Huduma ya simu ya Mkoa hutoa ushauri wa nini cha kufanya katika kesi ya moto.

Angalia Sura ya 2, Kupata Msaada.

Mipango ya usalama moto wa msitu Katika sehemu fulani za Australia moto wa poli unaweza kuathiri usalama wa nyumba yako.

Kama unaishi katika eneo ambalo ni katika hatari ya moto wa msituni, fanya mpango

wakusaidia kuepuka moto. Huduma ya moto wa Mitaa wana taarifa na viongozi kukusaidia

kujitayarisha fanya mpango wakusaidia kuepuka moto.

Mpango wako ni pamoja na vitendo kabla ya msimu wa moto wa msitu, wakati wa msimu wa

moto wa msitu, unaongoza hadi moto siku hatari na mpango wa kujisaidia. Ni lazima kuwa

pamoja na orodha ya kuzingatia kina ili kudumisha mali yako, ili kujiandaa mali yako katika

kesi ya moto, orodha binafsi kuwasiliana katika kesi ya moto, yaliyomo ya vifaa vya dharura,

mipango kwa watu wote kukaa katika nyumba ambayo hayina ya mahitaji maalum (kwa

mfano, uhamaji wa watoto wachanga au wazee), mipango kwa ajili ya mnyama wa nyumbai

na / au mifugo, kuchochea kuondoka, ina maana ya kuondoka, mpango wakujisaidia, na

mpango wa kurudi nyumbani kwako.

Kwa moto wa msitu habari na mawasiliano zaidi maelezo kwa ajili ya huduma za moto,

tazama Sura ya 2, Kupata Msaada.

Ita 131 450

122

Mazingira Mazingira safi na ulinzi wa asili ni muhimu kwa Waustralia. Ni kinyume cha sheria kutoa

takataka, kujenga uchafuzi au kuondoa taka bila ruhusa. Kwa habari zaidi juu ya utupaji wa

taka nenda www.australia.gov.au/information-and-services/environment/pollution-and-waste-

management au maeneo ya kupambana na takataka kama vile Clean Up Australia

(www.cleanup.org.au/au) au Keep Australia Beautiful (http://kab.org.au)

Wanyama wa asili, samaki, samakigamba, na mimea hulindwa na sheria. Usiwinde, samaki

au kukusanya mimea au samakigamba kabla ya kuangalia kama unahitaji kibali.

Kuna sheria maalum zinazotumika kwa Hifadhi za Taifa ili kuwazuia kuharibiwa, na wakati

mwingine ada ya kuingia inaombwa wakati wa kuwatembelea.

Kwa habari zaidi:

Mkoa Shirika Tovuti

National Department of Environment – Parks Australia www.environment.gov.au/topics/national-parks

ACT Parks and Conservation http://www.environment.act.gov.au/parks-conservation/parks-and-reserves

NSW NSW National Parks and Wildlife Service www.environment.nsw.gov.au/nationalparks

NT NT Parks and Reserves www.nt.gov.au/leisure/parks-reserves

Qld Queensland National Parks, Sport and Racing www.nprsr.qld.gov.au

SA National Parks South Australia www.environment.sa.gov.au/parks

Tas. Parks and Wildlife Service Tasmania www.parks.tas.gov.au

Vic. Parks Victoria www.parkweb.vic.gov.au

WA Parks and Wildlife www.dpaw.wa.gov.au

Wanyama wa poli na wanyama wa nyumbani Jimbo na wilaya wanawajibika kwa ustawi wa wanyama na sheria kuhusiana na wakati

serikali za mitaa kusimamia wanyama wa ndani au wanyama ambao wanasindikiza.

Kama una mnyama wa ndani, wewe una majukumu la kulea vizuri, ikiwa ni pamoja na

kumlisha na kumuweka safi. Pia una haja ya kusafisha taka zake. Wanyama wa ndani wengi

wanahitaji kuchanjwa mara kwa mara na kutibiwa na daktari wanapokuwa wagonjwa au

kujeruhiwa. Kuwa na mnyama wa ndani wame de-sexed na micro-chipped unatarajiwa na

kutakiwa na sheria. Huu ni wajibu wa mmiliki. Kwa habari zaidi uliza daktari wa mtaa wako au

Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals (RSPCA) au www.rspca.org.au

Ita 131 450

123

Baadhi ya wanyama ambao wako kaya lazima kusajiliwa na halmashauri ya jiji. Kunaweza

kuwa mipaka juu ya idadi na aina ya wanyama unaweza kuweka, na sheria juu ni wapi na

jinsi gani unaweza kuwaweka. Nyumba nyingi za kukodisha haziruhusu wanyama wa ndani.

