Polityka gospodarcza – materiały do wykładu Cz. III

Pieniądz, polityka pieniężna i walutowa

Dr hab. Krzysztof Oplustil, prof. UJ

Katedra Polityki Gospodarczej UJ

Pojęcie i ewolucja pieniądza

Pojęcie:

powszechnie akceptowany ekwiwalent dóbr i usług

miernik ich wartości.

najbardziej płynne aktywum, mającym prawną oraz

umowną zdolność umarzania zobowiązań w obrocie

gospodarczym

Ewolucja:

Pieniądz towarowy

Pieniądz kruszczowy

Pieniądz papierowy

Parytet oparty na złocie – system waluty złotej

System sztabowo-złotowy

Pojęcie i ewolucja pieniądza

System dewizowo-złotowy (system z Bretton

Woods, zob. dalej))

Wymienialna na złoto po stałym kursie była jedynie waluta

podstawowa, tj. dolar USA

Pieniądz fiducjarny – dominuje współcześnie,

niewymienialny na złoto, powinien mieć pokrycie w

PKB

Pieniądz czysto umowny, zdecentralizowany

(niemający jednego emitenta) oparty wyłącznie na

zaufaniu użytkowników względem siebie – np.

kryptowaluty, bitcoin

Funkcje i miary pieniądza Funkcje:

środek wymiany

miernik wartości

środek płatniczy

instrument tezauryzacji

funkcja pieniądza światowego (niektóre waluty)

Miary (w załeżności od stopnia płynności) M0 – „zasób pieniądza wielkiej mocy”, „baza monetarna”: gotówka w

obiegu oraz w kasach banków oraz rezerwy banków w NBP

M1 obejmuje M0 oraz depozyty bankowe płatne na żądanie

M2 obejmuje M1 oraz depozyty terminowe i terminowe rach. oszcz.

M3 obejmuje M2 oraz m.in. obligacje i inne pap. wart. dłużne o

terminie zapadalności do 2 lat

Popyt na pieniądz i stopa procentowa • Popyt na pieniądz:

– transakcyjny – finansowanie stałych wydatków

– przezornościowy – wynikający z niepewności co do przyszłych

dochodów i wydatków

– spekulacyjny – posiadanie pieniądza w przewidywaniu spadku ceny

innych aktywów

– inwestycyjny – popyt na pieniądz zgłaszany przez głównie

przedsiębiorców w celu prowadzenia dział. gosp. i inwestowania

• Stopa procentowa – cena za korzystanie z cudzego pieniądza:

– nominalna i realna (oczyszczona z wpływu inflacji)

– naturalna (stopa optymalna, przy której gospodarka jest stabilna, a

inflacja jest pod kontrolą)

– stosowana przez banki centralne i banki komercyjne

– Stopy na rynku międzybankowym (WIBOR, LIBOR, EURIBOR)

Inflacja – pojęcie, rodzaje, przyczyny

• Inflacja - spadek wartości pieniądza wyrażający się we wzroście

ogólnego poziomu cen w pewnym okresie

• Pomiar inflacji za pomocą indeksów cenowych, np. indeksu cen

towarów konsumpcyjnych

• Deflatory określają procentowe zmiany poziomu cen dóbr i

usług w danym okresie (np. rok) w stosunku do poziomu cen z

okresu bazowego

– Deflator PKB odzwierciedla zmiany cen wszystkich dóbr i usług

tworzących PKB

• Inflacja bazowa - inflacja po wyłączeniu cen żywności i energii,

cen administrowanych (podlegających kontroli państwa) i cen

najbardziej zmiennych; Inflacja bazowa mierzy ruch cen, na

które polityka pieniężna prowadzona przez bank centralny ma

relatywnie duży wpływ

Inflacja –rodzaje, przyczyny i skutki

• Inflacja jawna i ukryta

• Inflacja pełzająca (3-5%rocznie)-, krocząca (5-

10%rocznie), galopująca (powyżej 10%) i hiperinflacja

(ponad 100% w skali roku)

• Stagflacja i slumpflacja

• Inflacja popytowa, kosztowa, importowana, strukturalna,

„pchana przez zyski”, inercyjna

• Monetarystyczne i keynesowskie wyjaśnienie przyczyn

inflacji

• Skutki inflacji

• Deflacja i pułapka płynności (skutek odkładanych

zakupów i inwestycji w czasie)

Narodowy Bank Polski – funkcje

• Funkcja emisyjna: NBP ma wyłączne prawo emisji pieniądza oraz

ustalania i realizowania polityki pieniężnej. NBP odpowiada za wartość

polskiego pieniądza (art. 227 Konstytucji).

