1

Plan działania dla branży budowlanej

Zespół autorski:

dr hab. Prof. US Piotr Niedzielski

dr Joanna Markiewicz

Uniwersytet Szczeciński

MBN Sp. z o.o.

Szczecin 2010

2

Spis treści

Wstęp .......................................................................................................................................... 3

1. Charakterystyka branży budowlanej w Polsce. ...................................................................... 4

1.1 Budownictwo w świetle dostępnych danych statystycznych. ......................................... 4

1.2 Warunki mieszkaniowe w Polsce ................................................................................... 14

1.3 Kształcenie kadr i oferta B+R na potrzeby branży. ........................................................ 17

2. Charakterystyka branży budowlanej w województwie zachodniopomorskim .................... 22

2.1 Budownictwo w świetle dostępnych danych statystycznych ......................................... 22

2.2 Warunki mieszkaniowe w regionie. ............................................................................... 29

2.3 Budownictwo a specyfika gospodarcza regionu. ........................................................... 32

2.4 Klaster budowlany jako szczególna forma współpracy firm budowlanych w regionie zachodniopomorskim ............................................................................................................ 33

3. Analiza SWOT dla branży budowlanej w kontekście kraju i regionu zachodniopomorskiego ............................................................................................................. 37

4. Propozycje planu działań dla branży budowlanej regionu zachodniopomorskiego ............. 43

Podsumowanie ......................................................................................................................... 52

Literatura .................................................................................................................................. 52

Spis wykresów .......................................................................................................................... 53

Spis tabel .................................................................................................................................. 53

Spis rysunków .......................................................................................................................... 53

3

Wstęp

Struktura analizy „Plan działania dla branży budowlanej” opracowanej ramach

projektu „Transfer wiedzy w regionie poprzez rozwój sieci współpracy” została oparta na

wytycznych określonych przez zleceniodawcę (Północną Izbę Gospodarczą w Szczecinie) w

zapytaniu ofertowym. W związku z powyższym opracowanie obejmuje ogólną

charakterystykę branży budowlanej w Polsce z uwzględnieniem dostępnych danych

statystycznych z zakresu produkcji budowlano-montażowej, struktury firm oraz warunków

mieszkaniowych. Autorzy uznali za zasadne przedstawienie dodatkowo oferty edukacyjnej

oraz badawczo-rozwojowej. Kolejnym etapem rozważań jest analiza sytuacji branży

budowlanej w województwie zachodniopomorskim. Posługując się dostępnymi danymi

statystycznymi, zaprezentowano ogólną sytuację w branży w porównaniu z innymi

województwami w Polsce, warunki mieszkaniowe, a także przybliżono czynniki mające

wpływ na rozwój budownictwa w regionie, które wynikają ze specyfiki gospodarczej regionu

zachodniopomorskiego. Dodatkowo omówiono funkcjonowanie Komisji Budownictwa –

Klastra Budowlanego działającego przy Północnej Izbie Gospodarczej w Szczecinie.

Następnie dokonano oceny sytuacji w branży budowlanej w kontekście kraju oraz regionu

zachodniopomorskiego za pomocą popularnego narzędzia analitycznego jakim jest analiza

SWOT. W ostatniej części analizy zaprezentowano strategię i plan działań dla branży

budowlanej województwa zachodniopomorskiego z uwzględnieniem specyfiki regionalnej

oraz sytuacji branży w Polsce.

Autorzy

4

1. Charakterystyka branży budowlanej w Polsce.

Przystępując do analizy branży budowlanej w Polsce należy bardzo wyraźnie wskazać

silne jej związki z ogólną sytuacją na rynku. Szczególnie dotyczy to budownictwa

mieszkaniowego, które bardzo wyraźnie i mocno reaguje na wszelkie wahnięcia ogólnej

sytuacji ekonomicznej. Koniunktura lub dekoniunktura rynku odbija się w tym segmencie

wyraźnie, powodując natychmiastową reakcję, szczególnie wśród małych podmiotów, które

mają mniejsze zdolności do przetrwania nawet chwilowych załamań.

Dodatkowo segment budownictwa mieszkaniowego bardzo wrażliwy jest na wszelkie

zmiany i utrudnienia w dostępie do kapitału. Dostępność kredytów warunkuje powstawanie

wielu nowych inwestycji, a wśród deweloperów niewielu jest zdolnych do realizacji

inwestycji ze środków własnych, bez udziału banków lub też potencjalnych kupców

budowanych mieszkań.

W niniejszym opracowaniu autorzy posługują się danymi Głównego Urzędu

Statystycznego dostępnymi na stronie GUS www.stat.gov.pl oraz opracowaniami GUS, m.in.

Informacje bieżące: Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia

2010 r., Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach 2000-2010 z dnia 27

sierpnia 2010 r., Biuletyn Statystyczny nr 8/2010, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010,

Rocznik Statystyczny Województw 2009, Rocznik Statystyczny Województwa

Zachodniopomorskiego 2009, Województwo Zachodniopomorskie 2009 – Podregiony,

Powiaty, Gminy oraz pochodzące z Banku Danych Regionalnych umieszczonego w serwisie

internetowym GUS http://www.stat.gov.pl/bdr_n/app/strona.indeks

1.1 Budownictwo w świetle dostępnych danych statystycznych.

Produkcja budowlano-montażowa (obejmująca roboty o charakterze inwestycyjnym

i remontowym) zrealizowana w 2009 r. na terenie kraju przez przedsiębiorstwa budowlane

(łącznie z szacunkowymi danymi dla przedsiębiorstw budowlanych o liczbie pracujących do 9

osób) była o 3,2% wyższa niż w 2008 r. (w 2008 r. wzrost o 12,1%). Produkcja zrealizowana

przez jednostki sektora prywatnego była o 4,0 % wyższa niż w 2008 r., a jej udział w ogólnej

5

produkcji budowlano-montażowej wyniósł 98,8% (przed rokiem – wzrost o 11,7%, udział -

98,0%). Poziom produkcji budowlano-montażowej zrealizowanej w sektorze publicznym

obniżył się o 35,2% (przed rokiem wzrost o 41,5%).

Produkcja budowlano-montażowa zrealizowana w 2009 r. na terenie kraju przez

przedsiębiorstwa budowlane o liczbie pracujących powyżej 9 osób była o 5,1% wyższa

niż przed rokiem (w 2008 r. wzrost o 14,7%). Wzrost ten był wynikiem zwiększenia

sprzedaży robót o charakterze inwestycyjnym - o 8,2%, przy nieznacznym spadku robót

remontowych - o 1,3%. Lepsze wyniki odnotowano w jednostkach, których podstawowym

rodzajem działalności jest budowa obiektów inżynierii lądowej i wodnej - o 15,2% (wobec

wzrostu o 17,1% przed rokiem) oraz roboty budowlane specjalistyczne - o 4,8% (wzrost o

14,3%). Natomiast spadek produkcji budowlano-montażowej wystąpił w dziale budownictwa

związanym ze wznoszeniem budynków – o 2,0% (wobec wzrostu o 13,1% przed rokiem),

przy czym w dominującej w nim grupie przedsiębiorstw (98,3% produkcji budowlanej

zrealizowanej w tym dziale) - zajmujących się głównie budową budynków mieszkalnych i

niemieszkalnych - wyniósł 2,5% (przy spadku udziału o 2,7 pkt., tj. z 44,7% w 2008 r. do

42,0% w 2009 r.).

Spośród przedsiębiorstw zajmujących się głównie robotami związanymi z budową

obiektów inżynierii lądowej i wodnej największy wzrost sprzedaży odnotowano w

jednostkach wykonujących roboty związane z budową pozostałych obiektów inżynierii

lądowej i wodnej – o 27,8%, przy wzroście udziału o 0,9 pkt. (z 4,5% w 2008 r. do 5,4% w

2009 r.). Wzrost wystąpił także w podmiotach zajmujących się robotami związanymi z

budową rurociągów, linii telekomunikacyjnych i elektroenergetycznych - o 14,5% (ich udział

wzrósł o 0,6 pkt., tj. z 7,7% do 8,3%) oraz robotami związanymi z budową dróg kołowych i

szynowych - o 12,7%, przy wzroście ich udziału o 1,0 pkt. (z 20,2% do 21,2%). W dziale

związanym z wykonywaniem specjalistycznych robót budowlanych lepsze efekty

odnotowano w jednostkach wykonujących rozbiórki i przygotowanie terenu pod budowę - o

27,3% (przy wzroście udziału z 1,7% w 2008 r. do 2,1% w 2009 r.), pozostałe specjalistyczne

roboty budowlane - o 9,4% (wzrost z 5,6% do 5,8%) oraz roboty budowlane wykończeniowe

– o 3,0% (ich udział obniżył się z 2,0% do 1,9%).

W jednostkach wykonujących instalacje elektryczne, wodno-kanalizacyjne i pozostałe

instalacje budowlane produkcja budowlano-montażowa utrzymała się na tym samym

poziomie co w 2008 r., chociaż jej udział obniżył się z 13,1% do 12,6%) W 2009 r., w

6

porównaniu z 2008 r., nastąpiły istotne zmiany w strukturze obiektowej produkcji budowlano-

montażowej zrealizowanej przez przedsiębiorstwa o liczbie pracujących powyżej 9 osób.

Nastąpiło znaczne zmniejszenie udziału budynków - o 7,5 pkt., tj. z 52,0% do 44,5%, na rzecz

obiektów inżynierii lądowej i wodnej. W zakresie budynków niemieszkalnych spadek udziału

wyniósł 3,8 pkt. i dotyczył budynków przemysłowych i magazynowych - o 3,2 pkt.,

handlowo-usługowych - o 1,1 pkt., a także hoteli i budynków zakwaterowania turystycznego

oraz biurowych – po 0,3 pkt. Wzrósł natomiast udział robót zrealizowanych na

ogólnodostępnych obiektach kulturalnych, budynkach edukacyjnych, opieki medycznej i

kultury fizycznej (o 0,9 pkt.) oraz nieznacznie na pozostałych budynkach niemieszkalnych.

Spadek udziału budynków mieszkalnych wyniósł 3,7 pkt. i dotyczył głównie budynków o

dwóch mieszkaniach i wielomieszkaniowych – 2,9 pkt., a w zakresie budynków

jednomieszkaniowych i zbiorowego zamieszkania wyniósł, odpowiednio 0,5 pkt. i 0,4 pkt. Na

7,5-punktowy wzrost udziału sprzedaży robót budowlano-montażowych związanych z

realizacją obiektów inżynierii lądowej i wodnej 3,8 pkt przypadało na autostrady, drogi

ekspresowe, ulice i drogi pozostałe. Udział tych obiektów w ogólnej wartości sprzedaży

produkcji wyniósł w 2009 r. 23,6% (wobec 19,8% w 2008 r.). Wzrost udziału produkcji

zrealizowanej na innych obiektach inżynierii lądowej i wodnej miał znacznie mniejszą skalę i

dotyczył głównie: rurociągów sieci rozdzielczej i linii kablowych rozdzielczych - o 2,2 pkt.

(w tym oczyszczalni wód i ścieków o 0,9 pkt), budowli sportowych i rekreacyjnych – o 1,4

pkt oraz rurociągów i linii telekomunikacyjnych oraz linii elektroenergetycznych

przesyłowych o 0,4 pkt. Spadek udziału produkcji odnotowano natomiast min. w zakresie

dróg szynowych, dróg kolei napowietrznych lub podwieszanych – o 0,9 pkt.

W 2009 r. oddano do użytkowania 91421 nowych budynków tj. o 14049 budynków

mniej niż w 2008.

W 2009 r. oddano do użytkowania 160002 mieszkania, tj. o 5187 mieszkań (o 3,1%)

mniej niż w 2008 r. Mieszkania przekazane do użytkowania w nowych budynkach

mieszkalnych - (całych i w części pierwszej oddawanych etapami) stanowiły 95,4% ogółu

mieszkań oddanych do użytkowania (w 2008 r. – 94,4%), w części drugiej i dalszych – 0,8%

(w 2008 r. – 0,7%), mieszkania uzyskane z przebudowy i adaptacji w budynkach

mieszkalnych – 1,7% (przed rokiem – 2,5%), z rozbudowy budynków mieszkalnych,

podobnie jak w 2008 r. – 1,8%, natomiast w budynkach niemieszkalnych oraz budynkach

zbiorowego zamieszkania – 0,3% (przed rokiem – 0,6%).

