ortografi aaccess fiaccess 4 ortografia impressum ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur...

85
Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva 4 Ortografia Grafikdeal

Upload: others

Post on 22-Jul-2020

3 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

4 Ortografi aOr

togr

afi a

Gra

fikd

eal

Page 2: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

A C C E S S 4 O R T O G R A F I AO R T O G R A F I AA C C E S S 4

Impressum

Ortografia dalla 4. classa

versiun 3,fenadur 2014

Mied d’instrucziun da romontschper la scola populara dalla Surselva

Auturs Marcus Bearth, Lea Berther, Ursula Cadalbert

Illustraturas Nadia Cathomas-Sgier, Romana Deragisch-Hendry, Doris Friberg-Loretz, Jeannette Giossi, Rosvita Loretz-Lutz

Grafica frontispezi Grafikdeal

Transcripziun en InDesign Conradin Caduff, Adrian Cathomas, Adrian Pally, Gion Tenner, Sandro Tomaschett

Programmaziun pagina d’internet e concepziun

Marc Thoma

Sustegn linguistic e lectorat Alexi Decurtins

Ulteriuras lavurs da tut gener Ils commembers da suprastonza ed il secretariat PRO IDIOMS SURSELVA

Responsabel general per l’informatica e per Moodle

Adrian Cathomas

Menader general dil project Francestg Friberg

Dretgs d’autur PRO IDIOMS SURSELVA

Da retrer www.access.ac

Contact [email protected]

Fotografias frontispezi Motiv: Scolar dalla 4. classa / Plaun Segnes SuFotograf: Gion Tenner / Francestg Friberg

Page 3: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

A C C E S S 4

1

O R T O G R A F I A

Survesta

Cuntegn

Survesta ......................................................................................................................................................................3Plaids cun «aun» ......................................................................................................................................................4il – igl – gl’ ...................................................................................................................................................................6la – l’ ..............................................................................................................................................................................9Il sun «gl» ................................................................................................................................................................... 12ai - ei ........................................................................................................................................................................... 15Las finiziuns -el / -an ............................................................................................................................................ 19Il consonant final ...................................................................................................................................................20Il consonant final «d» e «t» ................................................................................................................................ 22Igl «r» final ................................................................................................................................................................ 24nd - nt final............................................................................................................................................................... 27«s» avon consonants ........................................................................................................................................... 29ed, ad, dad (d’) .......................................................................................................................................................33consonanza dubla ................................................................................................................................................ 36ge - gi / ghe - ghi ................................................................................................................................................... 41ce - ci / che - chi ...................................................................................................................................................45«cu» e «qu» ............................................................................................................................................................... 51separar las silbas .................................................................................................................................................. 55grond ni pign........................................................................................................................................................... 58c - g / d - t / f - v ....................................................................................................................................................60tg - tsch .....................................................................................................................................................................63L’interpuncziun ....................................................................................................................................................... 67

ANNEXAReflexiun d’emprender ....................................................................................................................................... 70ai - ei .......................................................................................................................................................................... 75Il consonant final «d» e «t» .................................................................................................................................77«s» avon consonants ........................................................................................................................................... 79Consonanza dubla ...............................................................................................................................................80Giug .............................................................................................................................................................................81

Page 4: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

4

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Plaids cun «aun»

Introducziun: Tgei han ils plaids ella cruschera communabel?

Plaids cun «aun»

horizontal: vertical:

4 In animal che fa quac 1 Ordlunder dat ei frina

7 Leu nescha l’aua 2 Il cuntrari da spert

8 In animal da casa 3 Quei maglias ti dad ensolver

9 In material che ti drovas per far caltschiel 5 In auter plaid per ina storta

11 Quei essan nus tuts 6 Adatg, aua sin via...!

8 In auter plaid per in cuvel

10 Sin quei sas ti seser en dus, en treis...

1 2

3

4

5

6 7

8

9

10

11

Page 5: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

5

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Plaids cun «aun»

! min.

Pensum 1: Scriva cun silmeins 6 dils 12 plaids dalla cruschera ina historietta en tiu carnet! Prelegia ella

silsuenter a tes conscolars!

! min.

Pensum 2: Trenescha las suandontas construcziuns sco dictat da viandar.

Damaun mein nus giu Rueun.

Sche nus mein mo plaun, vegnin nus era buca staunchels.

Per cletg ha la via buca bia carauns e mintgaton dat ei era bauns.

Sch’ei plova damaun, eis ei dad haver quitau culs pultauns.

Egl èr da graun entupein nus in tgaun, speronza eis el buca malsauns.

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Page 6: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

6

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A il – igl – gl’

Introducziun: Cu han ils plaids igl artechel il? Cu han ils plaids igl artechel igl?

b

c

d

f

g

h

j

k

l

m

n

p

qu

r

s

t

v

x

z?

il baun

iligl

Page 7: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

7

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A il – igl – gl’

! min.

Pensum 1: Scriva mintgamai dus substantivs masculins ch’entscheivan culs vocals el singular ed el

plural!

igl

ils

a

e

io

u

a

e

io

u

a

e

i

o

u

a

e

i

o

u

Page 8: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

8

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A il – igl – gl’

! min.

Pensum 2: Fai ord il plural il singular!

plural ! il ni igl gl’

ils affons igl affon gl’affon

ils velos

ils umens

ils cudischs

ils eschs

ils autos

ils apiculturs

ils cuolms

ils cumpogns

ils unviarns

ils cuirass

ils resultats

ils ovs

ils egls

ils incaps

ils quaders

ils onns

ils uviarchels

ils izuns

ils calzers

ils canasters

ils aviuls

Page 9: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

9

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A la – l’

Introducziun: Cu han ils plaids igl artechel la? Cu han ils plaids igl artechel l’?

b

c

d

f

g

h

j

k

l

m

n

p

qu

r

s

t

v

x

z

?la barba

lal’

Page 10: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

10

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A la – l’

! min.

l’

la

a

e

io

u

a

e

io

u

a

e

i

o

u

a

e

i

o

u

Page 11: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

11

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A la – l’

! min.

Pensum 1: Scriva dil plural el singular e mida las construcziuns dil plural el singular!

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

1. Las vias ein cuvretgas cun neiv.

2. Las entradas dalla scola ein serradas.

3. Cun tgei tren vegnan las ondas?

4. Quellas buoras dattan massa aissas.

5. Las uras da gimnastica vargan il pli spert.

6. Da tgi ein quellas andinas?

7. Tuttenina ein las casas dadas ensemen.

8. Buca tuts che setegnan vid las reglas.

las viaslas queissaslas iuaslas caultschaslas stialaslas andinas

las uraslas cuorsaslas ondaslas entradaslas uettaslas retschas

Page 12: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

12

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Il sun «gl»

Introducziun: Cuntinuescha il verset!

Enconuschas ti auters plaids cun in gl avon i? Cumpletescha la tabella!

Glina, glina vi sur mar,

ti che

per e per

ti per tuts endretg.

Gion !

gli...

Page 13: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

13

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Il sun «gl»

! min.

Pensum 1: Prepara las otg cartas per in dictat!

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Glina, glina vi sur mar,ti che has schi bia da far,

per romontsch e per tudestg glischas ti per tuts endretg. Gion Gialet tegn en tiu det.

La glimaia entaupa bia glieud sin siu viadi.

Miu tat ha fetg grondas uregliasche audan tut.

Gliendisdis stoi jeu metter a meisa ils tagliors.

La damaun scalina il svegliarin giamarvegl.

En luvratori havein nus era ina gliema.

