njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · mpango wa kimataifa wa viwango vya...

18
Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza (IDDSI) na maelezo yake vimesajiriwa na CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International License https://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/ 10 Oktoba, 2016 VYAKULA VINYWAJI Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza (IDDSI) VYA KAWAIDA VYEPESI SANA LAINI NA UKUBWA WA TONGE LA KUNG’ATA VILIVYOSAGW A NA VITEPE VYEPESI VIZITO KIDOGO VIZITO KIASI VIZITO SANA VYA MAJIM AJI VILIVYO PONDW A

Upload: others

Post on 29-Feb-2020

76 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

VYAKULA

VINYWAJI

Njiazaupimajiwampangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenye

matatizoyakumeza(IDDSI)

VYA KAWAIDA

VYEPESI SANA

LAINI NA UKUBWA WA TONGE LA

KUNG’ATA VILIVYOSAGWA NA VITEPE

VYEPESI

VIZITO KIDOGO

VIZITO KIASI

VIZITO SANA

VYA MAJIM

AJI

VILIVYOPONDW

A

Page 2: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation
Page 3: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

UTANGULIZI

Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The InternationalDysphagiaDietStandardisationInitiative(IDDSI)”ulizinduliwamwaka2013kwamadhumuniyakuanzishaistilahinaufafanuzimpyawakimataifakuelezeaurekebishajiwauepesiwavyakulanauzitowavinywajivinavyotumiwanawatuwalionamatatizoyakumezawaumriwowote,katikampangiliowahudumayeyote,nautamaduniwowote.

Miakamitatumfululizoyakaziiliyofanywanakamatiyakimataifayaviwangovyavyakulakwawatuwenyematatizoyakumeza,imetoanakalayamwishoyamfumowaviwangovyavyakulakwawatuwenyematatizoyakumezaambaounahatuazaviwango8,kuanziahatuayachinimpakajuu(0-7).Viwangohivyovinatambulikakwakutumianamba,maandishinarangi.

NakalahiiinatoamaelekezoyaviwangovyotevyaIDDSIkwaundanizaidi.Vielelezivinadhihirishwananjiarahisizavipimoambazozinawezakutumiwanawatuwenyematatizoyakumeza,wahudumu,madaktari,wataalamuwahudumazachakula,amaviwandakuthibitishaviwangovyavyakulavinavyofaa.

NakalahiiinabidiisomwepamojananakalazanjiazaupimajiwaIDDSI,uthibitishajiwaIDDSI,nanakalazamaswaliyanayoulizwamarakwamara(http://iddsi.org/framework/).

Kamatiya IDDSI inapendakutambuahamunaushirikianowa jumuiyayakimataifa, ikiwanipamojanawagonjwa, wahudumu, wataalamwa afya, viwanda, vyama vya wataalam na watafiti. Pia tunapendakuwashukuruwadhaminiwetukwamsaadawaowahalinamali.

Tafadhalitembeleatovutihiiwww.iddsi.orgkwamaelezozaidi

KamatiyaIDDSI:

Wenyeviti:PeterLam(Kanada)naJulieCichero(Australia); Wanakamati:JiansheChen(China),RobertoDantas(Brazili),JaniceDuivestein(Kanada),BenHanson(Uingereza),JunKayashita(Japani),CarolineLecko(Uingereza),MershenPillay(ZAF),LuisRiquelme(Marekani),SoenkeStanschus(Ujerumani),CatrionaSteele(Kanada).

Wanakamatiwazamani:JoeMurray(Marekani)

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)nichombokinachojitegemeanasikwaajiliyakupatafaida.IDDSIinashukuruidadikubwayamashirikanaviwandakwamsaadawakifedhanakadhalika.WadhaminihawajashirikishwakatikakubuniwalakutengenezamfumohuuwaIDDSI.

UtengenezajiwaIDDSI(2012---2015)IDDSIinapendakutambuanakushukuruwadhaminiwafuataokwamsaadawaowahalinamalikuwezeshautengenezajiwamfumowaIDDSI:

• NestléNutritionInstitute(2012---2015)• NutriciaAdvancedMedicalNutrition(2013---2014)• HormelThick&Easy(2014---2015)• Campbell’sFoodService(2013---2015)• apetito(2013---2015)• Trisco(2013---2015)• FoodCareCo.Ltd.Japan(2015)• FlavourCreations(2013---2015)

Page 4: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

TheIDDSIFrameworkandDescriptorsarelicensedunderthe 2CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International License

https://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/October10,2016

• SimplyThick(2015)• Lyons(2015)

UtekelezajiwamfumowaIDDSIunaendelea.IDDSIinashukurusanawadhaminiwote.