7

W 2009 r. na terenie miast zrealizowano 69,6% ogólnej liczby mieszkań oddanych do

użytkowania (wobec 66,3% w 2008 r.) a ich przeciętna powierzchnia użytkowa wyniosła

81,8m2 i była o 5,1m2 mniejsza niż przed rokiem. Przeciętna powierzchnia użytkowa jednego

mieszkania oddanego do użytkowania na wsi wyniosła 140,3m2 (o 2,6m2 więcej niż w 2008

r.) i była o 58,5m2 większa od przeciętnej powierzchni użytkowej jednego mieszkania

przekazanego w mieście (przed rokiem o 50,8m2).

W 2009 r. rozpoczęto budowę 142901 mieszkań, tj. o 31785 mieszkań (o 18,2%)

mniej niż w 2008 r.

Budownictwo mieszkaniowe w Polsce w okresie I-VII 2010 r.

W Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych, wprowadzonej Rozporządzeniem

Rady Ministrów z dnia 30.12.1999 r., budynki mieszkalne stanowią te, w których co najmniej

połowa całkowitej powierzchni użytkowej jest wykorzystywana do celów mieszkalnych.

Definicja mieszkania określa, że jest to lokal przeznaczony na stały pobyt ludzi –

wybudowany lub przebudowany w celach mieszkalnych, konstrukcyjnie wydzielony trwałymi

ścianami w obrębie budynku, do którego prowadzi niezależne wejście klatki schodowej,

ogólnego korytarza, wspólne sienie bądź bezpośrednio z ulicy, podwórza lub ogrodu. Za

mieszkanie uznawany jest tylko lokal przeznaczony na stałe zamieszkiwanie właściciela,

zarządcy lub pracowników obiektu, a także rodzin prowadzących odrębne gospodarstwa

domowe.1

W ostatnich latach na polskim rynku budowlanym obserwowany był dynamiczny

wzrost ilości budowanych mieszkań. W okresie od 2006 do 2009 roku wartość produkcji

budowlano-montażowej w Polsce wzrosła o ok. 57%, wynosząc w 2009 roku prawie 80 mld

zł. Budownictwo mieszkaniowe w tym samym roku zostało oszacowane na wartość 11,5 mld

zł, co stanowiło ponad 14% produkcji budowlanej. Porównując tę wartość do roku

poprzedzającego (2008), można zaobserwować spadek wartości inwestycji mieszkaniowych o

ok. 23% – w 2008 wartość ta wyniosła ok. 15 mld zł.

1 Źródło: Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r.

8

Wykres 1. Wartość inwestycji w budownictwie mieszkaniowym w Polsce w latach 2006-

2009

7419

10227

14964

11490

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

2006 2007 2008 2009

Wa

rto

ść i

nw

est

ycj

i

Źródło: Dane GUS, Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r.

W latach 2006-2009 obserwowany był także znaczący wzrost ilości budowanych

mieszkań. W 2006 roku oddano do użytku ponad 115 tys. mieszkań, rok później liczba ta

wyniosła ponad 133 tys., a w 2008 roku sięgnęła ponad 165 tys. Rok później wartość ta

spadła o ok. 4% do 160 tys. z czego m.in. 72 tys. dotyczyły budownictwa indywidualnego,

72,3 tys. mieszkań przeznaczonych na sprzedaż lub wynajem, a 7,3 tys. realizowanych było

przez spółdzielnie mieszkaniowe.

9

Wykres 2. Mieszkania wybudowane w Polsce w latach 2006 – 2009 (w tys.)

115

134

165160

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

2006 2007 2008 2009

Ilo

ść m

iesz

ka

ń

Źródło: Dane GUS, Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r.

W okresie od stycznia do lipca 2010 roku w całej Polsce do użytku zostało oddanych

74 180 mieszkań, co stanowi liczbę o 19% mniejszą niż w roku 2009 i o 11,6% niższą w

porównaniu z okresem styczeń- lipiec 2008 r.

Po zmniejszonej aktywności inwestorów w zakresie nowych inwestycji

mieszkaniowych w latach 2008-2009, liczba mieszkań, których budowa została rozpoczęta,

systematycznie wzrasta od początku 2010 r. W okresie od stycznia do lipca 2010 r.

rozpoczęto budowę 97 403 mieszkań, co stanowi wartość o 20,6% większą od analogicznego

okresu roku poprzedniego. Natomiast spadkowa tendencja widoczna jest w ilości wydanych

10

pozwoleń na budowę. W okresie pierwszych siedmiu miesięcy 2010 roku wydano pozwolenia

na budowę 98 721 mieszkań, tj. o 7,6% mniej niż w roku 2009.

Wykres 3. Ilość mieszkań oddanych do użytkowania w okresach od I do VII 2009 i 2010

(w tys.)

88,3

74,2

65

70

75

80

85

90

2009 2010

Ilo

ść m

iesz

ka

ń

Źródło: Dane GUS, Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r.

Największy udział w przyroście zasobów mieszkaniowych w okresie I-VII 2010 r.

spowodowany został działalnością inwestorów indywidualnych, którzy przez okres siedmiu

miesięcy wybudowali 38 537 mieszkań. Co prawda była to ilość o 4,1% niższa od tej przed

rokiem, jednak pozwoliła na osiągnięcie procentowo największej części przyrostu wynoszącej

ok. 52%. Podczas badanego okresu widoczny był również spadek zainteresowania

uzyskaniem pozwoleń ba budowę wśród inwestorów indywidualnych. Ilość uzyskanych

pozwoleń wyniosła 59 752 i była o 3,7% niższa niż przed rokiem. Niewielki spadek

zaobserwowano także ilości mieszkań, których budowę rozpoczęto. Liczba ta była niższa o

0,9% w porównaniu z analogicznym okresem w roku 2009.

11

Drugą, co do wielkości grupę pod względem oddanych do użytku mieszkań stanowili

deweloperzy, którzy przygotowali 29 084 mieszkania. Niniejsza liczba stanowiła 39,2%

ogólnej liczby mieszkań oddanych do użytku i była o 33,5% niższa niż w roku ubiegłym. W

okresie od stycznia do lipca 2010 roku w tej grupie inwestorów rozpoczęta została

budowa36 862 mieszkań, co stanowiło o 77,2% więcej w stosunku do roku poprzedniego.

Spadła natomiast liczba mieszkań, na których budowę uzyskano pozwolenia – 33 170, tj. o

8,1%.

Kolejną, trzecią grupą z branży mieszkaniowej były spółdzielnie mieszkaniowe, które

w okresie od stycznia do lipca 2010 roku oddały do użytku 2 884 lokale mieszkalne. Liczba ta

była o 29,8% niższa w porównaniu do roku poprzedniego. Ponadto zmniejszyła się liczba

pozwoleń uzyskanych przez spółdzielnie mieszkaniowe z 2 682 do 1 765.

Pozostali inwestorzy (budownictwo społeczne czynszowe, komunalne i zakładowe)

oddali do użytku w okresie siedmiu miesięcy łącznie 3 675 mieszkań, tj. o 2% więcej niż rok

wcześniej.

Wykres 4. Udział poszczególnych grup w przyroście zasobów mieszkaniowych w okresie

I-VII 2010 r.

12

Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych GUS, Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII

2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r.

13

Tabela 1. Mieszkania oddane do użytkowania, mieszkania, których budowę rozpoczęto

oraz wydane pozwolenia na budowę mieszkań I-VII 2010

Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010.

14

1.2 Warunki mieszkaniowe w Polsce.

Zasoby mieszkaniowe kraju stanowiły na koniec grudnia 2008 r. 13,2 mln mieszkań,

w których znajdowało się 48,7 mln izb o powierzchni użytkowej 923,4 mln m2 . W 2008 r.

w porównaniu z ubiegłym rokiem przybyło 156,6 tys. mieszkań (tj. o 1,2%), 16186,2 tys. m2

(o 1,4%) powierzchni użytkowej i 663,8 tys. (o 1,8%) izb. Przyrost mieszkań był m. in.

efektem inwestycji w budownictwie, rozbudowy i przebudowy budynków istniejących, jak

również zmiany charakteru przeznaczenia powierzchni niemieszkalnych.

Z ogólnej puli zasobów mieszkaniowych, ponad 67% lokali mieszkalnych

zlokalizowanych było na terenach miast.

Dynamika przyrostu mieszkań kształtowała się na tym samym poziomie zarówno w

miastach jak i na terenach wiejskich. W miastach liczba mieszkań wzrosła o 1,2% (co stanowi

wzrost o 108,2 tys.), natomiast na terenach wiejskich przybyło ich 48,4 tys. tj. 1,1%. W pięciu

największych miastach tj.: Warszawie, Krakowie, Łodzi, Wrocławiu i Poznaniu, gdzie

mieszka ok. 18,9% ludności miejskiej, skupionych było 21,9% mieszkań spośród wszystkich

zasobów miejskich (co daje o 0,1% więcej niż przed rokiem)

Największy rozwój budownictwa mieszkaniowego wystąpił na obszarze centralnej i

północnej Polski. Województwami dominującymi są województwa mazowieckie i pomorskie

(wzrost o 1,9% i 1,8% w stosunku do 2007 r.). Natomiast najmniejszy przyrost mieszkań

odnotowano w województwach świętokrzyskim (0,6%) i opolskim (0,5%).

Podstawowymi wskaźnikami pozwalającymi określić warunki mieszkaniowe w Polsce

są wskaźniki ilustrujące przeciętną: liczbę izb w mieszkaniu, liczbę osób przypadającą na

mieszkanie i na izbę oraz powierzchnię użytkową mieszkania. Przeciętna liczba izb

przypadająca na 1 mieszkanie wyniosła 3,70, w tym w miastach wynosiła ona 3,50, a na wsi

4,12. Podobnie jak w ubiegłym roku zaobserwowano, że im większe miasto, tym mniejsza

liczba izb w mieszkaniu, np. w miastach poniżej 10 tys. ludności przeciętnie w mieszkaniu

znajdowało się 3,87 izb, a w miastach powyżej 200 tys. ludności - 3,28.

Średnia wielkość mieszkania w Polsce wynosiła w grudniu 2008 r. 70,2 m2 i wzrosła

ona o 0,4 m2 w porównaniu do roku poprzedniego. Natomiast mieszkania na wsi były średnio

o 24,5 m2 większe niż na terenach miast (odpowiednie wskaźniki wynoszą dla wsi 86,7 m2 a

dla miast 62,2 m2). W dziewięciu województwach powierzchnia użytkowa mieszkań nie

15

przekroczyła 70 m2. Największe mieszkania znajdowały się w województwach:

podkarpackim (78,0 m2),wielkopolskim ( 77,5 m2) i opolskim (77,3 m2).

Rysunek 1. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w układzie przestrzennym w

2008 r. (w m2)

Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010.

Natomiast przeciętna powierzchnia użytkowa przypadająca na 1 osobę wzrosła w

porównaniu z rokiem ubiegłym o 0,4 m2 i wyniosła 24,2 m2 (w miastach z 23,2 m2 do 23,6 m2,

na wsi z 24,7 m2 do 25,1 m2). Wskaźnik ten w układzie regionalnym wahał się od 21,8 m2 w

województwie warmińsko-mazurskim do 25,8 m2 w mazowieckim.

Dysproporcje pomiędzy miastem a wsią dotyczą również stopnia zaludnienia

mieszkań. Mieszkania wiejskie są bardziej zaludnione od mieszkań miejskich, i tak np. na 1

16

mieszkanie w miastach przypadało przeciętnie 2,63 osoby, zaś na wsi 3,45, przy przeciętnej

dla Polski 2,90. Najwięcej osób w 1 mieszkaniu występuje w województwach podkarpackim -

3,42 i wielkopolskim - 3,15, najmniej natomiast w województwach centralnych: w łódzkim -

2,67,a w mazowieckim - 2,69 osoby na 1 mieszkanie.