• Funkcja banku banków – NBP prowadzi rachunku dla banków komercyjnych, przyjmuje od nich depozyty,

udziela im kredytów refinansując ich działalność (sprawuje nadzór

płynnościowy),

– pełni funkcję „pożyczkodawcy ostatniej instancji”; wspomagając płynność obrotu

międzybankowego

– Czuwa nad prawidłowym funkcjonowaniem systemu płatniczego, dokonuje

rozrachunku transakcji bezgotówkowych

• Funkcja banku państwa – NBP prowadzi rachunki budżetu

państwa i jednostek budżetowych

• Funkcja centralnej bankowej instytucji dewizowej - NBP

gromadzi rezerwy dewizowe i zarządza nimi

NBP - struktura

• NBP jest osobą prawną, które działa przez swoje organy określone

w Konstytucji (art. 227 i n.) i ustawie z 29.8.1997 r. o NBP

• Organy:

– Prezesa powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na 6-letnią

kadencję

– Rada Polityki Pieniężnej – składa się z Prezesa i 9 członków,

powoływanych w równej liczbie przez Sejm, Senat i Prezydenta na 6-

letnią kadencję; kompetencje RPP

– Zarząd – składa się z Prezesa oraz 6-8 członków

• Niezależność organów NBP od władzy ustawodawczej i

wykonawczej :

– Niezależność funkcjonalna, instytucjonalna, personalna, finansowa

– Zakaz monetarnego finansowania deficytu budżetowego (art. 220 ust. 2

Konstytucji)

Polityka pieniężna - strategia i instrumenty

• Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI) – w jej

ramach bank centralny określa cel inflacyjny, a następnie

dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP,

tak by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego

celu.

– NBP: cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem

wahań +/-1 punkt procentowy

– EBC: średniookresowa inflacja wynosząca poniżej, ale blisko 2%.Tak

sformułowany cel stanowi swoistą "kotwicę", która stabilizuje

oczekiwania inflacyjne uczestników życia gospodarczego.

• Instrumenty polityki pieniężnej:

– rezerwa obowiązkową,

– operacje otwartego rynku,

– operacje kredytowo-depozytowe

Polityka pieniężna - instrumenty

• Rezerwa obowiązkowa to odsetek środków zgromadzonych

na rachunkach w bankach komercyjnych, który ma zostać

zdeponowany na rachunku w banku centralnym na koniec

dnia.

– Obecnie rezerwa obowiązkowa służy przede wszystkim ograniczaniu

nadpłynności banków

– Stopa rezerwy wpływa znacząco na wielkość podaży pieniądza, gdyż

zależy od niej maksymalna wielkość mnożnika kreacji pieniądza przez

banki komercyjne. Zdeponowane na rachunku w banku centralnym

środki nie mogą być wykorzystywane przez banki komercyjne na akcję

kredytową

– Stopa rezerwy obowiązkowej NBP wynosi 3,5% dla wszystkich

rodzajów depozytów .

Polityka pieniężna - instrumenty

• Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z

inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi.

– sprzedaż lub kupno (warunkowe lub bezwarunkowe) papierów

wartościowych lub dewiz (walut obcych),

– emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego (bony

pieniężne dla banków).

• Podział z punktu widzenia oddziaływania na płynność

systemu bankowego:

– operacje absorbujące - mają na celu absorpcję płynności banków,

czyli "ściągnięcie" pieniądza z rynku i ograniczenie jego podaży

– operacje zasilające - zasilają rynek pieniężny w gotówkę, prowadząc

do zwiększenia podaży pieniądza; polegają one na warunkowym (repo)

lub bezwarunkowym zakupie aktywów (w szczególności bonów

skarbowych lub obligacji).

Polityka pieniężna - instrumenty

• Operacje absorbujące obejmują:

– operacje podstawowe, czyli emisja 7-dniowych bonów

pieniężnych; ich minimalna rentowność jest równa stopie

referencyjnej wyznaczonej przez RPP (od 5 marca 2015 -

1,5%). Stopę referencyjną nazywa się stopą bazową, gdyż jest

ona niejako minimalną stopą oprocentowania kredytów i

kształtuje stopę kredytu na rynku międzybankowym,

– warunkową (reverse repo) lub bezwarunkową sprzedaż

aktywów, w szczególności bonów skarbowych i obligacji

skarbowych, a także innych dłużnych papierów wartościowych

(tj. takich, których emitentem nie jest Skarb Państwa)

Polityka pieniężna - instrumenty

• Operacje kredytowo-depozytowe (tzw. standing facilities)

polegają na udzielaniu bankom komercyjnym kredytów (tzw.

kredyty refinansowe) i przyjmowaniu od nich depozytów; są

przeprowadzane z inicjatywy banków komercyjnych, a bank

centralny oferuje je w każdym czasie

• Kredyty refinansowe:

– Kredyt lombardowy umożliwia pokrywanie krótkookresowych (na

jeden dzień – overnight) niedoborów płynności banków komercyjnych.

