Podstawypielgniarstwa

PODRCZNIK DLA STUDENTW IABSOLWENTWKIERUNKW PIELGNIARSTWO I POONICTWO

Tom IZaoenia teoretyczne

i i i i t f Zary ckiejK ik

S e r i a p o d r c z n i k w d l a s t u d e n t ws t u d i w p i e l g n i a r s k i c h

PRZEDMOWA

Wspczesne pielgniarstwo, dynamicznie rozwijajce si napograniczu dyscyplin humanistycznych oraz bazujce w okrelo-nym zakresie na zdobyczach techniki, systematycznie staje przedfaktem ksztacenia od podstaw adeptw nauki i sztuki pielgnowa-nia. Nowy etap w ksztaceniu pielgniarek w Polsce - dostosowanydo wymogw i standardw ksztacenia w Unii Europejskiej - toodpowiedzialne wyzwanie dla rodowisk akademickich.

Podrcznik akademicki Podstawy pielgniarstwa. Zaoeniateoretyczne"1, ktry oddajemy do Pastwa rk, jest prb wyjcianaprzeciw oczekiwaniom szerokich rzesz studentw i nauczycieliakademickich poszukujcych zwartej pozycji, przewodnika uka-zujcego optymalne kierunki ksztacenia. Podrcznik zawiera tre-ci wymagane w akademickim ksztaceniu zawodowym, ale z za-wartej w nim wiedzy mog z powodzeniem skorzysta pielgniarkiju pracujce.

Treci teoretyczne podrcznika nawizuj do systematycznegorozwoju pielgniarstwa i wskazuj na to, co w zakresie podstawksztacenia zawodowego pielgniarki jest niezbdnej czyli funda-mentalne wiadomoci o pielgniarce i pielgnowaniu oraz jegouwarunkowaniach, podstawowe stany i problemy pacjentw orazpropozycje ich rozwizania, sytuacje z ktrymi pielgniarka moesi spotka na kadym stanowisku pracy,, wiadczc opiek zrni-cowanym odbiorcom. Komplementarny fragment podrcznikaprzeznaczony jest na opis ksztatowania umiejtnoci pielgniar-skich koniecznych do wykonywania zawodu. Ukad treci w po-szczeglnych czciach ksiki zawiera cele, ktre zakada siosign po zrealizowaniu kadego z rozdziaw oraz treciuporzdkowane z licznymi ilustracjami, autorskimi propozycjamiprzekazw graficznych. Kady rozdzia koczy zestaw pyta utrwa-lajco-sprawdzajcych o charakterze problemowym, natomiast nakocu kadej czci zamieszczono wiczenia testowe. Niewtpliwzalet Podstaw pielgniarstwa" jest to, i autorzy poszczeglnychrozdziaw wywodz si z rnych rodowisk akademickich zaj-mujcych si ksztaceniem zawodowym pielgniarek - stdksika jest zbiorem nowoczesnej wiedzy czcej wieloorodkowewidzenie prezentowanych problemw. Wspczesna pielgniarkadziaa w rodowisku pracy uwarunkowanym wieloma specyficzny-

Przedmowa

mi czynnikami, zatem studenci pielgniarstwa potrzebuj wzor-cw dziaa zrozumiaych i skutecznych, przystajcych do real-nych warunkw sprawowania opieki. Autorzy uczynili wszystko,aby nowe obszary pielgniarstwa zilustrowa schematami, proce-durami, algorytmami w celu przedstawienia potrzebnej wiedzyw najbardziej klarowny i przystpny sposb.

Oddajc do rk Czytelnikw nowy podrcznik, mamy nadzie-j, i bdzie on bardzo pomocny w pokonaniu drogi do osigniciapodstawowych kwalifikacji zawodowych pielgniarki.

dr n. med. Barbara lusarskadr n. med. Danuta Zarzycka

10 Tom I

Spis treci

Autorzy 5

Przedmowa 9

CZ IWPROWADZENIE DO PIELGNIARSTWA 19

ROZDZIA 1Pielgniarstwo 21Stefania Poznaska1.1. Pielgniarstwo i jego istota 21

1.1.1. Pielgniarstwo jako zoona dziaalno 211.1.2. Natura/istota pielgniarstwa 241.1.3. Pielgniarstwo jako zawd 261.1.4. Pielgniarstwo jako profesja 271.1.5. Pielgniarstwo jako nauka 291.1.6. Pielgniarstwo jako sztuka 301.1.7. Etyka pielgniarska 31

1.2. Determinanty rozwoju pielgniarstwa 36Irena Wroska1.2.1. Historyczne i spoeczne uwarunkowania rozwoju

pielgniarstwa 36Danuta Zarzycka1.2.2. Symbole i tradycje w rozwoju pielgniarstwa 47Beata Dobrowolska, Irena Wroska1.2.3. Wspczesne uwarunkowania rozwoju pielgniarstwa 55Teresa Bernadetta Kulik1.2.4. Definiowanie zdrowia i choroby a pielgniarstwo . . 70Kazimiera Zahradniczek1.2.5. Organizacje i stowarzyszenia zawodowe dziaajce

na rzecz pielgniarstwa 83Stefania Poznaska1.3. Filozofia pielgniarstwa 99

1.3.1. Uwarunkowania rozwoju filozofii pielgniarstwa . . 991.3.2. Rozwj filozofii i dyscypliny pielgniarstwa 1011.3.3. Wspczesna filozofia pielgniarstwa 1031.3.4. Perspektywy rozwoju filozofii pielgniarstwa . . . . 1051.3.5. Filozofia pielgniarstwa polskiego 107

1.4. Wybrane teorie pielgniarstwa 112Danuta Zarzycka1.4.1. Podstawy teorii pielgniarstwa 113

11

Spis treci

Danuta Zarzycka1.4.2. Model teoretyczny pielgniarstwa

Florence Nightingale 118Danuta Zarzycka1.4.3. Model teoretyczny pielgniarstwa

Virginii Henderson 127Lucyna Paszewska-ywko1.4.4. Model teoretyczny pielgniarstwa

Dorothei Orem 134Lucyna Paszewska-ywko1.4.5. Model teoretyczny pielgniarstwa

Hildegardy Peplau 145Lucyna Paszewska-ywko1.4.6. Model teoretyczny pielgniarstwa

CallistyRoy 152Danuta ZarzyckaPodsumowanie 159

ROZDZIA 2Pielgnowanie 163Danuta Zarzycka2.1. Definiowanie pielgnowania 163

2.1.1. Opieka a pielgnowanie 1642.1.2. Pielgnowanie-definiowanie 1712.1.3. Pomaganie w pielgnowaniu 1752.1.4. Wsparcie spoeczne w pielgnowaniu 179Magorzata Mar2.1.5. Dotyk w pielgnowaniu 182

Jolanta Grajek-Jwik2.2. Wybrane wzory pielgnowania 190

2.2.1. Pielgnowanie tradycyjne 1902.2.2. Pielgnowanie zindywidualizowane 1952.2.3. Pmary Nursing 198

2.3. Pielgnowanie zindywidualizowane 209Jolanta Grajek-Jwik2 . 3 . 1 . I s t o t a p i e l g n o w a n i a z i n d y w i d u a l i z o w a n e g o . . . . 2 1 1Magorzata Mar2.3.2. Gromadzenie informacji o pacjencie

i jego rodzinie 222Jolanta Grajek-Jwik2.3.3. Diagnoza pielgniarska 260Danuta Zarzycka2.3.4. Pielgniarska dokumentacja sytuacji zdrowotnej

pacjenta 274

12 Tom I

Spis treci

ROZDZIA 3Dawca i biorca pielgnowania 293

Wiesawa Ciechaniewicz3.1. Pielgniarka - wiadczeniodawca opieki pielgniarskiej . . 293

3.1.1. Pielgniarka-istota dziaalnoci zawodowej . . . . 2933.1.2. Kwalifikacje pielgniarki 2953.1.3. Uprawnienia pielgniarki 2973.1.4. Rola zawodowa pielgniarki 2983.1.5. Funkcje zawodowe pielgniarki 300

3.2. Pacjent - biorca opieki pielgniarskiej 3143.2.1. Wyjanienie poj 3143.2.2. Podmiotowo odbiorcy wiadcze

opiekuczych pielgniarki 326

ROZDZIA 4Charakterystyka warunkw pracy pielgniarkiw wybranych zakadach opieki zdrowotnej 339Kazimiera Zahradniczek4.1. Wyjanienie podstawowych poj 3404.2. Zakady opieki zdrowotnej 341

4.2.1. Szpital 3424.2.2. Zakad pielgnacyjno-opiekuczy 3474.2.3. Przychodnia, orodek zdrowia, poradnia 351

4.3. Dom pomocy spoecznej 352

ROZDZIA 5Profilaktyka zakae w opiece zdrowotnej 363Alicja Walczak5.1. Definiowanie podstawowych poj 3635.2. Wybrane metody postpowania w profilaktyce zakae

w opiece zdrowotnej 371

ROZDZIA 6Elementy podstaw prawnych wykonywaniazawodu pielgniarki 387Grayna Rogala-Pawelczyk6.1. Podstawowe dokumenty regulujce dziaania

pielgniarki 3876.2. Zakres samodzielnych wiadcze pielgniarki 3916.3. Zadania pielgniarki wynikajce z respektowania

praw pacjenta 3946.4. Odpowiedzialno zawodowa, subowa, cywilna,

karna pielgniarki 3986.5. Samorzd Zawodowy Pielgniarek i Poonych

jako organ doradczy i nadzorczy 401

13

ROZDZIA 7Wybrane aspekty zapewniania jakoci opiekipielgniarskiej 405Anna Pitek7.1. Jako w opiece zdrowotnej 4057.2. Przedmiot i kryteria oceny jakoci opieki pielgniarskiej . 4067.3. Metody zapewniania jakoci opieki zdrowotnej 4097.4. Standardy praktyki i opieki pielgniarskiej 410wiczenia sprawdzajce testowe 413

CZ IIPIELGNOWANIE PACJENTWZ ZABURZENIAMI ZDROWIA 427

ROZDZIA 1Pielgnowanie pacjentw z zaburzeniamifunkcji ukadu termoregulacji 429Robert lusarz, Magorzata Szyszkowska1.1. Definiowanie podstawowych poj 4291.2. Postpowanie pielgniarskie w wybranych stanach

zaburze funkcji termoregulacji 440

ROZDZIA 2Pielgnowanie pacjentw ze zmianami na skrzei bonach luzowych 447Alicja Walczak, Adam Kozowski, Barbara lusarska2.1. Definiowanie podstawowych zaburze i zmian

patologicznych skry oraz bon luzowych 4472.2. Postpowanie pielgniarskie w wybranych stanach

i zmianach chorobowych na skrze i bonachluzowych 456

ROZDZIA 3Pielgnowanie pacjentw z zaburzeniamifunkcjonowania przewodu pokarmowego 469Grayna Tatur, Janina Ksiek3.1. Definiowanie podstawowych zaburze 4703.2. Postpowanie pielgniarskie w wybranych zaburzeniach

funkcji przewodu pokarmowego. 479

14 Tom I

Spis treci

ROZDZIA 4Pielgnowanie pacjentw z zaburzeniamiw funkcjonowaniu ukadu moczowego 493Anna Mrz4.1. Definiowanie podstawowych zaburze funkcji

ukadu moczowego 4944.2. Postpowanie pielgniarskie w wybranych stanach

zaburze funkcji ukadu moczowego 500

ROZDZIA 5Pielgnowanie pacjentw z zaburzeniamiw funkcjonowaniu serca i ukadu krenia 509Alicja Wierzbicka5.1. Definiowanie podstawowych zaburze 5105.2. Postpowanie pielgniarskie w wybranych stanach

zaburze funkcji serca i ukadu krenia 515

ROZDZIA 6Pielgnowanie pacjentw z zaburzeniamiw funkcjonowaniu ukadu oddechowego 521Alicja Wierzbicka6.1. Definiowanie podstawowych zaburze 5226.2. Postpowanie pielgniarskie w wybranych stanach

zaburze funkcji ukadu oddechowego 525

ROZDZIA 7Pielgnowanie pacjentw z zaburzeniamiw funkcjonowaniu ukadu nerwowego 529Regina Lorencowicz7.1. Definiowanie podstawowych zaburze 5307.2. Postpowanie pielgniarskie w wybranych stanach

zaburze funkcji ukadu nerwowego 543

ROZDZIA 8Pielgnowanie pacjentw z zaburzeniami narzdwzmysu - wzroku i suchu 567Krzysztof Opozda8.1. Definiowanie podstawowych zaburze zmysw

wzroku i suchu 5688.2. Postpowanie pielgniarskie w wybranych stanach

zaburze zmysw narzdu wzroku i suchu 573

15

Spis treci

ROZDZIA 9Pielgnowanie pacjentw w wybranychzaburzeniach sfery psychicznej 583Krzysztof Opozda, Wojciech Kosmowski9.1. Definiowanie podstawowych zaburze 5849.2. Postpowanie pielgniarskie w wybranych

zaburzeniach sfery psychicznej 5909.3. Wybrane prawne aspekty ochrony zdrowia

psychicznego 606

ROZDZIA 10Postpowanie pielgniarskie w wybranychzaburzeniach psychospoecznych 611Ewa Humeniuk10.1. Wybrane aspekty psychoterapii elementarnej

w pielgnowaniu 61110.1.1. Pojcie psychoterapii elementarnej i wymagane

kompetencje 61110.1.2. Charakterystyka postawy terapeutycznej 61310.1.3. Techniki psychoterapii elementarnej 616

Anita Majchrowska10.2. Elementy socjoterapii w praktyce pielgniarskiej 620

10.2.1. Spoeczne konsekwencje choroby 62010.2.2. Pojcie socjoterapii 62210.2.3. Metody i formy zaj socjoterapeutycznych . . . . 625

wiczenia sprawdzajce testowe 632

CZ IIIOPIEKA PIELGNIARSKA W WYBRANYCHSTANACH PACJENTA 641

ROZDZIA 1Opieka pielgniarska nad czowiekiem zdrowym. . 643Mada Cisek1.1. Wprowadzenie do pielgnowania czowieka

w wybranych stanach 6431.2. Opieka nad dzieckiem 645

1.2.1. Szczepienia ochronne 6501.3. Opieka nad czowiekiem dorosym 651Barbara Pramowska1.4. Opieka nad kobiet w ciy 651Maria Cisek1.5. Opieka nad czowiekiem starym 658