W 2008 r. gminy przekazały inwestorom ok. 1857 ha gruntów, z ok. 78%

przeznaczeniem pod budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne. W miastach pod

budownictwo to zostało przekazanych 59,3% gruntów, zaś na wsi 92,6%. Najmniej gruntów

przeznaczono pod budownictwo i spółdzielcze (1,8%) i towarzystw budownictwa

społecznego (4,2%). Najwięcej gruntów pod budownictwo mieszkaniowe zostało

przekazanych w województwach: zachodniopomorskim (15,4%), warmińsko-mazurskim

(14,9%) i wielkopolskim (13%), najmniej zaś w małopolskim (1,6%), podlaskim oraz

opolskim (po 1,9%).

17

1.3 Kształcenie kadr i oferta B+R na potrzeby branży.

Zreformowany system edukacji w Polsce składa się z dwóch części:

− systemu oświaty,

− systemu szkolnictwa wyższego.

Trzy pierwsze szczeble systemu oświaty, czyli przedszkole, szkoła podstawowa i

gimnazjum dają niezróznicowaną ofertę edukacyjną dla dzieci w wieku od 6 do16 lat.

Różnica w ofercie rozpoczyna się dopiero na szczeblu szkół ponadgimnazjalnych, które

obejmują:

– szkołę zawodową o okresie nauczania 2-3 lata,

− trzyletnie licea ogólnokształcące,

− trzyletnie licea profilowane, kształcące w profilach kształcenia ogólnozawodowego,

− czteroletnie technikum,

− dwuletnie liceum uzupełniające, dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych,

− trzyletnie technikum uzupełniające, dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych,

których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe

po zdaniu egzaminu,

− szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku,

− trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy dla uczniów z upośledzeniem

umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z

niepełnosprawnościami sprzężonymi.

Sporym problemem jest tu trwająca od początku lat 90 stopniowa likwidacja

zasadniczych szkół zawodowych. Powody takiego postępowania miały swoje źródło głównie

w upadku lub restrukturyzacji zakładów państwowych, które to przeważnie prowadziły szkoły

przyzakładowe oraz zdecydowanym wzroście aspiracji edukacyjnych społeczeństwa.

Jednocześnie, w okresie tym wzrastała liczba techników a także liceów

ogólnokształcących, z których część powstawała na bazie szkół zawodowych. Zmiany w

szkolnictwie średnim silnie stymulował rozwój szkolnictwa wyższego – absolwenci szkół

średnich zyskali szersze możliwości kontynuacji nauki. Zaznaczyć tu należy, że znacznemu

18

ilościowemu ograniczeniu szkolnictwa zawodowego nie towarzyszyła praca nad jego

modernizacją i dostosowaniem do potrzeb rynku pracy.

Wielokrotnie powielane sygnały pochodzące ze środowisk gospodarczych, a

wskazujące na potrzebę wzmocnienia tego segmentu szkolnictwa były ignorowane, co

doprowadziło do dzisiejszej sytuacji, gdzie na rynku pracy poszukiwani są specjaliści,

wykształceni w kierunkach technicznych (niekoniecznie ze średnim, czy wyższym

wykształceniem), natomiast istnieje wyraźna nadpodaż absolwentów szkół wyższych o

profilach humanistycznych.

Tabela 2. Szkoły i uczniowie w szkolnictwie ponadgimnazjalnym

Uczniowie w tys.

1999/2000 2002/2003 2005/2006

Zasadnicze szkoły

zawodowe

szkoły 2408 2227 1778

uczniowie 590,4 265,1 232,5

Technika, technika

uzupełniające i

licea profilowane

szkoły 5658 6395 4641

uczniowie 965,9 815,1 753,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010.

Jak już wspomniano, główny problem szkolnictwa zawodowego w Polsce to

niedostosowanie oferty edukacyjnej do struktury, zarówno rynku pracy, jak i szerzej

pojmowanej rzeczywistości ekonomicznej kraju, ale i Europy.

Technika najczęściej kształcą w zawodzie ekonomisty, kucharza oraz sprzedawcy. W

roku szkolnym 2005/2006 wśród 102 tys. absolwentów techników było tylko 5 tys. techników

budownictwa. Na powyższe problemy nakłada się brak nowoczesnych programów nauczania,

niska jakość kształcenia zawodowego, a także – a może przede wszystkim – deprecjacja

szkolnictwa zawodowego w oczach społeczeństwa.

Rosnące aspiracje społeczeństwa, możliwości finansowe, dostępność i różnorodność

oferty kształcenia spowodowała, że zdobycie konkretnego, często nawet dobrze płatnego

zawodu, uważane jest za mniej atrakcyjne od zdobycia nawet najmniej przydatnego dyplomu

ukończenia jakiejkolwiek uczelni wyższej.

19

System szkolnictwa wyższego obejmuje różnego rodzaju szkoły wyższe – państwowe

(publiczne) oraz tworzone w dużej ilości i różnorodności, po 1990 r., niepaństwowe szkoły

wyższe. Dodatkowo, od 1998 r. powstają również państwowe i niepaństwowe wyższe szkoły

zawodowe.

Do szkoły wyższej mogą być przyjęte osoby, które uzyskały świadectwo dojrzałości.

Studia mogą być prowadzone jako dzienne, wieczorowe, zaoczne i eksternistyczne oraz w

systemie e-learning.

Obecnie w Polsce istnieje 464 różnego rodzaju szkół wyższych, na które składa się:

− 18 uniwersytetów,

− 18 politechnik,

− 5 akademii ekonomicznych,

− 6 wyższych szkół pedagogicznych,

− 7 akademii rolniczych,

− 6 akademii wychowania fizycznego,

− 34 państwowych wyższych szkół zawodowych,

− 7 uczelni teologicznych,

− 151 niepublicznych uczelni wyższych,

− 179 niepublicznych wyższych szkół zawodowych,

− 11 akademii medycznych,

− 5 uczelni wojskowych,

− 7 akademii sztuk pięknych,

− 8 akademii muzycznych,

− 1 Wyższa Szkoła Policji,

− 1 Szkoła Główna Służby Pożarniczej.2

2 Źródło: dane Ministerstwa Edukacji Narodowej.

20

Cechami wyróżniającymi polskie szkolnictwo wyższe jest rozdrobnienie, ogromna

skala sektora niepublicznego oraz studiów niestacjonarnych, wysoki udział wydatków

prywatnych na szkolnictwo wyższe przy niskim udziale środków publicznych, zatrudnienie

kadry akademickiej w wielu uczelniach, nikłe umiędzynarodowienie oraz rozwiązania

ustrojowe. Polski system szkolnictwa wyższego coraz bardziej różni się od systemów w

rozwiniętych krajach UE, jest też ogromnie zróżnicowany wewnętrznie. Nie stwarza to

korzystnych warunków do jego dalszego rozwoju, ale przede wszystkim integracji z

potrzebami rynku pracy.

B+R

Innowacje poprzez wyższą produktywność czynników wytwórczych oraz dyfuzję

wiedzy wpływają na konkurencyjność przedsiębiorstw, tym samym determinując jego

pozycję na obszarze funkcjonowania. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw jest

uzależniona od poziomu wiedzy, znajdującej się w zasobach przedsiębiorstwa,

wykorzystywanej technologii, stylu zarządzania, zasobów ludzkich i finansowych.

Nakłady na działalność B+R ogółem w 2006 r. wyniosły 5892,8 mln zł i były wyższe

niż przed rokiem o 5,7%. Relacja nakładów na działalność B+R do PKB (tzw. GERD/PKB)

ukształtowała się na poziomie 0,56% i nadal należała do najniższych w Unii Europejskiej -

podał Główny Urząd Statystyczny.3

W strukturze finansowania nakładów na B+R nadal dominują środki pochodzące z

budżetu państwa, ale ich udział w ostatnich latach wyraźnie maleje. Nieznacznie zwiększył

się udział nakładów na B+R pochodzących z przedsiębiorstw z 24,5% w 2000 r. na 25,1% w

2006 r. Wzrósł udział środków zagranicznych w nakładach na B+R w analogicznym okresie z

1,8% na 7,0%. Utrzymywała się tendencja spadku zatrudnienia w działalności B+R, wśród

zatrudnionych zwiększył się udział pracowników naukowo-badawczych. Odnotowano wzrost

udziału kobiet zatrudnionych na stanowiskach naukowo-badawczych.

Zatrudnienie w działalności B+R w okresie ostatnich 6 lat zmalało o 4,3 tys. osób, tj o

ok. 3,5%. Wzrósł udział pracowników naukowo-badawczych w ogólnej liczbie zatrudnionych

w działalności B+R z 70,2% w 2000 r. do 79,5% w 2006 r. W liczbach bezwzględnych

3 Źródło: Dane GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2008, GUS, 23 września 2009.

21

największy przyrost liczby zatrudnionych w tej grupie pracowników w ostatnich 6 latach

nastąpił w szkołach wyższych (o 6334 osoby). Najwyższy odsetek osób posiadających

wykształcenie minimum ze stopniem doktora występuje w szkołach wyższych. Spośród

ogólnej liczby zatrudnionych w sferze B+R 82,9% osób z tytułem profesora przypada na

sektor szkolnictwa wyższego; w przypadku osób ze stopniem doktora habilitowanego -

odpowiednio 87,7%, zaś doktora 85,2%.4

4 Źródło: Dane GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2008, GUS, 23 września 2009.

22

2. Charakterystyka branży budowlanej w województwie

zachodniopomorskim

2.1 Budownictwo w świetle dostępnych danych statystycznych.

Ożywienie gospodarcze w latach 2004-2008 wywarło istotny wpływ na rozwój branży

budowlanej. W 2007 roku w zachodniopomorskim budownictwie wzrost zatrudnienia wyniósł

7,5%. Jednocześnie poziom płac w branży w regionie wzrósł o 16%. Budownictwem

zajmowało się aż 11,2% firm województwa. W 2007 roku w branży budowlanej i

pokrewnych w województwie zachodniopomorskim powstało 1 520 nowych podmiotów

gospodarczych i był to najwyższy przyrost wśród wszystkich branż. Sprzedaż produkcji

budowlano-montażowej w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2008 roku wyniosła 3 991

zł, co lokuje województwo na 5. miejscu w Polsce przy średniej krajowej na poziomie 3 583

zł. Na przestrzeni lat 2004-2008 wartość sprzedaży budowlano-montażowej na jednego

mieszkańca w województwie oscylowała wokół średniej krajowej, począwszy od roku 2006

nieznacznie ją przekraczając.

Od 2004 roku wartość sprzedaży budowlano-montażowej wzrosła ponad dwukrotnie,

do poziomu 6 756 mln zł w roku 2008. Pod względem udziału w krajowej sprzedaży region

zajmuje 8. miejsce w Polsce. Waha się on pomiędzy 4 a 5%, z tendencją wzrostową.

W latach 2005-2008 wzrosła liczba udzielanych pozwoleń na budowę wyrażona jako

łączny metraż obiektów. Udział w ogólnej liczbie pozwoleń w kraju w tym okresie wzrósł z

3,16% do 4,66% natomiast suma metrów kwadratowych powierzchni w pozwoleniach z

552 tys. m² do 944 tys. m².

Rynek zarówno w ujęciu ilościowym jak i wartościowym zdominowany jest przez

podmioty. prywatne.

W ujęciu wartościowym produkcja budowlano montażowa zrealizowana przez sektor

publiczny została wyceniona na wartość 99,5 mln zł w 2008 r. co stanowiło 3,9 % ogółu

wartości produkcji.

23

Budownictwo w województwie zachodniopomorskim

W okresie od stycznia do lipca 2010 r. w pięciu województwach został odnotowany

wzrost liczby mieszkań oddanych do użytku. Wśród regionów, w których w okresie I-VII

2010 r. zwiększyła się liczba wybudowanych mieszkań w porównaniu z tym samym okresem

roku poprzedniego, znalazły się następujące województwa:

• opolskie – 78,9%

• świętokrzyskie – 41%

• podlaskie – 26,8%

• łódzkie – 5,2%

• warmińsko-mazurskie – 2,8%

Pozostałych piętnaście województw odnotowało spadek ilości mieszkań oddanych do

użytku w okresie od stycznia do lipca 2010 r., w porównaniu do roku 2009. Spadkowa

tendencja miała miejsce w województwach:

• małopolskie - -38,8%

• mazowieckie - -31,9%

• lubuskie - -26,7%

• zachodniopomorskie - -24,5%

• lubelskie - -18,7%

• dolnośląskie - -19,2%

• pomorskie - -17,2%

• kujawsko-pomorskie - -12,6%

• wielkopolskie - -9,1%

• śląskie - -8,9%

24

• podkarpackie - -3,0%5

Wykres 5. Mieszkania oddane do użytkowania wg województw

Źródło: Dane GUS, Rocznik Statystyczny Województw 2009.

