metoda riciklim pdf

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbane

VlerësimMjedisi, Energji, Natyrë

menv roupG

M.sc. Marianthi GURI

REDUKTIM, RIPERDORIM, RICIKLIM 3R

METODA EKOLOGJIKE

TË TRAJTIMIT TË MBETJEVE URBANE

Ky libër u bë i mundur të botohet në sajë të financimit të

Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës

që

Në emër të Shoqates “Menv group” dhe si autor të këtij libri kemi kënaqësinë

t’iu shprehim mirënjohje të thellë.

TIRANË, NENTOR - 2008

M.sc. Marianthi Guri Shoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 1


Ky botim bazohet nё rezultatet e projektit “Pregatitja e katalogut praktik ”Sistemi Industrial Ekologjik i Menaxhimit tё Mbetjeve Bashkiake—SIEMMB” tё realizuar nga Drejtuesi i projektit M.sc. Marianthi GURI, me pjesёmarrjen e specialistёve shqiptar, si dhe me pёrkrahjen e vazhdueshme tё Drejtorisë së Kerkimeve Shkencore, pranë Ministrisë së Arsimit dhe të Shkences. Projekti u mbёshtet me financim nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës nё kuadrin e POGRAMIT KOMBËTAR PËR KËRKIM E ZHVILLIM (PKKZH).

I gjithë ekipi e ka konsideruar këtë projekt si një sfidë reale, jo vetëm për zhvillimin e moduleve aplikuese të të mësuarit të studentëve të Inxhinierise së Mjedisit, por për të gjitha nivelet e qeverisjeve vendore të Shqipërisë. Paralelisht, projekti hap drejtime të reja për menaxhime të mëtejshme dhe njeherazi shërben si manual për zbatimin e metodave ekologjike të trajtimit mbetjeve urbane në të gjitha nivelet e qeverisjeve lokale dhe qendrore. Koha është për të bërë një zhvillim ndryshe, më të fokusuar, më të koordinuar dhe më të përgjegjshëm. Besoj se objektivat e MSA sigurojnë një mundësi për të bërë pikërisht këtë. Ne shpresojmë se ky botim do të jetë një burim me vlerë për të gjithë palët e interesuara. Ky libër ka për qëllim të jetë i një drejtimi, shëmbull i evolucionit të kohës së fundit në Ekomenaxhimin e Mbetjeve Urbane në kontekstin e Bashkimit Evropian. Autori



PËRMBAJTJA PARATHËNIE......................................................................................................................4

HYRJE....................................................................................................................................5

I. ADMINISTRIMI AKTUAL I MBETJEVE URBANE NË SHQIPËRI.... .....................6

1.1. Administrimi aktual………………………………………………………………………………………….…6

1.2. Konstatimet…………………………..……………………………………………………………………….….6

II. METODAT EKOLOGJIKE TË TRAJTIMIT TË MBETJEVE URBANE…….…........8

2.1. Metodat ekologjike të trajtimit të m.u. sot në botë …………………………………………………….…...8

2.2.Pozicioni dhe rëndësia e 3R në hierarkinë e trajtimit të Mbetjeve urbane…....………………………….9

III. TRAJTIMI EKOLOGJIKO‐EKONOMIK.......................................10

3.1. Reduktim i mbetjeve………………………………………………………………………………………….10

3. 2. Riperdorimi i mbetjeve………………………………………………………………………………….....…11

IV. RICIKLIMI .......................................................................................12

4.1.Të përgjithëshme.................................................................................................................................................12.

4.2. Përfitimet nga Riciklimi në përgjithësi...........................................................................................................12

V. LLOJET E MATERIALEVE TË RICIKLUESHËM.....................................................14

5.1. Të pëgjitheshme………………………………………………………………………………………..…..…..14

5.2. Llojet e materialeve të riciklueshme……………………………………………………………………...….15

VI. ZHVILLIMI I NJË PROGRAMI RICIKLIMI.............................................................20 6.1.Të përgjithëshme..................................................................................................................................................20

6.2. Karakteristikat e Riciklimi...............................................................................................................................21

6.3.Vlerësimi i Tregjeve dhe Zhvillimi i Strategjive të Tregëtimit të Riciklimeve…………..…..........…..21

6.4. Tiparet strukturale…………………………………………………………………………….………............22 6.5. Vlerësimi dhe Zgjedhja e Teknologjive të Trajtimit…………………………………….……….............24 6.6. Mënyrat e mbledhjes së riciklimeve……………………………………………………..…...........……….26

VII. QENDER TRAJTIMI DHE STOKIMI PER RICIKLIMIN.....................................34

VIII. PROGRAMI PËR RICIKLIMIN E MBETJEVE URBANE...................................39

8.1 Te pergjithshme……………………………………………………………………………………….…………39 8.2. Fazat e programit pёr mbёshtetjen e riciklimit tё mbetjeve...........................................................39 8.3. Elementet e Programit të riciklimit tё mbetjeve............................................................................................... 40 8.4. Siguria publike…………………………………………………………………………………………………..42 8.5. Tregjet për materialet e ricikluara……………………………………………………………………………..43

IX. PROGRAM INFORMIMI PËR PUBLIKUN.............................................................44

9.1. Inkurajimin e Tregut që të punojë për Mjedisin………………………………………………….…………...44 9.2. Bashkëpunimi miqësor me sipёrmarrjet private…………………………………………………….……..…44 9.3. Gjetja e rrugëve të reja duke punuar pranë tregut nëpermjet biznesit dhe konsumatoreve……….………46 9.4. Perfshirja e qytetareve dhe ndryshimi i mёnyrës së të sjellurit………………………………………………47

X. POLITIKAT PËR TË FUQIZUAR TREGUN PËR RICIKLIMET.............................49

1 0.1. Politika më e mirë për të stimuluar riciklimin…………………………………………………………………49

XI. RICIKLIMI I MBETJEVE NË VENDET E ZHVILLUARA....................................... 51

11.1. Te pergjithshme................................................................................................................... .51 11.2. Efekshmeria e riciklimit…………………………………………………………………………………..……53 11.3. Modelet e zakonshme…………………………………………………………………………………….……..54

PËRKUFIZIM TERMASH .................................................................................................................. …….56

LITERATURA................................................................................................................... 58



Parathënie

Njё ambient i pastër dhe i shёndetshёm ёshtё pjesё dhe ngastër e begatisë dhe cilësisë sё

jetёs, qё ne dёshirojmё pёr vehten tonё tani dhe pёr fëmijёt tanё nё tё ardhmen. Shkallët që

ngjisim e zbresim përditë në pallatin tonë, rrugët e shtëpisë, oborri i shkollës, përtej qytetit

etj., kërkojnë dashuri e kujdes prej nesh, në mënyrë që të bëhen për ne mjedisi, ku të

bashkëjetojmë me ajër të pastër, ushqim të shëndetshëm, duke u kthyer në hapësira

mikëpritëse të bashkëjetesës tonë qytetare.

Mbeturinat nuk janё vetёm gjёra tё cilat ne nuk na nevojiten mё, as gjёra qё na mbesin nga

prodhimi i mallrave tё ndryshme. Ato janё edhe gjёra me tё cilat ne mund të përfitojmë.

Eliminimi i mbeturinave urbane përbën një hallkë jetike në konceptin fillim‐përfundim të

menaxhimit të mbeturinave urbane. Theksi i tanishëm mbi parandalimin e ndotjes, si dhe

zhvillimi i teknologjive të trajtimit ka si rezultat pakësimin e volumit të mbeturinave

urbane, të cilat duhet të eliminohen. Volumet e mbeturinave janё parashikuar tё rriten

vazhdimisht pёrderisa mos tё merren veprime qё ta zgjidhin këtë problem. Të gjithë

prodhojnë mbetje. Sasia e përgjithshme e tyre rritet çdo vit me 3%. Parandalimi i

mbeturinave do të jetë një element kyç i një politike të integruar. Masa të forta fillimisht

nevojiten për të nxitur ripёrdorimin (reuse), zvogëlimin (reduction) dhe riciklimin (recycle)

dhe përpunimin e mbetjeve, e cila quhet ndryshe edhe “hierarkia e mbetjeve”.

Riciklimi i mbetjeve është një mundësi ekologjike dhe fitimprurëse në menaxhimin e

mbetjeve ndaj mundësive të tjera, si landfill (vendgroposje) ose incenerim (djegie). Edukimi

i qytetarëve për të reduktuar, ricikluar mbetje urbane nuk është zgjidhja e plotë, por është

një fillim i mbarë. Riciklo për të kursyer energji, material, sipërfaqe…..! Sistemimi i

Mbetjeve Bashkiake është kryer dhe vazhdon të kryhet, në mënyrë primitive. Ato

shkarkohen në vende të papërshtatshëm e të ndaluara. Aktualisht, në vendin tonë ende

nuk po kryhet ndonjë lloj ndarje apo trajtimi.



Foto – 1. Pamje nga djegia në vendhedhjen e mbetjeve urbane të Durrësit

Hyrje

Administrimi i Integruar i Mbetjeve Urbane është një proçes tërësor me shumë hallka dhe

opsione, që synon një mjedis sa më të pastër e me ndikim sa më minimal të mbetjeve në

mjedisin përreth dhe në shëndetin e njeriut. Palanifikimi i një sistemi reduktimi, riperdorimi

dhe riciklimi efektiv kërkon një arritje sistemi. Vendimet rreth koleksionimit, marketingut,

dhe procesit të riciklimit janë të lidhur me njëri‐tjetrin. Të marrësh një vendim rreth një

elementi të programit të riciklimit pa marrë parasysh efektin e vendimit ndaj elementëve të

tjerë mund të çojë drejt një programi jo efektiv dhe të shtrenjtë, me një kritikë të shtrirë tek

publiku dhe një pjesëmarrje të dobët. Meqënëse publiku (qytetarët, familjet dhe bizneset)

duhet të mbështeten në pjesëmarrje duke ndarë një përqindje të lartë të riciklimit të

materialeve te papërmbajtur, programi duhet të jetë i planifikuar në përputhje me

leverdinë dhe mbështetjen e publikut, si objektiv kryesor. Që të sigurojë sukses, një

program i bashkuar riciklimi duhet të zhvillohet në një stil të bashkërenduar.

Së pari, bashkitë duhet të vendosin se cilët materiale duhet të riciklohen, duke u bazuar në

një analizë të vëllimit të materialeve të riciklueshëm të komunitetit, që mund të kthehen në

funksionin e riciklimit dhe tregtueshmerinë dhe ekonominë mbajtjëse të këtyre

materialeve. Kur bëhen të njohura se cilët materiale do të koleksionohen dhe në çfarë

volumi, vendosen mënyrat e koleksinimit, procesi, çmimi i procesit dhe hapësira e

grumbullimit. Nevojat e blerësve të fortë do të ndihmojnë vendosjen e llojeve dhe të

paisjeve për procesin.

Së dyti, programi i riciklimit duhet planifikuar, që të plotësojë kushtet e riciklimit të

bazuara në legjislacion specifik të procesit për zhvillimin dhe funksionimin e programit te

riciklimit. Riciklimi siguron një mundësi për bashkpunimin midis publikut dhe sektorëve

privatë. Qëllimi i këtij libri është që të njihen dhe studjohen metodat e Reduktimit,

Riperdorimit dhe Riciklimit (3R) të mbetjeve urbane për funksionimin e tyre, si edhe

përcaktimin e masave për eliminimin e defekteve, sygjerimin e përmirësimin e teknologjisë

në përdorim të materialeve si lëndë e parë, krijim të lehtësirave fiskale, si dhe

rekomandime për pregatitjen e disa “amendamenteve”, që ndihmojnë direkt në këto

procese.

Falenderime

Falenderojmë Ministrinë e Arsimit dhe Shkences, Tiranë për lehtësirat që ka krijuar në

fushën e bashkëpunimit, me mbështetjen financiare për kryerjen dhe botimin e këtij libri.



Falenderojmë specialistë jo vetëm të kësaj Ministrie, por edhe biznesin privat dhe

koleksionistёt e parё, tё angazhuar me riciklimin e plastikës, letrës, duke kontribuar për një

kryerje e realizim të riciklimit të mbetjeve, një problem i madhë sot në Shqiperi.



I. ADMINISTRIMI AKTUAL I MBETJEVE URBANE NË SHQIPËRI

1.1. Administrimi aktual

Vend‐hedhjet janë pika kryesore të grumbullimit të plehrave, sot në Shqipëri dhe pika më

problematike në vendin tonë. Pjesa më e madhe e mbetjeve urbane, si dhe mbeturinat

spitalore grumbullohen dhe digjen në gjëndje të lirë. Mbetjet e ngurta duke u djegur në

gjendje të lirë ndotin ajrin nëpërmjet prodhimit të erërave mbytëse. Tymi dhe erërat e

këqija përhapen në një largësi me reze deri 5 km (Foto‐6,8). Nga vend‐hedhjet çlirohet gaz

metan dhe grimca pluhuri me përmbajtje metalesh të rëndë, si dhe përberje të tjera

inorganike dhe organike si dioksina, furane (UNEP. 2000). Në një mostër ajri të marrë nga

UNEP‐i janë gjetur derivate të benzenit, gazra të efektit serrë dhe ferone. Pra, kushtet e

cilësisë së ajrit në vend‐hedhjet paraqesin kërcënime serioze për banorët rreth këtyre

zonave.

Foto 2. Nuk kryhet asnjë lloj përpunimi

1.2. Konstatimet

Nga studimi i Vlerësimit të Mundësive të Riciklimit të Mbetjeve të realizuar nga Shoqata

“Menvgroup” me finacim të Ministrisë së Mjedisit, është vlerësuar përbërja mercelogjike e

mbetjeve urbane (skema 1) dhe që nga kjo përbërje vetëm 2% e mbetjeve totale tё plastikёs

janë duke u ricikluar. Në Shqipëri ekzistojnë rreth 80 linja të riciklimit të polietilenit PE për

prodhimin e plastmasit të serrave, qeseve plastike për ambalazh, PVC=shapka plastike,



rzervuarve të ujit, vazo lulesh, tubacine, thasë për fabrikat e këpucëve etj. Fabrikat e

riciklimit të plastikës ndodhen në Durrës, Shkodër, Elbasan, Tiranë, Fier, Lushnje etj.

Mungesa e informimit të publikut në problemet e menaxhimit tё mbetjeve sipas hierarkisё

ka sjellё pamjaftueshmëri tё njohurisë përreth ku, kur, pse dhe sa mbetje njerëzit prodhojnë

në shtëpitë e tyre, dhe cilat janё mёnyrat e mbledhjes pёr tё lehtёsuar riciklimin e mbetjeve

nё tёrёsi. Domosdoshmёria e dhënies së informacionit për përfitimet mjedisore të

Rreduktimit, Riperdorimit, Riciklimit, arritjen e sistemit të riciklimit, mёnyrat e

grumbullimit tё mbetjeve ështё një nga mënyrat, për të rritur pjesëmarrjen e komunitetit në

kotributin e proçesit tё riciklimit.

Përveç mungesës së informacionit dhe të një tradite, e cila vjen dhe si pasojë e kohës së

shkurtër të bashkëjetesës së banorëve, prejardhjet e ndryshme kulturore, mungesat e

koshave të ndarë, heqja jo e rregullt e plehërave, ndikojnë dhe bëjnë të pa realizueshme

zhvillimin e Reduktimit, Riperdorimit dhe Riciklimit. Këto metoda ofrojnë zgjidhje

mjedisore të integruara me zgjidhjen ekonomike, duke iu përmbajtur parimeve të

menaxhimit të integruar të mbetjeve urbane, uljen e sasisё sё mbetjeve dhe njohjes së

praktikës më të mirë.

