polityka zagraniczna polski wobec ameryki Łacińskiej w ......justyna Łapaj polityka zagraniczna...

Title: Polityka zagraniczna Polski wobec Ameryki Łacińskiej w okresie pozimnowojennym

Author: Justyna Łapaj

Citation style: Łapaj, Justyna. (2017). Polityka zagraniczna Polski wobec Ameryki Łacińskiej w okresie pozimnowojennym. Praca doktorska. Katowice : Uniwersytet Śląski

JUSTYNA ŁAPAJ

Polityka zagraniczna Polski wobec

Ameryki Łacińskiej w okresie pozimnowojennym

Promotor: Prof. dr hab. Mieczysław Stolarczyk

Promotor pomocniczy: dr Joanna Gocłowska-Bolek

Instytut Nauk Politycznych i Dziennikarstwa

Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego

Uniwersytet Śląski

Katowice 2017

Spis treści

Wstęp ……………………………………………………………………………………7

Rozdział 1 Cechy charakterystyczne polityki zagranicznej Polski wobec wybranych

państw regionu Ameryki Łacińskiej do końca funkcjonowania układu dwubiegunowego

………………………………………………………………………………………….41

1.1. Uwarunkowania i cechy charakterystyczne relacji Polski z państwami Ameryki

Łacińskiej przed 1945 rokiem ............................................................................................... 44

1.1.1. Charakter relacji Polski z Brazylią .......................................................................... 48

1.1.2. Charakter relacji Polski z Argentyną ....................................................................... 56

1.1.3. Charakter relacji Polski z Chile ............................................................................... 61

1.1.4. Charakter relacji Polski z Meksykiem ..................................................................... 64

1.2. Determinanty polityki zagranicznej Polski wobec Ameryki Łacińskiej w latach

1945-1990.............................................................................................................................. 70

1.2.1. Uwarunkowania wewnętrzne (wewnątrzpolskie) .................................................... 70

1.2.2. Uwarunkowania zewnętrzne (międzynarodowe) .................................................... 72

1.3. Polityka Polski wobec wybranych państw Ameryki Łacińskiej w okresie

zimnowojennym .................................................................................................................... 77

1.3.1. Charakter polityki zagranicznej Polski wobec Brazylii .......................................... 80

1.3.2. Charakter polityki zagranicznej Polski wobec Argentyny ...................................... 85

1.3.3. Charakter polityki zagranicznej Polski wobec Chile ............................................... 89

1.3.4. Charakter polityki zagranicznej Polski wobec Meksyku ........................................ 91

1.3.5. Charakter polityki zagranicznej Polski wobec Kuby .............................................. 96

Rozdział 2 Determinanty wewnętrzne oraz międzynarodowe latynoamerykańskiej

polityki Polski po 1989 roku ……………………………………………………………………………………………...107

2.1. Uwarunkowania wewnętrzne (wewnątrzpolskie) ........................................................ 107

2.2. Uwarunkowania zewnętrzne (międzynarodowe) ......................................................... 119

2.3. Miejsce Ameryki Łacińskiej we współczesnym świecie ............................................. 127

Rozdział 3 Miejsce i rola Ameryki Łacińskiej w polskiej polityce zagranicznej po 1989

roku ……………………………………………………………………………………..151

3.1. Istota stosunków Polski z państwami Ameryki Łacińskiej w latach 1990-2004 ......... 151

3.2. Implikacje przystąpienia Polski do Unii Europejskiej dla polityki RP wobec

Ameryki Łacińskiej ............................................................................................................. 161

3.3. Stosunki Polski z państwami Ameryki Łacińskiej na płaszczyźnie politycznej w

latach 2004-2016 ................................................................................................................. 174

3.3.1. Współpraca w wymiarze wielostronnym Polski z krajami Ameryki Łacińskiej... 191

3.4. Stosunki Polski z państwami Ameryki Łacińskiej na płaszczyźnie gospodarczej w

latach 2004-2016 ................................................................................................................. 194

3.5. Stosunki Polski z państwami Ameryki Łacińskiej na płaszczyźnie kulturalnej w

latach 2004-2016 ................................................................................................................. 206

3.6. Stosunki Polski z państwami Ameryki Łacińskiej na płaszczyźnie naukowej w

latach 2004-2016 ................................................................................................................. 209

3.7. Czynniki sprzyjające i utrudniające współpracę Polski z państwami Ameryki

Łacińskiej po 1989 roku ...................................................................................................... 216

Rozdział 4 Brazylia w polityce zagranicznej Polski w latach 1990-2016 ………………………225

4.1. Płaszczyzna polityczna ................................................................................................. 225

4.2. Płaszczyzna gospodarcza ............................................................................................. 237

4.3. Płaszczyzna kulturalna ................................................................................................. 259

4.4. Płaszczyzna naukowa ................................................................................................... 264

Rozdział 5 Argentyna w polityce zagranicznej Polski w latach 1990-2016 .............. …..271





Rozdział 6 Chile w polityce zagranicznej Polski w latach 1990-2016 ................. …..….309





Rozdział 7 Meksyk w polityce zagranicznej Polski w latach 1990-2016 ........................ 357





Rozdział 8 Wenezuela w polityce zagranicznej Polski w latach 1990-2016 …………..403





Rozdział 9 Kolumbia w polityce zagranicznej Polski w latach 1990-2016................... ..441





Rozdział 10 Największe wyzwania i problemy we współpracy Polski z państwami

Ameryki Łacińskiej w drugiej dekadzie XXI wieku ....................................................... 487

10.1. Główne wyzwania i problemy współpracy na płaszczyźnie politycznej ................... 501

10.2. Główne wyzwania i problemy współpracy na płaszczyźnie gospodarczej ................ 512

10.3. Główne wyzwania i problemy współpracy na płaszczyźnie kulturalnej i

naukowej……………………………………………………………………………...519

10.4. Perspektywy rozwoju relacji Polski z państwami Ameryki Łacińskiej ..................... 524

10.5. Rekomendowane działania dotyczące rozwoju współpracy Polski z państwami

Ameryki Łacińskiej ............................................................................................................. 533

Zakończenie …………………………………………………………………......……...541

Bibliografia …………………………………………………………….…….....……....553

7

Wstęp

W polityce zagranicznej Polski w okresie pozimnowojennym priorytetowe

znaczenie ma obszar euroatlantycki (a w jego ramach stosunki z państwami europejskimi

i w płaszczyźnie bezpieczeństwa ze Stanami Zjednoczonymi) oraz wschodni (w

szczególności stosunki z Rosją, Ukrainą i Białorusią). Pozostałe kierunki i państwa tzw.

Trzeciego Świata1, w tym Ameryka Łacińska, nigdy nie cieszyły się dużym

zainteresowaniem decydentów polityki zagranicznej Polski i zajmowały one w polskiej

dyplomacji miejsce drugorzędne czy wręcz marginalne.

Stosunki Polski z krajami Ameryki Łacińskiej w znacznym stopniu zostały

zdeterminowane przez wydarzenia historyczne. W czasie, gdy państwa tego regionu

walczyły o swoją niepodległość, Polska, jako suwerenne państwo nie istniała i przez

długie lata była wymazana z politycznej mapy Europy. Nawiązanie stosunków

dyplomatycznych czy handlowych z państwami regionu latynoamerykańskiego, było w

związku z tym niemożliwe. Poza tym, Polska nigdy w swej historii nie prowadziła

polityki kolonialnej, dlatego też jej działalność w Azji, Afryce czy Ameryce Łacińskiej

była znikoma. W kontaktach z kierunkami pozaeuropejskimi, w tym z regionem

1 W czasach zimnej wojny ponad 130 państw pozaeuropejskich (przede wszystkim afrykańskich,

azjatyckich oraz latynoamerykańskich) tworzyło niejednorodną grupę nazywaną Trzecim Światem, krajami

niezaangażowanymi czy też pod koniec tego okresu, Południem (zaczęto tym mianem określać państwa

nowo wyzwolone spod panowania kolonialnego). Wschód i Zachód toczyły tam rywalizację o wpływy w

przeświadczeniu, że polityczno-ideologiczne i gospodarcze pozyskanie tych obszarów, przyczyni się do

ostatecznego zwycięstwa jednego z bloków. Sam termin „Trzeci Świat” został wprowadzony do dyskursu

politycznego przez francuskiego demografa A. Saury’ego w 1952 roku. Stwierdził on, że Zachód i blok

radziecki (tj. Pierwszy i Drugi Świat) walczą o wpływy w Trzecim Świecie, tj. grupie państw

nierozwiniętych (zbiorowość tych państw, jego zdaniem, przypominała swoim położeniem pozbawiony

praw i eksploatowany Trzeci Stan w czasie rewolucji francuskiej). Jak pisze Roman Kuźniar, koniec

rywalizacji zimnowojennej to zarazem zakończenie trójpodziału i sensu wyodrębniania Trzeciego Świata.

Pod koniec XX wieku rozpoczął się proces różnicowania krajów byłego tzw. Trzeciego Świata i stosunki z

tymi państwami zaczęły być określane w sposób indywidualny i adekwatny do znaczenia i kryteriów

określanych przez każdy kraj z osobna. Pomimo zakończenia zimnej wojny i formalnego zaniku podziału

stosunków międzynarodowych na „trzy światy”, idea Trzeciego Świata zachowuje aktualność, ze względu

na ciągłość problemów związanych z niedorozwojem ekonomicznym i wewnętrzną niestabilnością

polityczną, mimo iż część z tych państw przezwyciężyła problemy rozwojowe wchodząc do grona państw

nowo uprzemysłowionych. Ze względu na fakt, iż są to kraje rozwijające się i dokonujące znacznego

postępu w uprzemysłowieniu i rozwoju instytucji gospodarek rynkowych, określa się je mianem państw

budujących gospodarki rynkowe (ang. emerging markets). Według tygodnika The Economist z regionu

Ameryki Łacińskiej i Karaibów zalicza się do nich: Argentynę, Brazylię, Chile, Kolumbię, Meksyk, Peru

oraz Wenezuelę. Spośród innych obszarów świata w grupie tej znajdują się również, między innymi: Chiny,

Indie, Singapur, Republika Korei, Tajwan, Tajlandia, Malezja, Egipt, RPA, Izrael, a także Czechy, Węgry,

Polska, Rosja i Turcja. Według innych kryteriów klasyfikacji, państwa te zaliczane są do Północy i krajów

wysoko rozwiniętych, uwzględniając wysokość dochodu na jednego mieszkańca. Warto odnotować, że

większość państw Południa to kraje o ustrojach demokratycznych. Zob. R. KUŹNIAR: Droga do wolności.

Warszawa 2008, s. 113. Patrz też: E. HALIŻAK: Południe (państwa rozwijające się – Trzeci Świat). W:

Stosunki międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika. Red. E. HALIŻAK, R. KUŹNIAR. Warszawa 2006, s.

461.

