Co więcej, sytuacja tak we-wnętrzna, jak międzynarodo-wa, raczej nie sprzyjała refor-mom.

Monarcha nieopatrzniewplątał się w wieloletnią wojnę

ze Szwecją. Jednak zamiast sukcesówi zdobyczy przyszły klęski i upokorze-nia. Rzeczpospolita, choć formalnienie brała udziału w wielkiejwojnie północnej, stałasię jej pobojowi-skiem. Na doda-tek w 1704 rokuwybuchła wojnadomowa pomię-dzy zwolennikamiWettyna a ustano-wionego ze szwedzkiejłaski antykróla StanisławaLeszczyńskiego. Walczące ar-mie, wrogie i swoje, nieoszczędzały kraju, a epi-

Jednak ostatecznie zwycię-stwo przypadło elektorowi

saskiemu Fryderykowi Au-gustowi Wettynowi. De-

cydujące znaczenie miała jego kon-wersja na katolicyzm oraz… 16 beczekzłota, które ponoć rozdał na poluelekcyjnym.

Król rozpoczynał rządy z wielkimprojektem reformy. W memoriale Jak

Polskę przekształcić w kraj kwitnący

i cieszący się szacunkiem u sąsiadów

przedstawił plan działania na najbliższelata. Chciał powołania czterech uni-wersytetów, w których kształciłabysię polska młodzież, zreformować pol-ski system prawny, wprowadzić stałepodatki z przeznaczeniem na służbędyplomatyczną oraz stałą armię. Nie-stety polscy poddani nowego królaw większości nie godzili się na zmiany.

polski pieniądzp r z e z w i e k i

Po śmierci Jana III rozpoczął się wyścig o polską koronę.Spośród licznego grona kandydatów początkowo najwięcejszans miał królewicz Jakub Sobieski, ale jego nieudolnośćoraz swary z matką pozbawiły go szans na elekcję. Za najpo-ważniejszego kandydata uważano francuskiego księcia Fran-ciszka Conti.

Monety króla – elektora

1

demia dżumy zdziesiątkowała ludnośćRzeczpospolitej. Zniszczenia były po-równywalne z tymi z czasów „potopu”.Na dodatek kraj został uzależnionypolitycznie od Rosji, a sąsiedzi jawniewtrącali się w wewnętrzne sprawy

Polski.Panowanie Augusta II wy-

padało więc dla Rzeczpos-politej nader niekorzystnie.Za to w Saksonii uważanyjest za władcę wybitnego.Wprowadził elektorat w epo-kę absolutyzmu i zorganizo-wał sprawną machinę pań-stwową. Manufaktury zbro-jeniowe i sukiennicze praco-wały pełną parą. Symbolemjego panowania było zorga-nizowanie manufaktur pro-dukujących białe złoto, czyliporcelanę.

August II w Polsce pieniędzy prak-tycznie nie produkował; zabraniałomu tego polskie prawo. Działały tylkomennice miejskie w Gdańsku i Toruniu.Niewielkie ilości monety koronnej królbił w Saksonii, a i to bez upoważnieniasejmu. Intensywnie za to rozwijałasię, stojąca na wysokim poziomie,produkcja pieniędzy saskich. Obok

tarczy herbowej Saksoniiwidniał na nich herb

państwa polsko-litew-skiego.

Augustowiudało się prze-

prowadzić w za-sadzie jedyną re-formę w Rzeczpos-

politej. W 1717 roku zre-formowano system skar-

bowy. 1 lutego zebrał się jed-nodniowy sejm, tzw.niemy – głos zabrał je-

Talar (z lewej) i gulden (powyżej)Augusta II

August II Mocny wg Jana Matejki

Naczynie z miśnieńskiejporcelany

dynie marszałek, w obawie przed ze-rwaniem obrad. uchwały sejmu nie-mego regulowały stosunki pol-sko-saskie na następne pięćdzie-siąt lat. Wojska saskie, prócz1200-osobowej gwardii, zostaływycofane z Rzeczpospolitej, mi-nistrom saskim zakazano wtrą-cania się w wewnętrzne sprawyPolski. Wprowadzono stałe podatkiz dóbr szlacheckich z przeznaczeniemna 24 tys. komput wojska. Zmniejszono

także zakres władzy het-manów, co od razu

czyniło z nich prze-

ciwników reformy. Rozbudowano ad-ministrację skarbową. uchwały sej-mowe traktowane były przez monarchęjako wstęp do dalszych reform. Taksię jednak nie stało.

