proektna zadaca po ekonomija

S.O.E.P.T.U “Kuzman Josifoski - Pitu”

PROEKTNA ZADA^A

PO EKONOMIJA

Tema:

Izraboti: Mentor:

Avramoska Daniela Sofija

Dimoska

Prilep, Mart 2009

Voved

Poimot inflacija proizleguva od latinskiot zbor (inflation), {to zna~i

naduvuvawe, zgolemuvawe na ne{to. Inflacijata e period na

raste~ki ceni, koga kupovnata mo} na denarot pa|a. Inflacijata vo

osnova se definira kako proces koj{to sam se poddrùva i od

razli~ni pri~ini predizvikuva raste` na cenite.

Poimot inflacija za prv pat e upotreben vo SAD i ozna~uva naglo

zgolemuvawe na cenite i na optekot na parite vo vremeto na Gra|

anskata vojna 1861 - 1865 godina koga (vladta) na SAD bila

prisilena da emituva kni`ni pari.

Koga se postavuva pra{aweto na inflacija toa predizvikuva {iroki

diskusii me|u ekonomistite, zatoa {to inflacijata kako ekonomska

pojava e razli~na, nestabilna, nepredvidliva, koja so sebe nosi ne

samo negativno tuku i pozitivno vlijanie vrz stopanstvoto. Obidot

poblisku da go opredelime poimot inflacija bi bil vo smisla na

sfa}awe na inflacijata kako element na vnatre{na monetarna

neramnoteà. Ovaa makroekonomska neramnoteà se javuva kako

rezultat na nesovpa|aweto na agregatnata ponuda od edna strana

so agregatnata pobaruva~ka od druga strana, {to predizvikuva

postepeno zgolemuvawe na op{toto nivo na cenite. Pri~inite za

inflacija, generalno, se opi{uvaat ili kako povlekuvawe od

pobaruva~kata ili kako potturnuvawe od tro{ocite. Iako odredeni

grupi vo ramkite na stopanstvoto moàt da imaat korist od

raste~kite ceni povrzani so inflacijata, najverojatno pove}eto od lu|

eto i stopanstvoto kako celina }e stradaat.

2

poim i merewe na inflacijata

Inflacijata vleguva vo redot na najsloènite, najkompleksnite

ekonomski pojavi. Taa e moderna bolest na sovremenite ekonomii.

Postoi vo site zemji so pazarna ekonomija, no i vo site zemji vo

tranzicija, vo preod od komandna kon pazarna ekonomija. Lu|eto se

pla{at od galopira~kata inflacija, bidej}i taa pridonesuva za

postojano zgolemuvawe na cenite na proizvodite i uslugite i go

namaluva nivniot ìvoten standard.

Hiperinflacijata pak, iako retka pojava, dokolku se javi, go razgoruva

ekonomskoto tkivo na zemjata. Vrtoglaviot porast na cenite na site

dobra i uslugi go onevozmoùva raboteweto na pretprijatijata, a

ìvotot na najgolem broj na lu|e go pravi nepodnosliv. No {to e

prakti~no inflacijata?

Inflacijata e sostojba vo ekonomijata koga pari~nite fondovi

gi nadminuvaat stokovnite fondovi, poradi {to doa|a do

podigawe na op{toto nivo na cenite.

Stapkata na inflacija se meri na sledniov na~in:

Nivo na cenite (godina t) - nivo na cenite (godina t -1)

IR=___________________________________________________

Nivo na cenite (godina t -1)

Nivoto na cenite se meri kako ponderiran prosek na dobrata i

uslugite vo ekonomijata. Prakti~no op{toto nivo na cenite se meri

preku presmetuvawe na indeksi na cenite. Najpoznat indeks na

cenite preku koj se meri op{toto nivo na cenite, odnosno inflacijata,

e indeksot na potro{uva~kite ceni (consumer price index – CPI),

ili kako {to kaj nas se narekuva indeks na tro{ocite za ìvot. Pri

presmetuvaweto na indeksot na tro{ocite na ìvot vo mnogu zemji

3

se zemaat cenite na dobrata i uslugite {to ja so~inuvaat t.n.