Il sulegl fa crescher tut las plontas, naturalmein era la glienda.

Per far las cumissiuns scrivel jeu ina gliesta.

gl -> gl ->

gl -> gl ->

gl -> gl ->

gl -> gl ->

Page 14: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

14

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Il sun «gl»

! min.

Pensum 2: Scriva «gl» ni «gli» ellas largias!

Noda suenter tut ils plaids cun «gl» ni «gli» ella gliesta! Tgei constateschas?

Nus essan carrai beinmarve a on e havein ma au leu in atsch.

Suenter hai jeu cumprau caultschas alvas da n ed e ers da sule .

Lu essan nus serendi el bogn ed jeu hai ughegiau plirs se s dall’aissa da 3 meters. Claudia ei buca

si da perquei ch’ei haveva memia bia eud.

Ussa sun sin lautget e gaudel la sch tut speciala dalla na.

gl gli

Page 15: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

15

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A ai - ei

Introducziun: Ei dat plaids che vegnan savens pronunziai el dialect cun –ai e screts cun –ei!

Scriva ils plaids ellas largias!

Patertgei, seiv, pulein, steila, mirein, lai, Quei, bein, plai,

fagei, aveina, mai, fein, Quei, Bunamein

Patertg , igl aug Toni ha cumprau in pul n!

In brin cun ina st la alva sil frunt.

Bunam n mintga di l igl aug mirar nus tgei ch’el fa.

Qu pl a nus!

Mo fag adatg da buca ir memia datier.

Ins sa m .

Igl aug Toni pervesa il tguli pign cul meglier f n e cun av na.

Qu sto b n dar in cavallut en uorden!

Mo il pli bugen mir n nus co el fa segls e hoppers en curtgin.

Ier ha el schizun rut la s v.

ei - ai?

Page 16: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

16

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A ai - ei

! min.

Pensum 1: Cuntinuescha sco egl exempel.

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Nus cumprein paunins. Ils paunins ein cumprai.

lavar:Nus ils dents. Ils dents ein .

zambergiar:Nus ils drags. Ils drags ein .

schubergiar:Vus ils bauns. Ils bauns ein .

gudignar:Nus ils daners. Ils daners ein .

cavar:Vus ils truffels. Ils truffels ein .

cuschinar:Nus ils bizochels. Ils bizochels ein .

clamar:Vus ils vischins. Ils vischins ein .

dumbrar:Nus ils affons. Ils affons ein .

malegiar:Vus ils harlechins. Ils harlechins ein .

Page 17: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

17

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A ai - ei

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

-> Claudio di : „Jeu sai mai sch’ins scriva dai ni dei.”

! min.

Pensum 2: Sas ti gidar? Scriva si giusut co ti declaras quei ad el e fuorma suenter construcziuns culs

plaids giusut!

fai mailai sai schai

trai plaistai dai

Page 18: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

18

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A ai - ei

! min.

Pensum 3: Tier massa verbs scrivan ins las finiziuns dils verbs el present plural cun -ei.

Drova las persunas nus e vus!

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

! min.

Pensum 4: Fuorma construcziuns e drova cuntraris:

-> Exempel: Nus cantein bein e vus canteis miserabel!

(Spert, grondius, tut, bia, savens, adina ....)

nus cantein

vus canteis

tedlar: Nus

Vus

cumprar:

pagar (!):

cuschinar:

quintar:

purtar:

Page 19: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

19

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Las finiziuns -el / -an

Introducziun: Cu survegnan verbs la finiziun –el?

Cu survegnan verbs la finiziun –an?

! min.

Pensum 1: Scriva il text el plural! Ti stos buca midar tuttas construcziuns!

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

jeu segliel els/ellas seglian

Allas siat scalina il svegliarin.

Spert segliel jeu ord letg.

Jeu selavel cun aua, piez e savun.

Lu tilel jeu en miu resti.

Avon il spieghel secultreschel jeu.

Il solver ei gia sin meisa.

Suenter solver lavel jeu ils dents.

Jeu prendel miu turnister e mon a scola.

L’emprema ura scrivel jeu.

Lu legel jeu ina interessanta historia.

Ell’ura da quen quentel jeu cun mesiras.

Page 20: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

20

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Il consonant final

Introducziun: Enconuschas ti in tric per udir e scriver la dretga finiziun d’in plaid?

Scriva “v” ni “f”!

al , le , gre , vi , sulegli ,sporti

attracti , acti , tschu , nie , nu

! min.

Pensum 1: Enquera tiels plaids il feminin ni autras prolungaziuns.

gronda , grondezia , grondius ….

giug

fiug

freid

ault

luc

tup

vit

spert

lad

grad

svelt

grond

Page 21: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

21

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Il consonant final

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

! min.

Pensum 2: Metta ils plaids ellas dretgas largias!

fav, Neiv, giug, ovs, lag, tons, pleiv, fiep, clav, fiug, agid, neiv, brev, neiv, club, endamen,

catalog, pleiv, cons, nuvs, Daniev, argien, grond, cusunz, salep, tschep, enzacons

1. Stiarsas ha giu liug la radunonza da .

2. Da Pastgas vegn colurau bials .

3. Sco engraziament hai jeu scret ina al padrin.

4. e tut la ei da

curclada.

5. Va tier l’onda per la dil tschaler.

6. Ina suga plein sa il vitturin buca duvrar.

7. Quei ei sc’in en in .

8. Nies vitg ha giu il pli digl 1. d’uost.

9. Miu preferiu ei ballapei.

10. Il paster dierma en in .

11. Miu frar vul far igl emprendissadi da .

12. Il da golf dumbra varga 100 commembers.

13. Da van ils affons a cattar biemaun.

14. Ei dat ina historia d’in che leva maridar.

15. La mumma ha empustau las caultschas ord in .

16. Ozildi strusch drovan ins pli il da far ora lenna.

17. Oz han emblidau da far ils pensums da casa.

18. da vus ein stai ier cun skis?

19. Pertgei dat ei accidents sin via?

20. El tegn adina ch’el ha gudignau

la medaglia d’ .

Page 22: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

22

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Il consonant final «d» e «t»

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Introducziun: Substantivs feminins han il bia la finiziun d,

substantivs masculins han il bia la finziun t.

-dad (verdad) -tad (libertad)

-adad (sanadad) -tadad (exactadad)

! min.

Pensum 1: Enquera substantivs feminins cun las suandontas finiziuns!

Adjectivs gidan tei, sche ti fas substantivs feminins ordlunder: schuber, tup, iertg (!), serius...

Agid per tener endamen: Ord igl a sas ti far in d.

a d

Page 23: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

23

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Il consonant final «d» e «t»

! min.

Pensum 2: Substantivs masculins han savens la finiziun t .

Mira sche ti sas prolunghir il plaid ni far il feminin ordlunder.

Anflas ils plaids? Tuts ein substantivs masculins cun t alla fin.

enqueras ti da far quen

lavura ella dertgira

svelt animal d’uaul

fa tema, mo vesan ins buc

venda e cumpra rauba

quei che di tgei che ti sentas

quei ch’enzatgi dictescha

quel che meina ina claustra

el ei il bab da tiu bab

auter plaid per amitg

has ti en bucca

fan biars el temps liber

el ha quater cantuns

in pign matg

funcziunescha cun forza electrica

il bastimentil dictatil dentil frunt

Cheu sas ti buca far il feminin ordlunder.

il r...

Page 24: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

24

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Igl «r» final

Introducziun: Colurescha ils „r“ finals dils substantivs e dils verbs che vegnan mo screts e buca plidai.