8

latynoamerykańskim, nie upatrywano nadzwyczajnych korzyści czy też możliwości

realizacji celów strategicznych. Dążono przede wszystkim do umocnienia tych sił

politycznych, które zmierzały do utrwalenia własnej suwerenności i osłabienia wpływów

neokolonialnych.

Na przestrzeni wieków nie zaistniało zatem wiele sprzyjających okoliczności,

które skłoniłyby Polskę i państwa Ameryki Łacińskiej do intensyfikacji relacji. Region

ten od dawna jednak istniał w polskiej świadomości społecznej. Stosunki polsko-

latynoamerykańskie mają długą tradycję, na którą składają się kontakty polityczne,

gospodarcze, kulturalne i naukowe. Ameryka Łacińska to także obszar zamieszkiwany

przez najliczniejsze (poza Europą) skupiska Polonii.

Historię stosunków polsko-latynoamerykańskich można podzielić na kilka

charakterystycznych etapów:

1. Okres od XVI do XVIII wieku;

2. Wiek XIX;

3. Przełom XIX/XX wieku;

4. Okres II RP (do 1945 roku);

5. Okres PL i PRL (od 1945 do 1989/1990 roku);

6. Okres od 1989/1990 do 2004 roku;

7. Okres najnowszy po 2004 roku.

W okresie od XVI do XVIII wieku w Ameryce Łacińskiej (np. w San Domingo)

zaczęli pojawiać się pierwsi Polacy. Były to jednak przypadki jednostkowe i

odosobnione. Nasi rodacy nie stanowili w tamtym okresie w żadnym z krajów tego

regionu zwartej grupy, a wyjazdy nie miały ani charakteru masowego ani trwałego. Na

okres ten przypada natomiast kształtowanie się pewnego negatywnego stereotypu w

świadomości grup rządzących oraz polskiego społeczeństwa w odniesieniu do spraw

amerykańskich, który zaczął być przełamywany dopiero w XIX wieku. W połowie XVI

wieku doszło do nawiązania kontaktów pomiędzy dworami królewskimi Polski i

Hiszpanii, których później jednak nie wykorzystano ze względu na strategiczne

zwrócenie się Polski ku wschodowi. W miarę angażowania się naszego kraju w ekspansję

polityczną i misję religijną na wschodzie, malało zainteresowanie sprawami Nowego

Świata i następowało stopniowe oddalanie się od tego nurtu polityki międzynarodowej.

Wiek XIX był okresem kształtowania się pozytywnego obrazu Polaków i

polskości wśród społeczeństw latynoamerykańskich oraz wzrostu zainteresowania

9

Ameryką Łacińską w polskich środowiskach oświeconych i tworzącej się inteligencji

Polski porozbiorowej. W tym okresie można odnotować trzy istotne, z punktu widzenia

relacji polsko-latynoamerykańskich, tendencje i zjawiska. Pierwszą była znaczna

emigracja polskiej inteligencji, w tym zwłaszcza z wykształceniem technicznym, będąca

odpowiedzią na zapotrzebowanie kadrowe młodych republik latynoamerykańskich, w

których polscy inżynierowie różnych specjalności kształtowali pozytywny wizerunek

swojego kraju ojczystego. Takie zjawisko obserwowano zwłaszcza w Chile, Peru,

Argentynie i Brazylii. Druga, to liczna obecność eksploracyjna polskich przyrodników,

którzy prowadzili badania w różnych częściach Ameryki Południowej. Trzecią zaś, była

aktywność polskich wojskowych, którzy ochotniczo wstępowali do służby w armiach

wyzwoleńczych i narodowych, przede wszystkim Argentyny, Brazylii, Chile, Wenezueli i

Kuby.

Na przełomie lat 60. i 70. XIX wieku, rozpoczęła się masowa emigracja (głównie

zarobkowa) Polaków do krajów Ameryki Łacińskiej i Karaibów, której apogeum

stanowiła tzw. gorączka brazylijska (1890/1891). Większe grupy naszych rodaków

przybywały do krajów tego regionu także w wyniku określonych wydarzeń historycznych

i z powodów politycznych, najpierw po powstaniu listopadowym (w latach 30. XIX

wieku), a następnie styczniowym (lata 60. XIX wieku). Przełom XIX i XX wieku to czas

największego napływu Polaków na ziemie Ameryki Południowej, głównie do Brazylii i

Argentyny, ale także Urugwaju, Peru oraz Chile.

I wojna światowa zahamowała falę emigracyjną z Polski do Ameryki Łacińskiej,

aż do momentu, kiedy po jej zakończeniu utworzono placówki konsularne w głównych

skupiskach emigracyjnych Polaków w krajach tego regionu – zwłaszcza w Brazylii,

Argentynie i Meksyku. Rozpoczął się wówczas okres (trwający do 1939 roku), w którym

tworzono w oparciu o wcześniejsze doświadczenia współpracy, nową jakość stosunków

politycznych i gospodarczych Polski z państwami latynoamerykańskimi. Odzyskanie

przez Polskę niepodległości stworzyło możliwość instytucjonalizacji polityki

zagranicznej RP wobec państw Ameryki Łacińskiej. Rozwojowi relacji politycznych i

gospodarczych sprzyjała duża liczebność polskich emigrantów, którzy nie tylko

zadomowili się w krajach swojego pobytu, ale także uzyskiwali tam znaczne wpływy.

Jednym z najważniejszych efektów masowej fali przypływu Polaków na ziemie

latynoamerykańskie, było rozbudzenie zainteresowania tym regionem w naszym kraju,

którego poznawanie realizowano za pomocą różnych środków (np. poprzez kulturę czy

10

edukację). Ponadto, po 1918 roku zinstytucjonalizowano działalność na rzecz emigracji

polskiej w Ameryce Łacińskiej.

Ameryka Łacińska została uznana przez decydentów politycznych II RP za ważny

obszar współpracy gospodarczej i handlowej. Ruch emigracyjny trwał nadal, choć nie

przybierał już takich rozmiarów jak wcześniej. W miejsce emigracji masowej pojawiły

się wyjazdy indywidualne (badaczy, dziennikarzy, podróżników, itp.). Pierwszymi

krajami spośród regionu latynoamerykańskiego, z którymi Polska nawiązała po I wojnie

światowej stosunki dyplomatyczne, były: Brazylia (1920 r.), Argentyna (1922 r.) i

Meksyk (1924 r.)2. Polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne i konsularne w Ameryce

Łacińskiej do 1939 roku znajdowały się w 19 krajach tego regionu. W latach 1939-1945,

wskutek nacjonalistycznej polityki niektórych państw latynoamerykańskich (w tym kraju

największej polskiej emigracji – Brazylii), pojawiły się znaczne ograniczenia

imigracyjne, uniemożliwiające dalsze przyjazdy Polaków, a także rozwój Polonii już tam

osiadłej.

W okresie obejmującym lata powojenne, od 1945 roku do przełomu 1989/1990

roku, stosunki polsko-latynoamerykańskie rozwijane były w nowych realiach

międzynarodowych. W przypadku polskiej polityki zagranicznej były one

zdeterminowane wpływem i zależnością od ZSRR. Po zakończeniu II wojny światowej,

większość krajów Ameryki Łacińskiej w ślad za wielkimi mocarstwami, uznała władze w

Warszawie. Jedynie Kuba i Paragwaj utrzymywały jeszcze przez pewien czas stosunki z

rządem emigracyjnym w Londynie. Charakter kontaktów międzypaństwowych oraz

powody polskiej emigracji do krajów Ameryki Łacińskiej w omawianym okresie,

motywowane były głównie czynnikami polityczno-ideologicznymi.

Mimo że w PRL względy ideologiczne miały mniejszy wpływ na działalność

polskiej dyplomacji niż miało to miejsce w przypadku innych państw bloku wschodniego,

to stosunki zewnętrzne Polski, w tym z państwami Ameryki Łacińskiej, były w tym

okresie podporządkowane regułom zimnowojennym. Kształtowany był wówczas raczej

niekorzystny wzorzec rozwoju relacji bilateralnych. Ameryka Łacińska pozostawała dla

Polski regionem egzotycznym, odległym i przede wszystkim wymagającym pomocy

obszarem Trzeciego Świata, z którego niewiele poza dorobkiem kulturowym i surowcami

można było czerpać. Po 1959 roku – zwycięstwie Fidela Castro w rewolucji na Kubie,

nastąpiła intensyfikacja stosunków PRL z tym państwem. Kraj ten odegrał szczególną

2 Stan i perspektywy stosunków gospodarczych Polski z krajami Ameryki Łacińskiej. Red. A. DEMBICZ, K.

DEMBICZ [i in]. Warszawa 1997, s. 11-12.

11

rolę w zbliżeniu PRL i Ameryki Łacińskiej oraz w popularyzacji regionu

latynoamerykańskiego w naszym kraju3.

Pod koniec lat 50. XX wieku, obserwowano ożywienie relacji politycznych PRL

także z innymi państwami regionu latynoamerykańskiego, w tym na forum ONZ.

Zrealizowano wówczas wiele wizyt dwustronnych na wysokim szczeblu. Przykładowo,

podróż do Argentyny, Urugwaju, Brazylii i Meksyku odbył wiceminister spraw

zagranicznych PRL, Józef Winiewicz. W 1958 roku wizytę w Polsce złożył z kolei

prezydent Meksyku.

Lata 60. i 70. XX wieku charakteryzowały się w stosunkach polsko-

latynoamerykańskich dość dużą częstotliwością spotkań politycznych na różnych

szczeblach, realizowanych zwłaszcza pomiędzy PRL a Meksykiem i Kubą. W 1963 roku

wizytę w Meksyku złożył premier rządu PRL, Józef Cyrankiewicz, zaś w 1962 roku

odbyła się wizyta Adama Rapackiego na Kubie. Trzy lata później wizytę w Polsce złożył

minister Rewolucyjnych Sił Zbrojnych Kuby, Raul Castro. W maju 1972 roku z kolei,

Polskę odwiedził kubański przywódca, Fidel Castro. Jednym z ważniejszych wydarzeń w

stosunkach polsko-kubańskich w tym okresie, był przyjazd do Hawany I sekretarza KC

PZPR, Edwarda Gierka w 1975 roku. Ostatnia wizyta I sekretarza KC PZPR i premiera

rządu PRL, Wojciecha Jaruzelskiego na Kubie, odbyła się natomiast w 1985 roku. Wśród

istotnych spotkań realizowanych w latach 80. XX wieku pomiędzy PRL a Ameryką

Łacińską, należy wymienić oficjalną wizytę złożoną przez ministra spraw zagranicznych

Polski, Józefa Czyrka w 1981 roku w Brazylii.