Wobec panującego chaosu mone-tarnego i olbrzymiej różnorodnościkursujących monet, sejm uchwalił ceny„pieniądza dobrego”. Zatwierdzonowówczas także panującą wcześniej za-sadę, że moneta litewska jest równakoronnej. ustalono cenę dukata na

P R O J E K T D O F I N A N S O W A N y Z E ś R O D K ó W N A R O D O W E G O B A N K u P O L S K I E G O

August II, zwany Mocnym, ciężkozapracował na swój przydomek. Ob-darzony niezwykłą siłą z powodze-niem mógłby brać udział w zawodachsiłaczy. Wielką biegłością odznaczałsię także w pijaństwie, wszak byłgodnym swego tytułu przewod-niczącym Towarzystwa Wro-gów Wstrzemięźliwości.Ten birbant odznaczałsię także bujnym tem-peramentem. Silny,zdecydowany, a przytym uprzejmy i cza-rujący z łatwością.Wedle plotkarskiegopaszkwilu Karola Lud-wika Pölnitza „La SaxeGalante” August II był oj-cem aż 356 nieślubnychdzieci.

Wyjątkową pozycję w sercumonarchy zajmowałaAnna KonstancjaHoym, znana jakohrabina Cosel.Król zupełnie stra-cił dla niej głowę.Organizował kosz-towne zabawy, balei fajerwerki. Prócz porce-lanowych cacek i jubilerskich wyrobówDingliera, obdarował ją pałacykiemi dobrami w Pilnitz, oraz pałacem naTaschenbergu, do którego prowadziłaukryta galeria z monarszej siedziby.Same meble do tego pałacu kosztowałyaż 200 tys. talarów. Oblicza się, że naroczne utrzymanie metresy, władcawydawał 100 tys. talarów. Tego wszyst-kiego było dla niej mało. Pragnęła

zająć miejsce Krystyny Eberhardynyi stać się oficjalną żoną króla. Prawnicygłowili się nad sposobem rozwiązaniamałżeństwa monarchy, aż wreszcieposłużyli się argumentem Marcina Lut-ra, że mężczyzna może mieć więcej

niż jedną żonę. To, że król byłkatolikiem, nie stanowiło

problemu. Zaś hrabinabez trudu otrzymała roz-wód ze swym mężem.Jednak August II opa-miętał się, zapewnenie bez wpływu nato była nowa fawo-ryta, Marianna Bieliń-

ska. ZniecierpliwionaKrystyna związała się

nieopatrznie z saską opo-zycją. Popełniła także niewy-baczalny błąd. Próbowałaucieczki do Berlina, uwożącprzy tym kompromitujące

władcę dokumenty.W grudniu 1715 ro -ku została złapanai osadzona w zamkuStolpen. Przebywała

tam aż do swej śmier-ci w 1764 ro ku, stając

się symbolem despotyzmuAugusta II.

Słynny romans pozostawił wyjąt-kowy ślad w numizmatyce. Zakochanykról w 1708 roku wybił okoliczno-ściowe monety, jak talar prezentowanyponiżej. Odznacza się on prostotąi elegancją. Na awersie umieszczonoukoronowany monogram Augusta II,zaś rewers zdobi fantazyjny sześcio-skrzydły motyl.

Ludu płacz

Wojna kosztuje. Wiedział o tymdobrze podskarbi wielki litewski Lud-wik Pociej. W celu opłacenia wojskstronnictwa saskiego w 1706 rokuna krótko uruchomił on mennicęw Grodnie. Wybijano tam szóstakiz jego inicjałami oraz herbem Waga.Inicjatywa Pocieja była nielegalna,a pieniądz nosi wręcz znamię pie-niądza prywatnego. Ponadto pod-skarbi umieszczał na monetach port-ret Augusta II, który właśniew 1706 roku został zmuszony przezKarola XII do abdykacji. Pociejowemonety były więc manifestacją po-

lityczną, skierowaną przeciwko Sta-nisławowi Leszczyńskiego. Były takżeprzyczyną kłopotów dla ich posia-daczy, którzy szybko ochrzcili je mia-nem „ludu płacz”. Inicjały znajdującesię na monetach tłumaczono tak,ponieważ wycofali je z obiegu stron-nicy Leszczyńskiego po zajęciu Litwy.Kiedy August II odzyskał tron monetyznów nabrały ważności, ale nazwa„ludu płacz” pozostała.