Kama hutaki tena utunzaji wa mnyama wako, lazima usiuache au uwutolee. Waulize marafiki

au majirani kama wanaweza kuwulea, tangaza kwenye tovuti ya wanyama au uuliza daktari

wako kwa msaada au ushauri.

Kama una maswali kuhusu kuweka wanyama au ustawi wa wanyama, nenda

www.agriculture.gov.au/animal/welfare/state au uliza daktari wako.

Angalia pia Sura ya 6, Sheria ya Australia.

Magazeti, televisheni na redio Mashirika mengi ya habari katika vituo vikubwa wana magazeti katika lugha mbalimbali.

Kama hawana lugha fulani au gazeti unataka, waulize ili wafanye orda.

Kuna televisheni nyingi ambazo njia zake kutazama ni bure, ikiwa ni pamoja na utangazaji

mbili wa umma (Australia Broadcasting Corporation (ABC - www.abc.net.au) na Special

Broadcasting Service (SBS - www.sbs.com.au)). Huhitaji kuwa na leseni ya televisheni au

michango kuangalia huduma ya “hewa ya bure”.

Huduma nyingine za televisheni zinahitaji kulipwa michango (“kulipa televisheni” au “kulipa

TV”). Kabla ya kusaini mkataba wowote kwa ajili ya huduma za mawasiliano, kuhakikisha

kwamba unaweza kumudu kulipia huduma na suti mahitaji yako na mipango ya maisha.

Usisaini mkataba wa muda kama wewe unakodisha kwa muda mfupi. Usisaini juu ya kulipa

huduma za televisheni michango ya kuangalia huduma inaonyesha bure-kwa-hewa.

TV nyingi hutoa mpango wa “utangulizi”, ambao unaweza kuangalia vipindi kwenye intaneti.

Hata hivyo, kuangalia kwenye intaneti inatumia kiasi cha intaneti kikubwa, kama unazidi kiasi

chako cha intaneti unalipa ghalama kubwa.

Huduma ya "Streaming" zinapatikana pia katika Australia, kama vile Netflix, Presto na Stan.

Hizi malipo ya ada ya kila mwezi kwa ajili ya kupata maktaba mpango. Unahitaji intaneti ya

haraka kuangalia huduma hizi. Kuwa na ufahamu kwamba kuangalia inachukua kiasi cha

intaneti kikurwaa, hasa kwenye simu za mkononi, ambayo inaweza kuwa ghalamu.

Special Broadcasting Service (SBS) televisheni na redio zina mipango katika lugha nyingi ya

jamii tofauti. Mipango ya kila wiki kama ilivyotajwa katika magazeti ya mji mkuu na intaneti.

Vituo vya redio za kikabila vinaweza kupatikana katika National Ethnic and Multicultural

Broadcasters’ Council (www.nembc.org.au/) au piga simu 03 9486 9549.

Ita 131 450

124

Kamari Baadhi ya watu wanaweza kupata madhara makubwa kutokana na kucheza kamari, hasa

kama wanaona ni vigumu kutambua kiasi cha muda na / au fedha zilizotumika kwenye

kamari. Kamari inaweza kusababisha matatizo makubwa ya kifedha na kuwa na athari juu ya

maeneo mengine ya maisha ya mtu kama vile akili na afya ya kimwili, ajira na mahusiano.

Matatizo kamari haiathiri mtu ambaye anacheza kamari, lakini pia wanafamilia au marafiki

wa karibu.

Huduma za msaada ikiwa ni pamoja na ushauri nasaha, ushauri wa kifedha na ushauri wa

kisheria ni inapatikana kwa watu walioathirika na kamari, na familia zao na marafiki:

Shirika Simu Tovuti

National Problem Gambling Hotline 1800 858 858 www.gamblinghelponline.org.au

Lifeline 131 114 www.lifeline.org.au

Gamblers Anonymous 02 9726 6625 http://gaaustralia.org.au/

Kelele Kelele inahusu sauti kubwa ambazo zinasababisha fujo kwa watu, kama vile mbwa kulia, au

majirani kucheza muziki mubwa au kutumia zana za nguvu.

Kuna sheria zinazowalinda watu wa Australia kutokana na kelele nyingi. Kanuni

zinatofautiana katika majimbo na wilaya, lakini shughuli za kelele ziepukwe kabla ya 7:00 na

baada ya 23:00.