MbinuzaupimajikwakutumiamfumowaIDDSIUchunguziwampangiliowaIDDSIulipendekezakuwavinywajinavyakulavigawanywekulingananamichakatoyaumboinayojishirikishakatikakutafuna,kusafirishanakuanzakusambaa.Hadisasa,vifaambalimbalivinahitajikakuelezeavizuritabiayadonge(Steelenawenzake,2015).

VinjwajinavimimikavingineUpimajisahihiwatabiazamtiririkowavimiminikanikazingumu.Hadisasa,utafitinaistilahizakimataifazilizopozimetafitiaukupendekezamchakatowavinjwajikulinagananamnato.Hatahivyo,upimajiwamnatohaupatikanikwawahudumuwaafyanawaleziwengi.

Zaidiyahayo,mnatosiokipimomuhimupekee:mtiririkowakimiminikawakatikinanywewakinaathiriwanavigezovinginevingiikiwanipamojanamsongamano,mvutano,joto,shinikizolamsukumonakiasichamafuta(O’Learynawenzake,2010;Sopadenawenzake,2007,Sopadenawenzake,2008a,b;Haddenawenzake,2015a,b).Uchunguziwampangilioumeonyeshatofautikubwakatikambinuzaupimajizilizotumikanakugunduakwambatakwimunyinginemuhimukamaviwangovyakasiyavimiminika,jotolasampuli,uwianonamvutowamgandamizoulikuwaukizungumziwamarachache(Steelenawenzake,2015;Cicheronawenzake,2013).Vinywajivilivyoongezewauzitokwakutumiaviongezauzitombalimbalivinawezakuwanakiwangokimojachamnatokatikakiwangokimojapekeechakasiyakimiminika,nabadokuwanatabiatofautisanakwamtiririkowavitendo(Steelenawenzake2015;O’Learynawenzake,2010;Funaminawenzake,2012;Ashidanawenzake,2007;Garcianawenzake,2005).Mbalinatofautikatikamtiririkounaohusiananatabiazavinywaji,viwangovyamtiririkowakatiwakumezavinatarajiriwakuwatofautikulingananaumriwamtunakiwangochakuharibikiwauwezowakumeza(O’Learynawenzake,2010).

Kwasababuhizi,upimajiwamnatohaujawekwakatikavielelezivyaIDDSI.Badalayake,jaribiolamvutowamtiririkokwakutumianchayabombalasindanolamilimeta10linapendekezwakupimamtiririkowaainazavimiminika(sampuliiliyobakikutokamililita10baadayasekunde10zamtiririko).Halizakudhibitiwazimezingatiakuwakilishaunywajikwakutumiamrijaaubika.

JaribiolaupimajiwamtiririkowaIDSSInisawanaubunifuwakanunizaupimajiwakifaachamaabarakijulikanachokamaPosthumusFunnelambachokinatumikakatikaviwandavyamaziwakupimauzitowavimiminika(vanVliet,2002;Kutternawenzake,2011).KwakweliPosthumusfunnelinaonekanakamabombakubwalasindano(vanVliet,2002;Kutternawenzake,2011).HatuazilizochukuliwakutumiaPosthumusfunnelnipamojanamudakwaajiliyakiasimaalumuchasampulikutiririka,nakiasikilichobakiabaadayamudauliopangwakutiririka.VanVliet(2002)anabainishakuwajiometriyaPosthumusfunnelinakasiyakimiminikanakurefukasehemuambayoinafananasananahaliyamtiririkomdomoni.

IngawasindanoiliyochaguliwakutumikakatikaupimajiwamtiririkoIDDSInirahisi,jaribiolimekuwalikitofautishaviwangombalimbalivyavimiminikakiuhakika,namakubalianoyavipimovyasasavinavyotumikamaabaranamaamuziyawataalamu.Napiaimeonekanakuwamakiniyakutoshakuonyeshamabadilikomadogokatikauzitokuhusiananamabadilikoyajotowakatiwakutumika.

