MUZYKANUTY, SMYKI I PATYKI

4KLASACZĘŚĆ 1

PODRĘCZNIK do szkoły podstawowejdo szkoły pods

Autorzy: Malina Sarnowska, Olivia Kaczyńska, Katarzyna Jakóbczak-Drążek, Urszula Smoczyńska

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania muzyki na poziomie klasy 4. szkoły podstawowej, na podstawie opinii rzeczoznawców: prof. dr. hab. Antoniego Grochowalskiego, dr. Pawła A. Trzosa i dr Ewy Ogłozy.

Numer ewidencyjny w wykazie dla wersji tradycyjnej i elektronicznej podręcznika: 547/1/2012

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. Warszawa 2012Wydanie II (2013)ISBN 978-83-02-13844-7 (całość) 978-83-02-13842-3 (część 1)

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Ilona Pisarkiewicz (redaktor cyklu, redaktor merytoryczny)Redakcja językowa: Anna Wlaźnik, Mirella Hess-RemuszkoRedakcja techniczna: Jolanta Dąbrowska, Małgorzata ChmielewskaProjekt okładki: Artur MatulaniecProjekt grafi czny: Hanna Michalska-Baran, Anna WielbutOpracowanie grafi czne: Hanna Michalska-Baran Infografi ki: Barbara Scharf, Anna WielbutIlustracje: Klara Wicenty, Joanna Olech, Agata JuszczakGrafi ka nutowa: Paweł KaczyńskiFotoedycja: Natalia Marszałek, Pola RożekSkład i łamanie: Marcin Kuriata, Mariola Proch

Zalecane wymagania systemowe i sprzętowePodręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymagazainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany natabletach i telefonach z systemem Apple iOS wymaga zainstalowania bezpłatnego programu iBooks(do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Android wymagazainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play).

Pomoc techniczna: epomoc@wsip.com.pl

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą byćprzedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96Tel. 22 576 25 00Telecentrum: 801 220 555www.wsip.pl

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawar-tość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.

Szanujmy cudzą własność i prawo.Więcej na www.legalnakultura.pl

Polska Izba Książki

3

SPIS TREŚCI

1. A wokół wszystko gra... 6

2. Na muzycznych tropach 10

3. Wędrujące dźwięki 15

4. Śpiesz się powoli 20

5. Na tropach rytmu 26

6. Na dwa, trzy czy na cztery? 32

7. Białe i czarne 36

8. Mistrz fortepianu 42

9. Od mazurka do hymnu 52

10. Na tropach naszej historii 60

11. Zima tuż, tuż 64

12. Hej, kolęda 70

13. W świątecznym nastroju 77

14. Taniec z pawim piórem 82

15. Od Krakowa grają gamę 88

Powtarzaj z nami 92

Śpiewaj i graj

● Czerwone jabłuszko 95

● Płonie ognisko w lesie 96

● Uciekła mi przepióreczka 97

● Zła zima 98

● Płynie Wisła 99

● Wesoła piosenka 100

● Spacer po pięciolinii 100

● Melodia duńska 100

● Melodia norweska 101

● Wyliczanka 101

● Smutna piosenka 101

● Jedzie, jedzie pan Zelman 102

● Pobiegła owieczka 102

● Poleciała do lasku 102

● Koza 103

● Ciężka moja dola 103

● Biegnie lisica 103

● Dynu, dynu dana 104

● Melodia czeska 104

● Jawor 104

● Pod naszym okienkiem 105

● Sto lat 105

Indeks 106

4

22 23L e k c j a c z w a r t a // Ś p i e s z s i ę p o w o l i

Zabawy z echem Muzyka: Zbigniew CiechanSłowa: Marek Dagnan i Bogusław ChoińskiSłowa: Marek Dagnan i Bogusław Choińskig g

Wcale ciebie nie widzę,wcale nie.

2. Po lusterku jeziorah h

6.

7.

} bis

93

Powtarzaj z nami

Piosenka melomanaMuzyka i słowa: Malina Sarnowska

W refrenie po drugiej zwrotce śpiewaj piano.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

V

V Wszystkie grupy rytmiczne śpiewaj sylabami „tim to ; reszta tekstupozostanie bez zmian.

92

echo… echo…prędziuteńko na drugibiegnie brzeg.– Stójże, hop-hop! Poczekaj,poczekaj, poczekaj…Wcale ciebie nie widzę,wcale nie.

