Hi÷n nay, Th∏i B◊nh lµ mÈt tÿnh c„ ngµnh ch®n nu´i lÓn ph∏ttri”n mπnh do ch›nh s∏ch mÎ cˆa vµ do ÆÍi sËng ng≠Íi d©nÆang Æ≠Óc n©ng cao. Tuy nhi™n, Æi“u nµy käo theo s˘ gia t®ngkhËi l≠Óng ch†t th∂i vÀt nu´i. Ph©n t›ch ˝ ki’n cÒa ng≠Íi d©nÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i ch®n nu´i cho th†y toµnbÈ c∏c ÆËi t≠Óng trong vÔng Æ“u lo læng tr≠Ìc nh˜ng t∏c ÆÈngx†u cÒa hoπt ÆÈng qu∂n l˝ ch†t th∂i. ß∆c bi÷t, h‰ sÓ rªngnh˜ng ∂nh h≠Îng x†u nµy sœ g©y hπi tÌi ch†t l≠Óng cuÈc sËng,s¯c khoŒ vµ c∏c hoπt ÆÈng kinh t’ cÒa h‰. ß” gi∂i quy’t Æ≠Ócv†n Æ“ tr™n, ng≠Íi d©n mong muËn mÈt sË gi∂i ph∏p ph∂i Æ≠Ócth˘c hi÷n nh≠ sˆ dÙng ch†t th∂i mÈt c∏ch hÓp l˝, ti’n hµnh traoÆÊi ph©n gi˜a hÈ thıa vµ thi’u ph©n, ∏p dÙng c∏c k‹ thuÀt t›chtr˜, xˆ l˝ ph©n, tÊ ch¯c c∏c kho∏ tÀp hu†n cho ng≠Íi d©n, didÍi ch®n nu´i ra kh·i vÔng d©n c≠ vµ gi∏m s∏t c∏c c¨ sÎ ch®nnu´i. Trong nghi™n c¯u nµy, chÛng t´i Æ∑ sˆ dÙng ph©n t›chth” ch’ qua ph≠¨ng ph∏p PACT nhªm t◊m ra mÈt sË c´ng cÙhµnh ÆÈng c„ th” Æ∏p ¯ng Æ≠Óc c∏c v†n Æ“ Æ∆t ra: x∏c Æfinhr‚ vai trfl cÒa tıng ÆËi t≠Óng, phËi hÓp vµ tÊ ch¯c gi˜a h‰, tri”nkhai c∏c h≠Ìng chÿ Æπo, c∏c ph∏p ch’ vµ quy Æfinh. CuËi cÔng,trao ÆÊi gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng cho th†y n’u th˘c hi÷n c∏c gi∂iph∏p kh´ng tËt sœ g©y ra mÈt sË hÀu qu∂. Gi∂i ph∏p ng≠Íi d©nÆ“ xu†t nhi“u nh†t v…n lµ læp Æ∆t Biogaz, di dÍi ch®n nu´i vµth˘c thi c∏c quy Æfinh. Tuy nhi™n, c∏c gi∂i ph∏p tr™n cÚng c„th” g©y t∏c ÆÈng ti™u c˘c Æ’n ch†t l≠Óng n≠Ìc vµ b◊nh di÷nchung cÒa x∑ hÈi.

NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©nÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝

nguÂn ch†t th∂i lÓn trongtÿnh Th∏i B◊nh

D. Pillot, J.F. Le Coq, Nguy‘n Thfi Hoa L˝, V. Porphyre

56

NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh

LÍi mÎ Æ«u

Ch›nh s∏ch mÎ cˆa vµ ÆÍi sËng cÒa ng≠Íi d©n Vi÷t Nam t®ng cao Æ∑ lµm thay ÆÊi c¨ b∂n th„i quen cÒa h‰. Nhuc«u v“ c∏c s∂n ph»m lµm tı thfit, Æ∆c bi÷t lµ thfit lÓn, t®ng vÌi tËc ÆÈ r†t nhanh (1). ß” Æ∏p ¯ng Æ≠Óc nhu c«u nµy,mÈt sË vÔng ch®n nu´i lÓn truy“n thËng nh≠ Th∏i b◊nh Æang cË gæng Æ«u t≠ ph∏t tri”n s∂n xu†t. Hi÷n nay, ch›nhs∏ch ph∏t tri”n s∂n xu†t chÒ y’u lµ th©m canh ch®n nu´i lÓn. N’u nh≠ ch›nh s∏ch ch®n nu´i nh†n mπnh Æ’n s˘ph∏t tri”n c∏c ƨn vfi s∂n xu†t th©m canh vÌi quy m´ lÌn th◊ hi÷n nay, n“n s∂n xu†t chÒ y’u d˘a tr™n hoπt ÆÈngcÒa c∏c gia trπi vÌi quy m´ nh·. C∏c hÈ ch®n nu´i ph©n t∏n Î khæp n¨i trong toµn tÿnh. Do Æ„, c„ th” n„i rªng, ÎÆ©y, gia Æ◊nh nµo cÚng ch®n nu´i lÓn.

Song song vÌi s˘ ph∏t tri”n ngµnh hµng lÓn, l≠Óng ch†t th∂i ch®n nu´i cÚng t®ng nhanh vµ bæt Æ«u g©y ´ nhi‘mc∏c khu v˘c xung quanh c¨ sÎ ch®n nu´i. V◊ vÀy, Æi“u nµy Æ∑ trÎ thµnh nÁi lo læng, Æ´i khi, g©y c®ng thºng ÆËivÌi ng≠Íi d©n n´ng th´n.

C∏c ch›nh s∏ch cÒa Nhµ n≠Ìc v“ n´ng nghi÷p vµ m´i tr≠Íng Æ∑ bæt Æ«u quan t©m Æ’n v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†tth∂i, ÆÂng thÍi ≠u ti™n ph∏t tri”n s∂n xu†t. Do Æ„, hai ch›nh s∏ch c¨ b∂n Æang Æ≠Óc tri”n khai lµ: nh©n rÈng h÷thËng Biogaz Æ” xˆ l˝ ch†t th∂i Î c†p n´ng hÈ; di dÍi c∏c c¨ sÎ ch®n nu´i ra vÔng tÀp trung, xa khu d©n c≠. M∆tkh∏c, chÛng t´i Æ∑ th˘c hi÷n mÈt ch≠¨ng tr◊nh nghi™n c¯u nhªm t◊m hi”u k‹ thuÀt li™n quan Æ’n c∏c th„i quen qu∂nl˝ ch†t th∂i cÒa ng≠Íi d©n (Ch≠¨ng 5), ch†t l≠Óng (Ch≠¨ng 7) vµ c∏c ph≠¨ng th¯c trao ÆÊi ch†t th∂i (Ch≠¨ng 10).M®c dÔ v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i lÓn Æang Æ≠Óc quan t©m vµ m∆c dÔ chÛng ta Æ∑ th˘c hi÷n nhi“u bi÷n ph∏p vµngµy cµng c„ th™m nhi“u ki’n th¯c k‹ thuÀt nh≠ng hi”u bi’t ch›nh x∏c cÒa chÛng ta v“ nhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©nÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i cfln r†t hπn ch’. Trong khi Æ„, qu∂n l˝ ch†t th∂i lµ mÈt v†n Æ“ ph¯c tπp, li™n quanÆ’n nhi“u ÆËi t≠Óng vµ m´i tr≠Íng: tµi s∂n chung cÒa chÛng ta. Nh≠ vÀy, gi∂i ph∏p cho th∏ch th¯c nµy ÆÂng ngh‹avÌi s˘ ph∏t tri”n cÒa h÷ thËng qu∂n l˝ ch†t th∂i, lµ k’t qu∂ t≠¨ng t∏c ph¯c hÓp gi˜a nhi“u ÆËi t≠Óng li™n quan vµr†t phÙ thuÈc vµo ˝ ki’n cÒa nh˜ng ÆËi t≠Óng nµy.

Do Æ„, chÛng ta c«n hi”u r‚ h¨n nhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n tr≠Ìc v†n Æ“ vµ c«n sˆ dÙng ph©n t›ch th” ch’ nhªmt◊m ra h≠Ìng hµnh ÆÈng (can thi÷p, nghi™n c¯u, ch›nh s∏ch,...) chi”u theo nguy÷n v‰ng cÒa c∏c ÆËi t≠Óng vµ nhªmbæt Æ«u mÈt s˘ thay ÆÊi chung hÓp l˝, Æ∏p ¯ng mÈt c∏ch hi÷u qu∂ nh˜ng th∏ch th¯c Æang Æ∆t ra.

V◊ vÀy, b∏o c∏o nµy c„ mÙc Æ›ch ph©n t›ch nhÀn th¯c cÒa c∏c ÆËi t≠Óng Æfia ph≠¨ng (con ng≠Íi, tÊ ch¯c vµ th”ch’) ÆËi vÌi v†n Æ“ ch†t th∂i lÓn. Ti’p Æ„, d˘a tr™n nhÀn th¯c nµy, k’t hÓp vÌi ph©n t›ch th” ch’, chÛng t´i t◊m rac∏c h≠Ìng hµnh ÆÈng vµ ti’n hµnh th∂o luÀn v“ c∏c h≠Ìng hµnh ÆÈng nµy.

Sau khi Æ∑ lµm r‚ c∏c thuÀt ng˜ vµ ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch, chÛng t´i sœ tr◊nh bµy nh˜ng ÆËi t≠Óng li™n quan Æ’nv†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i lÓn. Sau Æ„, chÛng t´i ph©n t›ch ˝ ki’n cÒa c∏c ÆËi t≠Óng tr≠Ìc v†n Æ“ Æ∆t ra vµ nh˜ng

gi∂i ph∏p h‰ Æ“ xu†t hi÷n nay.

Trong b≠Ìc ti’p theo, chÛng t´i tr◊nh bµy k’t qu∂ ph©nt›ch th” ch’ (ph≠¨ng ph∏p PACT) Æ” chÿ ra nh˜ng ÆËit≠Óng chÒ chËt, nh˜ng v†n Æ“ Æi”m vµ nh˜ng khu v˘cthËng nh†t nhªm th˘c hi÷n mÈt ti’n tr◊nh thay ÆÊi chung,gi∂i quy’t Æ≠Óc c∏c v†n Æ“ Æ∆t ra.

CuËi cÔng, bªng c∏ch d˘a tr™n c∏c k’t qu∂ cÒa cuÈch‰p tÊng k’t nghi™n c¯u th” ch’ vÌi s˘ tham gia cÒa c∏cÆËi t≠Óng Æfia ph≠¨ng, chÛng t´i sœ th∂o luÀn v“ lÓi ›ch,kh„ kh®n vµ hπn ch’ cÒa c∏c h≠Ìng hµnh ÆÈng ch›nhÆ∑ Æ≠Óc Æ“ xu†t.

57

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

Ph≠¨ng ph∏p nghi™n c¯u

Tr≠Ìc v†n Æ“ li™n quan Æ’n nhi“u ÆËi t≠Óng, tÌi tµi s∂nchung (qu∂n l˝ ch†t th∂i - m´i tr≠Íng) vµ c„ mÙc Æ›ch

x∏c Æfinh hµnh ÆÈng d˘a tr™n s˘ thËng nh†t cÒa c∏c ÆËit≠Óng, chÛng t´i ch‰n ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch th” ch’g‰i lµ PACT - Pro-Active Conciliation Tool (Khung 1) -Æ≠Óc rÛt ra tı ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch di s∂n (2, 3).

KKhhuunngg 11:: NNgguuyy™™nn ttææcc pphh©©nn tt››cchh ddii ss∂∂nn vvµµ pphh≠≠¨nngg pphh∏∏pp PPAACCTT

Ph©n t›ch di s∂n vıa lµ mÈt ph≠¨ng ph∏p, vıa lµ mÈt c´ng cÙ ph©n t›ch nh˜ng mËi quan h÷ cÒa cÒa ng≠Íid©n tr™n mÈt vÔng l∑nh thÊ. Ph≠¨ng ph∏p nµy cho phäp ph©n t›ch mÈt khu v˘c x∂y ra xung ÆÈt v“ qu∂n l˝ dis∂n chung, nhªm d…n Æ’n s˘ tho∂ hi÷p vµ qu∂n l˝ thËng nh†t di s∂n chung Æ„. NhÍ s˘ ¯ng dÙng v“ tin h‰c,ph≠¨ng ph∏p PACT giÛp t◊m ra gi∂i ph∏p thËng nh†t vµ ÆËi thoπi hÓp l˝ gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng li™n quan. Khi Ưng tr≠Ìc mÈt t◊nh huËng, mÁi ng≠Íi sœ hi”u theo mÈt c∏ch kh∏c nhau. Xin l†y v› dÙ mÈt dflng s´ng: mÈtsË ng≠Íi cho n„ lµ nguÂn n≠Ìc; mÈt sË ng≠Íi coi Æ©y lµ mÈt ph≠¨ng ti÷n giao th´ng vµ mÈt sË ng≠Íi kh∏c hi”udflng s´ng lµ mÈt h÷ sinh th∏i. T†t c∂ c∏c ÆËi t≠Óng, dÔ m¯c ÆÈ hµnh ÆÈng cÒa h‰ kh∏c nhau, Æ“u Æ≠a ra quy’tÆfinh tı nh˜ng g◊ h‰ hi”u v“ hoµn c∂nh th˘c t’, d˘a tr™n c∂m nhÀn ri™ng cÒa m◊nh. V“ c¨ b∂n, nh˜ng c∂m nhÀnnµy lµ gi∏n ti’p vµ phi’n di÷n, käo theo hi”u sai, quy’t Æfinh sai. Do Æ„, n„ th≠Íng lµ nguÂn gËc cÒa xung ÆÈt. Ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch th” ch’ PACT cho phäp lµm r‚ c∂m nhÀn cÒa tıng loπi ÆËi t≠Óng, hi”u Æ≠Óc nh˜ngc∂m nhÀn nµy t∏c ÆÈng nh≠ th’ nµo Æ’n hµnh ÆÈng vµ mËi t≠¨ng t∏c gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng. Ngoµi ra, ph≠¨ngph∏p PACT lµ c´ng cÙ x∏c Æfinh Æ≠Íng h≠Ìng hµnh ÆÈng vµ tri”n khai c∏c gi∂i ph∏p cho v†n Æ“ Æ∑ Æ∆t ra.

TThhuuÀÀtt nngg˜ ssˆ ddÙÙnnggHH÷÷ tthhËËnngg:: tÀp hÓp nh˜ng hµnh ÆÈng c„ t∏c ÆÈng tÌi t◊nh h◊nh ho∆c (vµ) tÌi quy’t Æfinh cÒa c∏c ÆËi t≠Óng. ßßËËii tt≠≠ÓÓnngg:: con ng≠Íi, th” ch’ ho∆c tÊ ch¯c g©y ∂nh h≠Îng tÌi h÷ thËng ho∆c bfi ∂nh h≠Îng bÎi h÷ thËngNNÈÈii hhµµmm:: s˘ lo læng vµ mong muËn c∂i thi÷n t◊nh h◊nh cÒa mÁi ÆËi t≠Óng. YY™™uu cc««uu:: thi÷n ˝ Æ≠Óc ch¯ng ki’n mÈt nÈi hµm nµo Æ„ Æ≠Óc c∂i thi÷n. ßß∏∏pp ¯nngg:: nh˜ng hµnh ÆÈng c„ t∏c ÆÈng t›ch c˘c Æ’n nÈi hµm nh†t Æfinh. ßß∏∏pp ¯nngg cc„„ ÆÆii““uu kkii÷÷nn:: Æ∏p ¯ng phÙ thuÈc vµo mÈt s˘ s˘ c∂i thi÷n nµo Æ„ ho∆c mÈt hµnh ÆÈng tr≠Ìc Æ„. LL‹‹nnhh vv˘cc hhµµnnhh ÆÆÈÈnngg:: tÀp hÓp nh˜ng hµnh ÆÈng nhªm c∂i thi÷n mÈt nÈi hµm ho∆c nhi“u nÈi hµm. KKhh∂∂ nn®®nngg hhµµnnhh ÆÆÈÈnngg hhii÷÷nn ttππii:: nh˜ng g◊ mµ ÆËi t≠Óng th˘c hi÷n trong nhi“u l‹nh v˘c hµnh ÆÈng. Kh∂ n®ng hµnh ÆÈng ch›nh Æ∏ng (kh∂ n®ng hµnh ÆÈng Æ≠Óc thıa nhÀn): nh˜ng g◊ mµ c∏c ÆËi t≠Óng nµy chorªng mÈt ÆËi t≠Óng kh∏c nµo Æ„ ph∂i ho∆c c„ th” th˘c hi÷n trong nhi“u l‹nh v˘c hµnh ÆÈng. ßßËËii tt≠≠ÓÓnngg cchhÒÒ cchhËËtt:: ÆËi t≠Óng c„ kh∂ n®ng c∂i thi÷n t◊nh h◊nh vµ Æ≠Óc c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c thıa nhÀn lµ ch›nhÆ∏ng th˘c hi÷n Æi“u Æ„.

58

NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh

ß” tri”n khai ph≠¨ng ph∏p nµy, chÛng t´i Æ∑ Æi“u trac∏c ÆËi t≠Óng c„ li™n quan vµ t◊m hi”u s˘ t∏c ÆÈng qualπi gi˜a h‰ trong s˘ ph∏t tri”n h÷ thËng qu∂n l˝ ch†t th∂ich®n nu´i tπi tÿnh Th∏i B◊nh. TÊng cÈng, chÛng t´i Æ∑th˘c hi÷n Æ≠Óc 94 cuÈc Æi“u tra, ph·ng v†n c∏c ÆËit≠Óng Î nhi“u c†p ÆÈ kh∏c nhau: c†p x∑ (trong 4 huy÷n:VÚ Th≠, Qu˙nh PhÙ, Th∏i Thu˛, ß´ng H≠ng), c†p tÿnhvµ c†p Nhµ n≠Ìc.

C∏c cuÈc ph·ng v†n Æ≠Óc th˘c hi÷n nhªm t◊m hi”u quanÆi”m cÒa ng≠Íi d©n vµ d˘a tr™n 4 Æi”m chÒ y’u sau: (1)Æ∆c Æi”m ho∏ t◊nh vµ c∏c ÆËi t≠Óng (2) d˘ Æo∏n hµnhÆÈng vµ mËi quan h÷ gi a c∏c ÆËi t≠Óng, (3) d˘ Æo∏n s˘ph∏t tri”n c„ th” vµ hÀu qu∂ cÒa n„ (4) Æ“ xu†t thay ÆÊicho t≠¨ng lai. ßËi vÌi ng≠Íi ch®n nu i, chÛng t i Æ∆t th™mra mÈt sË c©u h·i nhªm hi”u r‚ c∏c th„i quen qu∂n l ch†tth∂i ch®n nu i vµ nh˜ng kh„ kh®n h‰ g∆p ph∂i.

C∏c ÆËi t≠Óng

C∏c cuÈc ph·ng v†n cho phäp x∏c Æfinh Æ≠Óc tÀp hÓpc∏c ÆËi t≠Óng c„ mËi quan h÷ t≠¨ng t∏c trong qu∂n l˝ch†t th∂i ch®n nu´i lÓn tπi Th∏i B◊nh. Do Æ„, chÛng t´iÆ∑ x∏c Æfinh Æ≠Óc 3 loπi ÆËi t≠Óng: nh„m ÆËi t≠Óng bfi∂nh h≠Îng, nh„m ÆËi t≠Óng g©y ∂nh h≠Îng tr˘c ti’p tÌit◊nh h◊nh vµ nh„m ÆËi t≠Óng g©y ∂nh h≠Îng gi∏n ti’pÆ’n t◊nh h◊nh.

ßßËËii tt≠≠ÓÓnngg bbfifi ∂∂nnhh hh≠≠ÎÎnngg

Nh„m ÆËi t≠Óng bfi ∂nh h≠Îng lµ x∑ hÈi n„i chung, Æ∆cbi÷t lµ nh˜ng ng≠Íi kh´ng nu´i lÓn nh≠ng cÚng c„ c∂nh˜ng hÈ ch®n nu´i. ß©y lµ nh„m ÆËi t≠Óng ph∂i chfiu∂nh h≠Îng vµ c∏c nguy hπi do ch†t th∂i ch®n nu´i g©yra. H‰ kh´ng th” lµm g◊ Æ≠Óc Æ” ph∏t tri”n h÷ thËngho∆c ›t nh†t h‰ kh´ng c„ Æ∏p ¯ng c∂i thi÷n r‚ rµng.

ßßËËii tt≠≠ÓÓnngg gg©©yy ∂∂nnhh hh≠≠ÎÎnngg ttrr˘cc ttii’’pp ÆÆ’’nn tt◊◊nnhh hh◊◊nnhh

Nh„m ÆËi t≠Óng th¯ hai nµy lµ nh˜ng hÈ s∂n xu†t vµ sˆdÙng ch†t th∂i. H‰ lµ ng≠Íi nu´i lÓn (ng≠Íi s∂n xu†tph©n lÓn) vµ ng≠Íi trÂng tr‰t - ng≠Íi sˆ dÙng ph©n lÓncho c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t n´ng nghi÷p kh∏c.

Ng≠Íi nu´i lÓn Æ≠Óc chia lµm 4 loπi theo c∏c ti™uchu»n v“ c¨ c†u (quy m´ hÈ ch®n nu´i, sË lÓn nu´i) vµkh´ng gian (vfi tr› ch®n nu´i, ch®n nu´i trong khu v˘clµng x∑ hay ngoµi lµng x∑). C∏c ti™u chu»n nµy ∂nhh≠Îng tÌi ki’n cÒa h‰ tr≠Ìc v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†tth∂i. ß„ lµ: - HÈ ch®n nu´i lÌn ho∆c trang trπi vÌi h÷ thËng sˆ

dÙng ch†t th∂i k’t hÓp, dπng VAC, Æ“u c„ b”Biogaz ngoµi khu v˘c lµng x∑.

- HÈ ch®n nu´i b∏n c´ng nghi÷p gia trπi vµ c∏ctrang trπi trong khu v˘c d©n c≠, do thi’u di÷n t›chn™n nh◊n chung kh´ng læp Biogaz vµ chÿ nu´i lÓnho∆c th˘c hi÷n m´ h◊nh VAC nh≠ng kh´ng hoµnchÿnh.

- HÈ ch®n nu´i b∏n th©m canh gia trπi nªm ngoµilµng x∑.

- HÈ ch®n nu´i nh· n´ng hÈ nªm trong khu v˘ctrung t©m lµng x∑. ßËi vÌi nh˜ng hÈ nµy, ch®n nu´ilÓn kh´ng ph∂i lµ nguÂn thu nhÀp ch›nh (ch®n nu´it˘ phÙc vÙ ho∆c c„ hoπt ÆÈng kinh t’ kh∏c).

ßËi t≠Óng ti™u thÙ ph©n (ng≠Íi trÂng tr‰t vµ ng≠Íi nu´ic∏) c„ kh∂ n®ng g©y ∂nh h≠Îng tr˘c ti’p tÌi t◊nh h◊nhdo sˆ dÙng ch†t th∂i cho c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t n´ngnghi÷p cÒa m◊nh.

ßßËËii tt≠≠ÓÓnngg gg©©yy ∂∂nnhh hh≠≠ÎÎnngg ggii∏∏nn ttii’’pp ÆÆ’’nn tt◊◊nnhh hh◊◊nnhh

Ba loπi ÆËi t≠Óng g©y ∂nh h≠Îng gi∏n ti’p tÌi t◊nh h◊nhlµ c∏c ÆËi t≠Óng ch›nh trfi vµ hµnh ch›nh; ÆËi t≠Óng ch›nhtrfi - x∑ hÈi vµ ÆËi t≠Óng nghi™n c¯u vµ ph∏t tri”n.

Nh„m ÆËi t≠Óng ch›nh trfi vµ hµnh ch›nhBÈ m∏y hµnh ch›nh vµ ch›nh trfi cÒa tÿnh Th∏i B◊nh Æ≠Óccoi lµ mÈt nh„m ÆËi t≠Óng c„ kh∂ n®ng thay ÆÊi t◊nhh◊nh vµ tÀp hÓp c∏c hoπt ÆÈng li™n quan Æ’n qu∂n l˝ch†t th∂i cÒa c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c. H‰ lµ chÒ tfich UBNDtÿnh, chÒ tfich UBND huy÷n vµ c∏c chÒ tfich x∑.