Page 5: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

JaribiolaMtiririkowaIDDSIJaribiolaupimajiwamtiririkowaIDDSIlinatumiabombalasindanolijulikanalokamahypodermic,kamainavyoonyeshwakatikapichahapochini:

Ingawamabombayasindanoyamililita10mwanzoniyalidhaniwakuwanisawakoteulimwengunikulingananakumbukumbunambayaviwangovyaISO(ISO7886---1),imegundulikakuwahatiyaISOinazungumziajuuyapuayabombalasindanotu,nakwambatofautiyavipimovyaurefunavipimovyaupanaunawezakutofautianakatiyabidhaambalimbali.HaswaupimajiwamtiririkowaIDDSunatumiakumbukumbuyabombalasindanolenyekipimochenyeurefuwamilimeta61.5kuanziamstariwasifurimpakamstariwamililita10(mabombayasindanoyaBDTMyalitumikakuandaamajaribio–kodiyawatengenezajini301604).IDDSIinafahamukuwakunamabombamengineyasindanoambayoyanaalamayamilimeta10lakinikiukweliyanauwezowakubebamilimeta12.Matokeoyakutumiamabombayasindanoyamilimeta12yatakuwatofautinayaleyakutumiamabombayasindanoyamilimeta10.Kwamsingihuo,nimuhimukuangaliaurefuwabombalasindanokamailivyoonyeshwakwenyemchorohapojuu.Maelezozaidiyakufanyamajaribioyameonyeshwahapochini.

VideozakuonyeshamajaribioyaumiminikajiwaIDDSIzinawezakutazamwakatikatovutihii:http://iddsi.org/framework/drink---testing---methods/

Vinywajinavimiminikakamasosi,mchuzinavirutubisholisheniborakufanyiwatathminikwakutumiaupimajiwaumiminikajiwaIDDSI(ngazi0hadiya3).Kwavinywajivizitosana(ngaziya4),ambavyohavipitikwanjiayabombalasindanolamilimeta10kwasekunde10niborakuliwakwakijiko.Jaribiolakudondoshamatoneyamtiririkowavyakulakwauma/kijikokilichogeuzwajuuchinilinapendekezwakamanjiazakutathminiulaini.

Page 6: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

TheIDDSIFrameworkandDescriptorsarelicensedunderthe 4CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International License

https://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/October10,2016

2. Funikapuayabombalasindanokwakutumiakidolechakokidogochamwisho,kuziba.

5. Inapofikasekunde10zibapuayabombalasindanokwakutumiakidolechakokidogochamwisho,nakusimamishamtiririkowakimiminika.

ViwangovyauainishajivyaIDSSIkutokananakimiminikakilichobakibaadayasekunde10:Kiwangocha0:Kimiminikachotekimetiririkakutokakwenyebombalasindano.Kiwangocha1:Kunakatiyamililita1namililita4zinazobaki.Kiwangocha2:Kunakatiyamililita4namililita8zinazobaki.Kiwangocha3:Kunazaidiyamililita8zinazobaki,lakinikunabaadhiyakimiminikabadokinapita.Kiwangocha4:Kamahakunakimiminikakinachotoka,itakuwanikiwangocha4auzaidi.Kiwangocha4kinawezakufahamikakwaurahisibilajaribiolabombalasindano:Sampuliinabakianaumbolake;baadhiyavimiminikavinabakiakwenyeukutawabombalasindano.Nzitosanakunywewakwakikombeaukwamrijainatakiwakuliwakwakijiko.Kijikokilichojaalazimakimwagikekikigeuzwaupande;msukumomdogosanaunawezakuhitajikalakinisampulihaitakiwikuwangumuaukunata.

1. Kusanyasaamgando(stopwatch)nabaadhiyamabombayasindanozamilimeta10:Angaliavipimozaidikwenyeukurasa.Ondoakizibochabombalasindanomojanautupe.