16 Tom I

Spis treci

ROZDZIA 2Opieka pielgniarska nad czowiekiemzagroonym chorob 661Anna Majda2.1. Czowiek zagroony chorob z uwzgldnieniem

czynnikw ryzyka chorb 6612.2. Wybrane elementy interwencji pielgniarskiej

w zakresie odywiania 6642.2.1. Charakterystyka nieprawidowoci w odywianiu

i skutkw zdrowotnych wadliwego ywienia . . . . 6642.2.2. Zakres i charakter interwencji pielgniarskiej

w profilaktyce zaburze zdrowotnych wywoanychnieprawidowym odywianiem 665

2.3. Wybrane elementy interwencji pielgniarskiejw zakresie aktywnoci fizycznej 6722.3.1. Charakterystyka nieprawidowoci w zakresie

aktywnoci fizycznej i skutkw zdrowotnychjej ograniczania (hipokinezji) 672

2.3.2. Zakres i charakter interwencji pielgniarskiejw profilaktyce zaburze zdrowotnychwywoanych brakiem aktywnoci 673

2.4. Wybrane elementy interwencji pielgniarskiejw zakresie palenia papierosw 6782.4.1. Charakterystyka nieprawidowoci w zakresie

palenia papierosw i skutkw zdrowotnychwywoanych paleniem 678

2.4.2. Zakres i charakter interwencji pielgniarskiejw profilaktyce nikotynowych szkdzdrowotnych 682

2.5. Wybrane elementy interwencji pielgniarskiejw zakresie picia alkoholu 6942.5.1. Charakterystyka nieprawidowoci w zakresie

picia alkoholu i skutkw zdrowotnychwywoanych piciem alkoholu 694

2.5.2. Zakres interwencji pielgniarskiej w profilaktycezaburze zdrowotnych wywoanychpiciem alkoholu 699

17

ROZDZIA 3Opieka pielgniarska nad pacjentemw ostrym stanie choroby 709

Maria Kzka

ROZDZIA 4Opieka nad chorym nieprzytomnym 717Maria Kzka

ROZDZIA SChory przewlekle - opieka pielgniarska 725Teresa Radzik

ROZDZIA 6Zakres i formy opieki nad chorymo niepomylnym rokowaniu 731Teresa Radzik6.1. Chory o niepomylnym rokowaniu 7316.2. Opieka paliatywna 7356.3. Problem blu w opiece nad pacjentem

o niepomylnym rokowaniu 7376.4. Opieka nad czowiekiem umierajcym 742wiczenia sprawdzajce testowe 749

18 Tom I

Cz I

WPROWADZENIEDO PIELGNIARSTWA

Rozdzia 1

PIELGNIARSTWO

Stefania Poznaska( i . 1 . Pielgniarstwo i jego istota

PO PRZESTUDIOWANIU PRZEDSTAWIONYCH TRECI Cele rozdziauORAZ MATERIAW UZUPENIAJCYCH STUDENTPOTRAFI: wyjania natur pielgniarstwa; opisywa oraz wyjania cele i przemiany rozwojowe

profesjonalizacji pielgniarstwa; przedstawia podstawowe wyjanienia naukowoci

pielgniarstwa; przedstawia podstawowe wyjanienia pielgniarstwa

jako sztuki; opisywa i wyjania znaczenie etyki pielgniarskiej

i jej rozwoju.

1-1.1. Pielgniarstwo jako zoona dziaalnoWe wspczesnej opiece nad zdrowiem, zmierzajcej do zapew- Pielgniarstwo w opiece

nienia czowiekowi coraz lepszej pomocy w osiganiu optymalnego nad zdrowiemstanu zdrowia, pielgniarstwo staje si coraz bardziej znaczcdziedzin. Podejmowana jest zoona dziaalno na rzecz zapew-niania profesjonalnej opieki pielgniarskiej zarwno pojedynczymludziom, jak i spoecznociom. Podstawowe tendencje rozwojowetej opieki s ukierunkowane na promowanie zdrowia i odchodzenieod dotychczasowego skupiania uwagi gwnie na leczeniu i na szpi-talu, a koncentrowanie jej na podstawowej opiece zdrowotnej.Opieka ta zapewnia nie tylko zapobieganie chorobie i umacnianiezdrowia, ale take jego przywracanie. Dziki postpujcemu proce-sowi profesjonalizacji pielgniarstwa, w wiadczeniu tej opieki

Czci 21

Stefania Poznaska1.1. Pielgniarstwo i jego istota

w przyszoci znaczca rola moe przypa pielgniarkom. Procesten toczy si na caym wiecie w sposb dynamiczny.

We wszystkich krajach wprowadzane s zmiany w praktycepielgniarskiej i w edukacji pielgniarek; podejmowane s rwniewysiki na rzecz bogacenia wiedzy i umacniania naukowych pod-staw pielgniarstwa. Przoduje w tym pielgniarstwo AmerykiPnocnej.

Praktyka pielgniarska W najoglniejszym ujciu zmiany rozwojowe zachodzcew praktyce pielgniarskiej obejmuj:

rozszerzanie jej zakresu, poprawianie jakoci oraz efektywnoci.W pocztkowym okresie rozwoju pielgniarstwa pielgniarki

byy przygotowywane tylko do podejmowania praktyki w szpitalu,a wic do zapewniania opiekuczej pomocy chorym leczonymw szpitalu oraz do wykonywania rnych prostych zabiegw zleca-nych przez lekarzy. W krtkim czasie zaczy take zajmowa sichorymi w domach. Wolniej toczy si natomiast proces wprowa-dzania i rozszerzania praktyki pielgniarskiej znaczcej dla zacho-wania i umacniania zdrowia, a take zapobiegania chorobie orazpodejmowanie jej w rnych rodowiskach ycia czowieka (dom,szkoa, praca). Wspczenie pielgniarki pracuj zarwno w szpi-talach, jak i w innych rodowiskach ycia czowieka oraz zapew-niaj opiek pielgnacyjn w zdrowiu i chorobie, koncentrujcswoj pomoc na promowaniu zdrowia.

Bardzo wiele wysikw podejmowanych jest w kierunku popra-wiania jakoci pielgnowania oraz podnoszenia poziomu jego efe-ktywnoci. Aby to osiga, pielgniarki wprowadzaj w praktyce wie-le zmian na rzecz zapewniania swojej opiekuczej pomocy w sposbcaociowy i zindywidualizowany. Wymaga to ksztatowania poczu-cia bliskoci z tym, komu pomagaj, zdobywania jego zaufania i do-brego wspdziaania, rozpoznawania jego potrzeb i problemwzdrowotnych oraz zapewniania pomocy w ich rozwizywaniu. Piel-gniarki bardzo du wag przywizuj do poszerzania swojej wiedzypielgniarskiej i ksztatowania koniecznych umiejtnoci.

Edukacja pielgniarek Zmiany w praktyce s moliwe dziki rozwojowi edukacji pie-lgniarek ukierunkowanej na osiganie celw praktyki przez:

podwyszanie poziomu ksztacenia; tworzenie systemu ksztacenia ustawicznego; skupianie uwagi na doskonaleniu praktycznego przygoto-

wania do zawodu.Podstawowe znaczenie w podnoszeniu poziomu ksztacenia

miao wprowadzenie edukacji pielgniarek do uczelni akademic-kich. Po raz pierwszy miao to miejsce w USA - pod koniec XIX

22 Tom I

Rozdzia 1Pielgniarstwo

wieku. W caym wiecie - na szersz skal - proces ten dokonujesi wspczenie.

System edukacji ustawicznej zarwno umoliwia, jak i zobo-wizuje pielgniarki do ksztacenia w cigu caego ycia zawodowe-go - zgodnie z wasnymi zainteresowaniami i praktyk zawodow.W ramach tego ksztacenia pielgniarki zdobywaj rne specjali-zacje pielgniarskie; uzupeniaj i poszerzaj swoj dotychczasowwiedz i umiejtnoci, korzystajc z nowych osigni pielgniar-stwa na rnych kursach doskonalenia zawodowego. Maj moli-wo sigania do rnych publikacji, do coraz bogatszego pimien-nictwa zawodowego.

W rozwoju edukacji pielgniarskiej bardzo wiele uwagi skupiasi na wprowadzaniu w niej takich zmian, jakie przyczyniaj simoliwie najlepiej do przygotowania pielgniarki profesjonalistkizdolnej do podejmowania coraz to nowych zada w praktyce pielg-niarskiej oraz do realizowania ich w sposb moliwie najkorzyst-niejszy dla pacjentw. Bardzo due znaczenie przywizuje si doksztacenia przez dziaanie, a wic przez praktyk. Przyjmuje si,e praktyki powinny zajmowa poow czasu ksztacenia. Realizo-wanie tej czci programu jest ukierunkowane na: umoliwianiestudentom zdobywania podstawowych sprawnoci w realizowaniuzada zwizanych zarwno z opiekowaniem si czowiekiem zdro-wym, jak i chorym w rnych rodowiskach; umoliwianie korzy-stania z teorii w praktyce; zdobywanie pierwszych dowiadczepielgniarskich, a take na ksztatowanie postaw i osobowoci za-wodowej pielgniarki.

Wspczesne pielgniarki w swojej praktyce korzystaj: Naukowo z wiedzy naukowej - z rnych dyscyplin i z wiedzy pielg- pielgniarstwa

niarskiej; z wiedzy zdobywanej w dowiadczeniach wasnych, a take

przez inne pielgniarki.Wiedza naukowa z rnych dyscyplin obejmuje wybrane osi-

gnicia wielu nauk medycznych (np. fizjologia, mikrobiologia, ana-tomia, nauki kliniczne), spoecznych (np. psychologia, socjologia,pedagogika) i innych. Wiedz t zapewniaj take osignicia na-ukowe pielgniarstwa jako dyscypliny pielgniarskiej. W rozwojupielgniarstwa, jako wyranie odrbnej dyscypliny naukowej, po-kadane s due nadzieje. Jest to bowiem wiedza specyficznie pie-lgniarska, a wic najbardziej przydatna w praktyce pielgniarskiej.Dla celw jej odkrywania powoywane s grupy badawcze. Pielg-niarki podejmuj coraz wicej pielgniarskich bada naukowych;ukazuj si coraz liczniejsze publikacje - relacje o ich przeprowa-dzaniu i uzyskiwanych wynikach. Organizowane s pielgniarskiekonferencje naukowe, zarwno w skali krajowej, jak i midzynaro-

Cz I 23

Stefania Poznaskal.l. Pielgniarstwo i jego istota

dowej. Wok pielgniarstwa, jako dyscypliny naukowej i jej dal-szego rozwoju, tocz si wci liczne dyskusje.

Pielgniarki korzystaj take z wasnych dowiadcze zdoby-wanych w czasie praktyki lub z dowiadcze innych pielgniarek,a take zawdziczaj swe umiejtnoci intuicji. Wiedza w ten spo-sb zdobywana ma bardzo due znaczenie w praktyce pielgniar-skiej, jednak wspczesne pielgniarstwo nie moe si obej bezwiedzy naukowej - jako pewnej i sprawdzonej.

Pielgniarstwo w Polsce Wspczesne pielgniarstwo w Polsce podlega szybkim prze-mianom rozwojowym. Najwiksze zmiany wprowadzane s w edu-kacji pielgniarek. Koczy si proces podnoszenia jej poziomu doakademickiego. Tworzony jest wielki system ksztacenia ustawicz-nego. Podejmowana jest szeroka wsppraca midzynarodowa,umoliwiajca korzystanie z osigni z innych krajw oraz dziele-nia si wasnymi. Podkreli naley, e rozwj wspczesnego pie-lgniarstwa w Polsce rozpocz si pniej ni w wielu innych kra-jach, a toczy si w bardzo trudnych warunkach. Po krtkim okre-sie 20-letniego rozwoju (1918-1939) nastpia w nim najpierwcakowita przerwa (wojna, okupacja niemiecka), a z kolei pniejdugi - prawie 20-letni - okres wielkiego chaosu. Wychodzeniez niego rozpoczo si na pocztku lat 60., a ju w 1969 roku za-pocztkowane zostao ksztacenie pielgniarek na poziomie wy-szym.

Wprowadzanie zmian w praktyce pielgniarskiej przebiega jed-nak wolniej. W Polsce wkad w rozwj pielgniarstwa jako dyscyp-liny naukowej pozostaje take ograniczony w stosunku do krajww tym przodujcych.

Polskiemu pielgniarstwu bardzo potrzeba pielgniarek wia-domych, dobrze przygotowanych i gotowych do podejmowaniazoonych dziaa na rzecz jego rozwoju - jako podstawowej subyw opiece nad zdrowiem czowieka.

1.1.2. Natura/istota pielgniarstwa

Potrzeba okrelenia Jednym z najbardziej podstawowych pyta stawianych ju odnatury pielgniarstwa duszego czasu w pielgniarstwie jest pytanie o jego istot/natu-

r/esencj. Prowadzone s rne dociekania i dyskusje, jednak uzy-skanie odpowiedzi okazuje si bardzo trudne. Pielgniarstwo jestbowiem dziedzin ogromnie zoon i zrnicowan, a pielgniarkiw swojej praktyce podejmuj coraz to nowe zadania. Potrzeba dotar-cia do pewnego i prawdziwego okrelenia istoty pielgniarstwa majednak swoje gbokie uzasadnienie zarwno obecnie, jak i na

24 Tom I

Rozdzia 1Pielgpiaistwo

przyszo. We wspczesnym procesie profesjonalizacji pielgniar-stwa spraw podstawowej wagi jest waciwe ukierunkowanie jegodalszego przebiegu oraz ksztatowanie na tej podstawie wsplnejjasnej wiadomoci zawodowej wszystkich pielgniarek profesjo-nalistek.

Dotychczasowe dociekania w sprawie istoty pielgniarstwa do-prowadziy do twierdzenia, e jest ni troskliwo pielgniar-ska". Twierdzenie to jest szeroko przyjmowane i akceptowane.Dyskusje w tej sprawie s jednak nadal prowadzone.