Osobliwy dowód miłości

2

Anna KonstancjaHoym (hrabina

Cosel), faworytaAugusta II

Talar Karola VI

manentnych walk wewnętrz-nych. Dla części polskiejszlachty czasy błogiego po-koju za panowania nieudol-nego monarchy były godnepochwały. Współcześni po-zytywnie oceniali AugustaIII i mawiali „Za króla Sasabyła wolność nasza” i „Zakróla Sasa było chleba i mia-sa”. Charakterystyczny jesttakże osąd Jędrzeja Kitowi-cza, który w swoich Pamięt-

nikach pisał: Nie miała Polska

i nie będzie miała tak do-

brego, tak wspaniałego i tak

hojnego króla, jak miała Au-

gusta III; oraz tak nieszczę-

śliwego do Polaków, że mu

nic dobrego dla kraju (choć

dusznie tego pragnął) zrobić

nie dozwolili, rwąc sejmy

ciągle, a wszystkę winę nie-

ładu i nierządu pochodzą-

cego na niewinnego króla

składając. Te słowa utrwalająnaiwną opinię o dobrymale bezradnym królu.

Monarcha ustawiczniepotrzebował pieniędzy. Kie-dy brak gotówki był aż na-zbyt odczuwalny, wzywał

18 złp (1620 szelągów).Przyjęte relacje złota dosrebra (1:13,85) stały sięprzyczyną odpływu z Rzecz-pospolitej najpierw złotej,a później srebrnej monety,ponieważ stosunek tychdwóch metali na zachodzieEuropy był korzystniejszyi wynosił 1:15,07.

Pieniądzez ukontentowaniemprzyjmowane

W ciągu trzydziestolet-niego panowania AugustaIII Wettyna Rzeczpospolitacałkiem utraciła pozycję naarenie międzynarodowej.Z politycznego podmiotustała się przedmiotem,o który rywalizowały obcepotencję. Sąsiedzi, zainte-resowani utrzymaniem Pol-ski w stanie anarchii, niedopuszczali do reform.Trwał rozkład aparatu wła-dzy. Ale jednocześnie Rzecz-pospolita powoli dźwigałasię ze zniszczeń, jakich do-świadczyła w wojnach z po-czątku XVIII wieku i per-

P R O J E K T D O F I N A N S O W A N y Z E ś R O D K ó W N A R O D O W E G O B A N K u P O L S K I E G O

Order na monecie

August II lubił uwieczniać na mo-netach ważne dla niego wydarzenia.

Jednym z nich było usta-nowienie pierwszego

polskiego od-znaczenia, Orde-

ru Orła Białego. Wy-obrażał on bia-łego orła roz-

postartego na ramionachkrzyża maltańskiego. Na rewersie była wyryta

dewiza Pro fide, rege et lege (Za Wiarę, Króla i Prawo).Z czasem order przybrał kształt gwiazdy obsypanej drogimikamieniami, a jego cena sięgała nawet 100 tys. dukatów!Po upadku państwa order został odnowiony w KsięstwieWarszawskim.

Sejmik szlachecki, mal. Jan Piotr Norblin

Siła nabywcza monety polskiej

w początkach panowania Augusta II (ok. 1700 roku)

Korzec żyta Kraków ok. 100 grKorzec grochu Toruń, Kraków 50 – 105 grMendel jaj Toruń, Kraków 5 – 10 grFunt sera Toruń, Kraków 8 – 12 grFunt masła Toruń, Kraków 6 – 12 grFunt mięsa wieprzowego Toruń, Kraków 1 – 3 grKoszula męska Kraków 25 – 45 grŁokieć sukna Kraków 75 grPara butów zwykłych Kraków 45 – 65 grPara trzewików luksusowych Gdańsk 100 – 150 grŁokieć płótna białego Gdańsk 6 gr

3

swego pierwszego ministra HenrykaBrühla i zadawał mu ciągle to samopytanie: Brühl, czy mamy pieniądze?