Legia il text senza pronunziar ils „r“!

Te ner: • 25 gr te ner, • ca 1/2 l latg criu• 200 g zucher, • evt. citrona

Buglir l’aua e derscher quella tier igl emprem bugl sur il te en in ruog scaldau, schar trer 3 minutas, tgirar e survir. Eventual aunc tagliar la citrona e metter tier lezza ed aunc buglir inaga circa1 minuta, derscher atras e survir.

Maluns: • 750 g truffels• 800 g frina• 300 g pieun• sal

Cuer e mundar ils truffels sche pusseivel il di avon. Sgartar ils truffels, mischedar els cun frina e sal, zular e far ordlunder ruclas sche pusseivel ulivas, buca memia pintgas ni memia grondas. Barsar ils maluns (tier pli grondas purziuns en pliras gadas) cun tener turschau entochen ch’els ein clar brins.

Meila emplenida: • 12 meils• 150g pischada• 250 g zucher

Tagliar naven la pelletscha, il fustitg e la mustga, senza furar atras. Emplenir la ruosna cun ina nusch pischada ed il rest cun zucher, far cuer cun quitau per che la meila resti entira.

Spisas da pli baul. Gentar per 12 persunas(Recepts d’in cuors da cuschinar digl onn 1938 ord la Tuatschina)

Page 25: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

25

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Igl «r» final

! min.

Pensum 1: Scriva ils r-finals!

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

I l c a lge s to p ina i l c a lze . 3

I l v ie schubregia i l gagl ine . 2

I l ma zle vul p ina i l cur te . 3

Sper i l p loghe f lure scha i l male . 2

I l ragner vul sezuppa s i l t scher scher . 1

I l tgaper vul engula la péra s i l p ire . 2

I l scolar vul malegia in spre s in in nughe . 3

I l nur se ha p iar s in c a lze . 2

Pl i bugen r i che bargi . 2

Nus le in us s i a gent a . 2

Pos t i pur t a i l c ana s ter ? 1

Nus pudein buc a varga i l nur se . 2

Nus s tuein durmi per pude luvra . 3

Miu f ra vul fa in v iadi i l schane . 3

Duront i l schane e fevre dat e i neiv . 2

Sper ilmaler

flurescha inpirer !

Page 26: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

26

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Igl «r» final

! min.

Pensum 2: Enquera plaids cun r-final!

-> Substantivs

-> Verbs egl infinitiv

calzer

anflar

Scriva, mo pronunzia buc!

Scriva, mo pronunzia buc!

Page 27: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

27

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A nd – nt final

Introducziun: Ei dat substantivs ed adjectivs cun la finiziun –nd / -nt buca pronunziada.

Anflas ils plaids?

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Inaga ha signur Dermont vuliu far in viadi entuorn il mund.

Il secund di eis el sefermaus a Dortmund.

Leu ha el contemplau in grond monument e giu in bien sentiment. Suenter in mument ha

el buiu in caffe e gudiu il cauld sulegl.

El museum ha el viu fetg impurtonts documents.

Deplorablamein ha signur Dermont survegniu mal in dent e perquei buca saviu ir cul bas-

timent.

! min.

Pensum 1: Trenescha il dictat!

Il d ni il t alla fin dil plaid sentan ins buc adina.

grondssentiments

Scriva, mo pronunzia buc!

Page 28: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

28

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A nd – nt final

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

! min.

Pensum 2: Co han quellas caussas num?

finiziun -d finiziun -t

Enquera auters plaids culla finiziun -d ni -t.

%

Page 29: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

29

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A «s» avon consonants

Introducziun: Ei dat plaids screts cun “s” e pronunziai cun “sch”. Legia e pronunzia endretg ils plaids e

cumpletescha la tabella!

artistschambun

castitgtudestg bastimentschemia

sbaglschenghetg

hospscalinar

Page 30: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

30

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

«s» avon consonantsO R T O G R A F I A

! min.

Legia il text ed empleina las largias! Prepara il text per in dictat!Pensum 1:

Il scalin scalina.

Igl ei uras da pausa.

Ils scolars seglian da scala giu.

Sin in scalem ei ina scalgia d’ina scadiola sdrimada.

Ils biars fan in sbargat per buca passar sissu.

Avon scola han els da discuorer ina massa da mascras.

Il .

Igl ei uras da pausa.

Ils seglian da giu.

Sin in ei ina d’ina

.

Ils biars fan in per buca passar sissu.

Avon han els da ina

massa da .

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Page 31: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

31

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

«s» avon consonantsO R T O G R A F I A

! min.

Ils dus texts giusut ein tuttina. Cun agid dad omisdus texts anflas ti ils plaids che

mauncan.

Pensum 2:

1. varianta

La sgagia dalla plonta vi sil dil clavau. Cun siu ferm bec ella vid las slondas . Vul ella engular ovs egl

sut la grunda? Il vischin fa smanis e ina miscalca. Per gartegia el bunamein igl . Ella e

naven.

2. varianta

La sgola dalla vi sil tetg dil . Cun siu ferm sgara ella vid las . Vul ella ovs egl igniv sut la ? Il fa zacons smanis e fiera ina . Per smarvegl gartegia el igl

utschi. Ella e sgola naven.

! min.

Scriva igl entir text giusut!Pensum 3:

Page 32: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

32

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

«s» avon consonantsO R T O G R A F I A

! min.

Metta ils plaids ellas dretgas largias! La cefra alla fin dalla construcziun di a ti ord tgei

gruppa ch’il plaid ei.

Pensum 4:

1 2 3 4 5

sgargnirsmanissfegliar

smuschignau

sgulatschansgreffels

sgargugliasmarvigliau

smaccasmugliau

smacsfendaglia

sgueziasmarschun

sguladasfraccau

sgargliarsmuglsfattar

sferdentar

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Tuttenina entscheiva il pop a 1

Il buob il nas encunter il veider dalla finiastra. 3

Il motor drova aua per el. 5

El ei ruclaus , ha denton mo fatg in per . 2

Ins astga strusch tuccar en ella, perquei ch’ella ha fetg 4

Las bandieras el vent. 2

El ha fatg la dètga dad ir cun velo. 4

Ei ha quasi gl’entir di. 1

Tgei da glieud silla plazza da fiasta. 5

Els ein vegni tut en quella dracca. 3

Gl’emprem eis ei da ils truffels. 5

Ti astgas ruasseivlamein en quei cudisch. 1

Nus havein con bein ch’els han cantau. 2

Tgi ha quei pupi? 3

La neiv ha bia dalla seiv. 4

Pertgei fa ella da quels ? 1

Mo cun far il vegn ins buca lunsch. 4

En quella ferdaglia po la neiv buca 5

La fontauna di e notg. 2

Il turist era daus en ina . 3

Page 33: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

33

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

ed, ad, dad (d’)O R T O G R A F I A

a aur ed argien

b bein ed endretg

c clar e bein

d ditg e liung

e entir ed entratg

f fiug e flomma

g grond e pign

h hist e host

i ieli ed ischiu

j jeu ed el

l liung e lad

m mulin e muliniala

n neiv e glatsch

o october e november

p paun e latg

r ris e groma

s stad ed unviern

t tiara e marcau

u uonn ed onn

v vegl ed isau

z zinn ed irom

Jeu e tie jeu ed el

vein da parter rauba.

Ina miur ed in utschied ina mesa

caura.

Introducziun: Legia igl ABC dad “e” ni “ed”.

Sche ti gezzas bein las ureglias, audas ti la dretga silba!