3. Przedrzeźniała wesoło nas z daleka,aż tu nagle spadł z chmurki, wielki deszcz.– Stójże hop-hop! Poczekaj,poczekaj, poczekaj…Pani Echo…rozpuściła się w deszczu,nie ma jej.

6. Przyjrzyj się zapisowi piosenki Zabawy z echem. Nad nutami po lewejstronie zobaczysz oznaczenie tempa, w którym powinna być zaśpiewana piosenka. Posłuchaj jej i oceń, czy naprawdę została wykonana w tempiezaproponowanym przez kompozytora.

7. Znajdź w nutach i słowach piosenki fragmenty, które naśladują zjawiskoecha. Powtórz je głosem i klaskaniem.

W nutach piosenki w takcie 21. znajduje się znak repetycji . Oznacza

on, że melodię należy powtórzyć od początku. znak repetycji

} bis

} bis

Nie wiem skądwziął się pauzy znak.

W rytmie tymkażę zagrać palcom moim,po to, bymmógł zaśpiewać tak:

Ref. Melomanem, dźwięków fanemzostać dzisiaj chcę.Zagram gamę z fortepianemw dół od c do c.

raz dwa trzy!To wesoło mi.

Nadszedł czas,by i piano mieć w pioipioiiiopp ooppiopp sence.eeeeeeeeeee.eeeeeeee.ee..Drugi razrrefren rrrerererrrrrrrrrrrr cicho brzmi:

RRRRReReeefef. MeReReeefefRReefReefeefRefeRReeefefeffR f lomanem, dźwięków fanem...

1. Co oznaczają włoskie słowa forte i piano? Postaraj sisiię tię tę tę tę ę tię tię tię tęsssię tsissssiiięę oooo o o o poo pokazaooo o ppoo o o ppoo pppoo pppppppp ć, śpiewając ając ąącącąąccąącającąąjąjąjjąąąąz odpowiednią dynamiką drugą zwrotkę i następująccy pcy poy poy poy poy poy poy poo o o o n nnnnicy poy po ooy po c o o c o nncc poy poo nnc o nncyc ny nnyyy ej refren.

2. Przypomnij, kto to jest meloman.

3. Obejrzyj dokładnie nuty piosenki, a następnie znajdź i zzzaaaznaznaaznaznaznaznaznaaznacaccccz waaaznaznaacccaaznaacccccza caznaccza cczcz szystkie pauzy ćwierćnutowe oraz półnutowe.

4. Zaśpiewaj piosenkę, a pauzy zastąp dowolnymi gestodźwiękkkkkkkkaaamiami.ami.mi.mmamiamiami.ami.aaaaaaaaaaaa

5. „Polowanie na pauzy”.

Podzielcie się na dwie drużyny. Jedna będzie zaznaczać pauzy ćwiiiwiiwiiwiwiiiiiierćerćnerćnuerćnerćnuerćerćnerćnnuuutowerćnerćnuerćnuuuunuutuuue uuutuu e klaśniśniięciemciemęciememęciemciemciemciem,ęciememęciem,ęciem,ęciemęciemęciemęciem,ęciem,emmęciem,ęciem,ciem,ęcieeęciemęciem,em,ciem,ęcięciemciem,ciem,cciem,iem,em,ęcciem,mm,druga w miejscu pauzy półnutowej powie: p a u z a. Równocześniie we we we we we wwe we wi wieiei wiee eeeee szyscy szyscyszyscy szszyscy zyscyzyscy zyscyzyzyscyyscyszyscy zyszyscyzyscyzyscyzysczyscyyscyzzysccyysszyscy zyszysysszyscys y ypowinni śpiewać piosenkę. To niełatwe zadanie, dlatego wykonajciee je che je choe je choje choje choje choe choe je chochoje choe je choeee e je choe je choje chchoeeeee ee e je jje jje chojjjj ciażciażciażciażciaciażciażiciażciaciażżżażaażiażaż ciaż aiiaraz w wolnym tempie.

6. W nutach piosenki znajdziesz grupę rytmiczną , którą znasz. Sylaby rytmiczne do tego rytmu to „tim-to”.

VV Wykonaj zwrotkę piosenki sylabami rytmicznymi „ta-ti-ti”, „tim-to”.