Tak, Panie – odpowiadała usłużnydworak, choć kasa kró-lewska chronicznieświeciła pustkami.Jednak zawsze wy-najdywał fundu-sze, sprzedając or-dery, urzędy, czyteż otwierając nie-legalne mennice. Mo-narcha zaś zadowalałsię tą odpowiedziąi poświęcał swoimulubionym zaję-ciom, czyli wycina-niem figurek z pa-pieru i strzelaniemdo psów z okien swegopałacu.

Zręczny Brühl w dą-żeniu do zaspokojeniufinansowych potrzeb władcy, wpadłna pomysł uruchomienia mennic, któreod czasu Jana III były zamknięte.Wszak saskim władcom nie wolnobyło bić własnej monety. W 1749roku, nie zważając na pacta conventa,władca zezwolił na wybicie w Dreźnie

próbnej partii miedzianych szelągówdla Rzeczpospolitej. Puszczone w obiegpieniądze były rozchwytywane przezludność, cierpiącą z niedoboru monety.

To zachęciło Augusta III do dalszejdziałalności. Pełną parą ruszyły

mennice w Dreźnie, Gubiniei Płocicznie, dając krajowi po-trzebny pieniądz,a królowi zysk.Produkcja mie-

dzianych szelągówi groszy przynosiłaspore dochody ob-

liczane na 680 tys.złp. czystego zys-ku. Zachęconytym sukcesemAugust III w 1752

roku uruchomił in-tratną produkcję

srebrnych i złotych pie-niędzy koronnych.

Filozof który zostałfałszerzem

Zamieszanie panującena polskim rynku pienięż-nym postanowił wykorzys-tać władca Prus FryderykII. Spółka bankierska Efraim

– Itzig, w mennicy w Królewcu, a na-stępnie w Szczecinie i Wrocławiu, od1740 roku zaczęła produkować monetydla handlu z Polską. Choć był na nichpruski stempel i imię króla Prus (FRI-DERICVS II BORVSSORVM REX), łudzącoprzypominały one monety Augusta III.Nie były fałszywe, ale posiadały o wiele

P R O J E K T D O F I N A N S O W A N y Z E ś R O D K ó W N A R O D O W E G O B A N K u P O L S K I E G O

4

Tegoż roku 1750 szelągi nowe sprowadzone

w Saksonii, pod stemplem królewskim i Rzeczy-

pospolitej bite, miedziane, pokazały się w War-

szawie, a z niej rozeszły się po kraju, z ukonten-

towaniem publiczności, wielki niedostatek monety

tak srebrnej, jak miedzianej cierpiącej. [...] Tego

niedostatku monety przyczyną były: najprzód

odebranie królom prawa mennicy; po wtóre, że

Rzeczpospolita, przez niezgody w nierządzie

ostatnim zostając, nie mogła przyjść do uregulo-

wania i otwarcia mennicy swojej; po trzecie, że

starą monetę srebrną szlachta, sadząc się w srebra,

w modę wchodzące, przerabiali na półmiski, pu-

chary i inne naczynia. Kotlarze zaś groszów i sze-

lągów miedzianych, lepszą miedź w sobie niż

w blachach mających, najprędzej zażywali do la-

tania starych garców i kotłów. Ubywając tymi

sposobami, a nie przybywając znikąd, naturalnie

niedostatek monety coraz był większy. I ten

sprawił akceptacją łatwą szelągom saskim.J. Kitowicz, Pamiętniki czyli Historia polska

August III wg Jana Matejki Henryk Brühl, pierwszy minister Augusta III, ryc. Jeana Josepha Balechou

Szeląg miedzianyAugusta III

P R O J E K T D O F I N A N S O W A N y Z E ś R O D K ó W N A R O D O W E G O B A N K u P O L S K I E G O

O groszach nowych

Gdy się nadał dobrze pierwszy kurs szelągów w roku 1750 z Saksonii do

Polski przysłanych, sprowadzono znowu w roku 1752 grosze miedziane;