W latach 70. XX wieku doszło do dynamicznego wzrostu wymiany handlowej

Polski z krajami regionu latynoamerykańskiego. Sprzyjała temu łatwość kredytowania

zewnętrznego oraz otwieranie się polskiej gospodarki na kontakty z państwami spoza

bloku wschodniego. Współpraca ta nie trwała jednak długo, bo już w latach 80. XX

wieku zaczęto wycofywać się z wielu zobowiązań pomocowych. Zmniejszeniu uległa też

wymiana handlowa i współpraca gospodarcza. Postępująca tendencja spadkowa była

spowodowana kryzysem zadłużeniowym krajów latynoamerykańskich oraz podobnymi

problemami Polski, a także sytuacją polityczną naszego kraju w związku z

wprowadzeniem stanu wojennego w grudniu 1981 roku. Formalnie, najważniejszymi

partnerami Polski w regionie latynoamerykańskim pozostawała Kuba i Nikaragua, z

3 Intensyfikacji uległy nie tylko stosunki (polityczne, gospodarcze i kulturalne) Polski z największym

krajem Karaibów, ale także przyczyniło się to do wzrostu zainteresowania innymi państwami regionu

Ameryki Łacińskiej wśród polskich badaczy (wiele prac poświęconych Ameryce Łacińskiej i stosunkom

polsko-latynoamerykańskim pochodzi właśnie z tego okresu) oraz przedstawicieli świata kultury.

12

którymi współpraca po 1989 roku zeszła na dalszy plan. Mimo że otwieranie się Polski na

świat po 1970 roku ułatwiło i zwiększyło nieco kontakty także z innymi państwami

Ameryki Łacińskiej, to nie wykraczały one poza ściśle określone kryteria polityczno-

ideologiczne. W efekcie, przez kilkadziesiąt lat nie było możliwości rozwoju relacji

Polski z większością państw tego regionu.

W wyniku przemian ustrojowych w Polsce po 1989 roku, pojawiła się możliwość

określenia na nowo polityki naszego kraju wobec regionu latynoamerykańskiego. W

aktywności zagranicznej RP w latach 90. XX wieku, podkreślano przede wszystkim

znaczenie przestrzegania praw człowieka oraz swobód demokratycznych i obywatelskich

w stosunkach międzynarodowych. Priorytety polityki zagranicznej RP wobec państw

Ameryki Łacińskiej w latach 1990-2004, koncentrowały się przede wszystkim na

regulacjach z dziedziny prawno-traktatowej, w tym konieczności uregulowania

stosunków w zakresie ochrony inwestycji, unikania podwójnego opodatkowania i

współpracy kulturalnej. Jednym z głównych celów polityki zagranicznej Polski wobec

Ameryki Łacińskiej w tym okresie, było znoszenie obowiązków wizowych na zasadach

wzajemności, a także tworzenie sieci polskich placówek dyplomatycznych i konsularnych

w tym regionie. Zgodnie z deklaracjami decydentów polityki zagranicznej RP, dążono do

szeroko rozumianej promocji naszego kraju oraz aktywizacji relacji gospodarczych i

wymiany handlowej Polski z państwami regionu latynoamerykańskiego.

O tym, że Ameryka Łacińska znajdowała się na początku lat 90. XX wieku w

obszarze zainteresowań decydentów polityki zagranicznej Polski, świadczyły między

innymi wizyty ówczesnego ministra spraw zagranicznych, Krzysztofa Skubiszewskiego,

które złożył w 1991 roku w kilku krajach tego regionu: Brazylii, Argentynie, Urugwaju,

Paragwaju oraz Chile. Podróż do tych samych pięciu państw odbył także cztery lata

później, prezydent RP, Lech Wałęsa.

Ostatnia dekada XX i pierwsza dekada XXI wieku nie sprzyjały rozwojowi relacji

polsko-latynoamerykańskich ze względu na hierarchię priorytetów, jaką wyznaczyły w

swoich politykach zagranicznych zarówno Polska, jak i kraje tego regionu. Okres reform

systemowych w Polsce, a także podstawowe cele polityki zagranicznej RP

(ukierunkowane głównie na zbliżenie z państwami europejskimi oraz

zachodnioeuropejskimi strukturami integracyjnymi, czego konsekwencją było

przystąpienie naszego kraju do NATO i Unii Europejskiej) powodowały, że nie

przywiązywano większej wagi do rozwoju relacji z krajami pozaeuropejskimi. Wyjątkiem

były Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, a także Kanada oraz (w mniejszym stopniu)

13

niektóre kraje azjatyckie, w tym przede wszystkim Chińska Republika Ludowa. Ponadto,

zmiana systemu gospodarczego w Polsce, a zwłaszcza przejście na rozliczenia

wolnodewizowe w wymianie handlowej, spowodowały drastyczny spadek polsko-

latynoamerykańskich obrotów handlowych, a w konsekwencji ograniczenie współpracy

gospodarczej Polski z państwami latynoamerykańskimi. W efekcie, w latach 90. XX

wieku doszło do marginalizacji obszarów spoza Europy (w tym Ameryki Łacińskiej) w

polityce zagranicznej RP.

Zarówno po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, jak i w latach

90. XX wieku, decydenci polityki zagranicznej RP nie wypracowali kompleksowej

strategii ani nie sprecyzowali podstawowych interesów i celów w zakresie polityki

naszego kraju wobec państw latynoamerykańskich, w perspektywie krótko- czy

długookresowej. Brak wytyczenia zadań na gruncie całościowej koncepcji polityki Polski

wobec państw Ameryki Łacińskiej, powodował podejmowanie działań doraźnych, które

były nastawione głównie na osiąganie celów krótkofalowych. Uniemożliwiało to

perspektywiczny rozwój relacji Polski z partnerami latynoamerykańskimi w celu

realizacji interesów naszego kraju w skali globalnej. Z tego samego powodu, wiele

spośród wyznaczonych w latach 90. XX wieku założeń polityki latynoamerykańskiej

Polski, nie doczekało się realizacji.

Za wyróżnieniem w polityce Polski wobec Ameryki Łacińskiej etapu

rozpoczynającego się od 2004 roku, tj. od przystąpienia naszego kraju do Unii

Europejskiej, przemawia szereg implikacji, jakie w związku z akcesją RP do tej

organizacji zaistniały w relacjach polsko-latynoamerykańskich. Przede wszystkim,

nastąpiła zmiana formalno-prawnej podstawy relacji. Po wypowiedzeniu przez Polskę

niektórych umów bilateralnych z krajami Ameryki Łacińskiej, stała się ona beneficjentem

porozumień unijnych.

Członkostwo RP w strukturach UE zwiększyło atrakcyjność Polski, jako

wiarygodnego i stabilnego gospodarczo partnera do współpracy. Zmianie uległa też

percepcja naszego kraju, który strona latynoamerykańska zaczęła postrzegać z

perspektywy roli, jaką odgrywa w UE oraz jego potencjalnego wpływu na decyzje

dotyczące krajów Ameryki Łacińskiej. Ponadto, przystąpienie Polski do UE wiązało się z

koniecznością wprowadzenia zmian w wielu dziedzinach życia politycznego i

ekonomicznego, w tym w zakresie polityki zagranicznej RP wobec krajów

pozaeuropejskich. Generowało to konieczność zwrócenia większej uwagi także na

państwa latynoamerykańskie poprzez zobligowanie polskich władz do opracowania

14

„Strategii RP w odniesieniu do pozaeuropejskich krajów rozwijających się”,

uwzględniającej między innymi politykę Polski wobec państw Ameryki Łacińskiej i

Karaibów. Przystąpienie naszego kraju do UE stworzyło szansę na intensyfikację relacji

Polski z państwami Ameryki Łacińskiej na płaszczyźnie: politycznej, gospodarczej,

kulturalnej i naukowej, w oparciu o unijne mechanizmy i zgodnie z priorytetami tej

organizacji względem regionu latynoamerykańskiego. Tym bardziej, że Unia Europejska

prowadzi aktywną politykę wobec państw rozwijających się oraz intensywny dialog z

Ameryką Łacińską i Karaibami w wielu różnych obszarach.

W opracowanej w 2004 roku przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP wraz z

Ministerstwem Gospodarki „Strategii RP w odniesieniu do pozaeuropejskich krajów

rozwijających się”, wyróżniono kilka krajów regionu latynoamerykańskiego ze względu

na ich znaczenie dla polskiej dyplomacji. Do grupy państw „priorytetowych” zaliczono:

Brazylię, Argentynę, Meksyk oraz Chile. Jako państwa „ważne” zaś, zdefiniowano

Wenezuelę oraz Kolumbię. Podjęto także próbę wyznaczenia celów polityki RP

względem regionu latynoamerykańskiego w oparciu o analizę czynników sprzyjających

(w tym np. bliskość cywilizacyjna i tradycje kulturowe) i utrudniających (w tym m.in.

odległość geograficzna czy niewielki stopień dywersyfikacji polskiej oferty eksportowej

relatywnie do możliwości i potencjału) rozwój efektywnej współpracy Polski z

państwami Ameryki Łacińskiej, a także na podstawie oceny szans i zagrożeń we

wzajemnych relacjach.

Polska utrzymuje stosunki dyplomatyczne ze wszystkimi 33 państwami Ameryki

Łacińskiej i Karaibów. W regionie tym znajduje się 9 ambasad RP: w Argentynie,

Brazylii, Chile, Kolumbii, Meksyku, Peru, Wenezueli, na Kubie i (od maja 2017 roku) w

Panamie oraz jeden konsulat generalny RP w Kurytybie. W Polsce z kolei, swoją siedzibę

ma 10 państw regionu Ameryki Łacińskiej: Argentyna, Brazylia, Chile, Kolumbia, Kuba,

Meksyk, Peru, Panama, Urugwaj i Wenezuela4. Znacząco rozwinęła się instytucja

konsula honorowego. Obecnie (w drugiej połowie 2017 roku) istnieje 45 konsulatów

honorowych Polski w Ameryce Łacińskiej.

Polska prowadzi dialog polityczny (w wymiarze dwu- i wielostronnym) na

różnych szczeblach z głównymi partnerami naszego kraju w Ameryce Łacińskiej. Jego

rozwijaniu sprzyja mechanizm konsultacji polityczno-gospodarczych z wieloma

państwami Ameryki Łacińskiej na szczeblu wiceministrów. W relacjach polsko-

4 Ambasada Ekwadoru w Polsce została zamknięta w 2015 roku.

15

latynoamerykańskich praktycznie nie występują kwestie sporne czy sprzeczne interesy.

Wyjątkiem są stosunki Polski z Kubą i Wenezuelą, ze względu na nieprzestrzeganie przez

te państwa standardów demokratycznego państwa prawa oraz nierespektowanie praw

człowieka. W relacjach Polski z tymi państwami nie bez znaczenia są działania Stanów

Zjednoczonych, które odgrywają w tym względzie większą rolę niż polityka państw

europejskich. Warto podkreślić, że USA odgrywały kluczową rolę w kształtowaniu

systemu międzynarodowego w Ameryce Łacińskiej. Potwierdzeniem takiej polityki, było

wprowadzenie w 1823 roku tzw. doktryny Monro’e, autorstwa sekretarza stanu USA

Johna Quincy’ego Adamsa. Jej podstawą było założenie, że kontynent amerykański nie

może podlegać dalszej kolonizacji ani ekspansji politycznej ze strony państw

europejskich.