MÁi mÈt ƨn vfi hµnh ch›nh Æ“u c„ c∏c Phflng banchuy™n tr∏ch v“ v†n Æ“ ch†t th∂i ch®n nu´i. Tr≠Ìc h’t,SÎ K’ hoπch tÿnh sœ ti’p nhÀn c∏c chÿ thfi cÒa BÈ N´ngnghi÷p vµ Ph∏t tri”n N´ng th´n vµ x∏c Æfinh mÙc Æ›ch,ph≠¨ng ti÷n Æ” th˘c hi÷n nh˜ng chÿ thfi nµy. Phflng K’Hoπch huy÷n ti’p tÙc th˘c hi÷n ch›nh s∏ch vµ Æfinhh≠Ìng cÒa tÿnh vÌi mÈt sË quy“n hπn ri™ng trong qu∏tr◊nh th˘c hi÷n c∏c chÿ thfi. Ngoµi ra, Phflng k’ hoπchcfln c„ ch¯c n®ng t≠ v†n k‹ thuÀt cho ng≠Íi d©n.

HÁ trÓ k‹ thuÀt cho ng≠Íi d©n lµ Æ∆c quy“n cÒa c∏cPhflng khuy’n n´ng, c„ Î c†p tÿnh vµ c†p huy÷n.Phflng khuy’n n´ng hoπt ÆÈng t∏ch bi÷t vÌi c∏c Phflngn´ng nghi÷p v“ m∆t hµnh ch›nh vµ c„ vai trfl phÊ bi’nk‹ thuÀt cho ng≠Íi n´ng d©n.

ô c†p x∑, HÓp t∏c x∑ hoπt ÆÈng nh≠ mÈt Phflng n´ngnghi÷p. M∆c dÔ, tham gia vµo HÓp t∏c x∑ kh´ng cflnbæt buÈc n˜a nh≠ng h«u h’t n´ng d©n Æ“u lµ thµnh vi™ncÒa tÊ ch¯c nµy, do vai trfl vµ tr∏ch nhi÷m cÒa n„. Th˘cvÀy, HÓp t∏c x∑ c„ vai trfl x∏c Æfinh c∏c mËc thÍi gianquan tr‰ng trong trÂng tr‰t (thÍi Æi”m gieo hπt, ch®ms„c c©y trÂng) vµ trong ch®n nu´i (chi’n dfich ti™m

59

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

phflng, ch˜a b÷nh k› sinh trÔng...); gi∏m s∏t h÷ thËngthu˚ lÓi vµ t≠Ìi ti™u ruÈng ÆÂng; lµ trung t©m mua c∏cgiËng vÀt nu´i, c©y trÂng, ph©n vµ thuËc thÛ y; tÊ ch¯cc∏c kho∏ tÀp hu†n cho ng≠Íi d©n.

ߨn vfi hµnh ch›nh cuËi cÔng li™n quan Æ’n v†n Æ“ qu∂nl˝ ch†t th∂i ch®n nu´i lµ Phflng m´i tr≠Íng. SÎ M´iTr≠Íng c†p tÿnh c„ tr∏ch nhi÷m gi∏m s∏t c∏c nguÂn ´nhi‘m vµ t◊m gi∂i ph∏p cho v†n Æ“ Æ∆t ra. ßËi vÌi ch®nnu´i, SÎ M´i tr≠Íng hoπt ÆÈng k’t hÓp chÒ y’u vÌiPhflng c´ng ngh÷, chuy™n v“ v†n Æ“ ph∏t tri”n Biogaz.ô c†p huy÷n, Phflng th≠¨ng mπi ti’p tÙc Æ∂m b∂o mËiquan h÷ nµy vµ ki™m lu´n ch¯c n®ng thÛc Æ»y ph∏t tri”nm´ h◊nh Biogaz.

CuËi cÔng, ÆËi t≠Óng y t’ c†p x∑ cÚng Æ≠Óc x’p vµonh„m ÆËi t≠Óng g©y ∂nh h≠Îng tÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†tth∂i. H‰ Æ≠Óc chia thµnh hai nh„m nh·: c∏c thÛ y vi™nch®m s„c s¯c khoŒ vÀt nu´i; b∏c s‹ ch®m s„c s¯c khoŒcho con ng≠Íi. ß©y cÚng lµ mÈt ƨn vfi y t’ c„ vai trflgiËng nh≠ trung t©m m´i tr≠Íng c†p x∑.

Nh„m ÆËi t≠Óng ch›nh trfi - x∑ hÈiô mÁi x∑, ng≠Íi d©n c„ th” tham gia vµo n®m tÊ ch¯cch›nh trfi - x∑ hÈi nh≠ sau: HÈi phÙ n˜, ßoµn thanhni™n, HÈi c˘u chi’n binh, HÈi n´ng d©n, HÈi ng≠Íi caotuÊi. V“ v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i, Æi“u tra cho th†y vµitrfl quan tr‰ng cÒa hai trong sË c∏c tÊ ch¯c nµy. ß„lµ HÈi n´ng d©n vµ HÈi phÙ n˜. Ngoµi vai trfl chungcÒa c∏c tÊ ch¯c k” tr™n, hai HÈi nµy cho ng≠Íi d©nvay vËn Æ” Æ«u t≠ vµ tÊ ch¯c c∏c kh„a tÀp hu†n k‹thuÀt n´ng nghi÷p.

Nh„m ÆËi t≠Óng nghi™n c¯u vµ ph∏t tri”nNh„m ÆËi t≠Óng cuËi cÔng, ›t Æ≠Óc c∏c ÆËi t≠Óng kh∏ck” Æ’n trong qu∏ tr◊nh ph·ng v†n c„ vai trfl vµ ∂nhh≠Îng kh´ng nh· Æ’n v†n Æ“ xˆ l˝ ch†t th∂i. H‰ lµ ÆÈingÚ c∏c nhµ nghi™n c¯u. ßËi vÌi tÿnh Th∏i B◊nh, hai ÆËit≠Óng ph∂i k” Æ’n lµ Vi÷n Ch®n Nu´i vµ tÊ ch¯c nghi™nc¯u CIRAD qua d˘ ∏n E3P.

ß” hi”u r‚ h¨n th˘c trπng ch®n nu´i cÒa tÿnh vµ Æ” x∏cminh mÈt sË th´ng tin, chÛng t´i xem xät c∂ Æ’n vai trflcÒa c∏c c∏n bÈ C´ng ty GiËng ch®n nu´i Th∏i B◊nh,tr≠Ìc Æ©y lµ mÈt HÓp t∏c x∑, nay Æ≠Óc cÊ ph«n. Th˘cvÀy, Æ©y lµ mÈt c´ng ty c„ mÈt sË trang trπi ch®n nu´ilÌn vµ Æ„ng vai trfl t≠ v†n k‹ thuÀt vµ giËng cho c∏c ƨnvfi ch®n nu´i kh∏c. Do Æ„, C´ng ty lµ ÆÈng l˘c cho vi÷cth˘c hi÷n c∏c k’ hoπch ph∏t tri”n ch®n nu´i cÒa tÿnh.

C∏c v†n Æ“ cÒa ch†t th∂i ch®n nu´i Æ∆t ranh˜ng th∏ch th¯c

ßËi vÌi nhi“u ÆËi t≠Óng, qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i baohµm mÈt tÀp hÓp c∏c v†n Æ“ trong Æ„ bËn v†n Æ“ ch›nhlµ: i) ch†t l≠Óng cuÈc sËng; ii) nguy c¨ m´i tr≠Íng; iii)nguy c¨ kinh t’; iv) nguy c¨ xung ÆÈt.

CChh††tt tthh∂∂ii cchh®®nn nnuu´ii,, nnhh©©nn ttËË llµµmm ggii∂∂mm cchh††tt ll≠≠ÓÓnnggccuuÈÈcc ssËËnngg

ô Th∏i B◊nh, gia Æ◊nh nµo cÚng nu´i lÓn. M¯c sËng t®ngl™n vµ lËi sËng thay ÆÊi lµm cho ng≠Íi d©n cµng ngµycµng Æfli h·i cao h¨n v“ Æi“u ki÷n cuÈc sËng.

ThÀt vÀy, t†t c∂ c∏c ÆËi t≠Óng ph·ng v†n Æ“u phµn nµnv“ nh˜ng nguy hπi do ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra. Tuynhi™n, r†t thÛ vfi khi Æ≠Óc bi’t nh˜ng ng≠Íi ph∂i chfiunh˜ng t∏c ÆÈng x†u nµy ch›nh lµ cha mã, con c∏i, vÓ(chÂng) cÒa ng≠Íi th˘c hi÷n hoπt ÆÈng ch®n nu´i.

G©y mÔiß«u ti™n, mÔi h´i cÒa ph©n g©y kh„ chfiu cho ng≠Íi d©n.Trong khu v˘c d©n c≠, c∏c hÈ ch®n nu´i ph∏t tri”nmπnh lµm ph∏t t∏n mÔi h´i ra khæp m‰i n¨i. MÈt chfiÆang sËng Î thµnh thfi cho bi’t: Khi t´i v“ th®m bË mãÎ n´ng th´n, t´i ph∂i Æ„ng cˆa nhµ Æ” tr∏nh mÔi h´i kh„chfiu ph∏t ra tı hÈ ch®n nu´i duy nh†t trong lµng Î ngayg«n nhµ bË mã t´i. MÔi h´i nµy sœ cµng nÂng n∆c h¨nvµo mÔa hà khi nhi÷t ÆÈ t®ng cao. VÀn chuy”n lÓn vµvÀn chuy”n ph©n g©y kh„ chfiu cho c∏c hÈ xung quanhv◊ hoπt ÆÈng nµy lµm ph∏t t∏n mÔi h´i nhi“u h¨n.

Khu v˘c d©n c≠ vµ lµng x∑ bfi nhi‘m b»nTi’p sau v†n Æ“ mÔi h´i, ng≠Íi d©n r†t muËn v÷ sinhlµng x∑ Æ≠Óc c∂i thi÷n. Ch†t th∂i lÓn ph∏t t∏n g«n nh≠khæp n¨i do c∏c hÈ nªm trong khu v˘c gi˜a lµng vÀnchuy”n ph©n ra ÆÂng ho∆c sang c∏c hÈ kh∏c. H¨nn˜a, lÓn con Æ≠Óc th∂ t˘ do ngoµi Æ≠Íng ho∆c g«n khuv˘c d©n c≠ cÚng lµ mÈt nguy™n nh©n g©y ´ nhi‘m.Ngoµi ra, mÈt bÈ phÀn kh´ng nh· nh˜ng ng≠Íi ch®nnu´i th∂i ph©n ra c∏c dflng ch∂y vµ h÷ thËng m≠¨ngm∏ng khi’n n≠Ìc s´ng vµ n≠Ìc ao kh´ng th” sˆ dÙngÆ≠Óc cho c∏c hoπt ÆÈng th≠Íng ngµy n˜a (rˆa rau, vogπo, v÷ sinh,...).

C´n trÔng ph∏t tri”nNg≠Íi d©n Æ≠Óc ph·ng v†n Æ“u quan t©m Æ’n Æi“u ki÷ncuÈc sËng cÒa m◊nh vµ l™n ∏n s˘ ph∏t tri”n cÒa c∏c loπic´n trÔng do ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra. Do Æ∆c Æi”mlµ mÈt n≠Ìc c„ kh› hÀu b∏n nhi÷t ÆÌi »m vµ do ch†t th∂ilÓn bfi ph∏t t∏n khæp lµng n™n c´n trÔng ph∏t tri”n r†tnhanh. MÈt ng≠Íi d©n cho bi’t: C´n trÔng trong r∑nh

60

NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh

n≠Ìc mµ Î Æ„ ng≠Íi ta ÆÊ ph©n xuËng, vµo c∂ trong nhµvµ ÆËt c∏c con t´i khi’n ban Æ™m, b‰n nh· kh´ng th”nµo ngÒ Æ≠Óc.

CChh††tt tthh∂∂ii gg©©yy nngguuyy cc¨ cchhoo cc∏∏cc hhooππtt ÆÆÈÈnngg kkiinnhh tt’’

Ng≠Íi d©n nh†n mπnh rªng l≠Óng ch†t th∂i qu∏ nhi“uvµ vi÷c qu∂n l˝ n„ hi÷n nay g©y n™n mÈt sË nguy c¨ ÆËivÌi c∏c hoπt ÆÈng kinh t’.

Nguy c¨ cÒa vi÷c sˆ dÙng qu∏ nhi“u ph©n cho s∂nxu†t n´ng nghi÷pTheo kinh nghi÷m, ng≠Íi d©n bi’t rªng n’u b„n qu∏nhi“u ph©n sœ g©y hπi cho c©y trÂng (c©y ch’t, hoa hoÃh·ng vµ kh´ng b∏n Æ≠Óc, lÛa d‘ bfi c∏c loπi b÷nh vµ sinhvÀt k› sinh t†n c´ng). H‰ cfln hi”u rªng n’u sˆ dÙng qu∏nhi“u ph©n cho ao sœ lµm c∏ ch’t vµ lµm b∑o hoµ l≠ÓngÆÈc tË trong m´i tr≠Íng ao (kh´ng n„i r‚), g©y nhi‘mao do c∏c m«m b÷nh ch¯a trong ch†t th∂i.

V÷ sinh ch®n nu´i vµ nguy c¨ ph∏t b÷nh Î lÓn Ng≠Íi d©n sÓ rªng n’u qu∂n l˝ ch†t th∂i trong c∏c c¨sÎ ch®n nu´i kh´ng tËt sœ lµm ph∏t sinh c∏c loπi b÷nhÎ lÓn. VÚ Ti’n (huy÷n VÚ Th≠) lµ mÈt trong nh˜ng x∑c„ nhi“u lÓn mæc c∏c b÷nh Æ≠Íng h´ h†p. Ph«n lÌn sËng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n cho rªng qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®nnu´i kh´ng tËt ch›nh lµ nguy™n nh©n g©y hi÷n t≠Óngnµy. C∏c thÛ y vi™n cho bi’t tπi nh˜ng x∑ ch®n nu´i ph∏ttri”n, c∏c loπi b÷nh k˝ sinh trÔng ph∏t tri”n r‚ r÷t do v†nÆ“ v÷ sinh ch®n nu´i. Ng≠Íi ch®n nu´i kh´ng cho rªngloπi b÷nh nµy c„ th” lµm vÀt nu´i ch’t mµ h‰ sÓ b÷nhtÀt hπn ch’ s˘ ph∏t tri”n cÒa vÀt nu´i vµ do Æ„, ∂nhh≠Îng Æ’n hi÷u qu∂ ch®n nu´i.

Ånh h≠Îng cÒa dfich cÛm gia c«m tÌi nhÀn th¯c cÒang≠Íi d©n vµ nguy c¨ th≠¨ng mπiTh∏i B◊nh Æ∑ lµ mÈt trong nh˜ng tÿnh bfi dfich cÛm giac«m hoµnh hµnh mπnh nh†t vµ g©y ra nh˜ng hÀu qu∂n∆ng n“ ÆËi vÌi ng≠Íi ch®n nu´i; Æi“u nµy c„ ∂nh h≠Îngr†t lÌn tÌi nhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n v“ v†n Æ“ qu∂n l˝ch†t th∂i ch®n nu´i. Ng≠Íi d©n r†t lo læng b÷nh dfich nµysœ ph∏t tri”n rÈng. MÈt m∆t, h‰ sÓ sœ xu†t hi÷n mÈt loπib÷nh l˝ tr™n lÓn nguy hi”m t≠¨ng t˘ nh≠ dfich cÛm giac«m. M∆t kh∏c, nh˜ng ng≠Íi næm Æ≠Óc th´ng tin nhi“uh¨n th◊ lo læng lÓn truy“n b÷nh sang ng≠Íi. C∂i thi÷n v÷sinh lµng x∑ cho phäp tr∏nh Æ≠Óc nh˜ng v†n Æ“ nµy.Tuy nhi™n, c∏c nhµ l∑nh Æπo sÓ rªng sœ kh´ng th” xu†tkh»u thfit lÓn ra thfi tr≠Íng ngoµi n’u t◊nh h◊nh kh´ng thayÆÊi. ßi“u nµy g©y ∂nh h≠Îng x†u tÌi s˘ ph∏t tri”n kinht’ cÒa tÿnh.

Qu∂n l˝ ch†t th∂i l·ng kh´ng tËt k◊m h∑m s˘ ph∏ttri”n cÒa c∏c hoπt ÆÈng kinh t’ cÒa c∏c hÈ l©n cÀnCh†t th∂i l·ng vµ n≠Ìc rˆa chuÂng ch∂y sang c∏c hÈl©n cÀn g©y hπi cho hoπt ÆÈng kinh t’ cÒa c∏c hÈ nµy. ChÛng ta cÔng xem xät tr≠Íng hÓp cÒa hai hÈ ch®nnu´i g«n k“ nhau: mÈt hÈ ch®n nu´i lÌn vıa mÎ rÈngqui m´ ch®n nu´i vµ mÈt hÈ ch®n nu´i kh∏c nh· h¨n.Khi hÈ ch®n nu´i lÌn th∂i mÈt l≠Óng lÌn ph©n l·ng vµoao cÒa m◊nh, nªm g«n ao nu´i c∏ cÒa hÈ ch®n nu´i nh·th◊ hÈ nµy th≠Íng phµn nµn: Tı khi ng≠Íi hµng x„mmÎ rÈng ch®n nu´i, c¯ mÁi l«n th∂ c∏ giËng, t´i lπi th†yc∏ ch’t sau vµi ngµy.

CChh††tt tthh∂∂ii cchh®®nn nnuu´ii,, nngguuyy cc¨ ÆÆËËii vvÌÌii ss¯cc kkhhooŒŒccÈÈnngg ÆÆÂÂnngg

Ng≠Íi d©n cho rªng s¯c khoŒ cÈng ÆÂng c„ vfi tr› trungt©m ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i lÓn.

Ch†t th∂i vµ nÁi lo b÷nh tÀtTheo ng≠Íi d©n, ch†t th∂i ch®n nu´i lµ mÈt s∂n ph»mch¯a c∏c m«m b÷nh, †u trÔng k› sinh vµ c´n trÔng. H‰sÓ rªng ch†t th∂i ch®n nu´i sœ lµm l©y nhi‘m c∏c loπib÷nh sang ng≠Íi, Æ∆c bi÷t lµ b÷nh v“ da vµ mæt. C∏cc¨ sÎ y t’ cho bi’t ch®n nu´i cµng ph∏t tri”n th◊ hai loπib÷nh nµy xu†t hi÷n cµng nhi“u. Con ng≠Íi c„ th” bfi l©yb÷nh tı nhi“u c∏ch kh∏c nhau: ti’p xÛc tr˘c ti’p vÌiph©n; lÈi qua ruÈng c„ ræc ph©n; b¨i trong ao ho∆c s´ngc„ ch†t th∂i ÆÊ xuËng; h›t ph∂i mÔi h´i ch®n nu´i g©yb÷nh h´ h†p ho∆c b÷nh m∑n t›nh.

Ngoµi nh˜ng b÷nh ph∏t tri÷u ch¯ng ngay, ng≠Íi d©n lolæng mæc c∏c loπi b÷nh Ò do m´i tr≠Íng xuËng c†p, lµmt®ng nguy c¨ ung th≠ vµ gi∂m tuÊi th‰ cÒa con ng≠Íi.MÈt c∏n bÈ x∑ thuÈc huy÷n Qu˙nh PhÙ Æ≠a ra lÍi ph∏tbi”u v“ s¯c khoŒ t≠¨ng lai cÒa cÈng ÆÂng thÀt th∂m hπi:Tr≠Ìc Æ©y, con ng≠Íi sËng Æ’n tÀn 80 tuÊi, nh≠ng b©ygiÍ, ng≠Íi ta chÿ sËng Æ≠Óc Æ’n tuÊi 65. ßi“u Æ„ chæcchæn do m´i tr≠Íng Æang bfi xuËng c†p vµ do ch†t th∂ikh´ng Æ≠Óc xˆ l˝.

Ch†t l≠Óng n≠ÌcTr™n 100 cuÈc Æi“u tra, chÿ duy nh†t mÈt c∏n bÈ huy÷nvµ mÈt c∏n bÈ nghi™n c¯u Æ“ cÀp Æ’n v†n Æ“ th»m th†unitrat trong c∏c lÌp n≠Ìc gi’ng. SÎ N´ng Nghi÷p chorªng l≠Óng nit¨ b„n cho c©y d≠ thıa sœ cfln lπi trong c©ytrÂng mµ kh´ng Æi vµo c∏c lÌp n≠Ìc. V› dÙ, mÈt ng≠Íich®n nu´i huy÷n Th∏i Thu˛ n„i: V◊ nguÂn n≠Ìc chÛngt´i sˆ dÙng hµng ngµy lµ n≠Ìc gi’ng, n’u nh≠ ch†t th∂ich®n nu´i c„ ch∂y ra s´ng th◊ chÛng t´i cÚng chºng g∆pph∂i v†n Æ“ g◊.

61

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

CChh††tt tthh∂∂ii llÓÓnn,, nngguuÂÂnn ggËËcc gg©©yy xxuunngg ÆÆÈÈtt

CuËi cÔng, ng≠Íi d©n cho bi’t qu∂n l˝ ch†t th∂i kh´ngtËt sœ g©y b†t hoµ trong x∑ hÈi. Nhi“u tr≠Íng hÓp m©uthu…n Æ∑ x∂y ra: xung ÆÈt gi˜a ng≠Íi ch®n nu´i vµ h‰hµng anh ta, xung ÆÈt gi˜a ng≠Íi d©n vµ ng≠Íi ch®nnu´i, gi˜a hÈ ch®n nu´i nµy c„ ch®n nu´i g©y ∂nhh≠Îng x†u tÌi hoπt ÆÈng s∂n xu†t thÒy s∂n (´ nhi‘mao), n´ng nghi÷p (b∑o hoµ l≠Óng ch†t th∂i l·ng t·ng Ɔtlµm c©y bfi ngÈ ÆÈc) ho∆c ch®n nu´i (b÷nh tÀt ph∏t tri”n)cÒa mÈt hÈ l©n cÀn kh∏c.

CChh††tt tthh∂∂ii cchh®®nn nnuu´ii llÓÓnn cchhÿÿ llµµ mmÈÈtt kkhh››aa ccππnnhh ccÒÒaavv††nn ÆÆ““ cchhuunngg

CuËi cÔng, m∆c dÔ c∏c ÆËi t≠Óng cho rªng ch†t th∂ich®n nu´i lÓn lµ nguÂn gËc g©y mÈt sË nguy c¨ nh≠ngh‰ Æ“u nh†n mπnh lµ v†n Æ“ cfln rÈng h¨n nhi“u vµch†t th∂i ch®n nu´i lÓn chÿ lµ mÈt ph«n cÒa v†n Æ“ Æ„.C∏c ÆËi t≠Óng gæn v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´ilÓn vµo mÈt v†n Æ“ rÈng h¨n: v†n Æ“ nhi‘m. Qu∂n l˝ch†t th∂i tËt lµ ch≠a ÆÒ Æ” Æ∂m b∂o c∏c Æi“u ki÷n cuÈcsËng, s¯c khoŒ vµ c∏c hoπt ÆÈng kinh t’. Do Æ„, qu∂nl˝ ch†t th∂i kh´ng ph∂i lÛc nµo cÚng Æ≠Óc ≠u ti™n vµ n’uchÛng ta muËn t◊nh h◊nh chung trÎ n™n tËt h¨n th◊ c«nph∂i quan t©m tÌi v†n Æ“ tÊng th” ch¯ kh´ng chÿ dınglπi Î nh©n tË g©y ∂nh h≠Îng.

Do Æ„, ng≠Íi d©n cho rªng qu∂n l˝ ch†t th∂i lÓn ph∂igæn li“n vÌi vi÷c qu∂n l˝ c∏c loπi ´ nhi‘m kh∏c: ´nhi‘m ho∏ ch†t do sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c, ´ nhi‘mdo hoπt ÆÈng ch®n nu´i kh∏c vµ ´ nhi‘m do ch†t th∂isinh hoπt.

Ph©n ho∏ h‰cNg≠Íi d©n th≠Íng l…n lÈn gi˜a ´ nhi‘m do ch†t th∂ich®n nu´i vµ c∏c nguy c¨ do sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c.Do Æ„, mÈt sË ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n cho rªng ch†t th∂ic„ m¯c ÆÈ nguy hi”m nh≠ thuËc trı s©u. MÈt ng≠Íi d©nhuy÷n VÚ Th≠ cho bi’t: Khi cho ph©n ra ruÈng, ch†tth∂i cÚng giËng nh≠ thuËc trı s©u. Theo mÈt c¨ sÎ y t’,n„ c„ th” g©y c∏c b÷nh v“ da. T†t c∂ c∏c s∂n ph»mnµy lµm ph∏t sinh nh˜ng v†n Æ“ giËng nhau.