Troskliwo/troszczenie si w potocznym uyciu tego sowa to Wyjanieniaskupianie na kim uwagi, zapewnianie mu ochrony i pomocy. Oz-nacza take opiekowanie si, opiek- np. opiek nad dziemi, opie-k lekarsk, opiek pielgniarsk.

Troskliwo dotyczy rwnie cech czowieka - jego postaw,dyspozycji, motyww dziaa w stosunku do tego, kto potrzebujepomocy i ochrony.

W okrelaniu troskliwoci pielgniarskiej przyjmuje si obydwate znaczenia. Obejmuj one zatem okrelenie tego, czego wymagazapewnienie profesjonalnej troskliwoci pielgniarskiej w praktyce,a take tego, co w tym postpowaniu cechuje pielgniark.

Wane jest, aby te wyjanienia docieray do wszystkich pielg-niarek, a one je sobie z penym zrozumieniem uwiadamiay, i abytroskliwo pielgniarsk przyjmoway jako podstawow ide prze-wodni profesjonalizacji.

Wyjanienia troskliwoci pielgniarskiej mwi, e pielgniar-k i jej postpowanie cechuje to, e: lubi ludzi; ich los nie jest jejobojtny; chce im pomaga; dysponuje niezbdn wiedz; opano-waa konieczne sprawnoci; skupia uwag na szczegach w zapew-nianiu pomocy; zna i rozumie tego, komu pomaga; zna jego proble-my zdrowotne,- swoj pomoc zapewnia przez uatwianie, a nieprzez wydawanie polece i kontrolowanie; zna siebie - swoje mo-liwoci i ograniczenia,- zasuguje na zaufanie.

Wybr pielgniarstwa jako zawodu wymaga powanego na-mysu. Zapewnianie troskliwej pomocy pielgniarskiej w sprawachzdrowia i ycia tym, ktrzy jej potrzebuj, ma bowiem ogromneznaczenie spoeczne i moe dawa wiele okazji do poczucia zado-wolenia i satysfakcji. Przed tymi, ktrzy tego wyboru dokonali, sta-wia jednak take wiele trudnych zada.

Stefania Poznaskal.l. Pielgniarstwo i jego istota

1.1.3. Pielgniarstwo jako zawdZawd Pojcie zawodu oznacza: zesp czynnoci wyuczonych/kwali-

fikacje; ich stae lub wzgldnie stae wykonywanie; otrzymywanieza to wynagrodzenia zapewniajcego rodki utrzymania.

Pomidzy zawodami wystpuje wielkie zrnicowanie. Doty-czy ono zarwno czynnoci wykonywanych, jak i koniecznych dotego kwalifikacji teoretycznych i praktycznych. Wybr zawoduwpywa na ksztatowanie si osobowoci czowieka. Okrela on bo-wiem kierunek nie tylko intelektualnego, ale take uczuciowegorozwoju, prowadzi do przyjmowania waciwych danej grupie za-wodowej wzorw zachowa i wiadomego ksztatowania wasnegosystemu wartoci.

Pielgniarstwo jako Przez bardzo dugi czas zapewnianie pomocy o charakterzezawd opiekuczo-piegnacyjnym obywao si bez specjalnego do tego

przygotowywania.Za pocztek pielgniarstwa zawodowego przyjmuje si rok

1860. Jest to data otworzenia pierwszej szkoy pielgniarstwaw Londynie - zorganizowanej i zaprogramowanej przez FlorenceNightingale, wedug jej koncepcji. Ten wzorzec przygotowywaniado pielgnowania podejmowanego zawodowo zosta w cigu pwieczarozpowszechniony w caym wiecie. Bardzo due znaczenie przypi-sywano w nim przydatnoci osobowociowej kandydatek i ichzdyscyplinowaniu. Szkoy przygotowyway tylko do pracy w szpita-lach. Szkolenie miao gwnie charakter praktyczny i prowadzonebyo przez dowiadczone pielgniarki na oddziaach szpitalnych.Kandydatki na pielgniarki w czasie praktyki wdraano do obser-wowania chorych i wiadczenia im moliwie najlepszej pomocy, doskupiania uwagi na zapewnianiu waciwych warunkw rodowi-ska oraz do posusznego wykonywania zlece lekarza. Nadzr nadszkoleniem sprawowaa przeoona pielgniarek.

Chocia pierwsza szkoa pielgniarstwa przygotowywaa dopielgnowania czowieka chorego w szpitalu, to jednak wedugkoncepcji Nightingale pielgniarstwo jako zawd jest zapewnia-niem pomocy w przywracaniu zdrowia, a take w jego umacnianiui zachowywaniu. Nightingale stwierdzaa rwnie, e pielgniar-stwo wymaga kierowania si prawami naukowymi, oraz e konie-cznoci jest ich odkrywanie - gdy wtedy nie byy one znane.

Nightingale twierdzia take, e pielgniarstwo jest raczejpowoaniem ni zawodem, a pielgnowanie przyczynia si do roz-woju duchowego nie tylko tych, ktrym pielgniarki wiadczswoj pomoc, ale take ich samych - to suba spoeczna o chara-kterze moralnym.

26 Tom I

RozdziaPielgniaTstw mim

8CF Tom I

Rozdzia 1Pielgniarstwo

nych na aktywnych uczestnikw dziaa na rzecz wasnego zdro-wia i najbliszego otoczenia (rodziny, przyjaci). To trudne dzia-ania, wymagajce od pielgniarki szerokiej wiedzy i umiejtnociargumentowania i przekonywania oraz uzasadniania i systematy-cznego samoksztacenia.

Zadania organizacyjne mona podzieli na dwie grupy: zadania dotyczce organizowania i usprawniania caego proce-

su terapeutyczno-opiekuczego we wsppracy z lekarzem; zadania dotyczce planowania wasnego rytmu i godzin pra-

cy z pacjentami wymagajcymi dziaa edukacyjnych, in-strumentalnych (zabiegowych) oraz innych porad medycz-no-pielgniarskich.

Zadania uzupeniajce - to te, ktre tworz atmosfer pracy,powoduj, e zarwno personel medyczny, jak i pacjenci maj dosiebie zaufanie, respektuj swoje prawa. Inne oczywicie prawa po-siada pacjent, inne personel medyczny - wszyscy jednak oczekujod siebie wzajemnego zrozumienia i wsppracy.

| | wiczenia sprawdzajce problemowe1. Wymie i omw koncepcje zdrowia.2. Uzasadnij znaczenie paradygmatu socjoekologicznego

zdrowia dla celw opieki pielgniarskiej.3. Jak rozumiany jest styl ycia" w koncepcji interdyscy-

plinarnej zdrowia?4. Wymie czynniki warunkujce stan zdrowia w modelu

ekologicznym zdrowia.5. Jak rozumiane jest wychowanie zdrowotne we wspczes-

nej koncepcji zdrowia.6. Zachowania zdrowotne - wyjanij ich zwizek ze zdro-

wiem.7. Omw rodzaje wychowania zdrowotnego wg Demela.8. Ustal zadania w opiece pielgniarskiej, uwzgldniajc wy-

ej opisan koncepcj zdrowia i choroby.

Bibliografia1. Aleksandrowiczf.: Sumienie ekologiczne, Warszawa 1988.2. Demel M.: O wychowaniu zdrowotnym, PZWL, Warszawa

1968.3. Gniazdowski A.: Zachowania zdrowotne, IMW, d 1990.

Czci 81

i eresa uernaaena HUUK1.2. Deteiminanty mzwoju pielgniarstwa

4. Kulik T.B.: Edukacja zdrowotna w rodzinie i szkole, FU.KUL, Stalowa Wola 1997.

5. Kulik T.B.: Zadania pielgniarki w prywatnych gabinetachlekarskich, Gabinet Lekarski 2000, 1993, s. 23-25.

6. Kulik T.B.: Zdrowie kategoria uniwersalna Wychowanie fi-zyczne i zdrowotne", WSziP, Warszawa 1997, 5, s. 103-106.

7. Leeuw E.: The Sane Revolution. Helath Promotion: Back-ground, Scope, Prospects. Van Grocum. Assen. Maastrich1989, s. 40.

8. Miner R.: Socjalizacja, wychowanie, psychoterapia, PWN,Warszawa 1981.

9. Ostrowska A.: Prozdrowotne style ycia. Promocja Zdrowia,Nauki Spoeczne i Medycyna", Warszawa 1997, s. 10-11.

10. Popielski K.: Zdrowie jako kategoria antropologiczno-psycho-logiczna. CW: Styl ycia a zdrowie, PTP, Olsztyn 1995.

11. Smith D.B.: Practic Corher Center Rehabilitation Oncolo-gy, Nursing Forum" 1989, 16, s. 105-106.

12. Sokoowska M.: Socjologia medycyny, PZWL, Warszawa1986.

13. Titkow A.: Zachowania i postawy wobec zdrowia i choroby.Studium Warszawskie, PWN, Warszawa 1983.

Tom I

Rozdzia 1Pielgniarstwo

mmKazimiera Zahradniczek1.2.5. Organizacje i stowarzyszenia zawodowedziaajce na rzecz pielgniarstwa

PO ZAPOZNANIU SI Z TRECI PODROZDZIAU Cele rozdziauSTUDENT POWINIEN: wymieni organizacje i stowarzyszenia zawodowe

majce znaczenie w opiece nad zdrowiem; okreli cele tych organizacji i stowarzysze

zawodowych oraz sposb ich osigania; wyjani wpyw organizacji i stowarzysze

zawodowych na rozwj teorii i praktyki pielgniarskiej; omwi znaczenie midzynarodowej wsppracy dla

wspczesnego pielgniarstwa; wykaza zainteresowanie udziaem w pracach

wybranej organizacji.

W przeszoci, pod wpywem humanitarnych idei niesienia Wstppomocy ubogim, chorym, samotnym, a zwaszcza rannym onie-rzom, powstaway liczne organizacje spoeczne. Wraz ze zmianwarunkw politycznych, ekonomicznych i spoecznych zmieniasi charakter i zakres ich dziaania. Pastwa, tworzc wasne usta-wodawstwo, przejmoway w ograniczonym zakresie odpowiedzial-no za opiek zdrowotn i socjaln nad spoeczestwem. Nie zaw-sze byo to wystarczajce i zgodne z oczekiwaniami spoecznymi.Wojny, konflikty zbrojne oraz choroby, prowadzc do pogarszaniasi warunkw ycia ludzi, zwikszay liczb osb potrzebujcychpomocy.

Rozwijajca si medycyna i szpitalnictwo, powstajce nowo-czesne pielgniarstwo wymagay wielostronnego wsparcia, aby za-pewni spoeczestwu podstawow i oczekiwan opiek zdro-wotn. Wsparcie to zapewniay istniejce i tworzce si organizacjei stowarzyszenia o zrnicowanym charakterze. Nale do nich or-ganizacje i stowarzyszenia pielgniarek, ktrych wyrany rozwjrozpocz si przed I wojn wiatow i w okresie midzywojennym.Szczegln aktywnoci w tym zakresie wykazyway si pielgniar-ki amerykaskie. W rozwoju pielgniarstwa istotn rol odegraowiele organizacji zarwno o charakterze krajowym, jak i midzy-narodowym. Wsppraca midzynarodowa staa si istotnym wa-runkiem wysokiej jakoci opieki zdrowotnej.

Zdobycie wiedzy o organizacjach i stowarzyszeniach zawodo-wych dziaajcych na rzecz pielgniarstwa winno sta si obo-

Cz I 83

Kazimiera anraamczeK1.2. Determinanty rozwoju pielgniarstwa

wizkiem i powinnoci kadego studenta kierunku pielgniar-stwo, aby mg on przygotowa si do aktywnego penienia roli za-wodowej.

H Komitet Midzynarodowego Czerwonego KrzyaMotto:

Chocia ja jestem znany, jako zaoyciel CzerwonegoKrzya i inicjator Konwencji Genewskiej, jednak zasug po-wstania tych instytucji przypisa powinnimy pewnej An-gielce. Bodcem dla mnie do udania si do Italii podczas wo-jny r. 1859 bya dziaalno Florence Nightingale w czasiewojny krymskiej".

fean Henry Dunant

Idea powstania Idea powstania tej organizacji spoecznej narodzia si w dru-giej poowie XIX wieku. Bardzo trudne warunki bytowe rannychonierzy w czasie woj ny Francj i i Woch z Austri w 18 5 9 roku takprzeraziy Szwajcara Henry'ego Dunanta, i podj bardzo aktywnei zdecydowane dziaania, ktre doprowadziy do powstania Komi-tetu Midzynarodowego Czerwonego Krzya. 22 sierpnia 1864roku w Genewie, w czasie zorganizowanego Kongresu, dwanaciepierwszych pastw podpisao porozumienie o uznaniu rannychonierzy i personelu sanitarnego za osoby neutralne, pozostajcepod ochron prawa. Godem tej organizacji sta si czerwony krzyna biaym tle.

Podpisana konwencja zalecaa wszystkim pastwom powo-anie narodowych stowarzysze. Kolejne konflikty zbrojne, zwasz-cza I i II wojna wiatowa, ich tragiczne skutki i miliony jecw,spowodoway przygotowanie i podpisanie 12 sierpnia 1949 rokunowo opracowanej konwencji. Konwencja ta uznaa osoby cywilnew czasie wojny za neutralne i zapewnia im ochron.

Komitet Midzynarodowego Czerwonego Krzya skada si z 21obywateli szwajcarskich i mimo e jest organizacj szwajcarsk, obej-muje swoim dziaaniem cay wiat. Jego siedzib jest Genewa.

Cele i dziaania Gwnym celem Komitetu Midzynarodowego CzerwonegoKrzya jest pomoc ofiarom konfliktw zbrojnych i klsk ywio-owych.

Dziaania zmierzajce do osignicia celu to przede wszystkimkontrola przestrzegania Konwencji Genewskiej, niesienie pomocyofiarom konfliktw zbrojnych: jecom, rannym - onierzom i lud-noci cywilnej. Pomoc niesiona jest ofiarom klsk ywioowych, ta-kich jak trzsienia ziemi, poary i powodzie, a take w przypadku

14 Tom I

Rozdzia 1Pielgniarstwo

epidemii chorb. Pomoc objto ludno w czasie wojny na Baka-nach, po trzsieniu ziemi w Turcji i zagroeniu chorob AIDSw Afryce - jest to pomoc, ktra moe dotrze do ludzi w kadej cz-ci wiata.