10

4

14

20.811.8

2.3

17.9

18.4

Letër

Tekstil

Plastikë

Jo Solide

Qelq

Metale

Inerte

Tjetër

Skema 1. Përbërja në % e mbetjeve në Shqipëri (viti 2006)



II. METODAT EKOLOGJIKE TË TRAJTIMIT TË MBETJEVE

URBANE

2.1. Metodat ekologjike të trajtimit të M.U. sot në botë

Sot në botë aplikohen disa metoda për trajtimin e mbetjeve të ngurta urbane të cilat ndahen

në 2 grupe të medha:

A. Trajtimi ekologjiko‐ekonomik

B. Trajtimi industrial

Në trajtimin ekologjik përfshihen (Skema ‐ 2):

1. Reduktim (strategji europiane)

2. Riperdorim

3. Riciklim

4. Kompostim

5. Vendgroposje e Kontrolluar (Landfill)

Që të gjitha së bashku kontrollojnë 85% të trajtimit të MNU në botë. Në trajtimin industrial

përfshihet:

• Furra termike ‐ incenerator që kontrollon 10‐15% të trajtimit të MNU

• Piroliza



Skema 2. Trajtimi Ekologjik sipas Hierarkis së Mbetjeve

Lënda e parë

Aktivitetet

Mbetjet

Riciklimi

Mbeturinat

Perpunimi i mbeturinave

Kompostimi

Groposje

Ripërdorim

Reduktim

Incinerimi

2.2. Pozicioni dhe Rëndësia e 3R në hierarkinë e trajtimit të M. U.

Administrimi i Integruar i Mbetjeve Urbane (Skema 5) është një proces kompleks e tërësor

me shumë hallka dhe opsione, dhe jo thjesht si proces vend depozitimi të tyre në vend

groposje të kontrolluar inxhinierike (landfill). Administrimi dhe menaxhimi i integruar i

mbetjeve urbane përfshinë:

Reduktim te mbeturinave që në burim;

Ndarje, vend depozitime familjare;

Riperdorim te mbeturinave;

Mbledhjen dhe transportimin e mbeturinave;

Riciklimin jashtë vendit të grumbullimit;

Trajtimin primar të mbeturinave (biologjik, kimik/trajtim fizik, kompostim);

Verifikimin e sistemit për transportin dhe venddepozitimin e mbeturinave urbane

Karakteristikat e mbeturinave urbane

Vend depozitim përfundimtar (landfill);



Burim

Standartet MjedisoreFurnitori

Transporti

Riciklimi i lëndëve të zbërthyeshme

Prodhim

Magazinim

Manaxhimi i Lëndëve

Shërbimi i Trajtimit

Hedhje

Heqje

SkemëZhvillimi

Studim TreguMarketing

Riciklim

InformacionInformacioni i Prodhimit

Skema 3 Pozicioni i Riciklimit në sistemin e qarkullimit të Mbetjeve



III. TRAJTIMI EKOLOGJIKO-EKONOMIK

3.1. Reduktim i mbetjeve Zvogëlim në burim do të thotë të pakësosh sasinë ose toksicitetin e mbeturinave të

prodhuara që në burimin prodhues të tyre. Reduktimi në burim është mënyra e vetme dhe

më efektive për të menaxhuar mbeturinat pa kosto, duke reduktuar efektet e dëmshëm

rrjedhimisht edhe toksicitetin e mbeturinave. Një sistem industrial ekologjik është i

suksesshëm, nëse redukton nevojën për materiale nga burime të virgjër. Një pikësynim

tjetër duhet të jetë implementimi i proceseve që eliminojnë përdorimin e substancave

toksike si p.sh metalet e rëndë që nuk janë të biodegradueshëm dhe që janë kërcënim për

ambjentin atje ku shkarkohen. Strategjitë për reduktimin e materialeve të përdorur duhet të

udhëhiqen nga teknologjia, ekonomia dhe rregulli. Rrugët kryesore, në të cilat konsumi i

materialeve reduktohet janë:

Dematerializimi, që nënkupton përdorimin e më pak lëndës së parë për një produkt

të caktuar.

Zëvendësimi, që nënkupton përdorimin e një materiali të bollshëm në natyrë dhe të

sigurt për ambientin në vend të një materiali deficitar dhe/ose toksik.

Ripërdorimi i produkteve/materialeve (përdorimi disa herë i qeseve plastike).

Rritja e jetëgjatësisë së produkteve (p.sh. bateri të rikarikueshme).

Riciklimi.

Nxjerrja e materialeve të dobishme nga mbeturinat (Komposti i mbetjeve organike).

Kjo metodë është efektive veçanërisht në zvogëlimin e sasisë së mbeturinave të kopshteve

(parqeve, lëndinave), rrjedhimisht banorët do të zgjedhin të menaxhojnë këto mbeturina

duke i reduktuar, në mënyrë që të evitojnë pagesën e taksës për mbledhjen dhe trajtimin e

këtyre mbeturinave. Reduktim i mbetjeve do të thotë që të mos lejojmë lindjen e mbeturinave. Kjo paraqet një

mbrojtje aktive të mjedisit, ndërkohë që grumbullimi dhe trajtimi i malit të mbeturinave

është vetëm një nevojë edhe pse e domosdoshme. Zakonet tona të blerjes ndikojne direkt në

lindjen dhe përbërjen e mbeturinave. Duke i parë në këtë plan, vendimet tona për të blerë

janë gjithmone vendime pro ose kundra mbrojtjes së mjedisit apo dhe evitimit të

mbeturinave. Evitimi i mbeturinave është masa e vetme për përballimin e mbeturinave.

Marrja me Reduktimin e mbeturinave nga njëra anë sjell një njohuri mbi problemet e

mjedisit dhe nga ana tjeter dhe një ndjenjë përgjegjësie për ambjentin tonë.



Reduktimi i mbetjeve do të thotë: 1. Blejrjen në mënyrë të ndërgjegjëshme për mjedisin

(kursimi i paketimeve);

2. Prodhimin e vet produkte ( p.sh. kos);

3. Zgjedhjen e paketimit të ricikluar;

4. Kursimin e energjisë, ujit, kimikatet;

5. Mos flakjen e artikujve; 6. Zgjedhjen e produkteve me paketim minimal; 7. Reduktimin e qeseve plastike për të hedhur tutje, duke e zevendesuar me çantë

pazari shumë përdorëmshe në supermarket; 8. Ripërdorimi i poçeve të kosit për të rritur lulet;

3. 2. Riperdorimi i mbetjeve

Është rikthimi i mbeturinave nëpërmjet qarkullimit në lëndë të parë natyrore (p.sh.

nëpërmjet kompostimit), ose riciklimit (p.sh. për përftimin e lëndëve të dyta ose të

energjisë), si edhe mbeturina të cilat me një shpenzim të vogël mund të përdoren sërisht.

Ripërdorimi = Recycling në një kuptim më të ngushtë (përkufizim)

Grumbullimi i veçuar si dhe pregatitja e mbeturinave për ti përdorur sërisht; Përdorimi ose

për një qëllim origjinal ( p.sh një fletç druri (që përdoret në kuzhinë për prerjen e qepës,

domates) për kuti, një qelq i vjeter për një qelq të ri) ose për një përdorim të dytë me një

pretendim cilësie më të ngushtë (p.sh hekurishte për furrnaltat). Ripërdorimi qëndronë në

mundësinë e perfshirjes së materialeve të vjetra. Riperdorimi fillon me grumbullimin e

veçuar të materialeve të vjetra në shtepi ose në ndërmarje.

Ripërdorimi p.sh.përdorimi i tullave të një godine të shembur për të ndërtuar

dekoracione ose ndonjë godinë më të vogël.

Riparimi mundëson një produkt për një jetëgjatësi më të madhe. Makineritë

zakonisht riparohen shumë herë gjatë jetës së tyre. Por në disa raste makineritë

shumë të sofistikuara janë të veshtira për t’u riparuar dhe këto kosto të larta dhe

vështirësi riparimi kushtëzojnë hedhjen poshtë të tyre

Riprodhimi ‐ Industria e automobilave është shembulli më konkret, ku pjesë të

përdorura të një makinerie përdoren për të riprodhuar pjesë të një makinerie tjetër.



IV. RICIKLIMI

4.1. Të pëgjitheshme

Riciklimi është një seri aktivitetesh, që përfshijnë:

grumbullimin,

ndarjen,

dhe procesin e kthimit për përdorim të mbetjeve si lëndë e parë në procesin e

prodhimit të produkteve te dobishme, duke kursyer energji.

Riciklimi është një pjesë shumë e rëndësishme e qëndrueshmërisë së hierarkisë së

menaxhimit të mbetjeve. Theksi i tanishëm mbi parandalimin e ndotjes, si dhe zhvillimi i

teknologjive të trajtimit të mbetjeve ka si rezultat pakësimin e volumit të mbeturinave

urbane për të ricikluar 100%. Parandalimi i mbeturinave është një element kyç dhe

realizohet duke nxitur riciklimin e mbetjeve. Riciklimi nënkupton atë proçedurë, me

ndihmën e së cilës materialet e vjetra dhe mbetjet përgatiten në mënyrë që ato të mund të

përdoren në një prodhim të ri (material‐recycling) ose në aparate të përshtatshme djegëse

për përftimin e energjisë nëpërmjet djegies (energji‐recycling). Riciklimi është proçes i

ripërpunimit të Mbetjeve në një prodhim të ri, me dhe pa ndryshuar strukturën kimike të

materialit.

4.2. Përfitimet nga Riciklimi në përgjithësi

‐ Zvogëlon nevojën për hapësira të landfilli‐it;

∙ Kursen taksat;

∙ Kursen harxhimin e energjinë me 2/3..;

∙ Zvogëlon ndotjen;

∙ Mbron burimet tona të pamjaftueshme;

∙ E bën botën një vënd të këndshëm për të jetuar;

Riciklimi kontribuonë në togun e madh të mbetjeve, duke i ndarë që në shtëpi (Skema ‐ 4),

njësi shitje e shërbimi ambulant!



Skema 4. Ndarja e mbetjeve ne shtepi




Skema 5


V. LLOJET E MATERIALEVE TË RICIKLUESHËM 5.1. Të pëgjitheshme Lista potenciale e materialeve riciklues vazhdon të rritet, meqënëse zhvillimi teknologjik

bën që më shumë materiale të riciklohen, duke u klasifikuar dhe grupuar në katër kategori:

1. Kategoria e parë konsiston në elementë që ndodhen me shumicë dhe në sasi të

pakufizuar në produktet e konsumit. Ushqimet janë një shembull i këtij produkti,

sapunët konsumohen për qëllime pastrimi, shkarkohen në tubat e shkarkimit dhe

precipiton si kripë e patretshme e kalciumit dhe përfundimisht biodegradon. Material

të kësaj kategorie të riciklueshme shkarkohen në natyrë dhe riciklohen përmes

proceseve natyrorë ose me investime fare të vogla si janë p.sh llumrat e ujërave të

ndotur urbanë të përdorur si pleh organik.

2. Kategoria e dytë e materialeve të riciklueshme konsiston në elementë që nuk janë me

pakicë por të përdorur në forma të ndryshme pengojnë riciklimin. Druri është një

shembull tipik. Të paktën ato pjesë drurësh që janë përdorur në godina që më pas

shëmben mund dhe duhen ricikluar. Shembulli më i mirë i kësaj klase është letra. Fibrat

e letrës mund të riciklohen mbi pesë herë dhe janë të një natyre të tillë që lehtëson

riciklimin. Më tepër se 1/3 e produktit botëror të letrës është me origjinë nga riciklimi

dhe ky fraksion do të rritet mbi 50% në dekadat e ardhshme. Shkaku kryesor i riciklimit

të letrës nuk është nevoja për dru për të prodhuar letër të virgjër por nevojat në rritje

për venddepozitimin e mbeturinave të letrës. Faktorët që komplikojnë riciklimin e letrës

janë ngjitësat, bojrat, kapëset, yndyrërat dhe papastërti të tjera si edhe tendenca që kanë

fibrat e letrës së ricikluar për t’u bërë më të shtrira, më pak të forta dhe më të thata sesa

fibrat e sapoprodhuara nga drurët.

3. Kategoria e tretë e materialeve të riciklueshm konsiston në ata elementë, kryesisht

metale, rezervat botërore të të cilëve janë të ulëta. Kromi, platini dhe gjithë grupi i

metaleve të çmuar janë shembuj të këtyre elementëve. Duke dhënë maksimiumin e

mundësive për riciklimin veçanërisht përmes mekanizmave me çmime të lartë duket se

burimet natyrorë të këtyre metaleve nuk do të shterojnë në sajë të riciklimit në një të

ardhme të afërt.

4. Kategoria e katërt e materialeve për t’u marrë në konsideratë në riciklim konsiston në

pjesë dhe aparate kështu p.sh pjesë makinerish të diskutuara më sipër (kategoria e



metaleve). Në shumë raste këto pjesë riparohen dhe ripërdoren edhe n.q.s kjo nuk është

e mundur depozita për këto produkte, shërbejnë si pikë furnizimi për riciklimin.

Materialet variojne nga vecoritë e tyre për riciklim, si letra, qelq, plastika, copa metalesh

dhe goma të shpërdoruara. Më të riciklueshmit janë mbeturinat metalike në një formë

relativisht të pastër, kështu metalet shkrihen dhe ripërdoren në komponentë të tjerë të

dobishëm. Ndër materialet më pak të riciklueshëm janë polimerët e përzier apo përbërësit

të cilët nuk mund të ndahen. Kimia e disa prej polimerëve është e tillë që një herë e

formuar nga monomerët nuk mund të shpërbëhet dhe të riformohet në një formë tjetër të

dobishme.

Një aspekt i rëndësishëm i industrisë ekologjike të aplikuar për riciklimin e materialeve

konsiston në proceset e ndarjes, që përfshihen në materiale të papërzierë për riciklimin, në

fund të ciklit të një produkti. Një shembull i kësaj ndarjeje është karboni grafit, që ndahet

prej epoxirezinave, që përdoren për t`i lidhur bashkë në fibra karboni kompozitë. Industria

kimike sjell shumë shembuj ku ndarja është e nevojshme p.sh ndarja e metaleve të rëndë

nga solucionet ose baltrat përftohet një sasi e konsiderueshme metali duke lënë ujë jo toksik

ose materiale të tjerë për depozitim të sigurt ose për ripërdorim.

5.2. Llojet e materialeve të riciklueshme a. Riciklimi i plastikave

Që pas Luftës së II Botërore plastikat janë bërë një problem i madh në mbeturinat urbane.

Pjesa më e madhe e plastikave nuk biodegradojnë mirë ose aspak dhe kontributi i tyre ne

mbeturinat solide është i madh në fushat e grumbullimit të plehrave edhe pas

biodegradimit të mbeturinave të tjera. Në sajë të varietetit të përbërjes, papastërtive,

pigmenteve përbërës dhe faktorëve të tjerë, riciklimi i plastikave në mbetjet e ngurta

urbane është një synim që duket premtues. Teknologjia e riciklimit të plastikave të pas‐

konsumit është zhvilluar më shpejt sesa teknologjia e riciklimit të materialeve të tjerë këtë

gjysmë shekull. Megjithatë, vetëm pesë vitet e fundit të dhjetëvjecarit të kaluar, post‐

konsumet plastikë të polietilenit me densitet të lartë (HDPE) dhe teraftelati polietileni

(PET) janë konsideruar si të riciklueshëm (Foto ‐ 3). Këto dy prodhime, sidomos plastikat

HDPE të shisheve të qumështit dhe PET i pastër, tani në treg zënë një vend të rëndësishëm.

Tregu për plastikat është më pak i zhvilluari ndërmjet tregjeve të riciklimit për shkak të

aftësive të vona të riciklimit. Megjithatë, shumë plastika janë dendësuar, duke i petëzuar,

duke i bërë deng ose duke i copëtuar dhe më vonë iu shiten konvertuesve. Plastikat ndahen

në dy klasa fakt ky që ndikon shumë në riciklimin e tyre.

1. Termoplastikat janë ato të cilat bëhen fluide kur ngrohen dhe ngurtësohen kur ftohen. Përderisa ato mund të nxehen, të shkrihen dhe të riformohen shumë herë,



termoplastikat janë shumë të riciklueshme. Termoplastikat e riciklueshme

përfshijnë:

Polialkenet (polietilenet dhe polipropilenet me dendësi të ulët dhe të lartë),

Polivinilkloridet (PVC), që përdoren në sasi të mëdha për të prodhuar tuba

plastikë, produkte shtëpiakë dhe materiale të tjerë rezistentë.

Polietilenet, polistirenet dhe tereftalatet.

Ambalazhet plastikë kryesisht prodhohen prej termoplastike dhe potencialisht janë të

riciklueshëm. Për fat të mirë nga pikëpamja e riciklimit termoplastikat përbëjnë sasinë

më të madhe të plastikave të përdorura.

2. Plastikat termorezistente janë plastikat, të cilat formohen nga lidhjet midis njësive

polimerike kur ato ngrohen. Këto lidhje formojnë cepat e plastikave të cilat nuk

zbuten kur ngrohen. Megjithëse plastikat termorezistente nuk mund të riciklohen

ato mund të digjen për të përftuar nxehtësi prej tyre. Një klasë e rëndësishme e

plastikave termorezistente janë epoxi rezinat që karakterizohen nga një atom

oksigjeni i vendosur midis dy atomeve karbon fqinjë (1,2‐epoxide ose oxirane).

Epoxidet janë përdorur gjerësisht në materiale të përzier të kombinuar me fibra qelqi

ose grafiti. Materiale të tjerë plastikë termorezistentë përfshijnë polimerët fenolikë

me lidhje të kryqëzuar, disa lloj poliesterësh dhe silikonet. Ndotësit e plastikës

duhen marrë në konsideratë p.sh boja e përdorur për të ngjyrosur objektet plastikë

është një ndotës tipik, ngjitësat e ndryshëm veshjet e llojeve të ndryshme mund të

sillen si ndotësa. Materiale të këtij lloji mund të dobësojnë vetitë ricikluese të

materialit ose të kthehet në gas, kur plastika nxehet për riciklim.



Foto 3. Mbledhja e ndarë e plastikës për Riciklim b.Lëkurërat

Një material i riciklueshem është edhe lëkura. Polimerët sintetikë që prodhohen tashmë

prodhojnë sasi të mëdha lëkure dhe gomash të depozituara në vende të ndryshme. Goma

dhe lëkura sintetike është një hidrokarbon polimer që mund të përmbajë edhe materiale të

tjerë si karboni i zi mbushës. Disa lloje lëkurash mund të groposen / të riciklohen. Një

komplikim madhor në djegien dhe riciklimin e lëkurërave dhe gomave është edhe

prezenca e unazave të hekurta në shumë goma radiale. Hekuri i pranishëm dëmton pajisjet

grirëse dhe mekanizmat transportues si në proceset e riciklimit ashtu edhe të djegies.

c.Letra

Letrat e përmirësura (rigjeneruara) dhe letrat e prodhuara blihen dhe shiten ndërmjet një

rrjeti të përpunuesve lokalë dhe komisionerëve dhe i vënë këto materiale në shitje dhe i

eksportojnë te fabrikat e letrës. Fabrikat, gjithashtu blejnë materiale drejtëpërdrejtë nga

koleksionuesit. Si letër e përmirësuar (rigjeneruar) janë klasifikuar:

letra e gazetave, kartoni i valëzuar (i rrudhur),

letrat e përziera (duke përfshirë gazetat,

hedhurina ose mbetjet e postimit, si dhe kartonat e kutive),

niveli i lartë i çngjyrosjes (letra e bardhe e zyrave),

dhe zëvendësuesi i brumit (zakonisht karton i trashë) (Foto 4).