Quan Æi”m Æ∆c bi÷t v“ c∏c nguy c¨ ´ nhi‘m ho∏ h‰cnµy c„ nhi“u nguy™n nh©n kh∏c nhau. MÈt m∆t, ng≠Íid©n sÓ sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c do nh˜ng di ch¯ng cÒach†t ÆÈc mµu da cam qu©n ÆÈi M¸ Æ” lπi, do Ɔt bfi ´nhi‘m ch†t ßioxin vµ do nh˜ng hÀu qu∂ cÒa ch†t ÆÈcmµu da cam tÌi s¯c khoŒ cÒa con ng≠Íi (4). M∆t kh∏c,ng≠Íi d©n r†t nhπy c∂m vÌi nguy c¨ th˘c ph»m. Hi÷nnay, b∏o ch› Vi÷t Nam Æang Æ“ cÀp r†t nhi“u Æ’n c∏cth„i quen nguy hi”m trong sˆ dÙng ph©n h„a h‰c vµthuËc trı s©u Æang bfi c†m. T«n sË vµ li“u l≠Óng sˆ dÙngv≠Ót qu∏ m¯c chu»n cho phäp. L≠Óng thuËc trı s©u d≠thıa v…n cfln tÂn d≠ trong th˘c ph»m (5).

NguÂn ch†t th∂i ch®n nu´i kh∏c: vfit, tr©u, bflNh˜ng ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n lu´n nh†n mπnh ∂nhh≠Îng x†u cÒa ch†t th∂i tÌi ch†t l≠Óng cuÈc sËng (nh†tlµ mÔi h´i kh„ chfiu) vµ v÷ sinh c∏c dflng ch∂y. Tuynhi™n, h‰ kh´ng cho rªng ng≠Íi ch®n nu´i lÓn lµ ÆËit≠Óng duy nh†t ph∂i chfiu tr∏ch nhi÷m tr≠Ìc t◊nh h◊nhhi÷n nay. M∆c dÔ sË l≠Óng Ƶn tr©u, bfl cfln ›t nh≠ng Æ∑g©y ra mÈt sË t∏c ÆÈng x†u do qu∂n l˝ ch†t th∂i ch≠ahÓp l˝. ßµn vfit g©y ∂nh h≠Îng tr˘c ti’p h¨n tÌi ch†tl≠Óng n≠Ìc b“ m∆t v◊ ng≠Íi d©n th≠Íng th∂ vfit tr™n s´ngho∆c k™nh rπch. T†t c∂ nh˜ng Æi“u tr™n, nh◊n chung,Æ“u g©y phi“n cho con ng≠Íi. Khi n„i v“ v†n Æ“ v÷ sinh,s¯c khoŒ,... ng≠Íi ta cÚng Æ“ cÀp Æ’n ti’ng ÆÈng lÓng©y ra mÁi khi cho chÛng ®n vµ mÈt sË ph≠¨ng di÷nphi“n ph¯c kh∏c cÒa ch®n nu´i.

Ph≠¨ng th¯c ti™u dÔng thay ÆÊi vµ r∏c th∂i sinhhoπtßËi vÌi c©u h·i n™n ≠u ti™n gi∂i quy’t v†n Æ“ nµotr≠Ìc?, c„ tÌi 3/4 ÆËi t≠Óng Æ≠Óc ph·ng v†n tr∂ lÍi n™nc∂i thi÷n v÷ sinh lµng x∑ bªng c∏ch gi∂i quy’t v†n Æ“ch†t th∂i ch®n nu´i nh≠ng tr≠Ìc h’t c«n quan t©m Æ’nr∏c th∂i sinh hoπt: tÛi ny-l´ng vµ mÈt sË r∏c th∂i ti™udÔng Æang lµ mÈt v†n Æ“ mÌi. N’u nh≠ ng≠Íi ch®n nu´iÆ∑ bi’t tÀn dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i cho trÂng tr‰t vµao c∏ th◊ hi÷n nay, kh´ng mÈt ai bi’t n™n lµm g◊ vÌi ch†tth∂i v´ c¨. C∏c chi’n dfich thu l≠Óm vµ ti™u hu˚ nh˜ngs∂n ph»m nµy cfln ch≠a Æ≠Óc x∏c ch¯ng vµ ch≠a hi÷uqu∂ trong t†t c∂ c∏c x∑. Tuy nhi™n, ÆËi vÌi s¯c khoŒ,HH◊◊nnhh11:: Ch®n th∂ vfit tr™n k™nh, rπch.

62

NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh

ng≠Íi d©n cho rªng ch†t th∂i ch®n nu´i g©y nguy c¨ caonh†t: R∏c th∂i sinh hoπt kh´ng nguy hi”m bªng ch†tth∂i ch®n nu´i v◊ n„ kh´ng thu hÛt c∏c loπi c´n trÔng l©ytruy“n b÷nh.

Do Æ„, Æi“u tra v“ ch†t th∂i ch®n nu´i Æ∑ cho phäp sæpx’p theo trÀt t˘ c∏c v†n Æ“ c«n ph∂i gi∂i quy’t, tu˙ theom¯c ÆÈ quan t©m cÒa ng≠Íi d©n nh≠ sau (H◊nh 1):

C∏c h≠Ìng gi∂i ph∏p d˘ ki’n vµ nh˜ng v†nÆ“ mÌi

Tr≠Ìc nh˜ng v†n Æ“ tr™n, ng≠Íi d©n Æ∑ Æ“ xu†t nhi“ugi∂i ph∏p khi chÛng t´i ph·ng v†n. Nh≠ Æ∑ nh†n mπnhÎ ph«n tr™n, Æ©y kh´ng ph∂i lµ nh˜ng gi∂i ph∏p chÿdµnh ri™ng cho ch†t th∂i lÓn mµ cho toµn bÈ v†n Æ“qu∂n l˝ ´ nhi‘m vµ duy tr◊ ch†t l≠Óng cuÈc sËng.

Ch≠¨ng nµy sœ tr◊nh bµy nh˜ng gi∂i ph∏p ch›nh, nh˜ngkh„ kh®n th≠Íng g∆p vµ sœ g∆p. Nh˜ng kh„ kh®n nµysœ cho phäp chÛng ta x∏c Æfinh Æ≠Óc mÈt sË v†n Æ“ mÌili™n quan Æ’n qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i ch®n nu´i.

SS˘ tthhaamm ggiiaa ccÒÒaa tt††tt cc∂∂ cc∏∏cc ÆÆËËii tt≠≠ÓÓnngg vvµµoo mmÈÈtt vv††nnÆÆ““ cchhuunngg

Tr≠Ìc h’t, Æi“u tra cho th†y c∏c loπi ÆËi t≠Óng kh´nghi”u nhau. Th˘c vÀy, ÆÈi ngÚ l∑nh Æπo cho rªng qu∂nl˝ ch†t th∂i kh´ng hÓp l˝ lµ do ng≠Íi ch®n nu´i cfln thi’uhi”u bi’t v“ c∏c nguy c¨. Ng≠Óc lπi, ng≠Íi d©n vµ ng≠Íich®n nu´i lπi cho rªng ÆÈi ngÚ c∏n bÈ thi’u n®ng ÆÈngvµ s∏ng tπo do kh´ng th¯c Æ≠Óc t◊nh h◊nh. MÈt chfi nu´ilÓn n„i: C∏c nhµ b∏o c«n ph∂i Æ’n tÀn c∏c lµng x∑ Æ”mi™u t∂ Æi“u ki÷n cuÈc sËng cÒa chÛng t´i, Æ” bi’t Æ≠ÓcmÔi h´i x´ng l™n kh„ chfiu nh≠ th’ nµo,...Khi c∏n bÈch›nh quy“n næm Æ≠Óc t◊nh h◊nh, h‰ sœ Æ≠a ra c∏c bi÷nph∏p c∂i thi÷n.

ßi“u tra cho th†y c∏c tÊ ch¯c cfln ›t phËi hÓp vÌi nhau.ßËi t≠Óng lµ ng≠Íi d©n vµ ng≠Íi ch®n nu´i th≠Íngkh´ng bi’t ph∂i Æ’n g∆p ai Æ” Æ≠Óc t≠ v†n, Æ≠Óc cungc†p th´ng tin vµ tham kh∂o c∏c gi∂i ph∏p. M‰i ng≠Íid©n Æ“u c„ t≠Îng cho v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i nh≠ng

c∏n bÈ Î c†p cao h¨n ch≠a x∏c Æfinh r‚ rµng vai trfl cÒatıng ÆËi t≠Óng trong vi÷c qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ ›t tÊ ch¯cc∏c chi’n dfich vÀn ÆÈng. Do Æ„, Æi“u nµy lµm hπn ch’tr∏ch nhi÷m li™n quan cÒa c∏c ÆËi t≠Óng ÆËi vÌi vi÷cth˘c hi÷n c∏c gi∂i ph∏p.

V◊ vÀy, ng≠Íi d©n th≠Íng tı chËi th˘c hi÷n c∏c ˝ t≠ÎngcÒa m◊nh n’u c∏c t≠Îng nµy kh´ng Æ≠Óc c†p tr™n ÒnghÈ. C∏c ƨn vfi hµnh ch›nh kh´ng muËn giao vi÷c qu∂nl˝ ch†t th∂i cho mÈt ÆËi t≠Óng Æ∆c bi÷t nµo. H‰ muËntrao ÆÊi nhi“u h¨n nhªm bi’t Æ≠Óc c∏c ÆËi t≠Óng kh∏clµm g◊, nhªm x∏c Æfinh Æ≠Óc nhu c«u, tr∏nh hµnh ÆÈngr≠Ím rµ vµ th˘c hi÷n mÈt sË bi÷n ph∏p mÌi. MÈt sË x∑Æ∑ c„ s˘ phËi hÓp li™n ngµnh gi˜a c∏c ƨn vfi y t’, thÛy, HÈi n´ng d©n, HÈi phÙ n˜ vµ c∏c HÓp t∏c x∑. Tuynhi™n, do thi’u ∂nh h≠Îng, ›t kinh ph› vµ do ki™m nhi“unhi÷m vÙ, c∏c ÆËi t≠Óng kh´ng Æ∂m b∂o Æ≠Óc vai trfllinh hoπt cÒa tıng tÊ ch¯c nµy. Theo bÈ phÀn nghi™nc¯u vµ c∏n bÈ tÿnh, c∏c ƨn vfi k” tr™n ph∂i Æ≠Óc thµnhlÀp trong tıng huy÷n nhªm Æ∂m b∂o th˘c hi÷n c∏cch›nh s∏ch cÒa ch›nh phÒ vµ t◊m hi”u nh˜ng kh„ kh®ncÒa ng≠Íi ch®n nu´i vµ cÒa tıng x∑.

Nh≠ vÀy, qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i lÓn lµ mÈt v†n Æ“th” ch’ (quy Æfinh, chÿ thfi) vµ tÊ ch¯c (x∏c Æfinh vai trflcÒa c∏c ÆËi t≠Óng vµ s˘ phËi hÓp trong hµnh ÆÈng).

SSˆ ddÙÙnngg cchh††tt tthh∂∂ii cchh®®nn nnuu´ii hhÓÓpp ll

Sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i mÈt c∏ch hÓp l˝ lµ gi∂iph∏p mµ c∏c ÆËi t≠Óng th≠Íng Æ“ cÀp Æ’n. MÙc Æ›chnhªm t®ng c≠Íng tÀn dÙng ph©n cho c∏c hoπt ÆÈngs∂n xu†t n´ng nghi÷p kh∏c. Tuy nhi™n, gi∂i ph∏p nµyÆang g∆p ph∂i r†t nhi“u kh„ kh®n vµ Æ∆t ra mÈt sË v†nÆ“ mÌi.

Gi∂i ph∏p ›t phÊ bi’n ÆËi vÌi ng≠Íi s∂n xu†tTı l©u, ch†t th∂i ch®n nu´i Æ∑ Æ≠Óc sˆ dÙng cho trÂngtr‰t vµ nu´i c∏. M∆c dÔ Æi“u nµy cho phäp gi∂i quy’tÆ≠Óc mÈt ph«n v†n Æ“ ´ nhi‘m nh≠ng ng≠Íi s∂n xu†tg∆p ph∂i r†t nhi“u kh„ kh®n. VÀn chuy”n ph©n ra ÆÂnglµ mÈt c´ng vi÷c v†t v∂, tËn thÍi gian vµ nh©n c´ng.Hi÷n nay, kh´ng mÈt hÈ nµo Ò ph©n theo ÆÛng ngh‹a,t¯c lµ tπo ra mÈt s∂n ph»m kh´, kh´ng mÔi vµ khËil≠Óng gi∂m nhi“u so vÌi ban Æ«u. Nh◊n chung, ng≠Íi tath≠Íng vÀn chuy”n ph©n bªng bªng xe Æπp gæn gi∏ thÂÎ hai b™n.

H¨n n˜a, tr≠Ìc Æ©y, ng≠Íi n´ng d©n c„ th„i quen b„nph©n chuÂng cho lÛa vµ hi÷n nay, di÷n t›ch lÛa chi’mtÌi 2/3 tÊng di÷n t›ch canh t∏c. Tuy nhi™n, ng≠Íi d©nÆang d«n b· trÂng lÛa Æ” tÀp trung vµo c∏c hoπt ÆÈngkinh t’ kh∏c Æem lπi thu nhÀp cao h¨n (ch®n nu´i, trÂng

HH◊◊nnhh 22:: Th¯ t˘ ≠u ti™n theo ˝ ki’n cÒa ng≠Íi d©n

CChhii

““uu ≠≠

uu ttii™™

nn 1234

Qu∂n l˝ thuËc trı s©u vµ ph©n h„a h‰cThu gom r∏c th∂i sinh hoπtQu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i lÓnQu∂n l˝ ch†t th∂i tı c∏c hoπt ÆÈng ch®n nu´i kh∏c

63

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

tr‰t kh∏c, hoπt ÆÈng phi n´ng nghi÷p). Ng≠Íi trÂng tr‰tth›ch sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c h¨n v◊ vi÷c b„n ph©n ÆÏv†t v∂ vµ kh´ng qu∏ Ææt. Do Æ„, nh˜ng hÈ chuy™n ch®nnu´i ho∆c chuy™n c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t kh∏c th≠Íngngıng b„n ph©n h˜u c¨ cho lÛa, Æ∆c bi÷t ÆËi vÌi ruÈngc„ vfi tr› xa n¨i Î.

Trong nu´i trÂng thu˚ s∂n, kh´ng ph∂i lÛc nµo ch†t th∂ich®n nu´i cÚng Æ≠Óc Æ∏nh gi∏ cao. Ng≠Íi ta cho rªngph©n lÓn lµm ∂nh h≠Îng tÌi ch†t l≠Óng c∏ th≠¨ng ph»mvµ lµm l©y nhi‘m c∏c loπi b÷nh. M∆t kh∏c, tÿnh Æangkhuy’n kh›ch ng≠Íi nu´i c∏ t®ng n®ng su†t ch®n nu´i.ßi“u nµy khi’n nhi“u hÈ ngıng sˆ dÙng ph©n h˜u c¨thay v◊ c∏c loπi th¯c ®n c´ng nghi÷p. Tuy nhi™n, bÈphÀn hµnh ch›nh, c∏c ÆËi t≠Óng ch›nh trfi vµ c∏n bÈnghi™n c¯u cho rªng sˆ dÙng ch†t th∂i mÈt c∏ch hÓp l˝vµ h÷ thËng c„ th” lµm hπn ch’ Æ≠Óc mÈt ph«n c∏c v†nÆ“ ch†t th∂i ch®n nu´i g©y ra. Ch›nh s∏ch ph∏t tri”nn´ng nghi÷p ≠u ti™n ph∏t tri”n ch®n nu´i lÓn nh≠ng mÈtsË l∑nh Æπo muËn ch®n nu´i lÓn ph∂i k’t hÓp vÌi trÂngtr‰t vµ nu´i trÂng thu˚ s∂n. M´ h◊nh s∂n xu†t Æang Æ≠Óckhuy’n kh›ch nh†t lµ h÷ thËng k’t hÓp VAC (6) vÌi mÙcÆ›ch hπn ch’ l≠Óng ch†t th∂i d≠ thıa.

ßi“u ki÷n Æ” sˆ dÙng ch†t th∂i hÓp l˝N’u muËn t®ng l≠Óng ch†t th∂i sˆ dÙng cho trÂng tr‰tvµ ao c∏ b†t ch†p nh˜ng kh„ kh®n cÒa ng≠Íi ch®nnu´i, c«n ph∂i c„ s˘ khuy’n kh›ch mπnh mœ tı ph›ac∏n bÈ ch›nh quy“n. ßËi vÌi n´ng nghi÷p, c∏c HÓp t∏cx∑ Æang ≠u ti™n sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c vµ trÎ thµnhtrung t©m mua b∏n ph©n ho∏ h‰c. Do Æ„, Æi“u nµy lµmn∂y sinh m©u thu…n v“ lÓi ›ch gi˜a vi÷c khuy’n kh›chsˆ dÙng ph©n h˜u c¨ vµ vi÷c b∏n ph©n v´ c¨. T≠¨ngt˘ nh≠ vÀy, ch›nh quy“n tÿnh khuy’n kh›ch ng≠Íi nu´ic∏ sˆ dÙng th¯c ®n c´ng nghi÷p. Tuy nhi™n, Æi“u nµykh´ng lµm thay ÆÊi Æ≠Óc quan Æi”m cÒa ng≠Íi d©n ÆËivÌi v†n Æ“ sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i lµm th¯c ®ncho c∏.

H¨n n˜a, ngoµi vi÷c ng≠Íi d©n kh´ng quan t©m tÌiph©n h˜u c¨, ng≠Íi sˆ dÙng cfln thi’u ki’n th¯c sˆ dÙngch†t th∂i cho n´ng nghi÷p. Th˘c vÀy, ng≠Íi ta b„n ph©nh˜u c¨ chÒ y’u d˘a tr™n kinh nghi÷m tı l©u. K’t qu∂Æi“u tra cho th†y s˘ Æa dπng trong tÀp qu∏n b„n ph©ncÒa ng≠Íi n´ng d©n, nh†t lµ li“u l≠Óng ph©n b„n. ßËivÌi h÷ thËng k’t hÓp (ch®n nu´i, ruÈng, v≠Ín), ÆËi t≠ÓngÆ≠Óc ph·ng v†n dÔ lµ ng≠Íi s∂n xu†t hay lµ mÈt ÆËit≠Óng nµo Æ„, Æ“u kh´ng th” Æ≠a ra Æ≠Óc con sË ch›nhx∏c v“ l≠Óng ch†t th∂i c«n thi’t cho v≠Ín vµ cho ao. DoÆ„, h‰ kh´ng th” t›nh sË Æ«u lÓn c«n thi’t phÔ hÓp chotıng ki”u s∂n xu†t vµ di÷n t›ch m∆t ao. S˘ thi’u hi”ubi’t nµy g©y ra mÈt sË hÀu qu∂ Æ∏ng ti’c vµ g©y kh„kh®n ÆËi vÌi vi÷c sˆ dÙng ch†t th∂i cho c∏c hoπt ÆÈng

s∂n xu†t n´ng nghi÷p. ChÛng t´i xin Æ≠a ra v› dÙ cÒamÈt hÈ ch®n nu´i k’t hÓp: hÈ nµy Æ∑ ph∏t tri”n quy m´ch®n nu´i lÓn nh≠ng lπi kh´ng bi’t c©n ÆËi di÷n t›ch m∆tao Æ” c„ th” ti™u thÙ h’t l≠Óng ch†t th∂i lÓn t®ng th™m.V◊ vÀy, hÀu qu∂ lµ ao cÒa hÈ Æ„ bfi phÔ d≠Ïng vµ kh´ngth” nu´i c∏ Æ≠Óc.

CuËi cÔng, gi∂i ph∏p sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i chon´ng nghi÷p vµ ao c∏ lµm n∂y sinh mÈt sË v†n Æ“ mÌi:(1) v†n Æ“ th” ch’ (chÿ thfi vµ s˘ l˘a ch‰n gi˜a ch›nhs∏ch th©m canh ch®n nu´i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng), (2)v†n Æ“ ki’n th¯c vµ nghi™n c¯u: ki’n th¯c v“ ch†tl≠Óng ch†t th∂i sˆ dÙng cho n´ng nghi÷p, ki’n th¯c v“qu∂n l˝ c∏c luÂng chu chuy”n ch†t h˜u c¨ trong n´nghÈ (li“u l≠Óng b„n ph©n hÓp l˝, c©n ÆËi quy m´ cÒatıng thµnh ph«n s∂n xu†t nhªm ph∏t huy gi∏ trfi cÒac∏c luÂng chu chuy”n ch†t h˜u c¨ trong h÷ thËng s∂nxu†t k’t hÓp).

TTrraaoo ÆÆÊÊii cchh††tt tthh∂∂ii

Theo c∏c ÆËi t≠Óng ph·ng v†n, s¯c ti™u thÙ ch†t th∂itrong n´ng hÈ kh´ng ÆÒ Æ” c„ th” sˆ dÙng h’t l≠Óngch†t th∂i mµ ch›nh hÈ Æ„ th∂i ra. Th˘c vÀy, quy m´ ch®nnu´i ngµy cµng ph∏t tri”n trong khu v˘c d©n c≠ vµ ng≠Íid©n kh´ng cfln Ɔt Æ” mÎ rÈng ao ho∆c v≠Ín. M∆t kh∏c,ch®n nu´i lÓn Æang c„ xu h≠Ìng chuy™n m´n ho∏ vµc∏c hÈ d«n l¨ lµ mÈt sË thµnh ph«n s∂n xu†t kh∏c. ßi“utra cho th†y ng≠Íi d©n gi∂m di÷n t›ch v≠Ín Æ” mÎ rÈngchuÂng nu´i vµ Æ” x©y nhµ. Nh≠ vÀy, di÷n t›ch Ɔt c„kh∂ n®ng h†p thÙ ch†t th∂i bfi gi∂m Æi Æ∏ng k”. MÈt sËng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n cho rªng trao ÆÊi ch†t th∂i c„ th”lµ mÈt gi∂i ph∏p. Tuy nhi™n, th˘c hi÷n gi∂i ph∏p nµy sœg∆p ph∂i mÈt sË kh„ kh®n vµ Æ∆t ra nh˜ng th∏ch th¯cmÌi: t∏c ÆÈng tı kh©u vÀn chuy”n ph©n; s˘ phËi hÓptrong trao ÆÊi ph©n; s˘ thıa nhÀn ch†t th∂i lµ mÈt nguÂntµi nguy™n.

Gi∂i ph∏p kh„ th˘c hi÷n: v†n Æ“ vÀn chuy”n ph©nTrao ÆÊi ph©n g∆p kh„ kh®n trong vÀn chuy”n vµ g©yra mÈt sË t∏c ÆÈng x†u tÌi ch†t l≠Óng cuÈc sËng. ß©ykh´ng ph∂i lµ mÈt gi∂i ph∏p toµn di÷n v◊ ng≠Íi ta chÿc„ th” vÀn chuy”n Æ≠Óc ph©n kh´; ch≠a c„ tr≠Íng hÓpnµo vÀn chuy”n ph©n l·ng vµ n≠Ìc rˆa chuÂng. DoÆ„, chÛng t´i xin Æ≠a ra v› dÙ cÒa mÈt chÒ tfich x∑: ngnµy Æ∑ quy’t Æfinh hπn ch’ vÀn chuy”n ch†t th∂i trongx∑ m◊nh Æ” b∂o Æ∂m s˘ trong sπch cÒa kh´ng kh›.Bi÷n ph∏p nµy c„ t∏c ÆÈng t›ch c˘c Æ’n ch†t l≠ÓngcuÈc sËng cÒa ng≠Íi d©n nh≠ng bfi c∏c ÆËi t≠Óng ÒnghÈ trao ÆÊi ph©n ph™ ph∏n. Theo h‰, trao ÆÊi ph©n c„th” hπn ch’ c∏c nguy c¨ ´ nhi‘m n≠Ìc vµ c∏c nguyc¨ nµy ph∂i Æ≠Óc ≠u ti™n tr≠Ìc ch†t l≠Óng m´i tr≠ÍngsËng cÒa d©n lµng.

64

NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh

Nh≠ vÀy, gi∂i ph∏p nµy Æ∆t ra v†n Æ“ xˆ l˝ ch†t th∂i(tr≠Ìc khi Æem trao ÆÊi) vµ th˘c hi÷n c∏c quy tæc vÀnchuy”n ph©n.

Thi’u th´ng tin vµ thi’u s˘ phËi hÓp trao ÆÊi Khi ng≠Íi trÂng tr‰t vµ ng≠Íi nu´i c∏ t◊m ph©n, h‰ bi’tph©n c„ Î Æ©u vµ lµm nh≠ th’ nµo Æ” l†y Æ≠Óc ph©n.Nh≠ vÀy, s˘ trao ÆÊi vµ thfi tr≠Íng ph©n, m∆c dÔ cfln r†thπn ch’, nh≠ng Æ∑ tÂn tπi. Tuy nhi™n, Æi“u tra cho th†y,Î mÈt sË x∑, ng≠Íi mua ph©n vµ ng≠Íi b∏n ph©n v…nkh´ng g∆p Æ≠Óc nhau. S˘ xu†t hi÷n cÒa mÈt ng≠Íi Æi“uphËi sœ lµm hoπt ÆÈng trao ÆÊi ch†t th∂i di‘n ra d‘ dµngh¨n. Ng≠Íi nµy sœ x∏c Æfinh nh˜ng hÈ thıa vµ nh˜nghÈ thi’u ch†t h˜u c¨.