VV Wszystkie grupy rytmiczne śpiewaj sylabami tim-to”; reszta tekstu

Jak korzystać z podręcznikaJak korzystać z podręcznika

Lekcje powtórzeniowe

Ciekawostki Dodatkowe informacje, nie tylko o muzyce, które z pewnością cię zainteresują.

W podręczniku znajdziesz wieleróżnych atrakcyjnych piosenek. Wspólne śpiewanie z kolegami i koleżankami na pewno sprawi ci dużo radości.

Defi nicje, pojęcia

Pytania, polecenia, zadania do wykonania w klasie i domu

993

1. Ćwierćnut rządw pierwszym takcie równo stoooooooiiiii.i.ii..iiiii..iii.iNie wiem skąd

2 CzaszasasasszasCzaszaszasCzaCzasCzasazassasCzasasCzasaszasCzassssCzaszzzzzasCzasssCzzaszaszzaas2. CzasCzasssCzasCzaszazazaassCCCzzzaaasssCzaa em gdyem gdem gdymemmmem gdyem gdyem gdymmem gem gemememem gdy eemmmemeemmmmem eemeeemmmem gdy eemeeeemmmemm gdy śpiewamśpiewamśpiewam f tforteforte, klasklasnę w ręceręceręceeeeecccceecccęccceęccęccceręęręccęęęęęceręęęręcerrręęęręęę .. .raz dwa trzy!

Pytania, polecenia,en

2323

Chę. ChętChę. Chęt1. Chęt1. Chęt1. Chęth1. ChętCh1. Chh1. ChęthChętnie bienie bienie bienie bienie bienie bienie bienie bienie bienie bienie bnie bieie bieie bieie bienie bieebiei ega po lga po lga po lga po lga po lga po laga pga pgagaga pa po lga po lga ga pgaa po gagaaagga pogggg esieesieesieesieesiesesieesieesieesieesieesiee eeePani EP i EPani EcPani EcPani EcPani EcPani Ecani EPani EcPani EcEcPani EcPani Eci Ecani Ecani Ecni EcPani Ecni EcE ho…hho…ho…ho…hoho…ho…ho…ho…hoho…ho…ho…ho…ho…o…ho…ho…ho……………w cytryw cytryw cytryw cytryw cytryw cytryw cytryw cytryw cytw cytryw cytryw cytryytryw cytryw cytryw cyw cytryw cytrw cyttw cytryw cyt nowej snnownowej snowej snowej snowej snowej snowej snowej snowej sowej snownowej sowej snowej snowej snowejnonowej sowej so ukienceukienceukiencekienceukienceukienceukienceukienceencukienceenukiencenceie c ,,,,w plamkkkkkkkki pstrei pstrei pstrei pstrepstrestretrepstretrtrstt ..– Stójże, hop-hop! Poczekaj,poczekaczekaeekekk j, poczj, ekaj…W l i bi i id

1 C11 C1 CPPP

5

96 Ś p i e w a j i g r a j

Uciekła mi przepióreczkaMuzyka i słowa: autor nieznany

1. Uciekła mi przepióreczka w proso, a ja za nią nieboraczek boso. Trzeba mi się pani matki spytać,czy pozwoli przepióreczkę schwytać.

2. Chwytajże ją, mój syneczku, chwytaj,tylko jej się pióreczek nie tykaj,trza zastawić, mój syneczku, sieci,to ci sama przepióreczka wleci.

Płonie ognisko i szumią kniejeMuzyka i słowa: Jerzy Braun

1. Płonie ognisko i szumią knieje,drużynowy jest wśród nas. Opowiada starodawne dzieje,bohaterski wskrzesza czas.

Ref.: O rycerstwie znad kresowych stanic, o obrońcach naszych polskich granic. A ponad nami wiatr szumny wiejei dębowy huczy las.

2. Już do odwrotu głos trąbki wzywa,alarmując ze wszech stron.Wstaje wiara w ordynku szczęśliwa.Serca biją w zgodny ton.

Ref.: O rycerstwie...

9796 Ś p i e w a j i g r a j

UciekłMuzyka i

1. Uciekła ja za nTrzeba mczy pozw

2. Chwyttylko jej trza zastto ci sam

Płonie ognisko i szumią kniejeMuzyka i słowa: Jerzy Braun

1. Płonie ognisko i szumią knieje,drużynowy jest wśród nas.Opowiada starodawne dzieje,bohaterski wskrzesza czas.

Ref.: O rycerstwie znad kresowych stanic,,o obrońcach naszych polskich granic. A ponad nami wiatr szumny wiejei dębowy huczy las.