Page 34: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

34

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

ed, ad, dad (d’)O R T O G R A F I A

! min.

Scriva in semegliont ABC!Pensum 1:

abcdefghijkl

mnopqrstuvwxyz

Page 35: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

35

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

ed, ad, dad (d’)O R T O G R A F I A

! min.

Sin viadi: Scriva construcziuns! Cumpletescha quei che maunca!

Exempel: Mia sora va a pei da Sedrun a Mustér.

Pensum 2:

carrar / spassegiar /sgular / viagiar / ir...

auto / a peivelo / rachetatren / aviun...

Turitg / UrseraParis / Arosa / Berna /

Cuera... Athen / Basilea /

New York / Cuera / Andiast...

aug / onda astronaut /

sora / padrin /vischin…

da dad

a ad

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Page 36: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

36

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

Consonanza dublaO R T O G R A F I A

Introducziun: Tgei encorschas ti tier ils suandonts plaids: casa-cassa / mesa-messa?

Legia las cartas aschi spert sco pusseivel.

igl uffiern il puffen

la tscheppa la toppa

la supplica la crappa

il teppi il stappun

la gezza zuppar

la trumbetta la nezza

la cazzetta la skizza

Page 37: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

37

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

Consonanza dublaO R T O G R A F I A

! min.

Colurescha mintgamai ils bustabs avon e suenter la largia!

(Vocals cun tgietschen / consonants cun blau )

Pensum 1:

c - cc tru a bar a

a la sfra ar

f - ff a on su lar

con usiun tscha en

l - ll me en me na

sca dar sta a

m - mm mu a u briva

flo a se nar

n - nn du a empre der

mu dial le a

p - pp su a cra a

lum a a ricosa

r - rr a ivar a tar

su ir su vir

s - ss ra a re tar

mi lar scu al

t - tt sca la pa ria

pla bu eglia

z - zz spa atgamin ha la

for a to el

Page 38: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

38

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

Consonanza dublaO R T O G R A F I A

! min.

Legia bein las reglas. Enquera aunc agens exempels e scriva els en tiu carnet!Pensum 2:

1. Suenter in vocal cuort suondan dus consonants.

balla, cuppa, suppa, tocca, massa, matta, ussa

2. Suenter dus vocals suonda pil pli mo in consonant.

biala, guota, laguota, sadiala

3. Dus consonants ein savens denter dus vocals.

crappa, matta, mattetta, caplutta, appellar, mellen (melna), truffel (trufla)

4. Finiziuns cun - iala ni - ala han mo in consonant.

capiala, vadiala, niala, siala, rudiala, vischala, sadiala

5. Dus consonants alla fin dat ei mo tier -ss , - nn , - rr

uss, vess, less lenn, zenn, senn, donn, onn

carr, narr

Page 39: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

39

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

Consonanza dublaO R T O G R A F I A

! min.

Dei il giug!Pensum 3:

! min.

Scriva ils plaids encuretgs ella cruschera!Pensum 4:

1 2 3

4 5

6 7 8

9 10

11

12

horizontal: 4 Tgei ei pintga e carina e bragia mintgaton?

5 Tgei drovan ils tats per ir a spass?

10 Sche jeu survegnel bia, hai jeu ina...

11 Nua rimnan ins ils daners?

12 Funcziunescha cun forza electrica

vertical:

1 Leu schubregian ins giu ils peis.

2 Sche jeu anflel buca enzatgei, eis ei…

3 Leu dorman ils pops

7 Portan mo las buobas

8 Nua mettas ti il resti fatgs ora cul fier?

9 In animal che fa muh

10 Leu van ins per ordinari la dumengia.

Page 40: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

40

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

Consonanza dublaO R T O G R A F I A

! min.

1. Taglia dapart tut las construcziuns ella tabella giusut!

2. Pren ina construcziun e legia ella ina, duas, treis gadas! Tegn endamen ella!

3. Metta quella construcziun el cup!

4. Scriva la construcziun che ti has teniu endamen el carnet!

5. Fai il medem cun tut tschellas construcziuns!

6. Sutlingescha tut ils plaids dalla consonanza dubla en mintga construcziun cun ina

Pensum 5:

colur cotschna!

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Jeu hai viu ier in bellezia utschi silla plonta.

Nossa vacca ha fatg tschei di in vadi.

Nus essan affons che discurrin romontsch.

Igl unviern sa ei mintgaton cuflar vieti.

La pala da neiv savein nus metter en clavau la stad.

Jeu hai stuiu schar dar la butteglia giun plaun.

La vacca, il taur e la vadiala pasculeschan.

Il suffel sa mintgaton donnegiar la natira.

Il pli bugen magliel jeu truffels ord l’aua.

Il scrinari ha dau cul marti sil det.

La stad mondel jeu tier miu aug en plazza.

Sas dar a mi ina buccada da tia pausa?

Ti has schau far ina biala frisura.

En scola havein nus stuiu taccar maletgs el carnet.

Jeu sai tuttina buca capir daco che ti has fatg quei.

Da marcau san ins cumprar balluns da tuttas colurs.

La stad tilel jeu buca savens en soccas.

L’ affonza dalla princessa ei stada biala.

Mellen ei sia colur preferida.

Page 41: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

41

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

ge – gi / ghe - ghiO R T O G R A F I A

Introducziun: Co han las caussas num?

1

2

3

4

5

6

7

horizontal:

1.

4.

5.

6.

7.

vertical:

1.

2.

3.

Page 42: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

42

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A ge – gi / ghe - ghi

g =dirs avon i, e cun scriver h

dirs era avon a, o, u,r,l ed alla fin dil plaid

loms avon i, e

Cheu tuna il g lom:

giavisch

genira

drag

ghigas

gonda

grunda

gheisla

glatscher

guila

garnin

Cheu tuna il g dir:

! min.

Enquera ord il Vocabulari fundamental mintgamai 4 plaids cun:

a) g avon i ,e

b) g avon a,o,u,r,l.

c) plaids cun ghi ,ghe

d) g alla fin dil plaid.

Pensum 1:

gi, ge ghi – ghe, ga, go, gu, gr, gl

Page 43: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

43

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

ge – gi / ghe - ghiO R T O G R A F I A

! min.

Pensum 2:

1 2 3 4 5

legherghitara

legrameincargan

legervarghel

laghegiasdirigent

magherlegra

cargheltigher

magramarenghin

cargheinbaghetg

ghegnaneghervargan

baghegian

1. Oz da pausa vein nus giu . 1

2. Il ei in animal scarpont. 3

3. Els cugl auto ei malsegir. 5

4. Il diregia la musica cun bien slontsch. 2

5. Jeu hai survegniu dil padrin in . 4

6. Nossa scola ei in grond . 4

7. Nus la lenna sil carr. 4

8. Ti ditg e gartegias tuttina buc. 2

9. Ils affons contan la canzun dil bau. 1

10. Els il sablun en la carretta. 1

11. Ozildi drovan ins il plaid «ner» enstagl dil plaid « ». 5

12. Forsa emprendas ti da sunar . 1

13. Ils Inuits strusch iglus per viver. 5

14. Il Georg raquenta ina sgnocca. 3

15. Jeu tei sche ti vas aschi plaun. 2

16. Loris fa ina che tut sto rir. 5

17. Il cuntrari da gries ei . 3

18. Cun emprendas ti ina massa. 2

19. Jeu las scatlas pleinas sil carr. 3

20. Suenter ina cura da gigina ei l’onda bia pli . 4

Metta ils plaids ellas dretgas largias! La cefra alla fin dalla construcziun di a ti ord

tgei gruppa ch’il plaid ei.