UpimajiwaMtiririkowaIDDSI

3. Jazakimiminikakwenyebombalasindanomkapakwenyealamayamilimeta10–inashauriwakutumiabombalasindanonyinginekufanyahivyo.

4. Ondoakidolechakokwenyepuayabombalasindanonawakatihuohuoanzishasaamgando.

Page 7: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

IDDSIFlowTest

NchayaBDLuer-Lok™

Kwaujumlainatumikakwasindanoambazozinahitajikiungiosalamakuunganishabombalasindanonakifaakingine.Nchaimeunganishwakwakutoshakufunga,nainafanananaainanyinginezasindano,mirijamaalumu(catheters),navifaavingine.

NchailiyoingiayaLeur

Muunganishowakutoshawamsuguanoambaounahitajidaktarikuingizanchayabombalasindanokwenyekitovuchasindanoaukifaakinginekilichounganishwakwanjiayakusukumanakuzungusha.Hiiitahakikishamuunganishoambaohautawezakutenganakwaurahisi.Kusukumatukifaachakuunganishiakwenyenchayabombalasindanohakutahakikishausalamawakifaa.

Nchailiyoingiaijulikanayo

kamaEccentricLuer

Inaruhusiwakwakaziinayohitajikuwakaribusananangozi.Kwaujumlainatumikakwakutoleadamu(venipunctures)nakucheuamajimaji(piaangaliamaelekezoyakuingizaluerhapojuu).

Nchayamrijamaalumu:Catheter

Inatumikakwakusafishiamirijamaalumu(catheters),mirijayakupitishiachakula(gastrostomy)navifaavingine.Ingizanchayacatheterkwenyecatheteraumirijayagastrostomykwausalama.Kamaikitokeakuvuja,rejeakwenyemwongozowakituochako.

UpimajiwaMtiririkowaIDDSI

Nchayaluer(katiamaaccentricauLuer-Lok)

Vipimovyabombalasindanolamilimeta10

Urefuwakipomochamilimeta10

Page 8: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

TheIDDSIFrameworkandDescriptorsarelicensedunderthe 6CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International License

https://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/October10,2016

Kablayamatumizi,angaliakuonakuwapuanisafinahainamabakiyeyoteyaplastikiaukasorokutokakiwandaniambayohutokeamarachachesana.

Page 9: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

NjiazaupimajiwamatumiziyavyakulakwakutumiamfumowaIDDSI

VyakulaHadisasa,utafitikatikaeneolaupimajiwamfumowachakulaunahitajimashinetatanazagharamakamavilekifaachakupimiawororowachakula(FoodTextureAnalyzers).Kutokananaugumuwaupatikanajiwavifaahivinautaalamuunaohitajikakupimanakufafanua,istihalinyinyizakitaifazimekuwazikitumiavielelezivyakinakuelezeamifumoyachakulabadalayake.

Ukaguziwampangilioumeonyeshakuwatabiazaugumu,mshikamanonautelezinivigezomuhimuvyakuzingatia(Steelenawenzake,2015).Kwakuongezea,ukubwanasurayasampuliyachakulavimetambuliwakamasababuhusikakwamadharayakukabwakoo.(Kennedynawenzake,2014;Chapinnawenzake,2013;JapaneseFoodSafetyCommission,2010;Morleynawenzake,2004;Munawenzake.,1991;Berzlanovichnawenzake1999;Wolachnawenzake,1994;CentreforDiseaseControlandPrevention,2002,Rimmellnawenzake,1995;Seidelnawenzake,2002).Kwamtazamowataharifahizi,vipimovyavyakulavinahitajikuzingatiwavyote,halizamfumo(kwamfanougumu,mshikamano,uvutikajink)nakijiometriausifazamaumbileyachakula.Maelezonatabiazamifumoyavyakula,mfumowachakulaunaohitajikanaunazuiliwaumetengenezwakutokananaistahilizataifazilizoponafasihiyakuelezeasifaambazozinaongezamadharayakukabakoo.Mchanganyikowavipimounawezakuhitajikakuamuachakulakiwekatikakiwangokipi.Njiazaupimajiwachakulakizitosana,laini,nakigumunipamojana:jaribiolakudondoshamatonekwauma,jaribiolakugeuzakijikojuuchini,jaribiolamgandamizowakijikoauuma,jaribiolavijitivyakuliachakulanajaribiolavidole.Videozinazoonyeshamifanoyanjiahizizaupimajizinapatikanakatikatovutihii:http://iddsi.org/framework/food---testing---methods/