Zgodnie z wprowadzoną w XIX wieku doktryną, każda próba opanowania

amerykańskiego terytorium (w tym także państw regionu Ameryki Łacińskiej) miała

zostać uznana za akt wrogi wobec USA. W kolejnych latach XIX wieku, a także przez

cały okres XX wieku, Stany Zjednoczone miały istotny wpływ na kształtowanie się

systemu politycznego i gospodarczego, w tym stosunków zewnętrznych państw Ameryki

Łacińskiej. Aż do czasu zakończenia zimnej wojny, region ten był uzależniony od

interesów i polityki USA. W drugiej dekadzie XXI wieku, mimo iż tendencje te uległy

zmniejszeniu, to polityka Stanów Zjednoczonych ze względu na interesy USA, a także

istniejące współzależności polityczne i gospodarcze pomiędzy USA a państwami

Ameryki Łacińskiej, jak również bliskość terytorialną, nadal odgrywa istotną rolę w

polityce wewnętrznej i zagranicznej państw latynoamerykańskich.

Wśród głównych celów polityki zagranicznej RP wobec Ameryki Łacińskiej w

latach 2004-2016, można wymienić: rozbudowę relacji ekonomicznych i politycznych

(zwłaszcza z państwami priorytetowymi w latynoamerykańskiej polityce Polski, tj.

Brazylią, Argentyną, Chile i Meksykiem), działania na rzecz szybkiego wejścia w życie

Umowy Stowarzyszeniowej UE z Ameryką Środkową, Umowy o handlu między UE a

Peru i Kolumbią oraz kontynuacji Umowy Stowarzyszeniowej UE-Mercosur,

intensyfikację relacji politycznych z Meksykiem, Kolumbią, Peru i Chile (co zostało

potwierdzone m.in. uzyskaniem przez Polskę w lipcu 2015 roku statusu obserwatora w

Sojuszu Pacyfiku oraz rozpoczęciem prac nad ustanowieniem wzmocnionego dialogu

z Meksykiem), uzupełnianie bazy traktatowej z kluczowymi partnerami Polski w

Ameryce Łacińskiej oraz intensyfikację dialogu politycznego z państwami, które

zajmowały do tej pory miejsce drugoplanowe w latynoamerykańskiej polityce RP, takimi

16

jak: Peru, Ekwador (plany otwarcia Ambasady RP w Quito), Boliwia (w marcu 2015 roku

przeprowadzono pierwsze w historii dwustronne konsultacje polityczne), Panama

(otwarcie placówki dyplomatycznej w maju 2017 roku) i Kuba (rewitalizacja dialogu

politycznego – w maju 2015 roku odbyły się polsko-kubańskie konsultacje polityczne w

Hawanie, a w czerwcu 2017 roku miała miejsce pierwsza od ponad trzydziestu lat wizyta

ministra spraw zagranicznych Polski, Witolda Waszczykowskiego, w tym kraju)5.

Polityka Polski wobec Ameryki Łacińskiej w okresie pozimnowojennym

determinowana była wewnętrznymi i zewnętrznymi uwarunkowaniami o charakterze

subiektywnym oraz obiektywnym. Wśród obiektywnych czynników sprzyjających

rozwojowi wzajemnych relacji po 1989 roku, należy wymienić istniejącą tradycję

kontaktów handlowych i politycznych, bliskość cywilizacyjną i tradycje kulturowe (w

tym dominująca religia katolicka), podobne struktury instytucji demokratycznych oraz

porównywalny charakter reform gospodarczych i politycznych przeprowadzonych w

Polsce oraz w większości krajów regionu latynoamerykańskiego w latach 90. XX wieku.

Istotne znaczenie ma także dostateczna komplementarność gospodarek polskiej i krajów

latynoamerykańskich, co stwarza duże potencjalne możliwości zwiększenia obrotów

handlowych i uzyskania korzystniejszej struktury wymiany.

Niewątpliwie, czynniki takie jak odległość geograficzna czy niestabilność

polityczna i gospodarcza oraz pogarszający się stan bezpieczeństwa wewnętrznego

niektórych państw Ameryki Łacińskiej (np. od początku 2017 roku Wenezueli), należą do

obiektywnych przyczyn utrudniających i hamujących rozwój współpracy naszego kraju z

państwami tego regionu. Ponadto, część państw Ameryki Łacińskiej nadal należy do

najbardziej zadłużonych na świecie. Pomimo postępu w sprawności polityki

makroekonomicznej oraz zdolności do przyciągania inwestycji zagranicznych,

5 Dla przykładu zob.: Priorytety polskiej polityki zagranicznej 2012-2016. Ministerstwo Spraw

Zagranicznych. Warszawa 2012 –

https://www.polskapomoc.gov.pl/download/files/Dokumenty_i_Publikacje/Priorytety_Polskiej_Polityki_Za

granicznej_2012-2016.pdf [dostęp: 08.07.2017]; Stosunki Polska-Ameryka Łacińska i Karaiby.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP –

http://msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/inne_kontynenty/ameryka_lacinska_i_karaiby/stosunki_dwustron

ne_ameryka_lacinska_karaiby/tytul_strony;jsessionid=61F0FF2C3CC1D311D7A983278DFEF7BA.cmsap

6p [dostęp: 08.07.2017]; Konsultacje polityczne wiceministra Leszka Soczewicy w Boliwii i Peru.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP –

http://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/konsultacje_polityczne_wiceministra_leszka_soczewicy

_w_boliwii_i_w_peru;jsessionid=2EED87DDCDE31B7270207E2D79A4A331.cmsap1p; Pierwsza od 30

lat wizyta szefa polskiej dyplomacji na Kubie. Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP –

http://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/pierwsza_od_30_lat_wizyta_szefa_polskiej_dyplomacji

_na_kubie; Polsko-kubańskie konsultacje polityczne w Hawanie. Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP –

http://www.msz.gov.pl/pl/c/MOBILE/polityka_zagraniczna/inne_kontynenty/ameryka_lacinska_i_karaiby/

polsko_kubanskie_konsultacje_polityczne [dostęp: 08.07.2017].

https://www.polskapomoc.gov.pl/download/files/Dokumenty_i_Publikacje/Priorytety_Polskiej_Polityki_Zagranicznej_2012-2016.pdfhttps://www.polskapomoc.gov.pl/download/files/Dokumenty_i_Publikacje/Priorytety_Polskiej_Polityki_Zagranicznej_2012-2016.pdfhttp://msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/inne_kontynenty/ameryka_lacinska_i_karaiby/stosunki_dwustronne_ameryka_lacinska_karaiby/tytul_strony;jsessionid=61F0FF2C3CC1D311D7A983278DFEF7BA.cmsap6phttp://msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/inne_kontynenty/ameryka_lacinska_i_karaiby/stosunki_dwustronne_ameryka_lacinska_karaiby/tytul_strony;jsessionid=61F0FF2C3CC1D311D7A983278DFEF7BA.cmsap6phttp://msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/inne_kontynenty/ameryka_lacinska_i_karaiby/stosunki_dwustronne_ameryka_lacinska_karaiby/tytul_strony;jsessionid=61F0FF2C3CC1D311D7A983278DFEF7BA.cmsap6phttp://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/konsultacje_polityczne_wiceministra_leszka_soczewicy_w_boliwii_i_w_peru;jsessionid=2EED87DDCDE31B7270207E2D79A4A331.cmsap1phttp://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/konsultacje_polityczne_wiceministra_leszka_soczewicy_w_boliwii_i_w_peru;jsessionid=2EED87DDCDE31B7270207E2D79A4A331.cmsap1phttp://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/pierwsza_od_30_lat_wizyta_szefa_polskiej_dyplomacji_na_kubiehttp://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/pierwsza_od_30_lat_wizyta_szefa_polskiej_dyplomacji_na_kubiehttp://www.msz.gov.pl/pl/c/MOBILE/polityka_zagraniczna/inne_kontynenty/ameryka_lacinska_i_karaiby/polsko_kubanskie_konsultacje_politycznehttp://www.msz.gov.pl/pl/c/MOBILE/polityka_zagraniczna/inne_kontynenty/ameryka_lacinska_i_karaiby/polsko_kubanskie_konsultacje_polityczne

17

gospodarki latynoamerykańskie są według OECD zagrożone silnymi wahaniami

koniunktury, inflacją i destabilizacją walut. Niekorzystny bilans handlowy w relacjach

polsko-latynoamerykańskich może być także wynikiem ograniczeń protekcjonistycznych

(taryfowych i biurokratycznych) występujących w niektórych krajach tego regionu (np. w

Brazylii czy w Argentynie).

W wypowiedziach decydentów polityki zagranicznej RP oraz w dokumentach

Ministerstwa Spraw Zagranicznych Polski począwszy od 1990 roku, nie brakowało

zapewnień o istotności Ameryki Łacińskiej w polityce zagranicznej naszego kraju, jak i o

dążeniach do umacniania i intensyfikacji relacji z krajami tego regionu. Deklaracje te, nie

znajdowały jednak wystarczającego odzwierciedlenia w praktyce polityki zagranicznej

RP po 1990 roku.

W ciągu ostatnich lat obserwuje się pewne pozytywne przejawy świadczące o

wzroście zainteresowania kierunkiem latynoamerykańskim w polityce zagranicznej

Polski. Zaliczają się do nich między innymi: intensyfikacja dialogu politycznego na

najwyższym szczeblu z Meksykiem (historyczna wizyta prezydenta RP, Andrzeja Dudy

w Meksyku w kwietniu 2017 roku), przywrócenie placówki dyplomatycznej Polski w

Panamie (w maju 2017 roku), wznowienie dialogu politycznego na wysokim szczeblu z

największym krajem Karaibów – Kubą (wizyta ministra spraw zagranicznych RP,

Witolda Waszczykowskiego w Hawanie, w czerwcu 2017 roku) czy też uzyskanie przez

Polskę statusu obserwatora w zyskującym na znaczeniu regionalnym ugrupowaniu,

Sojusz Pacyfiku (w lipcu 2015 roku).

W dużej mierze jednak, region Ameryki Łacińskiej nadal postrzegany jest przez

decydentów polskiej polityki zagranicznej i polskich przedsiębiorców stereotypowo, –

jako zbyt trudny, niedostępny czy nieatrakcyjny, o niewielkim potencjale gospodarczym.

Wynika to z niewystarczająco rozpowszechnionej wiedzy na temat Ameryki Łacińskiej w

polskim społeczeństwie. Brakuje też odpowiedniej woli politycznej decydentów polityki

zagranicznej Polski do rozwoju relacji z państwami tego regionu. Ma to negatywny

wpływ zarówno na wzajemną percepcję państw i narodów, jak i na relacje dwustronne.