Pensum 3:

Mira bein sin las gruppas! Scriva davos sil fegl mintgamai la gruppa che ti

sas ordado!

Page 44: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

44

A C C E S S 4 O R T O G R A F I AO R T O G R A F I A

ge - gi / ghe - ghiO R T O G R A F I A

! min.

Pensum 3: Scriva ellas largias plaids cun ghi ni ghe! Igl emprem bustab dil plaid ei gia screts.

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

La casa da scola ei in grond b .

Il catschadur l ditg, mo el gartegia nuot.

Tgi che u nuot, gartegia nuot.

Nus v perquei che nies auto ei pli sperts.

Jeu u buca da siglir sur quei mir giu.

Vus v nus, perquei che vus essas pli sperts.

Tgi l leu davos la cantunada.

Nus b in iglu sil plaz da pausa.

Ils scolars han l cun il Paul che fa da tup.

Cu igl ei l ston ins rir.

Tgi da vus ei staus en quei b ?

Vus v nus, perquei che vus essas pli sperts.

Il l cumpogn ha emblidau da tedlar las novitads.

Ils affons fan g sch’in ni l’auter sto bargir.

Cu quinteis b la camona silla plonta?

Miu frar sa sunar fetg bein g .

Mintgaton fagein nus l che tut sto rir.

Page 45: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

45

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

ce - ci / che - chiO R T O G R A F I A

Introducziun: Scrivas ci ni chi / ce ni che? Tgei constat? Colurescha!

pachet bachet pacet

chitrona zitrona citrona

conchiglia conciglia conchilia

circhus zircus circus

chedel zedel cedel

raceta rageta racheta

zefra cefra chevra

zigara cigara chigarra

chista cista gista

harlecin harlechin arlecin

zerchel cerchel zercel

Page 46: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

46

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

ce - ci / che - chiO R T O G R A F I A

c =dirs avon i, e cun scriver h

dirs era avon a, o, u, r, l ed alla fin dil plaid

loms avon i, e

ci - ce chi – che, ca, co, cu, cr, cl

Cheu tuna il c lom: Cheu tuna il c dir:

casa

cedel

citrona

corda

cruna

cunti

chista

clavau

tachel

tubac

! min.

Pensum 1: Enquera ord il Vocabulari fundamental mintgamai 4 plaids cun:

a) g avon i, e

b) g avon a, o, u, r, l

c) plaids cun ghi, ghe

d) g alla fin dil plaid

Page 47: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

47

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

ce - ci / che - chiO R T O G R A F I A

! min.

Pensum 2: Plaids per dictat da camegiar.

citrona etichetta

cuchera concert

zucher Leci

cigara cerchel

tuchiez narunchel

cigaretta vachetta

Ciril narcissa

Page 48: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

48

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

ce - ci / che - chiO R T O G R A F I A

! min.

Pensum 3: Tgei constat? Empleina las largias cun „ci“ – „ce“ ni „chi“ – „che“ ed enquera il plaid

da sligiaziun!

trona chi ci ce m

nar ssa zi chi ci

gia nta ci chi z

va tta ce che ci

rchel z ce che

gara z z ci

llo ce z che

stiarna z ci chi

garetta chi z ci

ril Ci ci z

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Sligiaziun:

a

l

g

s

m

v

d

o

c

n

m

v

p

l

i

r

c

r

a

e

c

a

t

u

o

a

p

b

u

s

Page 49: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

49

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A ce - ci / che - chi

! min.

Pensum 4: Tgei constat? Empleina las largias cun „ci“ – „ce“ ni „chi“ – „che“ ed enquera il plaid

da sligiaziun!

zu r ce che ci

eti tta che ce ci

con rt che z ce

pau st ci chi ci

Mar l Ce ce z

Le ci Ci z

tu ez ci ce chi

cu ra ce che ci

narun l che ce chi

netta ci che chi

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Sligiaziun:

p

o

e

v

u

r

o

v

i

s

f

r

u

o

g

l

b

f

p

n

a

m

t

n

s

v

a

t

n

a

Page 50: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

50

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

ce - ci / che - chiO R T O G R A F I A

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

! min.

Pensum 5: Tgei constat? Empleina las largias cun „ci“ – „ce“ ni „chi“ – „che“ e prepara il text

per in dictat!

Lu a e Pla ein tudi gnai tier lur tatta.

Els gidan savens ella.

Persuenter dat ei mintgaton zu rs ni tschugalatas.

Oz gentan els tier la tatta.

Ei dat bizo ls cun buglia da meila.

u vegn il pot cun in pa t per la tatta.

Lu a taluna ento n la tatta arva il pa t.

Quel cuntegn in to t teila grischa cun ta ls ners.

Pla gida la tatta a purtar ina sta meila giun tschaler.

Il plantschiu da ment en tschaler ei schi leischens sco in par t.

Lu a dat ina cu giada ord finiastra.

La tatta ru gia ina sutga in te t plinenvi, per ch’ella vesi era da

finiastra ora.

Pla contempla savens la bial’ura cun il perpende l mellen

penda en stiva.

Las fras ein strusch veseivlas pli.

Page 51: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

51

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

Plaids cun «cu» e «qu»

O R T O G R A F I A

Introducziun: Nus fagein il detectiv culs plaids.

Analisescha quels plaids! Cura scrivas ti in «cu» e cura in «qu»?

cuorer la cuolpa

il quinau la cuschina

il cuolm encurir

raquintar Enquera!

il quac quel

cun quater

quasi cuort

Surcuolm la queissa

igl apicultur la qualitad

squitschar il cuoz

Page 52: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

52

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

Plaids cun «cu» e «qu»

O R T O G R A F I A

! min.

Pensum 1: Empleina las largias dil text giusut! Scriva en parentesa las cefras da tgei regla ch’ei se-

tracta! Mintgaton stos ti era scriver grond!

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

qui = 1 que = 2 qua = 3 cuo = 4 cu + cons = 5 excepziun = 6

esta ( ) damaun havein nus giu da sligiar in fetg grev en ( ) en scola. Cons

aders ( ) ch’ei seigi en in adrel ( ), fuva il en ( ).

Jeu sun buca in bien intader ( ) e per ei ( ) capeschel jeu buca il en ( ) . Jeu

entel ( ) e entel ( ). Finalmein vegn jeu tuttina a cantun n ( ) el. Jeu

chegel ( ) aunc uort ( ) el carnet da miu vischin e vesel che lez ha asi ( ) il medem re-

sultat sco jeu. Jeu rregel ( ) miu resultat e scrivel il medem sco miu mpogn ( ).

ninaga ( ) vegn il scolast e rregia ( ) ils ens ( ). Mo miu mpogn ( ) ed jeu

havein il medem rios ( ) resultat falliu.

„In da vus dus ha glienau“ ( ), di il scolast. Tgi ei il lpont ( )?

Omisdus eschan ( ). „ asera ( ) steis vus cheu“, di il scolast. El manegia che miu

mpogn ( ) seigi la olpa ( ) per ei ( ) ch’el ha muncau ier ed ha buca capiu il

en ( ).

ei ( ) era mpleinamein ( ) falliu. A mi siara ei enta liez ( ). Jeu s’annunziel e

prendel la olpa ( ) sin mei. Il scolast ei staus ntents ( ) n ( ) mia sinceradad e

rascha ( ) da star tier miu sbagl, denton buca n ( ) miu mirar giu. Dapi lu entel

( ) jeu persuls e chegel ( ) buca pli tier miu mpogn ( ).