a te tak łatwy miał kurs jak i szelągi. A gdy niemal cala Polska nimi zasypana

była, już ich nie rachowano kupując co albo przedając, tylko ważono; odli-

czywszy jedne 10 zł, drugie sypano na wagę do równości pierwszych i tak

postępując aż do przeważenia całej kwoty, jaka kto miał liczyć. Kupcy po

sklepach mieli gotowe ładunki od 10 zł, w papier lub bibułę pozawijane,

w których brakowało zawsze 2 albo 3 gr, które detrunkowali [potrącali] za

papier i za pracą. Wolał każdy biorący kilka dziesiątków przyjąć tę małą

szkodę niż się mozolić nad rachunkiem i ręce brudzić miedzią, zawsze

smolącą. Gdy kto przedał na rynku rzecz jaką znaczną, na przykład furę

jednę i drugą zboża albo wolu, albo konia, nie zgodziwszy się z kupującym

na złoto lub białą monetę, albo choć się ugodził, ale kupujący, wziąwszy

rzecz kupioną, innych pieniędzy nie miał i kupionej rzeczy oddać nie chciał

– to przedawca za kilka fur zboża przywiózł do domu groszów furę lub za

konia albo wołu sakwy miedzi na plecach.

J. Kitowicz, Pamiętniki czyli Historia polska

Półtorak

Za Augusta III pojawiają się pierw-sze monety (jeżeli nie liczyć brakteataMILOST) z napisem w języku polskim.Na trojakach koronnych pojawia sięzapis „½ Sz” co oznacza połowęszóstaka czyli trojak, zaś na tymfachwidnieje litera „T” . Ciekawsza jednakjest drobna, bita z lichego srebra,moneta półtorak o wartości 1i 1/3grosza. Jej wyjątkowość polega naumieszczeniu w całości napisu w ję-zyku polskim: „PuLTORAK”. Jak wi-dać w XVIII wieku ortografię trak-towano dosyć swobodnie.

Rynek w Dreźnie, mal. Bellotto Canaletto 5

Monety Augusta III: sześć groszy gdańskich (powyżej z lewej), ort (powyżej z prawej), trojak (poniżej z lewej) i tymf (poniżej z prawej)

glądali się dramatycznym wydarzeniom.Za pruskie pieniądze rwano sejmy i po-zwalano by Polska stała się karczmązajezdną dla walczących armii.

Łupem najeźdźcy padły także men-nice saskie. Mennicę lipską król Prusoddał w dzierżawę Veitelowi Efraimowi.

Ten miał już doświadczeniew fałszerskim procederze,bo od 1753 roku w Szcze-cinie wybijał fałszywe mo-nety Augusta III. Teraz jed-nak do produkcji monetwykorzystał stemple zdobytew saskich mennicach. Fał-szerska spółka szybkozmniejszyła zawartość srebraw bitych monetach. Z jednejsrebrnej monety Augusta IIIpruscy fałszerze, po dodaniumiedzi, otrzymywali trzy dopięciu monet. W niektórychwypadkach fałszywka byłapieniądzem srebrnym tykoz nazwy. O skali psucia pie-niędzy świadczy najlepiejfakt, że z grzywny srebraAugust III bił osiem talarów,zaś Prusacy 14. Z czasemta liczba zwiększała się.W 1757 roku było to już19 talarów, w 1759 – 25talarów, a w 1761 – aż31,5 z jednej grzywny! Po-dobnie było z monetamizłotymi. Fryderyk II bił au-gustdory ale zamiast złota23,5-karatowego byłow nich tylko złoto 7-kara-towe.

Na nic się zdały saskieprotesty i fałszerska spółkapracowała pełną parą. Wozy

mniej srebra niż saskie odpowiedniki.Puszczono w obieg srebrne (a w zasa-dzie posrebrzane) tymfy, ośmiogro-szowe dwuzłotówki, szóstaki, trojaki,grosze oraz złote augustory.

Te podłe monety przeznaczone byłyjedynie do handlu z Polską. W Prusachbył zabronione. Puszczano je w obiegpłacąc nimi za towary, należność jednakprzyjmując wyłącznie w dawnej polskiejmonecie. W ten sposób wywożonoz Rzeczypospolitej dobry pieniądz i z zy-skiem przetapiano w Prusach.

