2016-10-27

1

ZMIANY ADAPTACYJNE

PRZYCZYNY USZKODZEŃ KOMÓRKI

• Niedobór tlenu (niedotlenienie vs. niedokrwienie)• Czynniki chemiczne• Czynniki zakaźne• Reakcje immunologiczne• Defekty genetyczne• Zaburzenia odżywiania• Czynniki fizyczne• Starzenie się

TYPY REAKCJI KOMÓREK NA CZYNNIKI USZKADZAJĄCE

Uszkodzenie

OSTRE

ODWRACALNENIEODWRACALNE

APOPTOZA

MARTWICA

Uszkodzenie

PRZEWLEKŁE

ZMIANY SUBMIKROSKOPOWE

ADAPTACJA

SPICHRZANIE

WAPNIENIE

STARZENIE SIĘ

2016-10-27

2

PROCESY ADAPTACYJNE

UNIKNIĘCIE USZKODZENIA, DOPASOWANIE SIĘ DO

OTOCZENIA

PROCESY ADAPTACYJNE

Mechanizmy:• „down/up regulation” dla receptorów, • synteza nowych białek,• nadmierna synteza starych białek,• zmiana rodzaju białka

TYPY REAKCJI ADAPTACYJNYCH

1. Zmiana wielkości komórek:• ZANIK (atrophia)• PRZEROST (hypertrophia)

2. Zmiana ilości komórek: • ROZROST (hyperplasia)

3. Zmiana różnicowania komórek:• METAPLAZJA

2016-10-27

3

1. ZANIK (ATROPHIA)

Stopniowe ↓ OBJĘTOŚCI komórek

prowadzące zwykle do zmniejszenia narządu jako całości.

ZANIK

Fizjologiczny

- grasicy i zastawek żylnych u dorosłych

- węzłów i grudek chłonnych u osób starych

- zanik narządów (jajniki, macica, gruczoły piersiowe) w okresie pomenopauzalnym

Patologiczny

- z braku czynności- z ucisku- z niedożywienia- z odnerwienia- hormonalny- starczy

Długo unieruchomiona kończyna

Odcisk noszonej obrączki

Zanik tkanki tłuszczowej, mięśni, kości

Zanik mięśni w poliomyelitis

Zanik kory nadnerczy przy braku ACTH

Zanik mózgu

MORFOLOGIA NARZĄDÓW ZANIKOWYCH

1. Atrophia simplex – równomierne pomniejszenie narządu bez zmiany kształtu

2. Atrophia fusca – pomniejszony narząd ma barwę brunatną3. Atrophia lipomatosa – tkanka tłuszczowa wypełnia

niedobór objętościowy narządu 4. Atrophia fibrosa – zanikowi komórek towarzyszy

zwiększenie się ilości zrębu łącznotkankowego – narząd pomniejszony jest twardszy

5. Atrophia excentrica – efektywne zmniejszenie narządu z zachowaniem jego pierwotnej objętości (osteoporosis), narząd może też powiększać się (hydronephrosis)

2016-10-27

4

ZANIK JĄDRA – Z. PROSTY

WODONERCZE – Z. ODŚRODKOWY

PRZEWLEKŁE ODMIEDNICZKOWE ZAPALENIE NEREK – Z. TŁUSZCZOWY

2016-10-27

5

ZANIK MÓZGU – Z. STARCZY

ZANIK ENDOMETRIUM – Z. HORMONALNY

2. PRZEROST (HYPERTROPHIA)

Powiększenie tkanki lub narządu w następstwie

↑ OBJĘTOŚCI jego komórek(ogólna liczba komórek nie zmienia się).

2016-10-27

6

PRZEROST

Fizjologiczny

- macica podczas ciąży

- u sportowców

Patologiczny

SERCE w:

- nadciśnieniu tętniczym

- stenozie aortalnej

PRZEROST M. SERCOWEGO

PRZEROST M. MACICY

2016-10-27

7

PRZEROST M. MACICY

3. ROZROST (HYPERPLASIA)

Powiększenie tkanki lub narządu w następstwie

↑ LICZBY komórek.