Tr™n quy m´ c†p x∑, c∏c HÓp t∏c x∑ Æ∑ Æ∂m b∂o vaitrfl lµ trung t©m cung c†p c∏c loπi ph©n ho∏ h‰c. V◊ th’,c∏c HÓp t∏c x∑ hoµn toµn c„ th” Æ„ng vai trfl cÒa mÈtng≠Íi Æi“u phËi ph©n h˜u c¨. C∏c chÒ tfich x∑ vµ HÈin´ng d©n cÚng c„ kh∂ n®ng th˘c hi÷n Æ≠Óc ch¯c n®ngnµy v◊ h‰ r†t hi”u bi’t v“ t◊nh h◊nh s∂n xu†t cÒa c∏cn´ng hÈ. Do Æ„, h‰ c„ th” giÛp ng≠Íi s∂n xu†t vµ ng≠Íiti™u thÙ ph©n g∆p nhau.

Tuy nhi™n, c∏n bÈ ch›nh quy“n vµ c∏c ƨn vfi c†p x∑ kh„c„ th” Æ∂m b∂o vai trfl Æi“u phËi hoπt ÆÈng trao ÆÊiph©n tr™n quy m´ c†p huy÷n vµ tÿnh. V◊ vÀy, trongtr≠Íng hÓp nµy, c«n thµnh lÀp mÈt ban li™n ngµnh baogÂm c∏c ÆËi t≠Óng c†p huy÷n (Phflng k’ hoπch n´ngnghi÷p, Phflng m´i tr≠Íng) vµ c∏c ÆËi t≠Óng c†p x∑(HÓp t∏c x∑, chÒ tfich x∑) Æ” chÿ Æπo mπng l≠Ìi trao ÆÊich†t th∂i tr™n phπm vi rÈng h¨n.

Ngoµi h≠Ìng ph∏t tri”n h÷ thËng trao ÆÊi, th≠¨ng mπich†t th∂i ch®n nu´i gi˜a c∏c hÈ thıa vµ thi’u ph©n,ng≠Íi d©n cho rªng b∏n l≠Óng ph©n thıa cho mÈt c´ng

ty t≠ nh©n chuy™n ch’ bi’n ph©n lÓn thµnh ph©n Ò lµr†t kh∂ quan. ≥ t≠Îng nµy c„ vŒ r†t Æ∏ng quan t©mnh≠ng kh´ng mÈt ai xem xät c∏c h◊nh th¯c phËi hÓpgi˜a ng≠Íi ch®n nu´i vµ c∏c c´ng ty t≠ nh©n, cÚng nh≠kh´ng bi’t ph∂i tÊ ch¯c h÷ thËng thu gom ch†t th∂i nh≠th’ nµo.

Tuy nhi™n, gi∂i ph∏p nµy Æ∆t ra v†n Æ“ hi”u bi’t (ch†tl≠Óng ph©n nh≠ th’ nµo Æ” c„ th” Æem xˆ l˝ vµ b∏n,nghi™n c¯u c´ng ngh÷) vµ v†n Æ“ tÊ ch¯c, th´ng tin (x∏cÆfinh hÈ thıa ph©n, tÊ ch¯c vµ phËi hÓp trao ÆÊi,...).

TThh˘cc hhii÷÷nn cc∏∏cc kk‹‹ tthhuuÀÀtt xxˆ ll vvµµ tt››cchh ttrr˜ cchh††tt tthh∂∂ii..

Sˆ dÙng ch†t th∂i lµm ph©n b„n vµ lµm th¯c ®n cho c∏lµ r†t tËt. Tuy nhi™n, vÀn chuy”n vµ trao ÆÊi ph©n r†t v†tv∂ vµ kh„ th˘c hi÷n. Do Æ„, t†t c∂ c∏c ÆËi t≠Óng thËngnh†t rªng x©y d˘ng mÈt h÷ thËng xˆ l˝ ch†t th∂i lµ Æi“ur†t l˝ t≠Îng. Nhi“u ng≠Íi Æang h◊nh dung vµ chÍ ÆÓi mÈtk‹ thuÀt di÷u k◊ giËng nh≠ hÈp Æen, cho phäp l‰c toµnbÈ c∏c y’u tË nhi‘m cÒa ph©n vµ chÿ th∂i ra n≠Ìc. MÈtsË kh∏c muËn s∂n ph»m sau khi xˆ l˝ ph∂i gi∂i quy’tÆ≠Óc nh˜ng mËi quan t©m ch›nh cÒa h‰, t¯c lµ, s∂nph»m ph∂i b∂o Æ∂m kh´ng mÔi h´i vµ v÷ sinh (loπi b·h’t c∏c m«m b÷nh, tr¯ng vµ †u trÔng k› sinh). MÈt sËgi∂i ph∏p Æ∏ng l≠u ˝ lµ sˆ dÙng CaCO3 trong hË ch¯avµ cho c∏c s∂n ph»m khˆ mÔi vµo ph©n. Nh≠ng tr≠Ìch’t, hi÷n nay, c∏n bÈ huy÷n vµ tÿnh Æang khuy’n kh›chx©y d˘ng b” Biogaz v◊ h÷ thËng nµy kh´ng chÿ c„ kh∂n®ng xˆ l˝ ch†t th∂i mµ cfln tπo ra kh› gaz phÙc vÙ chogia Æ◊nh.

Ng≠Óc lπi, gi∂m nit¨ kh´ng Æ≠Óc coi lµ mÈt ti™u ch› ≠uti™n. ≥ ki’n cÒa mÈt c∏n bÈ thuÈc SÎ m´i tr≠Íng d≠ÌiÆ©y Æπi di÷n cho quan Æi”m cÒa c∏c ƨn vfi hµnh ch›nhvµ ch›nh trfi: Nit¨, phËtpho, kali kh´ng g©y nguy hi”mn™n chÛng t´i ph∂i ≠u ti™n cho c∏c v†n Æ“ kh∏c.

Kh„ kh®n vµ hπn ch’ cÒa s˘ ph∏t tri”n h÷ thËng xˆl˝ Biogaz Læp Æ∆t b” Biogaz lµ mÈt Æi“u kh„ kh®n ÆËi vÌi ng≠Íich®n nu i. Kh„ kh®n th¯ nh†t lµ thi’u Ɔt: ng≠Íi ch®nnu i trong khu v˘c lµng x∑ Æ∑ tÀn dÙng mÈt c∏ch tËi Æaph«n di÷n t›ch Ɔt Î Æ” x©y nhµ ho∆c x©y d˘ng chuÂngtrπi. H¨n n˜a, mÈt sË hÈ Æang mÎ rÈng s∂n xu†t muËnsˆ dÙng vËn Æ” ph∏t tri”n c∏c hoπt ÆÈng kinh t’. H‰ chobi’t, hi÷n tπi, h‰ ≠u ti™n Æ«u t≠ x©y d˘ng chuÂng nu i vµnh†t lµ mua giËng. Do Æ„, h‰ kh´ng cfln kinh ph› Æ” læpÆ∆t h÷ thËng xˆ l . ß©y lµ kh„ kh®n thi’u kh∂ n®ng Æ«ut≠ khi’n ng≠Íi ch®n nu i kh´ng th” trang bfi Biogaz Æ≠Óc.Chÿ duy nh†t nh˜ng hÈ ch®n nu i lÌn c„ ÆÒ s¯c x©yBiogaz. MÈt ng≠Íi d©n n„i: C„ r†t nhi“u cˆa ti’p cÀnvËn Î ng©n hµng. Do Æ„, v†n Æ“ vay ti“n trÎ n™n qu∏ kh„HH◊◊nnhh 33:: B” Biogaz tπi mÈt trang trπi lÓn.

65

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

kh®n n™n chÛng t i th›ch vay ti“n cÒa bπn bà vµ gia Æ◊nhh¨n. Tuy nhi™n, hi÷n nay, ai cÚng Æ«u t≠ cho ch®n nu in™n h‰ kh´ng cfln ti“n cho chÛng t i vay n˜a. MÈt ng≠Íikh∏c cho bi’t : S¯c khoŒ cÒa t i vµ cÒa c∏c con t i Æangg∆p nguy hi”m, t†t nhi™n, n’u c„ th” læp Æ∆t h÷ thËngBiogaz, t i sœ lµm ngay nh≠ng hi÷n tπi ph∂i mÎ rÈng ch®nnu i Æ” t®ng thu nhÀp cfln nh˜ng v†n Æ“ kh∏c sœ xemsau. M∆c dÔ, c∏c ph≠¨ng ti÷n sˆ dÙng cfln hπn ch’, c∏ctÊ ch¯c tuy™n truy“n lu´n khuy’n kh›ch h÷ thËng Biogaz,khi’n n„ trÎ n™n r†t quen thuÈc vÌi ng≠Íi d©n. Nhi“ung≠Íi ch®n nu i muËn x©y Biogaz ngay khi c„ th”.

H¨n n˜a, b” Biogaz c„ th” do c∏c k‹ thuÀt vi™n cÒaPhflng m´i tr≠Íng huy÷n ho∆c do c∏c thµnh ph«n t˘ dox©y d˘ng. Tuy nhi™n, Æi“u tra cho th†y h÷ thËng nµyhoπt ÆÈng g∆p nhi“u trÙc tr∆c. MÈt x∑ Æi“u tra c„ 10 b”Biogaz th◊ chÿ c„ 3 b” hoπt ÆÈng tËt. Nguy™n nh©n doc∏c nh©n vi™n k‹ thuÀt thi’u ki’n th¯c (k›ch cÏ cÒa b”ch¯a kh´ng hÓp l˝, kh´ng c„ van Æi“u hoµ ∏p su†t, doÆ„ g©y nÊ h÷ thËng, b” n¯t,...) ho∆c do ng≠Íi d©n kh´ngbi’t sˆ dÙng. V› dÙ, mÈt ng≠Íi lµm ngh“ gi’t mÊ chorªng c„ th” tËng toµn bÈ ch†t th∂i gi’t mÊ vµo b” ch¯a.

TÊ ch¯c h÷ thËng qu∂n l˝ ch†t th∂i: h÷ thËng ch¯ach†t th∂i chungNgoµi h÷ thËng xˆ l˝, ng≠Íi d©n muËn læp Æ∆t th™m h÷thËng t›ch tr˜ ch†t th∂i. Nh≠ng theo ph«n lÌn ÆËi t≠Óngph·ng v†n, vÀt li÷u x©y h÷ thËng th≠Íng Ææt vµ ph∂i m†tnhi“u di÷n t›ch. Do Æ„, nhi“u ng≠Íi mong muËn th˘chi÷n mÈt h÷ thËng ch¯a ph©n chung. Kh´ng ph∂i lÛcnµo ng≠Íi d©n cÚng sˆ dÙng ch†t th∂i ræn cho trÂng tr‰t.Vµo thÍi Æi”m kh´ng c«n ph©n, ng≠Íi d©n ÆÊ ph©n vµohË ch¯a chung nµy. Tuy nhi™n, hË ch¯a ph©n chung sœg©y ra mÈt v†n Æ“ mÌi: khi ph©n Æ∑ trÎ thµnh tµi s∂nchung, ng≠Íi ta sÓ ph©n sœ kh´ng Æ≠Óc ph©n chia mÈtc∏ch hÓp l˝ gi˜a nh˜ng ng≠Íi s∂n xu†t. M∆t kh∏c, ng≠Íid©n Æang g∆p kh„ kh®n ÆËi vÌi qu∂n l˝ ch†t th∂i l·ng:qu∏ n∆ng, kh„ vÀn chuy”n, qu∏ nhi“u Æ” c„ th” t›ch tr˜.X©y d˘ng mÈt h÷ thËng m≠¨ng m∏ng chung cho phäphπn ch’ vi÷c th∂i ph©n tr˘c ti’p ra ngoµi m´i tr≠Íng. H÷thËng m≠¨ng m∏ng nµy sœ d…n ch†t th∂i ra kh·i khuv˘c d©n c≠ vµ ÆÊ vµo mÈt ao lÌn ho∆c s´ng quanh lµng.Ng≠Óc lπi, c∏c c∏n bÈ nghi™n c¯u cho rªng sˆ dÙngnguÂn ph©n nµy cho trÂng tr‰t v…n tËt h¨n so vÌi ki’nth∂i ph©n ra c∏c dflng ch∂y.

Nh≠ vÀy, gi∂i ph∏p xˆ l˝ vµ t›ch tr˜ ch†t th∂i Æ∆t ra bath∏ch th¯c: v†n Æ“ nghi™n c¯u (nghi™n c¯u k‹ thuÀtnhªm t◊m ra ph≠¨ng ph∏p k‹ thuÀt ti™n ti’n vµ phÔ hÓp),v†n Æ“ th´ng tin vµ tÀp hu†n (tuy™n truy“n th´ng tinnhªm qu∂n l˝ tËt h¨n c∏c h÷ thËng xˆ l˝ ch†t th∂i nh†tlµ Biogaz) vµ v†n Æ“ tÊ ch¯c (nhªm qu∂n l˝ tÀp th” vi÷ct›ch tr˜ vµ xˆ l˝ ch†t th∂i).

TTÀÀpp hhuu††nn cchhoo nngg≠≠ÍÍii dd©©nn

Theo ki’n cÒa ng≠Íi d©n, kh„ kh®n trong qu∂n l˝ ch†tth∂i lµ do thi’u hi”u bi’t. C∏n bÈ ch›nh quy“n cho rªngn’u ng≠Íi s∂n xu†t bi’t Æ≠Óc c∏c nguy c¨ vµ hÀu qu∂tı c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t cÒa m◊nh th◊ h‰ sœ qu∂n l˝ch†t th∂i tËt h¨n. V“ ph«n ng≠Íi s∂n xu†t, h‰ y™u c«uÆ≠Óc tÀp hu†n Æ” gi∂m thi”u hÀu qu∂ s∂n xu†t tÌi m´itr≠Íng. ßËi vÌi c∏c nh©n vi™n k‹ thuÀt, h‰ muËn c„ th™mnhi“u th´ng tin Æ” Æ≠a ra nh˜ng lÍi khuy™n bÊ ›ch chong≠Íi d©n. MÈt c∏n bÈ Phflng khuy’n n´ng huy÷n n„i:ChÛng t´i kh´ng th” t≠ v†n cho ng≠Íi d©n v“ vi÷c b„nph©n h˜u c¨ cho lÛa, bÎi v◊, chÛng r´i kh´ng c„ th´ngtin v“ nhu c«u cÒa c©y trÂng vµ ch†t l≠Óng ph©nchuÂng. ß´i khi, th´ng tin do c∏c phflng, ban cung c†pr†t ch›nh x∏c vµ c„ th” Æ∏ng cÀy. Nh≠ng mÈt sË d˜ li÷ukh´ng cfln hÓp l˝ n˜a v◊ Æ≠Óc l†y tı c∏c cuËn s∏ch Æ∑r†t cÚ ho∆c tı th˘c ti‘n thËng k™ tr™n c∏c x∑. MÈt chÒtfich x∑ cho bi’t: ChÛng t´i h·i ng≠Íi n´ng d©n l≠Óngph©n chuÂng h‰ sˆ dÙng rÂi lÀp ra con sË trung b◊nh.Tı Æ„, chÛng t´i Æ≠a ra c∏c khuy’n c∏o. MÈt sË ÆËit≠Óng lµ ng≠Íi n´ng d©n vµ c∏n bÈ Æfia ph≠¨ng cho rªnghi÷n nay cfln thi’u m∂ng Ƶo tπo v“ c∏ch læp Æ∆t h÷thËng xˆ l˝ ch†t th∂i.

Tr™n quy m´ c†p x∑, ng≠Íi s∂n xu†t Æ∑ Æ≠Óc tÀp hu†n.Nh◊n chung, c∏c ƨn vfi y t’ chfiu tr∏ch nhi÷m tÀp hu†nc∏c chi’n dfich v÷ sinh, trong Æ„, Æ“ cÀp Æ’n t∏c ÆÈngcÒa ch†t th∂i ch®n nu´i. HÈi n´ng d©n, HÈi phÙ n˜ vµc∏c HÓp t∏c x∑ mÍi k‹ thuÀt vi™n tı Phflng khuy’n n´ng,m´i tr≠Íng ho∆c n´ng nghi÷p cÒa huy÷n vµ tÿnh. Ti’pÆ„, ng≠Íi ta b∏o ng≠Íi ch®n nu´i Æ’n h‰p qua Ƶi ph∏tthanh cÒa x∑ ho∆c nhÍ vfi tr≠Îng th´n. ßËi vÌi Æa sËtr≠Íng hÓp, chÿ c„ ng≠Íi ch®n nu´i lÌn mÌi Æ≠Óc mÍiÆ’n. V◊ vÀy, tr≠Îng th´n sœ lµ ng≠Íi c„ vai trfl chuy”nt∂i th´ng tin tı cuÈc h‰p Æ’n ng≠Íi ch®n nu´i nh·. Tuynhi™n, nhi“u ng≠Íi phµn nµn kh´ng næm Æ≠Óc th´ng tin.Nh©n vi™n k‹ thuÀt Biogaz Æ≠Óc Ƶo tπo qua ti’p xÛc vÌinh˜ng ng≠Íi x©y d˘ng Biogaz Æ∑ c„ nhi“u kinh nghi÷m.Huy÷n VÚ Th≠ d˘ ki’n qu∂n l˝ hoπt ÆÈng x©y d˘ngBiogaz, Æ∆c bi÷t c†m nh˜ng thµnh ph«n t˘ do vµ giaocho Phflng m´i tr≠Íng huy÷n ÆÈc quy“n x©y d˘ng h÷thËng xˆ l˝ Biogaz nhªm tr∏nh hi÷n t≠Óng Biogaz Æ≠Óclæp Æ∆t bÎi nh˜ng ng≠Íi kh´ng c„ kh∂ n®ng.

DDii ddÍÍii cchh®®nn nnuu´ii rraa vvÔÔnngg cchhuuyy™™nn cchh®®nn nnuu´ii nnggooµµiillµµnngg xx∑∑

Trong khu´n khÊ ch›nh s∏ch ph∏t tri”n ch®n nu´i, tÿnhk’ hoπch lÀp vÔng chuy™n ch®n nu´i. Nh≠ vÀy, mÁi x∑ph∂i tr›ch ra 10% qu¸ Ɔt. ߆t Æ≠Óc l˘a ch‰n quy hoπchvÔng chuy™n ch®n nu´i ph∂i bao gÂm 3 ti™u chu»n: i)g«n c∏c trÙc Æ≠Íng (Æ∂m b∂o Æi lπi d‘ dµng ÆËi vÌi thÛ

66

NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh

y vi™n vµ hoπt ÆÈng thu gom lÓn), ii) g«n nguÂn n≠Ìc(s´ng), iii) ch†t l≠Óng Ɔt th†p (v◊ di÷n t›ch nµy chÒ y’udµnh cho ch®n nu´i). MÙc Æ›ch sË mÈt cÒa vÔng nµy lµth©m canh vµ ph∏t tri”n ch®n nu´i lÓn quy m´ lÌn.Ngoµi ra, c∏n bÈ ch›nh quy“n cfln muËn t®ng kh∂ n®ngqu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i bªng c∏ch lÀp ra h÷ thËngxˆ l˝ chung Î Æ©y: TÀp trung Æ” qu∂n l˝ tËt h¨n (theoTr≠Îng ban ch®n nu´i tÿnh). M∆t kh∏c, c∏n bÈ qu∂n l˝cho bi’t ng≠Íi ch®n nu´i Æ’n Æ©y buÈc ph∂i th˘c hi÷nm´ h◊nh k’t hÓp VAC Æ” c„ th” tÀn dÙng Æ≠Óc ch†t th∂i.Di dÍi ch®n nu´i cho phäp hπn ch’ mÔi h´i vµ gi˜ v÷sinh lµng x∑ h¨n. Tuy nhi™n, hi÷n nay, ch≠a nhi“u x∑tri”n khai thµnh c´ng Æ“ ∏n nµy.

Th˘c hi÷n d˘ ∏n di dÍi ch®n nu i Æ∆t ra r†t nhi“u v†n Æ“.Th˘c vÀy, ng≠Íi d©n g∆p ph∂i kh´ng ›t nh˜ng kh„ kh®n.Tr≠Ìc h’t, do vÔng di dÍi xa n i Î, ng≠Íi ch®n nu i sÓkh´ng th” theo d‚i tËt Ƶn vÀt nu i. R†t hi’m g∆p tr≠ÍnghÓp hÈ muËn di dÍi Æ’n vÔng chuy™n ch®n nu i kh´ngnu i lÓn tr≠Ìc Æ©y. Th´ng th≠Íng, hÈ chuy”n Æ’n Æ©yth≠Íng lµ hÈ ch®n nu i quy m´ lÌn vµ Æ∑ c„ c¨ sÎ ch®nnu i rÂi. Do Æ„, di dÍi Æ’n vÔng mÌi buÈc nh˜ng hÈ nµyph∂i Æ«u t≠ lπi cho chuÂng trπi. ßi“u nµy t≠¨ng ÆËi kh„th˘c hi÷n trong bËi c∂nh gi∏ thfit lÓn Æang bi’n ÆÈngmπnh hi÷n nay. V†n Æ“ cuËi cÔng lµ Ɔt sˆ dÙng. Th˘cvÀy, m∆c dÔ c∏c x∑ Æ“u Æ∑ x∏c Æfinh r‚ chu vi vÔngchuy™n ch®n nu i nh≠ng Ɔt Æ„ v…n thuÈc quy“n sÎ h˜ucÒa ng≠Íi d©n. V◊ vÀy, Æ” c„ Ɔt s∂n xu†t, ng≠Íi ch®nnu i buÈc ph∂i th≠¨ng l≠Óng vÌi chÒ Æ†t Æ” dÂn Æi“n ÆÊithˆa. S˘ trao ÆÊi nµy sœ Æ∆c bi÷t kh„ th˘c hi÷n n’ukh´ng c„ s˘ can thi÷p cÒa c∏c tÊ ch¯c tr‰ng tµi. H«u h’tng≠Íi d©n muËn chuy”n Æ’n khu ch®n nu i Æ“u g∆pph∂i kh„ kh®n khi trao ÆÊi Ɔt: chÒ Æ†t tı chËi, c∏c Æi“uki÷n y™u c«u kh´ng ch†p nhÀn Æ≠Óc, mÈt ruÈng c„nhi“u chÒ khi’n vi÷c th≠¨ng l≠Óng kh„ kh®n h¨n.

M∆c dÔ g∆p ph∂i r†t nhi“u kh„ kh®n, c∏n bÈ ch›nhquy“n d˘ ki’n th˘c thi ph∏p ch’ nhªm buÈc t†t c∂ ng≠Íich®n nu´i, n’u muËn mÎ rÈng quy m´ s∂n xu†t ph∂ichuy”n Æ’n vÔng chuy™n ch®n nu´i. M∆t kh∏c, nghfiquy’t Hµ NÈi th∏ng n®m n®m 2005 Æ“ nghfi t®ng ∂nhh≠Îng cÒa HÈi n´ng d©n Æ” tπo Æi“u ki÷n thuÀn lÓi chovi÷c trao ÆÊi Ɔt n’u Æi“u Æ„ c„ s˘ t∏c ÆÈng t›ch c˘cÆ’n b∂o v÷ m´i tr≠Íng. Tuy nhi™n, c∏n bÈ x∑ v…n ch≠abi’t lµm th’ nµo Æ” qu∂n l˝ c∏c cuÈc xung ÆÈt Ɔt Æai.H‰ cÚng kh´ng bi’t n™n tπo Æi“u ki÷n cho di dÍi ch®nnu´i hay trÂng lÛa. Nhi“u ng≠Íi y™u c«u ph∂i c„ v®nb∂n r‚ rµng tı ph›a tÿnh v“ nh˜ng ≠u ti™n ph∏t tri”n n´ngth´n. C„ nh≠ vÀy, gi∂i quy’t v†n Æ“ Ɔt Æai sœ trÎ n™nd‘ dµng h¨n. Tuy nhi™n, gi∂i ph∏p nµy Æang g∆p ph∂imÈt sË kh„ kh®n v“ tÊ ch¯c (x∏c Æfinh r‚ vai trfl cÒa tıngÆËi t≠Óng, Æ∂m nhi÷m vai trfl gi∂i hoµ, tr‰ng tµi).