Page 53: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

53

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Plaids cun «cu» e «qu»

! min.

Pensum 2: Tenor tgei reglas empleinas las largias? Scriva dasperas la regla!

qui = 1 que = 2 qua = 3 cuo = 4 cu + cons = 5 excepziun = 6

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Regla

1. Jeu hai viu ater cavreuls.

2. Mia sora ei vegnida la arta.

3. Tias caultschas ein bia memia ortas.

4. Oz ei stau orsa da skis.

5. Ussa havein nus da sligiar grevs ens.

6. Els fan ina spassegiada els olms

7. Sin via stos ti adina ver bien itau.

8. Suenter ina lumparia negin che vu lesser la olpa.

9. Ti astgas mai piarder la rascha.

10. Il tat fuss asi ruclaus da scala giu.

11. Ella po buca orer pli.

12. Nus affons havein mintgaton eidas.

13. Colurescha il ader mellen!

14. La buorsa ei fatga ord ver rom.

15. La mumma ei il bia dil temps en schina.

16. La tatta ra enta savens historias.

17. Per dar giugs duvrein nus in adrel.

18. Il Franz ei miu meglier mpogn.

19. Sche ti vegnas memia tard, fa la mumma itaus.

20. Igl augsegner ha fatg ina orta devoziun.

21. In irass ei in vestgiu da fier d’in schuldau.

22. La otidiana ei era in num dad ina gasetta romontscha.

Page 54: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

54

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Plaids cun «cu» e «qu»

! min.

Pensum 3: Elegia 10 construcziuns dil pensum 2 e mida quellas! Salva ils plaids da cu ni qu!

Mira aschia: 1. Nus havein viu quater tscharvas.

! min.

Pensum 4: Rimna aunc auters plaids cun «qu» e «cu» e scriva els ella tabella!

qu cu

Page 55: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

55

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Separar las silbas

Introducziun: Ils plaids vegnan sparti tenor silbas. Mira bein nua che ti sas tagliar!

Plaids d’ina silba

iev onn nus aus lenn

Plaids da duas silbas

el - la bu - ca ve - gnan sil - bas vo - cal

Plaids da treis silbas

ca - va - lier con - so - nant fa - tschen - ta ca - pe - tscha

Plaids da 4 silbas

Ta - va - na - sa se - de - des - ta su - an - don - tas

Plaids da 5 silbas

de - plo - ra - bla - mein en - gra - ziei - vla - dad

Plaids cun presilbas

mal - saun se - lavar dis - cletg nun - pusseivel

Plaids cumponi

carn - piertg porta - brevs trei - dubel

Plaids cun consonants cumponi

tgie - tschen la - ghe - gia ba - ghetg pe - gna

Page 56: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

56

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Separar las silbas

! min.

Pensum 1: Enquera plaids da differents diembers da silbas!

Plaids d’ina silba

ina

Plaids da duas silbas

ca - sa

Plaids da treis silbas

em - pren - der

Plaids da 4 silbas

ve - glia - detg - na

Anflas ti era plaids da 5 silbas ?

Page 57: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

57

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

Separar las silbasO R T O G R A F I A

! min.

Pensum 2: Drova la maschina da separar silbas!

Separa mai: gl , gn , tg , sch , tsch , che , chi , ghi , ghe , qu

Quei plaid sas ti buca separar (iev)

Separa ils dus consonants(mum - ma)

Gl’emprem consonant va culla 1. silba

(com - bra, ur - tgi - cla)

Separa las presilbas(dis - cletg, mal - saun)

Ha il plaid ina silba?

Ha il plaid 2 consonants ensemen?

Ha il plaid 3 ni dapli silbas?

Ha il plaidpresilbas?

gie

gie

gie

gie

Page 58: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

58

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Grond ni pign?

Introducziun: Sas ti curreger la brev?

ellas vacanzas da stad ein susi e ses geniturs i sill’insla issopyxos en grecia.

la tatta ei a casa a vienna e survegn bunamein mintga di posta da sia biadia.

cara tatta

jeu sesel cun mumma e bab en in caffè al port e sun tresta. paul ei buca vegnius culla bar-

ca da dumengia. dasperas vevan nus fatg giu clar e bein ch’el vegni dumengia. han els

tgisà priu la fallida barca?

al port d’athen, al pireus, regia numnadamein in brav caos!

Tegn ils polischs per mei, cara tatta, che paul vegni gievgia culla proxima barca.

biars bunets

tia susi

Page 59: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

59

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A Grond ni pign?

Scriva grond all’entschatta d’ina construcziun e suenter in punct!

Scriva era grond:

! min.

Pensum 1: Cumpletescha la tabella e fai construcziuns culs plaids che vegnan screts grond!

Nums da persunas

Clau, Cavegn, Sandra, Flepp

Nums geografics

Trun, Svizra, Surselva, il Rein

Nums da pievels

ils Romontschs, ils Romans

Nums da fiastas

Nadal, Tschuncheismas

Titulaziuns e marcas

Cussegl federal, Fiat

Fuorma da maniera en

brevsTia figliola, Vies scolar

Page 60: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

60

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A c - g / d - t / f - v

Introducziun: Scriva ils plaids ella finiastra giudem el dretg liug.

! min.

Pensum 1: Enquera 10 plaids (mintgamai 5 cun g e 5 cun c ord la tabella e scriva ina historia en tiu

carnet!

-altschiel

-latsch

-argatta

-apellina

-arniala

-anaster

-artegiar

-ulin

-arnpiertg

-retta

-aglina

-agliom

-artirola

-ulier

-amischut

-alzers

-rass

-ratuit

-uota

-ametg

c- c-

c- c-

c- c-

c- c-

c- c-

cg- g-

g- g-

g- g-

g- g-

g- g-

g

Page 61: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

61

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A c - g / d - t / f - v

Introducziun: Scriva ils plaids ella finiastra giudem el dretg liug.

! min.

Pensum 2: Prepara quels plaids per in dictat!

-inghelin

-utg

-esiert -

erschola

-uos

-ermagls

-ratsch

-udestg

-uor

-esideri

-essegn

-rapla

-onn

-ruffel

-ifficultad

-iradur

-ecisiun

-ecember

-aguot

-ent

d- d-

d- d-

d- d-

d- d-

d- d-

dt- t-

t- t-

t- t-

t- t-

t- t-

t

Page 62: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

62

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A c - g / d - t / f - v

Introducziun: Scriva ils plaids ella finiastra giudem el dretg liug.

! min.

-lad

-apur

-erb

-restgera

-igliol

-ent

-alischa

-ier

-eider

-ried

-uns

-rastga

-endidra

-adi

-est

-ierm

-inamira

-acanzas

-ontauna

-anzar

f- f-

f- f-

f- f-

f- f-

f- f-

fv- v-

v- v-

v- v-

v- v-

v- v-

v

Pensum 3: Fai construcziuns culs plaids!

Page 63: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

63

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

S C R I P Z I U N tg - tsch

Introducziun: Tgei va ensemen? Scriva endretg il plaid!

il tcechrhsel

ncehsiv

li uachsdtn

il csthses

al gschatuola

19 li tmgain

al ngtia

Page 64: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

64

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

tg - tschO R T O G R A F I A

Il iet sesa sil amin.

La mus a vilenta il pier .

La matta a va suenter in fasti entochen ch’ella vesa ina ina.

Ils ca adurs sietan in u i ed ina arva per Pas as.

Ils cars auns drovan mintgadi il pe en.