Penetracja polskiego rynku pienięż-nego przybrała katastrofalne rozmiaryw czasie wojny siedmioletniej (1756 –1763). Niespodziewany atak FryderykaWielkiego na Saksonię zakończył siękapitulacją armii saskiej pod Priną. Au-gust III uciekł do Polski, a jego żołnierzetrafili do pruskiego wojska.Co gorsza, Fryderyk rozpo-czął okupację Saksonii,wzmacniając swój potencjałgospodarczy i militarny. Wy-

zysk ludności był olbrzymi.Podatki, kontry bucje, zwykłerabunki i dewastacje stałysię codziennością elektoratuprzez następne siedem lat.Prusacy niszczyli saskie ma-nufaktury, a wykwalifiko-wanych robotników wywo-zili do Prus. Rynek Saksonii,a wkrótce i Rzeczpospolitej,został zalany bezwartościo-wym pieniądzem. Polacytymczasem bezczynnie przy-

P R O J E K T D O F I N A N S O W A N y Z E ś R O D K ó W N A R O D O W E G O B A N K u P O L S K I E G O

Fryderyk Wielki, król pruski

Fałszywy ort bity przezFryderyka Wielkiego

Porównanie zawartości srebra w monetach polskich

Jana III Sobieskiego z monetami pruskimi

Fryderyka II bitymi dla Polski

Ilość czystego Ilość czystegoNazwa monety srebra w monecie srebra w monecie

(Jan III Sobieski) (Fryderyk II)Tymf 3,9 g 2,9 g Szóstak 1,3 g 1,0 g Trojak 0,7 g 0,5 g

W związku z fałszerską

działalnością króla Prus

ułożono następujący wierszyk:

Von ausse schön

Von innen schlimm

Von aussen Fridrich

Von innen Ephraim

[Na zewnątrz pięknyWewnątrz podłyNa zewnątrz FryderykWewnątrz Efraim]

6

Do Rzeczpospolitej napły-wała rzeka podłego pienią-dza, powodując inflację, ogo-łacając rynek pieniężny z do-brej monety i rujnując gos-podarkę. Korzyść na tych ma-chinacjach odniosła grupaspekulantów i przede wszyst-kim król Prus. Szacuje się, żefałszerski proceder przyniósłFryderykowi olbrzymi dochódw wysokości 25 mln talarów,czyli ok. 200 mln złp.

Napływ olbrzymiej ilościfałszywego i obcego pieniądza (au-

kupców i zwykłych spekulantów wwoziłydo Polski fałszerski urobek. W procederzerozprowadzania efraimek uczestniczylitakże rodzimi kupcy, Żydzi, a takżeczęść szlachty. Na dodatek do Polskispływał żołd pruskich żołnierzy stacjo-nujących nad polską granicą.

striackiego, francuskiego, pruskiego,rosyjskiego) doprowadził do monetar-nego chaosu. Trzeba było być nie lada

znawcą, by poruszać się w gąszczurodzajów i nominałów, odróż-niać oryginały od fałszywek.Straty ponosili wszyscy, jednaknajwiększe – ludność mniej za-

można. Kryzys był na tyle po-ważny, że sejm 1761 roku miał

być poświęcony problemom mo-netarnym. Niestety został onzerwany. Wówczas senat upo-ważnił podskarbich do upo-

rządkowania stosunków mone-tarnych. Podskarbi koronny Teodor

Wessel wydał szereg uniwersałów

P R O J E K T D O F I N A N S O W A N y Z E ś R O D K ó W N A R O D O W E G O B A N K u P O L S K I E G O

Uniwersał podskarbiego

Teodora Wessela z 1762 roku

w nakazujący zwiększenie

kontroli granicznej

Zaleciłem i przykazałem już kil-

kakrotnie wszystkim JPP. oficjalistom

celnym skarbu koronnego, na ko-

morach per provincias będącym,

aby jak największą mieli pilność

przejeżdżających różnej kondycji lu-

dzi, żeby więcej nowej zagranicznej,

pod jakimkolwiek stemplem, nie

wpuszczali monety [...] przykazuję

aby wszystkie wozy kupieckie, ży-

dowskie kolasy i juki, do kraju na-

szego wchodzące, na komorach

wiernie rewidowali i, jeżeli się u któ-

rego z kupców takowe pieniądze,

wyżej wymienione, utajone znalazły,

zaraz one do skarbu bez wszelkiego

miłosierdzia zabierali, pryncypała

zaś do najbliższego grodu odsyłali.

Siła nabywcza monety polskiej

za panowania Augusta III

Filiżanka limoniady 1 tymfFiliżanka czekolady 2 tymfyButelka szampana 1 czerwony złotyButelka wina francuskiego 2 tymfyButelka wina węgierskiego 8 tymfówButelka piwa angielskiego 4 tymfyĆwiartka pieczeni cielęcej 1 talar

Ceny w restauracji „Reduta Wyższego świata Warszawskiego”

przy ul. Piekarskiej 105 w Warszawie

Scena z wojny siedmioletniej, rys. Pat Nicolle, XX wiek

Fot.