Fabrikuesit (bluarësit) e letrës, pjesa më e madhe e përdoruesve të letrës së përmirësuar, e

përdorin materialin si lëndë të parë për të prodhuar letrën e ricikluar dhe produktet e

letrës, si letër gazete, ashkël kartoni, karton me rrudhje mesatare, letra të holla. Letra e

copëtuar mund të përdoret për të bërë shtresa kafshësh, hidro‐produkte, brumin e letrës që

prodhohet më vonë, si dhe izolues apo mbrojtës celulozoikë.



Foto 4. Mbledhja e Letres për Riciklim

d.Qe lqi Tregjet e qelqit të ricikluar mundësojnë një ndotje të vogël. Organizuesit e programit të

riciklimit duhet të kenë si qëllim cilësinë e lartë të qelqit të ricikluar. Tregjet alternativë të

qelqit përfshijnë qelqo‐asfaltin, artin e qelqit, shkrirjen e rërës dhe nga pasindustria,

xhamat e dritareve, si dhe veshje (mbrojtje) qelqore. Tregjet e qelqit të përmirësuar janë

përqendruar dhe këmbëngulin për qelqin ngjyrë kafe dhe ambalazhe të qartë (Foto ‐ 5).

Foto 5. Amballazh qelqi për riciklim

e.Metalet



Metalet e hekurit ose jo të hekurit mund të përgatiten për shitje nëpërmjet disa

kombinimeve të trajtimeve duke i petëzuar, duke i bërë deng dhe duke i copëtuar.

Nëpërmjet një rrjeti trajtimi dhe copëtimi të vendosur mirë, metalet e ricikluara janë

përdorur për përdorime shtëpiakë dhe janë eksportuar gjatë shekullit të fundit. Mbetjet e

hekurit përfshijnë ato të autove, pajisjet shtëpiake, pajisje dhe aparatura të ndryshme, pjesë

urash, si dhe produkte të tjerë të hekurit dhe çelikut. Mbetjet jo të hekurit përfshjinë

aluminin, bakrin, plumbin, kanaçet, dhe metalet e çmuar. Metalet, të hekurit dhe jo të

hekurit mund të përgatiten për shitje në tregje duke kombinuar proceset me anë të

petëzimit, bërjes deng dhe copëtimit. Në disa raste trajtuesit e shkrijnë hekurin në kallëpe

apo lingota para se ta shesin në tregun përfundimtar.

Foto 5. Grumbullimi i Metaleve për Riciklim

f. Gomat e autove Gomat e autove përfaqësojnë një sfidë të re kundrejt mbetjeve të ngurta dhe menaxhimit të

programeve të riciklimit. Në të kaluarën pjesa më e madhe e gomave ritrajtohej, por me

dukurinë e brezit të çelikut rrezatues dhe goma të reja më të lira, sot po ritrajtohen sa më

pak goma. Siç e tregon dhe fig e mëposhtëme (Foto 6), përdorimi i gomave të copëtuara

apo pjesë të tyre si burim i karburanteve po rritet. Ndërmarrjet e rigjenerimit të energjisë,

fabrikat e letrës dhe celulozës, si dhe furrat e çimentos janë përdoruesit më të zakonshëm të

këtyre mbeturinave të gomave të autove.



Foto 6. Riciklimi i Gomave të automjeteve



VI. ZHVILLIMI I NJË PROGRAMI RICIKLIMI

6.1. Të përgjithshme

Për një ekosistem industrial të plotë dhe të vërtetë duhet të realizohet riciklimi 100% i

materialeve. Në princip arrihet një furnizim i pandërprerë me energji dhe elementë të

nevojshëm. Të planifikosh një sistem riciklimi efektiv do të thotë të realizosh një sistem

kompleks e të arrirë. Vendimet rreth koleksionimit, tregtimit dhe procesit të riciklimit janë

të lidhur me njëri‐tjetrin. Meqenëse publiku (qytetarët, familjet dhe bizneset) duhet të

mbështeten në pjesëmarrje, duke ndarë një përqindje të lartë të riciklimit të materialeve,

biznesi duhet të jetë i planifikuar në përputhje me leverdinë dhe mbështetjen e publikut.

Arritja e sistemit

Një proces riciklimi i planifikuar mirë duhet të shmangë efektet negative përreth.

Megjithatë, çdo material hyrës në proces, përdorimi i tokës dhe çështjet e qëndrimit duhet

të merren në konsideratë dhe duhet të zgjidhet çdo konflikt. Një përpjekje e rëndësishme

duhet bërë edhe në funksionimin e pajisjeve dhe krijimin e kushteve për të mos lejuar

zhvillimin e zhurmave. Së fundi, programi i riciklimit duhet planifikuar që të plotësojë

kushtet e legjislacionit të shtetit mbi riciklimin.

Planifikimi i programit

Të planifikosh një program efektiv riciklimi duhet një analizë e kujdesshme e variacioneve

të mundësive teknike, që përkojnë me qëllimet specifikë të Bashkisë. Çdo bashki ka një

veçanti, disa mund të na japin ide‐ra, por çdo bashki duhet të zhvillojë programin e vet.

Vendim‐marrja e bashkisë duhet të ndjekë një proces koordinativ, si dhe të ketë parasysh

12 hapat kryesorë për një plan programi riciklimi. (shih tabelën 1)

1. Identifikimi i qëllimeve 7. Adresat legale dhe çështjet e uljes

2. Karakteristika e sasisë ricikluese, 8. Zhvillimi i një arritje të nisur.

përbërja dhe mundësia e hyrjes.

3. Vlerësimi dhe prodhimi i mbështetjes politike. 9. Mjetet edukativë dhe program publiciteti

4. Vlerësimi i tregjeve dhe zhvillimi i 10. Fillimi i funksionit të programit

strategjive të tregëtimit për riciklimin.

5 .Vlerësimi dhe zgjedhja e teknologjisë 11. Kontrollimi i programeve dhe vazhdimi i

ne vazhim, publicitetit dhe i edukimit.



6. Zhvillimi i buxhetit dhe organizimi 12. Inspektimi dhe përshtatja e programit

Tabela 1. Pjesët e planit të programit të riciklimit

6.2. Karakteristikat e Riciklimit

Problemet e lidhura me mbetjet urbane

Kur mbetjet janë grumbulluar të ndara që në burim, në vend grumbullimet e mëdha mund

të lindin shumë probleme. Mbetjet urbane zakonisht përbëhen nga një përqindje e lartë e

pjesës së riciklueshme dhe e lëndës organike (bio‐mbetjet). Këto të fundit i nënshtrohen

kompostimit. Teprica e mbetjeve është sasia më e madhe e mbetjeve të ngurta të mbetura

pas riciklimit. Mbetjet urbane përmbajnë më shumë se 50% materiale të riciklueshme dhe

bio‐mbetje. Sasitë e mbetjeve organike të veçuara dhe të grumbulluara, në vënde, ku këto

programe aplikohen, janë shpesh shumë të ulta. Për më tepër, që këto mbetje organike janë

të përziera me qeset plastike, të cilat vetë banorët për lehtësi i përdorin për të paketuar dhe

hedhur këto mbetje organike.

Zonat e vendgrumbullimit të plehrave zakonisht janë të zaptuara nga sende të rënda ose

qeska, të cilat janë të vendosura jashtë vendgrumbullimit të plehrave, megjithëse mund të

ketë ende vend brenda kontenierit. Dihet që banorët e kanë më të lehtë që t`i hedhin

mbetjet në kontenierë lehtësisht të përdorshëm, afër hyrjeve, ose thjesht i hedhin ato nëpër

zonë. Kontenierët e mëdhenj për mbetjet urbane supozohet të jenë një nxitje për banorët

për të mos i ndarë mbetjet e tyre dhe gjithashtu për t`i bllokuar ato me sendet e rënda.

Rastet e studimit në vendet e zhvilluara kanë treguar se sasia e mbetjeve residuale për

frymë, si edhe sasia e mbetjeve të riciklueshme dhe mbetjeve organike në mbetjet urbane,

pësonin një rritje disproporcionale me rritjen e volumit për frymë në kontenierët për

mbetjet urbane. Ky rezultat konfirmon hipotezën se kontenierët e mëdhenj inkurajojnë mos

ndarjen e mbetjeve në burim.

Arsyet specifike të riciklimit Banesat me shumë familje janë tepër heterogjene, duke ndryshuar që nga numri i kateve

dhe apartamenteve. Ato mund të ketë banorë, të cilët janë pronarë ose qiramarrës. Po ashtu

varion vendi i banesës, e cila mund të jetë në qendër ose në periferi, si edhe numri i

banorëve. Këto janë të lidhura ngushtë me çështjen e menaxhimit të mbetjeve. Ekzistojnë

një sërë karakteristikash për sa i përket banesave me shumë familje (pallatet), të cilat

supozohet se influencojnë tek zakonet e sjelljes së banorëve në lidhje me mbetjet, zakone të

cilat, vitet e fundit janë për keqësuar edhe më tepër. Sistem tradicional i tarifimit, bazuar në

disa karakteristika sociale dhe strukturore në shumë zona urbane, pothuajse nuk vilet.



6.3. Vlerësimi i Tregjeve dhe Zhvillimi i Strategjive të Tregëtimit të Riciklimeve

Struktura e tregjeve

Suksesi final i riciklimit varet nga tregjet fiks dhe të sigurt për ricikluesit. Tregjet lidhin

blerësit dhe shitësit për një të mirë të veçantë. Struktura e tregjeve (Skema ‐ 6) përbëhet

nga:

Mbledhësit/Transportuesit: janë kompanitë që grumbullojnë materialet ose janë

transportues;

Përpunuesit: pranojnë ose modifikojnë materialet e riciklueshëm nga burimet e

banimeve ose të bizneseve, duke i thërrmuar ose duke i kokërrzuar;

Komisionerët: blejnë dhe shesin materiale të riciklueshme;

Këmbyesit: janë kompanitë që marrin materialet e ricikueshëm të papërpunuar dhe i

shndërrojnë ata në materiale të përdorshëm për një prodhues;

Tregjet Fund‐Përdorues: janë sektorë ekzistues publikë ose privatë që blejnë materiale

të përmirësuar nga një numër burimesh të ndryshëm dhe i përdorin ata materiale si

mbështetje të vlefshme për prodhimin e produkteve të rinj.

Kompanitë Transportuese: zhvillojnë lidhje të forta biznesi me industri të ndryshme

të tregut të materialeve riciklues.



Përpunuesit

Kompanitë Transportuese Koleksionistët

Komisionerët:

Këmbyesit:

Tregjet Fund - Përdorues

Struktura e tregjeve tё riciklimit

Skema 6

6.4. Tiparet strukturale Hapësirat e kufizuara, sidomos në zonat me popullsi të dendur dhe aspektet ekonomike

bëjnë që shumë shpesh, kontenierët për mbetjet urbane të jenë tepër larg. Gjithashtu

supozohet se lehtësirat e magazinimit, siç janë qilarët ose papafingot, që mungojnë në

banesat kolektive, bëjnë që sendet e rënda e të mirëmbajtura, por që nuk duhen për një

kohë të gjatë apo të dala mode (siç janë mobiliet apo pajisjet elektrike), të hidhen më shpejt

sesa në familjet që jetojnë në shtëpi private.

Aspekti social

Një densitet i madh i popullsisë, rritje e anonimatit dhe si pasojë e kësaj një mungesë e

ndjenjës individuale të përgjegjësisë janë karakteristikat më të përmendura në mënyrë të

shpeshtë në banesat kolektive (pallatet) dhe që kanë një sjellje të varfër në lidhje me

mbetjet. Veçanërisht, ndërtesat e populluara vitet e fundit shkaktojnë një numër

vështirësish. Disa prej këtyre ndërtesave janë të larta, me një popullsi të dendur dhe me një

numër të vazhdueshëm qiramarrësish ose banorësh të rinj që blejnë banesat. Ato janë

zakonisht të okupuara nga banorë të ardhur nga rrethet apo zonat rurale, apo nga banorë

të përkohshëm. Përveç mungesës së informacionit dhe të një tradite, e cila vjen dhe si

pasojë e kohës së shkurtër të bashkëjetesës së banorëve në të njëjtën ndërtesë dhe

prejardhjet e ndryshme kulturore, ndikojnë gjithashtu edhe mungesat në kosha, heqja jo e

rregullt e plehrave, duke bërë që të akumulohen sasi të konsiderueshme.



Strategjia dhe rrugët e përmirësimit Në mënyrë që të reduktohen pengesat e ndryshme të përmendura, janë zhvilluar strategji

të ndryshme, të cilat përpiqen që të rrisin informacionin tek publiku, për kontributin

individual të tyre nga njëra anë dhe të sigurojnë përshtatshmëri riciklimi nga ana tjetër.

Programet e riciklimit gjithmonë përfshijnë një kombinim të çështjeve të ndryshme ‘Të bindësh njerëzit për kontributin e tyre individual”.

Sistemi i tarifimit

Mënyra sesi ngarkohet çdo familje me tarifë, e cila në shumë vënde të zhvilluara është

variable, në vëndin tonë duket se ka ngelur në vend. Në shumë raste, banorët nuk janë

shumë të vetëdijshëm për tarifën, që ata paguajnë aktualisht. Ajo në përgjithësi merret fikse

dhe duke u vjelë me anë të faturave të tjera, si ato të gjëndjes civile apo faturës së energjisë

elektrike, duke marrë parasysh dhe rastet e shumta, në të cilat nuk arrihet të vilet. Qëkur

ata janë ngarkuar me këtë tarifë, nuk kanë më asnjë stimul për të minimizuar mbetjet

urbane, duke bërë ndarjen që në burim të të riciklueshmeve ose të parandalojnë mbetjet.

Sistemi modern i tarifimit

Lidhja e skemës së tarifimit me peshën ose volumin është menduar se siguron një nxitje

(shtytje) ekonomike, që t`u bëjë të mundur banorëve të mbrohen nga tarifimi, nëse nga

ndarja në burim do të ketë më shumë materiale të riciklueshme. Ndryshe nga sistemi

tradicional i tarifimit, banorët nuk do jenë të ngarkuar nga një tarifë fikse, por ngarkohen

nga volumi ose pesha e mbetjeve, që ata aktualisht gjenerojnë, duke bërë të mundur që

kontributi i tyre individual të kuptohet më mirë.

Tarifa gjithashtu mund të përllogaritet si një kosto variabël në lidhje me volumin ose

peshën e mbetjeve reziduale të gjeneruara, ose mund të bëhet një kombinim i tarifës bazë

(standarte) dhe pjesës variabël. Vendosja e disa tarifave bazë mendohet se ndihmon në

parandalimin e hedhjes së mbeturinave nëpër ambient përveç ndotjes së materialeve të

riciklueshme. Në vendet e zhvilluara, ku janë përdorur këto sisteme janë diferencuar tre

tipe sistemi:

I. Mundësia e zbatimit të “Sistemit Trivial”, parashikon që çdo banesë (pallat) të ketë

kontenierin e vet për mbetjet urbane, e cila zakonisht është e kufizuar në pallate dhe për

një vend të përshtatshëm të kufizuar.

II. Pas kësaj janë sistemet që mund t`u ngjiten kontenierëve tradicionalë, (1.1 m3), duke

operuar mekanikisht ose elektro‐mekanikisht. Kontenierët janë të mbyllur, dhe duhet të

hapen nga një monedhë ose kartë magnetike, ofrojnë hapësirë për një volum të

paracaktuar të mbetjeve. Për të llogaritur pjesën variable të tarifës, janë regjistruar

gjithashtu numri i operacioneve së bashku me volumin e kontenierëve ose është e

përcaktuar pesha e përgjithshme e mbetjeve.



III. Tipi i tretë janë sistemet specifike elektro‐mekanike, të cilat janë bashkangjitur

kontenierëve të mëdhenj, dhe mund të boshatisen vetëm nga kontenierë të posaçëm.

Eksperienca me sistemin e tarifimit ka treguar që praktikisht në çdo rast, mbetjet urbane

janë më të reduktuara, ndërkohë që sasia e materialeve të riciklueshme e grumbulluar

veçmas rritet pa ndonjë ndikim domethënës në ndotjen e materialeve të riciklueshme.

Zakonisht është njoftuar një pakësim në vlerën totale të mbetjeve të gjeneruara, i cili

mendohet të jetë gjithashtu rezultat i parandalimit të mbetjeve.

Kritikët kundërshtojnë duke argumentuar se banorët tentojnë të shpëtojnë nga mbetjet e

tyre urbane, duke zgjedhur akoma më shumë mënyra të padëshiruara për të kursyer në

kosto. Përmendet se efekti i tarifimit është përgjithësisht i kufizuar. Ndërkohë, që njerëzit

me një ndërgjegjësim të lartë ekologjik marrin pjesë në procesin e riciklimit në një nivel të

lartë, madje pa as edhe një shtytje ekonomike, njerëzit me një ndërgjegjegjësim të ulët

ekologjik kanë për bazë të shohin sesi të kursejnë disa para. Sipas një studimi, banorët

mund të presin kursime nëse zbatimi i sistemit të tarifimit bazuar mbi peshë ose volum,

redukton mbetjet urbane në volum më shumë se 1,5 kg për person në javë.