Jest on udzielany pod zastaw skarbowych papierów wartościowych,

Stopa kredytu lombardowego (2,5%) pełni funkcję stopy maksymalnej,

określającej krańcowy koszt pozyskania pieniądza na najkrótszy termin

na rynku międzybankowym

– Kredyt redyskontowy (redyskonto weksli) – NBP kupuje weksle,

przed terminem ich wymagalności, od banków komercyjnych według

stopy redyskontowej, ustalanej przez RPP

Polityka pieniężna - instrumenty

• NBP przyjmuje od banków komercyjnych krótkoterminowe

(jednodniowe) depozyty, których zwrot wraz z należnymi

odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym.

Oprocentowanie według stopy depozytowej (0,5%) ustalanej

przez RPP

• bezpośrednie sterowanie polityką kredytową – w sytuacjach

kryzysowych; w razie zagrożenia realizacji polityki pieniężnej

RPP może w drodze uchwały ograniczyć wielkość środków

pieniężnych oddawanych przez banki do dyspozycji

kredytobiorców i pożyczkobiorców (tzw. racjonowanie

kredytów), .

Polityka pieniężna – rodzaje • Ekspansywna polityka pieniężna (taniego pieniądza):

– obniżenie stóp procentowych, zakup pap. wart. na otwartym rynku

(operacje zasilające), obniżenie wskaźnika rezerw obow.;

– Cel: doprowadzenie do potanienia kredytu, rozszerzenia akcji kredytowej

przez banki komercyjne i wzrostu podaży pieniądza; pobudzenie

rozwoju gospodarczego (ale wiąże się z tym ryzyko inflacji)

– luzowanie ilościowe (quantitative easing) - nadzwyczajny środek skrajnie

ekspansywnej polityki pieniężnej, polega na zwiększeniu przez bank

centralny emisji pieniądza M0, za który skupowane są od banków aktywa,

z reguły obligacje skarbowe; cel: sfinansowanie zwiększonych wydatków

budżetowych w okresie kryzysu

• Restrykcyjna polityka pieniężna (trudnego pieniądza)

– realizowana jest przez podwyżkę stóp procentowych, podwyższenie

wskaźnika rezerw obowiązkowych, sprzedaż lub emisję papierów

wartościowych; zmniejszenie podaży pieniądza

– Cel: obniżenie inflacji

Polityka pieniężna

• Mechanizm transmisyjny – pośrednie oddziaływanie na

gospodarkę

– Bank centralny, stosując instrumenty polityki pieniężnej może jedynie

stymulować sektor bankowy do określonych działań, nie może

natomiast nakazać bankom określonego postępowania;

– opóźnienie transmisji impulsów tej polityki na inflację i produkcję.

– Efektywność zależy od różnych czynników, m.in. polityki fiskalnej,

stopnia płynności w sektorze bankowym

• policy mix – kombinacja polityki pieniężnej i fiskalnej

• Polityka dewizowa NBP:

– interwencje na rynku walutowym, służące utrzymaniu stabilności kursu

własnej waluty (interwencyjny skup lub sprzedaży walut obcych)

– gospodarowanie rezerwami dewizowym

Polityka walutowa

• zarządzanie kursem danej waluty, czyli oddziaływanie albo

celowa decyzja o zaniechaniu oddziaływania na kurs walutowy

• Cele

– stworzenie korzystnych warunków wymiany w handlu

międzynarodowym dla krajowych przedsiębiorców,

– zapobieganie wzrostowi deficytu w bilansie płatniczym oraz

gwałtownym i znacznym zmianom kursu waluty krajowej

(zarówno jej aprecjacji, jak i deprecjacji)

– osiągnięcie optymalnego poziomu kursu walutowego z

punktu widzenia potrzeb gospodarki krajowej i bilansu

płatniczego

• Realizowana jest zarówno przez bank centralny, jak i rząd

Polityka walutowa • Kurs walutowy: cena jednej waluty wyrażoną w innej walucie;

wzajemna relacja wymienna walut poszczególnych krajów lub

obszarów walutowych

• Kursy nominalne i realne; kurs oparty na parytecie siły

nabywczej (np. Big Mac Index)