ROZROST (HYPERPLASIA)

Fizjologiczny

- hormonalny (sutek w okresie dojrzewania i ciąży)

- kompensacyjny (resekcja wątroby)

Fizjologiczny

- hormonalny (sutek w okresie dojrzewania i ciąży)

- kompensacyjny (resekcja wątroby)

Patologiczny

- rozrost endometrium

- gojenie ran

- brodawki skórne (HPV)

Patologiczny

- rozrost endometrium

- gojenie ran

- brodawki skórne (HPV)

2016-10-27

8

ROZROST (HYPERPLASIA)

UWAGA!!! Różnica między rozrostem a NOWOTWOREM

W PRZYPADKU USTĄPIENIA CZYNNIKA POBUDZAJACEGO,

ROZROST WYCOFUJE SIĘ!!!ALE….

ROZROST (HYPERPLASIA)

ALE!!! Rozrost patologiczny stwarza warunki do

powstania proliferacji nowotworowej! (rak endometrium, szyjki macicy)

ROZROST ENDOMETRIUM

2016-10-27

9

ROZROST ENDOMETRIUM

ROZROST PROSTATY

ROZROST TKANKI

BLIZNOWATEJ

2016-10-27

10

ROZROST NABŁONKA

ROZROST NABŁONKA

ROZROST SZPIKU

2016-10-27

11

4. METAPLAZJA

Odwracalna zmianajednego typu dojrzałych komórek w inny typ dojrzałych komórek.

METAPLAZJA

= zaburzenie różnicowania (komórki macierzy różnicują się w sposób spaczony).

• lepsza tolerancja niekorzystnych warunków• ALE utrata części funkcji

• Często jako wyraz:• przewlekłego drażnienia • niedoboru np. witaminy A.

METAPLAZJA

UWAGA!!!

Utrzymujące się czynniki powodujące metaplazję mogą być przyczyną

zmian nowotworowychw metaplastycznym nabłonku!!!

2016-10-27

12

METAPLAZJA

• Metaplazja nabłonka oskrzelowego w nabłonek wielowarstwowy płaski u palaczy (n. gruczołowy n. płaski)

• Przełyk Barretta (n. płaski n. gruczołowy)

• Metaplazja nabłonka żołądkowego w nabłonek jelitowy (n. gruczołowy n. gruczołowy)

METAPLAZJA PŁASKONABŁONKOWA

ZŁOGI WEWNĄTRZKOMÓRKOWE

2016-10-27

13

ZŁOGI WEWNĄTRZKOMÓRKOWE

• Upośledzona eliminacja prawidłowo powstających substancji;

• Gromadzenie nieprawidłowej substancji endogennej;

• Upośledzenie degradacji metabolitów;• Gromadzenie nieprawidłowych substancji

egzogennych.

ZŁOGI WEWNĄTRZKOMÓRKOWE

Substancje, ulegające wewnątrzkomórkowej kumulacji:

– Tłuszcze proste, złożone– Cholesterol i jego estry– Białka– Glikogen– Barwniki (węgiel, lipofuscyna, melanina,

hemosyderyna)

MARTWICA(NECROSIS)

2016-10-27

14

MARTWICA

= Nagła i szybka śmierć komórek w żywym ustroju.

= Sekwencja zmian morfologicznych następujących po śmierci komórki w obrębie żywej tkanki.

= Makroskopowe i histologiczne następstwa śmierci komórki z powodu wystąpienia jej nieodwracalnego uszkodzenia.

MARTWICA

• ZAWSZE jest PATOLOGIĄ!!!

• Wywołuje REAKCJĘ ZAPALNĄ!!!