potro{uva~ka ko{ni~ka (dobrata neophodni za opstanok na

~etiri~leno semejstvo), vklu~uvaj}i gi tuka i cenite za domuvawe,

ogrev, gorivo, zdravstveni uslugi, {kolarina itn. Vo SAD, na primer,

pri presmetuvaweto na indeksot na tro{ocite na ìvot se zemaat 364

razli~ni proizvodi i uslugi, pri {to cenite se sobiraat od 21.000

pretprijatija, vo 91 region na zemjata. Ponderiraweto na cenite ne se

vr{i po principot na prosta aritmeti~ka sredina, tuku naj~esto

spored relativnata ekonomska va`nost na sekoja oddelna stoka i

usluga, odnosno na oddelnite grupi na stoki i uslugi. Da

pretpostavime, na primer, deka vo edna zemja potro{uva~ite

kupuvaat tri grupi na proizvodi: hrana, stan i tro{oci za {koluvawe.

Hranata, pri toa, u~estvuva so 50% vo vkupniot familijaren buxet,

stanot so 30% i {koluvaweto so 20%. Ako kako bazna godina ja

zememe 2000 godina, }e ja postavime cenata na sekoja grupa

proizvodi na 100, taka {to ineksot na tro{ocite za ìvot vo baznata

godina }e bide isto taka 100, odnosno (0,30 x 100) + (0,30 x 100) +

(0,20 x 100) = 100. Sega sakame da ja presmetame stapkata na

inflacija vo ekonomijata vo 2001 godina. Statistikata ni pokaùva

deka vo 2001 godina cenite na hranata porasnale za 5%, zna~i 105,

na stanovaweto za 7%, zna~i 107 i na {koluvaweto za 4%, zna~i

104. Spored toa indeksot na tro{ocite za ìvot vo 2001 }e bide:

(0,50 x 105) + (0,30 x 107) + (0,20 x 104) = 105,4

Vaka dobieniot indeks na tro{ocite za ìvot go sporeduvame

so onoj vo baznata godina - vo 2000. Vo baznata godina (godinata

so koja sporeduvame, vo odnosot na koja{to ja merime inflacijata)

indeksot e 100, a vo tekovnata 2001 indeksot e 105,4. Toa zna~i

deka stapkata na inflacija vo ekonomijata vo 2001 godina vo

odnos na 2000, merena spored indeksot na tro{ocite na

ìvot, iznesuva 5,4%.

Drug poznat indeks so koj se meri stapkata na inflacija vo

ekonomijata e GDP deflatorot, so pomo{ na koj, kako {to vidovme,

nominalniot bruto doma{en proizvod se sveduva na realen bruto

4

doma{en proizvod, odnosno se eliminira vlijanieto na inflacijata

(porastot na cenite) vrz nominalniot bruto doma{en proizvod.

Inflacijata ima dolga istorija. Taa e stara kolku {to se stari i

pazarnite ekonomii.

Su{tina na inflacijata

Inflacijata e fenomen koj{to se javuva u{te pred novata era,

vo vremeto na kovaweto na zlatnite pari, po pat na kovawe na pari

so pomala teìna na zlato od propi{anata ili so pomal procent na

~istota na zlatoto vo kovanicata. Me|utoa, za inflacijata poseriozno

po~nalo da se razmisluva duri vo xıx vek.

Vo sega{niot, sovremeniot svet, so sigurnost moè da se re~e

deka re~isi ne postoi zemja, odnosno ekonomija vo koja nema

inflacija. Inflacijata se manifestira na razli~ni na~ini, ili po pat na

poka~uvawe na cenite ili po pat na sozdavawe na redovi za ~ekawe

za oddelni proizvodi.

Inflacijata vo pazarnite stopanstva re~isi nikoga{ ne se

povtoruva na ist na~in ili od ista pri~ina kako prethodniot. Taa

sekoga{ e nova, poinakva od porane{nite inflacii. Duri moè da

kaìme deka ne postoi edna ista inflacija vo dve ili pove}e

nacionalni ekonomii, {to zna~i sekoja inflacija si ima svoe

nacionalno obele`je po koe se razlikuva od drugi.