Województwo zachodniopomorskie znalazło się w pierwszej ósemce polskich

województw i na jego terenie w okresie I-VII 2010 r. oddano do użytku ok. 3800 mieszkań.

Była to liczba o ponad 25% mniejsza niż w roku poprzednim. Jednocześnie region

zachodniopomorskie znalazł się wśród pięciu województw o największym spadku ilości

budowanych mieszkań.

Struktura produkcji budowlano-montażowaj w województwie zachodniopomorskim

jest zróżnicowana, a na jej wielkość składa się szeroki wachlarz inwestycji. W 2008

największą część struktury zajmowały budynki niemieszkalne (35%). Drugą co do wielkości

5 Źródło: Dane GUS, Rocznik Statystyczny Województw 2009.

25

część zajęła infrastruktura transportu (20,4%), przed budynkami mieszkalnymi (22,7%),

rurociągami, liniami telekomunikacyjnymi i elektromagnetycznymi (14,1%) oraz pozostałymi

(4,6%).

Wykres 6. Struktura produkcji budowlano-montażowej według rodzajów obiektów

budowlanych w województwie zachodniopomorskim w 2008 r.

31,2%

27,4%

22,7%

14,1%4,6%

Budynki niemieszkalne

Infrastruktura transportu

Budynki mieszkalne

Rurociągi, linie telekomunikacyjne i elektroenergetyczne

Pozostałe

Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych GUS: Rocznik Statystyczny Województwa

Zachodniopomorskiego 2009.

Powyższa struktura dotyczy działań wykonanych przez przedsiębiorstwa mające

siedzibę zarządu na terenie województwa zachodniopomorskiego siłami własnymi bez

udziału podwykonawców i zatrudniają co najmniej 9 osób.

26

W latach 2005-2008 znacząco wzrosły inwestycje w produkcję budowlano-

montażową na terenie województwa zachodniopomorskiego. W ciągu trzech lat ich wartość

powiększyła się z 1,48 mld do 2,5 mld zł, czyli wzrosły realnie o ok. 69%. Na roboty o

charakterze inwestycyjnym przeznaczono z tej kwoty 69% (1,75 mld zł), natomiast roboty o

charakterze remontowym dotyczyły 31% wszystkich inwestycji (775 mln zł).

Wykres 7. Inwestycje w produkcję budowlaną w województwie zachodniopomorskim w

latach 2005, 2007 i 2008 (w mln zł)

1479,5

2110,7

2530,4

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

2005 2007 2008

Ilo

ść o

sób

za

tru

dn

ion

ych

Źródło: Dane GUS, Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego 2009.

27

Struktura firm

Na terenie województwa zachodniopomorskiego od kilku lat obserwowany jest wzrost

zatrudnienia w budownictwie. Od 2005 roku liczba osób pracujących w tej branży

systematycznie się zwiększa. W przeciągu trzech lat (od 2005 do 2008) liczba ta wzrosła

ponad 38% z 10645 do 14732 osób. Zdecydowana większość osób pracujących w sektorze

budowlanym zatrudniona była przez sektor prywatny (12947 osób, co stanowiło prawie 95%),

natomiast w sektorze publicznym pracowało jedynie 785 osób (5%). Z ogólnej liczny 14732

osób zatrudnionych w budownictwie, większość pracowała na stanowiskach robotniczych

(10939 osób – 74%), a stanowiska nierobotnicze piastowało 3793 osób (26%).

Wykres 8. Przeciętne zatrudnienie w budownictwie w województwie

zachodniopomorskim w latach 2005, 2007, 2008

10645

12254

14732

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

2005 2007 2008

Ilo

ść o

sób

za

tru

dn

ion

ych

Źródło: Dane GUS, Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego 2009.

28

Wykres 9. Podział na sektory zatrudnienia

Źródło: Dane GUS, Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego 2009.

Wykres 10. Struktura zatrudnienia w sektorze budownictwa w województwie

zachodniopomorskim w 2008 r. (podział na stanowiska robotnicze i nierobotnicze)

10939

3793

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

Ilość osób zatrudnionych

stanowiska nierobotnicze stanowiska robotnicze

14732

785

13947

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

Ilość osób zatrudnionyc h

Podział na sektory zatrudnienia

sektor prywatny sektor publiczny

14732

29

Źródło: Dane GUS, Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego 2009.

2.2 Warunki mieszkaniowe w regionie.

Na zasoby mieszkaniowe województwa zachodniopomorskiego składają się

mieszkania będące własnością: spółdzielni mieszkaniowych (37,9%), wspólnot

mieszkaniowych (39,5%), gmin – mieszkania komunalne (17,2%). Ponadto właścicielami

mieszkań w województwie są skarb państwa (1,7%), przedsiębiorstwa (1,3%) oraz

towarzystwa budownictwa społecznego (2,4%). W województwie zachodniopomorskim

odsetek mieszkań należących do TBS jest najwyższy w Polsce.

W latach 2004-2008 w województwie notowano stały i stabilny przyrost liczby

mieszkań. W okresie tym przybyło 21,6 tys. mieszkań, wobec roku 2004 wzrost wyniósł

3,8%. W 2008 roku oddano do użytkowania 6 969 mieszkań, o 7,2% więcej niż w roku

poprzednim. Stanowiło to 4,2% nowooddanych lokali w kraju. W przeliczeniu na 1 000

mieszkańców w skali całego województwa oddano do użytku 4,1 mieszkania. Notuje się

znaczne zróżnicowanie ilości oddawanych lokali w poszczególnych częściach województwa

i tak: w podregionie stargardzkim 2,1, w koszalińskim – 3,4, w podregionie miasto Szczecin

– 4,7 oraz 7,0 w podregionie szczecińskim. Zasoby mieszkaniowe województwa obejmowały

na koniec grudnia 2008 roku 592,0 tys. lokali. Na sprzedaż lub wynajem przeznaczonych było

46,9% wybudowanych mieszkań, budowy zrealizowane przez inwestorów indywidualnych to

39,0%, a budownictwo czynszowe to 6,9% realizowanych inwestycji. W okresie 2004-2008

liczba izb w mieszkaniach regionu wzrosła z 2 101,6 tys. do 2 184,9 tys., czyli o 4,0%. Ich

powierzchnia zwiększyła się o 5,6%, z 37,3 mln m² do 39,4 mln m². Wszystkie instalacje

sanitarno-techniczne dostępne są województwie w większej ilości mieszkań niż przeciętnie w

Polsce. Wysoka na tle kraju dostępność tych instalacji występuje w przypadku wyposażenia

mieszkań w wodociągi na wsiach (1. miejsce w kraju), w miastach(3.), obecności łazienek na

wsiach (3.)

W 2008 roku najwięcej mieszkań przekazano do użytkowania w Szczecinie (1 911),

powiecie polickim (861), kołobrzeskim (710) oraz w Świnoujściu (658). W przeliczeniu na 10

000 mieszkańców w roku 2008 roku najwięcej mieszkań oddano w Świnoujściu (167,5),

powiecie polickim (128,2) oraz w powiecie kołobrzeskim (92,7) przy średniej wojewódzkiej

wynoszącej 41,2. Wskaźnik ilości mieszkań oddanych do użytkowania na 10 000

mieszkańców daje województwu 9. miejsce w kraju. Zauważalna jest bardzo silna

30

dysproporcja w rozwoju zasobów mieszkaniowych pomiędzy pasem nadmorskim i

największymi miastami województwa a wschodnią i południową częścią regionu. W

powiatach nadmorskich wpływ na taką sytuację ma przede wszystkim budownictwo typu

apartamentowego, charakteryzujące się ze względu na ich przeznaczenie wysokimi

standardami wykończenia przy jednoczesnych niewielkich powierzchniach mieszkań. Wysoki

poziom przyrostu liczby mieszkań i ich powierzchni użytkowej w zespołach miejskich

zauważalny jest szczególnie w sąsiadującym ze Szczecinem powiecie polickim, gdzie gminy

Dobra i Kołbaskowo zaczynają pełnić rolę zaplecza mieszkaniowego metropolii.

Województwo, pomimo dużej ilości mieszkań oddawanych w ostatnich latach do

użytku w dalszym ciągu zajmuje odległe miejsca pod względem wielkości mieszkań, jak i ich

powierzchni przypadającej na mieszkańca. Zarówno pod względem przeciętnej powierzchni

użytkowej mieszkania (województwo – 69,8 m², kraj – 70,2 m²), jak i przeciętnej powierzchni

użytkowej mieszkania przypadającej na jedną osobę (województwo – 23,3 m², kraj – 24,2 m²)

region zajmuje 13. miejsce w Polsce. Największe powierzchnie mieszkań w 2008 roku

notowano w powiatach: koszalińskim (82,3 m²), sławieńskim (78,1 m²), polickim (77,8 m²).

Najmniejsze przeciętne powierzchnie użytkowe mieszkań w 2008 roku odnotowano w

powiatach grodzkich: Świnoujściu (59,8 m²), Szczecinie (60,7 m²) iKoszalinie (60,8 m²).

Na jedną osobę przypada w regionie przeciętnie 23,9 m² powierzchni mieszkalnej. W

2008 roku największa powierzchnia przypadała na mieszkańców powiatów: kołobrzeskiego,

kamieńskiego i polickiego. Najmniej powierzchni użytkowej mieszkania przypadało na

mieszkańców powiatów pyrzyckiego, stargardzkiego i choszczeńskiego. Zauważalnej

poprawy wskaźników mieszkalnictwa należy oczekiwać w gminach tworzących największe

zespoły miejskie w województwie. Szczególnie uwidoczni się to we współtworzących

aglomerację szczecińską powiecie polickim oraz wykazującym coraz wyższe wskaźniki

rozwoju gospodarczego powiecie goleniowskim. Silny rozwój mieszkalnictwa w aglomeracji

szczecińskiej zauważalny będzie także w zachodniej części powiatu stargardzkiego i

północnej powiatu gryfińskiego. Mając na uwadze najwyższy w kraju odsetek mieszkań w

zarządzie TBS należy oczekiwać dalszego rozwoju budownictwa realizowanego przez

towarzystwa budownictwa społecznego. Skala inwestycji realizowanych przez gminne TBS-y

województwa zachodniopomorskiego na zarezerwowanych wcześniej terenach może

przyczynić się do ożywienia rynku budownictwa mieszkaniowego.

31

Wyróżniającą cechą okolic Szczecina jest zjawisko osiedlania się obywateli polskich

w graniczących z województwem powiatach wschodnich Niemiec. Zjawisko to, choć nie jest

masowe, przy ułatwionym przepływie osób oraz przy coraz mniejszej różnicy w sile

nabywczej może mieć wpływ na zmianę charakteru popytu na mieszkania i wzrost

zapotrzebowań jakościowych mieszkańców aglomeracji szczecińskiej w tym zakresie.

32

2.3 Budownictwo a specyfika gospodarcza regionu.

W województwie zachodniopomorskim w 2008 roku zarejestrowanych było 213 124

podmiotów gospodarczych, 5,7% przedsiębiorstw w Polsce. Faktyczną działalność prowadzi

ok. 45% zarejestrowanych przedsiębiorstw. Pod względem liczby zarejestrowanych firm na

1 000 mieszkańców województwo zajmuje 1. miejsce w kraju ze wskaźnikiem 125,9 przy

średniej krajowej wynoszącej 98,5, co nie przekłada się w sposób bezpośredni na stan

gospodarki regionu i odgrywanie znaczącej roli w skali kraju.

Województwo zachodniopomorskie posiada najbardziej rozdrobnioną strukturę

wielkości przedsiębiorstw w Polsce. Ilość mikroprzedsiębiorstw na 1000 mieszkańców

stanowi 129% średniej krajowej. Koncentracja małych (ogółem 6 561 podmiotów w 2008r) i

średnich przedsiębiorstw (1 331 podmiotów w 2008r) nie odbiega znacząco od średniej

krajowej. Znacząco niższy niż w innych regionach jest natomiast udział firm dużych, których

w 2008r było 167 (80% średniej koncentracji krajowej). Co więcej, ich liczba od 2004 roku

spadła aż o 10%, podczas gdy w Polsce spadek ten wyniósł 1,5%.