Kuzungumza na jirani yako kama kelele zao zinawathiri. Jirani yako anaweza kuwa na

hawajui athari ya kelele zao. Kwa ujumla, watu wa Australia ni wavumilivu wa kelele mara

kwa mara na kutatua matatizo ya kelele kwa kuzungumza kuhusu suala hilo. Hata hivyo,

kama kelele zinatokea mara kwa mara, nyingi sana au hutokea mapema asubuhi au usiku,

na kuzungumza kuhusu suala hilo haina msaada, unaweza kulalamika kwa serikali za mitaa,

hali au mazingira mamlaka ya wilaya, au polisi.

Mwambie jirani yako kama unapanga shughuli ambao zitasababisha kelele kama vile

ukarabati au sherehe. Watu kwa kawaida hawatapata hasira kama wanajua mapema wakati

kelele itaanza na mwisho wake, na ni nani ambaye wanaweza kuuliza kama kuna tatizo.

Angalia pia Sura ya 6, Sheria ya Australia.

Huduma za serikali za mitaa Halmashauri za mitaa zinatoa huduma nyingi za msaada kama vile vituo vya afya kwa mtoto,

vituo vya huduma ya watoto, wafanyakazi vijana, na huduma za wazee na wenye ulemavu.

Wengi wana wafanyakazi wa kitamaduni au jamii ambao wanaweza kukupa msaada thamani

na ushauri kkukusaidia kuishi katika Australia. Halmashauri za mitaa pia mara nyingi zinatoa

kumbi za umma, michezo, vifaa vya burudani na utamaduni kwa vikundi vya jamii kutumia.

Ita 131 450

125

Halmashauri hudumisha barabara za mitaa, kutoa vyoo vya umma, na kuhakikisha maduka

na migahawa kufikia viwango sahihi cha afya. Wadhibiti maendeleo ya jengo. Kama unataka

kufanya mabadiliko ya nyumba yako, lazima kuangalia kwa baraza lako kwa ajili ya

kupitishwa.

Unaweza kuwa na haja ya kulipa kwa ajili ya huduma fulani ya serikali za mitaa. Ada ni

kuchapishwa katika vipeperushi na tovuti ya halmashauri. Unapaswa kulipa fedha za ziada

au kutoa zawadi kwa viongozi wa umma ili kupata uamuzi au kupitishwa. Sadaka zawadi au

hongo ni kinyume cha sheria na itaripotiwa.

Kwa mawasiliano ya habari kwa serikali za mitaa, nenda Sura ya 2, Kupata Msaada.

Maktaba Maeneo mengi yana maktaba za umma ambao watu wanaweza kujiunga na kuazima vitabu

bure bila malipo. Maktaba pia zina baadhi ya vitabu katika lugha zingine kando na Kiingereza

au unaweza kuomba vitabu hivyo. Maktaba nyingi zina intaneti ya bure.

Ili kupata maktaba, nenda www.nla.gov.au/libraries

Ukusanyaji wa takataka na kuchakata Halmashauri wanawajibika kwa ajili ya ukusanyaji wa takataka na kusindika. Halmashauri

nyingi wana mapipa tofauti kwa ajili ya taka kwa ujumla na kusindika (karatasi, plastiki, kioo

na chuma), na baadhi kutoa mapipa ya taka ya kijani (kwa taka ya bustani) au mkusanyiko

wa vitu kubwa (kama vile viti).

Wasiliana na baraza au majirani wako ili kujua kuhusu nyakati ukusanyaji na utupaji wa taka

za kuwajibika. Kama takataka zako ni kubwa mno kushifwa kuenea katka pia, unaweza

kuchukua takataka kwenye eneo ya takataka au kituo cha kusindika na kulipa ada. Ni

kinyume cha sheria kutupa taka katika ardhi ya umma au binafsi.

Vyoo vya umma Vyoo vya umma si kawaida kuangaliwa katika Australia, ni kawaida kuwa huru kutumia. Wao

ni pamoja na mabadiliko ya mtoto vifaa na vyoo kupatikana kwa walemavu, na ni kawaida ni

vyoo vya kukalia au zisizo badala ya vyoo. Vyoo vingi vya umma na tofauti vifaa vya kiume

na wa kike, ingawa kuna baadhi ya vyoo moja kwa moja na kijinsia.