Od aspekt na nejzinata dinamika i intezitet, posebno od

aspekt na nejzinite posledici, inflacijata se pove}e e predmet na

raspravii, vo koi sre}avame razliki vo soglasuvaweto na su{tinata na

inflacijata. Za edni ekonomisti, od ekonomski, od socijalen i od

politi~ki aspekt inflacijata e dosta {tetna pojava, za drugi taa e

sredstvo za zabrzuvawe na dinamikata na stopanskiot razvitok.

Nekoi ja otfrlaat inflacijata, drugi toa ne go pravat. Spored toa

inflacijata se pove}e stanuva kontraverzna ekonomska pojava.

5

Vidovi na inflacija

Od aspekt na visinata na stapkata i razvojnata

dinamika inflacijata mo`e da bide umerena, galopira~ka i

hiperinflacija.

Umerenata inflacija pretstavuva blag porast na cenite na

dobrata i uslugite vo ekonomijata. Pri umerena inflacija stapkata na

inflacija na godi{no nivo e ednocifrena. Vakov tip na inflacija imaat

skoro site visokorazvieni zemji so pazarna ekonomija.

Cenite na dobrata i uslugite poka`uvaat relativno visoka

stabilnost, a so toa i nacionalnata pari~na edinica manifestira

relativno visoka stabilnost. Lu|eto imaat doverba vo parite, bidej}i

znaat deka tie i vo dogledno vreme }e imaat gore dolu ista

vrednost. Zatoa, vo ekonomiite so umerena inflacija, ne se tro{i

vreme i drugi resursi za zamena na parite vo drug imot, odnosno vo

nedvi`nosti.

Tabela - Stapki na ekonomskiot rast, nevrabotenosta i

inflacijata vo Evropa, 1960 i 1999 godina

Pokazateli 1960-1998 1997 1998 1999

Stapka na

rast na GDP

3,1 2,7 2,8 2,2

Stapka na

nevrabotenos

6,4 11,2 10,6 10,3

6

t

Stapka na

inflacija

5,7 1,8 1,8 1,8

Galopira~ka inflacija e sostojba vo ekonomijata koga

cenite po~nuvaat brzo da rastat i godi{nata stapka na inflacija

stanuva, vo po~etokot dvocifrena, a podocna i trocifrena - 20, 50,

100 ili 200 i pove}e. Koga ekonomijata }e navleze vo galopira~ka

inflacija, taa se pothranuva samata sebesi, zema vnatre{en zamav,

po~nuva brzo da raste i te{ko da se kontrolira - ova osobeno koga

stapkata na inflacija na godi{no nivo }e dostigne trocifren iznos,

odnosno }e nadmine 100%. Ovoj tip na inflacija ve}e producira

seriozni te{kotii vo ekonomijata. Brziot poras na cenite gi

obezvrednuva parite. Lu|eto ja gubat doverbata na nacionalnata

pari~na edinica i nastojuvaat da se oslobodat od parite - naj~esto

skladiraat raznovidni stoki ili pak kupuvaat nedvi`nosti. Dogovorite

vo sebe sodr`at klauzula za indeksirawe so {to se nastojuva da se

amortiziraat negativnite posledici od obezvrednuvaweto na

doma{nata pari~na edinica, ili pak sumite se iska`uvaat vo stranska

valuta. Kaj ovoj vid na inflacija kamatnite stapki ~esto pati

navleguvaat vo zonata na negativni vrednosti. Na primer, ako

nominalnata kamatna stapka vo ekonomijata e 10%, a inflacijata

neo~ekuvano dostigne 15%, realnata kamatna stapka e minus 5%.

Hiperinflacijata e najserioznata i najopasnata forma na

inflacija vo koja {to cenite rastat milion ili duri miljarda posto

godi{no. Vo ekonomskata istorija najpoznati se hiperinflaciite vo

Germanija, Ungarija, a vo ponovo vreme i vo SR Jugoslavija.