2. Już do odwrotu głos trąbki wzywa,alarmując ze wszech stron.Wstaje wiara w ordynku szczęśliwa.Serca biją w zgodny ton.

Ref.: O rycerstwie...

Oznaczenia instrumentów

marakasy

kastaniety (kołatka)

tamburyn

klawesy

Posłuchaj muzyki

Ważne symbole

Zadania dodatkowe

ury

wesy

arakas

Infografi ki Tak będziemy przedstawiać życie najwybitniejszych kompozytorów oraz najważniejsze wydarzenia z historii muzyki.

Graj na instrumentach Wspólnie będziemy się uczyć gry na szkolnych instrumentach perkusyjnych oraz na fl ecie.

Piosenki do grania i śpiewania

Zapamiętaj Tu znajdują się ważne wiadomości, którewarto zapamiętać.

ZapamTu znaj

5.

Infografi kiTak będziemy

66

A wokó� wszystko gra...

Witaj w czwartej klasie!Zapraszamy cię do wspólnego tropienia śladów muzyki. Świat wokół nas

jest pełen różnych odgłosów, szmerów i dźwięków. Wystarczy, że zaczniesz

ich uważnie słuchać, a doprowadzą cię do MUZYKI.

1. Do twoich uszu dobiegają zewsząd rozmaite dźwięki i odgłosy. Pomyśl, czy umiesz je nazwać i określić ich źródło. Połącz nazwę odgłosu z właściwym źródłem dźwięku.

szum

piorun

warkot

gałęzie

warczenie

strumieńplusk

pies

stukotkamienie

huk

silniktrzask

wietrzyk

2. W miejsce kropek wpisz nazwę właściwego odgłosu.

Uparta mucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mi nad głową.

Suche liście . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pod nogami.

Wróbel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . za oknem.

Deszcz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o szyby.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stare schody.

Dzwonek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na przerwę.

1.

7

Czy chcesz posłuchać, jak wokół wszystko gra, wiatr szumi w drzewach, wesoło śpiewa ptak. Krople deszczu dźwięczą tak:

Już dobrze wiemy, o czym opowiada świat. (bis)

Odgłosy deszczu możesz naśladować za pomocą:

VV głosu – powiedz na przykład: szu szu, kap kap, plusk plusk,

tuk tuk itp.;

V dłońmi – pocieraj dłonią o dłoń, uderzaj palcem jednej ręki

w otwartą dłoń drugiej;

V papieru – stukaj lekko palcem albo długopisem w uniesioną

kartkę papieru.

Wokół wszystko graMuzyka: Gerda Bächli Słowa polskie: Urszula Smoczyńska

Oznaczenie dowolnego efektu dźwiękowego

8 L e k c j a p i e r w s z a // A w o k ó ł w s z y s t k o g r a

3. Zaśpiewaj piosenkę, a po słowach „dźwięczą tak” naśladuj odgłosy deszczu w dowolnie wybrany sposób.

4. Znajdź dwa źródła dźwięku dla każdego odgłosu.

ryk

skrzypienie

dźwięki muzyki

uderzanie o uda

pstrykanie

klaskanie

tupanie

Na koncercie rockowym liczba decybeli znacznie

przekracza dopuszczalne normy, warto więc mieć

ze sobą zatyczki do uszu, aby chronić swój słuch.

Odgłosy uzyskiwane dzięki różnym ruchom ludzkiego ciała to GESTODŹWIĘKI.!

5. Stwórz zupełnie nowe odgłosy za pomocą różnych części ciała – rąk, nóg, ud itp. Nie muszą one być głośne, ale ciekawe, interesujące.Wymyśl jakiś własny gestodźwięk i napisz, jak go można wykonać.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Muzyka przyrody to najpiękniejsze dźwięki. Wszyscy słuchamy jej z przy-

jemnością, ponieważ ma kojące brzmienie i dobrze wpływa na nasz na-

strój. Wróć na chwilę myślą do wakacji i przypomnij sobie odgłosy mijają-

cego lata. Jakie dźwięki przyrody wspominasz najchętniej?