QQuu∂∂nn ll cchh®®nn nnuu´ii vvµµ nnhh˜nngg tt∏∏cc ÆÆÈÈnngg ccÒÒaa nn„„ ttÌÌiimm´ii ttrr≠≠ÍÍnngg

Ph«n lÌn ng≠Íi d©n cho rªng qu∂n l˝ ch®n nu´i c„ th”Æ∏nh gi∏ vµ hπn ch’ Æ≠Óc c∏c t∏c ÆÈng ti™u c˘c cÒach®n nu´i tÌi m´i tr≠Íng. Ng≠Íi d©n quan t©m nhi“uh¨n tÌi v÷ sinh lµng x∑ vµ nguÂn n≠Ìc; s¯c khoŒ vµnguy hπi kh¯u gi∏c. ßi“u nµy quy’t Æfinh nh˜ng ti™uchu»n trong vi÷c qu∂n l˝ ch®n nu´i d≠Ìi con mæt cÒang≠Íi d©n.

Gi∂i ph∏p nµy Æ∆t ra mÈt sË kh„ kh®n vµ th∏ch th¯c.

X∏c Æfinh vai trfl qu∂n l˝ cÒa c∏c ÆËi t≠ÓngHi÷n tπi, kh´ng ai ki™m tr∏ch nhi÷m qu∂n l˝ hÈ ch®nnu´i v◊ thÍi gian lµm vi÷c vµ thu nhÀp ch≠a Æ≠Óc x∏cÆfinh. HÈi n´ng d©n c„ th” Æ∂m b∂o vai trfl qu∂n l˝ xungÆÈt, Æ∆c bi÷t xung ÆÈt do hÈ nµy lµm rËi loπn hoπt ÆÈngkinh t’ cÒa hÈ kh∏c. Tuy nhi™n, t†t c∂ nh˜ng hÈ ch®nnu´i nh· Æ≠Óc ph·ng v†n Æ“u khºng Æfinh: chÿ hÈ ch®nnu´i lÌn c„ quy“n ph∏t bi”u tr≠Ìc c∏c HÈi. MÈt sË ÆËit≠Óng Æ≠Óc coi lµ r†t ch›nh Æ∏ng Æ” th˘c hi÷n vai trflqu∂n l˝ ch®n nu´i. C∏c chÒ tfich x∑ vµ thÛ y vi™n hi”u r‚t◊nh h◊nh ch®n nu´i do h‰ th≠Íng xuy™n Æ’n th®m c∏chÈ s∂n xu†t. Do Æ„, h‰ hoµn toµn c„ th” tuy™n truy“nc∏c khuy’n c∏o, chÿ d…n tÌi ng≠Íi ch®n nu´i. C∏c thÛ yvi™n c„ kh∂ n®ng v“ k‹ thuÀt, cfln c∏c chÒ tfich x∑ c„th»m quy“n Æ” gi∂i quy’t xung ÆÈt gi˜a ng≠Íi d©n vµng≠Íi ch®n nu´i.

X∏c Æfinh quy tæc qu∂n l˝: y’u tË ÆÈng c¨, khi’u nπicÒa ng≠Íi d©nß” bæt Æ«u vi÷c qu∂n l˝, c∏n bÈ ch›nh trfi muËn ÆËi t≠ÓngÆang chfiu nh˜ng ∂nh h≠Îng x†u cÒa ch†t th∂i tr◊nh ƨnkhi’u nπi. BÎi lœ, n’u kh´ng c„ ng≠Íi khi’u nπi, h‰ sœkh´ng th” qu∂n l˝ vµ gi∂i quy’t v†n Æ“. Tuy nhi™n, Æi“utra cho th†y ng≠Íi d©n th≠Íng tı chËi khi’u nπi, phµnnµn. MÈt n´ng d©n huy÷n VÚ Th≠ n„i: M∆c dÔ chÛngt´i lo læng cho s¯c khoŒ cÒa m◊nh nh˜ng sœ kh´ng mÈtai Æi khi’u nπi. Nh˜ng ng≠Íi ch®n nu´i xung quanh Æ©ylµ bπn bÃ, lµ anh em h‰, anh em ruÈt thfit. ßi“u quantr‰ng nh†t v…n lµ duy tr◊ mËi quan h÷ tËt Æãp gi˜a chÛngt´i. Do Æ„, s˘ can thi÷p cÒa tr‰ng tµi lµ Æi“u kh´ng kh∂quan n˜a. C∏c c∏n bÈ vµ c∏c ƨn vfi c†p x∑ trÎ n™n qu∏lÌn ÆËi vÌi ng≠Íi d©n. MÈt ng≠Íi bu´n b∏n huy÷n VÚTh≠ n„i: ô Æfia vfi cÒa t´i, t´i c„ th” lµm g◊? ßi g∆p ´ngchÒ tfich x∑ ≠? T´i kh´ng c„ quy“n lµm Æi“u Æ„. §ng †ylµ ng≠Íi qu∏ quan tr‰ng.

Ti™u ch› qu∂n l˝, quy Æfinh c«n thi’tß” qu∂n l˝ ch®n nu´i, c«n x∏c Æfinh c∏c ti™u ch› qu∂nl˝. Ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n muËn x∑ th˘c thi c∏c quy Æfinh

67

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

vµ tÿnh Æ≠a vµo c∏c ph∏p ch’. L˘a ch‰n quy Æfinh phÙthuÈc vµo ki’n cÒa ng≠Íi d©n. C∏c v†n Æ“ ch›nh c«nph∂i gi∂i quy’t lµ mÔi h´i, v÷ sinh lµng x∑ vµ s¯c khoŒ.Tr≠Ìc h’t, c∏c chÒ tfich x∑ g„p ph«n b∂o v÷ m´i tr≠Íng(v÷ sinh lµng x∑, c†m th∂i ph©n tr˘c ti’p xuËng s´ng,...)vµ qu∂n l˝ ch®n nu´i (qu∂n ch†t th∂i, h÷ thËng hπn ch’mÔi h´i). MÈt sË x∑ Æ∑ Æ≠a ra c∏c quy Æfinh nh≠ng Æi“utra cho th†y ng≠Íi ch®n nu´i kh´ng t´n tr‰ng c∏c quyÆfinh nµy. C∏c ph∏p ch’ Î c†p cao h¨n c„ h≠Ìng rÈngh¨n. Hi÷n tπi, c∏c ph∏p ch’ nµy Æang c„ mÙc Æ›ch qu∂nl˝ s˘ ph∏t tri”n cÒa ch®n nu´i: hÈ ch®n nu´i nµo muËnt®ng quy m´ Ƶn sœ ph∂i x©y h÷ thËng xˆ l˝ Biogaz vµ(ho∆c) ph∂i di dÍi Æ’n vÔng chuy™n ch®n nu´i.

Ch†t th∂i vµ ch†t l≠Óng v÷ sinh thfit: ∂nh h≠Îng tÌithfi tr≠Íng? Ti™u chu»n sË mÈt cÒa ng≠Íi ti™u dÔng Vi÷t Nam ÆËivÌi thfit lÓn lµ ÆÈ m“m vµ tÿ l÷ mÏ. Theo h‰, th¯c ®n vÀtnu´i lµ nh©n tË duy nh†t c„ th” lµm thay ÆÊi ch†t l≠Óngthfit. H‰ ›t, thÀm ch› kh´ng quan t©m tÌi v†n Æ“ v÷ sinhs∂n ph»m. Ng≠Íi thµnh thfi cho rªng v÷ sinh ch®n nu´icÚng lµ mÈt nguy™n nh©n lµm ∂nh h≠Îng Æ’n ch†tl≠Óng thfit lÓn nh≠ng Æi“u nµy cfln r†t mÍ nhπt.

Ng≠Íi ti™u dÔng Æ∑ bæt Æ«u quan t©m Æ’n ch†t l≠Óngth˘c ph»m v◊ h‰ sÓ nh˜ng t∏c ÆÈng tr˘c ti’p cÒa mÈtsË th„i quen ch®n nu´i tÌi ch†t l≠Óng thfit (l©y nhi‘mthuËc trı s©u, h„c-m´n ho∆c thuËc kh∏ng sinh). Tuynhi™n, h‰ ch≠a Æ” ˝ Æ’n ∂nh h≠Îng cÒa c∏c th„i quennµy tÌi m´i tr≠Íng do h‰ c„ nhi“u mËi quan t©m kh∏cc†p thi’t h¨n. Do Æ„, thfi tr≠Íng ch≠a g©y ∂nh h≠Îng tÌiqu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i.

Qu∂n l˝ ch®n nu´i lµ mÈt gi∂i ph∏p cuËi cÔng nh≠ng n„cÚng Æ∆t ra nh˜ng th∏ch th¯c mÌi - v†n Æ“ th” ch’ (quyÆfinh li“u l≠Óng ch†t th∂i sˆ dÙng tËi Æa, th≠Îng phπt).

CuËi cÔng, ng≠Íi d©n Æ∑ h◊nh dung ra mÈt sË gi∂i ph∏p›t nhi“u Æ∑ Æ≠Óc ∏p dÙng hi÷n nay. C∏c ph©n t›ch choth†y nh˜ng gi∂i ph∏p nµy Æ∆t ra th∏ch th¯c mÌi ÆËi vÌivi÷c qu∂n l˝ ch†t th∂i lÓn: v†n Æ“ th” ch’ vµ tÊ ch¯c,v†n Æ“ qu∂n l˝, tuy™n truy“n th´ng tin vµ Ƶo Æπo.

Ph©n t›ch th” ch’ vµ c∏c h≠Ìng thay ÆÊi

Trong c∏c ph«n tr™n, chÛng t´i Æ∑ x∏c Æfinh nh˜ng ÆËit≠Óng li™n quan Æ’n v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´itπi tÿnh Th∏i B◊nh. Ph©n t›ch cho th†y ng≠Íi d©n Æ∑ ph∏thi÷n ra r†t nhi“u th∏ch th¯c, kh„ kh®n ÆËi vÌi ch†t th∂ic«n ph∂i Æ≠Óc gi∂i quy’t. Ph«n nµy c„ mÙc Æ›ch ph©nt›ch mËi quan h÷ gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng nhªm x∏c Æfinh mÈts˘ thay ÆÊi phÔ hÓp.

Phäp ph©n t›ch th” ch’ trÎ n™n s©u h¨n vµ hoµn chÿnhh¨n khi k’t hÓp vÌi ch≠¨ng tr◊nh ph©n t›ch th´ng tin vµbi”u di‘n h÷ thËng bªng ph≠¨ng ph∏p PACT. Nh≠ vÀy,ph©n t›ch kh´ng chÿ phäp chÿ r‚ nh˜ng nÈi hµmÆ≠Óc≠u ti™n trong h÷ thËng qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i tπiTh∏i B◊nh mµ cfln x∏c Æfinh nh˜ng khu v˘c thËng nh†tgi˜a c∏c ÆËi t≠Óng vµ t◊m ra nh˜ng ÆËi t≠Óng chÒ chËtc„ kh∂ n®ng kh¨i mµo thay ÆÊi.

CC∏∏cc ÆÆËËii tt≠≠ÓÓnngg vvµµ nnÈÈii hhµµmm ccÒÒaa hh÷÷ tthhËËnngg

Qua Æi“u tra, chÛng t´i Æ∑ sˆ dÙng 20 loπi ÆËi t≠Óngtrong ph©n t›ch th” ch’ v“ h÷ thËng qu∂n l˝ ch†t th∂ilÓn bªng ph≠¨ng ph∏p PACT (B∂ng 1).

BB∂∂nngg 11:: Loπi ÆËi t≠Óng sˆ dÙng trong ph©n t›ch th” ch’ vÌi ph≠¨ng ph∏p PACT

ßßËËii tt≠≠ÓÓnnggSÎ n´ng nghi÷p tÿnh

Phflng n´ng nghi÷p huy÷nHÓp t∏c x∑ n´ng nghi÷p x∑SÎ m´i tr≠Íng tÿnhPhflng m´i tr≠Íng huy÷n

Phflng khuy’n n´ng huy÷n

Trπm ˝ t’ x∑

ThÛ y vi™nC∏n bÈ ch›nh trfi (tÿnh vµ huy÷n)ChÒ tfich x∑

MM∑∑Prov_agr_d

Dist_agr_dCoop_xaProv_env_dDist_env_d

Dist_ext_d

Med_ser_xa

VeterinaryPol_offLead_xa

ßßËËii tt≠≠ÓÓnnggTrung t©m nghi™n c¯u : CIRAD (E3P),GRET, NIAH, VASIHÈi n´ng d©nHÈi phÙ n˜Ng≠Íi d©n n´ng th´n kh´ng nu´i lÓnHÈ ch®n nu´i lÌn (s∂n xu†t k’t hÓp, xan¨i Î) c„ b” Biogaz ngoµi lµng x∑HÈ ch®n nu i trung b◊nh/Æang ph∏t tri”nvµ hÈ ch®n nu i lÌn trong lµng x∑HÈ ch®n nu´i trung b◊nh/ Æang ph∏ttri”n ngoµi lµng x∑HÈ ch®n nu´i nh·HÈ nu´i c∏HÈ trÂng tr‰t

MM∑∑Recherche

As_pay_xaAs_fem_xaHabitantsElev_big

Elev_moy1

Elev_moy2

Elev_ptiPisciculteurAgriculteur

68

NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh

M∆t kh∏c, ph©n t›ch Æi“u tra Æ∑ cho phäp chÿ r‚ nh˜ngv†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i mµ ng≠Íi d©n Æ∑ ph∏t hi÷n ra.22 nÈi hµm Æ∑ Æ≠Óc x∏c Æfinh ÆËi vÌi h÷ thËng nghi™nc¯u. ß©y lµ nh˜ng nÈi hµm ng≠Íi d©n ng≠Íi d©n mong

muËn chÛng Æ≠Óc c∂i thi÷n: v÷ sinh lµng x∑(Propr_vil), v÷ sinh nguÂn n≠Ìc b“ m∆t (Propr_eau),v÷ sinh kh´ng kh› (v› dÙ gi∂m thi”u mÔi h´i,...).

TT◊◊nnhh hh◊◊nnhh pphh¯cc ttππpp

Y™u c«u c∂i thi÷n h÷ thËng cÒa c∏c ÆËi t≠ÓngTheo ng≠Íi d©n, c„ r†t nhi“u v†n Æ“ xung quanh vi÷cqu∂n l˝ ch®n nu´i lÓn. Tuy nhi™n, kh´ng ph∂i t†t c∂ c∏cnÈi hµm Æ“u c„ t«m quan tr‰ng nh≠ nhau. Th˘c vÀy,ng≠Íi d©n c„ quan Æi”m tr∏i ng≠Óc nhau v“ ∂nh h≠ÎngcÒa ch†t th∂i vµ qu∂n l˝ ch†t th∂i. Quan Æi”m nµy c„t∏c ÆÈng Æ’n hµnh ÆÈng mµ nh„m ÆËi t≠Óng nµy muËnnh„m ÆËi t≠Óng kh∏c th˘c hi÷n.

Nh≠ vÀy, y™u c«u cÒa c∏c ÆËi t≠Óng v“ h÷ thËng nÈihµm (thi÷n ch› Æ≠Óc th†y mÈt nÈi hµm nµo Æ„ Æ≠Óc c∂ithi÷n) cho phäp chÿ r‚ t«m quan tr‰ng cÒa c∏c nÈi hµm(H◊nh 2).

Ph©n t›ch cho th†y mËi quan t©m ch›nh vµ c∏c y™u c«usË mÈt cÒa ng≠Íi d©n lµ s¯c khoŒ con ng≠Íi vµ ch†tl≠Óng cuÈc sËng (v÷ sinh lµng x∑, v÷ sinh nguÂn n≠Ìcb“ m∆t, v÷ sinh kh´ng kh›).

Ph©n t›ch cÚng cho th†y, nh˜ng Æi“u lÛc Æ«u t≠Îngchıng kh´ng Æ∏ng quan t©m nh≠ s˘ c®ng thºng gi˜anh˜ng ng≠Íi d©n, lπi lµ nÈi hµm quan tr‰ng.

Ngoµi ra, ng≠Íi d©n r†t quan t©m Æ’n kh©u tuy™ntruy“n. H‰ cho rªng qu∂n l˝ ch†t th∂i lµ mÈt v†n Æ“ k‹thuÀt. ߪng sau y™u c«u c∂i thi÷n nµy, ng≠Íi d©n tint≠Îng vµo mÈt k‹ thuÀt di÷u k◊ c„ th” cho phäp gi∂iquy’t toµn bÈ v†n Æ“ ch†t th∂i.

BB∂∂nngg 22:: Th∏ch th¯c vµ nÈi hµm Æ≠Óc sˆ dÙng cho ph©n t›ch th” ch’ bªng ph≠¨ng ph∏p PACT

TThh∏∏cchh tthh¯ccCh†t l≠Óng cuÈc sËng

S¯c khoŒ

Xung ÆÈt Æfia ph≠¨ngKinh t’

Xˆ l˝ ch†t th∂i d≠ thıaPh∏t huy gi∏ trfi kinh t’Th” ch’

TÊ ch¯cQu∂n l˝ ch®n nu´i

Ki’n th¯c

Tuy™n truy“n th´ng tin

NNÈÈii hhµµmm - v†n Æ“ v÷ sinh lµng x∑ - v†n Æ“ v÷ sinh nguÂn n≠Ìc b“ m∆t- v†n Æ“ ch†t l≠Óng kh´ng kh› (gi∂m mÔi h´i)- v†n Æ“ s¯c khoŒ cÈng ÆÂng - v†n Æ“ s¯c khoŒ vÀt nu´i- v†n Æ“ ch†t l≠Óng n≠Ìc- v†n Æ“ qu∂n l˝ xung ÆÈt gi˜a c∏c hÈ l©n cÀn (duy tr◊ hoµ b◊nh x∑ hÈi)- v†n Æ“ ph∏t tri”n n´ng n´ng nghi÷p Æfia ph≠¨ng sao cho qu∂n l˝ ch†t

th∂i kh´ng k◊m h∑m s∂n xu†t trong tÿnh - v†n Æ“ xu†t kh»u/h◊nh ∂nh cÒa tÿnh - v†n Æ“ x l ch†t th∂i d≠ thıa vÌi chi ph› hÓp l nh†t (nh©n c´ng, thÍi gian)- v†n Æ“ ph∏t huy gi∏ trfi kinh t’ cÒa ch†t th∂i qua b∏n ph©n tr˘c ti’p- v†n Æ“ quy Æfinh Î c†p x∑- v†n Æ“ ph∏p ch’- v†n Æ“ chÿ thfi nhªm Æ≠a ra khu´n khÊ cho v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ

Òng hÈ c∏c s∏ng ki’n cÒa ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng - v†n Æ“ x∏c Æfinh vai trfl cÒa c∏c ÆËi t≠Óng, s˘ phËi hÓp trong hµnh ÆÈng- v†n Æ“ qu∂n l˝ ch®n nu´i (ki”m tra c∏ch qu∂n l˝ hÈ ch®n nu´i, Æ∏nh gi∏

c∏c ∂nh h≠Îng, th≠Îng, phπt)- v†n Æ“ ki’n th¯c v“ ch†t l≠Óng ph©n - v†n Æ“ ki’n th¯c v“ th˘c trπng t◊nh h◊nh ÆËi vÌi ´ nhi‘m trong tÿnh- v†n Æ“ hi”u bi’t v“ ch†t th∂i trong n´ng hÈ- v†n Æ“ nghi™n c¯u c´ng ngh÷ (t›ch tr˜ vµ xˆ l˝)- v†n Æ“ tuy™n truy“n t∏c ÆÈng cÒa ch†t th∂i - v†n Æ“ tuy™n truy“n n„i chung

MM∑∑ ssËËProp_vilProp_eauAirSante_humSante_aniPotabiliteConflit Dev_agri

ExportationEliminationVal_$Regul_localLegislationDirectives

OrganizatControle

Conn_intraConn_situMgt_œploitRech_techSensi_impVulga

69

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

HH◊◊nnhh 22:: T«m quan tr‰ng cÒa c∏c nÈi hµm theo ˝ ki’n cÒa ng≠Íi d©n

CuËi cÔng, c∏c ÆËi t≠Óng c„ y™u c«u lÌn ÆËi vÌi vi÷c x∏cÆfinh c∏c chÿ thfi r‚ rµng v“ qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i. MÈt sË nÈi hµm c„ tÊng y™u c«u th†p do hai nguy™nnh©n. Th¯ nh†t, Æ©y lµ nh˜ng nÈi hµm kh´ng Æ≠Óc ≠uti™n c∂i thi÷n bªng c∏c nÈi hµm kh∏c; v› dÙ, nÈi hµmch†t l≠Óng n≠Ìc vµ xa h¨n n˜a lµ nÈi hµm c∏c th„iquen hi÷n nay nh≠ ph∏t huy gi∏ trfi kinh t’ cÒa ch†t th∂i.Th¯ hai, Æ©y lµ nh˜ng nÈi hµm mµ tıng nh„m ÆËi t≠Óngc„ ˝ ki’n r†t kh∏c nhau v“ chÛng. Nh≠ vÀy, th´ng tinv“ qu∂n l˝ n´ng hÈ vµ v“ ch†t l≠Óng ch†t th∂i (lµm ph©nb„n ho∆c lµm th¯c ®n cho c∏) lµ nh˜ng nÈi hµm mµ chÿc∏c ÆËi t≠Óng s∂n xu†t n´ng nghi÷p vµ nghi™n c¯uquan t©m. CuËi cÔng, y™u c«u c∂i thi÷n qu∂n l˝ ch†t th∂imµ kh´ng g©y ∂nh h≠Îng x†u tÌi xu†t kh»u thfit lÓn lµr†t th†p vµ chÿ c∏c c∏n bÈ ch›nh quy“n tÿnh vµ hÈ ch®nnu´i lÌn quan t©m. Nh≠ vÀy, loπi nÈi hµm c„ y™u c«uth†p ho∆c kh´ng c„ s˘ thËng nh†t gi˜a c∏c ÆËi t≠Óngkhi’n vi÷c c∂i thi÷n nÈi hµm trÎ n™n kh„ kh®n h¨n.

M¯c ÆÈ quan t©m vµ m¯c ÆÈ Æ∏p ¯ng kh∏c nhau cÒac∏c ÆËi t≠Óng

Ph©n t›ch Æ∏p ¯ng vµ y™u c«u c∂i thi÷n h÷ thËng cÒamÁi ÆËi t≠Óng cho th†y c∏c chÒ tfich x∑, ng≠Íi ch®nnu´i quy m´ trung b◊nh, quy m´ lÌn, c∏c c∏n bÈ ch›nhtrfi, c∏c Phflng n´ng nghi÷p vµ c∏c HÓp t∏c x∑(B∂ng 3) lµ nh˜ng ÆËi t≠Óng c„ li™n quan nh†t Æ’n v†nÆ“ (Æ∏p ¯ng vµ y™u c«u mπnh). Tuy nhi™n, Æ∏p ¯ngnhªm c∂i thi÷n t◊nh h◊nh hi÷n nay cÒa h‰ r†t hπn ch’,trı c∏c ÆËi t≠Óng tr˘c ti’p nh≠ ng≠Íi ch®n nu´i. ßi“unµy khºng Æfinh thi÷n ch› hµnh ÆÈng nhªm c∂i thi÷nh÷ thËng cÒa loπi ÆËi t≠Óng nµy. Do Æ„, nh˜ng ÆËit≠Óng nµy r†t quan tr‰ng trong kh©u hµnh ÆÈng cÚngnh≠ trong ph©n t›ch s©u h¨n.