Przetwórstwo przemysłowe województwa zachodniopomorskiego opiera się na

energetyce, przemyśle chemicznym, stoczniowym, drzewnym i meblarskim, budownictwie

oraz produkcji rolno-spożywczej. Dotychczas główne skupiska zakładów przemysłowych

znajdowały się w większych miastach regionu, jednak w miarę powstawania stref

przemysłowych następuje stopniowe rozpraszanie produkcji i lokowanie jej w gminach na

obrzeżach miast, np. w okolicach Goleniowa, Polic, Stargardu Szczecińskiego, Karlina oraz w

niedalekiej przyszłości Gryfina i Dębna. Największy w regionie Goleniowski Park

Przemysłowy w roku 2010 skupiał 36 przedsięwzięć inwestycyjnych. W 2008 roku produkcja

sprzedana przemysłu województwa wyniosła 25 018,9 mln zł. Przemysł województwa skupiał

3,78% krajowego zatrudnienia w przemyśle i dostarczył 2,88% krajowej wartości produkcji

przemysłowej.

W rankingu atrakcyjności inwestycyjnej sporządzanym przez Instytut Badań nad

Gospodarką Rynkową województwo awansowało w 2009 roku na 6. miejsce. Za największe

atuty uznano dostępność transportową oraz aktywność województwa wobec inwestorów.

33

Branżę budowlaną regionu podobnie jak całą gospodarkę, charakteryzuje znaczne

rozproszenie wykonawców i słaba pozycja kapitałowa firm. W regionie brak jest firm

budowlanych mogących się samodzielnie ubiegać o duże kontrakty. W większości

przypadków firmy z regionu występują jako podwykonawcy.

Rozwijając szeroko rozumiany sektor budowlany w województwie należy więc dążyć

do tworzenia zachęt dla lokalnych firm, do formowania powiązań sieciowych, klastrów i

konsorcjów będących w stanie konkurować z przedsiębiorstwami krajowymi i europejskimi.

W branży budowlanej szczególnie istotna jest umiejętność wykorzystania koniunktury

gospodarczej i pojawiających się szans inwestycyjnych. Szansą na utrzymanie obecnie

korzystnych trendów rozwojowych sektora budownictwa w województwie są także duże

inwestycje infrastrukturalne związane z realizacją projektów z udziałem funduszy Unii

Europejskiej. Bardzo duże znaczenie dla branży budowlano-montażowej będzie mieć budowa

gazoportu w Świnoujściu oraz stałego połączenia pomiędzy wyspami Uznam i Wolin.

2.4 Klaster budowlany jako szczególna forma współpracy firm

budowlanych w regionie zachodniopomorskim

Opisując branżę budowlaną w województwie zachodniopomorskim należy podkreślić

fakt funkcjonowania klastra budowlanego działającego przy Północnej Izbie Gospodarczej w

Szczecinie pod nazwą Komisja Budownictwa – Klaster Budowlany. Jest to jedna z

nielicznych oddolnych inicjatyw klastrowych w regionie. Sama idea skonsolidowania firm

działających w branży budowlanej pojawiła się 21 marca 2003 r., kiedy to przedstawiciele 22

przedsiębiorstw budowlanych działających na terenie Szczecina podpisali porozumienie z

Władzami Miasta w celu zintegrowania miejscowego rynku wykonawczego, zwiększenia

możliwości wykonawczych i wiarygodności ekonomicznej firm. Porozumienie to wychodziło

naprzeciw polityce władz Miasta dążącej do ożywienia gospodarczego i miało chronić

miejscowe firmy budowlane przed upadkiem w obliczu trudnej sytuacji ekonomicznej

regionu. Miasto reprezentowane przez Prezydenta Mariana Jurczyka deklarowało niezbędną

pomoc dla firm szczecińskich oraz aktywne współdziałanie z inwestorami w celu pozyskania

dla nich zleceń. Rok później, tzn. 9 września 2004 r., w czasie spotkania członków Północnej

34

Izby Gospodarczej przedsiębiorcy związani z branżą budowlaną powołali Komisję

Budownictwa (KB). W skład komisji weszło wówczas ok. 100 przedsiębiorstw

wykonawczych, handlowych i biur projektów związanych z branżą budowlaną6.

Firmy, które przystąpiły do Komisji, same zaproponowały program wspólnego

działania. Plan KB zakładał przede wszystkim stworzenie konsorcjum i grup kapitałowych,

dzięki którym podmioty zwiększą swoje szanse w przetargach, będą szkolić swoich

pracowników i razem rozwiązywać problemy związane z prowadzeniem działalności

gospodarczej dla całej branży7.

Drogą decyzji członków KB z dnia 9 września 2009 r. Komisja Budownictwa

zmieniła nazwę na: Komisja Budownictwa−Klaster Budowlany (KB−KB).

Od początku powołania Komisji firmy budowlane regularnie spotykają się, wybierają

Zarząd, opracowują program prac, ale co najważniejsze - podejmują realne działania i

inicjatywy na rzecz branży budowlanej. Do najważniejszych osiągnięć Komisji Budownictwa

– Klastra Budowlanego zaliczyć należy:

1. BTT ̶ Branżowe wsparcie innowacyjności mikro-, małych i średnich

przedsiębiorstw. Projekt zrealizowany w ramach zrealizowany w ramach

Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego działanie 2.6

Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer wiedzy. Dzięki projektowi

przedsiębiorcy z branży budowlanej m.in. uczestniczyli w spotkaniach

informacyjnych, konsultacjach oraz szkoleniach i warsztatach z zakresu różnej

tematyki, np. pozyskiwana i szkolenia pracowników, pozyskiwania funduszy

UE na działalność inwestycyjną i innowacyjną, korzystania z funduszy

poręczeń kredytowych i wzmacniania pozycji konkurencyjnej na rynku

poprzez współpracę z innymi podmiotami w branży

2. Akademia Dobrego Rzemiosła. „Akademia Dobrego Rzemiosła" to projekt

zrealizowany przez Północną Izbę Gospodarczą wraz z Wojewódzkim

Zakładem Doskonalenia Zawodowego w Szczecinie, który został

6 Por. J. Markiewicz. Działalność Komisji Budownictwa Północnej Izby Gospodarczej – proces krystalizacji

zalążkowego klastra budowlanego. Raport w ramach projektu BTT „Branżowe wsparcie innowacyjności mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw”, Szczecin 2007 7 Szerzej: J. Markiewicz: Komisja Budownictwa –Klaster Budowlany. Ekspertyza na temat potencjału,

współpracy i potrzeb rozwojowych struktury klastrowej. Analiza Północnej Izby Gospodarczej w ramach projektu „Transfer wiedzy w regionie poprzez rozwój sieci współpracy”, Szczecin 2010

35

współfinansowany ze Środków Unii Europejskiej oraz Budżetu Państwa w

ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Działanie 8.1 PO KL. W ramach

projektu przeszkolono 70 osób w następujących zawodach:

– cieśla;

– glazurnik;

– monter instalacji wodno-kanalizacyjnych i centralnego ogrzewania;

– monter instalacji elektrycznych;

– murarz;

– technolog robót wykończeniowych.

3. Prace przeliczeniowe dotyczące kosztu odtworzenia 1 m2 powierzchni

mieszkaniowej. W ramach KB – KB powołano grupę roboczą ds. wskaźnika

przeliczeniowego, której zadaniem było zgromadzenie od firm stosownych

danych dotyczących realnych kosztów odtworzeniowych 1 m2.

4. Współpraca z UM Szczecin. W 2009 r. podpisano porozumienie, które miało

na celu spowodowanie, by strategia i polityka przestrzenna miasta Szczecin

prowadzone były w warunkach jawności, a co za tym idzie poddane stałej

społecznej kontroli i konsultacjom.

5. Kapituła Akademii Dobrego Zawodu. Kontynuacją działań podjętych w

ramach projektu Akademii Dobrego Rzemiosła było powołanie Kapituły

Akademii Dobrego Zawodu jako platformy wymiany informacji pomiędzy

najważniejszymi uczestnikami w regionie reprezentującymi instytucje

związane ze szkolnictwem wyższym, zawodowym, przedstawicieli środowisk

gospodarczych oraz instytucje związane z rynkiem pracy.

6. Instrukcja oprotestowywania przetargów publicznych. Przy współpracy z

radcami prawnymi, opracowano „Instrukcję dotycząca wnoszenia środków

ochrony prawnej przez Północną Izbę Gospodarczą w Szczecinie w

postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego”. Instrukcja ta określa

warunki, które firma budowlana - członek Izby, musi spełnić, aby skorzystać z

możliwości oprotestowania przetargu przy pomocy Północnej Izby

Gospodarczej8

8 Szerzej: J. Markiewicz: Komisja Budownictwa –Klaster Budowlany. Ekspertyza…, op. cit.

36

Czynnikami wpływającymi na sukcesu Komisji Budownictwa – Klastra Budowlanego

jest przede wszystkim działalność w ramach silnego samorządu gospodarczego9, co

gwarantuje transparentność funkcjonowania oraz siłę oddziaływania. Ponadto wykorzystanie

struktur Północnej Izby Gospodarczej, a w szczególności jej zasobów (ludzkich, biurowych,

organizacyjnych, finansowych oraz technicznych), decyduje o wysokiej jakości i skuteczności

wsparcia firm z branży budowlanej. Warto również wspomnieć o wypracowanych kanałach

informacji Północnej Izby Gospodarczej, jak na przykład serwis internetowy www.izba.info,

magazyn Północnej Izby Gospodarczej Zachodniopomorski Przedsiębiorca, czy realizowany

w poprzednich latach program telewizyjny Pełny Portfel, dzięki którym Klaster buduje swoją

markę i dociera z informację do dużej części branży budowlanej. Należy jednak podkreślić, że

najistotniejszym czynnikiem sukcesu KB – KB jest wola współpracy i zaangażowanie firm

budowlanych. Firmy budowlane same wyznaczają cele oraz podejmują się realizacji zadań.

Biuro Północnej Izby Gospodarczej wspiera działalność Klastra i firmy w nim

funkcjonujące10.

9 Północna Izba Gospodarcza jest od kilku lat jest największą regionalną izbą gospodarczą w kraju

10 Szerzej: J. Markiewicz: Komisja Budownictwa –Klaster Budowlany. Ekspertyza…, op. cit.

37

3. Analiza SWOT dla branży budowlanej w kontekście kraju i

regionu zachodniopomorskiego

Zaprezentowana poniżej analiza SWOT (tab. 2) zawiera jedocześnie informacje z

zakresu mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń dla branży budowlanej w Polsce, a

także dla sytuacji branży w województwie zachodniopomorskim. Kondycja oraz

uwarunkowania, w jakich funkcjonuje, nie odbiegają od ogólnych uwarunkowań dla całego

kraju, stąd też oba ujęcia przedstawiono w jednej tabeli.

Tabela 3. Analiza SWOT dla branży budowlanej w kontekście kraju i regionu

zachodniopomorskiego

Silne strony

Słabe strony

kraj kraj - potencjał wykonawczy, - wysoki poziom technologii odpowiadający standardom europejskim, - wykwalifikowana kadra kierownicza i inżynieryjna, -znajomość krajowego rynku (w tym uwarunkowań prawnych, finansowych, fiskalnych, rynku pracy, trendów itp.) - konkurencyjność cenowa robót budowlanych na tle innych krajów UE (wspólnego rynku).

- brak silnego, własnego zaplecza finansowego, - znikoma współpraca ze sferą B+R, - duże rozdrobnienie podmiotów, - sezonowość przychodów, - posługiwanie się drobnymi podwykonawcami, - nadpodaż usług budowlanych wynikająca z malejącego popytu, -brak lub słabo wykwalifikowani pracownicy produkcyjni, - niedostatecznie wykwalifikowani absolwenci szkół budowlanych, - duży udział „szarej strefy” w sektorze usług budowlanych,

woj. zachodniopomorskie woj. zachodniopomorskie

- współpraca firm budowlanych w ramach Komisji Budownictwa – Klastra Budowlanego działającego przy Północnej Izbie Gospodarczej w Szczecinie, - internacjonalizacja firm, - doświadczenie i działalność na rynkach zagranicznych, - działalność lokalnych silnych firm liderów.