Jaribiolakudondoshamatoneyamtiririkowavyakulakwauma

Vinywajivizitonavyakulavyamajimaji(ngaziya3naya4)vinawezakupimwakwakutathiminikamavinapitakwenyemianyayamenoyaumanakulinganishadhidiyamaelezoyakinayakilangazi.VipimovyakudondoshamatonekwaumavimeelezewakwakutumiaistahilizakitaifazilizoponchiniAustralia,Ireland,NewZealandnaUingereza(Athertonnawenzake,2007;IASLTandIrishNutrition&DieteticInstitute2009;NationalPatientSafetyAgency,RoyalCollegeSpeech&LanguageTherapists,BritishDieteticAssociation,NationalNursesNutritionGroup,HospitalCaterersAssociation2011).

Page 10: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

TheIDDSIFrameworkandDescriptorsarelicensedunderthe 8CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International License

https://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/October10,2016

KIZITO ZITO KIZITO KIASI

Kinadondokataratibukwamatonekupitiamianyakatiyamenoyauma

Page 11: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

JaribiolakugeuzakijikojuuchiniJaribiolakugeuzakijikojuuchinihutumikakutambuakunatakwasampuli(kuvutika)nauwezowasampulikushikanapamoja(mshikamano).JaribiolakugeuzakijikojuuchinilinaelezewakwakutumiaistahilizakitaifazilizoponchiniAustralia,Ireland,NewZealandnaUingereza(Athertonnawenzake,2007;IASLTandIrishNutrition&DieteticInstitute2009;NationalPatientSafetyAgency,RoyalCollegeSpeech&LanguageTherapists,BritishDieteticAssociation,NationalNursesNutritionGroup,HospitalCaterersAssociation2011).Jaribiolakugeuzakijikojuuchinihutumikahaswakupimasampulizangaziya4naya5.Sampuliinatakiwa:

• Kuwanamshikamanowakutoshakushikiliasurayakekwenyekijiko

• Kijikokilichojaalazimakimwagikekamakikigeuzwajuuchini,kikigeuzwakwaupande,amakikitingishwakidogo;sampulilazimaiteremkekwaurahisinakuachachakulakidogosanakwenyekijiko,yaanisampulihaipaswikunata

• Dondelililochotwalinawezakusambaaamakushukakidogosanakwenyesahani

KiasikidogokinawezakupitanakuundakitukamamkiachiniyaumaHakiundidonge,hakipiti,hakitiririkiwalakuendeleakudondoka

kupitiamianyayamenoyauma

Kinakaakamamlimaaulundojuuyauma

Jaribiolakugeuzakijikojuuchini:Chakulakinabakinaumbolakekwenyekijiko;sioimaranahakinati;chakulakidogokinabakikwenyekijiko

KILICHOPONDWA KIZITO SANA

KILICHOPONDWA KIZITO SANA

Page 12: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

TheIDDSIFrameworkandDescriptorsarelicensedunderthe 10CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International License

https://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/October10,2016

TathminiyavyakulalaininavigumuUmaumechaguliwakutumikakutathminivyakulalaininavigumukwasababuyakeyakipekeeyakuwezakutathminitabiazinazohusiananaugumu,pamojanatathminizasifazasurayakekamaukubwawachembechembe

Tathminiyausahihiwachembechembezaukubwawamilimeta4Kwawatuwazima,wastaniwaukubwawachembechembezachakulakigumukilichotafunwakablayakumezanimilimeta2hadi4(Peyronnawenzake,2004;Wodanawenzake,2010).Mianyakatiyamenoyaumawakawaidanikiasichamilimeta4,ambayoinatoakipimosahihimuhimukwachembechembezachakulaukubwawangaziya5(VilivyosagwanaVitepe).Kwakuamuaukubwawachembechembekwausalamawawatotowachanga,sampuliambazonindogokulikoupanawaupeowaukuchawakidolekidogochamwishochamtotomchanga(kidolekidogokabisa)hakitakiwikusababishahatariyakukabwakoo,maanaukubwahuuumetumikakutabirimduarawandaniwabombalijulikanalokamaendotrachealkwawatoto(Turkistaninawenzake,2009).