La tas a ei co na.

In came ie en ei daus giu sil om.

Il rus ei verds.

La arva ha mo pli in iern.

Jeu drovel il erchel per far gimnastica.

Nus duvrein in adun ed ina save a per magliar.

La uetta ed il éss ein animals che san sgular.

La madre a porta ina biala rassa ed il padrin in bi iep.

Il bab drova ina enta per sias caul as.

La endra ei uffa.

Miu vischin ha luvrau ella fabrica da ugalata.

La carro a ha in pluma .

Miu bra fa fetg mal.

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

! min.

Pensum 1: Empleina las largias!

Page 65: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

65

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A tg - tsch

! min.

1 2 3 4 5

tschaduntgei

tscharvatschappel

tschaguolaglatschtgaper

tschanc

tschalercuvretgs

tgietschentgamin

tgietfrestgtgau

glatscher

tschuncatsch

carstgaunstgaun

Il catschadur ha sittau ina biala . 1

Quei lismer plai bein a mi. 3

Oz eran da mes conscolars malsauns. 5

Il craschla sin la seiv. 2

Igl um jester ha sevilau sco in . 4

Mintgaton ves’ins miurs en . 3

In di mein nus cun patinas sil . 2

In che uorla, morda buc. 5

Il Gion Martin pervesa las nuorsas ed ils . 2

Jeu igl uaffen per il moni. 1

Il tschiel ei cun nibels. 3

Per magliar suppa duvrein nus in . 1

La lavina sederscha cun grond a val. 5

Sin quest mund vivan biars . 5

Il fuorma davon e dallas varts morenas. 4

fageis vus oz suenter scola? 1

La mumma manezza ina per far salata. 2

Il ha si ina capetscha da neiv. 3

Jeu magliel bugen paun . 4

Quels plaids cun tg e tsch hai jeu ussa tuts el . 4

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Pensum 2: a) Scriva mintgamai ina gruppa ordado davos sil fegl! b) Metta ils plaids ellas largias! La numera indichescha ord tgei gruppa ch’il plaid ei.

Page 66: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

66

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

tg - tschO R T O G R A F I A

! min.

cape a fe ut

bufa tra aper

endre ble clun a

u i ca ar male

pluma tru stre

cru pi ar ter ar

plan iu spi ar Turi

min aton ien iel

per ei arva anc

pupra clu er camu

un pe a spi

o clu iera aun

la cle uetta

amin mi iert iep

lau et s eina uf

pe a adun eina

rabe a save a pe alenn

pluma au male

rus tas a marle a

pas spe a cru a

carro a mus a ter ar

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Pensum 3: Lai dictar ils plaids! Teidla bein! Scriva tg ni tsch!

Page 67: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

67

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

L’interpuncziunO R T O G R A F I A

Gliesta da tips per segns d’interpuncziun:

1. Lavura cun rispli 2. Legia il text e fai in streh levet leu nua che la construcziun finescha. 3. Scriva suren las entschattas grond. 4. Va ussa tier las finiziuns dallas construcziuns:

• Eis ei ina damonda? > lu scriva l’enzenna da damonda(?).• Eis ei in’exclamaziun ni in camond > lu scriva ina enzenna d’exclamaziun (!)• Eis ei ina „construcziun normala“ > lu fai in punct.• Eis ei da far commas?

Finiu? Controllescha mintga construcziun aunc inaga.

Nies gat SalomeNies gat Salome sesa sil parsiel dalla finiastra ed observa la via ed il passapei che meinan tier nossa casa sia egliada ei stauncla mo min- tgaton vegnan sias pupillas pli stretgas sa daco lu sgola in utschi sperasvi ni ch’in tgaun va speraso propi activs eis el mo darar tscheidi ei in pasler setschentaus sil medem parsiel sco Salome uarda lez ei immediat seplaccaus ella posiziun da catscha mo igl utschi ei prest staus naven mintgaton catta in tgaun ad agur el ed uorla da sutsi lu sestenda la pelegna da Salome levet ed el fa in dies ault mirond engiu sil mulestauner.

Page 68: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

68

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

L’interpuncziunO R T O G R A F I A

! min.

Pensum 1: Tschenta ils dretgs segns!

. ? ! . ? !Jeu mon en curtgin Julian ei currius spert

Smarveglias ti fetg Metta quei en salv

La plonta era leu Ti eras aunc fetg pigns

Patratga buca vidlunder Has mirau exact

Ei Otto staus pulits El curtgin flureschan bellezia fluras

Ponderescha bein Ti stos dar bein adatg

En casa arda cazzola La neiv liua prest

Nus mein a letg Ti stos ir pli spert

Ei quei propi ver Negin sa nua ch’el ei

Sas ti nua ch’el ei Da tgi ein quels vons

Fagei mo empau Quei ei stau lev

Oz ha ei draccau gl’entir di Neu e gida mei

Ella ha stuiu far ina pausa Ti vegnas bia memia tard

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Page 69: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

69

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

O R T O G R A F I A L’interpuncziun

! min.

Pensum 2: Emprova da tschentar ils dretgs segns!

1. gia la damaun ei la famiglia semessa sin via encunter il Pass Alpsu

2. tgei magnifica vesta da cheu anora

3. has priu tiu perspectiv cun tei

4. cu

5. claudia e rita contemplan las flurs igl uaul la pezza ed ils trutgs

6. dei adatg da buca sescarpitschar sin quella senda

7. il marc ei revius sc’in capricorn d’in grep siadora

8. super jeu sun il retg dalla pezza

9. il scrinari dil vitg resgia aissas taglia lenna e traffica da tuttas caussas

10. oh tgei bellezia tgaun ch’els han cumprau

! min.

Pensum 3:Emprova da tschentar ils dretgs segns!

1. pertgei

2. ei quei forsa in da pertgirar animals

3. ella cuorsa da velos sun jeu vegnius sil 3 plaz

4. sas ti cura che tiu bab ha natalezi

5. el ei naschius ils 3 da matg 1958

6. jeu fetsch ils pensums da tudestg, el fa ils pensums da romontsch

7. l’ alpsu il lucmagn ed il susten ein pass svizzers

8. quei ei veramein sfarfatgs affons

9. speronza vegn el gleiti schiglioc stoi jeu aunc temer

10. meila péra tschereschas e plogas ein fretgs

Page 70: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

70

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

Has capiu tut?

Reflexiun d’emprender

A N N E X A

Tema:

Regla:

Exempels:

Excepziuns:

? ?

scolar/a: scolast/a:

Page 71: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

71

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

Has capiu tut?

Reflexiun d’emprender

A N N E X A

Tema:

Regla:

Exempels:

Excepziuns:

? ?

scolar/a: scolast/a:

Page 72: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

72

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

Has capiu tut?

Reflexiun d’emprender (exempel)

A N N E X A

Tema:

Regla:

la rauna il tgaunil pultaun plaunil carstgaun il caraunil baun il paunil graun la taunala fontauna la launamalsauns damaunil maun la plaunca

Exempels:

Excepziuns:

- aunc ni -eun

En general scrivin nus tut ils plaids cun -aun, era sche nus pronun pronunziein els

pronunziein els cun -eun.

Ei dat denton entginas impurtontas excepziuns, che ti stos

emprender bein.

la lieunga la lieuril pieun Rueun

Page 73: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

73

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

Has capiu tut?

Reflexiun d’emprender

A N N E X A

Tema:

Regla:

Exempels:

Excepziuns:

? ?

scolar/a: scolast/a:

Page 74: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

74

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

Aschia han ils pensums plaschiu a mi!