Neposredno posle Prvata svetska vojna pobedenata Germanija

mora{e da pla}a golemi reparacii za voenite {teti. Vo takvi uslovi

germanskata vlada do kraj gi oslobodi monetarnite ko~nici i po~na

nekontrolirano da pe~ati pari. Toa predizvika stravotna

hiperinflacija. Za nepolni dve godini, od po~etokot na 1922 godina,

7

pa nekade do krajot na 1923 godina, indeksot na ceni porasna od 1

na 10.000.000.000. Obezvrednuvaweto na parite be{e enormno -

ako na po~etokot na 1922 godina poseduvavte akcii 300 milioni

dolari, dve godini podocna so niv ne moèvte da kupite ni edna

bonbona. Vo normalni uslovi lu|eto odat na pazar so pari vo xebot.

Poznato e deka lu|eto vo restoranite odnapred ja pla}ale smetkata,

bidej}i, polovina ili eden saat podocna, koga }e zavr{ele so

ru~ekot, istoto jadewe morale da go platat mnogu poskapo.

Posledicite od hiperinflacijata bea katastrofalni. Taa predizvika

stra{na preraspredelba na nacionalnoto bogatstvo, silno gi iskrivi

relativnite ceni, kompletno go razori monetarniot sistem na zemjata

i definitivno go donese Hitler na vlast.

Svedoci sme i sovremenici na hiperinflacijata {to vo tekot na

1992 i 1993 besnee{e vo sosedna SR Jugoslavija. Zemjata be{e vo

vojna, a pe~atnicata vo Top~ider denono}no pe~ate{e pari. Eden

od paradoksite na ovaa inflacija be{e sledniot: Jugoslovenskiot dinar

tolku obezvredni {to poeftino be{e sobata, mesto so tapeti, da se

obloì so kni`ni pari, po èlba sino ili crveno. (Trpeski 1995 god.)

Nie }e ja razgledame podelbata na inflacijata i od aspekt na

intenzitetot i dinamikata na nejzinoto dvièwe.

1.Lesna inflacija koja u{te se narekuva i dozirana inflacija.

Koga postoi ovoj vid na inflacija, cenite na malo vo nacionalnata

ekonomija se dviàt 2 - 3% godi{no ili najmnogu 2 - 5% godi{no.

2.Sredna inflacija koja se manifestira so malku pogolem, no

se u{te umeren raste` na cenite, odnosno namaluvawe na

kupovnata sila na parite i se dviì pome|u 5 i 15% nekade duri 20%

godi{no.

3.Zabrzana inflacija koja se manifestira so zabele`liv

intenzitet na dinamika na inflacijata. Kaj ovoj vid na inflacija

godi{niot raste` na cenite iznesuva od 15 - 30%.

8

4.Hiper inflacija koja se u{te se narekuva superinflacija ili

razurnuva~ka inflacija. Ovoj vid na inflacija trae relativno kuso

vreme, no se manifestira so visok intenzitet. Inflacijata brzo se {iri i

nivoto na cenite na malo se zgolemuva stotina, nekolku iljadi ili

desetina iljadi pati godi{no.

tro{oci na inflacijata

Navistina e te{ko da se predvidat i sumiraat site efekti i

tro{oci {to proizleguvaat vo edna tolku kompleksna pojava kako {to

e inflacijata. Kakvi }e bidat tro{ocite od inflacijata najprvin zavisi od

toa dali taa e o~ekuvana (anticipated) ili neo~ekuvana

(unanticipated). O~ekuvana inflacija e onaa koja{to site

grupi i individui vo ekonomijata mo`at da ja predvidat i da se

za{titat sebesi od negativnite efekti {to taa gi predizvikuva.

Obratno stojat rabotite so neo~ekuvanata inflacija.

Dokolku inflacijata e o~ekuvana, anticipirana i zgora na toa

uramnote`ena, taa skoro i da ne predizvikuva posebni negativni

efekti. Na primer, vo edna ekonomija cenite na stokite godini

nanazad rastat za 5%. Lu|eto i za slednata godina o~ekuvaat 5%

porast na op{toto nivo na cenite i toa nema nikogo da gi iznenadi.