Tathminiyausahihiwachembechembezaukubwamilimeta15(sentimeta1.5)Kwavyakulavigumunalaini,kiwangochajuuchasampuliyachakulachasentimeta1.5kwasentimeta1.5kinapendekezwa,ambachonitakribaniyaukubwawaukuchawakidolegumbachamtumzima(Murdan,2011).Ukubwawaupanawotewaumawakawaidaunapimatakribansentimeta1.5kamainavyoonekanakatikapichahapojuu.Chembechembezaukubwawasentimeta1.5kwasentimeta1.5zinashauriwakwangaziya6(LaininaUkubwawaTongelaKung’ata)–imepimwakupunguzahatarizinazohusiananakukosahewakutokananakukabwanachakula.(Berzlanovichnawenzake,2005;Bordskynawenzake,1996;Litmannawenzake,2003...).

Page 13: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

Page 14: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

TheIDDSIFrameworkandDescriptorsarelicensedunderthe 12CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International License

https://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/October10,2016

JaribiolamgandamizowaumanamgandamizowakijikoUmaunawezakutumikakuchunguzatabiayachakulawakatikimegandamizwa.Mgandamizoambaounawekwakwenyesampuliyachakulaumehesabiwakwatathminiyamgandamizounaohitajikakufanyaukuchawakidolegumbakuonekanacheupe,kamainavyoonyeshwakwamshalekwenyepichahapochini.Mgandamizouliotumikakufanyaukuchawakidolegumbakuwacheupenikiasichakukaribiakilopaskali17.Mgandamizohuonisawananguvuinayotumiwanaulimiwakatiwakumeza(Steelenawenzake,2014).Katikamchorowaupandewakulia,mgandamizoumeonyeshwakwakilopaskalikwakutumiakifaachaIOWAchaupimajiutendajikaziwamdomo.Katikapichayaupandewakulia,mgandamizoumeonyeshwakatikakilopaskalikwakutumiakifaachaIOWAchaupimajiutendajikaziwamdomo.Hikinikifaakimojawapoambachokinawezakutumikakupimamgandamizowaulimi.Kwatathminiyakutumiajaribiolamgandamizowauma,inashauriwakuwaumaugandamizwejuuyasampuliyachakulakwakuwekakidolegumbajuuyauma(usawawachinikidogoyamenoyauma)mpakaweupeuonekane,kamainavyoonyeshwakwenyepichayaupandewakushotohapochini.Inafahamikakuwaumahaupatikanikwaurahisikatikasehemunyingineduniani.Mgandamizounaotumikajuuyakijikounawezakutoambadalaunaotakiwa.

LAINI NA UKUBWA WA TONGE Ukuchawakidolegumba

unapaukakuwamweupe

Sampuliinasambaratikanakuharibika,nahairudiisurayakeyaawaliwakatimgandamizoumeondolewa

Page 15: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

JaribiolavijitivyakuliachakulanajaribiolavidoleTathminiyavijitivyakuliaimewekwakatikaIDDSI.Jaribiolavidolelimeingizwakatikakutambuakwambahiiinawezakuwanjiapekeekatikabaadhiyanchi.

TathminiyavyakulavyampitoChakulaambachokinaanzanawororommoja(mfanokigumu)halafukinabadilikakuwawororomwingine,hasawakatikinaunyevu(mfanomajiaumate)yanapotumika,auwakatimabadilikoyahaliyajotoyametokea(mfanokupashamoto).Chakulahikihutumiwakatikaufundishajiwamaendeleoaukujifunzatenakutafuna.Kwamfano,kimekuwakikitumikakatikamaendeleoyakutafunakwawatotonamaendeleokwawalemavu(Gisel1991;Doveynawenzake,2013).Kutathminikamasampuliinafaaufafanuziwachakulakinachobadilika,njiaifuatayoimetumika:Tumiasampuliukubwawaukuchawakidolegumba(sentimeta1.5kwasentimeta1.5),wekamililita1yamajijuuyasampulinausubiridakikamoja.Gandamizakwakutumiamgongowaumampakaukuchawakidolegumbaupaukenakuwamweupe.Sampuliniyachakulakinachobadilikaikiwabaadayakuondoamgandamizowauma:

• Sampuliimepondekanakusambaratikanahaionekanikatikasurayakeyaawaliwakatiumaumeondolewa.