Podejmowane dziaania s finansowane ze skadek, ktreotrzymuje Komitet Midzynarodowego Czerwonego Krzya od sto-warzysze narodowych, a take z licznych darowizn. Ponad stulet-nia dziaalno tej spoecznej organizacji wskazuje, i jest wspiera-na przez midzynarodow solidarno.

W 1919 roku powoano federacj narodowych stowarzysze Liga StowarzyszeCzerwonych Krzyy, Czerwonego Pksiyca oraz Czerwonego Czerwonego KrzyaLwa i Soca, zwan Lig Stowarzysze Czerwonego Krzya.

Podstawowe zadania tej federacji obejmuj przede wszystkimdziaania na rzecz pokoju i wsppracy midzy narodami oraz po-moc w organizowaniu pracy narodowych Czerwonych Krzyy.

Czerwony Krzy odegra du rol w rozwoju pielgniarstwa.Z jego inicjatywy powoano w czasie I wojny wiatowej kilkaset ty-sicy kobiet do ochotniczej suby, a wiele z nich wyszkolono dopomocy sanitarnej. Podjto take dziaania na rzecz ochrony zdro-wia publicznego, zabiegano o zapewnienie odpowiedniej liczby pie-lgniarek niezbdnych do tych dziaa.

W dziaalnoci Czerwonego Krzya wan rol odegray pielg- Dziaania na rzeczniarki z caego wiata. Uczestniczyy w konferencjach midzynaro- pielgniarstwadowych, powoano nawet specjaln sekcj pielgniarsk, na czelektrej stana A. Fitzgerald, inicjatorka zorganizowania kursw do-skonalcych w zakresie administrowania publiczn opiek zdro-wotn w orodku powoanym do tego celu. Powoano specjaln se-kcj zdrowia, ktrej zadaniem byo wiadczenie pomocy wielukrajom w rozwizywaniu problemw zdrowotnych. Organizowanoszkoy pielgniarskie - Helen Bridge zostaa oddelegowana przezAmerykaski Czerwony Krzy w 1921 roku do Polski, celem zor-ganizowania wzorcowej szkoy pielgniarskiej w Warszawie.

W 1912 roku Midzynarodowe Stowarzyszenie Czerwonego Ustanowienie MedaluKrzya ustanowio Medal Florence Nightingale. Medal ten jest F. Nightingaleprzyznawany co dwa lata w dniu urodzin Florence Nightingale,12 maja, tym pielgniarkom, ktre w wyjtkowy sposb wyrniysi w niesieniu pomocy rannym i chorym w czasie wojny i pokoju.Wnioski o medale uzasadnione i uzgodnione z krajowymi organi-zacjami pielgniarskimi s skadane do MCzK poprzez stowarzy-szenia Czerwonego Krzya, Pksiyca, Lwa i Soca. Pierwszpolsk pielgniark, ktra zostaa odznaczona Medalem FlorenceNightingale, w 1923 roku, bya Maria Tarnowska; do 2001 rokuodznaczono 86 polskich pielgniarek.

Czci 85

Kazimiera zanraamczeK1.2. Determinanty rozwoju pielgniarstwa

Polski Czerwony Krzy (PCK)Powoanie Towarzystwa W czasie zaborw na terenie Polski dziaao wiele organizacji

Czerwonego Krzya humanitarnych. Po odzyskaniu niepodlegoci z inicjatywy Stowa-rzyszenia Samarytanin Polski, w dniu 18 stycznia 1919 roku w War-szawie, odbyo si oficjalne zebranie wszystkich istniejcych na zie-miach polskich organizacji, ktre w swoim dziaaniu kieroway siideami czerwonokrzyskimi. W zebraniu tym wzili take udziaprzedstawiciele wadz pastwowych, wojskowych i samorzdo-wych. Uchwalono powoanie Polskiego Towarzystwa CzerwonegoKrzya, a po zatwierdzeniu przez rzd jego statutu, 27 kwietnia1919 roku, wybrano Zarzd Gwny. Prezesem zosta Pawe Sapie-ha, a po jego rezygnacji Helena Paderewska, ona wybitnego muzy-ka Ignacego Paderewskiego. Midzynarodowy Czerwony Krzyw dniu 24 lipca 1919 roku zarejestrowa i uzna Polskie Towarzy-stwo Czerwonego Krzya za jedyn organizacj czerwonokrzyskdziaajc na caym terytorium pastwa polskiego.

Dziaania Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzya byyodpowiedzi na oczekiwania spoeczestwa. Udzielano pomocyposzkodowanym w czasie wojny, poszukiwano zaginionych, pro-wadzono zakady lecznicze, szkolono pielgniarki i ratownikw,organizowano koa modzieowe.

Powstanie Polskiego W 1927 roku Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzya zmie-Czerwonego Krzya nio nazw na Polski Czerwony Krzy, a prezydent Rzeczypospoli-

tej wyda rozporzdzenie z moc ustawy, nadajce PCK uprawnie-nia stowarzyszenia wyszej uytecznoci i obj nad nim patronat.Ustalono, e w czasie wojny PCK bdzie podporzdkowany mini-strowi spraw wojskowych.

PCK od pocztku swojej dziaalnoci zyska poparcie moralnei materialne spoeczestwa, dziki czemu w 1939 roku liczy okoo850 tysicy czonkw, z czego 50% stanowia modzie. Dyspono-wa powanym majtkiem, znaczn rzesz przeszkolonych pielg-niarek i ratownikw, sprztem technicznym, zapasami materiawsanitarnych i prowadzi 1300 placwek ochrony zdrowia.

Dziaania w czasie W czasie II wojny wiatowej PCK odda do dyspozycji wojskaII wojny wiatowej szpitale, punkty sanitarne, personel lekarski i pielgniarski oraz

dziesitki tysicy ochotnikw. Pomaga rannym onierzom, cywi-lom i uciekinierom. Wadze niemieckie, ze wzgldu na konwencjegenewskie i zdecydowany sprzeciw Zarzdu Gwnego, zezwoliymu jako jedynej organizacji w okupowanej Polsce na funkcjonowa-nie z nazw PCK, rwnoczenie utrudniajc i ograniczajc tdziaalno. Mimo tych ogranicze PCK dokonywa ekshumacjii identyfikacji pomordowanych w Katyniu, wydawa zawiadczeniarodzinom pomordowanych, pomaga rannym podczas powstania

86 Tom I

Rozdzia 1Pielgniarstwo

warszawskiego, podejmowa prby kontaktw z zesanymi do obo-zw koncentracyjnych, pomaga ludnoci cywilnej.

Po zakoczeniu II wojny wiatowej Midzynarodowy Komitet Dziaania po II wojnieCzerwonego Krzya uzna Zarzd Gwny z siedzib w Warszawie wiatowejza jedyn wadz PCK na terenie Polski. Wznowiono aktywni wielostronn dziaalno na rzecz spoeczestwa. Poredniczonow odnajdywaniu czonkw rodzin, zaopatrywano w odzie, yw-no, organizowano pogotowie ratunkowe, punkty sanitarne, sta-cje krwiodawstwa, tworzono punkty opieki nad chorymi w domu,powoywano zakadowe i szkolne koa PCK.

16 listopada 1964 roku Sejm uchwali ustaw o PCK. Okrelo- Uchwalenie ustawyno w niej podstawowe zasady prawne funkcjonowania PCK oraz o PCKobowizki organw pastwa wobec tego stowarzyszenia. Najwy-szym organem uchwaodawczym jest Krajowa Rada Reprezentan-tw PCK, a wykonawczym Zarzd Gwny i jego prezydium. Orga-nem kontrolnym jest Gwna Komisja Rewizyjna.

Wraz ze zmianami ekonomicznymi i spoecznymi pojawiy si Dziaania na rzecznowe problemy, do rozwizania ktrych wczy si PCK. Prowa- pielgniarstwadzi ksztacenie asystentek pielgniarskich i sistr PCK do opiekinad chorymi w domu. Organizowa pomoc (i czyni to nadal) dla dot-knitych klskami ywioowymi i kataklizmami oraz konfliktamizbrojnymi. Organizuje pomoc dla bezdomnych i bezrobotnych,wspiera doywianie dzieci w placwkach owiatowych, prowadziorodki opiekucze, noclegownie, wietlice oraz kolonie dla dzieci.Kontynuuje akcje honorowego krwiodawstwa, szkolenie modzieyi dorosych w udzielaniu pierwszej pomocy, promowanie zdrowegostylu ycia, upowszechnia znajomo midzynarodowego prawahumanitarnego. W swej dziaalnoci kieruje si podstawowymi za-sadami uchwalonymi przez XXV Midzynarodow KonferencjCzerwonego Krzya w Genewie w 1986 roku, ktrymi s: humani-taryzm, bezstronno, neutralno, dobrowolno, jedno i po-wszechno.

W tej wielce spoecznie uytecznej dziaalnoci PCK jestwspierane przez wolontariuszy i sympatykw.

Midzynarodowa Rada Pielgniarek (MRP)International Council ofNurses (ICN)

Midzynarodowa Rada Pielgniarek (MRP) jest federacj naro-dowych stowarzysze pielgniarskich z siedzib w Genewie. Tylkojedno stowarzyszenie z kraju moe by jej czonkiem.

Czci 87

i\uz.iiuiera1.2. Determinanty rozwoju pielgniarstwa

MRP powstaa w 1899 roku, zostaa wyoniona z Midzynaro-dowej Rady Kobiet z inicjatywy pielgniarek z Bedford Fenwick Et-hel na czele.

Cele MRP Gwnym celem MRP jest i pozostaje nadal rozwj pielgniar-stwa zawodowego na caym wiecie.

Naczeln wadz MRP jest Kongres, ktry odbywa si co czterylata. Kongres wybiera wadz wykonawcz na nastpne lata, za-twierdza plan dziaania i budet.

Zarzd Gwny Wadz wykonawcz MRP stanowi Zarzd Gwny, skadajcysi z przewodniczcej, trzech wiceprzewodniczcych i jedenastuczonkw. Wybory do Zarzdu Gwnego s tajne. Kade stowarzy-szenie krajowe ma prawo zgosi jedn kandydatur na przewod-niczc zarzdu, jedn kandydatur na wiceprzewodniczc orazjedn na czonka zarzdu. Umieszczenie na licie wyborczej kandy-datury na stanowisko przewodniczcej lub wiceprzewodniczcejzarzdu jest uwarunkowane uzyskaniem poparcia dwu innych sto-warzysze krajowych, ktre tym samym trac prawo do nominowa-nia wasnego kandydata. Posiedzenia zarzdu odbywaj si przynaj-mniej raz do roku; posiedzenia zarzdu wraz z przewodniczcymistowarzysze krajowych, ktrzy stanowi Rad Przedstawicieli Na-rodowych, odbywaj si co dwa lata. Dziaalno administracyjnaMRP prowadzona jest przez biuro, ktrego Dyrektor oraz konsultan-ci wybierani s w drodze konkursu.

Kongres - naczeln Kongres, stanowicy najwysze forum, podejmuje uchway i re-wadz zolucje, ktre kieruje do midzynarodowych organizacji, takich jak

np. wiatowa Organizacja Zdrowia, organw rzdowych pastw,a take do krajowych stowarzysze pielgniarskich.

Problematyka kongresw Problematyka kongresw bya i pozostaje zrnicowana, obej-muje zagadnienia znaczce dla rozwoju pielgniarstwa oraz statusuzawodowego i spoecznego pielgniarek. Podejmowano zagadnie-nia organizacyjno-prawne zawodu pielgniarskiego, tworzono pod-stawy kodeksu etycznego, ktry mgby obowizywa we wszy-stkich krajach wiata. Kontynuowano prace dotyczce systemuksztacenia i doskonalenia pielgniarek, organizacji ich pracy, pro-blemw zdrowotnych spoeczestw i metod ich rozwizywania, te-orii i modeli pielgnowania, bada naukowych w pielgniarstwie.Organizowanym kongresom nadawano hasa bdce wyrazem idei,myli, znaczcych w tym okresie dla midzynarodowej spoeczno-ci pielgniarskiej. Na przykad Kongres zorganizowany w 1993roku w Madrycie odbywa si pod hasem: Jedno dla jakoci",w 1997 roku w Vancouver: Dzielenie si wyzwaniem, ktre niesiezdrowie", w 2001 roku w Kopenhadze: Pielgniarstwo w dzia-aniu".

88 Tom I

Rozdzia 1Pielgniarstwo

Jzykiem obowizujcym w pracy i na zebraniach Zarzdu Obowizujcy jzykGwnego jest angielski. Posiedzenia Rady Przedstawicieli Narodo-wych oraz kongresy prowadzone s take w jzykach francuskimi hiszpaskim. W tych trzech jzykach prowadzona jest korespon-dencja ze stowarzyszeniami krajowymi.

Dziaalno MRP jest finansowana z opat wnoszonych coro-cznie przez czonkowskie stowarzyszenia krajowe. Wysoko opatzaley od liczby czonkw tych stowarzysze.

MRP prowadzi wasn dziaalno wydawnicz. Liczne publi- Dziaalno wydawniczakacje zawieraj opracowania dotyczce istotnych problemw dlarozwoju teorii i praktyki pielgniarstwa, takich jak etyka zawodo-wa, badania naukowe czy akredytacja szk ksztaccych pielg-niarki. MRP wydaje wasny kwartalnik International Nursing Re- Wsppracaviev" (Midzynarodowy Przegld Pielgniarski). MRP jest czon- midzynarodowakiem wielu organizacji midzynarodowych, m.in. takich jak wia-towa Organizacja Zdrowia, Midzynarodowa Organizacja Pracy,Midzynarodowy Komitet Czerwonego Krzya czy Midzynarodo-wa Federacja Szpitali.

Polskie pielgniarstwo jest w szczeglny sposb zwizanez dziaalnoci MRP. Pierwsza organizacja polskich pielgniarek- Stowarzyszenie Pielgniarek Zawodowych, byo czonkiem MRPwiatach 1925-1947.