6.5. Vlerësimi dhe Zgjedhja e Teknologjive të Trajtimit

Vlerësimi i teknologjive

Për të zgjedhur teknologjitë e përshtatshme të trajtimit është e domosdoshme të analizohen

tre vendime paraprake:

Çfarë metode duhet të përdoret për mbledhjen (kolektimin) e materialeve të

riciklueshëm;

Si do të funksionojë sistemi i mbledhjes;

Çfarë lloj fabrike do të përzgjidhet për riciklimin e mbetjeve plastike;

Pasi të vendoset se cilët materiale do të riciklohen si dhe pas vlerësimit të cilësisë së secilit,

komuniteti është gati që të zhvillojë një program (projekt) themelor. Për çdo komunitet,

zhvillimi i një projekti do të kërkojë marrjen e tre vendimeve të rëndësishme.

Së pari, komuniteti duhet të vendosë se çfarë metode mbledhjeje (kolektimi) do të

përdorë.

Së dyti, komuniteti duhet të vendosë se si do të punojnë mekanizmat e mbledhjes

(kolektimit).

Së treti, komuniteti duhet të vendosë për tipin e ndërmarrjes së prodhimit dhe

mbledhjes që do të nevojitet për të përgatitur materialet për në treg.



Bërja sa më e lehtë

Duke e bërë të gjithë procesin sa më të volitshëm, krijohet më tepër mundësi për të

lehtësuar ndarjen që në burim të materialeve të riciklueshme, duke arritur një shkallë më të

lartë të pjesëmarrjes, meqë pjesëmarrja në programet e riciklimit mendohet të jetë direkt e

lidhur me komoditetin.

Përgatitja e grumbullimit

Një nga elementët bazë të çdo programi riciklimi, sidomos për familjet që jetojnë në pallate,

është përgatitja e një skeme grumbullimi shumë bindëse, në mënyrë që të minimizojë

pengesat, për sa i përket motivimit të banorëve, si edhe të reduktojë mundësitë e gabimeve

aksidentale. Kontenierët apo kazanët e mbetjeve duhet të vendosen në vende, të cilat janë

në rrugë kalimet e zakonshme të banorëve. Vendosja e kontenierëve për të gjitha

materialet, që duhet të ndahen në burim bashkë me kontenierët për mbetjet reziduale

(mbetjet e pariciklueshme) brenda të njëjtit vënd‐grumbullimi, duket se ka një ndikim

pozitiv në kryerjen e riciklimit. Për më tepër, kontenierët duhet të jenë qartësisht të

etiketuar dhe lehtësisht të përdorshëm.

Në disa raste është parë si e arsyeshme, që të kufizohet hapësira e kontenierit për mbetjet

reziduale dhe të zgjerohet ajo e kontenierëve për mbetjet e riciklueshme, duke qenë se

kontenierët e mbi‐mbushur të mbetjeve të riciklueshme është parë të kenë një ndikim

negativ në motivimin e banorëve. Në disa raste, mbyllja me dryn e portës së vënd

grumbullimeve të mbetjeve, mund të jetë një masë e dobishme për të parandaluar njerëzit

të cilëve nuk u takon t`i përdorin ato. Përdorimi i ambalazheve prej letre të ricikluar në

vend të qeseve plastike mund të reduktojë ndotjen e mbetjeve‐bio me materiale plastike

dhe do të inkurajojë njerëzit të ndajnë në burim mbetjet – bio. Çanta të tilla mund të

përdoren për të grumbulluar bio‐mbetje brenda shtëpisë dhe mund të çohen me lehtësi në

zonën e grumbullimit të plehrave, duke shmangur kështu, përdorimin e një koshi i cili do

të duhet të merret me vete në apartament dhe të lahet.

Në disa studime është parë se përdorimi i çantave të letrës ka qenë i suksesshëm, sepse jo

vetëm që banorët i panë ato tepër pozitivisht, por gjithashtu pati një korrelim negativ me

sasinë e mbetjeve reziduale dhe një korrelim pozitiv me grumbullimin e ndarë të bio‐

mbetjeve. Furnizimi me shërbim të brendshëm dhe të jashtëm për banorët e banesave me

shumë familje mund të shërbejë gjithashtu si masë shtesë për të lehtësuar ndarjen në burim

të mbetjeve të riciklueshme. Ekzistenca e dikujt (një ose disa persona) nga një banesë me

shumë familje, i cili të ketë një përkushtim në mirëmbajtjen vullnetare të zonës së

grumbullimit të mbetjeve duket se ka një ndikim pozitiv mbi zakonet e riciklimit. Një

organizim akoma dhe më i madh kërkohet për një personel të dedikuar në mirëmbajtje, i

cili të grumbullojë mbetjet reziduale ose mbetje të riciklueshme nga çdo kat, të boshatisi

kontenierët dhe ndonjëherë të sigurojë edhe riciklim me telefon për të moshuarit dhe



njerëzit me aftësi të kufizuar. Një shërbim i tillë, derë‐më‐derë mund të sigurohet

gjithashtu nga vullnetarë.

Ekziston edhe mundësia e delegimit të detyrave të tilla kompanive të specializuara. Bazuar

në analiza të kushteve specifike në banesat me shumë familje, këto kompani ofrojnë

optimizimin e volumit të kontenierit dhe rregullimet. Ato monitorojnë dhe mirëmbajnë

zonën e mbetjeve (p.sh, duke pastruar dhe duke hequr mbetjet e riciklueshme), sigurojnë

informacion për banorët dhe organizojnë grumbullime shtesë, p.sh, për mbetjet masive

(kaba). Zakonisht, atyre u paguhet një përqindje e kostove totale, që mund të kursehen me

anë të këtyre shërbimeve.

Në mënyrë që të gjenden rrugët e mundshme për të rritur pjesëmarrjen në skemat e

riciklimit dhe të zgjerohen efektet e mundshme, po japim një rast studimor, që është

zhvilluar duke marrë në studim 10 banesa me shumë familje në periferi të Vienës, Mars

1999‐ Tetor 2000. (Grasinger et al., 2000; Lebersorger et al.,2001). Bazuar në analizimin e

përbërjes së mbetjeve reziduale dhe në intervista të thelluara me banorët, u morën dhe u

zbatuan masa të ndryshme. Çdo ndërtesë me shumë familje ‐ respektivisht një pjesë e

banesës, nëse mund të përcaktohej qartësisht në një vend‐grumbullim mbetjesh u

klasifikua si pjesë e një prej katër grupeve të mëposhtme:

(1) Asnjë masë e marrë,

(2) Sigurim i informacionit, psh, postime individuale në adresat përkatëse, postera që

tregonin përbërjen e mbetjeve reziduale, Etiketa të ngjitura në kontenierë

(3) Masa teknike dhe organizuese (që përmbanin strukturën e grumbullimit), psh,

furnizimi i banorëve me çanta letre të kompostueshme falas për bio‐mbetjet,

optimizimi i volumit të kontenierit dhe rregullimi i vend grumbullimit

(4) Një kombinim i sigurimit të informacionit dhe masave teknike‐ organizuese

Gjatë gjithë studimit të rastit, u ndërmorën inspektime pamore të vend‐grumbullimeve të

mbetjeve në mënyrë të përsëritur dhe një vit pas analizave fillestare, u bënë përsëri analizat

e përbërjes dhe intervistat me banorët. Ndikimet e masave u vëzhguan duke:

a) krahasuar sasitë dhe përbërjen e mbetjeve reziduale para dhe pas implementimit të

masave

b) krahasuar normat e grumbullimit të ndarë të bio‐mbetjeve, përcaktuar si raport i

ndarjes së bio‐mbetjeve në burim në krahasim me peshën totale të bio‐mbetjeve të

gjeneruara



6.6. Mënyrat e mbledhjes së riciklimeve

Mbledhja “Shkarko” dhe “Bli përsëri” e mbeturinave plastike të banesave. Të vendosësh se

si do të mblidhen riciklimet është e rëndësishme. Qysh në fillim zhvilluesit e programit të

mbledhjes duhet të vendosin rrugën më të mirë për qytetarët, institucionet dhe bizneset, që

të përgatisin mënyrën më të mirë të mbledhjes së materialeve plastike të riciklueshëm. Në

qoftë se nuk është bërë një edukim rrënjësor apo përpjekje promocionale, atëherë programi

“Shkarko mbeturinat plastike” do të tentojë që të ketë një pjesëmarrje më të vogël se

mbledhja (kolektimi) “në buzë të trotuarit”. Krijimi (futja, vendosja) e një qendre “Bli

përsëri” (një vend, ku riciklimet blihen) mund të ndihmojë që të nxitë qytetarët që të

riciklojnë.

Mundësitë e mbledhjes buzë trotuarit

Për të rritur mbledhjen e riciklimeve plastike, shumë komunitete, të vegjël apo të mëdhenj,

po krijojnë (vendosin) programe të mbledhjes “buzë trotuarit (rrugës)”. Ekzistojnë shumë

ide që po provohen, ku shumica synojnë balancën optimale nëpërmjet pjesëmarrjes së

bizneseve dhe qytetarëve, si dhe nevojat e transportimit të materialeve sipas kërkesave të

prodhimit. Shumë Komunitete i parashikojnë të dyja metodat, si “Shkarko mbeturinat”

ashtu edhe qendrat e “mbledhjes së mbeturinave në buzë të trotuarit”.

Ndarja në burim

Në programet e ndarjes që në burim, riciklimet e marra nga koshat e mbeturinave plastike

mbahen të ndarë nga mbetjet. Shumë komunitete tani parashikojnë mbledhjen e

materialeve plastike të riciklueshëm në buzë të trotuarit të ndara nga mbetjet e tjera. Ka

shumë mundësi që të përdoren në varësi të burimeve dhe qëllimeve të komuniteteve. Disa

komunitete parashikojnë kazanë të ngurtë dhe të palëvizshëm për mbledhjen e materialeve

plastike të riciklueshëm. Arkat dhe koshat janë më popullore (të parapëlqyera). Një mënyrë

tjetër është dhe vendosja e mbeturinave sipas natyrës së tyre nëpër thasë plastikë.

Gjithashtu duhet patur parasysh, që riciklimet e përzierë të mos ndotin njëri‐tjetrin (p.sh.

qelqe të thyer të ndotin plastikat dhe letrën).

Mbledhja e mbetjeve të përziera

Përzierja e mbeturinave mund të ndotë dhe materialet e riciklueshëm. Kjo gjë kërkon një

ndryshim tepër të madh të zakoneve të banorëve. Komunitetet, si zakonisht mbledhin

mbetjet në një kamion, pa i ndarë sipas llojit, kështu që ndarja e tyre për prodhimin e

riciklimeve bëhet më vonë. Kjo arritje është natyrisht më e volitshmja për banorët dhe

eliminon nevojën për më tepër edukim. Për shumë artikuj, si kartonët e mbetjeve

ushqimore, të ashtuquajtura operacionet e “hedh dhe pastroj” kanë qenë të suksesshëm.

Sepse kartoni nuk mund të ndotej nga mbeturinat e vendosura të ndara. Por, duke i

përzierë mbetjet bashkiake mund të rezultojnë të ndotur edhe materiale, të cilët edhe mund



të ricikloheshin. Letra mund të rigjenerohet me copërat e ushqimeve të lagësht dhe qelqi

mund të copëtohet. Ndarja manuale dhe mekanike e materialeve të riciklueshëm bëhet

para se të bëhet trajtimi.

Mbledhja e njomë/e thatë

Në rastin e mbledhjes së mbetjeve të përziera, materialet e njomë si bimët e oborreve,

mbeturina ushqimore, letër e pistë, dhe mbetjet e kafshëve ndahen nga materialet e tjerë të

destinuar për tu mbledhur. Fluksi i njomë i mbeturinave kompostohet. Materiale të tjerë,

duke përfshirë dhe materialet e riciklueshëm përbëjnë pjesën e thatë. Shumë komunitete i

mbledhin mbetjet e riciklueshme së bashku dhe i ndajnë gjatë procesit të prodhimit. Disa të

tjerë kërkojnë një ndarje të materialeve të thatë në të riciklueshëm dhe jo të riciklueshëm.

Varianti i mbledhjes së kombinuar

Shpesh, mbledhja parashikohet të bëhet si shërbim publik, por ka raste kur mbledhja

parashikohet nga bizneset lokalë. Në mënyrë të veçantë, në komunitetet e mëdhenj, një

kombinim i tyre lejon një pjesëmarrje më të madhe dhe ka një rezultat më efektiv përgjatë

gjithë programit.

Mbledhja me listë

Mbledhja me listë është një mënyrë që duhet marrë në konsideratë. Zakonisht, programet

(projektet), që mbledhin riciklimet çdo javë në të njëjtën ditë, sikurse mblidhen dhe plehrat

(mbeturinat) e zakonshme kanë përfituar shumë eksperiencë. Megjithatë, mbledhja në një

ditë të caktuar kërkon staf dhe personel shtesë; kjo mund të bëjë që “dita e njëjtë e

mbledhjes së mbeturinave” të kërkojë burime financiare përtej mundësive ekonomike të

Komunitetit. Duke ulur frekuencën e mbledhjes së mbeturinave mund të çojë në një

pjesëmarrje të vogël.

Mbeturinat e bizneseve dhe ato voluminoze

Shumë biznese krijojnë mbeturina të riciklueshme voluminoze, të cilat janë homogjene dhe

të pastra. Shumë biznese në shërbim të konsumatorëve, sidomos aktivitetet me shitje me

pakicë, prodhojnë sasira të mëdha të kartonit të valëzuar. Në qoftë se ky material mbahet i

ndarë nga mbeturinat e tjera, atëherë është e lehtë që të riciklohet në mënyrë ekonomike.

Megjithatë, kartoni duhet ndarë me kujdes, sepse ai mund të ndotet me mbeturinat

ushqimore. Moti (precipitimi, era, etj. ), gjithashtu mund të prishë cilësinë e kartonit të

rrudhur (valëzuar). Bizneset e vegjël, gjithashtu prodhojnë edhe letër zyrash, dërrasë, qelq

dhe plastikë.



Mbeturinat institucionale( Skema 7) Kuti kartoni për zyrat me letër të riciklueshme

Raft (sertar) për tavolinë shkrimi

Kuti mbledhëse i riciklueshëm,

Skema 7 . Riciklimi mbetjeve institucionale

Ana A (mos e riciklo)

Letër e ngjyrosur Letër karboni Gazeta Revista Letra të shkëlqyeshme apo me llustër Karton Etiketa plastike Kapëse letrash Ngjitës lidhjesh Letër kopjesh ose fotografish Letër pa karbon Zarfe me dritare Çdo lloj letre me ngjitës (adeziv)

Ana B (ricikloje)

Çdo lloj letre natyrale të ngjyrosur si: Letra shkrimi Letër makine shkrimi Letër të printuar Lidhëse letrash Zarfa pa dritare ose ngjitës

Orenditë elektro shtëpiake

Komunitetet kanë ricikluar elektro‐shtëpiaket (frigoriferë, soba, stufa, dushe, makina

tharëse) për shumë vite. Në shumë komunitete parashikohet ose kërkohet një mbledhje e

ndarë, ndërsa në të tjerë prodhuesit e mbetjeve paguajnë taksë për shërbimin e veçantë.

Orenditë dërgohen në grumbujt e metaleve të riciklueshëm. Vitet e fundit është treguar

kujdes edhe për vendgrumbullimet e riciklimeve kundrejt orendive të copëtuara, që mund

të përmbajnë kondesatorë me përmbajtje të PCB‐ve, material i rrezikshëm ky.

Druri i konstruksioneve dhe materiali i shkatërrimeve

Ndotja nga dheu (pisllëku), metalet ose ndërtimet ulin aftësinë e ricklueshmërisë së drurit.

Gjithashtu, shmang dhe ndotjen nga asbesti, PCB‐të dhe materialet e tjerë të rrezikshëm.

Riciklimi i drurit është duke u rritur (shih skemën 8). Shumë biznese prodhojnë palete, të

cilët mund të riparohen dhe ripërdoren, të copëtura si lëndë djegëse ose si material për

shtatin e bimëve ose të rikonstruktuara në produkte të tjerë sekondarë. Projektet e

shkatërrimit mund të jenë një burim i konsiderueshëm i drurit me një cilësi të lartë për t`u

ricikluar.



4.2.10. Problemet e Riciklimit

Materialët hyrës Mbeturina për shitje

Mbetje druri

Mbetje kopshtesh Dru i pastër Dru i papërpunuar

Thyerje Bluarje Copëtim Sitja

Dru/ mbetje Copëzim Tregu i L.D. Mat. zbukurimi Kompostim

Skema 8. Diagrama për menaxhimin e mbetjeve të drurit.