Navistina, na lu|eto }e im se zgolemat za 5% tro{ocite za hrana,

obleka, stan, ogrev, gorivo, zdravstveni uslugi itn., no za 5% }e se

zgolemat i nivnite dohodi (plati, profit i sl.), za 5% }e porasnat i

nominalnite kamatni stapki, poradi {to nema nikoj da osiroma{i,

9

imotite na lu|eto }e ja zadràt istata realna vrednost i nema da se

javat problemi vrzani so neefikasnosta vo koristeweto na resursite.

No, vo praksata inflacijata mnogu po~esto e neo~ekuvana,

najmalku zaradi tri rezoni: prvo, vo ekonomijata postojat poseriozni

disproporcii, neuramnoteènosti, poradi {to stapkata na inflacija e

pogolema od onaa {to lu|eto ja o~ekuvale; vtoro, Oddelni individui

pogre{ile vo predviduvaweto na inflacijata i fakti~kata stapka na

inflacija e pogolema od o~ekuvanata - ako tie lu|e o~ekuvaj}i

poniska inflacija barale pomalo zgolemuvawe na platite sega gubat;

treto, oddelni individui korektno ja predvidele stapkata na inflacija,

zna~i ne se izlaàle vo o~ekuvawata, me|utoa ne bile mo}ni da

izdejstvuvaat i soodvetno zgolemuvawe na platite - primer, rabotnici

koi ne ~lenuvaat vo sindikati, ili ~ii {to sindikati se slabo

organizirani. (Hardwick, Khan, Langmead 1994)

.

Koga se javuva Neo~ekuvana inflacija doa|a do negativni

efekti (tro{oci) povrzani so preraspredelbata na dohodite i

bogatstvoto pome|u oddelni kategorii na korisnici na dohod i

sopstvenici na bogatstvo:

1. Od korisnicite na fiksen dohod i vrabotenite vo

sindikalno slabo organiziranite dejnosti kon

vrabotenite vo dejnosti so jaki sindikati. Lu|eto koi

primaat fiksni dohodi (primer renta) vo inflacija gubat,

bidej}i dohodot koj{to vo nominalen iznos e ist, realno ima

pomala vrednost vo iznos na stapkata na inflacija.

Rabotnicite koi ~lenuvaat vo slabo organizirani sindikati

te{ko uspevaat da izdejstvuvaat zgolemuvawe na platite i

obratno, onie {to ~lenuvaat vo mo}ni sindikati vo toa

uspevaat. Prvite, vo uslovi na inflacija gubat, vtorite ja

zadrùvaat realnata vrednost vrednost na platite ili pak

eventualno dobivaat i nad toa.

2. Od doveritelite kon dolìncite - vo uslovi na inflacija lu|

eto koi dolàt pari sekoga{ se vo dobivka. Zamislete deka

10

dolìte 100.000 pari~ni edinici i deka va{ata godi{na rata

(otplata na kredidot) iznesuva 10.000 pari~ni edinici. Ako

dojde do neo~ekuvana inflacija, zna~i do op{t porast na

cenite, va{ata rata i natamu }e ostane 10.000 pari~ni

edinici, koi zaradi inflacijata realno vredat pomalku, a zgora

na toa va{ite primawa }e porasnat i dolgot }e go vratite

mnogu polesno. Se e ova to~no koga inflacijata se javuva

neo~ekuvano.

3. Od dano~nite obvrznici kon vladata - koga vo

ekonomijata postoi inflacija dohodite nominalno rastat.

Dokolku vo zemjata postoi progresiven dano~en sistem

moè da se slu~i edna kategorija na korisnici na dohod,

poradi nominalniot porast na dohodot, da premine vo

povisoka kategorija na imateli na dohod i sega da pla}a

danok spored povisokata marginalna dano~na stapka.

Inflacijata zna~i da gi zgolemuva prose~nite dano~ni

stapki, a vladata pribira pogolemi danoci bez da donese

poseben zakon za zgolemuvawe na dano~noto

optovaruvawe. Vo toj slu~aj doa|a do preraspredelba na

dohodot vo korist na dràvniot buxet. Vakvata pojava se

narekuva fiscal drag - fiskalno razvlekuvawe.