• Sampuliinatakiwaivunjikekwaurahisikwakutumiavijitivyakuliakwakugandamizakidogo.• Sampuliitasambaratikakabisakwakusuguasampulikatiyakidolegumbanakidolechakunyooshea.

Sampulihaitarudiasurayakeyaawali.• Ausampuliimeyeyukakwakiasikikubwanahaionekanitenakatikasurayakeyaawali(mfanokipandecha

barafu).•Wekamajimilimeta1juuyasampuli•Subiridakika1

VYAKULA VYA MPITO

Ukuchawakidolegumbaunapaukakuwamweupe

Sampuliinasambaratikanakuharibika,nahairudiisurayakeyaawaliwakatimgandamizoumeondolewa

Page 16: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

TheIDDSIFrameworkandDescriptorsarelicensedunderthe 14CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International License

https://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/October10,2016

Page 17: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

MarejeoAshidaI,IwamoriH,KawakamiSY,MiyaokaY,MurayamaA.Analysisofphysiologicalparametersofmassetermuscleactivityduringchewingofagarsinhealthyyoungmales.JTextureStud.2007;38:87–99.AthertonM,Bellis---SmithN,CicheroJAY,SuterM.Texturemodifiedfoodsandthickenedfluidsasusedforindividualswithdysphagia:Australianstandardisedlabelsanddefinitions.NutrDiet.2007;64:53–76.BerzlanovichAM,MuhmM,SimEetal.Foreignbodyasphyxiation—anautopsystudy.AmJMed1999;107:351–5.CentreforDiseaseControlandPrevention.Non---fatalchokingrelatedepisodesamongchildren,UnitedStates2001.MorbMortalWklyRep.2002;51:945–8.ChapinMM,RochetteLM,AbnnestJL,Haileyesus,ConnorKA,SmithGA.Nonfatalchokingonfoodamongchildren14yearsoryoungerintheUnitedStates,2001---2009,Pediatrics.2013;132:275---281.CicheroJAY,SteeleCM,DuivesteinJ,ClaveP,ChenJ,KayashitaJ,DantasR,LeckoC,SpeyerR,LamP.Theneedforinternationalterminologyanddefinitionsfortexturemodifiedfoodsandthickenedliquidsusedindysphagiamanagement:foundationsofaglobalinitiative.CurrPhysMedRehabilRep.2013;1:280–91.DoveyTM,AldridgeVK,MartinCL.Measuringoralsensitivityinclinicalpractice:Aquickandreliablebehaviouralmethod.Dysphagia.2013;28:501---510.FunamiT,IshiharaS,NakaumaM,KohyamaK,NishinariK.Texturedesignforproductsusingfoodhydrocolloids.FoodHydrocolloids.2012;26:412–20.GarciaJM,ChambersET,MattaZ,ClarkM.Viscositymeasurementsofnectar---andhoney---thickliquids:product,liquid,andtimecomparisons.Dysphagia.2005;20:325–35.GiselEG.Effectoffoodtextureonthedevelopmentofchewingofchildrenbetweensixmonthsandtwoyearsofage.DevMedChildNeurol.1991;33:69–79.HaddeEK,NicholsonTM,CicheroJAY.Rheologicalcharacterisationofthickenedfluidsunderdifferenttemperature,pHandfatcontents.Nutrition&FoodScience,2015a;45(2):270–285.HaddeEk,NicholsonTM,CicheroJAY.Rheologicalcharacterizationofthickenedmilkcomponents(protein,lactoseandminerals).JofFoodEng.2015b;166:263---267.IASLT&IrishNutritionandDieteticInstitute.Irishconsistencydescriptorsformodifiedfluidsandfood.2009.http://www.iaslt.ie/info/policy.phpAccessed29April2011.ISO---7886---1:1993(E)Sterilehypodermicsyringesforsingleuse:Part1:syringesformanualuse.InternationalStandardsOrganisationwww.iso.orgJapaneseFoodSafetyCommission,RiskAssessmentReport:chokingaccidentscausedbyfoods,2010.KennedyB,IbrahimJD,BugejaL,RansonD.Causesofdeathdeterminedinmedicolegalinvestigationsinresidentsofnursinghomes:Asystematicreview.JAmGeriatrSoc.2014;62:1513---1526.KutterA,SinghJP,RauhC&DelgadoA.Improvementofthepredictionofmouthfeelattributesofliquidfoodsbyaposthumusfunnel.JournalofTextureStudies,2011,41:217---227.