Mbeturina prej restoranteve dhe bareve

Baret dhe restorantet prodhojnë një sasi të madhe mbetjesh të qelqit dhe aluminit. Qelqi

duhet gjithashtu të ndahet edhe sipas ngjyrës derisa një qendër prodhimi ta marrë përsipër

këtë detyrë. Për riciklimin e qelqit është e nevojëshme një përpjekje e vazhdueshme gjatë

punës me bisneset bashkëpunues. Shumë restorante dhe dyqane ushqimorë me sektorët e

mishit krijojnë një sasi të konsiderueshme të vajit ushqimor të përdorur, yndyrës dhe

dhjamit shtazor. Këto materiale mund të shndërrohen në një sërë produktesh të

përdorshëm, duke përfshirë ushqim për kafshët, sapun, sallo dhe kozmetikë. Mbajtja

(magazinimi) i këtyre materialeve duhet bërë në mënyrë të kujdeshme që të parandalohet

krijimi i aromave të pakëndëshme ose tërheqja e parazitëve.

Mbledhja e riciklimeve

Mund të përdoren si mbledhësit privatë, ashtu edhe ata publikë. Shumë sipërmarrës privat

tashmë mund të ofrojnë një shërbim të plotë. Mbledhja e materialeve ricikluese, shpeshherë

është një subjekt i kërkesave të publikut me ofruesin fitues, i cili merr një kontratë për tërë

Komunitetin. Numri i sipërmarrësve është çështje kyçe për fillimet e një programi për

qytetet e mëdhenj të shërbyer nga sipërmarrës privat, si struktura private të programit të

mbledhjes, për të parandaluar pretendimet e kundër‐konkurrencës nga firmat konkurrente.



Mbledhja e mbeturinave tregtare dhe ato të banimit

Në hapat e parë të planifikimit zakonisht komunitetet kanë dy zgjidhje: ata mund të

përdorin pajisjet ekzistuese për mbledhje të ndarë të mbeturinave (Foto 7), ose ata mund të

investojnë për pajisje të reja. Gjithnjë e më shumë po zhvillohen automjetet e transportit që

i mbajnë materialet të ndarë (Skema 9). Këta kamionë janë të ulët nga toka dhe lejojnë

punëtorët, që të mbajnë të ndara një sërë materialesh të riciklueshëm.

P

last

ika

Let

ër

Me

tale

Qel

q

Org

anik

e

Foto 7. Paisje për mbledhje të ndarë të mbetjeve

Probleme të veçantë në mbledhje

Shumë komunitete të mëdhenj urbanë zgjedhin, që të mbledhin mbeturinat e përziera nga

banesat shumë familjare dhe zonat e brendshme të qytetit. Një numër i madh i qendrave të

banuara kanë hequr dorë që t`u kërkojnë vendbanimeve shumë familjare ndarjen që në

burim dhe kanë zgjedhur që t`i mbledhin mbeturinat e përziera, pavarësisht se zona të tjera

të qytetit zbatojnë ndarjen qysh në burim. Kjo gjë kërkon procese të ndryshëm prodhimi

(ndonjëherë dhe ndërmarrje prodhuese të ndryshme) për çdo lloj mbledhjeje. Komunitete

të tjerë mendojnë se përpjekje të veçanta për edukimin, monitorimin, lehtësimin dhe

motivimin duhen bërë. Kështu, duke parashikuar në mënyrë periodike të rregullt, ndoshta

çdo muaj informimin e publikut me anë të buletineve informativë, fletëpalosjeve ose

posterave. Programi mund t`ju shpjegohet personalisht banorëve të rinj ose banorëve fqinjë

duke vendosur qendrat e prodhimit në zonat e banuara urbane dhe duke punësuar banorët

lokalë mund të ndihmojë në zinxhirin e riciklimit me të mirat ekonomike lokale (Foto 8).

Motivimi i popullsisë në vendbanime shumë familjare dhe në zona të brendshme të qytetit

është e nevojshme.



Skema 9. Transporti i materialeve të ndarë




Foto 8

Shqipëri

No comment…

Bashkimin Europian


VII. QENDER TRAJTIMI DHE STOKIMI PER RICIKLIMIN

Njohuri të përgjithëshme

Sasia e mbeturinave të mbledhura ndihmojnë në projektimin e fabrikës së prodhimit dhe

stokimit. Materialet e mbledhur të riciklueshëm normalisht dërgohen në një fabrikë

prodhimi, ku materialet e riciklueshëm mblidhen derisa të mblidhet një volum i

konsiderueshëm për të qenë i tregëtueshëm. Komunitete të vegjël ose grupe komunitetesh

mund të zhvillojnë qendra të vogla shkarkimi që do të ushqejnë një fabrikë të madhe

prodhimi. Për të menaxhuar programe të mëdhenj urban riciklimi, shumë komunitete

marrin parasysh vendosjen e linjave prodhuese, të cilat projektohen për të prodhuar

volume të mëdha të materialeve të riciklueshëm në mënyrën më efeciente dhe me koston

më të ulët. Disa mund të trajtojnë mijëra ton materiale të riciklueshëm dhe shumë tipa.

Linjat prodhuese duhen projektuar që të pranojnë, klasifikojnë, prodhojnë dhe depozitojnë

materiale të riciklueshëm në mënyrë efiçente dhe të sigurta. Ekzistojnë tre çështje, që duhen

marrë parasysh, kur projektohet një Fabrikë Riciklimi për Mbeturinat –FRM:

Së pari, duhet gjetur një truall, ku të vendoset ndërtesa e përshtatshme edhe për

trafikun dhe stokimin, si dhe të jetë në përputhje me përdorimin lokal të tokës;

Së dyti, planifikimi i ndërtesës dhe i pajisjeve duhet të projektohet, që të

akomodohet në mënyrë eficiente dhe të sigurtë prodhimi, lëvizja dhe stokimi i

materialeve, në përputhje me përmasat e ndërtesës;

Së treti, ndërtesa duhet projektuar, që të lejojë në mënyrë eficente dhe të sigurtë

daljen e jashtme dhe lëvizjen e brendshme. Çdo njëra prej këtyre çështjeve trajtohet

më poshtë;

Vend‐vendosja

Vendi ideal për një FRM është një hapësirë e madhe e pastër e pandotur e një toke (vendi)

(Foto 9) në një zonë industriale, afër burimit të materialeve të prodhimit. Vendndodhja e

industrisë përpunuese duhet vlerësuar për problemet e mundshme të mbeturinave dhe

lëndëve të rrezikshme.



Foto 9. Qender trajtimi per riciklimin e mbetjeve urbane

Peshorja

Vendi duhet të ketë një peshore, që të mund të përdoret për të peshuar, si materialet që

hyjnë dhe ata që dalin. Gjatësia tipike e peshoreve është 1,8‐2m. Vendi duhet të parashikojë

edhe një zonë, radhë për kamionët, që nga hyrja deri tek peshorja dhe nga peshorja deri tek

fabrika e riciklimit. Është mirë që të zvogëlohen ndërprerjet dhe sasia e kryqëzimeve të

trafikut në projektimin e vendit.

Projektimi i ndërtesës

Muret e jashtëm të fabrikës duhet të projektohen të tillë, që të lejojnë lëvizjen e sigurt dhe të

lehtë të automjeteve që hyjnë e dalin. Është e rëndësishme që të projektohen dyer mjaft të

gjera dhe të larta, që të sigurohet shkarkimi i automjeteve brenda ndërtesës. Duhet të jenë

një numër i konsiderueshëm dyersh, që të lejohet kalimi i makinave të pritshme në kohë

normale dhe piku.

Zona e shkarkimit

Zona e shkarkimit duhet projektuar, që të akomodojë të paktën vëllimin e materialit të

pritur për dy ditë, edhe më tepër hapësirë do të ishte e parapëlqyer, pasi zona e

pamjaftueshme për trajtimin e mbeturinave hyrëse është një problem për FRM. Dyshemeja

e lëvizshme mund të mos nxehet, por projekti duhet të sigurojë, që ajri i ftohtë nuk infiltron

në zonën e prodhimit. Dyshemeja e lëvizshme (e kthyeshme) duhet të projektohet, që të

mbajë pesha të rënda, të përballojë konsumin e shkaktuar nga shtyrja dhe lëvizja e

materialeve të riciklueshëm dhe të parashikojë drenimin efiçent të likuideve të sjellë nga

kamionët. Dyshemetë e njoma paraqesin rrezik për punonjësit dhe krijojnë vështirësi në

kushtet e punës. Një FRM duhet të projektohet që të punojë me më shumë se një turn. Me

këtë zgjedhje, është e rëndësishme që të ketë një sipërfaqe të mjaftueshme grumbullimi në

dyshemenë e kthyeshme, në mënyrë që të mos pengohet procesi në turnin e dytë. Një



zgjidhje tjetër është që në turnin e parë të prodhohen materialet e ndarë, ndërsa materialet

e përzierë në turnin e dytë. Duke përdorur shumë turne jepet mundësia që të projektohet

një fabrikë e vogël, gjithësesi dyshemeja e kthyeshme nevojitet të jetë e madhe. Dyshemeja

e kthyeshme, ku bëhet shkarkimi duhet të projektohet që të mbajë pesha të rënda, të

përballojë konsumin e shkaktuar nga shtyrja dhe lëvizja e materialeve të riciklueshëm, dhe

të parashikojë drenimin efiçent të likuideve të sjellë nga kamionët.

Zona e depozitimit

Pas përcaktimit të tipit të pajisjeve që do të përdoren për prodhimin dhe kompaktësimin e

materialeve të riciklueshëm, mund të bëhet një vlerësim i përgjithshëm i hapësirës së

kërkuar për të depozituar këta materiale.

Struktura e ndërtesës

Ndërtesa duhet të ketë sa më pak kolona të brendshme që të jetë e mundur. Kjo mund të

lejojë fleksibilitet maksimal për vendosjen e pajisjeve dhe akomodimin e nevojave të

aparaturave dhe për të rregulluar shpërndarjen.

Zonat e materialeve të rrezikshëm

Një FRMP mund të projektohet që të pranojë ose jo materiale të rrezikshëm shtëpiake ose

mbetje vajore. Në qoftë se një FRMP ka ndërmend të pranojë mbetje të rrezikshme

shtëpiake ose mbetje vajore, atëherë duhet parashikuar një zonë e veçantë në përputhje me

kërkesat ligjore lokale, shtetërore apo rajonale.

Planimetria e ndërtesës dhe zgjedhja e pajisjeve: Fuqia e njeriut kundrejt makinerive

Seleksionimi me dorë është mënyra më e mirë për të patur cilësi të lartë, ndotje të ulët të

shkarkimit të materialeve të riciklueshëm plastik dhe eksperiencë të shpejtë. Megjithatë,

ndarja manuale mund të jetë e pistë, me pluhur, e rrezikshme dhe e shtrenjtë, sidomos kur

duhen trajtuar vëllime të mëdhenj materiali. Sa vjen e po bëhen më të vlefshme pajisjet, që

parashikojnë trajtim (përballim) efiçent me një cilësi të pranueshme. Këto pajisje janë

projektuar për të pranuar materiale të riciklueshëm të përzierë dhe të ndajnë më pas këta

vëllime sipas përbërjes. Klasifikuesit duke përdorur ajrin ose metodat mekanike ndajnë

materialet e lehtë nga ata të rëndë. Qëllimi kryesor i projektit duhet të jetë minimizimi i

herëve që materiali duhet të trajtohet ndërsa ai lëviz nëpër fabrikë.

Linja e konvenierit (transportimit)

Efiçensa e trajtimit për një FRMP përmirësohet shumë, duke përdorur linja të transportimit

për të lëvizur mbeturinat nga zona e shkarkimit drejt trajtimit.

Pajisjet e përpunimit dhe të dendësimit

Pirgjet e presuar janë metoda më e zakonshme e përdorur në qendrat e riciklimit. Presimi i

dengjeve mund të përdoret për të dendësuar shumë tipe materialesh (Skema 10.a). Duke

përdorur presimin lehtësohet puna me dengjet e presuar, i cili përmirëson përdorimin e



hapësirës dhe redukton koston e transportimit të materialeve. Dërrmimi (thërrmimi) i

qelqit përmirëson dendësimin dhe bën që të ketë ngarkesa me kosto efiçente. Tregu do të

përcaktojë, nëse nevojitet një copëtues apo nëse për rastin e plastikave është i pranueshëm

apo jo. Në mënyrë të vazhdueshme në të kaluarën pajisjet e trajtimit, që janë përdorur për

përdorime të tjerë janë përshtatur për riciklimin.

Rezultate dhe Diskutime

Pavarësisht nga lloji i masës së marrë, u vu re një rënie e përgjithshme e masës së mbetjeve

reziduale. Rënia u shënua në ato banesa shumë‐familjesh, ku ishin zbatuar masa të

kombinuara. Një reduktim prej 2% në grupin e “asnjë masë” konsiderohet si asnjë ndikim.

“Materialet e tjera” të cilat përmbajnë materiale të pariciklueshme, përbëjnë pak më pak se

gjysmën e mbetjeve reziduale.

Plastika

Presues ose kokrrizues

Shpimi i HDPE&PET

Mbledhja e plastikës

Plastika të presuara

ose kokrrizuara

HDPE i kokrrizuar

Shitja

Skema 10.a. Teknologjia e trajtimit mesatar Mbledhja e plastikës

Shpimi i PET&HDPE miks

PET i presuar & HDPE miks

Presues

Skema 10.b. Teknologjia e trajtimit të lartë

Bio‐mbetjet përbëjnë rreth një të tretën, ndërkohë që letra dhe plastika dhe materialet e

paketimit përbëjnë rreth 8%. Paketimet e qelqit dhe të metalit përbëjnë rreth 3% dhe më

pak se 2% respektivisht, dhe kështu nuk japin ndonjë peshë të veçantë. Reduktimi i

dukshëm i bio‐mbetjeve në grupin e furnizuar me informacion rezulton nga një raport

ekstremisht i lartë i bio‐mbetjeve në një banesë shumë‐familjesh, dhe kështu që nuk mund

të shihet si e shkaktuar ekskluzivisht nga një përmirësim i ndarjes në burim të bio‐

mbetjeve. Sasia e bio‐mbetjeve në mbetjet reziduale në banesat shumë‐familjesh, ku ishin

marrë masa tekniko‐organizative, kishte qënë tepër e ulët para se të merreshim masat.

Kështu që nuk u arrit ndonjë reduktim i mëtejshëm. Ulja më befasuese në grup, atje ku u



kombinuan masat u pa në lidhje me sasinë e letrës. Kjo mund të shpjegohet nga një

përqindje më e lartë e letrës së ndarë në burim, e cila ishte arritur, sepse kontenierët ishin

vendosur në distanca më të volitshme për banorët. Një krahasim mes normave të

grumbullimit të ndarë për bio‐mbetjet tregoi se edhe normat e larta para implementimit të

masave‐ që shkonin nga 40% në grupin e “Informacionit” në 60% në grupin e “Asnjë masë”

– U rritën edhe më shpejt, me mbi 10%. Kjo tregon se disa nga masat e përmirësuan me të

vërtetë pjesmarrjen.

Përfundime

Megjithëse riciklimi në banesat me shumë familje zakonisht shihet si një pjesë problematike

e menaxhimit të mbetjeve. Nga literatura është parë se ekzistojnë përqasje të frytshme, që

çojnë në situata të ngjashme me ato të banesave me një familje. Ato kanë një cilësi dhe

objektiv të përbashkët të sigurojnë komoditet dhe të rritin ndërgjegjësimin e njerëzve për

kontributin e tyre individual. Masat e përzgjedhura ndryshojnë në varësi të aktorëve që

marrin pjesë dhe të pjesëve që u kërkohet të luajnë këta aktorë.

Skema 11



VIII. PROGRAMI PËR RICIKLIMIN E MBETJEVE URBANE

8.1 Te pergjithshme

Hartimi dhe mbështetja e ideve për zhvillimin e sa më shumë praktikave për menaxhimin e

mbetjeve urbanee, duke pranuar se ato janë një burim që siguronё pasuri dhe punësim

shtesë. Krijimi i tregjeve për riciklim përbën fokusin e Programit tё riciklimit për të

kapërcyer barrierat e tregut dhe për të promovuar riciklimin. Qëllimim i Programit tё

riciklimit tё mbetjeve urbane është të promovoj pandërprerje sa më shumë menaxhime

mbetjesh. Programi i riciklimit tё mbetjeve urbane përqëndrohet në përdorimet e fundit

për materialet ricikluese dhe promovonë një rrugë të integruar për trajtimin e mbetjeve

sipas hierarkise. Programit tё riciklimit do të përfshijë mbetjet urbane si:

tregtare,

komunale,

industriale,

e paketimet,

e amballaxhimet.

8.2. Fazat e programit pёr mbёshtetjen e riciklimit tё mbetjeve Faza 1: Vlerësim të Produkteve të Industrisë

Faza fillestare e projektit është vlerësimi i industrisë ricikluese në vend. Objektivi është për

të kryer një vlerësim të industrive ricikluese të mbetjeve në çdo prefekturё. Informacioni në

vazhdim duhet të mblidhet për çdo produkt duke pёrfshirё:

Përshkrimi i produktit;

Sasia e prodhuar;

Sasia e përpunuar;

Sasia eksportuar/importuar;

Çmimet e tregut (blerje dhe shitje);

Faza 2: Përshkrimi i rrjetit vlerësues të industrisë së riciklimit për plastikën nga:

i. Identifikimi i rrjetit të lëvizjes së materialeve;

ii. Identifikimi i pretendentëve në rrjet;

iii. Identifikimi i metodave në rrjet;

iv. Identifikim i numrit të pretendentëve në çdo hallkë;



Vlerësimi i fortësive të mundshme dhe dobësive të rrjetit nga fokusimi prej pyetjeve të

mëposhtme:

a. Si të rrisim lëvizjet?

b. Si të përmirësojmë lëvizjet e arkës?

c. Si të përmirësojmë lëvizjet e financës?