- małe doświadczenie firm na rynku ogólnopolskim, - brak współpracy z sektorem B+R, - konieczność ciągłego doszkalania pracowników produkcyjnych.

Szanse

Zagrożenia

38

kraj kraj

- symptomy wychodzenia z kryzysu gospodarczego, -dosyć wysokie bariery wejścia w branżę budowlaną, - duża ilość planowanych inwestycji (m.in. związanymi z Euro 2012), - napływ kapitału zewnętrznego, - rozwój i przyspieszone tempo realizacji inwestycji współfinansowanych ze środków UE, - dostępność dotacji dla firm ze środków UE, - popyt na budownictwo jednorodzinne, - perspektywy prospołecznej polityki państwa – wdrażanie nowych programów pomocowych dla młodych małżeństw

- ciągła rozbudowa infrastruktury drogowej, - duża ilość starego budownictwa wymagającego modernizacji oraz dostosowania do wymogów energetycznych oraz osób starszych, - trend w kierunku inteligentnych i ekologicznych budynków.

- duża siła ekonomiczna konkurentów zagranicznych, - utrata wykwalifikowanej siły roboczej na rzecz innych rynków, głównie państw Europy Zachodniej , - skutki recesji gospodarczej, - wadliwe przepisy prawne (np. ustawa o zamówieniach publicznych), - niestabilna polityka celna państwa, - spadek cen mieszkań wtórnych, - zaostrzanie kryteriów dostępności do kredytów mieszkaniowych, -zaostrzenie przepisów dotyczących ochrony środowiska, - niedostosowanie oferty edukacyjnej na poziomie zawodowym, średnim i wyższym do potrzeb branży budowlanej, -struktury biurokratyczne spowalniające prace inwestycyjne, - niekorzystne zmiany demograficzne – starzenie się społeczeństwa.

woj. zachodniopomorskie woj. zachodniopomorskie

- bliskość granicy i rynków zagranicznych (zwłaszcza skandynawskiego i niemieckiego) - planowane inwestycje miejskie w Szczecinie, - budowa gazoportu w Świnoujściu i związana z tym rozbudowa miasta, - niskie koszty pracy w porównaniu do innych regionów i zagranicy, - rozbudowa infrastruktury turystycznej i drogowej. - powołanie Kapituły Akademii Dobrego Zawodu

- silne firmy działające na rynku krajowym, prowadzące ekspansję na rynek regionalny, - otwarcie niemieckiego rynku pracy.

Źródło: opracowanie własne

Jak już wcześniej wspomniano, sytuacja branży budowlanej, zarówno w kontekście

kraju jak i regionu, jest podobna. Skomentować należy zatem te uwarunkowania, które

decydują o specyfice funkcjonowania branży w regionie zachodniopomorskim. Mając na

39

uwadze mocne strony, z pewnością zaliczyć do nich należy funkcjonowanie Komisji

Budownictwa – Klastra Budowlanego, dzięki któremu firmy związane z budownictwem mogą

liczyć na konkretne wsparcie i ułatwienia11. Ponadto KB – KB pozwala konsolidować rynek

budowlany, co wydaje się wskazane przy dużym rozdrobnieniu firm i ich słabej pozycji

finansowej. Również umożliwia integrować środowisko budowlane, a więc różnego instytucje

oraz wydziały i jednostki organizacyjne JST, które mają wpływ na funkcjonowanie branży w

regionie, jak na przykład izby architektów, inżynierów budownictwa, urbanistów, szkoły

budowlane, czy też Wydziału Urbanistyki i Administracji Budowlanej UM Szczecin.

Kolejny atut branży budowlanej w województwie zachodniopomorskim związany jest

z położeniem geopolitycznym regionu, który stwarza pewne możliwości rzadziej

obserwowane w innych częściach kraju. Przede wszystkim transgraniczny charakter

województwa spowodował, że firmy z zachodniopomorskiego charakteryzują się dużą

internacjonalizacją (nie tylko bierną, ale również czynną). Efektem jest wiedza i

doświadczenie w zakresie funkcjonowania na zagranicznych rynkach, zwłaszcza niemieckim

i skandynawskim. Jednak doświadczenia zagranicą nie przekładają się na rozszerzanie

działalności na inne regiony kraju. Inną słabą stroną branży są niewystarczające kwalifikacje

pracowników produkcyjnych. Wpływ na to ma duża fluktuacja pracowników oraz ich

migracja na rynki Zachodnie12, a także niedostosowanie oferty edukacyjnej do realnych

potrzeb branży.

Ponadto niepokoić powinien fakt słabej współpracy firm z branży budowlanej z

technicznymi uczelniami wyższymi z regionu w zakresie wdrażania innowacyjnych

rozwiązań. Przyczyn takiej sytuacji należy dopatrywać się po obu stronach: świat nauki nie

ma tradycji ścisłej kooperacji z gospodarką i często nie zajmuje się technologiami, które są

wykorzystywane w praktyce budowlanej; natomiast firmy budowlane preferują korzystać ze

sprawdzonych technologii dostępnych na rynku od dostawców krajowych i zagranicznych,

albo poszukują partnerów B+R poza granicami kraju.

Zagrożeniem dla zachodniopomorskiej branży budowlanej mogą być w szczególności

silne krajowe i zagraniczne firmy prowadzące swoją ekspansję na region zachodniopomorski.

11 Por. podrozdział 2.4 12

Zjawisko o było szczególnie odczuwane przez branżę budowlaną w latach 2006-2007, kiedy to odpływ pracowników do krajów Europy Zachodniej powodował problemy ze skompletowaniem załóg na budowach. Otwarcie niemieckiego rynku pracy w maju 2011 może również spowodować odpływ kadry.

40

Konkurencja cenowa regionalnych firm nie wystarczy do skutecznego konkurowania z

silnymi kapitałowo i oferującymi najnowocześniejsze technologie budowlane

przedsiębiorstwami z zewnątrz. Dodatkowo problemem dla branży przejawiającym się w

odpływie kadry może okazać się otwarcie niemieckiego rynku pracy w maju 2011 r. Bliskość

granicy niemieckiej oraz doświadczenie wielu pracowników w pracy (często nielegalnej) u

niemieckich pracodawców, może spowodować przede wszystkim, jak prognozuje wiele

agencji pracy, odpływ pracowników najniższego szczebla. Dodatkowo sezonowość prac

budowlanych, których największa intensywności przypada na okres od wiosny do jesień,

może spotęgować trudności w kompletowaniu załóg na budowach.

Przed branżą stoi wiele szans do wykorzystania. Wspomniana bliskość granicy jest z

jednej strony zagrożeniem, jednak z drugiej strony daje wiele możliwości. Firmy budowlane z

regionu, posiadając odpowiednią wiedzę i doświadczenie, mogą dalej prowadzić ekspansję na

zagraniczne rynki, zwłaszcza do Niemiec i Skandynawii. Otwarcie niemieckiego rynku pracy

będzie także ułatwieniem dla polskich podmiotów, które od maja 2011 r będą mogły

pracować swoim pracownikami przy pracach budowlanych w Niemczech13. Ponadto warto

wspomnieć o planowanych inwestycjach w Szczecinie i regionie, które mogą zwiększą popyt

na prace budowlane. Wiele inwestycji możliwa będzie do zrealizowania dzięki

współfinansowaniu ze środków Unii Europejskiej, na przykład w ramach Regionalnego

Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego14 i innych programów, w

ramach których realizowane będą inwestycje w infrastrukturę publiczną oraz prywatne,

podejmowane przez przedsiębiorstwa.

Dodatkowym impulsem dla branży budowlanej będzie budowa gazoportu w

Świnoujściu – inwestycji w terminal LNG przez Polskie LNG S.A., która z pewnością

przyczyni się do rozbudowy infrastruktury Świnoujścia i terenów przyległych.

Warto dodać, że w regionie, z uwagi na jego walory turystyczne, cały czas planowane

są i realizowane inwestycje związane z infrastrukturą turystyczną, czyli: budowa ścieżek

rowerowych, tworzenie szlaków turystycznych, inwestycje z zakresu renowacji zabytków,

budowa infrastruktury technicznej oraz rozbudowa bazy noclegowej i podniesienie jej

13 Mimo zakazu, polskie firmy znalazły furtki w prawie niemieckim, i jako firmy podwykonawcze, mogły zatrudniać Polaków. Od maja 2011 będą mogły to robić jako główni wykonawcy robót. 14

Dla przykładu na rozbudowę infrastruktury instytucji otoczenia biznesu w ramach działania 1.2.1 RPO WZP przewidziano inwestycje o łącznej wartości ponad 220 mln zł

41

standardu użytkowego. Ponadto istotne znaczenie ma rozbudowa sieci dróg ekspresowych,

budowa obwodnic, dostosowanie budowanych i modernizowanych mostów do warunków

technicznych obowiązujących w Unii Europejskiej

Szansą na zniwelowanie problemów wynikających z niedostosowania oferty

oświatowej do potrzeb branży w regionie może być powołanie Kapituły Akademii Dobrego

Zawodu. Kapitułę Akademii Dobrego Zawodu należy rozumieć jako platformę wymiany

informacji pomiędzy najważniejszymi uczestnikami w regionie reprezentującymi instytucje

związane ze szkolnictwem wyższym, zawodowym, przedstawicieli środowisk gospodarczych

oraz instytucje związane z rynkiem pracy. Inicjator Kapituły – KB–KB, zauważył potrzebę

dialogu na temat niedostosowania oferty dydaktycznej do aktualnych potrzeb rynku, a także

niedostatecznej komunikacji w zakresie istniejącej oferty szkoleniowej.

Pozytywnym sygnałem jest fakt, że problem ten dostrzegany jest nie tylko przez

przedstawicieli firm, ale również przez inne instytucje, które zadeklarowały udział i

zaangażowanie w prace Kapituły, tj.:

– Północna Izba Gospodarcza oraz Komisja Budownictwa – Klaster Budowlany przy

Północnej Izbie Gospodarczej,

– Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego

– Urząd Miasta Szczecin

– Wydział Budownictwa i Architektury ZUT,

– Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług US,

– Wojewódzki Urząd Pracy,

– Wojewódzki Zakład Doskonalenia Zawodowego,

– Izba Rzemieślniczej Małej i Średniej Przedsiębiorczości w Szczecinie,

– Wydział Nadzoru Pedagogicznego Zachodniopomorskiego Kuratorium Oświaty,

– Zespół Szkół Budowlanych w Szczecinie,

– Okręgowa Rada Architektów,

– Stowarzyszenie Architektów Polskich Oddział Szczecin,

– Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa Oddział w Szczecinie15.

Realnym narzędziem, które może być wykorzystane przez Kapitułę Akademii

Dobrego Zawodu, jest Program Operacyjny Kapitał Ludzki, w ramach którego

15 Szerzej: J. Markiewicz: Komisja Budownictwa –Klaster Budowlany. Ekspertyza…, op. cit.

42

organizowanych jest szereg projektów szkoleniowych mających na celu dostosowanie

kompetencji kadry do potrzeb regionalnej gospodarki.

Podsumowując powyższe rozważania związane z przeprowadzoną analizą SWOT dla

branży budowlanej w regionie zachodniopomorskim, należy podkreślić, że otoczenie

zewnętrzne stwarza dla branży wiele szans. Przede wszystkim istotny jest czynnik

makroekonomiczny, jakim jest wychodzenie z recesji gospodarczej po światowym kryzysie.

Powolne ożywienie gospodarcze odnotowywane jest nie tylko w Polsce, ale także w

większości gospodarek UE. Jest to ważne dla branży, która, będąc określana mianem

„barometru” gospodarczego, znacznie odczuwa wszelkie zmiany sytuacji ekonomicznej.

Biorąc pod uwagę czynniki wpływające na ocenę branży budowlanej, dokonanej zarówno w

ujęciu kraju jak i regionu, można przyjąć, że firmy budowlane z województwa

zachodniopomorskiego powinny obrać strategię wykorzystywania szans z otoczenia, celem

przezwyciężenia słabości podmiotów z branży (strategia mini-maxi16). Na szczególną uwagę

zasługuje współpraca firm w ramach KB–KB, która może pozwolić podmiotom z branży

zniwelować słabości: kapitałowe – poprzez tworzenie aliansów i konsorcjów, związane z

kompetencjami kadr – poprzez wspólne szkolenia pracowników dostosowane o potrzeb firm

itp.