Polskie Towarzystwo Pielgniarskie, kontynuujce dziaal-no Stowarzyszenia Pielgniarek Zawodowych, w 1961 roku rea-ktywowao przynaleno do MRP i pozostaje jej czonkiem dodzi. Warto zapamita, e funkcj przewodniczcej ZarzduGwnego MRP w latach 1997-2001 penia Kirsten Stallknecht,z ktr spotkay si polskie pielgniarki w Krakowie i w Warszawiew 2000 roku. Kolejn przewodniczc zostaa wybrana ChristineHancock.

Naley pamita nie tylko o historii tej tak znaczcej dla pie- Dziaania na rzeczlgniarstwa federacji, lecz take o wspczenie podejmowanych pielgniarstwadziaaniach, bdcych odpowiedzi na zmieniajce si potrzebyzdrowotne spoeczestw i praktyk pielgniarsk.

Dziaania te obejmuj przede wszystkim: ustawiczn weryfikacj kodeksu etyki pielgniarskiej; opracowywanie standardw ksztacenia pielgniarek; rozwj praktyki pielgniarskiej; propagowanie teorii i modeli pielgniarstwa; wspieranie bada naukowych w pielgniarstwie i upowsze-

chnianie ich wynikw; reprezentowanie pielgniarek na arenie midzynarodowej; wspieranie narodowych towarzystw pielgniarskich;

Czci 89

Kazimiera Zahradniczek1.2. Determinanty rozwoju pielgniarstwa

dziaalno wydawnicz.

MRP cieszy si zasuonym uznaniem wrd spoecznoci pie-lgniarskiej na caym wiecie.

I Polskie Stowarzyszenie Pielgniarek Zawodowych(PSPZ)Polish Assodation of Piofessional Nurses

Skad Zarzdu Polskie Stowarzyszenie Pielgniarek Zawodowych powstaow 1925 roku z inicjatywy pierwszych absolwentek Warszawskieji Poznaskiej Szkoy Pielgniarskiej. W tym samym roku zostaoprzyjte do Midzynarodowej Rady Pielgniarek.

Byo jedyn samorzdow organizacja zawodow pielgniarek.Jego dziaalno zostaa oparta na statucie uchwalonym w czasiezjazdu w dniu 3 kwietnia 1925 roku. Najwysz wadz PSPZ byWalny Zjazd Delegatw, ktry odbywa si corocznie. W czasie zja-zdu delegaci wybierali Zarzd, skadajcy si z przewodniczcej,dwch zastpczy, sekretarza, skarbnika, 4 czonki i 4 zastp-czy.

Cele Stowarzyszenia Gwnym celem Stowarzyszenia byo dbanie o rozwj zawodupielgniarskiego poprzez dziaania dotyczce organizacji ksztace-nia i doskonalenia pielgniarek, wysokiego poziomu praktyki pie-

Dziaania na rzecz lgniarskiej i warunkw socjalno-bytowych pielgniarek. Dla osig-pielgniarstwa nicia tego celu i wsparcia dziaa Stowarzyszenia powoano komi-

sje, m.in.: Komisj Edukacyjn, Organizacyjn, Prawn, Rejestra-cji Zawodowej, Finansowo-Budetow, a take Sd Honorowy.Aktywna i pena oddania pielgniarstwu dziaalno i postawaczonki Stowarzyszenia przyniosa wiele pozytywnych rezulta-tw. 1 grudnia 1926 roku utworzono stanowisko referentki dospraw pielgniarstwa w Departamencie Suby Zdrowia Minister-stwa Spraw Wewntrznych, a take stanowiska instruktorek woje-wdzkich.

Uchwalenie Ustawy o pielgniarstwie w 1935 roku stao sikolejnym sukcesem Stowarzyszenia, ktrego czonkinie aktywnieuczestniczyy w przygotowaniu projektu Ustawy. Teresa Kulczy-ska, uczestniczca w pracach nad projektem Ustawy, w wielu swo-ich wypowiedziach podkrelaa, i Ustawa ta zostaa uznana przezpielgniarki amerykaskie za jedn z najlepiej przygotowanychw tym okresie. Tak wysoka ocena okazaa si uzasadniona, gdykolejn ustaw o zawodach pielgniarki i poonej uchwalono do-piero w 1996 roku. Czonkinie Stowarzyszenia aktywnie uczestni-czyy take w pracach nad projektem rozporzdzenia o pielgniar-

90 Tom I

Rozdzia 1Pielgniarstwo

stwie wydanym w 1936 roku. Dokumenty te ureguloway podsta-wy prawne zawodu pielgniarskiego.

W 1929 roku PSPZ powoao komitet redakcyjny i rozpoczto Redagowaniewydawanie Pielgniarki Polskiej", ktrej redaktorem naczelnym -Pielgniarki Polskiej"zostaa Hanna Chrzanowska. To wasne czasopismo zawodowe,zawierajce artykuy dotyczce rnych dziedzin pielgniarstwapolskiego i midzynarodowego, odegrao znaczc rol w rozwojupraktyki pielgniarskiej. Czasopismo to byo wydawane w latach1929-39 i 1948-58. Wydano take podrcznik autorstwa HannyChrzanowskiej i Teresy Kulczyskiej pt. Zabiegi pielgniarskie".

Mimo e II wojna wiatowa przerwaa dziaalno Stowarzy- Wsppraca z NIRPszenia, to w Kongresie Midzynarodowej Rady Pielgniarek, ktryodby si w 1947 roku w Atlantic City, wzia jeszcze udzia pi-cioosobowa delegacja polskich pielgniarek z przewodniczc Jad-wig Suffczysk. Rozpoczto dziaania zmierzajce do reaktywo-wania PSPZ, ktre doprowadziy do powstania Polskiego Towarzy-stwa Pielgniarskiego.

Polskie Towarzystwo Pielgniarskie (PTP)Polish Nurses Association

Polskie Towarzystwo Pielgniarskie powstao w 1957 roku dzi-ki aktywnym dziaaniom czonki Polskiego Stowarzyszenia Pielg-niarek Zawodowych. Kontynuuje jego idee i najlepsze tradycje.

Zmiana warunkw politycznych, ekonomicznych i spoecz-nych w Polsce wpyna na powstanie organizacji zawodowej piel-gniarek o odmiennej strukturze i zakresie dziaania ni PSPZ.

Gwnym celem PTP byy i pozostaj dziaania zmierzajce do Cele PTPwspierania moralnego, zawodowego i naukowego rozwoju jegoczonkw, podejmowania bada naukowych w pielgniarstwie orazwprowadzania ich do praktyki pielgniarskiej, a take wsppracaz instytucjami i organizacjami naukowymi w kraju i zagranic.W1961 roku PTP zostao przyjte do MRP, kontynuujc wsppra-c zapocztkowan w 1925 roku.

PTP jest stowarzyszeniem naukowym. Jego dziaalno opartajest na statucie. Dziaalno ta jest finansowana ze skadek wno-szonych przez czonkw. Czonkowie Towarzystwa dziel si nazwyczajnych, honorowych i wspierajcych. Czonkami zwyczajny-mi mog by osoby posiadajce obywatelstwo polskie i prawo wy-konywania zawodu pielgniarki i poonej oraz inne osoby majcewysze wyksztacenie, dajce podstaw do pracy naukowej w dzie-dzinie pielgniarstwa. Czonkowie honorowi to osoby szczeglniezasuone dla zawodu pielgniarskiego i PTP. Czonkami wspie-

CzI 91

Kazimiera Zahradniczek1.2. Determinanty rozwoju pielgniarstwa

rajcymi mog by osoby, ktre posiadaj wysze wyksztaceniedajce podstawy do pracy naukowej w dziedzinie pielgniarstwalub osoby finansowo wspierajce Towarzystwo.

Struktura organizacyjna Najwysz wadz jest Krajowy Zjazd Delegatw. Naczelnwadz stanowi Zarzd Gwny oraz Gwna Komisja Rewizyjna.Zarzd Gwny skada si z liczby czonkw ustalonej przez Krajo-wy Zjazd Delegatw, w tym przewodniczcego Towarzystwa, prze-wodniczcych Zarzdw Oddziaw oraz przewodniczcego RadyNaukowej. Zarzd Gwny wybiera spord siebie Prezydiumw skadzie: dwch wiceprzewodniczcych, sekretarz, skarbnik orazomiu czonkw. Gwna Komisja Rewizyjna skada si z piciuczonkw, spord ktrych wybiera przewodniczcego, wiceprze-wodniczcego i sekretarza.

Zarzd Gwny powouje Rad Naukow, ktra jest organemnadajcym kierunek dziaalnoci naukowej Towarzystwa. Dla rea-lizacji zada PTP powoywao komisje problemowe. W 1993 rokuutworzono 7 komisji, ktre rozwizyway problemy zwizane m.in.z pielgniarstwem klinicznym, podstawow opiek zdrowotn,zarzdzaniem zespoami pielgniarek, etyk pielgniarsk.

Aktywna dziaalno czonkw PTP, trwajca od pocztku jegopowstania, dotyczya wszechstronnej i zoonej problematyki funkcjo-nowania pielgniarstwa jako dziaalnoci praktycznej i dyscyplinynaukowej oraz jego miejsca w strukturze opieki zdrowotnej.

Dziaania na rzecz Podejmowane dziaania to wieloletnia praca nad projektem no-pielgniarstwa wej ustawy o zawodzie pielgniarki, utworzeniem samodzielnego

stanowiska do spraw pielgniarstwa w Ministerstwie Zdrowia, stwo-rzeniem moliwoci uzyskiwania przez pielgniarki wyksztaceniazawodowego na poziomie akademickim. Dziaania te zakoczyysi sukcesem. Kontynuowano prace nad kodeksem etyki zawodo-wej, ktrego zasady uchwalone w 1973 roku stay si obowizujcedla wszystkich pielgniarek. Od 1966 roku PTP organizuje i prze-prowadza Olimpiady Pielgniarskie, a od 1981 roku OlimpiadyPoonych. By take wsporganizatorem Turnieju Modych Mi-strzw Zawodu Zoty Czepek Pielgniarski". Podejmowano stara-nia o powoanie samorzdu pielgniarek i poonych. Bardzo cenninicjatyw byo organizowanie dla pielgniarek wczasw z naukjzyka angielskiego. Organizowanie kongresw, warsztatw na-ukowych oraz rnych form doskonalenia dla pielgniarek byo od-

Wsppraca powiedzi na oczekiwania spoecznoci pielgniarskiej. Na szcze-midzynarodowa glne podkrelenie zasuguje wsppraca midzynarodowa, da-

tujca si od 1925 roku. Polskie pielgniarki uczestniczyy w pra-cach MRP, w szkoleniach w rnych krajach wiata, konferencjachmidzynarodowych, konkursach midzynarodowych, jak np. 3M,przyjmoway pielgniarki z zagranicy.

92 Tom I

Rozdzia 1Pielgniarstwo

PTP od 1979 roku naley do Zrzeszenia Polskich TowarzystwMedycznych. Czonkowie PTP uczestnicz w pracach Forum Euro-pejskich Pielgniarek i Poonych przy OZ, Europejskiej GrupyPielgniarek Badaczy, Staego Komitetu Pielgniarek przy Unii Eu-ropejskiej i innych specjalistycznych organizacjach. Wsppracujz Royal College of Nursing w Londynie, Koami Pielgniarek z Li-twy/ Biaorusi i Ukrainy.

PTP prowadzi wasn dziaalno wydawnicz. S to biece Dziaalno wydawniczabiuletyny informacyjne, a take pozycje ksikowe. W 1993 rokurozpoczto wydawanie Zeszytw Naukowych Problemy Pielgniar-stwa".

Naley podkreli, i podane powyej wybrane dziaania PTP Pielgniarki zastuonei ich efekty stay si udziaem wielu znakomitych pielgniarek, kt- dla PTPre identyfikoway si z wybranym zawodem i staray si o nadaniemu waciwej pozycji w spoeczestwie, stawiajc przede wszy-stkim sobie, a take koleankom wysokie wymagania.

Nale do nich m.in.: Hanna Chrzanowska, Rachela Hutner,Anna Jodowska, Jadwiga Kaniewska-Iycka, Zofia Konderska, Ire-na Kosobudzka, Alicja Maksymowicz, Stefania Poznaska, JaninaStaniewska i Halina Stefaska.

jf wiatowa Organizacja Zdrowia (OZ)World Health Organization (WHO)

wiatowa Organizacja Zdrowia zostaa utworzona w 1946roku na podstawie konwencji, ktra po ratyfikacji przez kolejne pa-stwa wesza w ycie 7 kwietnia 1948 roku. Naley do niej 187 kra-jw.

Gwnym celem WHO jest osignicie przez wszystkie narody Cele WHOwiata najlepszego stanu zdrowia.

Naczeln wadz WHO jest Zgromadzenie Oglne, ktre na Zgromadzenie Oglnecorocznym posiedzeniu zatwierdza plan dziaania i budet. Ponad-to wybiera na okres trzech lat Komitet Wykonawczy skadajcy siz dwudziestu czterech czonkw. Kadego roku ZgromadzenieOglne wybiera osiem krajw, ktre mog delegowa swojego kan-dydata do Komitetu Wykonawczego.

WHO posiada stae biuro z siedzib w Genewie, na czele kt- Biura regionalnerego stoi dyrektor generalny. Zatrudnia ekspertw, doradcw i kon-sultantw z caego wiata, ktrymi s take pielgniarki. Jzykamioficjalnymi s angielski, francuski, hiszpaski, rosyjski i chiski.Poza staym biurem w Genewie s biura regionalne, znajdujce siw szeciu regionach wiata: dla Afryki w Brazzaville, dla AmerykiPnocnej i Poudniowej w Waszyngtonie, dla poudniowo-wschod-

Czl 93

Kazimiera Zahradniczek1.2. Determinanty rozwoju pielgniarstwa

niej Azji w New Delhi, dla Europy w Kopenhadze, dla regionuwschodnio-rdziemnomorskiego w Aleksandrii, dla ZachodniegoPacyfiku w Manilii.

Dziaania na rzecz Dziaalno WHO jest finansowana z opat wnoszonych przezzdrowia i pielgniarstwa czonkw.