Tafadhali acha vyoo katika hali safi na nadhifu baada ya kutumia. Baadhi ya vyoo katika

Australia wafanya taka la mbolea badala ya kusafisha, hivyo kuwa na ufahamu wa nini

kuweka katika choo.

Ili kupata choo ya umma, nenda https://toiletmap.gov.au

Ita 131 450

126

Matumizi ya maji Maji katika Australia kwa ujumla ni ya ubora mzuri. Hata hivyo, katika baadhi ya maeneo,

maji machafu au maji yasiyo safi ni katika matumizi ambayo unapaswa kunywa. maeneo

haya ni kutambuliwa na ishara:

Maeneo ya mitaa yanaweza kuwa na mahali ya vikwazo vya maji. Hii ina maana kwamba

matumizi yako ya maji yanaweza kuwa na vikwazo kwa mara fulani au shughuli. Kwa mfano,

unaweza kuwa huna uwezo wa kumwagilia bustani yako, au kusafisha gari au madirisha.

Uliza halmashauri yako au nenda kwenye www.bom.gov.au/water/restrictions

Viza Department of Immigration and Border Protection (DIBP) inatoa visa kwa ajili ya kukaa kwa

muda au wa kudumu, na anaamua kufanya maombi ya uraia (www.border.gov.au)

Tumia Visa Finder kwenye www.border.gov.au/Trav/Visa-1 kupata visa yako unastahili.

Unaweza kuomba ku intaneti visa nyingi katika www.border.gov.au/Trav/Visa/Appl

Resident Return viza Kama wewe ni mkazi wa sasa au wa zamani wa Australia wa kudumu na unataka kusafiri nje

ya nchi na kurudi Australia kama mkazi wa kudumu, unaweza kuwa na haja ya kuomba kwa

ajili ya Resident Return viza (RRV) katika www.border.gov.au/trav/visa-1/155-

Unahitaji visa hii kama kipindi unasafiri visa yako ya sasa ya kudumu umemalizika au ina

karibia kumalizika.

RRV ni visa ya kudumu ambayo utapata kusafiri nje ya nchi na kurudi Australia kama mkazi

wa kudumu ndani ya kipindi kituo kusafiri ni halali. Hii inaruhusu mmiliki kubaki katika

Australia kwa muda usiojulikana. Hakuna haja ya kuomba kwa ajili RRV kama huna nia ya

kusafiri nje ya nchi. Habari zaidi kuhusu RRV inaweza kupatikana kwenye tovuti DIBP katika

www.border.gov.au/trav/visa-1/155-

Visa ya kutembelea Australia Wageni wa Muda wanaomba visa ambayo inashughulikia kipindi kamili cha kukaa katika

Australia. Kuna aina mbalimbali ya visa za muda kulingana na madhumuni ya ziara hiyo. Kila

visa ina masharti maalum. Kwa habari zaidi nenda kwa

www.border.gov.au/about/corporate/information/fact-sheets/46temporary-entry

Ita 131 450

127

Visa za kuhamia kwa muda wa kudumu Kuna aina tatu ya uhamiaji wa kudumu katika Australia:

• Uhamiaji wa kifamilia- mwombaji lazima kuwa na jamaa ambao wanastahili katika

Australia kwa mdhamini yao.

• Uhamiaji wa wenye ujuzi na biashara - mwombaji lazima kuwa na ujuzi au uwezo

maalum ambayo kuchangia uchumi au maeneo mengine ya maisha ya Australia.

• Uhamiaji wa kibinadamu - mwombaji lazima kuwa ana au ubaguzi kikubwa ya kiasi

cha ukiukaji mkubwa wa haki za binadamu nchini humo zao za nyumbani na tathmini

kama kuwa katika haja ya makazi mapya.

Kila aina ina mahitaji makali. Tovuti DIBP ina habari juu ya visa na inatoa "Visa Finder"

chombo cha kukusaidia kutafuta namuna ambayo visa inaweza kuwa inafaa kwa ajili yako

katika www.border.gov.au

Shirika za uhamiaji zinazo jurikana Mutumishi wa uhamiaji ni mtu ambaye anashauri juu ya masuala ya uhamiaji, husaidia

kuandaa na kutuma maombi na anamawasiliano na DIBP kwa niaba ya mteja. Wao kwa

kawaida wanahitaji malipo.

Hulazimiki kutumia mutumishi wa uhamiaji. Kama hujisikia ujasiri wa kufanya maombi peke

yako au ikiwa kesi yako ni tata, unaweza kutumia wakala wa uhamiaji ambaye amesajiliwa.