MARTWICA

• Czas rozpadu lizosomów i ich udział w procesach lizy determinuje typ patogenetyczny martwicy

–martwica ROZPŁYWNA (n. colliquativa)

–martwica KOAGULACYJNA = SKRZEPOWA (n. coagulativa)

2016-10-27

15

MARTWICA ROZPŁYWNA

MARTWICA ROZPŁYWNA

• przewaga enzymatycznej destrukcji komórek (samostrawienie)

• typowo w MÓZGU• POZA mózgiem tkanki zakażone

niektórymi grzybami i bakteriami, WĄTROBA (WZW)

MARTWICA ROZPŁYWNA

• Całkowite rozpłynięcie się martwych komórek gęsta, półpłynna, lepka masa

• ROPA = żółta maź GRANULOCYTY (w ostrej infekcji bakteryjnej)

2016-10-27

16

MARTWICA ROZPŁYWNA

• plasmolysis – zatarcie budowy cytoplazmy• chromatolysis – pęcznienie jądra i

rozpuszczanie się chromatyny• kariolysis – zatarcie kształtów i konturów

jądra• colliquatio – rozpuszczenie komórki

MARTWICA SKRZEPOWA

MARTWICA SKRZEPOWA

• szybka denaturacja białek strukturalnych i enzymatycznych

• WSZYSTKIE narządy LITE, POZA MÓZGIEM!

2016-10-27

17

MARTWICA SKRZEPOWA

• Zwarta konsystencja tkanki

• Klinowaty, ostro odgraniczony, żółty obszar (nerka, wątroba, śledziona, płuca)

• Centrum żółte z przekrwionym brzegiem (serce)

MARTWICA SKRZEPOWA

• ZACHOWANE zarys tkanki/komórek (cienie)

• Zwiększona KWASOCHŁONNOŚĆ

• Bardziej szkilisty i JEDNORODNY wygląd

• Cytoplazma „zjedzona przez mole”

MARTWICA SKRZEPOWA

• plasmorrhexis - ujednostajnienie cytoplazmy, intensywne wybarwianie się eozyną, zanik więzi międzykomórkowej

• pyknosis - obkurczanie się jądra• chromatorrhexis - zagęszczenie chromatyny• kariorrhexis - rozpad jądra

2016-10-27

18

MARTWICA SKRZEPOWA O NIESTANDARDOWYM PATOMECHANIZMIE

I WYGLĄDZIE MORFOLOGICZNYM

• Martwica serowata (GRUŹLICA!!!)

• Martwica enzymatyczna tkanki tłuszczowej -necrosis Balser

• Martwica krwotoczna (jelita)

MARTWICA SEROWATA

• GRUŹLICA (gł. płuc), kiła, nowotwory

• Szaro – białe, miękkie i kruche ognisko

• Przypomina biały ser

MARTWICA SEROWATA

• Rozfragmentowane/rozpuszczone komórki

• Amorficzne, kwasochłonne, o ziarnistej strukturze

• Bez wyraźnych zarysów tkanki/komórek

• Otoczone rąbkiem zapalnym

2016-10-27

19

MARTWICA BALSERA

= M. enzymatyczna tkanki tłuszczowej OKOŁOTRZUSTKOWEJ

• w OZT

• Kredowo – białe, nieregularne obszary/złogi (zmydlanie tłuszczów) w tkance tłuszczowej

• Ew. wylewy krwi

MARTWICA BALSERA

• Częściowo zatarte zarysy martwych komórek tłuszczowych

• Amorficzne, zasadochłonne złogi mydeł wapniowych

• Wokół reakcja zapalna

MARTWICA KRWOTOCZNA

• Jelito = tkanka bez możliwości wyschnięcia zgorzel wilgotna (m. krwotoczna + gnicie)

• Wgłobienie, skręt jelit zablokowanie odpływu żylnego + dalszy napływ krwi

2016-10-27

20

MARTWICA WŁÓKNIKOWATA

• Ściana NACZYŃ TĘTNICZYCH

• W reakcjach immunologicznych depozytykompleksów Ag – Ab

• Fibrynoid = kompleksy + włóknik kwasochłonny, amorficzny

ZWAPNIENIA PATOLOGICZNE

ZWAPNIENIA PATOLOGICZNE

• Zjawisko powszechne, polegające na nieprawidłowym odkładaniu się soli wapniowych:– Wapnienie dystroficzne (brak zaburzeń gospodarki

wapniowej)– Wapnienie przerzutowe (hiperkalcemia)

2016-10-27

21

WapnienieDYSTROFICZNE

WapnieniePRZERZUTOWE

tkanki martwe//obumierające tkanki zdrowe

zaburzenia gospodarki Ca++

nieobecnezaburzenia gospodarki Ca++

obecne

Przykłady: - gruźliczy węzeł chłonny, - uszkodzone blaszki miażdżycowej,- uszkodzone płatki zastawek

Przykłady: - gruczolak przytarczyc, - meta do kości, - choroba Pageta, - szpiczak mnogi, - unieruchomienie kości, - zatrucie witaminą D, - niewydolność nerek

ZABURZENIA W KRĄŻENIU

KRWOTOK

= wyjście krwi w pełnym jej składzie z układu naczyniowego po przerwaniu ciągłości ściany naczynia lub serca.