• Systemy kursu walutowego - całokształt zasad, na jakich ustala

się kurs waluty danego kraju w stosunku do innych walut

– system kursu sztywnego: władza monetarna (bank centralny) lub rząd

ustala stały kurs krajowej waluty do waluty odniesienia i zobowiązuje się

do jego utrzymania (dopuszczając ew. niewielki przedział wahań)

– system izby walutowej: odmiana systemu kursu sztywnego, który polega

na jednostronnym związaniu waluty krajowej z walutą zagraniczną

poprzez kurs sztywny, przy czym wielkość emisji pieniądza krajowego

musi mieć pokrycie w rezerwach walutowych banku centralnego.

Polityka walutowa

• Ryzyko kursu sztywnego: narażenie na ataki spekulacyjne,

koszty interwencji na rynku walutowym; jeżeli obrona

ustalonego kursu walutowego nie jest możliwa – decyzja o

dewaluacji albo rewaluacji

• Jednostronna dolaryzacja/euroizacja – rezygnacja z waluty

krajowej i wprowadzenie do obiegu waluty odniesienia

• system kursu zmiennego (płynnego) - ceny walut kształtują

się swobodnie na rynku walutowym pod wpływem relacji

podaży i popytu, a władze pieniężne państwa mogą, lecz nie

muszą, interweniować na tym rynku w celu utrzymania

określonego kursu

– w systemie tym ma miejsce aprecjacja lub deprecjacja waluty

Polityka walutowa

• Systemy pośrednie: dopuszczają różny stopień płynności

(zmienności) kursu, który nie wymaga interwencji banku

centralnego

– kurs stały z określonym przedziałem wahań (np. ERM II,

maksymalne wahania kursu waluty w stosunku do euro o 15% w

stosunku do kursu centralnego)

– kierowany kurs płynny - bank centralny może okresowo

interweniować na rynku, zapobiegając gwałtownym lub

nadmiernym wahaniom kursu

– kurs pełzający - polega na stopniowej, systematycznej i

niewielkiej zmianie ustalonego parytetu, przy czym władze

deklarują, o jaki procent i co jaki czas będą następować zmiany

– kurs sztywny korygowany skokowo - zmiana parytetu następuje

nieregularnie i o znaczne wielkości

Wady i zalety różnych systemów kursowych

• Kursy sztywne – zaleta: brak ryzyka kursowego;

przedsiębiorcy mogą uniknąć związanego z tym ryzyka

• Kursy sztywne – wady:

– konieczność zaangażowania się władz monetarnych w obronę

przyjętego kursu

– niemożność prowadzenia własnej polityki pieniężnej i konieczność

dostosowania się do polityki pieniężnej kraju czy obszaru, którego

waluta jest walutą odniesienia,

• Kursy płynne – zalety:

– bank centralny nie musi interweniować na rynku walutowym

– deprecjacja kursu pozwala łagodzić kryzys dzięki krótkoterminowej

poprawie konkurencyjności

• Kursy płynne – wada: niestabilność, ryzyko kursowe

Ewolucja międzynarodowego systemu walutowego

• System waluty złotej (gold standard) - cały XIX w. do

początku lat 30. XX w. (w końcowym okresie jako system

waluty sztabowo-złotowej)

– rząd każdego kraju określał cenę złota wyrażoną w jednostkach

waluty danego kraju, czyli parytet złota,

– wyemitowany pieniądz papierowy miał pełne lub (częściej)

częściowe, lecz znaczne pokrycie w złocie - że wielkość rezerw

złota danego państwa ograniczała jego możliwości emisyjne.

– automatyczne przywracanie równowagi w bilansach handlowych i

płatniczych poszczególnych krajów wchodzących w skład

systemu (tzw. automatyzm złota)