Faza 3: Vlerësimi i industrisë prodhuese

Fabrikat

Vlerësimi i fabrikave, që përdorin materiale mbeturinash në proçeset e tyre të prodhimit:

tipet e produkteve, burimet e lendëve të para, strukturat e pasurisë, administratorët kyç,

adresat dhe informacionet kontaktuese, xhiroja vjetore, historitë e kompanive, rritja e

pritshme dhe zhvillimi i bizneseve

Përpunimi i mbeturinave

Vlerësimi i përpunimit të mbetjeve plastike, që e kthejnë në lendë të parë dytësore:

Informacion i përgjithshëm mbi përpunimin e mbeturinave (lista e kompanive,

mjedisi rrethues i kompanive, lokalizimi, numri i të punësuarve, tipi dhe sasia e

materialeve mbeturina të përpunuara, vendburimet e mbeturinave, numrin e

mbledhësve individual);

Informacion financiar (shitjet totale vjetore për çdo produkt, vëllimi, vlera dhe tipi i

sistemit llogaritës, që ka qënë në përdorim);

Operacionet dhe teknologjia në përdorim (tipi i aparaturave, automatizimi, etj)

Nevojat investuese (aparaturat dhe kapitali punues);

Nevojat për asistencë teknike: nevojat formuese/konsultuese (nevojat specifike);

Mbledhësit individual të mbeturinave

Vlerësimi i mbledhësve individual (përgjithësisht romë) që sigurojnë shërbimin e mbledhjes

së mbeturinave në sektorin e riciklimit në qytet. Vlerësimi bëhet në bazë të intervistave dhe

studimeve të prezantuesve shembuj të mbledhësve (1‐2%) të përfshirë në mbledhjen e

mbeturinave në qytet:

Informacion i përgjithshën mbi komunitetin e mbledhësve individual me fokusim

mbi numrin e tyre të fokusuar në tregtinë e riciklimit, të ardhurat, profesioni,

edukimi, përdorimi i fuqisë punëtore, si fëmijët në mbledhjen e mbeturinave apo

gjëra të ngjashme;

Analiza e funksioneve të mbledhjes së mbetjeve (si është bërë, çfarë aparature është

përdorur, distance për mbledhje, kush është përfshirë (pjestarë të familjes, etj.),

struktura tregtuese e materialeve bashkë me komunitetin Romë;



Shëndeti dhe kushtet siguruese të mbledhjes;

Nevojat investuese (aparaturat, mjetet dhe kapitali punues);

Zhvillimet e pritshme të tregut

Tregu i pritshëm aktual e i ardhshëm, si dhe rritja e industrisë përfshin rritje në

prodhimtarinë e fabrikave, rritje të shitjeve, zhvillim rajonal të industrive, konkurencë, rritje

në lindjen e volumit të materialeve mbeturina dhe përpunim, ndonjë shërbim i ri ose

segment tregu i ri për t`u identifikuar dhe të ngjajshëm. Rishikim të praktikave të

menaxhimit aktual bashkiak të mbeturinave, me vlerësimin e mundshëm për privatizim dhe

investime private në sektorin privat të riciklimit të mbetjeve bashkiake (ekzistuese ose zone

mbushëse)

8.3. Elementet e Programit të riciklimit tё mbetjeve:

a) Lehtësim tregu –përfshinë identifikimin e përdorimeve të reja dhe aplikimet për riciklim;

zhvillimin e shkëmbimit të mbetjeve;

heqjen e barrierave institucionale, siç janë hollësirat për materialet

diskriminuse;

informimin dhe ndergjegjesimin e konsumatorit.

b) Promovimin e investime për zgjerimin e kapaciteteve në riciklim – në impiantet tashmë të ngrritura;

në nxitjen e ricikluesive të rinj.

c) Drejtimin studimor Përfshirja e organizatave për përmirësimin e të dhënave (volumin, përbërjen dhe

shpërndarjen) si dhe mundësi të riciklimit.

Identifikimin e boshllëqeve që ekzistojnë;

Arritjen e deritanishme;

Kërkime dhe novacione me zgjidhje të reja ekologjike;

Paraqitje projektesh; Shpërndarja e rezultateve.

d) Menaxhimin e informacionit – Ngritja e një zyre informacioni për menaxhimin e mbetjeve plastike;

Vendosja e lidhjeve me organizata të tjera si ARM:t,

Shpërndarja e të dhënave për riciklim e magazinim mbetjesh plastike,

Koordinimi i disponueshmërisë dhe shpërndarjes së informacionit



e) Këshillimin, drejtimin dhe përkrahjen teknike – do te siguroje Këshillime dhe drejtime tregjeve të biznesit lokal;

Konsulencë sektorit publik dhe privat;

Këshilla teknike dhe marketingu;

Studime paraprake;

Guidat më të mira praktike;

Workshope dhe seminare;

Ndihmë kërkuesve në burimet specifike

f) Programi i riciklimit tё Mb.U zhvillohet në bashkëpunim me; Sektorin privat,

Industrinë e menaxhimit të mbetjeve plastike,

Biznesin e paketimeve,

Agjensitë Rajonale te Mjedisit

Forumi i riciklimit te mbetjeve

8.4. Siguria publike Përkrahja publike luan rol të rendësishëm duke:

Rritur kërkesën për riciklimin e mbetjeve plastike,

Shtuar informacion për alternativat e riciklimit

Reklamuar cilësinë e lartë të tyre

Siguruar Furnizimin e tregjeve,

Stimuluar investuesit e rinjë të riciklimit të mbetjeve plastike

Qeveria duhet të shkoj më tej në gjithëpërfshirjen e qeverisë, duke u kërkuar institucioneve

publike që të zbatojne skemen e hierarkise së mbetjeve, duke instaluar infrastrukturen e

grumbullimit te diferencuar te mbetjeve. Kjo do të rrise interesin në njohjen e ndikimit të

kësaj skeme, si dhe do të përdoret për të promovuar e stimuluar procesin e riciklimit te

mbetjeve.

8.5. Tregjet për materialet e ricikluara

Rekomandimet për shtimin e tregjeve për materialet e ricikluara

Një trajtim ndryshe për zhvillimin e tregut, që fokusohet në përdorimet e reja për riciklimin

Theksim më të madh për vëmendjet ndaj mjedisit, duke përfshirë kërkesën e rritur për të mirat e riciklimit, në vendimet e institucioneve publike dhe politikat blerëse të sektorit privat;



Zhvillimin e kualitetit të përmirësuar dhe standarteve për materialet e ricikluara,

përmes specifikave të njohura, guidat e mira praktike, informacion më të mirë për

publikun dhe konsumatorin, theksim më të madh në eko‐etiketen;

Veprim për të stabilizuar tregjet dhe për të ulur çmimin e paqëndrueshëm, duke

përfshirë mekanizma për mbrojtjen e çmimit, adoptimin e kontratave afatgjata sesa

çmimet lokale, dhe një treg të mundshëm në të ardhme

Futjen e instumenteve ekonomike, për të promovuar kërkesën për materialet e

ricikluara.

7.6. Përgjegjshmëria e prodhuesve

Përgjegjshmëria e prodhuesve është një mjet i efektshëm për ti bërë prodhuesit (dhe të

tjerët të përfshirë në shpërndarjen dhe shitjen e të materialeve tё ricikluara) më të

informuar për ndikimet në mjedis të të mirave që ata prodhojnë. Iniciativat e

përgjegjshmërisë së prodhuesve i bëjnë prodhuesit (dhe të tjerët) që të kenë përgjegjshmëri

më të madhe për të mirat e tyre, në fund të jetës së tyre. Ato mund të marrin formën e

marrëveshjeve vullnetare, ose angazhimeve të detyrueshme. Ne tashmë duhet tё

paraqesim një amendament për përgjegjshmërinë e prodhuesve, për ambalazhimin dhe

mbetjet e ambalazheve.



IX. PROGRAM INFORMIMI PËR PUBLIKUN

Programi i informimit për sensibilizimin e opinionit publik mbi mundёsitё e riciklimit tё

mbetjeve përmban objektivat dhe detyrat e mëposhtme.

9.1. Inkurajimin e Tregut që të punojë për Mjedisin Sot, përqasja drejt biznesit është vërtetuar së tepërmi rreth vendosjes së standarteve dhe

objektivave dhe mё pas, duke siguruar kompanitë, që të përshtaten me këto standarte.

Mbështetja nё instrumenta tё bazuar nё treg, siç duhet tё jenё taksat e ambientit nё

produkte tё ndryshme, tё cilat synonjnё t`i ndryshojnë sinjalet e çmimeve në treg në favor

të atyre produkteve, që janë më miqësore me ambientin, proçeset dhe shërbimet. Taksat

mjedisore janё efektive, si pёr kostot ashtu dhe pёr mjedisin. Ato sigurojnё nxitje pёr

kompanitё pёr tё investuar nё fusha mё miqёsore me mjedisin ose teknologji (me efiçiensё

dinamike) intensive qё kёrkon mё pak burime. Kjo i bën ato shumë tёrheqёs pёr

shfrytëzimin e natyrёs në afate më të gjata.

Ky propozim duhet të gjejë njëzëri mbёshtetjen e nevojshme për zbatim Tregjet dhe kërkesa e konsumatorit mund të udhehiqen drejt produkteve dhe shёrbimeve,

që janë ambientalisht shumë më lart karshi produkteve konkuruese, përsa i perket mjeteve

të informacionit, edukimit, dhe duke u siguruar se produktet për sa kohë të trupëzojnë

kostot e verteta të mjedisit. Kjo do të inkurajojë biznesin, që ti përgjigjet me novacione dhe

iniciativa menaxheriale, që do ta çojё nё rritje, pёrfitim, konkurrencë dhe krijim tё vendeve

tё punёs.

Kjo i krijon mundёsinё konsumatorёve tё përshtasin stile jetese me produkte të pastra 9.2. Bashkëpunimi miqësor me sipёrmarrjet private

Nevoja e zhvillimit tё programeve dhe inisiativave synon nё pёrmirёsimin e

bёshkёpunimit midis autoriteteve lokale dhe industrisë dhe inkurajimin e veprimeve

vullnetare, pёr tё pёrmirёsuar objektivat e tyre nё riciklimin e mbetjeve urbane. Nevoja e

pёrqafimit tё veprimeve vullnetare nga kompanitё duhet nxitur dhe duhet tё merren masa,

qё tё rriten ndjeshem ato kompani, duke publikuar rregullisht pёr sasitё e grumbulluara,

llojёt, cilёsinё dhe pёrbёrjen e materialit tё ricikluar etj.



Hapi i pare: Zhvillimi i njё programi asistence pёr tё zhvilluar njё tёrёsi mjetesh Kjo synon tё ndihmojnё bizneset tё kuptojnё kёrkesat ambientaliste dhe se si duhet të

arrihen ato. Kjo do tё pёrfshijё:

pёrmbledhje tё legjislacioneve,

libra pёr praktikёn mё tё mirё dhe teknollogjinё e pastёr nё prodhimet tё

ndryshёm tё produkteve,

zhvillimin e aktivitetit të shitësit tё shërbimeve ambientale dhe programit tё

menaxhimit ambiental,

mundësinё e aplikimit tё njё skeme pёr tё inkurajuar SMM (Sistemi i Menaxhimit

Mjedisor) pёr tё vetëkontrolluar pёrshtatshmёrinё e tyre dhe pёr tё pёrmirёsuar

sistemet e menaxhimit tё mjedisit,

inkurajimin pёr tё rritur kuptueshmёrinё pёr efektet pozitive tё koncepteve tё

eko‐eficiensёs nё rezultatin e kompanive.

Hapi i dytё: Përmiresimi i pjesёmarrjes nё programin e SMM mbetet njё prioritet Sistemi i Menaxhimit Mjedisor (SMM) ështe mjeti për identifikimin dhe zgjidhjen e

problemit, i cili do të sigurojё organizimin me një metodë për të menaxhuar sistematikisht

aktivitetet e tyre mjedisore, produktet, shërbimet dhe ndihmesat për të kryer detyrimet e

tyre mjedisore dhe për të përmbushur qëllimin për një zhvillim të qëndrueshëm. SMM

përfshin strukturat organizuese, aktivitetet planifikuese, përgjegjësitë, praktikat,

proçedurat, proçeset dhe burimet për zhvillimin, plotësimin, realizimin, rishikimin dhe

mbajtjen e politikёs mjedisore, pёr tё arritur nё bashkëveprim me njeri tjetrit nё njё qёllim

tё pёrcaktuar qartё‐mbrojtjen e ambientit. Duke zbatuar SMM, njё kompani ndёrmerr

aktivitetin e saj normal për reduktimin e ndikimit në mjedis, duke mbrojtur shëndetin e

njerëzve.

Hapat e SMM‐sё janё:

Pёrcaktimi i politikave ambientale.

Rishikim i ndikuesve (faktoreve) tё ambientit.

Pajtueshmёria me kёrkesa e legjislacionit.

Krijimi i njё programi veprimi mbi ambientin pёr arritjen e objektivave specifike.

Trainimet me programet pёr tё gjithё tё punёsuarit.

Dokumentacion i pёrshtatshёm.

Matja, monitorimi konstant dhe mekanizmat pёrmirёsuese.

Hapi i tretё: Forcimi i bashkëpunimit me komunitetin e biznesit nёpёrmjet marrёveshjeve

vullnetare pёr kritere, objektiva tё qarta tё mbrojtjes sё mjedisit.



Transparenca dhe monitorimi duhet tё jenё efektivё nё arritjen e objektivave ambicioze tё

mjedisit nga ana e sipёrmarjeve private nё procesin e riciklimit. Për marrëveshjet e mjedisit

duhet tё vendosen rregulla tё qarta pёr procedurёn e negocimit dhe konkludimit. Nёse

strukturohen siç duhet, marrёveshjet e mjedisit do tё sjellin pёrmirёsime tё mjedisit, nё njё

mёnyrё me kosto‐eficiente dhe tё shpejtё. Kompanitё, qё dёshtojnё nё plotesimin e

kёrkesave legjislative tё mjedisit penalizohen. Kompanit tё suksesshme nxiten me

Stimulues ekonomike pёr produktet e ricikluara, duke theksuar kërkesën „Etiket Gjelber“

pёrmes njё informimi mё tё mirё tё konsumatorit, duke zhvilluar mbi baza objektive pёr

gjetjen e publikut “blerës” dhe veprimin pёr tё inkurajuar grumbullimin e mb. urbane qё tё

jetё i realizueshëm Kjo do tё krijojё debatin midis tё interesuarve pёr pёrmirёsimin e

disenjimit tё produktit mbi bazёn e veprimeve vullnetare tё kompanive ose sektoreve dhe

nёse do tё jenё tё pёrshtatshme do tё mbeshtetet nga instrumentet siç ёshtё standartizimi

dhe legalizimi.

Qeverisja lokale, sё bashku me qeverinё duhet tё mbeshtesё zhvillimin e sistemeve

nacionale shpёrblyese harmonike pёr zhvillimet mjedisore tё kompanive qё identifikojnё

dhe shpёrblejnё ata qё kanё rezultate tё mira.

Veprimet

- Inkurajo njё pёrqafim mё tё gjerё tё Eko‐menaxhimit dhe „Etiketa e Gjelber“ dhe

zhvillo masa pёr tё inkurajuar njё numur mё tё madh tё pjesёmarrjes sё kompanive

pёr tё publikuar raporte tё performancёs sё zhvillimit, rigorozё dhe nё mёnyrё tё

pavarur e verifikuar ambientalisht e tё vazhdueshme;

- Vendosja e programit tё asistencёs tё pёrshtatshem me ndihmen specifike pёr SMM;

- Aplikimi i skemave shpёrblyese tё zhvillimeve ambientale nё nivele bashkie;

- Inkurajo angazhime dhe marrёveshje vullnetare pёr arritjen e objektivave tё pastra

mbi mjedisin;

- Promovo produkte dhe proçeseve të pastra nën rrugën e zhvillimit dhe stimulimit të

Politikave të Produktit të Integruar;

9.3. Gjetja e rrugëve të reja duke punuar pranë tregut nëpermjet biznesit dhe konsumatoreve

a. Duke ndihmuar konsumatoret që të bëjnë zgjedhjet e informuara

Nëpunësit publikë, konsumatorët kanё nevojё qё tu jepet informacion i kuptueshëm, i

pёrshtashёm, si edhe i gatshёm pёr besueshmёrinё e cilёsisё sё produktit të ricikluara,

duke u siguruar nё informacionin e duhur nëpërmjet kanaleve dhe mjeteve të tjera të

komunikimit tё dhёna nga kompanitё, si dhe faqeve të internetit. Në këtë mënyrë,

vendimet do të merren duke patur dijeni të plotë të pasojave mjedisore.

Veprimet

- Vlerёso progresin dhe efektivitetin e skemës së Eko‐Etiketës sё produktit.



- Mat dhe krahaso, duke përfshirë përdorimin e stimuluesve fiskale pёr tё inkurajuar

marrjen e eko‐etiketave, qё lejojnё konsumatorin tё krahasojё zhvillimet ambientale.