Wiele dźwięków wytwarzanych przez człowieka również brzmi pięknie, ale

niektóre drażnią nasze uszy i wprowadzają niepokój.

9

V Hałas jest groźny dla zdrowia, a dźwięki, które przekraczają 120 decybeli, mogą uszkodzić słuch.

Zapamiętaj!V Gestodźwięki – odgłosy,

które powstają podczas tupania, klepania, klaskania, pstrykania palcami itp.

Decybel (dB)to jednostka poziomu natężenia (głośności) dźwięku.

Jeśli masz zwyczaj odrabiać lekcje ze słuchawkami na uszach, pamię-

taj, że zbyt głośna muzyka może uszkodzić twój słuch, a bardzo głośne

dźwięki są szkodliwe dla zdrowia – popatrz na tabelkę.

CO? ILE DECYBELI? JAK ODCZUWAMY?

koncert rockowy 130 granica bólu

silnik samolotu 100–120 szkodliwy hałas, który (jak wykazały badania) może stopniowo osłabiać słuch i zakłócać prawidłowe reakcje

motocyklwiertarka

90–9590–95

uciążliwy hałas

mowa 50 stan normalny

szeptoddech

30–4010–20

spokój

Muzyka przemawia do wszystkich wrażliwych słuchaczy,

chociaż trudno wyrazić słowami, na czym polega

jej piękno i siła oddziaływania. A jak ty reagujesz

na muzykę? Odpowiedz na pytania:

VV Kiedy słuchasz jej najchętniej?

V Jaki rodzaj muzyki lubisz najbardziej?

V Czy masz ulubione utwory lub wykonawców?

Każdy, kto chętnie słucha muzyki i chce ją poznać,

może stać się melomanem. Meloman potrafi

rozpoznawać utwory, wykonawców oraz odkrywać głębokie

tajemnice, jakie niosą utwory doskonałe, czyli arcydzieła.

Może i ty dołączysz do grona melomanów?

e reakcje

V Meloman – miłośnik i znawca muzyki.

V Arcydzieła – utwory doskonałe, mistrzowskie.

1010

Na tropach muzykiMuzyka i słowa: Malina Sarnowska

– można wykonać klaszcząc, stukając lub śpiewając

Na muzycznych tropach2.

1111

1. Czy chcesz zostać tropicielem,szukać dźwięków tak jak my?Instrumentów mamy wiele, zapraszamy cię do gry!

Ref.: Wytropimy, wyszukamykażdy nowy dźwięk.Łoskot starej bramy,szyby cichy brzęk.I dla mamy na perkusji też zagramy:Take-tak, dum dum, brzdęk!

2. Na kamieniach i patykachnauczymy ciebie grać,bo muzycznym instrumentemkażda rzecz się może stać.Ref.: Wytropimy…

3. Idźmy po muzycznych śladachw równym rytmie: ram tam tam.Tropić dźwięki i odgłosyto jest frajda! Spróbuj sam!Ref.: Wytropimy…

Zauważ, że piosenka zbudowana jest z trzech zwrotek i refrenu. Zwrotki

są śpiewane za każdym razem z tą samą melodią, ale z innym tekstem,

natomiast w refrenie i słowa, i melodia są zawsze takie same.

1. O jakich dźwiękach i odgłosach mówi tekst piosenki Na tropach muzyki? Czy są to te same dźwięki i odgłosy, które występowały w piosence Wokół wszystko gra?

2. Które z tych dźwięków i odgłosów są głośne, a które ciche? Zaznacz jew tekście piosenki. Głośne otocz kółkiem, ciche trójkątem. Słuchając piosenki, akompaniuj miarowo i cicho dowolnymi gestodźwiękami.

Miarowo to znaczy równo, tak jak tyka zegarek albo bije twoje serce.

Połóż dłoń na klatce piersiowej i poczuj bicie własnego serca. To puls, który

możesz także wyczuć na przegubie dłoni, spróbuj…

Zjawisko podobne do pulsu można odnaleźć w muzyce. Taki „muzyczny

puls” pomaga zachować równe tempo w czasie grania lub śpiewania.

3. Wypowiedz dwa razy miarowo rymowankę:

IDZIE JESIEŃ ZŁOTA, MYSZY GONIĄ KOTA.

Zrób to za pierwszym razem cicho, za drugim głośno. Wykorzystaj przy tym dowolne gestodźwięki.