Ewolucja międzynarodowego systemu walutowego

• System kursu opartego na dolarze (system z Bretton

Woods) – 1944-1976

– system kursów sztywnych odniesionych do dolara USA

– dolar USA był wymienialny na złoto po stałym kursie (35

dolarów za uncję) na żądanie banków centralnych państw

uczestniczących w systemie

– Stabilność systemu miał zapewnić Międzynarodowy Fundusz

Walutowy (MFW), powołany na konferencji w Bretton Woods

– Kryzys w latach 60-tych XX w. w związku z pogłębiającym się

deficytem handlowym USA i zachwianiem zaufania do

stabilności waluty amerykańskiej

– 1971 r.: zawieszenie wymienialności dolara na złoto; 1976:

wprowadzenie kursów płynnych

Ewolucja międzynarodowego systemu walutowego

• Obecnie: dominuje system kursów płynnych; unie walutowe

istniejąc na niektórych obszarach geograficznych

• Rolę międzynarodowej waluty rezerwowej pełni USD, euro,

niektóre waluty azjatyckie (jen jap., juan chiński)

• Specjalne Prawa Ciągnienia (Special Drawing Rights - SDR)

- międzynarodowa jednostka rozrachunkowa (od 1967 r.)

służąca przechowywaniu rezerw walutowych oraz

dokonywaniu rozliczeń między państwami członkowskimi

MFW

– Wartość SDR jest wyznaczana na podstawie koszyka walutowego:

USD 41,7%, CNY 10,9% (od 1.10.2016 r.), EUR 30,9%, JPY 8,3%,

GBP 8,1%

Unie walutowe

• Teoria tzw. optymalnego obszaru walutowego - obszar, w

którym przyjęcie jednej waluty lub stosowanie kursów

sztywnych zwiększa dobrobyt ponad poziom, jaki istniałby

wówczas, gdyby każde z państw pozostało przy swojej walucie

funkcjonującej w systemie płynnych kursów

• Autor: Robert Mundell (ur. 1932), laureat Nagrody Nobla w

dziedzinie ekonomii w 1999 r.

• Warunki optymalnego obszaru walutowego:

– swobodny przepływ czynników produkcji, przede wszystkim kapitału i

pracy

– podobny stopień rozwoju gospodarczego państw (odporność na tzw.

szoki asymetryczne, czyli różnice w reakcji poszczególnych gospodarek

narodowych na zmiany warunków, np. wzrost cen surowców czy recesje)

przy wzajemnej komplementarności i ożywionej wymianie handlowej,

Unie walutowe • Warunki optymalnego obszaru walutowego – cd.:

– duża otwartość gospodarki na wymianę z państwami spoza obszaru,

– podobny stopień inflacji i długu publicznego,

– wysoki stopień integracji rynków finansowych,

– koordynacja polityki makroekonomicznej, zarówno pieniężnej, jak i

fiskalnej,

– podstawowa zgodność polityczną i kulturową.

• Przykłady unii walutowych:

– Unia Gospodarcza i Walutowa w Unii Europejskiej (strefa euro)

– dwie strefy franka CFA. Łączą one dwie grupy francuskojęzycznych

państw Afryki Zachodniej (tzw. zachodni frank CFA, XOF) oraz Afryki

Środkowej (środkowoafrykański frank CFA, XAF)

– Wschodniokaraibska Unia Walutowa, wspólna waluta - dolara

wschodniokaraibski (XCD).

Unia Gospodarcza i Walutowa (strefa euro)

• Ekonomiczne kryteria konwergencji – warunki przystąpienia

do strefy euro:

– trwała stabilność cen, co oznacza, że stopa inflacji, mierzona

wskaźnikiem cen konsumpcyjnych, nie może być wyższa o więcej niż 1,5

punktu procentowego od stopy inflacji zanotowanej w 3 państwach

członkowskich o najniższej inflacji

– długoterminowa stopy procentowej, mierzona na bazie 10-letnich

obligacji skarbowych; stopa ta nie może przekraczać więcej niż o 2

punkty procentowe średniej stóp procentowych występującej w trzech

krajach członkowskich o najniższej inflacji;

– konwergencja fiskalna, obejmująca dwa progi odnoszące się do

finansów publicznych państw członkowskich:

• deficytu budżetowego (tj. nadwyżki wydatków nad wpływami

budżetu), który nie może być wyższy niż 3% PKB,

• długu publicznego, który nie może przekroczyć 60% PKB;

Unia Gospodarcza i Walutowa (strefa euro)

• Ekonomiczne kryteria konwergencji – cd.

– stabilność kursu walutowego, tj. przestrzegania przez kraj

przedziału wahań swojej waluty w ramach mechanizmu ERM II

w ciągu co najmniej dwóch lat przed przystąpieniem do strefy

euro;

– w tym czasie kurs waluty krajowej w stosunku do euro powinien

utrzymywać się w ustalonym paśmie wahań +/- 15% w

stosunku do kursu centralnego, w szczególności bez dewaluacji

czy deprecjacji w stosunku do euro.