Watumishi wa uhamiaji wanafanya kazi katika Australia lazima kusajiliwa na Office of the

Migration Agents Registration Authority (OMARA). Ili kupata usajili kuhusu kuwa wakala wa

uhamiaji, nenda kwenye tovuti OMARA katika www.mara.gov.au/search-the-register-of-

migration-agents/

Kuangalia maelezo yako ya viza kwenye intaneti Visa Entitlement Verification Online (VEVO) ni bure kwenye intaneti kwa wamiliki wa visa na

mashirika ya kuangalia maelezo ya sasa ya mmiliki wa visa na hupatikana kwenye intaneti

kwenye www.border.gov.au/vevo

Pia kuna myVEVO programu ambayo inapatikana kwa ajili ya bidhaa Apple na inaweza

kupakuliwa kwa bure kutoka duka ya Apple.

Uraia wa Australia Ili kuwa raia ina maana kwamba wewe unaamuwa dhamira ya Australia na kila kitu kwa ajili

ambayo inasimamia. Uraia wa Australia ni faida inayotoa tuzo kubwa sana na hutoa nafasi

ya kushiriki kikamilifu katika taifa letu kidemokrasia.

Wengi wakazi wa kudumuwanaotafuta kuwa raia lazima kukidhi mahitaji fulani kabla ya

kuomba uraia. Hizi ni pamoja na wanaoishi katika Australia kwa kipindi maalumu cha muda

na kuwa wenye tabia njema.

Habari kuhusu uraia, usitahili na fomu za maombi ni katika www.border.gov.au/Trav/Citi

Ita 131 450

128

Watu wengi ambao huomba uraia wa Australia lazima kupita mtihani wa uraia. Mtihani wa

uraia huzingatia maadili ndani ya Pledge of Commitment ambao Waaustralia mpya kufanya

wakati wanataka kuwa raia. Inajumuisha mada kama vile imani ya kidemokrasia katika

Australia, majukumu na marupurupu ya uraia, na serikali na sheria ya Australia. Kujiandaa

kwa ajili ya mtihani, soma mtihani wa uraia kitabu rasilimali katika

www.border.gov.au/Trav/Citi/pathways-processes/Citizenship-test

Kama wewe ukifanikiwa, utaalikwa kuhudhuria hafla ya uraia. Katika hafla hiyo, watu wazima

wengi waombaji watatakiwa kufanya Pledge of Commitment.

Baada ya kuwa raia wa Australia, unaweza kuomba pasi ya Australia. Kama unaendelea

kushikilia uraia wa nchi nyingine kama vile uraia wa Australia, unapaswa kusafiri ndani na nje

ya Australia kwa kutumia pasipoti yako ya Australia.

Kwa habari zaidi au kuomba pasi ya Australia, nenda

www.passports.gov.au/Pages/home.aspx

Watoto wa baadaye na uraia wa Australia Katika kesi nyingi, mtoto yeyote au watoto wanaozaliwa na wewe katika Australia wakati

wewe ni mkazi wa kudumu moja kwa moja wanapata uraia wa Australia wakati wa kuzaliwa.

Kama watoto hawa wanahitaji pasipoti ya Australia, unahitaji ili kupata ushahidi wa uraia wao

wa Australia na makaazi Form 119 - Maombi kwa ajili ya ushahidi wa uraia wa Australia.

Unapaswa kuangalia hiki kabla ya kubuki kusafiri.

Habari zaidi na upatikanaji wa Fom 119 inapatikana kwenye tovuti DIBP katika

www.border.gov.au

Kupiga kura Raia wa Australia wenye umri 18 au zaidi ni lazima kujiandikisha kupiga kura. Unaweza

kujiandikisha katika shereheza uraia wako. Unaweza pia kujiandikisha katika miaka 17, na

kuwa tayari kwa kupiga kura mara moja kurejea 18.

Fomu ya uchaguzi za kuandikishaji zinapatikana katika ofisi za posta, Australia ofisi

Australian Electoral Commission na Australian Electoral Commission tovuti. Wewe unahitaji

kujaza fomu moja kujiandikisha kwa serikali, jimbo na uchaguzi wa wilaya na uchaguzi nyingi

za serikali za mitaa.

Kila wakati unabadilisha anwani ni lazima kujaza upya fomu mpya la uandikishaji.

Kwa habari zaidi, pigia Australian Electoral Commission kwenye 13 2326 au nenda kwenye

www.aec.gov.au