Reflexiun d’emprender

A N N E X A

Colurescha!

Ils pensums ein stai grevs.

Ils pensums ein stai per part grevs. Ils pensums ein stai levs.

Quei sai jeu ussa:

scolar/a: scolast/a:

Page 75: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

75

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

ai - eiA N N E X A

! min.

Pensum: Enquera plaids cun -ei e scriva cun quels plaids construcziuns nua che mintga plaid ha sche pusseivel en in -ei!

Exempels:• Quei pulein ei plein queidas.• Cumprei meila favoreivla!

ei Rimnada da plaids:

Mias construcziuns:

Mia finamira: 4 5 6 7 8 10Jeu scrivel ... construcziuns

Page 76: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

76

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

ai - eiA N N E X A

! min.

Pensum 1: Observa las construcziuns cheusut. Tgei dat en egl? Scriva giusut quei che ti has observau.

Nos vischins ein stai ell’Italia en vacanzas.Els ein sgulai cun la Air Berlin.

Nus essan stai zacons dis si cuolm.

Mias observaziuns:

Quei ha il/la scolast/a detg:

! min.

Pensum 2: Scriva ils plaids che mauncan! Ti anflas els giusut ella finiastra. Adatg, els ein egl infinitiv.

1. Cu ils praus ein ein els aunc mellens.2. Ils pégns ch’ein ston vegnir naven.3. Ils plazs ein per ils hosps d’honur.4. Ils giugadurs da ballapei vegnan da bia fans.5. Ils bigliets ein cun da ses daners.6. Nus essan senza liungas controllas.7. Els ein nus en in fetg prigulus liug.

admirar, pinar, reservar, vargar, pagar, entrar, segar, transportar

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Page 77: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

77

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

A N N E X A Il consonant final «d» e «t»

! min.

Pensum 3:

il plaid

il mund

il salid

cumandar fladar

gidar igl mundial

scumandar ferdar

cupidar retardar

freida verdaun

rodunda grondius

secundar plidar

Pensum 4:

Zetga ni glogn?

In viandont ei sesius duront ina pausa sut in terment ruver.Cheu vesa el en iert dasperas ina zetga che penda vid ina caglietta.Quella cuchegiava pulitamein sur la seiv ora.El ha scurlau il tgau e tertgau: „ Quella plontetta porta aschi gronds fretgs e vid il ruver,ch’ei ina plontuna, pendan mo pigns glogns. Tgei mund zanistrau. Jeu vess dau ilsfretguns al ruver, sche jeu vess giu da dir in plaid.”Gest en quei mument croda in glogn giud la plonta gest sil nas al viandont.Cheu eis el staus cuntents che zetgas creschan buca sils ruvers.

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

min.

Adatg, substantivs masculins san era ver la finiziun -d.Prolunghescha ni fai il feminin e ti sentas il -d.Scriva substantivs masculins ord ils plaids ella tabella!

Trenescha il dictat!

Page 78: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

78

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

Il consonant final «d» e «t»

A N N E X A

! min.

Pensum 1:

Per mintga plaid che ti anflas survegnas ti duas minutas dapli pausa.

! min.

Pensum 2:Scriva construcziuns en tiu carnet! Scriva ils plaids ella finiastra buca all’entschatta dalla construcziun!

Exempel: En stiva vid la preit penda in maletg che miu tat ha fatg.

la vart

la sort

la preit

la mort

la cuortla vit

Mia finamira: 0 2 4 6 8 10senza sbagls buca dapli che ... sbagls

Adatg, substantivs feminins san era ver la finiziun -t.Tgi anfla aunc auters da quels plaids?

Scriva construcziuns en tiu carnet! Scriva ils plaids ella finiastra buca all’ent-schatta dalla construcziun!

Exempel: En stiva vid la preit penda in maletg che miu tat ha fatg.

Page 79: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

79

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

«s» avon consonantsA N N E X A

! min.

Pensum 1:

1. En quei dictat fetschel jeu negins .

2. Ils pedunzs van sur la melna per ir sur via vi.

3. Cons ha la scala en zuler?

4. In che peglia pèschs ei in .

5. Igl unviern mein nus mintgaton cun .

6. Jeu capeschel buca tgei che quels .

7. Da tscheiver fagein nus .

8. Mo ina pintga sa far in grond fiug.

9. Il pop ha entuorn culiez in .

10. Cu il scalina mein nus en scola.

scarsola, scalems, sbabet, mascras, sdrema, pescadur,

sbagls, scalin, discuoran, sbrenzla

Scriva a fin las construcziuns! Drova ils plaids ella finiastra giusut!

Page 80: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

80

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

A N N E X A Consonanza dubla

! min.

Pensum 1:

Giughei il giug tenor las reglas screttas.

Per il giug drova ei:• 6 mantuns cartas• 1 quadrel• Figuras (ina per mintga giugadur)• Il giug dalla scala (plat)

a) Las cartas vegnan messas a mantun tenor numeras: mantun 1 / mantun 2 /mantun 3 …b) Mintga scolar ha ina figura.c) Igl emprem scolar fiera il quadrel, ha el per exempel fiers la cefra 3, pren el ina cartagiu dil mantun 3.d) Silla carta ei per exempel malegiau ina scala. Il scolar sto scriver quei plaid sin incedel.e) Il plaid vegn controllaus (el ei screts davos silla carta).f) Ha il scolar rispundiu endretg, astga el ir treis pass anavon cunquei ch’el ha tratgavon la cefra 3.g) Eisi scret enzatgei el quader, nua che la figura sesanfla, sto il scolar far quei che statscret leu.h) Eisi scret nuot, vegn il proxim giugadur vidlunder.i) Il scolar, che ha contonschiu sco emprem il final, ha gudignau!

Giughei il giug tenor las reglas screttas.

Page 81: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

81

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

GiugA N N E X A

FinalVa in pass ana-

von! Gratuleschel!

Ti a

stga

s giu

gar

ina s

ecun

da g

a cu

l qua

drel

!

Il pro

xim

giu

ga-

dur s

to st

ar o

ra

ina r

unda

.

Va 4

pass

ana-

vos c

ulla fi

gura

dil gi

ugad

ur da

tia va

rt dr

etga

!

Va 4 pass

anavon!

Va 5

pas

s an

avos

!

Va 3 pass ana-

von culla

figu-

ra dil giugadur

da tia vart s

e-

niastra!

Ti a

stga

s giu

gar

ina s

ecun

da g

a cu

l qua

drel

!

Che

u st

os ti

pa

ssar

ora

ina

rund

a.

Va 5

pass

an

avos

!

Page 82: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

82

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

GiugA N N E X A

Page 83: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

83

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

GiugA N N E X A

la tschugalata

la giraffa

ils truffels

la scuetta

la scadiola

il telefon

la ghitara

la scadiala

la cumbiniala

il caffè

la tatta

la vacca

la balena

laplema

il ballester

la cazzola

la cigaretta

la salata

las notas

la socca

la lenna

il falien

il buliu

la cuppa

Page 84: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

84

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

GiugA N N E X A

Page 85: Ortografi aACCESS fiACCESS 4 ORTOGRAFIA Impressum Ortografia dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva Auturs

85

A C C E S S 4 O R T O G R A F I A

GiugA N N E X A

la steila la scaffa la detta la pipa

la giacca la pala il suffel il gummi

la gasetta la cola la butteglia la cravatta

la balla la guota la bucca la scala

il pennel la pezza la capiala la cazzetta

la fabrica il mulin la palutta la crappa