- Promovo ose nxit prodhimet e pastra (të blerta), me rrugët orientuese.

b. Subvencionet e dëmtimit të ambientit dhe ndihma e Shtetit Aktivitet nё fushё e mjedisit, qё kёrkon vёmendje ёshtё ajo, që subvencionet qeveritare

rezultojnë të kenë një ndikim të pjesshëm. Mbёshtetja pёr lehtësimin e taksave të

bizneseve të riciklimit, kur ato përdoren për të nxitur:

sё pari, zhvillimin e proçeseve tё produkteve tё pёrshtatshme me ambientin;

së dyti, produktet, tё cilat respektojnё rregullat favorizuese tё gjendjes sё mjedisit; 3.c. Koncepti i pastër (green) i sektorit financiar Sektori financiar i huadhёnies dhe aktivitetet e investimit kanё ndikim mjedisor indirekt,

duke pёrcaktuar, se cila kompani dhe aktivitet kanё theks nё financё dhe kushtet qё lidhen

me tё. Duke lehtёsuar hapjen e informacionit tё pёrshtatshёm nga sektori financiar dhe

kompanitё mund tё krijojnё njё stimulues pёr sjelljen „e pastër“. Duke rritur numurin e te

interesuarve dhe konsumatorёve nuk mjaftonё vetem sigurimi i produktit tё mirё dhe të

shёrbimeve me njё çmim tё drejtё. Ato, gjithashtu duhen tё jenё tё sigurta, nё mёnyrёn e tё

prodhuarit, me pёrgjegjёshmёri sociale dhe mjedisore. Duhen nxitur programe, qё sektori

financiar tё ofrojё Fonde tё Investimeve Jeshile pёr publikun, duke punuar drejt kufijve

orientues vullnetare, ç`ka mund tё quhet investim ”jeshil” dhe nё bashkёpunim me Banken

Evropiane tё Investimeve dhe me Banken Evropine për Rindertim dhe Zhvillim, mund të

kemi njё ndikim mё tё drejtpёrdrejtё nё flukset e parave, qё shkojnё pёr aktivitetet, qё nuk

e dëmtojne ambientin.

Veprimet

‐ Promovimi i shkëmbimit tё praktikave politike mё tё mira me vendet e zhvilluara;

‐ Inisiativё vullnetare me sektorin financiar, i cili mund të mbulojë shkëmbimin e

praktikave mё tё mira, marrёveshjet pёr arritjen e standarteve, pёr dhenien e huave,

pёr fonde pёr investimin ”jeshil”, etj.

‐ Duke forcuar integrimin e objektivave mjedisore dhe konsideratat pёr huatë nga

Banka Evropiane e Investimeve.

9.4. Perfshirja e qytetareve dhe ndryshimi i mёnyrës së të sjellurit Shumё njerёz kanё filluar tё bёjnё pёrpjekje pёr tё ndryshuar mёnyrёn e tyre tё sjellurit, si

dhe të familjeve tё tyre, psh duke i ripёrdorur, duke blere produkte qё s’dёmtojnё

ambientin dhe duke ndarë mbejet sipas përbërjes që nё shtepitё. Qytetarët e mirё

informuar, qё janё tё pёrfshirё aktivisht nё lёvizjet ambjentaliste janё njё forcё e re e

fuqishme nё mbrojtje tё mjedisit. Njerëzit janë duke kёrkuar njё zё mё tё fuqishёm, nё



vendimet nё nivel komuniteti, rajonal qё ndikon nё cilёsinё e mjedisit. Pёr tё qёnё efektiv,

ata kanё nevojё pёr informacion cilesor, tё cilin ata mund ta pёrdorin dhe kuptojnё, si dhe

nevoja pёr theks tё pёrshtatshёm tё bёrёsit të vendimeve pёr tё qenё tё zotё tё shprehin

pikpamjet e tyre. Insiativat pёr tё zhvilluar njё kuptim koherent dhe tё thjeshtё tё

indikatorёve tё mjedisit ёshtё nevojё imediate pёr zgjidhje, si dhe prezantimi i

informacionit tё adresave tё kompanive ricikluese, llojit dhe pёrbёrjes sё produkteve tё

ricikluara. Informacioni që synon në inkurajimin në vazhdimësinё e mënyrës së të jetuarit,

është ndoshta mё i mirë i siguruar në nivelin lokal, krahinor dhe nacional. Lёvizja lokale nё

favor tё mjedisit ёshtё zgjeruar dhe reflekton interesat e njerёzve nё mbajtjen e këndёshme

tё ambienteve përreth vendbanimit tё tyre, nё ruajtjen e fshatrave lokale.

Veprime

- Masat pёr tё pёrmirёsuar aksesin dhe cilёsinё e informacionit mjedisor tek

komuniteti;

- Pёrgatitja e kompletit tё mjeteve praktike, qё synojnё tё rrisin zhvillimet mjedisore

rreth shtepisё;

- Dhёnia e informacionit si tё ndajmё mbetjet nё burim.

- Edukimi mjedisor nё tё gjitha nivelet dhe me tё gjitha mjetet e informimit, etj.

Ky plan veprim do tё realizojё objektivat dhe detyrat e mёsipёrme duke realizzuar:

Përpilimin e formularёve tё anketimit

Kryerjen e anketimit me grup-fokus lokal (rreth 2,000 formularë)

Analizimi dhe interpretimi i anketimeve

Trajnimi i personelit të pushtetit vendor

Përpilimi dhe hartimi i programit tё fushatës sё sensibilizimit Përpilimi i materialeve formuese dhe informuese Krijimi i Bërthamës së “Lobingut”



X. POLITIKAT PËR TË FUQIZUAR TREGUN E RICIKLIMEVE

10.1. Politika më e mirë për të nxitur riciklimin

Cila është politika më e mire për të stimuluar riciklimin? Nuk mundet, që një politikë e

vetme të ofrojë zgjidhjen e drejtë për çdo vend, megjithëse ndër komponentët kryesorë

renditet pikësynimi i qartë, edukimi dhe nxitja ekonomike. Interesi i publikut në riciklim

është shtuar gjatë 15 viteve të fundit përmes botës së industrializuar. Ky interes është

drejtuar dhe zhvilluar nga faktorë të ndryshëm, duke përfshirë çështje që lidhen me

shtimin e prodhimit të mbetjeve dhe zvogëlimit të kapacitetit të landfillit, ndotjes së ajrit

nga incinerimi, si dhe nevojës për mbrojtje të mjedisit. Në këtë kondita, shoqëria është e

interesuar, që me politika të caktuara të synojë dhe të shtojë furnizimin me riciklime të

mbledhura. Mund të zhvillohen dhe politika të tjera, që përfshijnë udhërrëfime për blerjen

e produkteve të riciklueshme, kërkesat për minimumin e mbajtjes së materialeve të

riciklueshme dhe taksën nxitëse për produktet të ricikluara.

Në shumë vende, qeveritë janë duke shtuar inkurajimin e industrive për të adoptuar

sistemet e menaxhimit mjedisor, që shpesh ka të bëjë me gjenerimin e mbetjeve permes

reduktimit në burim, ripërdorimit dhe riciklimit. Politikat që promovojnë riciklimin mund

të zbatohen në shkallë kombëtare, rajonale ose dhe lokale, ndonëse disa politika janë më të

bindshme në një shkallë ndryshe nga të tjerat. Një rrugë tjetër në politikat e riciklimit është

mekanizmi i përdorur për financimin e programeve të riciklimit. Shumica e programeve të

riciklimit financohen nga taksat apo nga pagesat e menaxhimit të mbetjeve. Por ka dhe

shtete, si në Japoni e në Europë, që ato financohen nga industria. Nga ana tjetër, publiku

financon këto iniciativa, sepse ata kanë dhe duhet të paguajnë për këto të mira dhe

shërbime.

Politika që mund të përdoren për të promovuar riciklimin

Politika, që promovojnë mbështetjen e riciklimit;

Zbatimi i grumbullimit buzë trotuarit ose përmirësimi i efikasitetit të tij;

Zbatimi bazuar në vënien e çmimit;



Përmirësimi i disponueshmërisë së grumbullimit në vende publike;

Nxjerrja e ambicieve dhe synime të ndryshme, etj.

Paraqitja e kërkesave të regullta për ndarjen në burim;

Kërkojini bashkive të operojë në programet e riciklimit;

Ndalimin e hedhjes së materialeve për riciklime në vendgroposje;

Taksa e landfillit;

Miratoni programet e kompensimeve të depozitimeve në vend groposje;

Ngarkimi i konsumatorëve me taksën e depozitimit të mbetjeve;

Shtimi i edukimit të publikut;

Garantimi i financimit nga Bashkia;

Nxitje të kontratave afat‐gjata për shmangien e rrezikut të lëkundjes së çmimit për riciklime;

Politika, që nxisin kërkesa për riciklim;

Kërkoni minimumin e përmbajtjes së riciklimit në produkte;

Nxisni projekte për kërkime dhe zhvillim;

Siguroni kredit me interesa të ulta;

Edukoni publikun me cilësinë e produkteve me përmbajtje të ricikluar;

Politikat, që promovojnë mbështetjen dhe nevojën për riciklim;

Inkurajoni kompanitë të përshtasin sisteme menaxhimi gjithë përfshirëse të mjedisit;

Ka kaluar mëse një dekade, që kur u zbatuan për herë të parë politikat e riciklimit, çka të

jep mundësinë për të shqyrtuar ecurinë e tyre të suksesit dhe për të karakterizuar kushtet

për çdo politikë të ndryshme, që ka qenë e suksesshme.




XI. RICIKLIMI I MBETJEVE NË VENDET E

STUDIUARA

11.1. Të përgjithshme

Vendet, që merren me riciklimin kanë miratuar një politikë unike për nxitjen e saj. Diferencat

midis tyre janë për shkak të shumë faktorëve, duke përfshirë gjeografinë dhe motin,

demografinë, sistemet legale, përhapjen e zhvillimit të politikës në nivele kombëtare, rajonale e

lokale, kapaciteti prodhues, infrastruktura e menaxhimit të mbetjeve ekzistuese, qëndrimi i

publikut, etj.

Politikat e përdorura të riciklimit në secilën nga vendet e studiuara

Politikat e ofertës së planifikuar Italy Japan Netherland Singapor Spain US Luxembourg

Pjesëmarrja e detyrueshme e publikut L L N L

Detyrimi i përbashkët ose ndarja e burimeve

industriale L L N N N L

Ndalimi i landfilleve për ambalazhim ose

riciklime të tjera N N L

Çmimi bazë i përdorimit L L L L

Taksat e vendosura N N L

Programet e shpërblimit të depoz‐itimeve N

Politikat e kërkesës së planifikuar

Detyrimet e përmbajtjes së ricikluar N N

Sigurimi i udhërrëfimeve N N

Administrim i Produkteve dhe marrё‐veshjet

vullnetare N N N N

Politikat e ofertës dhe kërkesës së planifikuar

Përgjegjësia e prodhuesve të përhapur N N N

Sistemet e menaxhimit mjedisor N N N

N = Politika është adaptuar në nivel kombëtar L = Politika është adaptuar në nivel lokal,


Gjermania

Në Gjermani, riciklimi është drejtuar nga mbështetja e publikut për zhvillimin e

qëndrueshëm dhe nga Këshillat për zvogëlimin e kapacitetit të landfillit. Si përgjigje,

qeveria gjermane ishte nga të parat, që ngriti një strukture kombëtare krahasuese për të

nxitur riciklimin. Kjo strukture përfshin qëllime të larta të riciklimit kombëtar për mbetjet

bashkiake, politikat në amblazhimin e përdorur. Komponenti më i njohur i sistemit

gjerman është ”Etiket e Gjelbёr” për ambalazhimin e përdorur të mbetjeve shtëpiake, e cila

ishte paraqitur fillimisht në Dekretin e Ambalazhimit gjerman ’91.

Në sistemin EPR të Gjermanisë ”Etiket e Gjelbёr”, industria e ambalazhimit mban

përgjegjësi për garantimin e normave të riciklimit për ambalazhimin e mbetjeve shtëpiake.

Synimet e riciklimit janë 6 % për plastikat dhe përzierjet, 70% për letra dhe kartona, 70%

për çelik, dhe 75% për qelq. Kompanitë e ambalazhimit dhe shitësit me pakicë u është

kërkuar të pranojnë dhe të riciklojnë ambalazhet e përdorura nga konsumatorët. Si

alternative tjetër, kompanitë mund të kontraktojnë me një grup të tretë, që të mbledh

mbetjet shtëpiake dhe të garantojnë që synimet e qeverisë për arritjen e riciklimit.

Shumica e industrisë së ambalazhimit gjerman ka adoptuar këtë rrugë alternative. Rezultati

i sistemit ”Etiket e Gjelbёr” është bërë një model për programet pasuese në Europë dhe

kudo. Kompanitë anëtare të ”Etiket e Gjelbёr” paguajnë për ambalazhimin. Suksesi i

arritjeve të ”Etiket e Gjelbёr” në riciklimin e mbetjeve shtëpiake të përdorura është evident

në statistikat e riciklimit, siç u raportua nga BE‐ja. Ambalazhimi nën kompetencat e ”Etiket

e Gjelbёr” ishte ricikluar në një normë prej 50% në 1991. Kjo normë u shtua në gati 85% në

2000. Veç kësaj midis 1991 dhe 1998 kompanitë gjermane reduktuan të gjitha nivelet e

ambalazhimit të vendosura në tregje në afërsisht 10%.

SHBA

ShBA kanë marrë një rrugë shumë të ndryshme drejt promovimit të riciklimit. Ndërsa

politikat e EPR gjermane janë centralizuar, qeveria federale amerikane ka ngarkuar

gjerësisht shtetet të merren me menaxhimin e mbetjeve urbane. Kështu, politikat e

riciklimit janë adoptuar në nivele lokale dhe shtetesh, kryesisht në përgjigje të trysnisë nga

qytetarët me ndërgjegje mjedisore dhe në disa zona nga një dëshirë për të zgjatur

kapactetin e landfillit lokal. Rezultati është një prirje shumë heterogjene e politikave. Leja

për programet e riciklimit buzë trotuarit ndryshoi shumë, duke arritur nga 89% në disa

shtete në 35% në disa të tjera. Këto tendenca përforcuan idenë, se kapaciteti i kufizuar i

landfilleve dhe kostot e larta të tyre, tipike për zonat e populluara, janë faktorët kryesorë në

përcaktimin e shkallës së programeve të riciklimit.

Brazil



I përballur me papunësinë e lartë, qeveria braziliane nuk ka zbatuar shumë politika për të

promovuar riciklimin, por riciklimi në Brazil është drejtuar nga një industri e forte alumini,

që kërkon lëndë të parë jo të shtrenjtë, të cilat favorizojnë përmbajtje të ricikluar. Si rezultat,

shkalla e riciklimit të aluminit në Brazil është më e larta në botë. Qeveria ka bërë një

përpjekje për të përmirësuar kushtet e punës dhe të përgatis mbledhësit e riciklimit për të

ricikluar materialet shtesë.

Belgjika, Finlanda, Luksenburgu, Hollanda, Spanja dhe Italia

Këto vende kanë miratuar rregullat e ”Etiket e Gjelbёr” po ashtu si Gjermania, por me

synime dhe qëllime më të rrepta dhe më të sakta dhe me shumë ndryshime në zbatim. Po

ashtu si edhe Gjermania, këto vende kompletuan ”Etiket e Gjelbёr” me politika të tjera. Në

Finlandë, Dekreti Federal i Mbetjeve specifikon qëllimet e ripërpunimit për mbetjet

bashkiake aq mirë, sa 12 nivele specifike të mbetjeve industriale, dhe Planifikimi Kombëtar

i Mbetjeve bëri thirrje për qeverinë lokale të zhvillojë një sistem çmimi për menaxhimin e

mbetjeve. Hollanda ka miratuar një taksë landfill‐i dhe një ndarje të detyrueshme të

burimit nga mbetjet industriale. Italia nxit dhe inkurajon kompanitë, që të miratojnë EMS.

Në kontrast me vendet e tjera kushtet ekonomike të varfra të Spanjës kanë rezultuar në

pakësimin e grumbullimit të mbetjeve buzë trotuarit.

Australia

Qeveria australiane paraqiti një synim që të reduktojë shumën e mbetjeve në landfille në

55% nga 1990 në 2000. Për të arritur këtë synim, disa shtete futën sistemin e taksave të

landfilleve. Veç kësaj qeveria ka promovuar aksione vullnetare ”Etiket e Gjelbёr” permes

miratimit të marrëveshjes Kombëtare të Ambalazhimit në 1999. Sipas marrëveshjes,

kompanitë e përfshira në prodhimin dhe shpërndarjen e ambalazhimit janë të nxitura të

punojnë së bashku për të arritur synimet e qeverisë për riciklimin. Ndonëse marrëveshja e

ambalazhimit është miratuar në nivele kombëtare, shumica e politikave mjedisore

australiane janë miratuar në nivele shtetesh.

Britania e Madhe

Ndonëse BM ka miratuar EPR, ajo ka marrë një rrugë jo të zakonshme. Industria e

ambalazhimit ka bërë që synimet e riciklimit janë bërë përmes mbështejes së njoftimeve të

ripërpunimit të ambalazhimit. Si rezultat, përpjekjet e riciklimit të ambalazheve të letrave

dhe plastikave kanë synuar cilësinë më të lartë.