Mimo że region Ameryki Łacińskiej jest w niewielkim stopniu uwzględniany w

debacie na temat polskiej polityki zagranicznej po 1989 roku, to jednocześnie jest

obszarem niezwykle ciekawym i mającym wiele do zaoferowania, zarówno pod

względem historycznym i cywilizacyjnym, jak i politycznym oraz gospodarczym. Jego

burzliwa historia, zróżnicowanie ekonomiczne, polityczne, kulturowe i społeczne, w

połączeniu z unikalną egzotyką i bogactwem zasobów naturalnych, potęgują atrakcyjność

18

tego regionu i zagadnień z nim związanych. Powodzenie polityczno-gospodarczych i

społecznych reform, które przeprowadzono w krajach latynoamerykańskich po 1990

roku, przyczyniło się do dynamicznego rozwoju przemysłowego, a w konsekwencji do

zauważalnego wzrostu roli i znaczenia Ameryki Łacińskiej zarówno w gospodarce

światowej, jak i w międzynarodowych stosunkach politycznych.

Sam termin „Ameryka Łacińska” został wyodrębniony przez kolumbijskiego

pisarza i publicystę, José Maríę Torresa Caicedo, w latach 50. XIX stulecia. Ameryka

Łacińska jest definiowana, jako region obejmujący południową część kontynentu

Ameryki Północnej (od Rio Grande6) oraz cały kontynent Ameryki Południowej do Ziemi

Ognistej wraz z przybrzeżnymi wyspami oraz archipelagami – Falklandami (hiszp. Las

Malvinas; ang. Falklands) i Galapagos (hiszp. Archipiélago de Colón). Obszar Ameryki

Łacińskiej i Karaibów wynosi ponad 21 mln km2, co stanowi blisko 50% powierzchni

kontynentów amerykańskich i jest zamieszkiwany przez około 590 milionów

mieszkańców (czyli ok. 8,6% ludności świata)7. W Ameryce Łacińskiej i na Karaibach

istnieją 33 niepodległe państwa oraz 14 terytoriów niesamodzielnych8.

Ludność regionu latynoamerykańskiego posługuje się w większości językami

romańskimi (wywodzącymi się z łaciny, stąd nazwa całego obszaru). Język hiszpański,

portugalski i francuski, obowiązują, jako języki urzędowe w dwudziestu państwach tego

regionu, zaś w pozostałych trzynastu, językami urzędowymi są angielski i holenderski

(np. w Belize, Gujanie, Saint Kitts and Nevis czy Surinamie). Struktura wyznaniowa

Ameryki Łacińskiej i Karaibów ukształtowała się pod wpływem oddziaływania

europejskiej, głównie hiszpańskiej i katolickiej oraz protestanckiej (europejskiej i

północnoamerykańskiej) tradycji religijnej. Większość populacji tego regionu to

chrześcijanie wyznania rzymskokatolickiego9.

Omawiając zagadnienie polityki zagranicznej Polski wobec Ameryki Łacińskiej,

należy mieć na uwadze, że analizuje się działania jednego państwa (Polski) wobec grupy

ponad trzydziestu różnorodnych państw – poczynając od największego kraju tego regionu

6 Rzeka graniczna między Stanami Zjednoczonymi a Meksykiem (jej hiszpańską nazwą jest – Rio Bravo

del Norte). 7 Nowa Encyklopedia Powszechna PWN. Tom 1 Warszawa 1995, s. 137-138; H. SCHREIBER, M.F.

GAWRYCKI: Cywilizacja latynoamerykańska – zarys problematyki. W: Dzieje kultury latynoamerykańskiej.

Red. M.F. GAWRYCKI. Warszawa 2011, s. 17-18. Zob. E. CHWIEJ: Czynniki wpływające na aktualną

pozycję Ameryki Łacińskiej i Karaibów w stosunkach międzynarodowych. W: Ameryka Łacińska w

stosunkach międzynarodowych. Red. M. LISIŃSKA, B. BELIAVSKA, Kraków 2015, s. 7. 8 Terytoria zależne posiadają Stany Zjednoczone Ameryki, Wielka Brytania, Francja i Holandia.

Posiadłości te obejmują 0,05% powierzchni regionu i zamieszkuje je ok. 1,2% mieszkańców regionu. 9 K. KRZYWICKA: Ameryka Łacińska u progu XXI wieku. Lublin 2009, s. 23-25.

19

Brazylii, skończywszy na krajach karaibskich. Mimo że istnieją przesłanki

przemawiające za postrzeganiem Ameryki Łacińskiej, jako regionu charakteryzującego

się określoną i trwałą tożsamością, którą wyraża dążenie do jedności przy zachowaniu

różnorodności10, to należy pamiętać, że kraje latynoamerykańskie różnią się między sobą

(nieraz bardzo znacznie) pod względem uwarunkowań historycznych, geograficznych,

gospodarczych, politycznych i kulturowych. Taki sam pogląd reprezentują

przedstawiciele elity intelektualnej regionu latynoamerykańskiego twierdząc, by posłużyć

się słowami meksykańskiego pisarza Carlosa Fuentesa, iż: „trudno jest mówić o Ameryce

Łacińskiej, jako jedności. Istnieje wiele Ameryk Łacińskich, tak różnych jak mogą być

narody tak dalekie jak Honduras i Urugwaj lub tak sąsiedzkie jak Chile i Boliwia”11.

Za podjęciem tematu polityki zagranicznej Polski wobec Ameryki Łacińskiej w

okresie pozimnowojennym, przemawiają, co najmniej trzy przesłanki. Pierwsza,

związana jest z miejscem i znaczeniem, jakie Ameryka Łacińska zyskuje mniej więcej od

początku XXI wieku w globalnym systemie międzynarodowym. Dynamicznie

rozwijające się gospodarki latynoamerykańskie zaczynają wywierać coraz większy

wpływ na międzynarodowy układ sił, co generuje szereg implikacji i skłania do

zwracania większej uwagi na państwa tej części świata. W szczególności dotyczy to

największego i najludniejszego kraju Ameryki Łacińskiej, Brazylii, która ma aspiracje

oraz szansę w perspektywie średniookresowej stać się jednym z filarów gospodarki

światowej, obok RFN, Stanów Zjednoczonych, Chin, Indii oraz Rosji, a jej dynamiczny

rozwój pozwala traktować ją, jako jedno z mocarstw wschodzących.

Ponadto, państwa regionu latynoamerykańskiego postrzegane są w kategoriach

strategicznych nie tylko przez ich tradycyjnych partnerów, jak Stany Zjednoczone, Rosja,

Wielka Brytania, Niemcy, Hiszpania czy Włochy, ale również dynamicznie rosnące

gospodarki azjatyckie, takie jak: Chiny, Indie, Singapur, Indonezja, Malezja, Tajlandia,

Wietnam czy Korea Południowa. Współpracę z krajami regionu latynoamerykańskiego

10 Amerykę Łacińską można określić, jako podsystem w globalnym systemie stosunków

międzynarodowych. Wskazują na to, jak pisze Wiesław Dobrzycki, uwarunkowania będące uzasadnieniem

dla traktowania Ameryki Łacińskiej, jako regionu, do których zalicza się: istnienie zespołu państw bliskich

geograficznie; poziom i specyfika zinstytucjonalizowania stosunków politycznych oraz gospodarczych, a

także duża dynamika i intensywność interakcji; świadomość identyfikacji i tożsamości regionalnej

opierająca się na wspólnej przeszłości kolonialnej, walce o niepodległość i suwerenność, wspólnej kulturze,

języku, religii; uznanie Ameryki Łacińskiej, jako regionu przez inne podmioty systemu międzynarodowego.

Zob.: W. DOBRZYCKI: Ameryka Łacińska we współczesnym świecie. Warszawa 1989, s. 5-8; W.

DOBRZYCKI: Stosunki międzynarodowe w Ameryce Łacińskiej. Historia i współczesność. Warszawa 2000;

P. BORKOWSKI: Procesy integracyjne we współczesnym świecie – przypadek Ameryki Łacińskiej. W:

Procesy integracyjne w Ameryce Łacińskiej. Red. M.F. GAWRYCKI. Warszawa 2007, s. 35-45. 11 C. FUENTES: Democracia latinoamericana: anhelo, realidad y amenaza. „El País” z 15 maja 2001 roku –

https://elpais.com/diario/2001/05/15/internacional/989877616_850215.html [dostęp: 10.07.2017].

https://elpais.com/diario/2001/05/15/internacional/989877616_850215.html

20

intensyfikują także kraje Europy Środkowej i Wschodniej oraz Południowej, które wraz z

Polską przystąpiły do struktur unijnych w 2004 roku, takie jak: Czechy, Węgry, Słowacja

czy Słowenia.

Kraje Ameryki Łacińskiej przechodzą przyspieszony i zróżnicowany proces

otwarcia, realizowany w drodze porozumień o wolnym handlu z krajami spoza tego

regionu, a także porozumień integracyjnych i bilateralnych. Wytwarzają one łącznie

produkt krajowy brutto w ujęciu rocznym w wysokości ok. 7,270 bln USD wg PPP (przy

czym globalny PKB to 80,04 bln USD, czyli na Amerykę Łacińską przypada ok. 11%),

zaś na osobę jest to ok. 12,1 tys. USD w parytecie siły nabywczej, zatem nieznacznie

poniżej średniej światowej12. Według niektórych prognoz, wzrost PKB per capita w

Ameryce Łacińskiej będzie w najbliższych dekadach o wiele szybszy niż w rozwiniętych

krajach UE13. Warto w tym miejscu zauważyć, że jednym z czynników hamujących

rozwój współpracy polsko-latynoamerykańskiej jest panujące w naszym kraju

przekonanie o niewielkim potencjale gospodarczym krajów tego regionu. Tymczasem,

biorąc pod uwagę najpopularniejsze wskaźniki makroekonomiczne, kraje Ameryki

Łacińskiej znajdują się na zbliżonym poziomie rozwoju gospodarczego do krajów Europy

Środkowej, zaś Meksyk, Argentyna i Chile są pod tym względem zbliżone do Polski.

Brazylia z kolei, sukcesywnie staje się coraz istotniejszym graczem w gospodarce

światowej.

Państwa regionu latynoamerykańskiego są też coraz bardziej otwarte pod

względem makroekonomicznym. Ze względu na wysokie tempo wzrostu gospodarczego,

poszukują one możliwości przeprowadzenia skutecznych zmian strukturalnych i

społecznych, niezbędnych do zapewnienia, aby wzrost ten był trwały i zrównoważony.

Gospodarki Ameryki Łacińskiej, uznawane są w większości za rynki szybko i

dynamicznie rozwijające się, o licznej i młodej populacji z rosnącą siłą nabywczą i

zwiększającą się klasą średnią, a zatem zgłaszające coraz większe potrzeby oraz

możliwości inwestycyjne i konsumpcyjne14. Oferta regionu w zakresie handlu i usług

stale rozbudowuje się o nowe, interesujące także z punktu widzenia polskiego rynku,

produkty.

12 J. GOCŁOWSKA-BOLEK: Ameryka Łacińska jako region niewykorzystanych możliwości dywersyfikacji

polskiego eksportu. W: Polska-Ameryka Łacińska, historia – polityka – gospodarka – kultura. Red. M.