16 Por. G. Gierszewska , M. Romanowska: Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 214

43

4. Propozycje planu działań dla branży budowlanej regionu

zachodniopomorskiego

Poprawiająca się, w skali globalnej, sytuacja ekonomiczna, a także dobre

perspektywy w zakresie kondycji gospodarczej naszego kraju przekładają się bezpośrednio na

pozytywną prognozę rozwoju branży budowlanej, zarówno w skali Polski, jak i dla

Województwa Zachodniopomorskiego.

Jak wynika z prognoz ekspertów Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową w

kolejnym kwartale tego roku możemy spodziewać się dobrych perspektyw dla budownictwa

infrastrukturalnego i mieszkaniowego. W swoich raportach instytut podkreśla wzrost we

wszystkich wskaźnikach dotyczących branży.

Ważne jest także, że przedsiębiorcy działający w sektorze budowlanym z

optymizmem patrzą w przyszłość i oczekują dalszego wzrostu tej dziedziny gospodarki.

Nie bez znaczenia jest planowane, znaczne przyspieszenie, zarówno na poziomie

rządowym, jak i wśród samorządów, absorpcji funduszy strukturalnych UE, co bezpośrednio

przełoży się na obroty branży. Planowane inwestycje, głównie dotyczące infrastruktury, to

ogromny, liczący miliardy euro rynek, który pozwoli na znaczne zwiększenie obrotów, a w

konsekwencji będzie miał wpływ na całą gospodarkę.

Także region zachodniopomorski to perspektywa wielu, często bardzo dużych

inwestycji związanych z realizacja zadań ujętych zarówno w Regionalnym Programie

Operacyjnym Województwa Zachodniopomorskiego, jak i w rządowych programach

operacyjnych. Skala tych przedsięwzięć powinna w znacznym stopniu pobudzić lokalny

rynek budowlany. Jednak do realizacji takich zadań konieczna jest dalsza konsolidacja

branży.

Zaproponowanie działań dla branży budowlanej w regionie zachodniopomorskim

powinno wiązać się z realizacją celu, który ma być osiągnięty przez firmy. Zatem mając na

uwadze zaprezentowany obraz branży budowlanej w Polsce oraz w województwie

zachodniopomorskim, oparty na danych statystycznych oraz przedstawiony w oparciu o

analizę SWOT, a także uwzględniając specyfikę gospodarczą regionu oraz fakt

funkcjonowania Komisji Budownictwa – Klastra Budowlanego, firmy budowlane z regionu

44

zachodniopomorskiego powinny obrać następujący cele strategiczny: Budowanie silnej

pozycji konkurencyjnej na rynku regionalnym i rynkach zewnętrznych.

Tak sformułowanemu celowi strategicznemu podporządkowano następującą wiązkę

celów:

1. Integracja i konsolidacja podmiotów z branży budowlanej w regionie.

2. Edukacja przedsiębiorców i pracowników firm budowlanych.

3. Ochrona interesów branży budowlanej oraz reprezentowanie jej wobec władz

państwowych i samorządowych oraz wszelkich innych organów i instytucji.

4. Wzrost innowacyjności firm budowlanych.

5. Wzrost aktywności firm budowlanych w kraju i zagranicą.

Cele główne zostały uszczegółowione o cele cząstkowe, którym z kolei przypisano

konkretne działania – tab. 3. Zasięg czasowy określono na 2018 r., przy czym zadania

opisano w perspektywie krótkookresowej – do 2013 r., oraz średniookresowej – do 2018 r. 17.

Tabela 4. Cele szczegółowe i działania w perspektywie krótko- i średniookresowej.

Cele Działania

2010 – 2013 2010 – 2018

1. Integracja i konsolidacja podmiotów z branży budowlanej w regionie

1.1 Wzmocnienie współpracy pomiędzy firmami

– rozwój Komisji Budownictwa –Klastra Budowlanego jako integratora branży budowlanej, – promocja dobrych praktyk KB – KB, – organizacja spotkań integracyjnych, – informowanie o korzyściach płynących ze współpracy, –zawiązywanie partnerstw

– zawiązywanie partnerstw i konsorcjów, – realizacja wspólnych projektów, w tym dofinansowanych ze środków UE, – wspólne stawanie do przetargów publicznych, – wykreowanie silnej i rozpoznawalnej marki Komisji Budownictwa – Klastra Budowlanego w regionie, kraju, Niemczech i Skandynawii

1.2 Dialog i współpraca z instytucjami związanymi z

– kontynuacja prac zespołów roboczych KB – KB przy

– stała konsultacja i opiniowanie realizowanej

17 W warunkach burzliwego otoczenia gospodarczego oraz cykli koniunkturalnych trudno jest określać działania

w perspektywie długookresowej

45

budownictwem UM Szczecin: zespół ds. planowania przestrzennego, zespół ds. architektury i rozwoju miasta, zespół ds. związanych z procedurami Wydziału Urbanistyki i Administracji Budowlanej, zespół ds. uzgodnień inwestycyjnych. – współpraca firm, w tym KB–KB, z Zachodniopomorską Okręgową Izbą Architektów, Zachodniopomorską Okręgową Inżynierów Budownictwa, Zachodnią Okręgową Izbą Urbanistów we Wrocławiu, Stowarzyszeniem Architektów Polskich Oddział Szczecin, zawodowymi i średnimi szkołami budowlanymi, wydziałami budowlanymi ZUT i PK, WUP itd.

polityki gospodarczej i przestrzennej UM Szczecin, – powołanie zespołów roboczych KB-KB w innych miastach i powiatach w regionie. – tworzenie partnerstw publiczno-prywatnych, – realizacja wspólnych projektów, w tym dofinansowanych ze środków UE.

1.3 Wypracowanie kanałów wymiany informacji między firmami budowlanymi i instytucjami związanymi z branżą budowlaną

– organizacja giełd budowlanych, – wymiana ofert kooperacyjnych i technologicznych, – budowa platformy internetowej umożliwiającej wymianę informacji między firmami oraz instytucjami w zakresie budownictwa, która zapewniałaby dostęp do: wymiany ofert, informacji o planowanych inwestycjach i ogłaszanych przetargach w regionie i kraju, porad prawnych, szkoleń e-learningowych, porad ekspertów z zakresu budownictwa, ofert B+R, ofert i kontaktów zagranicznych, informacji o szkoleniach itp.(platforma

– stworzeni sprawnie działającej platformy internetowej - portalu budowlanego, który stanie się ważnym narzędziem wspomagającym funkcjonowanie firm budowlanych w regionie. – zaangażowanie JST i innych instytucji do korzystania i aktualizowania danych na platformie, – stworzenie anglo- i niemieckojęzycznej wersji platformy, – aktywność KB–KB w regionalnych i krajowych mediach

46

mogłaby powstać na bazie portalu budowlanego KB-KB) – działania PR Komisji Budownictwa- Klastra Budowlanego w lokalnych mediach

2. Edukacja przedsiębiorców i pracowników firm budowlanych

2.1 Zapewnienie oferty edukacyjnej skierowanej do kadry menedżerskiej i pracowników produkcyjnych firm budowlanych

– organizacja szkoleń i warsztatów podnoszących kwalifikacje kadry menedżerskiej i pracowników produkcyjnych firm budowlanych dofinansowanych ze środków PO KL (szkolenia mogą być organizowane przez same firmy budowlane, ale także przez KB – KB i inne instytucje wyspecjalizowane w szkoleniach dla branży budowlanej), – organizacja przez KB–KB konferencji i spotkań informacyjnych na temat trendów i nowych technologii w budownictwie, – aktywność Kapituły Akademii Dobrego Zawodu w opiniowaniu projektów szkoleniowych finansowanych przez PO KL skierowanych do branży budowlanej.

– wspólna realizacja projektów szkoleniowych przez firmy budowlane, – wypracowanie systemu szkoleń e-learningowych dla kadry menedżerskiej firm budowlanych (dostępnych dla firm zalogowanych na platformie internetowej portalu budowlanego), – szkolenia pracowników we współpracy z firmami i instytucjami z Niemiec i Skandynawii (współfinansowane w ramach programów UE, np. BSR) , – stała aktywność Kapituły Akademii Dobrego Zawodu w konsultacjach i opiniowaniu programowania i wyboru projektów szkoleniowych skierowanych do branży budowlanej w ramach PO KL

2.2 Dostosowanie systemu edukacji młodzieży na poziomie zawodowym, średnim i wyższym do potrzeb firm budowlanych

– prace w ramach Kapituły Akademii Dobrego Zawodu następujących instytucji: ˗ KB-KB, ˗ Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego ˗ Urząd Miasta Szczecin ˗ Wydział Budownictwa i Architektury ZUT, ˗ Wydział Zarządzania i

– zaangażowanie Kapituły w pracach Wojewódzkiej Rady Zatrudnienia działającej przy UM WZP, – stała aktywność Kapituły Akademii Dobrego Zawodu w konsultacjach i opiniowaniu programów edukacyjnych przy Wydziale Nadzoru Pedagogicznego Zachodniopomorskiego Kuratorium Oświaty,

47

Ekonomiki Usług US, ˗ Wojewódzki Urząd Pracy, ˗ Wojewódzki Zakład Doskonalenia Zawodowego, ˗ Izba Rzemieślniczej Małej i Średniej Przedsiębiorczości w Szczecinie, ˗ Wydział Nadzoru Pedagogicznego Zachodniopomorskiego Kuratorium Oświaty, ˗ Zespół Szkół Budowlanych w Szczecinie, ˗ Okręgowa Rada Architektów, ˗ Stowarzyszenie Architektów Polskich Oddział Szczecin, ˗ Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa Oddział w Szczecinie

na rzecz wypracowania skutecznych mechanizmów oddziaływania na programy edukacyjne , – wymiana informacji pomiędzy członkami Kapituły na temat potrzeb branży, – wymiana i staże praktyków budowlanych w placówkach oświatowych i odwrotnie –nauczycieli i naukowców w firmach współfinansowane ze środków PO KL

– aktywność Kapituły Akademii Dobrego Zawodu w konsultacjach i opiniowaniu programów edukacyjnych przy Ministerstwie Edukacji Narodowej i Nauki i Szkolnictwa Wyższego, – powołanie klas i specjalności patronackich w placówkach oświatowych w regionie, – udział KB-KB i firm budowlanych w międzynarodowych projektach na rzecz kształcenia zawodowego dofinansowanych ze środków UE (m.in. w ramach programu Leonardo da Vinci)

3. Ochrona interesów branży budowlanej oraz reprezentowanie jej wobec władz państwowych i samorządowych oraz wszelkich innych organów i instytucji

3.1 Ochrona interesów firm w procedurze zamówień publicznych

– rozpowszechnianie wśród firm wiedzy o możliwości oprotestowania przetargu publicznego,

– udział reprezentantów KB-KB w pracach komisji przetargowych w podmiotach publicznych,

48

– doskonalenie regulaminu oprotestowania przetargów w procedurze zamówień publicznych opracowanego przez KB-KB, – zbieranie informacji wśród firm budowlanych nt. najczęstszych uchybień popełnianych przez zamawiających, – dialog KB- KB z JST i podległymi im placówkami oraz instytucjami finansów publicznych nt. uchybień najczęściej popełnianych przez zamawiających w procedurze przetargowej.

– prace KB-KB z posłami na sejm RP nt. nowelizacji i zmian w ustawie o zamówieniach publicznych

3.2 Rozwiązywanie problemów branży budowlanej na linii firmy − władza lokalna oraz pozostali partnerzy

– dalsze prace KB-KB dotyczące obliczenia wskaźnika przeliczeniowego kosztu odtworzenia 1 m2 powierzchni użytkowej budynków mieszkalnych na kolejne lata. – ciągłe monitorowanie przez KB-KB problemów dotyczących współpracy z IST zgłaszanych przez firmy budowlane, – kontynuacja prac zespołów roboczych KB – KB przy UM Szczecin

– stała aktywność KB-KB w opiniowaniu wskaźnika przeliczeniowego kosztu odtworzenia 1 m2 powierzchni użytkowej budynków mieszkalnych, – KB-KB jako ciało doradcze opiniujące realizowaną politykę gospodarczą i przestrzenną UM Szczecin, – powołanie zespołów roboczych KB-KB w innych miastach i powiatach w regionie, – lobbying KB-KB na rzecz branży budowlanej przy formułowaniu strategii rozwoju regionu.