2016-10-27

22

KRWOTOK – przyczyny:

• Urazowe• Samorodne

– z pęknięcia – istnieje przyczyna uszkadzająca ścianę naczynia powodująca osłabienie jej wytrzymałości (ścieńczenie ściany, tętniak, miażdżyca)

– z nadżarcia – choroba z sąsiedztwa przechodzi na ścianę naczynia i niszczy ją (gruźlica, wrzód żołądka, nowotwór)

KRWOTOK – rodzaje:

• Tętnicze• Żylne• Mieszane• Sercowe

• Zewnętrzny• Wewnętrzny

– krwiak– ognisko

krwotoczne

KRWOTOK – skutki:

zależą od:• stopnia uszkodzenia tkanki• narządu dotkniętego krwotokiem• ilości krwi wylanej• szybkości, z jaką krew opuszcza łożysko

naczyniowe

2016-10-27

23

WSTRZĄS – rodzaje:

1. Wstrząs hipowolemiczny = znaczne zmniejszenie ilości krwi przy zachowanej średniej pojemności układu naczyniowego: • Pokrwotoczny• Pourazowy• Pooparzeniowy• Wskutek odwodnienia• Kardiogenny

WSTRZĄS – rodzaje:

2. Wstrząs normowolemiczny= gwałtowne powiększenie pojemności koryta naczyniowego przy zachowanej ilości • Septyczny• Anafilaktyczny• Na tle chorobowo zmienionych tkanek

KRWINKOTOK

= wyjście na zewnątrz naczynia włosowatego samych krwinek czerwonych bez przerwania

ciągłości ściany

2016-10-27

24

KRWINKOTOK – przyczyny:

• czynniki uszkadzające śródbłonek naczyń: zatrucia (benzen, fosfor, grzyby) choroby zakaźne (ospa, płonica) choroby układu krwiotwórczego (białaczki) niedobory witaminowe (wit. C, wit. K)

• czynniki ogólnoustrojowe skłonność ustroju do krwawienia zmniejszona zdolność zatrzymania krwawienia (skaza

krwotoczna)

ZAKRZEPICA

Zarówno za życia jak i po śmierci człowieka krew może przejść z postaci płynnej w postać stałą:

• Skrzep

• Zakrzep czyli skrzeplina

SKRZEP vs. SKRZEPLINApośmiertny przyżyciowo

NIE przytwierdzony do ściany naczynia

przytwierdzony do ściany naczynia

linie Zahn’a NIE występują linie Zahn’a obecne

galaretowaty krucha

lśniący ziarnista powierzchnia

2 warstwy (RÓWNOLEGŁE do osi naczynia, wg grawitacji):1) górna – ŻÓŁTA osocze2) dolna – CZERWONA krwinki

2 warstwy (w POPRZEK osi naczynia):na przemian jasne (ŻÓŁTE) osocze i ciemne (CZERWONE) krwinki

2016-10-27

25

ZAKRZEPICA – TRIADA VIRCHOWA1. zmieniona ściana naczynia (zniszczenie śródbłonka):

- uraz - zapalenie tętnic- zawał

2. zaburzenie przepływu krwi:- zwolnienie prądu krwi przy wadach zastawek- zwężenia- przepływ turbulentny

3. zmiany w samej krwi:- zwiększenie liczby płytek (po operacjach, po porodzie)

ZAKRZEPICA – skutki:

• Skrzeplina w świetle tętnicy→ utrudnia dopływ krwi → niedokrwienie

→ martwica = zawał

• Skrzeplina w świetle żyły→ utrudnienie odpływu krwi z danego obszaru

→ przekrwienie żylne = bierne

ZAWAŁ

= ognisko martwicy spowodowanej przez:

• nagły, niedostateczny dopływ krwi tętniczej, w warunkach braku skutecznego krążenia obocznego;

LUB• nagłe przerwanie odpływu krwi żylnej jednocześnie z

niedostatecznym dopływem krwi tętniczej

2016-10-27

26

ZAWAŁ – podział:

• blady czyli bezkrwiste (np. w sercu, mózgu, nerce, śledzionie)

• czerwony czyli krwotoczne (np. płuco, mózg, jelito)

PRZEKRWIENIE

= miejscowe zaburzenie w krążeniu polegające na nadmiernym wypełnieniu naczyń krwią

PRZEKRWIENIE

1. tętnicze, czynne:- fizjologiczne, np. zaczerwienie twarzy- patologiczne, np. oparzenie I i II stopnia

2. żylne, bierne – zawsze jest PATOLOGIĄ

3. tętniczo – żylne, mieszane

2016-10-27

27

ZATOR

= zaburzenie w krążeniu krwi lub limfy polegające na zamknięciu

światła naczynia przez czop przyniesiony z innego miejsca.

ZATOR – rodzaje materiału:

1. ciała stałe- cząsteczki skrzepliny- masy kaszowate i kryształy cholesterolu- komórki wątrobowe (po urazie wątroby)- komórki szpiku- komórki nowotworowe

ZATOR – rodzaje materiału:

2. ciała półpłynne i płynne- tłuszcze (złamanie kości, uraz tkanki

tłuszczowej)- wstrzyknięcie cieczy oleistej do żyły

3. ciała gazowe- powietrze (uszkodzenie dużych żył)- azot (choroba kesonowa)

2016-10-27

28

TĘTNIAK

= odcinkowe rozszerzenie światła tętnicy (uwypuklenie ściany) w następstwie zmian

patologicznych ściany (zmiany dotyczą elementów sprężystych i

mięśniowych).)

TĘTNIAK – podział:

• Tętniak prawdziwy – ściana tętniaka utworzona jest ze zmienionej chorobowo ściany tętnicy (miażdżyca, zapalenia, urazy);

• Tętniak rzekomy – ścianę tętniaka tworzy tkanka łączna (urazy, zapalenia);

• Tętniak rozwarstwiający – krwiak śródścienny(miażdżyca, nadciśnienie)

TĘTNIAK – powikłania:

• Ucisk powiększającego się tętniaka na sąsiednie narządy

• Zanik tkanek sąsiadujących• Pęknięcie ściany tętnicy• Wykrwawienie do jam ciała• Zakrzepica• Zatory

2016-10-27

29

ŻYLAK

= ograniczone rozszerzenie żyły, które powstaje w następstwie zmian

chorobowych ściany.

• Czynnikiem sprzyjającym jest wzmożone ciśnienie wewnątrznaczyniowe.

ŻYLAK – rodzaje:

• wrodzone (wady rozwojowe w budowie ściany)

• nabyte (przewlekłe stany zapalne, naturalny zanik mięśni i włókien sprężystych w wieku starczym

ŻYLAK – najczęściej:

• żylaki kończyn dolnych

• żylaki odbytu

• żylaki przełyku

2016-10-27

30

OBRZĘK

= nadmierne gromadzenie płynu w przestrzeni międzykomórkowej tkanek i w jamach

surowiczych.

Świadczy o poważnym zaburzeniu gospodarki wodnej.

OBRZĘK – rodzaje:

1. Obrzęk pochodzenia sercowego2. Obrzęki głodowe3. Obrzęk pochodzenia nerkowego4. Obrzęk w chorobach wątroby5. Obrzęk w ciąży6. Obrzęk Quinckego7. Obrzęk na tle utrudnionego odpływu

chłonki

PRZEsięk vs. WYsięk PRZESIĘK WYSIĘK

Kolor żółty biało – żółty

Przejrzystość przejrzysty Mętny

Białko ok. 2,5% > 4%

Albuminy mało dużo

Ciężar właściwy < 1,012 > 1,012 (śr. 1,018 –1,025)

Komórki zapalne brak liczne leukocyty

Stężenie glukozy norma obniżone