DRGAS, J. KNOPEK [i in]. Toruń 2014, s. 56-57. 13 K.J. HINZ: Wyzwania dla polityki zagranicznej RP wobec Ameryki Łacińskiej i Karaibów (2015-2020 i po

2020 roku), Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Departament Ameryki. Warszawa 2015, s. 13. 14 J. GOCŁOWSKA-BOLEK: Ameryka Łacińska jako region niewykorzystanych możliwości…, s. 58-59.

21

Drugim argumentem przemawiającym za zasadnością podjęcia tematyki polityki

zagranicznej Polski wobec Ameryki Łacińskiej po 1989 roku, jest narastająca potrzeba

zwiększenia oddziaływania naszego kraju w obszarze pozaeuropejskim oraz umocnienie

pozycji RP na arenie międzynarodowej. W specyfice polityki zagranicznej III RP

zauważalne jest przywiązanie do tradycyjnych obszarów naszej politycznej i

gospodarczej aktywności zewnętrznej przy jednoczesnym niedocenianiu znaczenia

pozostałych kierunków oraz możliwości tkwiących we współpracy z nimi.

Polska uczestniczyła w ostatniej dekadzie ubiegłego stulecia w skomplikowanym

procesie przeobrażeń systemowych, którego integralną częścią były gruntowne

przewartościowania w polityce zagranicznej. Koncentrowano się przede wszystkim na

umacnianiu suwerenności i bezpieczeństwa naszego państwa, wspieraniu jego

gospodarczego i cywilizacyjnego rozwoju, a także tworzeniu mocnej pozycji RP w

regionie Europy Środkowej i Wschodniej oraz w Unii Europejskiej. Priorytetem był

rozwój i umacnianie powiązań z głównymi instytucjami europejskimi i euroatlantyckimi

oraz tradycyjnymi partnerami zachodnimi naszego kraju. W rezultacie, prawie wszystkie

oddalone od Polski państwa (poza USA, ChRL, Japonią i RPA), znalazły się na dalekim

marginesie zainteresowań decydentów polskiej polityki zagranicznej i opinii publicznej.

Zrealizowanie wyznaczonych na początku lat 90. XX wieku priorytetów polityki

zagranicznej naszego kraju, rozpoczęło okres adaptacyjny związany ze stopniowym

rozwojem i wzmacnianiem roli Polski w strukturach europejskich i euroatlantyckich.

Mając na uwadze uwarunkowania i trendy środowiska międzynarodowego Polski w

drugiej dekadzie XXI wieku, istnieje potrzeba podjęcia pewnych kroków mających na

celu zdywersyfikowanie (politycznych i gospodarczych) partnerów naszego kraju poprzez

intensyfikację polityki RP na kierunkach pozaeuropejskich, w tym wobec Ameryki

Łacińskiej. Należy mieć na uwadze, że to od aktywności w tych częściach świata będzie

w znacznym stopniu zależało miejsce i znaczenie Polski na scenie regionalnej oraz

globalnej w przyszłości.

Trzecią przesłanką przemawiającą za podjęciem tytułowego zagadnienia jest

istnienie niewykorzystanego potencjału i możliwości rozwoju współpracy Polski z

państwami regionu Ameryki Łacińskiej. Kraje te, nie tylko zgłaszają zapotrzebowanie na

polskie towary i produkty, ale także są zainteresowane zacieśnianiem współpracy na

płaszczyźnie politycznej (w wymiarze dwu- i wielostronnym) oraz kulturalnej i

naukowej. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi współpracy dwustronnej jest łącząca

Polskę i kraje Ameryki Łacińskiej bliskość cywilizacyjna i kulturowa, pozytywne

22

doświadczenia i tradycje kontaktów sięgające XVIII wieku oraz podobny charakter

przemian demokratycznych i gospodarczych przeprowadzonych w Polsce i w krajach

latynoamerykańskich pod koniec ostatniej dekady ubiegłego wieku. Czynniki te, jak

również fakt istnienia licznej i dobrze zorganizowanej Polonii w krajach tego regionu

powodują, że warto przyjrzeć się relacjom Polski z państwami Ameryki Łacińskiej, z

uwzględnieniem zarówno historycznych doświadczeń współpracy, jak i współcześnie

pojawiających się przesłanek przemawiających za intensyfikacją wzajemnych kontaktów

i generujących potrzebę redefinicji polityki Polski wobec regionu latynoamerykańskiego

w drugiej dekadzie XXI wieku.

Należy zauważyć, że tematyka latynoamerykańska cieszy się w Polsce coraz

większym zainteresowaniem. Świadczy o tym między innymi liczba wydawanych

publikacji, jak i organizowanych spotkań naukowych w różnych ośrodkach badawczych

w Polsce (w szczególności przez Centrum Studiów Latynoamerykańskich w Warszawie,

ale też inne centra uniwersyteckie i ośrodki badawcze rozwijające współpracę naukową z

krajami tego regionu).

Od pewnego czasu obserwuje się także rosnące zainteresowanie dalekimi

kierunkami, w tym państwami Ameryki Łacińskiej, w polskiej turystyce.

Oceny polskiej polityki wobec Ameryki Łacińskiej należy dokonywać przez

pryzmat charakteru polityki zagranicznej naszego kraju, w której priorytetowymi

pozostają relacje z państwami strefy euroatlantyckiej oraz z krajami położonymi za

wschodnią granicą RP. Ma to zasadnicze znaczenie dla jakości oraz zakresu działań

podejmowanych przez władze III RP na kierunkach pozaeuropejskich, w tym w

odniesieniu do państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów.

Obszar badawczy niniejszej pracy koncentruje się na polityce zagranicznej Polski

wobec wybranych państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów w okresie pozimnowojennym.

Dolną cezurą czasową jest przełom 1989/1990 roku. Przyjęto ją ze względu na istotne

przewartościowania, jakich zaczęto dokonywać w tych latach w zakresie wewnętrznej i

zagranicznej polityki Polski, jako pokłosie zainicjowanego wówczas procesu

transformacji ustrojowej, w wyniku zakończenia zimnej wojny oraz rozpadu układu

bipolarnego. Uwarunkowania te, nie pozostawały bez znaczenia dla latynoamerykańskiej

polityki RP, której nie definiowano już w oparciu o charakterystyczne dla rywalizacji

zimnowojennej kryteria ideologiczne.

W pracy pojawiły się również odniesienia do wcześniejszych okresów polityki

Polski wobec Ameryki Łacińskiej z podziałem na ich najbardziej charakterystyczne

23

etapy, ukazujące elementy ciągłości i zmiany w stosunkach dwustronnych. Charakter

polsko-latynoamerykańskich kontaktów kształtowanych od XVIII wieku miał istotny

wpływ na jakość i specyfikę późniejszych stosunków Polski z państwami Ameryki

Łacińskiej, dlatego też zarówno okres przedwojenny (począwszy od XVIII wieku aż do

zakończenia drugiej wojny światowej), jak i lata po drugiej wojnie światowej (od 1945 do

przełomu lat 1989/1990 roku), stanowią ważne tło dla zasadniczej cezury czasowej pracy,

jaką są relacje Polski z państwami Ameryki Łacińskiej w okresie pozimnowojennym, i z

tego względu nie mogły zostać pominięte.

Za górną cezurę czasową pracy przyjęto koniec 2016 roku, kiedy to ukończono

zasadniczą część niniejszej monografii, aczkolwiek w opracowaniu można znaleźć także

pewne odniesienia do ważniejszych wątków relacji, jakie pojawiły się w polityce

zagranicznej Polski wobec Ameryki Łacińskiej w pierwszej połowie 2017 roku.

Wyznaczenie wymienionych cezur czasowych pozwoliło na dokonanie analizy i oceny

stosunków polsko-latynoamerykańskich w okresie ponad ćwierćwiecza. Jest to czas, w

którym udało się zrealizować podstawowe założenia wyznaczone na początku ostatniej

dekady XX wieku, zarówno w polityce zagranicznej Polski, jak i państw

latynoamerykańskich. Ponadto, zmieniające się uwarunkowania międzynarodowe

znacząco wpłynęły na pojawienie się nowych przesłanek przemawiających za

intensyfikacją współpracy Polski z tą częścią świata. Istotne znaczenie w kształtowaniu

nowej jakości relacji Polski z państwami latynoamerykańskimi w początkach XXI wieku,

miało przystąpienie naszego kraju do UE, prowadzącej intensywny dialog i współpracę z

państwami Ameryki Łacińskiej na wielu różnych płaszczyznach.

Zasadnicza część pracy koncentruje się na analizie polityki zagranicznej Polski w

odniesieniu do kilku wybranych państw regionu Ameryki Łacińskiej: Brazylii,

Argentyny, Chile, Meksyku, a także Kolumbii i Wenezueli. Wyznacznikiem wyboru

wymienionych państw było dążenie do omówienia relacji Polski z głównymi partnerami

naszego kraju w Ameryce Łacińskiej. Zgodnie z dokumentem rządowym, pt.: „Strategia

RP w odniesieniu do pozaeuropejskich krajów rozwijających się” z 2004 roku, do

„priorytetowych” partnerów Polski w Ameryce Łacińskiej, zaliczono: Brazylię,

Argentynę, Chile oraz Meksyk, zaś, jako „ważne” określono Kolumbię i Wenezuelę.

Mimo iż jak wykazano w pracy, dokument z 2004 roku wymaga aktualizacji i

stanowi nazbyt syntetyczne opracowanie mających długą tradycję stosunków Polski z

państwami regionu Ameryki Łacińskiej, to należy mieć na uwadze, że póki co, pozostaje

on podstawowym dokumentem politycznym określającym główne cele i problemy w

24

polityce naszego kraju wobec państw tej części świata. Ponadto, państwa te należą do

tych, z którymi Polska prowadzi najbardziej intensywny, spośród krajów regionu

Ameryki Łacińskiej, dialog polityczny zarówno na forum dwu-, jak i wielostronnym (w

ramach UE czy Sojuszu Pacyfiku, do którego należą trzy z wymienionych w Strategii

państw – Meksyk, Chile oraz Kolumbia). Na państwa określone w Strategii z 2004 roku,

jako „priorytetowe” (tj. Brazylię, Argentynę, Meksyk oraz Chile), przypada też

największy odsetek wartości obrotów Polski z regionem Ameryki Łacińskiej (ok. 75%).

Jeżeli chodzi o historyczne doświadczenia współpracy naszego kraju z tym regionem, to

należy zaznaczyć, że kraje te (a zwłaszcza Brazylia, Argentyna i Chile, w mniejszym

stopniu zaś Meksyk, Kolumbia i Wenezuela) stanowiły główne kierunki emigracji z ziem

polskich do Ameryki Łacińskiej.