Bri

dg

em

an

Art

Lib

rary

7

Dwa dukaty (z lewej) i dwa złote (z prawej)Augusta III

8

P R O J E K T D O F I N A N S O W A N y Z E ś R O D K ó W N A R O D O W E G O B A N K u P O L S K I E G O

P R O J E K T D O F I N A N S O W A N y Z E ś R O D K ó W N A R O D O W E G O B A N K u P O L S K I E G O

„Polski pieniądz przez wieki” jest przygotowywany przez zespół redakcyjny Magazynu Historycznego „Mówią wieki” przy współpracy z Narodowym Bankiem Polskim

konkurs dla czytelników

Zapraszamy do udziału w konkursie wiedzy numizmatycznej. Na dziesięć osób, które udzielą prawidłowych odpowiedzi, czekają nagrody książkowe.

Pytania konkursowe:1) Wyjaśnij, co to była spintria.

2) Wizerunek jakiej osoby widnieje na banknocie o nominale 100 marek polskich?

Odpowiedzi (z dopiskiem: konkurs „Polski pieniądz przez wieki” nr 7) prosimy nadsyłać do 15 listopada 2010 roku na adres: redakcja „Mówią wieki”, ul. Grzybowska 77, 00-844 warszawa.

Lista zwycięzców zostanie opublikowana na stronie internetowej www.mowiawieki.pl

padło jednak już nie Augustowi III leczjego następcy Stanisławowi AugustowiPoniatowskiemu.

Wojciech Kalwat

MoNeta Jako źródło w NauCZaNIu hIStorII

Przyjrzyj się tarczom herbowym na monetach Wettynów. Omów znaczenieposzczególnych elementów.

1. Co oznaczały litery LP umieszczone na monecie 6-o groszowejz 1706 toku?

2. Wyjaśnij powody dla których August III uruchomił produkcję menniczą polskiego pieniądza w Saksonii.

3. W jakim celu na monetach Augusta III umieszczono litery i napisyw języku polskim?

4. Scharakteryzuj politykę pieniężną Fryderyka II względem Rzeczypospolitej.

odpowiedzi umieścimy na naszej stronie internetowej www.mowiawieki.pl

zabraniających wwozu obcej monetyi wzmożonej kontroli na granicy. Szmug-lowany pieniądz miałbyć bezlitośnie kon-fiskowany. Poleciłtakże pobieraćcła i podatki wy-łącznie w dobrejmonecie lub zaodpowiednią dopła-tą w niepełnowartościo-wej. Działalność ta przy-niosła pełne efekty. uda-remniono parę prób prze-

mytu pieniędzy, ale wobec nieszczelnościgranic była to walka z wiatrakami.

Pokój w Hubertsbur-gu (1763) zakończył

wojnę siedmiolet-nią, a tym samymdziałalność fał-szywych mennic.

Jednak Fryderyk IInadal zalewał Rzecz-

pospolitą pruskim pie-niądzem. Zadanie upo-rządkowania polskiegorynku pieniężnego przy-

Stan monetarny kraju w 1761

[...] pod stemplem saskim dobrej

monety, która po groszach miedzia-

nych z chęcią była przyjęta od Pola-

ków, jako nie mających żadnej mo-

nety srebrnej, prócz starej wytartej

Jana Kazimierza i orlanek cesarskich

[monety cesarskie z cesarskim orłem]trochę, nacisnęło się w kraj polski

niezmierna moc białej monety ber-

linkami wrocławskimi i bąkami zwa-

nej.[...]mennica albowiem berlińska

i wrocławska nieustannie naślado-

wała mennicę saską; pod jakim tylko

stemplem bito stopy zlej w Berlinie

i Wrocławiu, a do Polski rozmaitymi

sposobami i drogami pchano. Gdy

zaś polska nie miała żadnej mennicy

i dla sejmów ustawicznie zrywanych

mieć nie mogła, a niedostatek mo-

nety starej cierpiała, nie tylko z ła-

twością, ale i z radością przyjmowała

wszelką monetę zagraniczną, by też

najpodlejszą.

J. Kitowicz, Pamiętniki

czyli Historia polska

Talar księcia saskiego Krystiana.Uwagę zwraca polska tytulatura

wybita na monecie