BB∂∂nngg 33:: M¯c ÆÈ li™n quan cÒa tıng ÆËi t≠Óng (total concern of the stakeholders)

ßßËËii tt≠≠ÓÓnnggPol_offProv_ agr_ dLead_xaVeterinaryCoop_xaResearchWom_uni_xaDist_ agr_ dMed_ser_xaProv_env_d

YY™™uu cc««uu72656462626160585856

ßß∏∏pp ¯nngg3131559451485

ßßËËii tt≠≠ÓÓnnggDist_env_dMed_farm1Big_farmFarm_uni_xaMed_farm2InhabitantsFish_farmerSma_farmDist_ext_dCrop_farmer

YY™™uu cc««uu54515050504943403833

ßß∏∏pp ¯nngg628281028-1522314

70

NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh

HH≠≠ÌÌnngg cc∂∂ii tthhii÷÷nn hh÷÷ tthhËËnngg cc„„ tthh””

ßËi t≠Óng sΩn sµng vµ ch›nh Æ∏ng hµnh ÆÈngnhi“u h¨n (willing, acknowledge and legitime)M∆c dÔ qu∂n l˝ ch†t th∂i lµ mÈt v†n Æ“ cfln mÌi vµ ng≠Íid©n th≠Íng kh´ng c„ ˝ t≠Îng hµnh ÆÈng ch›nh x∏c Æ”c∂i thi÷n t◊nh h◊nh nh≠ng Æi“u tra Æ∑ cho phäp x∏c ÆfinhÆ≠Óc nhi“u l‹nh v˘c hµnh ÆÈng c„ th” gi∂i quy’t Æ≠ÓcmÁi v†n Æ“ Æ∆t ra vµ c∂i thi÷n c∏c nÈi hµm. C∏c l‹nh v˘chµnh ÆÈng Æ≠Óc chia thµnh 7 nh„m. MÁi nh„m c„ kh∂n®ng c∂i thi÷n mÈt trong sË c∏c nÈi hµm: 1. C∂i thi÷n k‹ thuÀt xˆ l˝ vµ t›ch tr˜ ch†t th∂i; ng≠Íi

d©n cho rªng lµm tËt h¨n c´ng t∏c qu∂n l˝ ch†t th∂iÆ≠Óc gi∂i quy’t bªng c∏c gi∂i ph∏p k‹ thuÀt Î quym´ n´ng hÈ: x©y d˘ng h÷ thËng t›ch tr˜, Æ≠a vµoc∏c gi∂i ph∏p k‹ thuÀt mÌi, ƨn gi∂n cho phäp hπnch’ mÔi h´i, ∏p dÙng k‹ thuÀt mÌi nhªm v÷ sinhch†t th∂i vµ lµm cho ch†t th∂i c„ th” vÀn chuy”nÆ≠Óc (gi∂m th” t›ch, khËi l≠Óng, mÔi h´i), x©y d˘ngh÷ thËng k™nh m≠¨ng nhªm qu∂n l˝ ch†t th∂i l·ng.Nh◊n chung, gi∂i ph∏p k‹ thuÀt Æ≠Óc xem xät nhi“unh†t lµ h÷ thËng xˆ l˝ biogaz.

2. Th˘c hi÷n tËt h¨n c´ng t∏c qu∂n l˝ c∏c thµnhph«n ch®n nu´i; theo ng≠Íi d©n, mÈt c∏ch c∂ithi÷n (vµ gi∂i quy’t nh˜ng th∏ch th¯c Æ∑ Æ∆t ra, Æ∆cbi÷t lµ v†n Æ“ v÷ sinh lµng x∑ vµ s¯c khoŒ vÀt nu´i)qu∂n l˝ ch†t th∂i kh∏c lµ ∏p dÙng nh˜ng th„i quentËt Î quy m´ n´ng hÈ: kh´ng th∂ vÀt nu´i t˘ do trongx∑, kh´ng Æ” ch†t th∂i ch®n nu´i v≠¨ng v∑i ra ngoµikhu v˘c ch®n nu´i, v÷ sinh vÔng chuy™n ch®n nu´i.

3. C∂i thi÷n qu∂n l˝ n´ng hÈ; nh„m hµnh ÆÈng nµybao gÂm v†n Æ“ sˆ dÙng ch†t th∂i hÓp l˝ cho trÂngtr‰t vµ thu˚ s∂n, th˘c hi÷n c∏c h÷ thËng n´ngnghi÷p k’t hÓp mÈt c∏ch c©n ÆËi, sˆ dÙng ph©nchuÂng cho toµn bÈ c∏c ruÈng nhªm tr∏nh hi÷nt≠Óng b∑o hoµ do tÀp trung b„n ph©n cho ruÈng Îg«n mµ kh´ng b„n cho ruÈng Î xa. Ngoµi ra, Æ” gi∂iquy’t v†n Æ“ s¯c khoŒ con ng≠Íi, nh„m hµnh ÆÈngnµy cfln c„ th™m gi∂i ph∏p sˆ dÙng c∏c dÙng cÙ b∂ov÷ khi ti’p xÛc tr˘c ti’p vÌi ch†t th∂i.

4. C∂i thi÷n qu∂n l˝ m´i tr≠Íng; chÒ y’u tÀp trungvµo c∂i thi÷n ch†t l≠Óng cuÈc sËng vµ v÷ sinh lµngx∑, l‹nh v˘c hµnh ÆÈng nµy bao gÂm nh˜ng hµnhÆÈng sau: v÷ sinh t†t c∂ c∏c khu v˘c trong x∑ (k™nhm≠¨ng, Æ≠Íng x∏), vÀn chuy”n sπch ch†t th∂itrong x∑ Æ” tÀn dÙng cho trÂng tr‰t vµ ao c∏, kh´ngÆ” ph©n tho∏t ra c∏c dflng ch∂y (ao, s´ng), kh´ngth∂i n≠Ìc ao c∏ bıa b∑i khi thay n≠Ìc ao.

5. Gi∂i ph∏p kh´ng gian; lÀp vÔng chuy™n ch®nnu´i ngoµi khu v˘c lµng x∑ nhªm tÀp trung c∏c hÈch®n nu´i, gi∂m thi”u c∏c nguy hπi vµ qu∂n l˝ ch†tth∂i ch®n nu´i tËt h¨n, theo nguy™n tæc tÀp trungÆ” qu∂n l˝ tËt h¨n.

6. Gi∂i ph∏p tÊ ch¯c vµ th” ch’; bao gÂm nh˜nghµnh ÆÈng sau: 1) X∏c Æfinh vµ ∏p dÙng c∏c quy ch’vµ ph∏p ch’ nhªm Æi“u chÿnh c∏c th„i quen cÒang≠Íi ch®n nu´i vµ ng≠Íi sˆ dÙng ch†t th∂i. 2) TÊch¯c trao ÆÊi ph©n (cho, b∏n) gi˜a ng≠Íi s∂n xu†tvµ ng≠Íi ti™u thÙ. 3) TÊ ch¯c thu gom ch†t th∂i. 4)Th˘c hi÷n c∏c gi∂i ph∏p qu∂n l˝ ch†t th∂i tÀp th”. 5)LÀp c∏c nh„m li™n ngµnh thËng nh†t vµ phËi hÓp Îquy m´ c†p x∑ ho∆c c†p huy÷n. 6) X∏c Æfinh vai trflcÒa mÁi ÆËi t≠Óng, Æ∆c bi÷t vai trfl tr‰ng tµi hayng≠Íi hoµ gi∂i c∏c xung ÆÈt. 7) L˘a ch‰n h≠Ìngph∏t tri”n n´ng th´n vµ th©m canh nhªm qu∂n l˝v†n Æ“ Ɔt Æai. 8) X∏c Æfinh vµ th˘c hi÷n h÷ thËngc†p vËn (cho vay, trÓ c†p) nhªm tπo Æi“u ki÷n chong≠Íi d©n ∏p dÙng c∏c gi∂i ph∏p k‹ thuÀt (xˆ l˝)ho∆c kh´ng gian (di dÍi ch®n nu´i).

7. Tuy™n truy“n vµ l‹nh hÈi ki’n th¯c; l‹nh v˘c nµybao gÂm nh˜ng hµnh ÆÈng sau: t®ng c≠Íng th´ngtin cho ng≠Íi d©n v“ k‹ thuÀt, t∏c ÆÈng cÒa ch†t th∂ivµ c∏c ph≠¨ng ti÷n xˆ l˝ ch†t th∂i, th˘c hi÷n c∏ckho∏ tÀp hu†n cho ng≠Íi ch®n nu´i, Ƶo tπo c∏c k‹thuÀt vi™n, sˆ dÙng ph≠¨ng ti÷n c«n thi’t cho c∏clÌp tÀp hu†n, ph∏t tri”n ki’n th¯c mÌi v“ k‹ thuÀt xˆl˝ vµ qu∂n l˝ (næm Æ≠Óc nhu c«u ph©n cho trÂng tr‰tvµ l≠Óng ph©n b„n hi÷n c„,...).

D˘a theo Æi“u tra, ÆËi vÌi mÁi loπi ÆËi t≠Óng cÒa h÷thËng, chÛng t´i Æ∑ x∏c Æfinh Æ≠Óc i) kh∂ n®ng hµnhÆÈng hi÷n thÍi (nh˜ng g◊ ÆËi t≠Óng Æang th˘c hi÷n hi÷nnay trong c∏c l‹nh v˘c hµnh ÆÈng tr™n), ii) kh∂ n®nghµnh ÆÈng thıa nhÀn/ch›nh Æ∏ng (nh˜ng vi÷c mµ ÆËit≠Óng nµy cho rªng ÆËi t≠Óng kh∏c ph∂i ho∆c c„ th”th˘c hi÷n trong nhi“u l‹nh v˘c hµnh ÆÈng).

Ph©n t›ch cho th†y c∏c ÆËi t≠Óng Æ≠Óc thıa nhÀn c„ kh∂n®ng hµnh ÆÈng lÌn vµ ph∂i hµnh ÆÈng nhi“u h¨n n˜alµ c∏c ÆËi t≠Óng tr˘c ti’p: ng≠Íi ch®n nu´i. V› dÙ, Æ” c∂ithi÷n v÷ sinh lµng x∑, ph«n lÌn ng≠Íi d©n Æ“u muËnng≠Íi ch®n nu´i d‰n ph©n do vÀt nu´i cÒa h‰ th∂i ra.Ph∂i thıa nhÀn rªng hµnh ÆÈng nµy Æang bæt Æ«u Æ≠Ócth˘c hi÷n. Tuy nhi™n, ng≠Íi ch®n nu´i v…n c„ th” t®ngc≠Íng nh˜ng nÁ l˘c v÷ sinh lµng x∑ h¨n nh≠ th’.

N’u k’t qu∂ hµnh ÆÈng nµy lµ r†t b◊nh th≠Íng, Æi“u Æ„c„ ngh‹a rªng toµn bÈ c∏c ÆËi t≠Óng Æang c∂m th†y r†ttho∂i m∏i bÎi v◊ h‰ Æ∑ thËng nh†t giao cho c∏c ÆËi t≠Óngtr˘c ti’p (ng≠Íi ch®n nu´i) tr∏ch nhi÷m tr≠Ìc t◊nh h◊nhhi÷n tπi vµ t≠¨ng lai.

Tuy nhi™n, ph©n t›ch s©u h¨n v“ kh∂ n®ng hµnh ÆÈngÆ≠Óc thıa nhÀn cho phäp x∏c Æfinh th™m mÈt sË ÆËit≠Óng kh∏c bfi coi nh≠ c„ th” ho∆c ph∂i hµnh ÆÈng nhi“uh¨n Æ” c∂i thi÷n t◊nh h◊nh m∆c dÔ h‰ lµ nh˜ng ÆËi t≠Óng

71

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

c„ kh∂ n®ng hµnh ÆÈng käm h¨n ng≠Íi ch®n nu´i(B∂ng 4).

Hi÷n tπi, mÈt sË ÆËi t≠Óng Æ≠Óc xem lµ ›t ho∆c kh´ngli™n quan Æ’n t◊nh h◊nh hi÷n nay. Tuy nhi™n, h‰ v…n bfic∏c ÆËi t≠Óng kh∏c thıa nhÀn lµ ch›nh Æ∏ng vµ c„ kh∂n®ng Æi“u khi”n hµnh ÆÈng c∂i thi÷n h÷ thËng vµ mÈtsË nÈi hµm c„ y™u c«u c∂i thi÷n cao. Nh˜ng ÆËi t≠ÓngÆ„ lµ:- ßËi vÌi vi÷c c∂i thi÷n m´i tr≠Íng sËng (v÷ sinh lµng

x∑ vµ ch†t l≠Óng kh´ng kh›): HÈi n´ng d©n, HÓp t∏cx∑ vµ toµn bÈ c∏c nh„m hÈ s∂n xu†t.

- ßËi vÌi s¯c khoŒ: nh†t lµ hÈ ch®n nu´i nh·, ng≠ÍitrÂng tr‰t, hÈ nu´i c∏, c∏c nh„m hÈ ch®n nu´i kh∏c,HÈi n´ng d©n vµ HÓp t∏c x∑.

- ßËi vÌi c∏c cuÈc xung ÆÈt: chÒ tfich x∑ vµ HÈi n´ngd©n.

- ßËi vÌi tuy™n truy“n: Phflng m´i tr≠Íng vµ Phflng

n´ng nghi÷p Î c∏c c†p. ßËi t≠Óng ch›nh hi÷n nay lµPhflng n´ng nghi÷p huy÷n.

- ßËi vÌi c∏c chÿ thfi: c∏n bÈ ch›nh trfi vµ c∏c Phflng m´itr≠Íng. Tuy nhi™n, theo c∏c ÆËi t≠Óng, ÆËi vÌi nÈihµm nµy, hi÷n tπi, kh´ng mÈt ÆËi t≠Óng nµo c„ li™nquan th˘c s˘.

CuËi cÔng, hi÷n nay, d≠Íng nh≠ kh´ng c„ ÆËi t≠Óngnµo li™n quan nhi“u Æ’n nh˜ng v†n Æ“ ›t Æ≠Óc ≠u ti™nnh≠ tÊ ch¯c (†n Æfinh vai trfl vµ phËi hÓp gi˜a c∏c ÆËit≠Óng) vµ qu∂n l˝ ch®n nu´i. Tuy nhi™n, kh∂ n®ng c∂ithi÷n nh˜ng nÈi hµm nµy sœ r†t lÌn Æ∆c bi÷t khi c„ ÆËit≠Óng li™n quan vµ Æ≠Óc thıa nhÀn: - ßËi vÌi qu∂n l˝ ch®n nu´i: HÓp t∏c x∑, chÒ tfich x∑,

HÈi n´ng d©n vµ Phflng m´i tr≠Íng tÿnh. - ßËi vÌi tÊ ch¯c: c∏c HÓp t∏c x∑, HÈi n´ng d©n, HÈi

phÙ n˜, Phflng n´ng nghi÷p vµ m´i tr≠Íng tÿnh, c∏nbÈ ch›nh trfi vµ chÒ tfich x∑.

BB∂∂nngg 44:: NÈi hµm ch›nh vµ c∏c ÆËi t≠Óng Æ≠Óc thıa nhÀn lµ ch›nh Æ∏ng Æ” th˘c hi÷n hµnh ÆÈng

NNÈÈii hhµµmm

V÷ sinh lµng x∑

S¯c khoŒ con ng≠Íi

Tuy™n truy“n

Xung ÆÈt

Ch†t l≠Óng kh´ng kh›

Chÿ thfi

Qu∂n l˝ ch®n nu´i

TÊ ch¯c

MM¯cc ÆÆÈÈ nnhhii““uuNg≠Íi ch®n nu´i (t†tc∂ c∏c nh„m)Ng≠Íi ch®n nu´i(trung b◊nh, lÌn)Phflng n´ng nghi÷p(huy÷n)

Phflng n´ng nghi÷p(huy÷n)

Ng≠Íi ch®n nu´i (t†tc∂ c∏c nh„m)Phflng n´ng nghi÷p(huy÷n)

X

X

X

MM¯cc ÆÆÈÈ tthh††pp hh¨nnPhflng n´ng nghi÷p(huy÷n, tÿnh)

Phflng khuy’n n´ng,Phflng m´i tr≠Íng(huy÷n)Phflng n´ng nghi÷p(huy÷n)Ng≠Íi ch®n nu´i (t†tc∂ c∏c nh„m) + Phflngn´ng nghi÷p tÿnh

Phflng n´ng nghi÷p(huy÷n vµ tÿnh)ChÒ tfich x∑ThÛ y vi™n

X

MM¯cc ÆÆÈÈ nnhhii““uu hh¨nnHÈi n´ng d©n vµ c∏cHÓp t∏c x∑Ng≠Íi ch®n nu´i (nh·)Ng≠Íi trÂng tr‰tNg≠Íi nu´i c∏

Phflng m´i tr≠Íng(huy÷n vµ tÿnh) Phflng n´ng nghi÷pChÒ tfich x∑HÈi n´ng d©nNg≠Íi ch®n nu´i (t†t c∂ c∏c nh„m)

C∏n bÈ ch›nh trfi Phflng m´i tr≠ÍngHÓp t∏c x∑ ChÒ tfich x∑

HÓp t∏c x∑, HÈi n´ng d©n vµ HÈi phÙ n˜

MM¯cc ÆÆÈÈ nnhhii““uu hh¨nn nn˜aaNg≠Íi ch®n nu´i(t†t c∂ c∏c nh„m)Ng≠Íi ch®n nu´i(lÌn vµ trung b◊nh)HÈi n´ng d©n HÓp t∏c x∑

HÈi phÙ n˜, HÈi n´ngd©n, HÓp t∏c x∑

Ng≠Íi ch®n nu´i(t†t c∂ c∏c nh„m)ChÒ tfich x∑ vµ HÓp t∏c x∑

Phflng n´ng nghi÷p

HÈi n´ng d©n Phflng m´i tr≠Íng(huy÷n)Phflng n´ng nghi÷pvµ m´i tr≠Íng tÿnh C∏n bÈ ch›nh trfi vµ chÒtfich x∑

ßßËËii tt≠≠ÓÓnngg llii™™nn qquuaann hhii÷÷nn nnaayy ßßËËii tt≠≠ÓÓnngg ÆÆ≠≠ÓÓcc tthhııaa nnhhÀÀnn vvµµ ÆÆ≠≠ÓÓcc cchhÍÍ ÆÆÓÓiihhµµnnhh ÆÆÈÈnngg

NNBB:: X c„ ngh‹a lµ kh´ng c„ ÆËi t≠Óng nµo; ngh‹a lµ m¯c ÆÈ r†t th†p

72

NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh

Theo c∏c ÆËi t≠Óng, ph«n lÌn nh˜ng hµnh ÆÈng ÆÛngra c„ th” Æ≠Óc ti’n hµnh tËt h¨n nh≠ng ph©n t›ch choth†y chÿ mÈt sË Æi“u Æ≠Óc th˘c hi÷n. V◊ th’, c«n ph∂ilµm th™m nhi“u Æi“u h¨n n˜a Æ” th˘c hi÷n hµnh ÆÈng(v◊ kh∂ n®ng vµ t›nh ch›nh Æ∏ng th˘c hi÷n hµnh ÆÈngÆ∑ Æ≠Óc thıa nhÀn). Nh≠ vÀy, hi÷n nay, nh˜ng hµnhÆÈng nµy cfln ph´i thai thÀm ch› ch≠a tÂn tπi nh≠ng c«nph∂i th˘c hi÷n chÛng d≠Ìi s˘ gi∏m s∏t cÒa ng≠Íi d©n:- X©y d˘ng h÷ thËng qu∂n l˝ ch†t th∂i chung (ao, Ò

ph©n, k™nh m≠¨ng, h÷ thËng thu gom,...).- Ph∏t tri”n h÷ thËng t›ch tr˜ vµ chuy”n ho∏ ph©n

(nh†t lµ lµm v÷ sinh vµ khˆ mÔi h´i nhªm gi∂m c∏cnguy hπi vµ tπo Æi“u ki÷n d‘ dµng cho vi÷c vÀnchuy”n).

- Mang c∏c dÙng cÙ b∂o v÷ khi ti’p xÛc tr˘c ti’p vÌich†t th∂i (Æ∆c bi÷t lµ gi∂m c∏c nguy c¨ ÆËi vÌi s¯ckhoŒ con ng≠Íi).

- Ép dÙng m´ h◊nh ph©n xˆ: ÆËi vÌi v†n Æ“ trao ÆÊiƆt Æai ho∆c trong tr≠Íng hÓp xung ÆÈt do qu∂n l˝ch†t th∂i kh´ng hÓp l˝ d…n Æ’n nh˜ng hÀu qu∂ kinht’ cho hÈ ch®n nu´i th¯ ba.

- Th˘c thi c∏c quy tæc, ph∏p ch’ vµ chÿ thfi.- Th˘c hi÷n ki”m tra hÈ ch®n nu´i.- X∏c Æfinh vai trfl cÒa tıng ÆËi t≠Óng, lÀp nh„m li™n

ngµnh.- PhËi hÓp trao ÆÊi gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng.- L‹nh hÈi ki’n th¯c vµ tuy™n truy“n th´ng tin v“ sˆ

dÙng ch†t th∂i cho trÂng tr‰t vµ nu´i c∏.

ß∏p ng c„ Æi“u ki÷n vµ Æ∏p ng c∂i thi÷n h÷ thËngti“m n®ngNhªm x∏c Æfinh Æ©u lµ nh˜ng Æ∏p ng c∂i thi÷n h÷ thËngqu∂n l˝ ch†t th∂i ti“m tµng vµ nhªm x∏c Æfinh c∏c h≠Ìnghµnh ÆÈng, chÛng t´i Æ≠a ra Æ∏p ng c„ Æi“u ki÷n cÒac∏c ÆËi t≠Óng th´ng qua c∏c cuÈc Æi“u tra. ß©y lµnh˜ng hµnh ÆÈng ng≠Íi d©n sΩn sµng lµm n’u mÈt vµinÈi hµm Æ∑ Æ≠Óc c∂i thi÷n tr≠Ìc Æ„ nhÍ hµnh ÆÈng cÒamÈt ÆËi t≠Óng kh∏c. Nh≠ vÀy, c„ r†t nhi“u Æ∏p ng c„Æi“u ki÷n, Æ∆c bi÷t lµ:- Nh˜ng ÆËi t≠Óng th≠Íng ti’p xÛc tr˘c ti’p vÌi ph©n

(ng≠Íi ch®n nu´i, ng≠Íi trÂng tr‰t vµ ng≠Íi nu´i c∏)

sΩn sµng th˘c hi÷n c∏c gi∂i ph∏p Æ” c∂i thi÷n nÈihµm ch†t l≠Óng kh´ng kh›, v÷ sinh lµng x∑ vµ c∏cdflng ch∂y n’u nÈi hµm quy Æfinh vµ gi∏m s∏tÆ≠Óc th˘c hi÷n tËt h¨n.

- Ng≠Íi ch®n nu´i, ng≠Íi trÂng tr‰t vµ ng≠Íi nu´i c∏sœ qu∂n l˝ ch†t th∂i tËt h¨n bªng c∏ch ∏p dÙng li“ul≠Óng ph©n b„n hÓp l˝ n’u c´ng t∏c tuy™n truy“nÆ≠Óc c∂i thi÷n, t¯c lµ ng≠Íi s∂n xu†t c„ nhi“u th´ngtin h¨n.

Nh≠ vÀy, chÛng t´i Æ∑ lµm s∏ng t· mÈt sË mËi quan h÷ph∏t tri”n c„ Æi“u ki÷n cÒa c∏c nÈi hµm, Æ∆c bi÷t lµ: - Trao ÆÊi ch†t th∂i sœ Æ≠Óc lµm tËt h¨n khi nÈi hµm

tÊ ch¯c (x∏c Æfinh vai trfl cÒa c∏c c∏n bÈ l∑nh Æπo)vµ nghi™n c¯u k‹ thuÀt (∏p dÙng c∏c k‹ thuÀt lµmgi∂m khËi l≠Óng, th” t›ch vµ mÔi h´i cÒa ch†t th∂itrong n´ng hÈ) Æ≠Óc quan t©m.

- Xung ÆÈt gi˜a nh˜ng ng≠Íi d©n sœ gi∂m n’u c„ c∏cquy Æfinh lµm hπn Æfinh c∏c hoπt ÆÈng cÒa ng≠Íich®n nu´i vµ ph∂i c„ nh˜ng ÆËi t≠Óng Æ∂m tr∏ch vaitrfl tr‰ng tµi vµ hoµ gi∂i.

- V†n Æ“ gi∏m s∏t n´ng hÈ sœ trÎ n™n tËt h¨n n’u vaitrfl cÒa c∏c ƨn vfi c„ th»m quy“n c†p x∑ Æ≠Óc x∏cÆfinh r‚ rµng vµ c∏c quy Æfinh Æ≠Óc th˘c thi.

- ßµo tπo, tuy™n truy“n vµ phÊ bi’n k‹ thuÀt sœ hi÷uqu∂ h¨n khi c∏c nghi™n c¯u t◊m ra Æ≠Óc li“u l≠Óngph©n b„n hÓp l˝, khi c„ ph≠¨ng ti÷n vÀt ch†t vµ tµich›nh Æ” th˘c hi÷n c∏c kho∏ Ƶo tπo vµ vai trfl cÒatıng loπi ÆËi t≠Óng Æ≠Óc x∏c Æfinh r‚ rµng.

- Kh©u tÊ ch¯c (phËi hÓp g˜a c∏c ÆËi t≠Óng, x∏c Æfinhvai trfl cÒa tıng ÆËi t≠Óng, lÀp nh„m li™n ngµnh) chÿc„ th” hoπt ÆÈng hi÷u qu∂ n’u c∏c chÿ thfi Æ˘¨c th˘chi÷n nhªm tπo Æi“u ki÷n x©y d˘ng tÊ ch¯c.