Page 18: Njia za upimaji wa mpango wa kimataifa wa viwango vya ... · Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International Dysphagia Diet Standardisation

TheIDDSIFrameworkandDescriptorsarelicensedunderthe 16CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International License

https://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/October10,2016

MorleyRE,LudemannJP,MoxhamJPetal.Foreignbodyaspirationininfantsandtoddlers:recenttrendsinBritishColumbia.JOtolaryngol2004;33:37–41.MuL,PingH,SunD.InhalationofforeignbodiesinChinesechildren:areviewof400cases.Laryngoscope1991;101:657–660.MurdanS.Transversefingernailcurvatureinadults:aquantitativeevaluationandtheinfluenceofgender,ageandhandsizeanddominance.IntJCosmetSci,2011,33:509---513.NationalPatientSafetyAgency,RoyalCollegeSpeechandLanguageTherapists,BritishDieteticAssociation,NationalNursesNutritionGroup,HospitalCaterersAssociation.Dysphagiadietfoodtexturedescriptions.2011.http://www.ndr---uk.org/Generalnews/dysphagia---diet---food---texture---descriptors.html,Accessed29April2011.O’LearyM,HansonB,SmithC.Viscosityandnon---Newtonianfeaturesofthickenedfluidsusedfordysphagiatherapy.JofFoodSci,2010:75(6):E330---E338.PeyronMA,MishellanyA,WodaA.Particlesizedistributionoffoodbolusesaftermasticationofsixnaturalfoods.JDentRes,2004;83:578–582.RimmellF,ThomeA,StoolSetal.Characteristicsofobjectsthatcausechokinginchildren.JAMA1995;274:1763–6.SeidelJS,Gausche---HillM.Lychee---flavouredgelcandies.Apotentiallylethalsnackforinfantsandchildren.ArchPediatrAdolescMed2002;156:1120–22.SopadePA,HalleyPJ,CicheroJAY,WardLC.2007.RheologicalcharacterizationoffoodthickenersmarketedinAustraliainvariousmediaforthemanagementofdysphagia.I:waterandcordial.JFoodEng79:69–82.SopadePA,HalleyPJ,CicheroJAY,WardLC,LiuJ,TeoKH.2008a.RheologicalcharacterizationoffoodthickenersmarketedinAustraliainvariousmediaforthemanagementofdysphagia.II.Milkasadispersingmedium.JFoodEng84(4):553–62.SopadePA,HalleyPJ,CicheroJAY,WardLC,LiuJ,VarliveliS.2008b.RheologicalcharacterizationoffoodthickenersmarketedinAustraliainvariousmediaforthemanagementofdysphagia.III.Fruitjuiceasadispersingmedium.JFoodEng86(4):604–15.Steele,C,Alsanei,Ayanikalathetal.Theinfluenceoffoodtextureandliquidconsistencymodificationonswallowingphysiologyandfunction:Asystematicreview.Dysphagia.2015;30:2---26.Steele,C.,Molfenter,S.,Péladeau---Pigeon,M.,Polacco,R.andYee,C.Variationsintongue---palateswallowingpressureswhenswallowingxanthangum---thickenedliquid.Dysphagia.2014;29:1---7.TurkistaniA,AbdullahKM,DelviB,Al---MazrouaKA.The‘bestfit’endotrachealtubeinchildren.MEJAnesth2009,20:383---387.VanVlietT.Ontherelationbetweentextureperceptionandfundamentalmechanicalparametersofliquidsandtimedependentsolids.FoodQualityandPreference,2002:227---236.Woda,A,NicholasE,Mishellany---DutourA,HennequinM,MazilleMN,VeyruneJL,PeyronMA.Themasticatorynormativeindicator.JournalofDentalResearch,2010;89(3):281---285.WolachB,RazA,WeinbergJetal.Aspiratedbodiesintherespiratorytractofchildren:elevenyearsexperiencewith127patients.IntJPediatrOtorhinolaryngol1994;30:1–10.