Warto zaznaczyć, że wymienione w Strategii z 2004 roku kraje nie są jedynymi, z

którymi Polska posiada długie tradycje współpracy, a także potencjalne możliwości

rozwoju kontaktów dwustronnych na różnych płaszczyznach. Dlatego też, w niniejszej

pracy pojawiły się odniesienia do współpracy Polski z innymi krajami tego regionu,

takimi jak: Peru, Kuba, Panama, Ekwador, Boliwia, Urugwaj, a także części pozostałych

państw obszaru latynoamerykańskiego.

Dążąc do ukazania całego spectrum polityki zagranicznej Polski wobec

wybranych państw Ameryki Łacińskiej, omówiono jej charakter w sposób

wielowymiarowy, na czterech różnych i komplementarnych płaszczyznach: politycznej,

gospodarczej, kulturalnej oraz naukowej. Współpraca na płaszczyźnie militarnej, ze

względu na jej marginalny charakter, jaki zajmuje w stosunkach RP z państwami

Ameryki Łacińskiej, nie została wyodrębniona.

Relacje polityczne Polski z państwami latynoamerykańskimi ukazano w wymiarze

dwu- i wielostronnym, uwzględniając formalno-prawne podstawy relacji oraz efekty

odbywających się w omawianym okresie spotkań na najwyższym oraz niższych

szczeblach. W zakresie współpracy gospodarczej Polski z państwami Ameryki

Łacińskiej, odniesiono się do charakteru oraz specyfiki wymiany handlowej, a także

możliwości wejścia polskich firm na konkretne rynki latynoamerykańskie, jak i barier, na

które w związku z działalnością gospodarczą w określonych krajach tego regionu

napotykają polscy przedsiębiorcy. Przedstawiono także funkcjonujące w krajach Ameryki

Łacińskiej polskie firmy i inwestycje, a także szanse dalszej ekspansji i zwiększenia

dwustronnej wymiany handlowej. W zakresie współpracy kulturalnej, skoncentrowano

się na omówieniu szeroko rozumianej promocji naszego kraju poprzez organizację

25

różnego rodzaju imprez i wydarzeń kulturalnych w Ameryce Łacińskiej, prezentujących

polską historię, kulturę oraz dziedzictwo narodowe, a także historyczne doświadczenia

współpracy i kontaktów w relacjach polsko-latynoamerykańskich. Odniesiono się także

do sytuacji Polonii w krajach tego regionu oraz działalności środowisk polonijnych w

intensyfikacji polsko-latynoamerykańskich kontaktów (zarówno w ujęciu historycznym,

jak i współcześnie). W dysertacji znalazły się także odniesienia do polsko-

latynoamerykańskiej współpracy naukowej, obejmującej liczne porozumienia zawierane

pomiędzy polskimi i latynoamerykańskimi uczelniami, wymianę naukowców i

studentów, realizację wspólnych projektów naukowo-badawczych, a także organizację

konferencji i spotkań naukowych celem wymiany informacji i doświadczeń, niezwykle

cennych dla intensyfikacji relacji na innych płaszczyznach.

W każdym z omówionych obszarów współpracy polsko-latynoamerykańskiej

położono nacisk na działalność promocyjną marki Polska i naszego kraju w zakresie

aktywności dyplomatycznej (w tym dyplomacji publicznej, ekonomicznej, kulturalnej i

akademickiej). W analizie relacji dwustronnych Polski z państwami Ameryki Łacińskiej,

zaakcentowano także moment wejścia naszego kraju do Unii Europejskiej, w celu

przedstawienia implikacji przystąpienia do tej organizacji w zakresie

latynoamerykańskiej polityki RP.

Głównym celem badawczym niniejszej pracy jest ukazanie istoty polityki

zagranicznej Polski wobec państw Ameryki Łacińskiej w okresie pozimnowojennym, na

płaszczyźnie politycznej, gospodarczej, kulturalnej i naukowej, z uwzględnieniem

kluczowych aspektów relacji z lat wcześniejszych, a także ukazanie wiodących tendencji

oraz elementów ciągłości i zmiany, kształtujących politykę III RP wobec państw tego

regionu. Jednym z głównych zamierzeń autorki jest przedstawienie w ujęciu

syntetycznym głównych etapów oraz obszarów latynoamerykańskiej polityki Polski, a

także ich cech najbardziej charakterystycznych, uwzględniając najważniejsze

uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne polityki zagranicznej RP, jak i główne

tendencje występujące w systemie międzynarodowym po zimnej wojnie w wymiarze

regionalnym i globalnym. Moim dążeniem było także przedstawienie głównych

dylematów i problemów latynoamerykańskiej polityki Polski, jak również potencjalnych

obszarów oraz przesłanek przemawiających za intensyfikacją współpracy na różnych

płaszczyznach z państwami tego regionu, z punktu widzenia wyzwań pojawiających się

przed latynoamerykańską polityką Polski w drugiej dekadzie XXI wieku.

Moim zamiarem jest również próba udzielenia odpowiedzi na następujące pytania:

26

1. Jakie były główne determinanty polityki Polski wobec państw Ameryki Łacińskiej

w okresie pozimnowojennym?

2. Jakie były główne implikacje przystąpienia Polski do Unii Europejskiej dla

latynoamerykańskiej polityki RP?

3. Jakie znaczenie z punktu widzenia interesów polskiej polityki zagranicznej ma

rosnąca rola Ameryki Łacińskiej w coraz bardziej zglobalizowanym świecie?

4. Czy polityka naszego kraju wobec Ameryki Łacińskiej i relacje z państwami tego

regionu mają wpływ na zwiększenie znaczenia i pozycji Polski w Unii

Europejskiej i na arenie międzynarodowej?

5. Jakie są potencjalne obszary i możliwości intensyfikacji współpracy Polski z

państwami Ameryki Łacińskiej?

6. Jakie są czynniki sprzyjające, a jakie utrudniające skuteczną realizację polityki

zagranicznej Polski wobec Ameryki Łacińskiej?

7. Jakie szanse i zagrożenia pojawiały się w latynoamerykańskiej polityce Polski do

połowy drugiej dekady XXI wieku?

8. Jakie są kluczowe wyzwania i dylematy w polityce zagranicznej Polski wobec

państw Ameryki Łacińskiej w połowie drugiej dekady XXI wieku?

9. Jakie są główne przesłanki przemawiające za zwiększeniem znaczenia Ameryki

Łacińskiej w polskiej polityce zagranicznej?

10. Jakie działania należałoby podjąć, by zintensyfikować współpracę Polski z

państwami regionu Ameryki Łacińskiej?

Układ i metodologię zastosowaną w pracy podporządkowano głównej tezie, która

została sformułowana następująco: polityka RP wobec państw Ameryki Łacińskiej w

pierwszych latach okresu pozimnowojennego charakteryzowała się stosunkowo niską

intensywnością. Działania zewnętrzne RP po 1989 roku, koncentrowały się przede

wszystkim, na polityce subregionalnej i europejskiej (regionalnej), a także ze względów

bezpieczeństwa, na relacjach ze Stanami Zjednoczonymi. Uwarunkowania wewnętrzne i

międzynarodowe Polski oraz państw Ameryki Łacińskiej, a także wyznaczone w latach

90. XX wieku priorytety polskiej polityki zagranicznej, jak również fakt, iż Polska jest

krajem średniej wielkości, stanowiły zasadniczą przyczynę, dla której Ameryka Łacińska

nie zajmowała pierwszoplanowego obszaru i znaczącego kierunku w polskiej polityce

zagranicznej. Jednakże, państwa Ameryki Łacińskiej, które w ubiegłym wieku rozpoczęły

intensywny proces przemian politycznych i gospodarczych, zyskiwały szybko na

27

znaczeniu w stosunkach międzynarodowych, co przełożyło się na relacje tej części globu

z resztą świata. Aktywna polityka wobec regionu Ameryki Łacińskiej prowadzona

między innymi przez Unię Europejską, w tym państwa położone w bliskim sąsiedztwie

Polski, a także wzrastające potrzeby polityczne i ekonomiczne naszego kraju, stawiają

przed latynoamerykańską polityką RP wiele nowych wyzwań. W dzisiejszym, coraz

bardziej zglobalizowanym świecie, pojawia się wiele przesłanek wewnętrznych i

międzynarodowych, związanych między innymi z kształtowaniem się ładu

wielobiegunowego, przemawiających za dokonaniem przez decydentów polityki

zagranicznej Polski istotnych przewartościowań w polityce zagranicznej naszego kraju

wobec państw pozaeuropejskich, w tym wobec regionu Ameryki Łacińskiej, na rzecz

intensyfikacji współpracy z państwami latynoamerykańskimi. Zmieniające się tendencje

międzynarodowe, jak i potrzeba kształtowania aktywnej roli i miejsca Polski zarówno w

regionie Europy Środkowej i Wschodniej, jak i w Unii Europejskiej, generują

konieczność redefinicji dotychczasowej polityki latynoamerykańskiej RP oraz

zwiększenia zaangażowania naszego kraju w regionie Ameryki Łacińskiej.

Zastosowane w pracy podejście badawcze to podejście politologiczne, służące

wyjaśnianiu zjawisk i procesów społecznych, w tym polityki zagranicznej państwa. W

pracy wykorzystano wiele technik badawczych, w tym przede wszystkim: analizę

dokumentów i analizę danych statystycznych oraz literatury naukowej. Z metod

badawczych wykorzystałam metodę porównawczą, metodę analizy systemowej, metodę

instytucjonalno-prawną oraz decyzyjną. Skorzystano także z metody obserwacyjnej w

odniesieniu do tendencji rozwoju polityki zagranicznej III Rzeczpospolitej, ewolucji

stosunków polsko-latynoamerykańskich, a także ewolucji środowiska międzynarodowego

w okresie pozimnowojennym, co pozwoliło przeanalizować politykę Polski wobec

Ameryki Łacińskiej w szerszym kontekście ewolucji bliższego i dalszego środowiska

międzynarodowego Polski w omawianym okresie.

Dla możliwie kompleksowego, rzetelnego i przejrzystego przedstawienia

zagadnienia polityki zagranicznej Polski wobec Ameryki Łacińskiej w okresie

pozimnowojennym, pracę podzielono na dziesięć rozdziałów. Struktura pracy ma

charakter chronologiczno-problemowy ukazujący główne etapy polityki Polski wobec

Ameryki Łacińskiej, w kontekście zmieniających się tendencji międzynarodowych. W

pracy zawarto wątek prognostyczny, poprzez nakreślenie potencjalnych scenariuszy

rozwoju polityki Polski wobec Ameryki Łacińskiej w bliższej i dalszej perspektywie.

Podjęto także próbę określenia czy zmieniające się tendencje międzynarodowe, jak i

28

istniejący potencjał współpracy Polski z państwami Ameryki Łacińskiej, są

wystarczającymi przesłankami, by znaczenie tego regionu w polityce zagranicznej RP, w

perspektywie średnio- i długookresowej zyskało na znaczeniu.