Japonia

Japonia, ashtu si edhe vendet e tjera aziatike u vlerësuan në këtë studim, me popullsi të

dendur dhe ka kufizuar kapacitetin e landfilleve. Si rezultat, vendi është mbështetur në

incinerimin si mjetin bazë për trajtimin e mbetjeve të tij: afërsisht 70% e MBU japoneze

digjen. Më 1990, u rrit interesimi për emetimet nga incinerimi. Si përgjigje, qeveria japoneze



adaptoi një strukturë politike gjithë përfshirëse për të shtuar riciklimin. Komponentët e

kësaj strukture përfshijnë:

50 % reduktim landfilleve nga 1996 në 2010;

Përforëcim i punës së burim‐ndarjes;

Kërkesë për bashkitë që të operojnë me programet e riciklimit;

Ndihma të qeverisë federale për të mbështetur programet e riciklimit;

Ligje të EPR për ambalazhe dhe elektronikë;

Rregulla sigurimi kombëtare;

Financim i qeverisë të programeve pilot, kërkime dhe zhvillime.

Shumë prej këtyre politikave tashmë funksionojnë, ku efektet e tyre janë duke u shfaqur në

statistikat e riciklimit.

Hong Kong

Hong Kongu ka një densitet të popullsisë prej 14,000 banor për km2, krahasuar me Nju

Jorkun 2050 për km2, dhe Parisin 3540 për km2. Gjeografia e Hong Kongut, densiteti i lartë i

popullsisë dhe shtimi i prodhimit të mbetjeve ka rezultuar në parashikime se kapaciteti i

landfillit të vendit do të rrënohet midis viteve 2012‐ 2018. Si përgjigje, Hong Kongu miratoi

Planin e Reduktimit të Mbetjeve, një plan 10 vjeçar, që reklamon një reduktim të mbetjeve,

ripërdorim dhe riciklim. Qëllimi ishte të reduktoheshin sasitë e përvitshme të mbetjeve të

groposura deri në 58%. Densiteti i lartë i popullsisë e bën distancën e transportit të

shkurtër, duke përmirësuar ekonominë. Megjithatë, shumica e banorëve banojnë dhe

punojnë në ndërtesa shumëkatëshe, duke e bërë të vështirë për të zbatuar çmimin bazë të

përdorimit për grumbullimin e mbeturinave. Veç kësaj, toka e lartë e bën të vështirë dhe të

shtrenjtë grumbullimin e riciklimeve.

Singapor

Singapori ka një sipërfaqe tokësore prej 660 km2 dhe një popullsi prej 3.89 milion banorë,

80% e të cilëve jetojnë në familje të mëdha, në ndërtesa shumëkatëshe. Rreth 90% e

mbetjeve të tij digjet. Norma e riciklimit të përgjithshëm në Singapor në vitin 2000 është

40%, ndërsa norma e riciklimit për pjesën bashkiake të normës së riciklimit ishte vetëm

17%. Këto të dhëna sugjestionojnë norma riciklimi shumë të larta institucionale dhe

industriale. Për të rimarr një fraksion të madh të mbetjeve bashkiake, qeveria ka kërkuar

kompani menaxhimi private të mbetjeve bashkiake për të mbledhur riciklimet.

11.2. Efektshmëria e riciklimit

Gjermania, Belgjika dhe Hollanda kanë arritur norma riciklimi bashkiake që dallohen nga

të tjerat. Secila prej këtyre vendeve ka miratuar ”Etiket e Gjelbёr” për ambalazhimin dhe

gjithashtu kanë plotësuar ”Etiket e Gjelbёr” me politika të ndryshme që garantojnë rregulla

të forta dhe drejtues nxitës për qytetarët dhe biznesin që të riciklojnë. Politikat e riciklimit



dhe infrastrukturat në Itali, Spanjë, Japoni, Hong Kong dhe Japoni janë akoma në

evolucion. Shumë nga progreset e tyre nuk mund të jepen në të dhënat e tabelës 3.

11.3. Modelet e zakonshme

Vendet e përfshira në këtë studim dallojnë në lidhje me demografinë, gjeografinë,

industritë prodhuese, strukturën politike. Si rezultat, ato kanë ndryshuar rrugën e tyre për

të promovuar riciklimin. Në të gjitha vendet, ekzistojnë tregjet për shumicën e

konsumatorëve, me kusht që materialet mund të ndahen në tregje me cilësi, sasi dhe çmime

të arsyeshme. Kostot e grumbullimit dhe klasifikimit nuk lejojnë që shumica e riciklimeve

të mbetjeve shtëpiake, të ndahet në tregje pa financime. Është publiku, që po garanton këtë

financim. P.sh., në ShBA, prodhuesit e mbetjeve paguajnë përmes taksave dhe tarifave,

ndërsa në Gjermani publiku prodhues i mbetjeve paguan në saj të pjesës të kostos së

produktit të blerë.

Në këtë kontekst, niveli i riciklimit që ndodh varet në gatishmërinë e publikut për të

paguar. Mënyra, në të cilën kostot e riciklimit janë prezantuar në publik, mund të kenë një

ndikim të konsiderueshëm në gatishmërinë për të paguar. Për shembull, publiku mund të

gjejë për të paguar një faturë 10 dollarëshe në muaj. Kjo është një arsye se kombet

europiane kanë qenë të gatshme për të arritur norma të larta të riciklimit për

ambalazhimin. Lidhur me gatishmërinë e publikut për të paguar është aftësia apo

mundësia e tij për të paguar. Kjo është reflektuar në normat e larta të riciklimit të

raportuara për vendet shumë të bollshme. Brazili është një përjashtim për këtë. Papunësia e

vendit është mjaftueshmërisht e lartë dhe rrogat e ulta që marrin janë ekonomikisht shumë

të favorshme. Politikat e EPR shfaqen që të kenë ndikimin madhor në prodhimin e

normave të larta të riciklimit. Eksperienca gjermane ilustron se zbatimi i politikës

krejtësisht unike me mosdyshimin çon në “rritjen e mundimeve”. Duke mësuar nga

eksperienca gjermane vendet e tjera kanë qenë të gatshme dhe të afta të ndërtojnë politikat

e EPR, që mënjanojnë shumë prej problemeve të tyre fillestare. Duke përdorur tarifat e

peshës‐bazë, skemat e EPR gjithashtu kanë përfitim të sigurimit të një nxitje financiare

direkte për të reduktuar shumën e ambalazhimit për paketim.

Në disa raste, tarifat për ambalazhe janë përdorur nga një material. Në Finlandë për

shembull, vetëm pjesa e një depozite është kompesuar në blerjen e shisheve një‐

përdorimshe. Taksat e groposjes, në mbetjet bashkiake sigurojnë një shembull se si disa

politika mund të kenë një efekt shumë të vogël në sjelljen e konsumatorit. Nëse shuma e

këtyre taksave nuk është e dallueshëm, si një linjë‐mësimi në faturën e menaxhimit të

mbetjeve, qytetarët nuk mund të ndjehen keq nëse ata kanë një nxitje direkte për të

pakësuar sasitë e mbetjeve. Duke i krahasuar me taksat e landfillit, detyrimet e ndarjes së

burimeve dhe dekretet e landfilleve shoqërohen me ndëshkime për mos pëlqimin. Taksat e

landfilleve mund të përdoren për të dekurajuar landfillet relative në strategji alternative të



menaxhimit të mbetjeve, fillimisht djegien. Gjithashtu, taksat e landfillit sigurojnë fonde që

mund të përdoren për të subvencionuar programet e riciklimit. Gjithnjë e më shumë,

shumë prej këtyre vendeve në këtë studim janë kthyer përmes marrëveshjeve vullnetare

me industrinë për të arritur qëllimet mjedisore. Suksesi i këtyre programeve vullnetare

është ndikuar nëse ata janë nxitës të përshtatshëm për industrinë për të marrë pjesë.

Australia merr këtë rrugë me anë të kërcënimit të rregulloreve shumë strikte nëse synimet

nuk janë arritur.



PËRKUFIZIM TERMASH

Amballazhe: prej kartoni, flete plastike te tjera qe ne fakte jane paketime qe i sherbejne reklames dhe qe per bleresin jane fare te panevojshme.

Amballazh i kombinuar: kombinime te pandashme te materialeve te ndryshme, p.sh paketimi i i lengut te frutave (leter +lende plastike), letra e cokollates (leter +alumin)

Depo (depo e rregullt): kjo nenkuptone nje ndertese per sendmentimin e metejshem te pademshem te mbeturinave duke marre parasysh kerkesat higjenike, hidrologjike dhe ekologjke, duke shmangur demtimet ndaj natyres

“Mbetje” janë lëndët, objektet ose pjesët e tyre, që përcaktohen nga autoriteti përgjegjës, të cilat nuk përdoren më ose që pronari do t’i largojë. Mbetjet vlerësohen si të tilla, për sa

kohë qe materialet e nxjerra prej tyre ose energjia e prodhuar nuk perfshihet në procesin e

prodhimit. Mbeturina shtëpiake: plehra nga punët e shtëpisë, të ndërmarjeve dhe të punëve të tjera, të cilat përfundojnë në kazanët e zakonshëm të plehrave dhe pa ndonjë trajtim special të tyre.

Shishe të ripërdorshme: sipas tipit dhe madhësisë së shisheve prej qelqi deri në 60 herë sërisht të përdorëshme (p.sh për qumësht, birrë ose ujë mineral). Nëpërmjet sistemit të mbushjes garantohet një ripërdorim i shumëfishtë, gjë kjo që con në reduktimin e sasisë së plehrave

“Teknikat më të mira të mundëshme” përfaqësojnë fazën më të përhapur dhe me nivel më

të lartë të mbrojtjes së mjedisit, të zhvillimit të një veprimtarie dhe që janë plotësisht të

zbatueshme nga pikpamja praktike dhe ekonomike.

“Llum” quhet mbetja gjysëm e lëngshme, që mbetet nga trajtimi i ujit urban dhe industrial,

si dhe nga uji i mbetjeve.

Qendër e Shkarkimit të mbeturinave”,është një vend qendror ku individët shkarkojnë dhe

depozitojnë mbetjet e riciklueshme në kontenierë të veçantë.

Copra lëndësh

Materiali i mbetjeve industriale të hedhura dhe të flakura, që shpesh janë të përshtatshme

për riciklim.

Mbetjet inorganike



Mbetjet e përbëra nga lëndë të tjera, përveç atyre bimore dhe shtazore (d.m.th. nuk

përmbajnë karbon).

Mbetjet insitucionale

Materialet e mbetjeve që krijohen në shkolla, spitale, burgje, në insitucionet e kërkimeve, si

dhe në godina të tjera publike.

Manaxhimi i integruar i mbetjeve të ngurta

Praktika e përdorimit të disa alternativave të teknikave për manaxhimin e mbetjeve për të

manaxhuar dhe për të eliminuar përbërësit e mbetjeve të ngurta urbane. Alternativat për

manaxhimin e mbetjeve përfshijnë Reduktimin, Riperdorimin, Riciklimin, Kompostimin,

Prodhimin e energjisë dhe Vendgroposjen.

Mbetjet e ngurta urbane

Në mbetjet e ngurta urbane përfshihen mbeturinat shtëpiake, mbetjet e ngurta tregtare,

llumra të parrezikshme, si dhe mbetjet e ngurta industriale.

Mbeturina

Materialet që mbeten pas përpunimit, djegies termike, kompostimit ose riciklimit.

Mbeturinat në përgjithësi eliminohen në vendgroposje.

Materiali sekondar

Materiali që përdoret në vend të materialit primar ose lëndës së parë për prodhimin e një

produkti.

Mbetjet e ngurta

Çdo lloj mbeturine, plehre, lluma që del nga pajisja e trajtimit të mbetjeve ujore, si dhe

materiale të tjera të flakura, duke përfshirë dherat, lëngjet, trupat gjysëm të ngurtë, ose

materialet që përmabjnë gaze dhe që janë rezultat i zbatimeveve industriale, tregtare,

minerare dhe bujqësore, si dhe që janë rezultat i aktiviteteve të komunitetit. Këtu nuk

përfshihen materialet e ngurta apo të tretshme të ujrave të zeza shtëpiake, materialet e

ngurta apo të tretshme të rrjedhjeve nga vaditja, shkarkimet industriale, materialet e

veçanta nukleare.

Pakësimi i mbetjeve

Pakësimi i mbetjeve është një term i gjerë që përfshin të gjitha metodat e ekomenaxhimit të

mbetjeve – Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi, kompostimi – që rezultojnë nga pakësimi i

mbetjeve.

Riciklimi

Proçesi në të cilin materialet që janë destinuar për eliminim, mund të grumbullohen,

ripërpunohen, riprodhohen dhe përdoren sërish si lende e pare.



Ripërdorimi

Përdorimi i një produkti më shumë se një herë në formën e tij të ngjashme dhe për të njëjtin

qëllim, psh. një shishe pijesh ripërdoret kur i kthehet kompanisë së shisheve për rimbushje.



STUDIME MBËSHTETËSE

Cizek Z. Waste management, Pilsen; 2001 Guri M. Studim gjeoambjental i vend depozitës të MbU të Pogradecit, 2001 Gjoka F. Pedologjia, 1998 Hoxha J. Hartografimi Gjeologo – Ambjental, 2000 Keller E. Environmental Geology (New York) 1992 Sayed E. Hasan Geology and Hazardous Waste Management (Kansas City-USA) , 1996 UNEP Disposal of municipal solid waste (Sanitary Landfills Split), 1994 EPA Decision-maker`s Guide to solid waste management, 1995 Ecologia ITALIA: Projekt i për përcaktimin e vendgroposjes së mbetjeve urbane.1998

Barlaz Morton A. Recycling worldwide – Policies to strengthen markets for recyclables In:

Loughlin Daniel H. Waste Management World, July-August 2005

Official Journal of EC, Council Directive 1999/31/EC of 26 April 1999 on the landfill of waste.

Magalang, A., Diaz, L.F. Community-based waste reduction and recovery:

Eggerth, L.L Philippine Ecological Solid Waste Management Act. Sardinia 2003

Savage, GM, Diaz, LF, Guidance for Landfilling Waste in Economically Developing Countries,

CG, Goluke, Martone, C International Solid Waste Association and Cal Recovery Inc. USA.ISBN:

87- 90402-07-3 (1998).

Schneider, F., Wassermann, G. Does Paper Recycling Cause Damage ToThe Environment?

Salhofer, S. A Case Study and Methodological Considerations. Sardinia 2003S.

Margherita Di Pula, Science And Engineering Of Recycling For Environmental Protection

Woolley, G. R. : An Overview Of The WASCON 2000 Conference. In: Waste Management,

Volume 21, Issue 3, Cagliari, Italy June 2001,

Ali,A.(2005) Waste management – Developing world and countries in transit. In:

Sardinia 2005 Tenth International Waste Management and Landfill

Symposium, Editors Raffaello Cossu, Rainer Stegmann .

Barlaz Morton A. H.(2005) Recycling worldwide – Policies to strengthen markets for recyclables. In:

Waste Management World, July-August 2005, Pages 31-40.

Council Directive 1999/31/EC

of 26 April 1999 on the landfill Official Journal of the European Communities, 16.7.1999

Environmental Information

Administration-EIA, (2004). Solid Waste Recycling, What is Recycling, Available online:




http://www.eia.doe.gov [Downloaded: August 2004].

Global Citizenship Report, (2004). Hewlett-Packard Development Company, Available online:

http://www.hp.com/go/report [Downloaded: August 2004].

ISWA & UNEP. (2002). Waste Management: Industry as a partner for sustainable development.

International Solid Waste Association & United Nations Environment

Programme. ISBN: 92-807-2194-2

Johnson, E. (2003) PET Recycling In Europe: Growth, But No Chemical Recycling Yet.

Proceedings Sardinia 2003, 9th

International Waste Management and Landfill Symposium, S.Margherita Di

Pulia, Cagliari, Italy

Magalang, A., Diaz, (2003) Community-based waste reduction and recovery: a mandatory requirement of

the Philippine Ecological Solid Waste Management

Act. In: Sardinia 2003 Ninth International Waste Management and Landfill

Symposium,Editors Thomas H. Christensen, Raffaello Cossu, Rainer

Stegmann.

Savage, GM, Diaz, LF, Goluke,

CG, Martone, (1998). Guidance for Landfilling Waste in Economically Developing Countries,

International Solid Waste Association and CalRecovery Inc. USA. ISBN: 87-

90402-07-3

Schneider, F., Wassermann,

G. and Salhofer, S. (2003) Does Paper Recycling Cause Damage To The Environment? – A Case Study

And Methodological Considerations. Proceedings Sardinia 2003, 9th

International Waste Management and Landfill Symposium, S. Margherita Di

Pula, Cagliari, Italy

Stegmann, R. (2005) Waste as a resource.In: Sardinia 2005 Tenth International asteManagement

and Landfill Symposium, Editors Raffaello Cossu, Rainer Stegmann.

Suchada, P., Traenkler, J.,

Cholada, K. and Scholl,

W.(2003) The role of formal and informal sectors in solid waste management of

developing countries. In: Proceedings Sardinia 2003Ninth International

Waste Management and Landfill Symposium, Editors Thomas H.Christensen,

Raffaello Cossu, Rainer Stegmann.

UN (2000). State of the Environment in Asia and the Pacific. United Nations Economic

and Social Commission for Asia and Pacific and Asian Development Bank

(ESCAP & ADB),United Nations Publication, New York. ISBN:92-1-1200

http://www.epa.gov/grtlakes/seahome/housewaste/src/glossary1.htm

http://www.hp.com/go/report

http://www.epa.gov/grtlakes/seahome/housewaste/src/glossary1.htm

metoda riciklim pdf

Documents

qytetareve

familjet dhe

waste management

international

solid waste

economically

based waste

editors raffaello