WHO osiga swj gwny cel przede wszystkim przez podej-mowanie dziaa w zakresie m.in. doskonalenia organizacji i za-rzdzania opiek zdrowotn, szkolenia pracownikw, epidemiolo-gii chorb, opieki nad matk i dzieckiem, ochrony rodowiska na-turalnego. Wspiera popraw jakoci opieki zdrowotnej poprzez ini-cjowanie programw (np. Zdrowie dla wszystkich do roku 2000,Zdrowie 21), programw badawczych (dotyczcych np. procesupielgnowania), ustanawianie oglnowiatowych dni walki z cho-robami (np. Dzie Serca, Dzie Walki z AIDS).

WHO okrela standardy w zakresie diagnostyki i leczenia. Zaj-muje stanowisko w sprawie definiowania poj znaczcych dla pra-ktyki pielgniarskiej, takich jak np. zdrowie, pielgnowanie, procespielgnowania.

Podejmuje uchway i rezolucje dotyczce aktualnych proble-mw zdrowotnych. Jest autorytetem w sprawach zdrowia dla wszy-stkich krajw wiata. W realizacji tych wanych i czsto bardzo ocze-kiwanych dziaa bior udzia wszystkie pastwa czonkowskie.

Wsppraca z agendami WHO wsppracuje z innymi agendami Organizacji NarodwZjednoczonych, takimi jak Midzynarodowa Organizacja Pracy,Fundusz Narodw Zjednoczonych Pomocy Dzieciom, OrganizacjaNarodw Zjednoczonych do Spraw Owiaty, Nauki i Kultury czyte Organizacja Narodw Zjednoczonych do Spraw Wyywieniai Rolnictwa.

Dziaalno wydawnicza WHO prowadzi dziaalno wydawnicz, redagujc m.in. Offi-cial Records of the World Health Organization" (Oficjalne Doku-menty WHO), Public Health Papers" (Dokumenty Zdrowia Public-znego).

Udzia polskich Polska aktywnie uczestniczy w realizacj i dziaa WHO j ako j ejpielgniarek w pracach czonek od 1948 roku do chwili obecnej, z przerw w latach

W H 0 1950-1957, kiedy zrezygnowaa z czonkostwa. Na szczegln

uwag zasuguje praca polskich pielgniarek przy realizacji progra-mw WHO. Dziki aktywnej dziaalnoci na arenie midzynarodo-wej Haliny Stefaskiej - wczesnej przewodniczcej ZarzduGwnego Polskiego Towarzystwa Pielgniarskiego i Jadwigi Iyc-kiej - wicedyrektor Departamentu redniego Szkolnictwa Medycz-nego w Ministerstwie Zdrowia, wiele polskich pielgniarek w la-tach 1964-1980 byo powoywanych do pracy w charakterze eks-pertw, doradcw czy konsultantw. Jako eksperci byy zatrudnia-ne na co najmniej 2 lata przez biura regionalne, europejskie, afry-

94 Tom I

Rozdzia 1Pielgniarstwo

kaskie, azjatyckie i bliskowschodnie. Uczestniczyy w dziaa-niach na rzecz ksztacenia i doskonalenia pielgniarek i poonych,opieki nad matk i dzieckiem, organizacji zdrowia publicznego, czyte profilaktyki chorb.

Tymi, ktre swoj prac przy realizacji projektw WHO po-twierdzay wysoki poziom polskiego pielgniarstwa, byy m. in.: Ra-chela Hutner, Jadwiga Iycka, Halina Stefaska, Maria Barbara Je-zierska, Anna Ginalska i inne.

W 1976 roku, w koordynowanym przez Europejskie BiuroWHO programie badawczym dotyczcym procesu pielgnowaniawziy udzia polskie pielgniarki. W zwizku z tym na WydzialePielgniarskim Akademii Medycznej w Lublinie powoano Oro-dek Referencyjny, ktrym kierowaa najpierw Anna Bulanda-Kor-das, a nastpnie Jolanta Grajek-Jwik.

Midzynarodowa Organizacja Pracy (MOP)International Labom Organization (ILO)

Powstaa w 1911 roku w Paryu jako skadowa cz systemuLigi Narodw. Po II wojnie wiatowej staa si wyspecjalizowanagend Organizacji Narodw Zjednoczonych z siedzib w Gene-wie. MOP skupia 173 pastwa czonkowskie, Polska staa si jejczonkiem w 1919 roku.

Gwnym celem MOP jest zapewnienie waciwych warun- Cele MOPkw pracy i pacy pracownikom na caym wiecie.

Naczeln wadz jest (coroczna) Konferencja Oglna, ktra Struktura organizacyjnaustala plan i organizacj dziaania, uchwala wytyczne bd konwen-cje. Konferencj Ogln stanowi po 4 przedstawicieli pastw czon-kowskich, ktrzy reprezentuj rzd, pracodawcw i pracownikw.Organ wykonawczy stanowi Rada Administracyjna, wybierana natrzy lata. Sekretariatem Konferencji Oglnej i Rady Administracyj-nej jest Biuro Pracy kierowane przez Dyrektora Generalnego.Dziaalno MOP sprowadza si do trzech podstawowych zada:normotwrczych, pomocy technicznej oraz wsppracy z partnera-mi.

W swojej dotychczasowej dziaalnoci MOP uchwalia 176 Dziaania na rzeczkonwencji i 183 zalecenia regulujce podstawowe normy pracow- pielgniarstwanicze, takie jak wolno zrzeszania si, zakaz pracy przymusowej,godziwe warunki pracy i zatrudnienia. Midzynarodowe porozu-mienia dotyczce zatrudnienia wpywaj na usugi zdrowotne i per-sonel, ktry je dostarcza. Usugi te s najwikszym i najbardziej dy-namicznym skadnikiem rynku pracy tak w krajach rozwinitych,jak i rozwijajcych si ekonomicznie. S take czynnikiem decy-

Cz I 95

Kazimiera Zakadniczek1.2. Determinanty rozwoju pielxniatstwa

dujcym o jakoci ycia. Dlatego staj si przedmiotem wielostron-nych negocjacji pacowych, ktre prowadz do Generalnego Poro-zumienia w sprawie usug zdrowotnych. MOP asystuje pielgniar-kom w ledzeniu wpywu midzynarodowych porozumie zwiza-nych z zatrudnieniem w sektorze zdrowia. Konferencja OglnaMOP przyja w dniu 1 czerwca 1977 roku Konwencj Nr 149 do-tyczc zatrudnienia oraz warunkw pracy i ycia personelu pielg-niarskiego. Okrelenie personel pielgniarski" oznacza wszystkiekategorie osb, ktre wiadcz opiek i usugi pielgniarskie. Kon-wencja ta zostaa ratyfikowana przez Polsk w 1980 roku. Konfe-rencja Oglna MOP uznaa, e personel pielgniarski wsppra-cujcy z innymi pracownikami suby zdrowia odgrywa istotn rolw ochronie oraz podnoszeniu zdrowotnoci i dobrobytu ludnoci.Uznaa take, e sektor publiczny, jako gwny pracodawca perso-nelu pielgniarskiego, powinien odgrywa aktywn rol w polep-szaniu warunkw jego zatrudnienia i pracy.

MOP podejmuje rwnie dziaania na rzecz zmian w procesieksztacenia zawodowego, aby dostosowa go do zmieniajcego sirynku pracy. Std te wprowadzia do dydaktyki nauczania - ucze-nia si zawodu - ksztacenie moduowe, rozumiejc go jako rodzajszkolenia zawodowego opartego na tzw. moduach umiejtnocikwalifikacyjnych.

Udziat przedstawicieli W latach 1993-1996 Polska miaa przedstawiciela w RadziePolski w pracach MOP Administracyjnej MOP w jej grupie rzdowej, a w latach 1996-1999

jako czonka tytularnego. Przedstawiciele Polski uczestnicz w se-sjach plenarnych Rady i w pracach jej wszystkich Komitetw orazbior aktywny udzia w dziaaniach MOP na rzecz upowszechnieniai rozwoju midzynarodowych standardw pracy.

g | wiczenia sprawdzajce problemowe1. Zapoznaj si z zaoeniami programu Zdrowia dla wszy-

stkich" mieszkacw Regionu Europejskiego Zdrowie 21,ktre zostay przyjte przez Regionalny Komitet Europej-ski WHO w 1998 roku. Okrel jego cele, kierunki dziaaoraz ich wpyw na pielgniarstwo.

2. MRP ju od pocztku swojego istnienia rozpocza dzia-ania zwizane z przygotowaniem i opracowaniem kode-ksu etyki pielgniarskiej. Porwnaj kodeks dla pielgnia-rek MRP z kodeksem etyki zawodowej polskiej pielgniar-ki i poonej oraz wska podobiestwa i rnice.

3. W swojej uczelni spotkasz nauczycieli pielgniarstwa,ktrzy s czonkami PTP. Porozmawiaj z nimi na temat

96 Tom I

Rozdzia 1Pielgniarstwo

ich dziaalnoci w Towarzystwie. Zapoznaj si z biulety-nami informacyjnymi i pozycjami ksikowymi wydany-mi przez PTP. Podejmij prb opracowania zgromadzo-nych informacji w formie eseju.

4. PCK zosta uznany za stowarzyszenie wyszej uyteczno-ci. Wyjanij, co to oznacza.

5. Konferencja Oglna MOP przyja Konwencj Nr 149 do-tyczc zatrudnienia oraz warunkw pracy i ycia perso-nelu pielgniarskiego. Zapoznaj si z ni i scharakteryzujzalecenia dotyczce nauczania i szkolenia oraz wykony-wania zawodu.

6. Medal Florence Nightingale jest najwyszym odznacze-niem dla pielgniarek, ktre w wyjtkowy sposb wyr-niy si w niesieniu pomocy rannym i chorym w czasiewojny i pokoju. Poznaj nazwiska polskich pielgniarek,ktre otrzymay Medal F. Nightingale i podaj ich szczegl-ne zasugi.

f Bibliografia1. Bogusz J.: (red.) Encyklopedia Pielgniarstwa, PZWL, War-

szawa 1976.2. Bohdanowicz S.: Z 80-letniej historii Polskiego Czerwone-

go Krzya, Warszawa 1999.3. Dobranowski R., Kaczmarczyk R.: Prawo dla pielgniarek

i poonych, Leg Artis, 1997.4. Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1975.5. Grajek-Jwik J.: Kalendarium Pielgniarstwa Polskiego,

Wydawnictwo OVO, Warszawa 1998.6. Konderska Z.: XXX Lat Polskiego Towarzystwa Pielgniar-

skiego, Polskie Towarzystwo Pielgniarskie, Warszawa 1987.7. Polskie Towarzystwo Pielgniarskie. Statut PTP, Warsza-

wa 1995.8. Poznaska S.: Pielgniarstwo wczoraj i dzi, PZWL, War-

szawa 1988.9. Szenajch W.: Z ycia wielkiej pielgniarki. Florencja Nightin-

gale, Biblioteka Wydziau Opieki Nad Dziemi i ModzieMinisterstwa Pracy i Opieki Spoecznej, Warszawa 1929.

10. Widomska-Czekajska T., Grajek-Jwik J. (red.): Przewod-nik encyklopedyczny dla pielgniarek, PZWL, Warszawa1996.

11. Wolska-Lipiec K.: Stulecie ICN. Pielgniarstwo 2000, Cen-trum Edukacji Medycznej, 1999, 1.

12. Wroska I.: Polskie pielgniarstwo 1921-1939, Norbenti-num, Lublin 1971.

13. Zahradniczek K.: XXI Kongres Midzynarodowej Rady Pie-lgniarek w Vancouver, Pielgniarstwo 2000, CentrumEdukacji Medycznej, 1997, 6.

Czci . 97

iwzumera zjmraamczeK1.2. Determinanty rozwoju pielgniarstwa

14. Zahradniczek K.: Celebrowanie przeszoci pielgniarstwa,przygotowanie do przyszoci. Stulecie dziaalnoci Mi-dzynarodowej Rady Pielgniarek, Pielgniarstwo 2000,Centrum Edukacji Medycznej, 1999, 6.

15. Zahradniczek K.: Esencj naszego zawodu jest troska, Ma-gazyn Pielgniarki i Poonej 2001, 10.

16. Strona internetowa MOP - http://www.ilo.org

98 Tom I

Rozdzia 1Pielgniarstwo

Stefania Poznaska1.3. Filozofia pielgniarstwa

i

PO PRZESTUDIOWANIU TRECI PODROZDZIAU ORAZ Cele rozdziauPO WYKONANIU ZAPLANOWANYCH ZADA STUDENTBDZIE POTRAFI: opisa przedmiot i znaczenie filozofii jako szerokiej

dziedziny docieka podejmowanych w celuodkrywania prawdy o rzeczywistoci;

opisa wspczesne ukierunkowywanie rozwojufilozofii pielgniarstwa;

przedstawi znaczenie filozofii pielgniarstwaw odkrywaniu prawdy o naturze pielgniarstwa;

przedstawi uzasadnienia przemawiajce za potrzebrozwoju pewnej i trafnej filozofii pielgniarstwa;

przedstawi argumenty przemawiajce za potrzebrozwoju dyscypliny pielgniarstwa;

przedstawi wspczesn sytuacj rozwojupielgniarstwa i jego uwarunkowania w Polsce.

1.3.1. Uwarunkowania rozwoju filozofiipielgniarstwa

Filozofia to sowo pochodzenia greckiego, oznaczajce umiowa- Filozofianie mdroci. Stanowi ona bardzo szerok dziedzin najoglniejszychrozwaa dotyczcych natury/istoty oraz struktury rzeczywistoci(ontologja), a take rde i moliwoci ludzkiego poznania (epistemo-logia). Rozwaania filozoficzne skupiaj si rwnie wok wartoci,sensu ycia oraz sposobw jego godnego przeywania (etyka).

W cigu dziejw opracowanych zostao wiele doktryn i po-wstao wiele szk filozoficznych rnicych si pomidzy sob za-rwno treci, jak i zakresem opracowa. Pena zgodno w tychrozwaaniach wystpuje jednak tylko w ramach poszczeglnychlub pokrewnych szk i doktryn. W rnych okresach historycz-nych zmieniay si zarwno treci, jak i ranga rnych zagadniefilozoficznych.