ßËi t≠Óng c„ kh∂ n®ng hµnh ÆÈng ti“m n®ngPh©n t›ch toµn bÈ c∏c Æ∏p ng c∂i thi÷n nÈi hµm (Æ∏p¯ng hi÷n thÍi + Æ∏p ng ti“m n®ng) cho phäp x∏c Æfinhkh∂ n®ng c∂i thi÷n h÷ thËng ti“m n®ng vµ c∏c ÆËi t≠ÓngÆang ho∆c sœ c„ th” li™n quan nh†t tÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ch†t th∂i. V› dÙ ÆËi t≠Óng c„ nhi“u y™u c«u vµ nhi“u Æ∏p¯ng (hi÷n thÍi vµ ti“m n®ng) c∂i thi÷n h÷ thËng.

73

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

BB∂∂nngg 55:: M¯c ÆÈ li™n quan cÒa c∏c ÆËi t≠Óng (total concern of the stakeholders)

Big_farmMed_farm1Med_farm2Lead_xaDist_ agr_ dSma_farmProv_ agr_ dCoop_xaPol_offFarm_uni_xaMed_ser_xaVeterinaryWom_uni_xaFish_farmerResearchProv_env_dDist_env_dCrop_farmerInhabitantsDist_ext_d

1071041029790878786868077747272727169605349

YY™™uu cc««uu5758577065467067775862646247656058375343

TTooµµnn bbÈÈ ÆÆ∏∏pp ¯nngg504645272541171992215101025711112306

22181712111941061275510365903

TTÊÊnngg ((YY™™uu cc««uu ++ ttooµµnnbbÈÈ ÆÆ∏∏pp ¯nngg))

Stakeholders’ potential interests ßß∏∏pp ¯nngg ttii““mm nn®®nngg ::((TTÊÊnngg ÆÆ∏∏pp ¯nngg -- ÆÆ∏∏pp ¯nngg hhii÷÷nn tthhÍÍii))

Ph©n t›ch tr™n cho phäp chÿ r‚ t«m quan tr‰ng tronghi÷n tπi vµ trong t≠¨ng lai cÒa ba loπi ÆËi t≠Óng ÆËi vÌivi÷c c∂i thi÷n h÷ thËng: - Ng≠Íi ch®n nu´i, nh†t lµ hÈ ch®n nu´i lÌn vµ hÈ

ch®n nu´i trung b◊nh v◊ hai loπi n´ng hÈ nµy c„ Æ∏p¯ng ti“m n®ng Æ∆c bi÷t lÌn; Î m¯c ÆÈ hπn ch’ h¨n,n’u hÈ ch®n nu´i nh· c„ c∏c Æ∏p ng ti“m n®ng lÌnth◊ h‰ chÿ c„ y™u c«u r†t y’u.

- C∏c chÒ tfich x∑ kh´ng nh˜ng c„ y™u c«u Æ∆c bi÷tr†t mπnh mµ cfln c„ kh∂ n®ng Æ∏p ¯ng lÌn.

- C∏c Phflng n´ng nghi÷p huy÷n vµ c∏c HÓp t∏c x∑(trong mÈt chıng m˘c giÌi hπn h¨n lµ HÈi n´ng d©nvµ HÈi phÙ n˜) c„ y™u c«u cao vµ do Æ„ kh∂ n®ngÆ∏p ¯ng cÚng cao.

Tuy nhi™n, mÈt Æi“u r†t Æ∏ng ngπc nhi™n lµ theo gi∂thuy’t ban Æ«u, mÈt sË ÆËi t≠Óng Æ≠Óc cho lµ c„ li™nquan nhi“u tÌi v†n Æ“, th◊ nay lπi bfi x’p vµo cuËi danhs∏ch. H‰ lµ: - Ng≠Íi trÂng tr‰t vµ trong mÈt chıng m˘c hπn ch’

h¨n lµ ng≠Íi nu´i c∏. M∆c dÔ h‰ c„ c∏c Æ∏p ¯ngÆi“u ki÷n kh∏ lÌn nh≠ng cuËi cÔng y™u c«u c∂i thi÷nt◊nh h◊nh cÒa h‰ lπi r†t th†p (vµ h‰ c∂m th†y ›t li™nquan Æ’n v†n Æ“).

- Phflng m´i tr≠Íng huy÷n vµ tÿnh, m∆c dÔ h‰ c„ y™uc«u c∂i thi÷n t◊nh h◊nh r†t mπnh nh≠ng cuËi cÔng h‰›t th˘c hi÷n nh˜ng hµnh ÆÈng c∂i thi÷n h÷ thËngtrong hi÷n tπi vµ trong t≠¨ng lai.

- C∏c trung t©m khuy’n n´ng (vµ Î m¯c ÆÈ hπn ch’h¨n lµ c∏c thÛ y vi™n), mÈt m∆t h‰ ›t li™n quan Æ’nv†n Æ“ do c„ y™u c«u c∂i tπo h÷ thËng y’u. M∆tkh∏c, h‰ cÚng c„ ›t Æ∏p ¯ng hi÷n thÍi vµ Æ∏p ¯ngti“m n®ng.

S˘ cÈng t∏c ti“m n®ng MÈt sË ÆËi t≠Óng nµy muËn mÈt vµi nÈi hµm nµo Æ„Æ≠Óc c∂i thi÷n (y™u c«u mπnh), mÈt sË ÆËi t≠Óng kh∏clπi c„ kh∂ n®ng c∂i thi÷n nh˜ng nÈi hµm nµy (tÊng Æ∏p¯ng lÌn). Nh≠ vÀy, tÂn tπi s˘ phËi hÓp ti“m n®ng gi˜ac∏c ÆËi t≠Óng (ho∆c ÆËi t≠Óng nµy c„ tÊng Æ∏p ¯ng bÊsung cho y™u c«u cÒa ÆËi t≠Óng kia, ho∆c h‰ c„ Æ∏p¯ng vµ y™u c«u giËng nhau). N’u c∏c ÆËi t≠Óng th¯cÆ≠Óc s˘ t≠¨ng ÆÂng vµ bÊ sung th◊ s˘ ph©n t›ch ch›nhx∏c nh˜ng th´ng tin nµy c„ th” chÿ ra Æ≠Óc c∏c khu v˘cHÓp t∏c hi”n nhi™n c«n Æ≠Óc quan t©m.

Nh≠ vÀy, ng≠Íi d©n th≠Íng chÒ y’u h≠Ìng y™u c«u cÒam◊nh v“ ph›a nh˜ng ng≠Íi ch®n nu´i bÎi v◊ Æ©y lµ ÆËi

74

NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh

t≠Óng s∂n xu†t vµ qu∂n l˝ ch†t th∂i. Do Æ„, h‰ cho rªngng≠Íi ch®n nu´i ph∂i quy’t Æfinh th˘c hi÷n c∏c hµnhÆÈng Æ” c∂i thi÷n kh©u qu∂n l˝ ch†t th∂i. Theo ng≠Íid©n, n™n lµm vi÷c vÌi hÈ ch®n nu´i quy m´ trung b◊nhtrong khu v˘c gi˜a lµng nhi“u h¨n lµ vÌi c∏c loπi hÈch®n nu´i kh∏c. Th˘c vÀy, c„ th” n„i Æ©y lµ nh˜ng hÈch®n nu´i g©y ra nhi“u v†n Æ“ nguy hπi (v÷ sinh, mÔih´i) vµ nguy c¨ cho s¯c khoŒ con ng≠Íi vµ vÀt nu´inh†t. Ngoµi ra, h‰ cho rªng hÈ ch®n nu´i lÌn vµ hÈ ch®nnu´i Î ngoπi vi lµng g©y ›t v†n Æ“ v“ ch†t l≠Óng cuÈcsËng vµ l©y truy“n b÷nh tÀt h¨n v◊ hÈ ch®n nu´i lÌn Æ∑c„ c∏c ph≠¨ng ti÷n xˆ l˝ vµ bi’t sˆ dÙng ch†t th∂i. HÈch®n nu´i nh· th◊ nªm ngoµi khu v˘c d©n c≠. CuËicÔng, hÈ ch®n nu´i r†t nh· trong khu v˘c d©n c≠ lµ ÆËit≠Óng kh´ng c„ kh∂ n®ng hµnh ÆÈng lÌn nh≠ng hi÷nnay, ng≠Íi d©n v…n kh´ng t◊m ra Æ≠Óc gi∂i ph∏p nµo ÆËivÌi h‰, m∆c dÔ ng≠Íi d©n Æ“u th¯c Æ≠Óc m¯c ÆÈ nguyhπi mµ hÈ ch®n nu´i nh· g©y ra (v÷ sinh m´i tr≠ÍngsËng, nguy c¨ l©y lan b÷nh tÀt).

Trong khi ki’n chung cÒa ng≠Íi d©n chÿ tÀp trung vµong≠Íi ch®n nu´i trung b◊nh trong khu v˘c d©n c≠ th◊phäp ph©n t›ch t›nh bÊ sung gi˜a tÊng Æ∏p ¯ng vµ y™uc«u cho th†y c«n ph∂i xem xät toµn bÈ c∏c nh„m hÈch®n nu´i. Th˘c vÀy, hÈ ch®n nu´i lÌn vµ hÈ ch®n nu´inh· Æ“u c„ tÊng Æ∏p ¯ng mπnh, bÊ sung cho y™u c«uc∂i thi÷n h÷ thËng cÒa c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c. Nh≠ vÀy,Æi“u nµy ch¯ng t· kh∂ n®ng c„ th” k’t hÓp t†t c∂ h‰ lπivµ Òng hÈ s˘ li™n quan t›ch c˘c cÒa h‰ trong vi÷c x∏cÆfinh c∏c gi∂i ph∏p nhªm gi∂i quy’t v†n nh˜ng v†n Æ“

xˆ l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i.

Ph©n t›ch tr™n cho th†y ÆËi t≠Óng quan tr‰ng th¯ hai lµng≠Íi trÂng tr‰t vµ ng≠Íi nu´i c∏ v◊ h‰ c„ nhi“u Æ∏p ngbÊ sung cho y™u c«u cÒa c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c. ßi“u nµych¯ng t· c«n thi’t ph∂i k’t hÓp c∏c nh„m ÆËi t≠Óng nµylπi nhªm Æ∂m b∂o qu∂n l˝ ch†t th∂i tËt h¨n (Æ∆c bi÷t lµsˆ dÙng vµ trao ÆÊi ch†t th∂i).

Ph©n t›ch c∏c Æ∏p ng bÊ sung cho y™u c«u cfln chÿ r‚trong sË c∏c ƨn vfi g©y ∂nh h≠Îng tÌi h÷ thËng, c∏c ÆËit≠Óng thuÈc Phflng n´ng nghi÷p (tÿnh, huy÷n vµ HÓpt∏c x∑) vµ trong chıng m˘c hπn ch’ h¨n lµ HÈi n´ngd©n, c„ kh∂ n®ng th˘c hi÷n hµnh ÆÈng c∂i thi÷n qu∂nl˝ ch†t th∂i. Phflng m´i tr≠Íng vµ Phflng khuy’n n´ngc„ ›t Æ∏p ¯ng bÊ sung cho y™u c«u cÒa c∏c ÆËi t≠Óngkh∏c. V◊ vÀy, h‰ bfi coi lµ käm linh hoπt trong c∏c Æ∏p¯ng vµ theo c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c, s˘ li™n quan cÒa h‰ tÌiv†n Æ“ trung t©m kh´ng ph∂i lÛc nµo cÚng hi”n nhi™n.Ph©n t›ch cho th†y vfi tr› quan tr‰ng th¯ t≠ ›t Æ≠Óc ng≠Íid©n nhÀn th†y lµ c∏c chÒ tfich x∑. Th˘c vÀy, loπi ÆËit≠Óng nµy d≠Íng nh≠ c„ nhi“u Æ∏p ¯ng bÊ sung choy™u c«u cÒa c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c.

Phäp ph©n t›ch c∏c Æ∏p ng vµ y™u c«u giËng nhau choth†y c∏c ƨn vfi c†p x∑ c«n hoπt ÆÈng k’t hÓp cÔng nhau.Ph©n t›ch Æ∑ chÿ ra c∏c ƨn vfi Î c†p x∑ vµ c∏c c†p caoh¨n (huy÷n vµ tÿnh) hoπt ÆÈng mÈt c∏ch t∏ch bi÷t nh≠ngv…n tÂn tπi mËi quan h÷ th¯ bÀc gi a c∏c HÓp t∏c x∑ vµc∏c Phflng n´ng nghi÷p huy÷n vµ tÿnh.

75

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

C∏n bÈ ch›nh trfi huy÷n, HÈi phÙ n˜, thÛ y vi™n vµ c∏cc¨ sÎ y t’ lµ ba loπi ÆËi t≠Óng c„ th” th†y Æ≠Óc toµnbÈ t◊nh h◊nh vµ nh˜ng hÀu qu∂ cÒa vi÷c qu∂n l˝ ch†tth∂i. Tuy nhi™n, ph©n t›ch cho th†y hi÷n nay h‰ cfln c„›t Æ∏p ¯ng c∂i thi÷n bÊ sung (thÀm ch› Æ∏p ¯ng ti“mn®ng) cho y™u c«u cÒa ÆËi t≠Óng kh∏c. ßi“u nµy c„ngh‹a lµ c«n c∏c ch’ tµi bæt buÈc h‰ th˘c hi÷n c∏c Æ∏p¯ng nhi“u h¨n. M∆t kh∏c, n„ cfln cho th†y c∏c c∏n bÈch›nh trfi hi÷n nay cfln ch≠a Æ∏nh gi∏ Æ≠Óc kh∂ n®ngc∂i thi÷n h÷ thËng.

ßßËËii tt≠≠ÓÓnngg cchhÒÒ cchhËËtt vvµµ nnhh˜nngg tthhaayy ÆÆÊÊii cc¨ bb∂∂nn((cc´nngg ccÙÙ hhµµnnhh ÆÆÈÈnngg)) nnhhªªmm tthh˘cc hhii÷÷nn qquu∏∏ ttrr◊◊nnhhtthhaayy ÆÆÊÊii

PACT cho th†y mÈt sË ÆËi t≠Óng sΩn sµng hµnh ÆÈngvµ Æ∑ tÂn tπi kh∂ n®ng c∂i thi÷n h÷ thËng ti“m tµng

nh≠ng nh˜ng kh∂ n®ng nµy bfi quy Æfinh bÎi nh˜ng hµnhÆÈng kh∏c vµ b∂n th©n nh˜ng hµnh ÆÈng nµy lπi phÙthuÈc vµo s˘ t≠¨ng t∏c gi˜a c∏c gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng.MÙc Æ›ch cÒa ph«n nµy lµ nhªm x∏c Æfinh ÆËi t≠Óng chÒchËt c„ th” g©y ∂nh h≠Îng s©u sæc Æ’n s˘ ph∏t tri”ncÒa h÷ thËng. Ngoµi ra, n„ cfln nhªm t◊m ra c∏c c´ngcÙ hµnh ÆÈng (nh˜ng nÈi hµm mµ s˘ ph∏t tri”n cÒan„ ∂nh h≠Îng mπnh Æ’n t≠¨ng lai cÒa h÷ thËng) Æ” gi∂iquy’t c∏c v†n Æ“ Æang Æ∆t ra.

S˘ ∂nh h≠Îng cÒa c∏c ÆËi t≠Óng tÌi h÷ thËng: x∏cÆfinh ÆËi t≠Óng chÒ chËtNhªm t◊m ra nh˜ng ÆËi t≠Óng c„ th” Æ„ng vai trfl lµng≠Íi khÎi x≠Ìng thay ÆÊi, chÛng t´i Æ∑ ph©n t›ch vfitr›, ∂nh h≠Îng vµ s˘ phÙ thuÈc cÒa c∏c ÆËi t≠Óng(Khung 2).

KKhhuunngg 22 :: SS˘ ∂∂nnhh hh≠≠ÎÎnngg vvµµ pphhÙÙ tthhuuÈÈcc ((mmÈÈtt ssËË kkhh∏∏ii nnii÷÷mm vvµµ cc∏∏cchh tt››nnhh ttrroonngg pphh≠≠¨nngg pphh∏∏pp pphh©©nn tt››cchh PPAACCTT))

ChÛng t´i Æ∏nh gi∏ s˘ ∂nh h≠Îng vµ phÙ thuÈc tr˘c ti’p cÒa ÆËi t≠Óng nµy vµo ÆËi t≠Óng kh∏c qua c∏c cuÈcph·ng v†n c∏c ÆËi t≠Óng, bªng c∏ch d˘a tr™n Æ∏p ¯ng c„ Æi“u ki÷n vµ nÈi hµm. ß∏p ¯ng c„ Æi“u ki÷n xemxät quy’t Æfinh cÒa ÆËi t≠Óng nµy ∂nh h≠Îng nh≠ th’ nµo Æ’n ÆËi t≠Óng kh∏c. NÈi hµm quan t©m Æ’n s˘ t∏cÆÈng cÒa vi÷c c∂i thi÷n nÈi hµm nµy tÌi mÈt nÈi hµm kh∏c. Bªng c∏c phäp to∏n ma trÀn trong ph≠¨ng ph∏p PACT, chÛng t´i Æ∑ lÀp ra Æ≠Óc m¯c ÆÈ ∂nh h≠Îng vµ phÙthuÈc gi∏n ti’p cÒa mÁi ÆËi t≠Óng (ho∆c nÈi hµm) tÌi c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c (nÈi hµm kh∏c). Ti’p Æ„, bªng c∏chgÈp c∏c m¯c ÆÈ ∂nh h≠Îng tr˘c ti’p vµ gi∏n ti’p vµ gÈp ri™ng m¯c ÆÈ phÙ thuÈc, chÛng t´i Æ∑ x∏c Æfinh Æ≠Ócm¯c ÆÈ ∂nh h≠Îng vµ tÊng m¯c ÆÈ phÙ thuÈc cÒa ÆËi t≠Óng nµy (nÈi hµm nµy) l™n ÆËi t≠Óng kh∏c (nÈi hµmkh∏c). Trong khi, nh◊n chung, c∏c ÆËi t≠Óng Æ“u nhÀn th†y mËi quan h÷ phÙ thuÈc vµ ∂nh h≠Îng gi˜a h‰ th◊h‰ kh„ c„ th” nhÀn th¯c Æ≠Óc mËi quan h÷ phÙ thuÈc (ho∆c ∂nh h≠Îng gi∏n ti’p), m¯c ÆÈ ∂nh h≠Îng vµ tÊngm¯c ÆÈ phÙ thuÈc gi˜a h‰ do s˘ t≠¨ng t∏c ph¯c tπp trong nÈi bÈ h÷ thËng.Toµn bÈ nh˜ng ∂nh h≠Îng vµ toµn bÈ nh˜ng phÙ thuÈc cÒa mÈt ÆËi t≠Óng cho phäp x∏c Æfinh tÊng m¯c ÆÈ ∂nhh≠Îng vµ tÊng m¯c ÆÈ phÙ thuÈc cÒa ÆËi t≠Óng Æ„. C∏c th´ng tin nµy Æ≠Óc bi”u di‘n tr™n mÈt bi”u ÆÂ. Bi”uÆ sœ cho phäp x∏c Æfinh vfi tr› cÒa tıng loπi ÆËi t≠Óng (nÈi hµm) ÆËi chi’u vÌi c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c (nÈi hµm kh∏c).TrÙc tung bi”u thfi m¯c ÆÈ ∂nh h≠Îng. TrÙc hoµnh bi”u thfi m¯c ÆÈ phÙ thuÈc. M¯c ÆÈ phÙ thuÈc vµ ∂nh h≠Îngtrung b◊nh lµ 1 (Xem h◊nh 3 vµ 4). Nh≠ vÀy, chÛng t´i Æ∑ x∏c Æfinh Æ≠Óc 4 nh„m ÆËi t≠Óng (nÈi hµm), bªngc∏ch d˘a vµo vfi tr› cÒa c∏c ÆËi t≠Óng. - ßËi t≠Óng (nÈi hµm) nªm Î ph›a tr™n, b™n g„c tr∏i lµ nh„m g©y ∂nh h≠Îng mπnh tÌi c∏c nh„m kh∏c nh≠nglπi ›t bfi ∂nh h≠Îng bÎi h‰. ß©y lµ loπi ÆËi t≠Óng quy’t Æfinh Æ’n s˘ ti’n tri”n cÒa h÷ thËng hay cÒa c∏c nÈi hµmÆÈng c¨.- ßËi t≠Óng (nÈi hµm) Æ≠Óc bi”u di‘n Î d≠Ìi, ph›a b™n ph∂i c„ m¯c ÆÈ phÙ thuÈc cao nh≠ng g©y ∂nh h≠Îngr†t y’u. ß©y ho∆c lµ nh˜ng ÆËi t≠Óng phÙ thuÈc vµo quy’t Æfinh cÒa ÆËi t≠Óng kh∏c ho∆c lµ nÈi hµm th¯ c†p:s˘ c∂i thi÷n n„ phÙ thuÈc vµo s˘ c∂i thi÷n cÒa c∏c nÈi hµm ÆÈng c¨.- ßËi t≠Óng (nÈi hµm) thuÈc ph›a tr™n, ph›a b™n ph∂i c„ m¯c ÆÈ ∂nh h≠Îng vµ phÙ thuÈc cao. ß©y lµ c∏c ÆËit≠Óng ho∆c nÈi hµm chÒ chËt.- ßËi t≠Óng (nÈi hµm) Î d≠Ìi, ph›a b™n tr∏i g©y ›t ∂nh h≠Îng vµ ›t phÙ thuÈc vµo c∏c ÆËi t≠Óng (nÈi hµm)kh∏c. H‰ lµ c∏c ÆËi t≠Óng phÙ ho∆c t˘ chÒ (7).

76

NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh

Ph©n t›ch bi”u Æ v“ tÊng m¯c ÆÈ ∂nh h≠Îng vµ tÊngm¯c ÆÈ phÙ thuÈc cho phäp x∏c Æfinh c∏c ÆËi t≠Óng chÒchËt cho ÆÊi mÌi. H‰ c„ th” lµm thay ÆÊi mÈt c∏ch gi∏nti’p th„i quen cÒa c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c.

C∏c ÆËi t≠Óng chÒ chËt g©y nhi“u ∂nh h≠Îng tÌi c∏c ÆËit≠Óng kh∏c nh≠ng lπi r†t ›t bfi phÙ thuÈc. Nh„m nµy baogÂm Phflng n´ng nghi÷p (huy÷n vµ tÿnh), Phflng m´itr≠Íng (huy÷n vµ tÿnh) vµ c∏c chÒ tfich x∑. Loπi ÆËi t≠ÓngcuËi cÔng nµy c„ ∂nh h≠Îng mπnh tÌi ng≠Íi ch®n nu´ivµ c∏c ƨn vfi c†p x∑.

ô c†p x∑, hai loπi ÆËi t≠Óng kh∏c Æang Î ranh giÌi gi˜anh„m ÆËi t≠Óng khÎi x≠Ìng thay ÆÊi vµ nh„m ÆËit≠Óng chÒ chËt: c∏c c¨ sÎ y t’ vµ hÈi phÙ n˜. Hai loπiÆËi t≠Óng nµy c„ c∏i nh◊n bao qu∏t v“ toµn bÈ h÷thËng. ∂nh h≠Îng tr˘c ti’p cÒa h‰ ›t nh≠ng h‰ c„ th”g©y ∂nh h≠Îng mÈt c∏ch gi∏n ti’p tÌi ph«n lÌn c∏c ÆËit≠Óng kh∏c.

Ph©n t›ch tr™n Æ∑ chÿ ra hai loπi ÆËi t≠Óng chÒ chËt lµc∏c HÓp t∏c x∑ vµ HÈi n´ng d©n. H‰ c„ th” gi˜ mÈt vaitrfl nµo Æ„ trong qu∏ tr◊nh thay ÆÊi nhÍ kh∂ n®ng t∏cÆÈng tÌi ng≠Íi ch®n nu´i.

ßËi t≠Óng phÙ thuÈc nh†t vµo c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c lµtoµn bÈ ng≠Íi ch®n nu´i, ng≠Íi trÂng tr‰t vµ ng≠Íi nu´ic∏. Th˘c vÀy, h‰ lu´n tu©n theo c∏c tÊ ch¯c, c∏c quy’tÆfinh cÒa l∑nh Æπo vµ c∏c ƨn vfi hµnh ch›nh.

R†t Æ∏ng ngπc nhi™n khi ph∂i thıa nhÀn c∏c thÛ y vi™nbfi x’p vµo loπi ÆËi t≠Óng ›t g©y ∂nh h≠Îng nh≠ng r†t phÙthuÈc. Hi÷n tπi, vai trfl cÒa h‰ ÆËi vÌi vi÷c qu∂n l˝ ch†tth∂i ch≠a Æ≠Óc x∏c Æfinh. Tuy nhi™n, n’u ch›nh quy“ngiao cho h‰ vai trfl cË v†n ho∆c qu∂n l˝ ch®n nu´i th◊h‰ sœ trÎ thµnh nh˜ng nh©n vÀt quan tr‰ng ÆËi vÌi v†nÆ“ c∂i thi÷n h÷ thËng. Do Æ„, c«n ph∂i c„ mÈt ch›nhs∏ch chÿ Æπo v◊ hi÷n nay, ng≠Íi ta ›t nhÀn ra kh∂ n®nghµnh ÆÈng c∂i thi÷n h÷ thËng cÒa c∏c thÛ y vi™n.