Rozdział pierwszy niniejszej pracy składa się z dwóch części. Pierwsza,

przedstawia główne uwarunkowania historyczne i przejawy kontaktów Polski z

państwami Ameryki Łacińskiej sięgające XVI i XVII wieku, aż do zakończenia II wojny

światowej. Druga część rozdziału obejmuje okres od 1945 roku do rozpadu układu

bipolarnego na przełomie 1989/1990 roku. Uwarunkowania historyczne kontaktów Polski

z państwami Ameryki Łacińskiej, zarówno przed II wojną światową, jak i wzajemne

doświadczenia współpracy w czasach zimnej wojny, odegrały istotną rolę w

kształtowaniu wzajemnego postrzegania się państw i narodów, determinując charakter

późniejszych relacji oraz miejsce poszczególnych państw tego regionu w polityce

zagranicznej naszego kraju.

Pierwszy rozdział poświęcono polityce Polski wobec tych państw Ameryki

Łacińskiej, z którymi Polska w okresie do 1945 roku, a następnie po drugiej wojnie

światowej, podejmowała najintensywniejszą współpracę spośród wszystkich krajów tego

regionu15. Jednocześnie kraje te zajmowały szczególne miejsce w świadomości Polaków,

głównie ze względu na wzmożoną polską emigrację w tamtych kierunkach. Mowa tu

przede wszystkim o: Brazylii, Argentynie, Meksyku oraz Chile. W rozdziale pierwszym

omówiono także kontakty Polski z Kubą, która w okresie istnienia układu bipolarnego, ze

względu na bliskość ideologiczną, stała się dla Warszawy ważnym partnerem, nie tylko w

zakresie relacji politycznych, ale także gospodarczych, społecznych, kulturalnych i

naukowo-technicznych.

Ze względu na rozległy przedział czasowy oraz intensywność i wielowątkowość

stosunków polsko-latynoamerykańskich zarówno przed II wojną światową, jak i w

okresie funkcjonowania układu bipolarnego, rozdział pierwszy ma charakter daleko

idącej syntezy, ukazującej wybrane aspekty wspólnej historii w wymiarze dwustronnym.

Stanowi on jedynie tło dla polityki zagranicznej Polski wobec regionu Ameryki

Łacińskiej realizowanej w okresie pozimnowojennym. Charakterystyki stosunków Polski

z państwami Ameryki Łacińskiej do 1989 roku, dokonano w oparciu o najważniejsze

15 Po II wojnie światowej, w ramach polityki latynoamerykańskiej PL i PRL prowadzonej w oparciu o

zasady zdeterminowane zależnością wobec ZSRR i zdominowane ówczesną ideologią, można było np.

zaobserwować zarówno okresowe zbliżenia Polski z państwami Ameryki Łacińskiej (np. z Kubą czy

Nikaraguą) na różnych płaszczyznach (politycznej, gospodarczej, a także kulturalnej i naukowo-

technicznej), jak i ochłodzenie i zmniejszenie zakresu relacji (zwłaszcza z państwami, które związane były

z antagonistycznym względem Związku Radzieckiego blokiem zachodnim).

29

okresy i etapy współpracy oraz jej główne płaszczyzny, tj.: polityczną, gospodarczą,

kulturalno-naukową oraz społeczną.

W rozdziale drugim przedstawiłam najważniejsze determinanty polityki Polski

wobec Ameryki Łacińskiej po 1989 roku z wyeksponowaniem najistotniejszych

uwarunkowań wewnętrznych Polski (o charakterze obiektywnym i subiektywnym) oraz

państw Ameryki Łacińskiej, a także uwarunkowań międzynarodowych występujących w

skali globalnej, które miały zasadniczy wpływ na kształt polityki prowadzonej przez

kolejne rządy naszego kraju wobec państw regionu Ameryki Łacińskiej w latach

1989/1990-2016. W rozdziale tym ukazano główne przewartościowania w polityce

zagranicznej Polski po 1989 roku, które stały się podstawą kształtowania pozycji naszego

kraju na arenie międzynarodowej, a także miały wpływ na latynoamerykańską politykę

RP po zimnej wojnie. Zarysowano także najistotniejsze przemiany zachodzące w krajach

latynoamerykańskich w okresie pozimnowojennym, jak również ich konsekwencje

mające kluczowe znaczenie dla kształtowania się miejsca Ameryki Łacińskiej w

stosunkach międzynarodowych w XXI wieku.

Z uwagi na dużą dynamikę stosunków międzynarodowych oraz zmieniające się

trendy środowiska międzynarodowego, związane między innymi z kształtowaniem się

ładu wielobiegunowego oraz postępującymi procesami globalizacji, zasadnym było

nakreślenie ewolucji uwarunkowań o charakterze globalnym. W istotny sposób

determinują one zarówno miejsce Polski, jak i państw Ameryki Łacińskiej w systemie

międzynarodowym oraz kształtowanie się nowych wyzwań w polityce zagranicznej RP.

Ze względu na rozległy zakres czasowy, rozdział ten w sposób syntetyczny ukazuje

najważniejsze, w przekonaniu autorki, uwarunkowania wewnętrzne oraz kontekst

międzynarodowy polityki zagranicznej Polski wobec regionu Ameryki Łacińskiej w

okresie pozimnowojennym.

Rozdział trzeci zawiera charakterystykę głównych etapów polityki Polski wobec

państw Ameryki Łacińskiej i stosunków polsko-latynoamerykańskich, w wymiarze dwu-

i wielostronnym w latach 1990-2016 (z niektórymi odniesieniami do istotnych wydarzeń,

które miały miejsce w pierwszej połowie 2017 roku). Ze względu na istotne implikacje

akcesji Polski do UE w 2004 roku z punktu widzenia latynoamerykańskiej polityki

naszego kraju, zasadnym było wyróżnienie tej cezury czasowej i ukazanie specyfiki

stosunków polsko-latynoamerykańskich po przystąpieniu RP do tej organizacji. W

syntetyczny sposób nakreślono także najważniejsze aspekty i przejawy polityki unijnej

wobec regionu latynoamerykańskiego. Stosunkowo szeroko ukazano następstwa

30

członkostwa Polski w UE, w kontekście jego wpływu na politykę RP wobec regionu

Ameryki Łacińskiej, zarówno jeżeli chodzi o płaszczyznę formalno-prawną relacji, jak i

przejawy oraz możliwości ich intensyfikacji.

W celu ukazania możliwie szerokiego spectrum relacji polsko-

latynoamerykańskich po 1989 roku, omówiono ich charakter na płaszczyźnie:

politycznej, gospodarczej, kulturalnej oraz naukowej. Podjęto także próbę charakterystyki

różnorodnych czynników, zarówno sprzyjających, jak i utrudniających współpracę Polski

z regionem Ameryki Łacińskiej po 1989 roku. W rozdziale trzecim starano się także

ukazać w sposób kompleksowy i wieloaspektowy istotę stosunków Polski z państwami

Ameryki Łacińskiej w latach 1990-2016. Biorąc jednak pod uwagę fakt dużej liczebności

państw regionu latynoamerykańskiego, jak również ich różnorodność, odniesiono się

jedynie do niektórych, głównych akcentów występujących w polityce zagranicznej Polski

wobec obszaru Ameryki Łacińskiej oraz wybranych aspektów współpracy w wymiarze

dwu- i wielostronnym.

Kolejne sześć rozdziałów pracy (od czwartego do dziewiątego włącznie)

poświęcono relacjom bilateralnym Polski w latach 1990-2016 z państwami, które w

„Strategii RP w odniesieniu do pozaeuropejskich krajów rozwijających się” z 2004 roku,

zostały uznane za „priorytetowe” (tj. Brazylia, Argentyna, Chile oraz Meksyk) oraz

„ważne” (tj. Wenezuela i Kolumbia). Relacje międzypaństwowe ukazano przez pryzmat

polityki Polski realizowanej w wymiarze dwu- i wielostronnym, w zakresie kluczowych

płaszczyzn współpracy (tj. politycznej, gospodarczej, kulturalnej i naukowej). W każdym

z rozdziałów wskazano także na najważniejsze, z punktu widzenia stosunków

dwustronnych Polski z państwami latynoamerykańskimi, implikacje przystąpienia

naszego kraju do Unii Europejskiej.

W zakresie polsko-latynoamerykańskiej współpracy na płaszczyźnie politycznej,

zwrócono przede wszystkim uwagę na podstawy formalno-prawne relacji oraz charakter i

częstotliwość spotkań odbywanych na najwyższym i niższych szczeblach stosunków

międzypaństwowych i międzyrządowych, na forum dwu- oraz wielostronnym. Analizie

poddano także ważniejsze umowy i porozumienia oraz postanowienia konsultacji

polityczno-gospodarczych, realizowanych przez Polskę z państwami regionu Ameryki

Łacińskiej

Omawiając współpracę gospodarczą Polski z państwami latynoamerykańskimi,

skupiono się na zakresie i strukturze wymiany handlowej po 1989 roku, z

zaakcentowaniem tendencji i zmian obrotów handlowych od momentu wejścia Polski do

31

UE, tj. od 2004 roku do końca 2016 roku. Wskazano także na obecność i charakter

polskich firm oraz inwestycji w omawianych państwach. Zwrócono również uwagę na

potencjalne dziedziny i możliwości intensyfikacji stosunków gospodarczych oraz

zwiększenia dwustronnej wymiany handlowej, jak również bariery i trudności

towarzyszące rozwojowi relacji handlowych Polski z państwami tego regionu.

Odniesiono się także do szeregu inicjatyw mających na celu wspieranie polskiego

eksportu do krajów Ameryki Łacińskiej, jak również pomoc polskim przedsiębiorcom w

wejściu na rynki latynoamerykańskie, a także promocję marki Polska w krajach tego

regionu.

Przedstawiając płaszczyznę kulturalną stosunków Polski z wybranymi państwami

Ameryki Łacińskiej, nakreślono główne inicjatywy podejmowane przez polskie placówki

dyplomatyczne we współpracy z miejscowymi ośrodkami kulturalnymi, służące promocji

i krzewieniu polskiej historii, kultury oraz tradycji. Odniesiono się także do obecnej

sytuacji Polonii i potomków polskich emigrantów w omawianych państwach, także z

punktu widzenia możliwości większego wykorzystania faktu istnienia dobrze

zorganizowanych środowisk Polonusów w rozwoju współpracy Polski z krajami regionu

latynoamerykańskiego na wielu różnych płaszczyznach, w tym zwiększenia promocji

naszego kraju w Ameryce Łacińskiej.

Omawiając płaszczyznę naukową relacji, ukazano przejawy wspólnych

przedsięwzięć o charakterze naukowo-badawczym podejmowanych z głównymi

ośrodkami akademickimi i eksperckimi krajów Ameryki Łacińskiej. Należą do nich

między innymi: wymiany naukowców, badaczy, ekspertów technicznych oraz studentów,

a także organizacja konferencji i sympozjów, jak również realizacja wspólnych projektów

badawczych. Zaakcentowano także znaczenie oraz wpływ kontaktów naukowych i

akademic

polityka zagraniczna polski wobec ameryki Łacińskiej w ......justyna Łapaj polityka zagraniczna...

Documents