W ujmowaniu przedmiotu i zada filozofii wyaniaj si wyra-nie jej dwa gwne nurty. W pierwszym - wiedz najwysz stano-wi wiedza o rzeczywistoci, o prawach ni rzdzcych oraz o sposo-bach jej poznawania. W drugim - miejsce wiodce zajmuj rozwa-ania praktyczno-etyczne zwizane z ludzkim losem, z ludzkim y-

Cz I 99

Stefania Poznaska1.3. Filozofia pielgniarstwa

ciem, z poszukiwaniem tych zasad postpowania, ktrymi czo-wiek powinien si kierowa zarwno w stosunku do siebie, jak i in-nych, aby y godnie. W cigu dziejw rozwoju filozofii, pojmowa-nej jako dziedzina wszechwiedzy" albo wszechnauk", wyodrb-niay si z niej nauki szczegowe. Na przykad w staroytnoci odfilozofii oddzieliy si: astronomia, geometria, fizyka. Najwicejdziedzin wyodrbniono w XX wieku - np. psychologia, socjologia.Wyodrbnianie si nauk byo powodowane potrzebami praktykialbo nagromadzeniem wiedzy w danej dziedzinie. Nauki szcze-gowe cechuje bowiem poszukiwanie wiedzy przydatnej praktycz-nie i w sposb bezporedni do wprowadzania zmian w istniejcejrzeczywistoci. Filozofia nie zostaa jednak zaniechana. W rozwojuposzczeglnych dyscyplin naukowych wyaniaj si bowiem corazto nowe zoone i trudne problemy wymagajce rozwaa filozofi-cznych.

U podstaw filozofii Dotychczasowe osignicia procesu profesjonalizacji pielg-pielgniarstwa niarstwa miay swj bardzo skromny pocztek w przyuczaniu si

do podejmowania dziaa opiekuczych i w powstaniu zawodu, a zkolei w przechodzeniu od zawodu przez jego technizacj do profe-sji. Wspczeni profesjonalici dysponuj wysokim poziomemwiedzy specyficznej. Podobnie rozwijay si inne profesje zapew-niajce czowiekowi pomoc w sprawach zdrowia, jako jednej z naj-wikszych wartoci spoecznych.

Powoanie do strzeenia tej wartoci zobowizuje do cigegopogbiania wiedzy, a take do waciwego z niej korzystania.

W dotychczasowym procesie profesjonalizacji pielgniarstwaznaczc rol odgrywaa zarwno pielgniarska myl filozoficznai poszukiwanie dla niej rnych szerokich podstaw filozoficznych,jak i korzystanie z osigni rnych dyscyplin naukowych, a takez pielgniarskich bada naukowych. Wspczenie spraw o funda-mentalnym znaczeniu dla dalszego przebiegu procesu profesjonali-zacji jest potrzeba opracowania takiej filozofii pielgniarstwa, ktrastanowi bdzie mocne podstawy pielgniarskich bada nauko-wych oraz rozwoju pielgniarstwa jako dyscypliny naukowej dla ce-lw praktyki i edukacji pielgniarek. Korzystanie z osigni in-nych nauk nie moe tego zapewni. Niezbdna jest do tego wiedzaspecyficznie pielgniarska i pielgniarstwo jako dyscyplina nauko-wa wyranie rna, a rwnoczenie silna i rwna innym dyscypli-nom.

Waciwe ukierunkowanie dalszego rozwoju pielgniarstwajako dyscypliny naukowej wymaga uzyskania odpowiedzi na pyta-nie o fundamentalnym znaczeniu. Jest nim pytanie o natur pielg-niarstwa. Dotychczas, mimo wielu prb oraz podejmowania docie-ka i dyskusji, nie udao si sformuowa takiego twierdzenia

100 Tom i

Rozdzia 1Pielgniarstwo

w sprawie istoty pielgniarstwa, ktre zyskaoby szerok akceptacjpielgniarek jako w peni prawdziwe. Jest to bowiem bardzo trudnepytanie natury filozoficznej. Pielgniarstwo stanowi dziedzin bar-dzo szerok, zoon i zrnicowan, a jego granice s niejasne. Jestono nie tylko nauk, ale i sztuk. Pielgniarki amerykaskie,majce najwicej osigni w rozwoju pielgniarstwa jako dyscypli-ny naukowej, a rwnoczenie dokonujce krytycznej oceny jegoosigni, podejmuj wysiki nad rozwijaniem pewnej i trafnej filo-zofii pielgniarstwa. Przygotowanie takiej filozofii wymaga bardzozoonych opracowa. Nie moe to by bowiem pojedyncza ideaczy nierozwinita koncepcja. Pewna i trafna filozofia pielgniar-stwa wymaga odpowiedzi na wiele trudnych pyta, np.: Co stanowipodstawowe skadowe tej filozofii?; Co stanowi podstawy relacjizachodzcych pomidzy rnymi koncepcjami filozoficznymi pie-lgniarstwa a filozofi pielgniarstwa?; Jakie kryteria mona zasto-sowa, aby oceni adekwatno filozofii pielgniarstwa? Filozofiataka musi mie charakter dynamiczny, a nie statyczny, gdy w pie-lgniarstwie bd si pojawia coraz to nowe i trudne problemy.Winna koncentrowa si wok tego wszystkiego, co ludzi czyi wzbogaca. Powinna dawa odpowiedzi na pytania, co w pielgniar-stwie jest dobre i uwzgldnia zarwno dobro indywidualne, jaki spoeczne. Opracowywanie filozofii pielgniarstwa wymaga skru-pulatnoci, a jej publikowanie wielkiej jasnoci przekazywanychinformacji i wyjanie oraz siy przekonywania.

I 1.3.2. Rozwj filozofii i dyscyplinypielgniarstwaPierwsz znaczc koncepcj filozofii pielgniarstwa oraz okre- Rne pogldy

sienie domeny praktyki pielgniarskiej przedstawia F. Nightingale. i koncepcje filozoficzneZasuguje ona na miano wizjonerskiej". Zostaa bowiem zapr- pielgniarstwazentowana wiatu w czasie, w ktrym opieka nad chorymi w szpi-talach bya zapewniana nawet przez ludzi z marginesu spoecznegoi*bez adnego do tego przygotowania. Nie byo to jednak szerokieopracowanie filozoficzne - w tym czasie nie byo takiej moliwoci.

Na potrzeb opracowania filozofii pielgniarstwa pielgniarkiw USA zwracay uwag ju od jego wczesnych pocztkw. Naprzykad na pocztku XX wieku wraz z opracowaniem pierwszej hi-storii pielgniarstwa przedstawione zostay rwnie filozoficznepogldy na pielgniarstwo. W kolejnych latach padao czsto pyta-nie o natur pracy pielgniarki. Ukazyway si rwnie publikacje,np. na temat filozofii osoby, instytucji, profesji.

Czci 101

aiejuuui ru1.3. Filozofia pielgniarstwa

Od lat 50. XX wieku zaczy powstawa teoretyczne koncepcjepielgniarstwa (nazywane rwnie koncepcjami, modelami, teoria-mi, teoretycznymi ramami pielgniarstwa). W opracowaniach tychbrakowao jednak rozrnienia pomidzy teoriami o charakterzefilozoficznym, a wic nietestowalnymi praktycznie, z tymi, ktrewymagaj sprawdzenia w praktyce. Nie byy one take poddawanekoniecznym studiom, analizom i krytycznej ocenie.

We wszystkich wielkich modelach pielgniarstwa wskazywa-no na cztery podstawowe fenomeny pielgniarstwa: osoba/czo-wiek, zdrowie, rodowisko, pielgniarstwo. Pojcia te s wyjania-ne w powizaniu z dan koncepcj pielgniarstwa lub z jej szerokpodstaw filozoficzn. Z czasem zaczo si ich studiowanie, pod-dawanie krytycznej analizie, a take sprawdzanie przydatnociw praktyce pielgniarskiej. Zaczto take zaznajamia z nimi stu-dentw pielgniarstwa.

Trudnoci rozwoju Twierdzenie, e w pielgniarstwie konieczne jest podejmowa-pielgniarstwa nie bada naukowych budzio (i wci budzi) sprzeciwy. Pierwszym

naukowego takim badaniom towarzyszyy wielka niepewno, nieprzychyl-no, a nawet rne zagroenia. W pocztkowym okresie poszuki-wano odpowiedzi na trzy wiodce pytania:

1. Jakie badania podejmowa?2. Kto je powinien podejmowa?3. Z czego musi sobie zdawa spraw pielgniarka podej-

mujca te badania?Odpowiedzi na pierwsze pytanie byo stwierdzenie, e naley

koncentrowa si na tym, co stanowi domen pracy pielgniarkioraz na zmianach, jakie w tej pracy zachodz. Ide przewodni byowzbogacanie wiedzy o charakterze humanistycznym. Wysuwanotake myl, e spraw waniejsz jest okrelanie problemw pielg-niarskich ni podejmowanie wielkich stara o precyzyjno wyni-kw. Badaniom tym towarzyszya wiadomo, e nie doprowadzone do wikszych odkry naukowych, oraz e s prowadzone nalepo".

Najczstsz odpowiedzi na drugie pytanie byo stwierdzenie,e pielgniarskie badania naukowe powinny prowadzi pielgniarkipraktycy. Przeciwnicy utrzymywali, e prowadzenie takich badawymaga specjalnego przygotowania, wysokiej wiedzy naukoweji waciwej metodologii. Rwnoczenie wyraano jednak obawyo zerwanie wizi midzy pielgniarkami teoretykami a pielgniar-kami praktykami.

Odpowiedzi na trzecie pytanie byo stwierdzenie, e pielg-niarka podejmujca badania naukowe musi zdawa sobie sprawz tego, e bdzie rozwizywa dwa rodzaje problemw, tj. tych na-tury naukowej i tych wynikajcych ze specyfiki pielgniarstwa.

102 Tom!

Rozdzia 1Pielgpiarstwo

Publikowanie wynikw pielgniarskich bada naukowych zo-stao wprowadzone na pocztku lat 50. XX wieku. Wkrtce rozpo-czo si take organizowanie naukowych konferencji pielgniar-skich. Dziki tym poczynaniom moliwym stao si rozszerzeniebada z zakresu pielgniarstwa klinicznego. Rozpoczte zostay ba-dania wzbogacajce pielgniarsk wiedz administracyjn i peda-gogiczn.

Zwrcono uwag na potrzeb bada historycznych, a takeopracowa filozoficznych. W poowie lat 80. XX w. dokonano ana-lizy i krytycznej oceny pielgniarskich bada naukowych, publiko-wanych wwczas ju w czterech czasopismach, w wyniku czego au-torki stwierdziy, e:

zwiksza si liczba bada prowadzonych przez pielgniarki; dominuje w nich problematyka kliniczna,- zwiksza si zainteresowanie zagadnieniami teoretyczny-

mi; rozwija si metodologia bada pielgniarskich; opracowania wynikw zyskuj na wnikliwoci; uzyskiwane wyniki maj ograniczon warto naukow,

gdy nie s sprawdzane przez powtarzanie bada, z czymwie si niemoliwo dochodzenia do szerszych uogl-nie, a take udowodnienia prawdziwoci przedstawianychtwierdze.

W toku dalszego rozwoju pielgniarskich bada naukowychzachodzi wyrany proces zwikszania zainteresowania prowadze-niem ich na podstawie teorii pielgniarskich. Rozpoczto nawetwydawanie czasopisma publikujcego wycznie wyniki takichwanie bada. Wszystkim pielgniarskim publikacjom stawianes coraz wysze wymagania pod ktem jasnoci prezentowanychbada i przydatnoci ich wynikw dla celw praktyki pielgniar-skiej.

|H 1.3.3. Wspczesna filozofia pielgniarstwaPotrzeba pogbiania filozoficznych rozwaa - jako niezbd- Krytyka

nych dla ukierunkowania dalszego rozwoju pielgniarstwa nauko- dotychczasowegowego dla potrzeb praktyki, jest coraz czciej dostrzegana przez pie- rozwojulgniarki. Brak moliwie dogbnego opracowania tej filozofii unie-moliwia bowiem uzyskanie pewnej, a wic prawdziwej odpowie-dzi na pytanie o natur pielgniarstwa, jak rwnie jej rozpow-szechnianie, aby moliwym byo korzystanie z niej w wiecie. Kry-

Czl 103

Stefania roznanska1.3. Filozofia pielgniarstwa

tyczna analiza i ocena osigni z dotychczas podejmowanych pie-lgniarskich bada naukowych potwierdza t konieczno. Wcze-niejsze osignicia filozoficznej myli pielgniarskiej nie s wiczadowalajce. Wystpuj w nich liczne niepewnoci, niejasnoci,braki. Sigania do szerszych podstaw dla tej filozofii take nie ce-chuje wnikliwo docieka. Brakuje rwnie jasnego odrnieniateorii filozoficznych pielgniarstwa od teorii pielgniarstwa jakodyscypliny naukowej. Brakuje koniecznej terminologii, a take jas-nego i przekonujcego opracowania pielgniarskiej myli filozoficz-nej.

U podstaw pewnej W toku filozoficznych rozwaa pielgniarskich gromadzioi trafnej filozofii si coraz wicej rnych pyta wymagajcych odpowiedzi, aby mo-pielgniarstwa liwym byo dalsze ukierunkowanie waciwego rozwoju pielgnia-

rstwa. Na przykad: Jakiej filozofii potrzebuje pielgniarstwo? Jak dochodzi do uzyskiwania odpowiedzi na pytanie o na-

tur pielgniarstwa? W jaki sposb mona ustali wspln podstaw dla wielkiej

rnorodnoci praktyki pielgniarskiej ? Jaka filozofia moe najlepiej suy celom praktyki pielg-

niarskiej, edukacji pielgniarek, administracji i pielgniar-skim badaniom naukowym?

Wspczenie twierdzi si, e pewna i trafna filozofia pielg-niarstwa powinna okreli:

natur i cele pielgniarstwa; sposoby odkrywania wiedzy specyficznie pielgniarskiej; pielgniarskie wartoci, a wic to co w pielgniarstwie dobre

oraz to, jak zmierza do ich realizowania w praktyce.