CuËi cÔng, bÈ phÀn nghi™n c¯u, trung t©m khuy’n n´ngvµ c∏n bÈ l∑nh Æπo lµ nh˜ng ÆËi t≠Óng kh∏ ÆÈc lÀp vµchÿ g©y ›t ∂nh h≠Îng Æ’n ÆËi t≠Óng kh∏c. ßi“u nµykh´ng c„ ngh‹a lµ h‰ kh´ng g©y ∂nh h≠Îng tÌi v†n Æ“qu∂n l˝ ch†t th∂i ho∆c h‰ kh´ng n®ng ÆÈng nh≠ngng≠Íi d©n th≠Íng ›t bi’t Æ≠Óc v“ nh˜ng g◊ h‰ lµm vµkh´ng nhÀn th†y ∂nh h≠Îng cÒa h‰ tÌi h÷ thËng. ß©ylµ tr≠Íng hÓp sœ x∂y ra ÆËi vÌi c∏n bÈ ch›nh quy“n vµc∏n bÈ nghi™n c¯u cÒa huy÷n vµ tÿnh. Ng≠Óc lπi, Æi“u

HH◊◊nnhh 33:: T«m quan tr‰ng cÒa c∏c ÆËi t≠Óng (d˘ng bi”u Æ bªng ph≠¨ng ph∏p PACT)

77

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

nµy trÎ n™n Æ∏ng ngπc nhi™n h¨n vÌi c∏c Trung t©mkhuy’n n´ng: th»m quy“n cÒa h‰ ch≠a Æ≠Óc x∏c ÆfinhmÈt c∏ch r‚ rµng ho∆c th»m quy“n vµ nh˜ng can thi÷pcÒa h‰ vµo l‹nh v˘c nµy cfln r†t hπn ch’.

M∆c dÔ c„ y™u c«u mπnh nh≠ng ng≠Íi d©n lπi c„ r†t ›t∂nh h≠Îng Æ’n c∏c ÆËi t≠Óng kh∏c. Th˘c vÀy, h‰ c„ th∏iÆÈ chfiu Æ˘ng vµ chÍ ÆÓi. H‰ kh´ng Æ“ xu†t hµnh ÆÈnghay t˘ tÊ ch¯c nhªm Æ≠a ra c∏c quan Æi”m cÒa m◊nhvµ g©y t∏c ÆÈng Æ’n c∏c quy’t Æfinh.

Ånh h≠Îng cÒa nÈi hµm vµ bi÷n ph∏p hµnh ÆÈngCÚng giËng nh≠ ÆËi vÌi c∏c ÆËi t≠Óng, chÛng t´i th˘chi÷n ph©n t›ch mËi quan h÷ ∂nh h≠Îng vµ phÙ thuÈcgi˜a c∏c nÈi hµm. ßi“u nµy cho phäp x∏c Æfinh Æ≠Ócm¯c ÆÈ quan tr‰ng cÒa nÈi hµm Æ” bæt Æ«u ti’n tr◊nhthay ÆÊi (H◊nh 4).

Nh≠ vÀy, nh˜ng nÈi hµm c„ y™u c«u c∂i thi÷n lÌn lµv†n Æ“ v÷ sinh lµng x∑, ch†t l≠Óng kh´ng kh›, s¯c khoŒcon ng≠Íi, vÀt nu´i, ch†t l≠Óng n≠Ìc, ph∏t tri”n n´ngnghi÷p vµ xu†t kh»u thfit lÓn. Tuy nhi™n, Æ©y lµ nh˜ngnÈi hµm phÙ thuÈc r†t nhi“u vµo c∏c nÈi hµm kh∏c. DoÆ„, hi÷n nay, n’u ng≠Íi d©n chÿ tÀp trung vµo nh˜ng nÈihµm nµy th◊ sœ kh´ng tπo ra ÆÈng l˘c lµm thay ÆÊi h÷thËng vµ lÓi ›ch tı vi÷c nghi™n c¯u nh˜ng nÈi hµm Æ„sœ bfi hπn ch’.

Ph©n t›ch cho phäp chÿ ra nh˜ng nÈi hµm ÆÈng c¨.ß©y lµ nh„m nÈi hµm g©y ∂nh h≠Îng nhi“u nh†t. DoÆ„, n„ c„ th” trÎ thµnh c´ng cÙ hi÷u qu∂, tπo Æi“u ki÷nthuÀn lÓi cho s˘ ph∏t tri”n cÒa h÷ thËng.

Nh˜ng nÈi hµm c„ m¯c ÆÈ quan tr‰ng nh†t (g©y ∂nhh≠Îng nhi“u nh†t vµ ›t phÙ thuÈc nh†t) lµ nÈi hµm tÊ

HH◊◊nnhh 44 :: T«m quan tr‰ng cÒa c∏c nÈi hµm (bi”u Æ Æ≠Óc x©y d˘ng theo ph≠¨ng ph∏p PACT)

78

NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n ÆËi vÌi v†n Æ“ qu∂n l˝ nguÂn ch†t th∂i lÓn trong tÿnh Th∏i B◊nh

ch¯c vµ chÿ thfi (nªm ngoµi giÌi hπn bi”u ÆÂ). ßi“u nµynh†n mπnh s˘ c«n thi’t x∏c Æfinh vai trfl cÒa tıng ÆËit≠Óng (nh†t lµ vai trfl Æi“u phËi vµ hoµ gi∂i), th˘c hi÷nc∏c h◊nh th¯c HÓp t∏c mÌi, x©y d˘ng c∏c chÿ thfi thıanhÀn m¯c ÆÈ quan tr‰ng cÒa c∏c v†n Æ“ Æ∆t ra vµ tπoÆÈng l˘c gi∂i quy’t v†n Æ“.

Quy Æfinh Æfia ph≠¨ng vµ ph∏p ch’ lµ nh˜ng nÈi hµmquan tr‰ng Î vfi tr› th¯ hai. Th˘c vÀy, c∏c nÈi hµm nµycho phäp thıa nhÀn vµ cÒng cË c∏c chÿ thfi (ÆËi vÌi ph∏pch’) vµ c∏c h◊nh th¯c tÊ ch¯c mÌi (ÆËi vÌi c∏c quy ÆfinhÆfia ph≠¨ng).

߯ng Î vfi tr› th¯ ba lµ nÈi hµm næm bæt ki’n th¯c (v“ k‹thuÀt xˆ l˝, sˆ dÙng ch†t th∂i lµm ph©n b„n, cho c∏ vµth˘c trπng nhi‘m hi÷n nay), c„ ngh‹a quan tr‰ng ÆËivÌi s˘ ph∏t tri”n cÒa h÷ thËng. Th˘c vÀy, n’u c∏c ÆËit≠Óng c„ y™u c«u y’u trong l‹nh v˘c nµy th◊ nÈi hµm tr™nsœ ∂nh h≠Îng gi∏n ti’p nh≠ng r†t rÈng Æ’n h÷ thËng v◊n„ mang lπi nh˜ng gi∂i ph∏p v“ tÊ ch¯c vµ k‹ thuÀt Æ”c∂i thi÷n h÷ thËng.

C´ng t∏c tuy™n tuy“n vµ qu∂n l˝ n´ng hÈ Æ≠Óc x’pvµo vfi tr› th¯ t≠; Æ©y lµ nÈi hµm c„ t›nh ch†t ÆÈng l˘c ÆËivÌi h÷ thËng. M∆c dÔ c∏c ÆËi t≠Óng th≠Íng ›t xem xätloπi nÈi hµm nµy nh≠ng n„ c„ ∂nh h≠Îng tÌi h÷ thËng.Thi’u th´ng tin tuy™n truy“n lµ mÈt hπn ch’ lÌn ÆËi vÌis˘ ti’n tri”n cÒa h÷ thËng vµ c´ng t∏c tuy™n truy“n(chuy”n th´ng tin tı kh©u nghi™n c¯u tÌi ng≠Íi s∂n xu†t,Ƶo tπo k‹ thuÀt vµ vÀn ÆÈng ng≠Íi d©n) Æ≠Óc coi lµ mÈtgi∂i ph∏p lÌn. T≠¨ng t˘ nh≠ vÀy, qu∂n l˝ n´ng hÈ lµ Æi“ur†t c«n thi’t v◊ n’u kh´ng c„ n„, t†t c∂ c∏c nÁ l˘c tuy™ntruy“n vµ quy Æfinh trÎ n™n v´ ngh‹a.

ß” chuy”n nh˜ng nÈi hµm ÆÈng c¨ nµy sang nh˜ngnÈi hµm c„ t›nh phÙ thuÈc cao, c∏c ÆËi t≠Óng c«n c∂ithi÷n nÈi hµm then chËt (nÈi hµm g©y ∂nh h≠Îng vµbfi phÙ thuÈc). ß„ lµ: - Qu∂n l˝ xung ÆÈt; c«n c„ s˘ ph©n xˆ hÓp l˝ gi˜a

nh˜ng hÈ cÀn k“ nhau, gi˜a nh˜ng hÈ c„ xung ÆÈtdo hÈ nµy g©y ∂nh h≠Îng x†u tÌi hoπt ÆÈng s∂nxu†t cÒa hÈ kh∏c ho∆c trong tr≠Íng hÓp trao ÆÊi Ɔt.ßi“u nµy cho phäp c∂i thi÷n t†t c∂ c∏c nÈi hµm li™nquan Æ’n ch†t l≠Óng cuÈc sËng (nguy hπi cÒa ch†tth∂i ch®n nu´i, s¯c khoŒ con ng≠Íi), s∂n xu†t (xu†tkh»u, ph∏t tri”n n´ng th´n, s¯c khoŒ vÀt nu´i). Tuynhi™n, ph©n xˆ xung ÆÈt phÙ thuÈc vµo vi÷c th˘c thic∏c chÿ thfi vµ c∏c h◊nh th¯c tÊ ch¯c mÌi.

- Ch†t l≠Óng n≠Ìc; qu∂n l˝ tËt ch†t l≠Óng n≠Ìc c„ th”c∂i thi÷n Æ≠Óc c∏c nÈi hµm kh∏c (m´i tr≠Íng sËng,Æ∆c bi÷t lµ b÷nh cÒa ng≠Íi vµ vÀt nu´i). Tuy nhi™n,qu∂n l˝ ch†t l≠Óng n≠Ìc phÙ thuÈc vµo ki’n th¯c,chÿ thfi vµ c∏c h◊nh th¯c tÊ ch¯c.

CuËi cÔng, r†t thÛ vfi rÛt ra k’t luÀn rªng trao ÆÊi ch†tth∂i (nÈi hµm ph∏t huy gi∏ trfi kinh t’ vµ trong chıngm˘c hπn ch’ h¨n lµ khˆ ch†t th∂i) vµ sˆ dÙng ch†tth∂i cho c∏c hoπt ÆÈng n´ng nghi÷p kh∏c (nÈi hµmqu∂n l˝ trong n´ng hÈ) lµ nh˜ng nÈi hµm ›t ∂nh h≠Îngvµ ›t phÙ thuÈc. C∏c ÆËi t≠Óng kh´ng h“ nhÀn th†y mËiquan h÷ gi˜a vi÷c sˆ dÙng ch†t th∂i kh´ng hÓp l˝ vµch†t l≠Óng n≠Ìc. M∆t kh∏c, h‰ cÚng kh´ng bi’t nh˜ngt∏c ÆÈng c„ th” x∂y ra nhÍ sˆ dÙng ch†t th∂i hÓp l˝ h¨ntrong phπm vi n´ng hÈ. Theo h‰, qu∂n l˝ ch†t th∂i c„ngh‹a lµ xˆ l˝ chÛng Æ” tr∏nh nh˜ng t∏c ÆÈng x†u Æ’ns¯c khoŒ.

K’t luÀn: c∏c y’u tË c«n xem xät vµ bæt Æ«uth∂o luÀn

V†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i lÓn g©y lo læng cho toµn bÈ c∏cÆËi t≠Óng trong tÿnh Th∏i B◊nh, tı ng≠Íi s∂n xu†t, ng≠Íid©n th≠Íng Æ’n c∏c c∏n bÈ ch›nh trfi vµ hµnh ch›nh Ît†t c∂ c∏c c†p. V†n Æ“ n∂y sinh tı vi÷c qu∂n l˝ ch†t th∂ikhi’n c∏c ÆËi t≠Óng lo læng nh†t lµ ch†t l≠Óng cuÈc sËng(mÔi h´i, v÷ sinh lµng x∑) vµ c∏c nguy c¨ Æ’n s¯c khoŒcon ng≠Íi. Ngoµi ra, ph©n t›ch cho th†y xung ÆÈt gi˜ac∏c n´ng hÈ do qu∂n l˝ ch†t th∂i cÚng lµ mÈt v†n Æ“thu hÛt s˘ quan t©m cÒa ng≠Íi d©n.

ßËi m∆t vÌi nh˜ng th∏ch th¯c nµy, c∏c ÆËi t≠Óng Æ“xu†t r†t nhi“u h≠Ìng hµnh ÆÈng. Ngoµi gi∂i ph∏p ∏pdÙng k‹ thuÀt t›ch tr˜, xˆ l˝ (chÒ y’u lµ h÷ thËng BiogazÆËi vÌi hÈ ch®n nu´i lÌn vµ trung b◊nh) vµ di dÍi ch®nnu´i ra ngoµi khu v˘c d©n c≠ Æang Æ≠Óc ch›nh quy“nkhuy’n kh›ch, cfln mÈt sË gi∂i ph∏p mÌi kh∏c nh≠ sˆdÙng ch†t th∂i mÈt c∏ch hÓp l˝, ph∏t tri”n trao ÆÊi ch†tth∂i gi˜a hÈ thıa ph©n vµ hÈ thi’u ph©n, tÀp hu†n choc∏c ÆËi t≠Óng vµ qu∂n l˝ ch®n nu´i.

D˘a tr™n ˝ ki’n cÒa ng≠Íi d©n, ph©n t›ch th” ch’ theoph≠¨ng ph∏p PACT cho phäp x∏c Æfinh h≠Ìng c∂i tπot◊nh h◊nh c„ th” vµ chÿ ra y’u tË giÛp bæt Æ«u mÈt b≠Ìcthay ÆÊi c«n thi’t.

Xu†t hi÷n nhi“u kh∂ n®ng c∂i thi÷n ti“m n®ng. Th˘cvÀy, n’u toµn bÈ ng≠Íi d©n cho rªng c∂i tπo t◊nh h◊nhlµ vi÷c cÒa ng≠Íi ch®n nu´i th◊ nh˜ng ng≠Íi ch®n nu´inµy cÚng sœ sΩn sµng hµnh ÆÈng. Ngoµi ra, mÈt sË ÆËit≠Óng kh∏c Æ≠Óc thıa nhÀn c„ kh∂ n®ng gi∂i quy’tnh˜ng th∏ch th¯c tr™n lµ c∏c chÒ tfich x∑ vµ c∏c tÊ ch¯cch›nh trfi x∑ hÈi nh≠ HÈi phÙ n˜, HÈi n´ng d©n. CuËicÔng, c∏c ÆËi t≠Óng Æ≠Óc thıa nhÀn c„ kh∂ n®ng hµnhÆÈng vµ ch†p nhÀn hµnh ÆÈng, ngoµi hÈ ch®n nu´i lÌnvµ trung b◊nh, lµ hÈ ch®n nu´i nh·, ng≠Íi trÂng tr‰t vµng≠Íi nu´i c∏/ng≠Íi sˆ dÙng ph©n. H‰ lµ nh˜ng ÆËit≠Óng tÀn dÙng ph©n cho c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t n´ng

79

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

nghi÷p kh∏c. MÈt sË h≠Ìng hµnh ÆÈng mµ ›t ng≠Íi quant©m Æ’n nh≠ng Æem lπi nh˜ng gi∂i ph∏p hi÷u qu∂ lµ x©yd˘ng h÷ thËng xˆ l˝ chung (ao, k™nh m≠¨ng, t›ch tr˜,...)vµ x∏c Æfinh vai trfl tr‰ng tµi ph©n gi∂i xung ÆÈt do nh˜ngt∏c ÆÈng kinh t’ ti™u c˘c (c∏c hÈ g©y ra cho nhau) ho∆cdo ph©n chia Ɔt Æai,...

Nh≠ vÀy, trong khi nhi“u h≠Ìng hµnh ÆÈng Æang Æ≠Ócxem xät vµ trong khi nh„m ÆËi t≠Óng nµy sΩn sµnghµnh ÆÈng Æ” Æ∏p ¯ng y™u c«u cÒa nh„m ÆËi t≠Óngkh∏c th◊ c∏c trÎ ngπi ÆËi vÌi qu∏ tr◊nh th˘c hi÷n thay ÆÊid≠Íng nh≠ v…n cfln Æ„. Ph©n t›ch Æ∑ chÿ ra nhi“u nh©ntË ch›nh kh´ng xu†t hi÷n ngay tı Æ«u vµ Æang trÎ thµnhÆ“ tµi nghi™n c¯u nhªm mÙc Æ›ch x„a b· nh˜ng trÎ ngπitr™n. C∏c nh©n tË ch›nh Î Æ©y lµ lÀp n™n c∏c tÊ ch¯c,vµ Æ≠a ra c∏c chÿ thfi. Th˘c vÀy, n’u thi’u c∏c chÿ thfith◊ sœ kh´ng th” tπo ra ÆÈng l˘c giÛp ng≠Íi d©n c„ th”thıa nhÀn Æ≠Óc t◊nh h◊nh vµ x∏c Æfinh c∏c h≠Ìng Æi.Thi’u s˘ phËi hÓp gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng (chia sŒ th´ng tin,thËng nh†t c∏c quy’t Æfinh) vµ kh´ng x∏c Æfinh r‚ vai trflcÒa tıng ng≠Íi lµ nh˜ng kh„ kh®n lÌn ÆËi vÌi vi÷c c∂ithi÷n h÷ thËng. Ngoµi ra, mÈt sË nguy™n nh©n kh∏c c„∂nh h≠Îng tÌi s˘ thay ÆÊi lµ vi÷c x∏c Æfinh c∏c quy Æfinh,khu´n khÊ ph∏p luÀt, s˘ chi’m l‹nh ki’n th¯c, c∂i thi÷nc´ng t∏c tuy™n truy“n (v“ k‹ thuÀt xˆ l˝, h◊nh th¯c qu∂nl˝ ch†t th∂i trong n´ng hÈ vµ th˘c trπng cÒa tÿnh) vµ th˘chi÷n qu∂n l˝ ch®n nu´i.

ß” bæt Æ«u ti’n tr◊nh thay ÆÊi, c«n x∏c Æfinh r‚ c∏c ÆËit≠Óng chÒ chËt c„ ∂nh h≠Îng mπnh tÌi s˘ ph∏t tri”n cÒah÷ thËng. Nh◊n chung, h‰ lµ nh˜ng ng≠Íi hi÷n nay ›tÆ≠Óc xem xät Æ’n trong v†n Æ“ qu∂n l˝ ch†t th∂i. H‰ lµc∏c chÒ tfich x∑, c∏c Phflng n´ng nghi÷p, m´i tr≠Ínghuy÷n vµ tÿnh, c∏c c¨ sÎ y t’ x∑ vµ HÈi phÙ n˜.

Nh˜ng k’t qu∂ tr™n cho phäp Æ≠a ra mÈt c∏i nh◊n mÌiv“ v†n Æ“. CuÈc trao ÆÊi tÊng k’t c∏c k’t qu∂ cÒa ph©nt›ch th” ch’ Æ∑ giÛp ng≠Íi d©n nhÀn ra Æ≠Óc nh˜ng hπnch’ trong c∏c ph≠¨ng th¯c qu∂n l˝ ch†t th∂i hi÷n tπi vµc∏c gi∂i ph∏p mµ h‰ Æang th˘c hi÷n. Gi∂i ph∏p Biogazvµ di dÍi ch®n nu´i chÿ phÔ hÓp cho nh˜ng hÈ ch®n nu´ilÌn vµ s˘ bæt buÈc th˘c hi÷n mÈt trong hai gi∂i ph∏p nµytrong t≠¨ng lai sœ g©y t∏c ÆÈng x†u tÌi ng≠Íi ch®n nu´inh· v◊ h‰ th≠Íng kh´ng c„ kinh ph› Æ«u t≠ s∂n xu†t.Ngoµi ra, hai gi∂i ph∏p tr™n chÿ cho phäp gi∂i quy’tÆ≠Óc mÈt ph«n cÒa v†n Æ“, Æ∆c bi÷t ÆËi vÌi nÈi hµmch†t l≠Óng n≠Ìc (nit¨). CuÈc h‰p trao ÆÊi nµy cÚng lµmÈt c¨ hÈi Æ” c∏c ÆËi t≠Óng c„ th” trao ÆÊi vµ tranh luÀnv“ c∏c h◊nh th¯c qu∂n l˝ ch†t th∂i mÌi thÀm ch› cflnch≠a Æ≠Óc tri”n khai. ß„ lµ trao ÆÊi th´ng tin, k’t hÓpquan Æi”m cÒa c∏c ÆËi t≠Óng, thi’t lÀp mËi li™n h÷ nhªm

m„c nËi qu∏ tr◊nh th˘c hi÷n c∏c gi∂i ph∏p mÌi ho∆c bÊsung vÌi c∏c hµnh ÆÈng hi÷n tπi.

Nghi™n c¯u vµ nh˜ng ¯ng dÙng Æ«u ti™n cÒa n„ choth†y s˘ c«n thi’t ph∂i ti’p tÙc vµ t◊m hi”u s©u h¨n n˜av“ c∏c k‹ thuÀt qu∂n l˝ ch†t th∂i (qu∂n l˝ Î quy m´ n´nghÈ, chuy”n ho∏ ph©n,..) v◊ Æ©y lµ mÈt nh©n tË quantr‰ng ÆËi vÌi t≠¨ng lai cÒa h÷ thËng. Nghi™n c¯u cÚngchÿ ra ng≠Íi d©n c«n nhÀn th¯c ÆÛng h¨n mÈt sË v†nÆ“ nghi™n c¯u nh≠ ch†t l≠Óng n≠Ìc (nguy c¨ ´ nhi‘mbÎi nitrat) vµ mÈt sË gi∂i ph∏p qu∂n l˝ ch†t th∂i nh≠ traoÆÊi ph©n Æ” ph∏t huy gi∏ trfi kinh t’ cÒa n„. CuËi cÔng,nghi™n c¯u nµy c„ mÙc Æ›ch khuy’n kh›ch c∏c ch≠¨ngtr◊nh nghi™n c¯u-hµnh ÆÈng nhªm x©y d˘ng c∏c quy tæcqu∂n l˝ tÀp th”, s˘ hÓp t∏c gi˜a nhi“u ÆËi t≠Óng vµ th˘chi÷n c∏c ch›nh s∏ch chung mµ c∏c ÆËi t≠Óng Æ∑ thËngnh†t vÌi nhau nhªm qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i tËt h¨ntrong tÿnh Th∏i B◊nh (8).

Tµi li÷u tham kh∂o

1. Le Coq JF, Jäsus F, Le Thi Nham, Vu Trong Binh.Pig commodity chain in red river delta: Identificationof the stakes and definition concerted solutions.säminaire PAOPA des approches inovantes auservice du däveloppement agricole. Ha Noi, 2002.

2. Jäsus F, Bourgeois R. Incorporating collective deci-sion in public management practical coordination ofactors’ preferences. IASCP 2002 Conference,2002.

3. Ollagnon H. Une approche patrimoniale de la ges-tion de la qualitä: une application µ la nature et auvivant - Pour une äcologie de l’action. Paris, France:Universitä Paris (I) Panthäon-Sorbonne, 1998:560.

4. Moustier P, Dao TA, Figuie M. Marchä alimentaireet däveloppement agricole au Vietnam. Hanoi,Vietnam: MALICA, 2003.

5. Le Thanh Luu. Le systÃme de culture VAC dans leNord du Vietnam. In: Center IIplrrW, ed. Intägrationagriculture-aquaculture Principes de base et exem-ples. Rome: Organisation des Nations Unies pourl’alimentation et l’agriculture, 2003.

6. Jésus F. PACT A pro-active conciliation tool.Analysing Stakeholders' Inter-Relations -Monograph n°41: CGPRT Centre, 2001.

7. Jäsus F, Le Coq JF, Bourgeois R, Dao TT, Dao TA.ECOPOL, une dämarche pour l’appui µ la däfinitionconcertäe de däcision publique, une application auVietnam dans le cas des filiÃres de riz et de porc.Colloque Des innovations au service dudäveloppement agricole. Hanoi, 2003.