3.3 Wsparcie dla mikro- i małych firm budowlanych

– działania KB-KB z zakresu doradztwa, szkoleń i pośrednictwa wymiany ofert kooperacyjnych na rzecz mikro- i małych firm budowlanych, – aktywizacja mikro- i małych firm w prace KB-KB, – realizacja przez KB-KB projektów finansowanych przez UE wspierających

– pomoc KB-KB w realizacji wspólnych projektów podejmowanych przez mikro- i małe firmy, – stworzeni sprawnie działającej platformy internetowej - portalu budowlanego, który stanie się ważnym narzędziem wspomagającym funkcjonowanie mikro- i małych firm w regionie.

49

funkcjonowanie mikro- i małych firm budowlanych (np. w ramach PO KL, Leonardo da Vinci)

4. Wzrost innowacyjności firm budowlanych

4.1 Nawiązywanie współpracy ze sferą nauki, ekspertami, wyspecjalizowanymi dostawcami.

– gromadzenie przez KB-KB bazy danych naukowców, ekspertów i wyspecjalizowanych dostawców, – staże praktyków budowlanych w jednostkach badawczo-rozwojowych i uczelniach wyższych (finansowane np. w ramach PO KL) – inwestycje firm budowlanych w rozwiązania innowacyjne (finansowanie w ramach np. RPO WZP, PO IG)

– zaangażowanie KB-KB i firm budowlanych w realizację projektów innowacyjnych wspólnie ze sferą B+R (finansowanych np. w ramach PO IG, Programów Ramowych UE), – stworzenie bazy ekspertów krajowych i zagranicznych na rzecz branży budowlanej, – specjalizacja w kierunku ekologicznych technologii budowlanych i inteligentnych budynków, – powołanie Centrum Kompetencji Budownictwo (finansowanie w ramach PO IG, Programy Ramowe UE)

4.2 Dostęp do informacji, badań i analiz, ofert technologicznych

– gromadzenie przez KB-KB informacji na temat sytuacji i danych za zakresu budownictwa, technologii i trendów w budownictwie, – pośrednictwo KB-KB w wymianie ofert technologicznych, – współpraca KB-KB z ośrodkami badań i analiz,

– opracowanie przez KB-KB własnej metodyki gromadzenia danych regionalnych na potrzeby branży budowlanej, – stworzenie Punktu Informacji z zakresu Budownictwa przy KB-KB, – stworzeni sprawnie działającej platformy internetowej - portalu budowlanego, który stanie się ważnym narzędziem wspomagającym procesy innowacyjne w firmach budowlanych

4.3 Edukacja i podnoszenie świadomości innowacyjnej firm

– organizacja szkoleń i warsztatów zakresu innowacyjnych rozwiązań w branży budowlanej (finansowanie: PO KL),

– wymiana dobrych praktyk nt. rozwiązań innowacyjnych stosowanych za granicą, dzięki współpracy KB-KB z podobnymi instytucjami zagranicznymi, – realizacja przez KB-KB

50

projektów na rzecz wspierania innowacyjności firm budowlanych

5. Wzrost aktywności firm budowlanych w kraju i zagranicą

5.1 Rozszerzenie portfela usług firm budowlanych

– inwestowanie w park maszynowy i technologie budowlane, – inwestowanie w atrakcyjne tereny gruntowe, – inwestowanie w wyspecjalizowane zasoby ludzkie, - stawanie do przetargów, w szczególności tych ogłaszanych w ramach realizacji inwestycji w ramach funduszy strukturalnych

– oferowanie wysoko wyspecjalizowanych prac budowlanych, – zawiązywanie partnerstw i konsorcjów w firmami z regionu, – realizacja wspólnych projektów, w tym dofinansowanych ze środków UE, – wspólne stawanie do przetargów do przetargów, w szczególności tych ogłaszanych w ramach realizacji inwestycji w ramach funduszy strukturalnych

5.2 Podejmowanie prac budowlanych w kraju

– poszukiwanie partnerów z innych regionów, – inwestowanie w atrakcyjne tereny gruntowe w innych województwach, – stawanie do przetargów w innych województwach w szczególności tych ogłaszanych w ramach realizacji inwestycji w ramach funduszy strukturalnych

– tworzenie oddziałów w innych regionach kraju,

5.3 Wzrost internacjonalizacji przedsiębiorstw

– poszukiwanie partnerów zagranicznych, – udział w targach i giełdach kooperacyjnych w Niemczech i Skandynawii (dofinansowanie ze środków RPO WZP), - udział w pracach budowlanych na terenie Niemiec i Skandynawii, – zakładanie i/lub rozwój

– tworzenie konsorcjów z partnerami zagranicznymi, – szkolenie kadr w zakresie funkcjonowania na rynkach zagranicznych – udział w targach i giełdach kooperacyjnych w całej Europie i na świecie(dofinansowanie ze środków RPO WZP), – ekspansja / otwieranie

51

oddziałów w Niemczech i Skandynawii, – szkolenie kadr w zakresie funkcjonowania na rynku niemieckim i skandynawskim, – stawanie do przetargów na rynku niemieckim i skandynawskim

oddziałów na pozostałych rynkach europejskich.

Źródło: opracowanie własne

Zaprezentowane w powyższej tabeli cele szczegółowe oraz przypisane im zadania

częściowo są ze sobą związane i przenikają się wzajemnie. Propozycja poszczególnych grup

działań powinna zagwarantować osiągnięcie celów cząstkowych, a te z kolei realizację pięciu

głównych celów strategicznych, a tym samym nadrzędnego celu strategicznego, jakim jest

budowanie silnej pozycji konkurencyjnej na rynku regionalnym i rynkach zewnętrznych.

Zaprezentowany w tej formule plan działań dla branży budowlanej województwa

zachodniopomorskiego można scharakteryzować następująco:

1. Jasny podział na cele strategiczne i cząstkowe.

2. Przedstawienie propozycji działań, które umożliwią realizację poszczególnych celów

cząstkowych.

3. Sprecyzowanie ram czasowych proponowanych działań z uwzględnieniem

perspektywy krótkookresowej – do 2013 r., oraz średniookresowej – do 2018 r.

4. Zaproponowane działania mają charakter konkretnych zadań, nie zaś ogólnych

postulatów.

5. Opisując zadania, posłużono się konkretnymi nazwami instytucji i podmiotów, którą

działają i współpracują na rzecz branży budowlanej w regionie.

6. Do wielu zadań przypisano Komisję Budownictwa – Klaster Budowlany działający

przy Północnej Izbie Gospodarczej. Jest to struktura współpracujących firm

budowlanych, której aktywność ma realny wpływ na wspieranie branży budowlanej w

regionie.

7. W opisie zadań wskazano potencjalne źródła finansowania z poszczególnych

programów pomocowych dofinansowanych przez UE.

52

8. Zaproponowana wiązka celów głównych jest spójna z celami Komisji Budownictwa-

Klastra Budowlanego na rzecz rozwoju branży budowlanej w regionie

Podsumowanie

Celem niniejszego opracowania było stworzenie planu działania dla branży

budowlanej województwa zachodniopomorskiego. Rzetelne zajęcie stanowiska w sprawie

kierunków rozwoju branży budowlanej wymagało dokonania analizy sytuacji branży w ujęciu

całego kraju, przedstawienia danych na temat sytuacji w budownictwie na poziomie

województwa zachodniopomorskiego oraz uchwycenia specyfiki zjawisk gospodarczych w

regionie. Następnie dokonano analizy SWOT dla branży budowlanej w ujęciu województwa

zachodniopomorskiego z uwzględnieniem uwarunkowań krajowych. W efekcie

zaproponowano plan działań dla firm budowlanych w regionie zachodniopomorskim

skorelowany ze strategicznymi kierunkami rozwoju branży.

Literatura

1. Informacje bieżące: Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r.,

2. Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach 2000-2010 z dnia 27 sierpnia 2010 r.,

3. Biuletyn Statystyczny nr 8/2010,

4. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010,

5. Rocznik Statystyczny Województw 2009, Rocznik Statystyczny Województwa

Zachodniopomorskiego 2009,

6. Województwo Zachodniopomorskie 2009 – Podregiony, Powiaty, Gminy , 7. www.stat.gov.pl/bdr_n/app/strona.indeks

8. Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r 9. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2008, GUS, 23 września 2009.

10. Markiewicz J.. Działalność Komisji Budownictwa Północnej Izby Gospodarczej –

proces krystalizacji zalążkowego klastra budowlanego. Raport w ramach projektu BTT „Branżowe wsparcie innowacyjności mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw”, Szczecin 2007

11. Markiewicz J.: Komisja Budownictwa –Klaster Budowlany. Ekspertyza na temat

potencjału, współpracy i potrzeb rozwojowych struktury klastrowej. Analiza

53

Północnej Izby Gospodarczej w ramach projektu „Transfer wiedzy w regionie poprzez rozwój sieci współpracy”, Szczecin 2010

12. Gierszewska G., Romanowska M.: Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000

13. www.ibngr.edu.pl/

Spis wykresów

WYKRES 1. WARTOŚĆ INWESTYCJI W BUDOWNICTWIE MIESZKANIOWYM W POLSCE W LATACH

2006-2009 ........................................................................................................................... 8

WYKRES 2. MIESZKANIA WYBUDOWANE W POLSCE W LATACH 2006 – 2009 (W TYS.) .............. 9

WYKRES 3. ILOŚĆ MIESZKAŃ ODDANYCH DO UŻYTKOWANIA W OKRESACH OD I DO VII 2009 I

2010 (W TYS.) .................................................................................................................... 10

WYKRES 4. UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH GRUP W PRZYROŚCIE ZASOBÓW MIESZKANIOWYCH W

OKRESIE I-VII 2010 R......................................................................................................... 11

WYKRES 5. MIESZKANIA ODDANE DO UŻYTKOWANIA WG WOJEWÓDZTW ................................. 24

WYKRES 6. STRUKTURA PRODUKCJI BUDOWLANO-MONTAŻOWEJ WEDŁUG RODZAJÓW

OBIEKTÓW BUDOWLANYCH W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W 2008 R. ......... 25

WYKRES 7. INWESTYCJE W PRODUKCJĘ BUDOWLANĄ W WOJEWÓDZTWIE

ZACHODNIOPOMORSKIM W LATACH 2005, 2007 I 2008 (W MLN ZŁ) ................................... 26

WYKRES 8. PRZECIĘTNE ZATRUDNIENIE W BUDOWNICTWIE W WOJEWÓDZTWIE

ZACHODNIOPOMORSKIM W LATACH 2005, 2007, 2008 ....................................................... 27

WYKRES 9. PODZIAŁ NA SEKTORY ZATRUDNIENIA .................................................................... 28

WYKRES 10. STRUKTURA ZATRUDNIENIA W SEKTORZE BUDOWNICTWA W WOJEWÓDZTWIE

ZACHODNIOPOMORSKIM W 2008 R. (PODZIAŁ NA STANOWISKA ROBOTNICZE I

NIEROBOTNICZE) ................................................................................................................ 28

Spis tabel TABELA 1. MIESZKANIA ODDANE DO UŻYTKOWANIA, MIESZKANIA, KTÓRYCH BUDOWĘ ROZPOCZĘTO ORAZ

WYDANE POZWOLENIA NA BUDOWĘ MIESZKAŃ I-VII 2010 ........................................................................... 13

TABELA 2. SZKOŁY I UCZNIOWIE W SZKOLNICTWIE PONADGIMNAZJALNYM .......................................................... 18

TABELA 3. ANALIZA SWOT DLA BRANŻY BUDOWLANEJ W KONTEKŚCIE KRAJU I REGIONU

ZACHODNIOPOMORSKIEGO ................................................................................................. 37

TABELA 4. CELE SZCZEGÓŁOWE I DZIAŁANIA W PERSPEKTYWIE KRÓTKO- I ŚREDNIOOKRESOWEJ. ........................................................................................................................................... 44

Spis rysunków

RYSUNEK 1. PRZECIĘTNA POWIERZCHNIA UŻYTKOWA MIESZKANIA W UKŁADZIE

PRZESTRZENNYM W 2008 R. (W M2)

................................................................................. 15