Filozofia pielgniarska powinna tworzy szerokie ramy pielg-niarstwa i ukierunkowywa rozwj pielgniarstwa jako dyscyplinynaukowej wyranie specyficznej i wyranie rnej od innych dyscy-plin podejmujcych take wyjanianie zoonej problematykizwizanej ze zdrowiem czowieka. Filozofia ta powinna take od-krywa gwne orodki tej dyscypliny, wok ktrych skupia simaj pielgniarskie badania naukowe, zmierzajce do odkrywaniatwierdze prawdziwych i w stosunku do siebie niesprzecznych. Tyl-ko wtedy jest bowiem moliwe ich spjne strukturalizowaniew zoony i wielki system dyscypliny pielgniarskiej. Dotychczasprzyjmowane jako podstawowe pojcia pielgniarstwa: czowiek/oso-ba, zdrowie, rodowisko, pielgniarstwo - winny by poddawanedalszym rozwaaniom. Brakuje wrd nich np. pojcia troski/tro-skliwoci o czowieka jako najwysz warto w pielgniarstwie

104 Tom I

Rozdzia 1Pielgniarstwo

i podstaw do okrelania powinnoci pielgniarki w stosunku dotych, ktrymi si opiekuje oraz tego, czego to od niej wymaga. Ko-nieczne jest take rozrnienie teorii filozoficznych i teorii nauko-wych. Rozwj pielgniarstwa winien prowadzi do ksztatowaniatego, co ludzi czy, inspirowa do wzajemnego dzielenia si orazdo cigego wzbogacania siebie.

Wskazuje si na to, e w rozwijaniu filozofii pielgniarskiej na-ley studiowa materiay filozoficzne z przeszoci pielgniarstwa,a take rozpatrywa dowiadczenia zarwno pojedynczych osb, jaki rnych grup. W rozwaaniach tych wielkie znaczenie ma take po-dejmowanie docieka na temat rnicy stanowisk oraz ich rde.

Filozofia pielgniarska musi mie charakter dynamiczny. Wy-magaj tego zmiany zachodzce w zoonej rzeczywistoci i konie-czno dostosowywania do nich dalszego rozwoju pielgniarstwa.Rozwj tej filozofii wymaga przygotowania i zaangaowania filozo-fw, historykw, naukowcw.

Jako najwiksze problemy rozwaa filozoficznych wskazywane s: konieczno dociekania zarwno prawd obiektywnych, jak

i subiektywnych; adaptowanie do pielgniarstwa zrnicowanych pogldw

filozoficznych; zoona kompleksowo pielgniarstwa - dla osigania ce-

lw praktyki pielgniarskiej.

Dostrzegane s take problemy zwizane z ograniczeniami re-alizacji osigni pielgniarstwa w bardzo rnych rodowiskachpracy pielgniarskiej. Wspczenie funkcjonuje w nich bowiemwiele barier bardzo trudnych do przeamywania.

I 1.3.4. Perspektywy rozwoju filozofiipielgniarstwaW poszukiwaniu szerokich podstaw filozoficznych dla pewnej W poszukiwaniu

i trafnej filozofii pielgniarstwa na pocztku lat 90. XX wieku In- podstaw dla filozofiistytut Filozoficznych Bada Pielgniarskich w USA zorganizowa pielgniarstwakonferencj dotyczc tej kwestii. Prezentowane prace skupiay siwok: propozycji szerokiej podstawy filozoficznej umoliwiajcejobejmowanie swoistej rnorodnoci natury pielgniarstwa w filo-zofii pielgniarstwa; ukierunkowywania dalszych krokw w jejopracowywaniu i rozpowszechnianiu.

Gwne ukierunkowania poczyna znaczcych dla dalszegorozwoju filozofii pielgniarstwa wskazyway na konieczno:

Czci 105

oie/umu jru1.3. Filozofia pielgniarstwa

przeprowadzania w sposb zdyscyplinowany bada rnychstanowisk filozoficznych zajmowanych w dociekaniu praw-dy o rzeczywistoci i o sposobach jej poznawania, aby moli-wym byo dokonanie wyboru najbardziej przydatnych dlapielgniarstwa;

przeprowadzenia wnikliwych bada historii pielgniarstwao charakterze socjologicznym, tj. takich, ktre umoliwipoznawanie tych ludzkich wartoci, ktre w jej rnychokresach warunkoway dobre relacje pielgniarstwa zespoeczestwem;

opracowania i przedstawienia uzyskanych wynikw w spo-sb jasny, prosty, przekonujcy, z rwnoczesnym zapewnie-niem ich szerokiego rozpowszechniania;

zachowania wielkiej ostronoci i stosowanie zabezpieczeprzed popenianiem bdw - zarwno w przeprowadzaniubada, jak i w przedstawianiu ich wynikw.

Podstawy filozofii W czasie tej konferencji pielgniarki amerykaskie, jako sze-pielgniarstwa rok, prawdziw i uyteczn, a take dobr podstaw dla rozwoju

filozofii pielgniarstwa, zaproponoway filozofi pragmatyzmu.Pragmatyzm jest bowiem tym systemem filozoficznym, wedugktrego prawdziwo wszystkich koncepcji podlega sprawdzaniuw praktyce - pod ktem osiganych w niej rezultatw. Praktykastanowi gwn domen pielgniarstwa. Stwierdziy jednak take,e w rozwoju filozofii pielgniarstwa koniecznoci bdzie siganierwnie do innych systemw filozoficznych. Filozofia pragmatyz-mu nie zapewnia bowiem w peni moliwoci uzyskiwania odpo-wiedzi na wszystkie pytania stawiane przed filozofi pielgniarstwajako poszukiwaniem uytecznoci i dobra, jakie z opiekuczej po-mocy pielgniarki osiga maj ci, ktrzy z niej korzystaj.

Za uytecznoci i przydatnoci filozofii pragmatyzmu w kszta-towaniu pewnej i trafnej filozofii pielgniarstwa przemawiaj jegocztery podstawowe zasady:

1. Prawda ma zawsze charakter praktyczny.2. Prawd jest to, co zapewnia osiganie korzystnych wyni-

kw w praktyce.3. Aby wiedzie, trzeba dziaa.4. Dobrem jest to, co przynosi satysfakcj.Wiedza prawdziwa jest potrzebna czowiekowi we wszystkich

dziaaniach praktycznych, w rozwizywaniu problemw, dylema-tw, w przystosowywaniu si do nowych warunkw i sytuacji.W pielgniarstwie konieczna jest wanie wiedza operatywna i in-strumentalna, wiedza, ktrej efekty mona sprawdzi w praktyce.Aby wiedzie, nie wystarczy obserwowa, trzeba dziaa. Pielg-

106 Tom I

Rozdzia 1Pielgniarstwo

niarki znajduj si cigle w sytuacjach wymagajcych dziaania,poszukujc takich rozwiza, dziki ktrym czowiek, ktremu po-magaj, osiga podane dla siebie korzyci. Do pielgniarek, jakoekspertw, ludzie zwracaj si z prob o tak wanie pomoc, kt-ra wymaga od nich wiedzy praktycznie przydatnej.

Miar dobrego pielgnowania jest zapewnianie tego, co czo-wieka satysfakcjonuje. Poprawianie jakoci pielgnowania jest za-wsze ukierunkowane najpierw na ocenianie tego, jak satysfakcjosignie z niego ten, komu pielgniarka pomaga, a nastpnie nawprowadzanie takich zmian, jakie zapewni mu wiksz satysfa-kcj.

Wskazywanie filozofii pragmatyzmu jako podstawy do rozwi-jania pewnej i trafnej filozofii pielgniarstwa czy si jednak takeze zwracaniem uwagi na te jej braki, ktre mog wpywa ograni-czajco na jej pielgniarsk uyteczno. Na przykad w przyjmo-waniu, e dobrym jest to, co przynosi satysfakcj, brakuje impera-tywu moralnego. To co jednego czowieka satysfakcjonuje, niemusi satysfakcjonowa drugiego. Pragmatyzm nie daje odpowiedzinp. na pytanie: Jak postpowa w sytuacjach konfliktowych pielg-niarka - lekarz, pielgniarka - pacjent?

Trafna i pewna filozofia pielgniarstwa wymaga zatem jeszczeinnych, szerokich podstaw filozoficznych w poszukiwaniu prawdy,uytecznoci i dobra w pielgniarstwie. Filozofia pragmatyzmu jestjednak bliska pielgniarstwu i zrozumiaa. Umoliwia ona rwnieodchodzenie od tych pozycji filozoficznych, ktre s wysoce ideali-styczne i trudne do zrozumienia.

1.3.5. Filozofia pielgniarstwa polskiego

W Polsce rozwj pielgniarskiej myli filozoficznej i pielgniar- U podstaw filozofiistwa jako samodzielnej dyscypliny naukowej, w porwnaniu pielgniarstwa w Polscez USA, przebiega zarwno z duym opnieniem, jak i w bardzoniesprzyjajcych warunkach spoeczno-polityczno-ekonomicznych.Oto par znaczcych porwna.

W USA pierwsze szkoy pielgniarstwa zawodowego - wg kon-cepcji F. Nightingale - powstaway w latach 1864-1873, natomiastw Polsce w latach w latach 1911 -1939. Do 1939 roku szkoy pielg-niarskie w Polsce ukoczyo 1500 pielgniarek dyplomowanych.W USA w 1940 roku liczba pielgniarek dyplomowanych wynosiaokoo 275 tysicy. Tamtew 1901 roku powsta pierwszy, cho je-szcze niepeny, program ksztacenia pielgniarek na poziomie wy-szym. W 1938 roku pielgniarki ksztaciy si ju na 100 uczel-

Czl 107

Stefania Poznaska1.3. Filozofia pielgniarstwa

niach wyszych. W 1952 roku zaczto wydawa pierwsze czasopis-mo naukowe. W USA na pocztku lat 70. XX wieku ponad 1000pielgniarek nosio stopie naukowy doktora rnych nauk, a tak-e pielgniarstwa. Pielgniarki amerykaskie otrzymyway czstotake wysokie subwencje na cele rozwojowe pielgniarstwa.

W Polsce w okresie wojny i okupacji niemieckiej wszystkieszkoy pielgniarstwa byy zamknite. W latach 1945-1963 w kszta-ceniu pielgniarek panowa ogromny chaos, a pielgniarskie upra-wnienia zawodowe mona byo otrzymywa nie tylko przez uko-czenie szkoy, ale take zdajc uproszczone egzaminy pastwowe.Pierwsza moliwo zdobywania kwalifikacji pielgniarskich napoziomie uniwersyteckim zostaa stworzona w 1969 roku. Dziaosi to za w czasie trwajcej izolacji od przemian rozwojowych pie-lgniarstwa w krajach zachodnich, a take w bardzo trudnych wa-runkach ekonomicznych. Wczesny okres rozwoju pielgniarstwaw Polsce nie sprzyja wic ani nie umoliwia skupienia uwagi pie-lgniarek wok pielgniarskich docieka filozoficznych i wokpielgniarstwa jako samodzielnej dyscypliny naukowej. Pobudzajednak do podejmowania rnych wyzwa w opiece nad zdrowiemczowieka i skoncentrowaniu si na takim rozwoju ksztacenia pie-lgniarek, ktry umoliwi sprostanie tym wyzwaniom i podnosze-nie poziomu praktyki pielgniarskiej oraz rozszerzenie jej zakresu.

W pierwszym okresie rozwoju pielgniarstwa zawodowegow Polsce (1920-1939) pielgniarki dyplomowane musiay podjzadanie podnoszenia poziomu opieki nad chorymi w szpitalach,dotychczas wiadczonej przez osoby nieposiadajce adnego dotego przygotowania, a take organizowania pierwszych orodkwzdrowia i podejmowania rnych form opieki nad zdrowiem. Na-trafiay w tym czasie na wielkie trudnoci, odczuway rwnie brakodpowiedniej wiedzy. Ju wtedy zapocztkowano ksztacenie po-dyplomowe.

W tym czasie w myleniu polskich pielgniarek funkcjono-way wyranie:

wysoka wiadomo znaczenia i potrzeby rozwoju ksztace-nia zawodowego pielgniarek - dla celw rozwoju i podwy-szania poziomu praktyki pielgniarskiej;

wysoka wiadomo odrbnoci suby pielgniarskiej odinnych sub w opiece nad zdrowiem czowieka;

wysoka wiadomo autonomii zawodowej; w ksztaceniu pielgniarek skupianie uwagi na dobieraniu

przydatnych treci z rnych nauk teoretycznych, na zapew-nianiu waciwego organizowania praktyk i prowadzeniaich przez nauczycieli do tego przygotowanych (ksztacenie

108 Tom I

Rozdzia 1Pielgniarstwo

przez dziaanie), na przywizywaniu wielkiej wagi do kszta-towania osobowoci moralnej pielgniarki i poczucia odpo-wiedzialnoci zawodowej.

Ide przewodni rozwoju pielgniarstwa w tym czasie byowiadczenie przez pielgniarki takiej pomocy czowiekowi w spra-wach zdrowia, jakiej mu najbardziej brakuje.

Wprowadzenie po raz pierwszy w Polsce w 1969 roku moli- Wspczesnewoci ksztacenia podyplomowego pielgniarek na poziomie aka- pielgniarstwo w Polscedemickim zapocztkowao proces, ktry aktualnie prowadzi dopenego przenoszenia edukacji pielgniarek na poziom wyszy. Sy-tuacja ta stwarza nadzieje, e dalszy przebieg profesjonalizacji pie-lgniarstwa w niedalekiej przyszoci znajdzie swj wyraz we wpro-wadzeniu wielu korzystnych zmian w praktyce pielgniarskiejw naszym kraju, a polskie pielgniarki bd wnosi coraz wikszywkad do rozwoju filozofii i dyscypliny pielgniarstwa wiatowego.Nadzieje te wi si zarwno z dotychczasowymi osigniciamipielgniarstwa, jak rwnie ze zwikszeniem liczby pielgniarekwyksztaconych na poziomie wyszym.

Dotychczasowe osignicia rozwojowe wspczesnego pielg-niarstwa w Polsce w duej mierze zawdziczamy tym pielgniar-kom, ktre w pocztkowym okresie tworzenia uczelni akademic-kich przyjmoway w nich