4. Od vrabotenite vo javniot sektor kon vrabotenite vo

privatniot sektor - vo uslovi na inflacija vladata vo

ramkite na antiinflacionata politika {to ja sproveduva moè

da ne dozvoli poka~uvawe na platite na vrabotenite vo

javniot sektor. Ako vrabotenite vo privatniot sektor, so

pomo{ na sindikatite, uspeat da izdejstvuvaat

usoglasuvawe na platite so stapkata na inflacija, }e dojde

do redistribucija na dohodot na {teta na vrabotenite vo

javniot sektor.

5. Tro{oci na autputot - denes pome|u ekonomistite postoi

visok stepen na soglasuvawe deka visokata cenovna

stabilnost na ekonomijata, ili {to e isto, niskite stapki na

11

inflacija, se uslov, bitna pretpostavka, za zdrav, stabilen, i

oddr`liv ekonomski rast. Do sedumdesettite godini na

minatiot vek se misle{e deka relativno visokite stapki na

ekonmski rast odea raka pod raka so relativno visokite

stapki na inflacija. No ponovite ispituvawa na ovaa

problematika, posebno onie vo ramkite na Svedskata

banka i na primerot na golem broj na zemji, nedvomisleno

potvrduvaat deka na dolg rok najdobri rezultati vo

pogled na autputot t.e. stapkite na ekonomskiot rast

postignuvaat zemjite so niska, ednocifrena stapka

na inflacija. Dvocifrenite stapki na inflacija, povtorno na

dolg rok, zna~ajno gi namaluvaat stapkite na ekonomski

rast, trocifrenite stapki na inflacija ve}e predizvikuvaat

negativni stapki na ekonomskiot rast, a hiperinflaciite

stanuvaat pogubni za ekonomiite. Za zemjite vo razvoj e

utvrdeno deka najvisoki stapki na ekonomskiot rast (od 5%

do 10% na godi{no nivo) se postignuvaat dokolku

godi{nite stapki na inflacija se odr`uvaat isto taka na nivo

od 5% do 10%.

6. Drugi tro{oci od inflacijata - promenite na cenite vo

vreme na inflacija gi predizvikuvaat i t.n. “menu costs”.

Imeno, poradi promena na cenite na jadewata i pijalocite,

restoranite moraat da pe~atat novi meni, trgovcite da gi

menuvaat etiketite so cenite na site proizvodi {to gi

prodavaat, zaradi gubeweto na vrednosta na metalnite

apoeni neophodno e da se {teluvaat avtomatite za

proda`ba na osve`itelni pijaloci, kafe i cigari, moraat, isto

taka, da se {teluvaat taksimetrite itn. Ovie tro{oci, iako

pomalku zna~ajni, imaat masoven karakter i pretstavuvaat

tro{ewe na vreme i drugi resursi.

12

Osnovni vidovi na inflacija od aspekt na

pri~inite koi ja uslovuvaat

Vgradena, inerciska inflacija - Nie ve}e pokaàvme deka

o~ekuvawata vo ekonomijata igraat zna~ajna uloga. Lu|eto

stopanisuvaj}i vo sega{nosta sekoga{ so edno oko gledaat vo

idninata. Ako vo ekonomijata postoi stapka na inflacija od 6% porast

na cenite na stokite i uslugite. Toa e fakt so koj lu|eto smetaat i

po~nuvaat da go vgraduvaat vo site dogovori i aran`mani:

dogovorite pome|u sindikatite i rabotodava~ite predviduvaat 6%

porast na naemninite, zna~i na ovoj na~in inflacijata se vgraduva

vo platite, monetarnata i fiskalnata politika na zemjata se koncipira

vrz pretpostavka od 6% porast na cenite na dobrata i uslugite, ako

se o~ekuva realen porast na bruto doma{niot proizvod od 4%,

negovata nominalna stapka na porast }e se utvrdi na 10%, 4%

realen porast plus 6% inflacija, pretpriema~ite i menaxerite

kalkulaciite gi pravat vrz baza na 6% poka~uvawe na proizvodnite

tro{oci, no i na cenite na finalnite dobra i uslugi itn. Eve kako

inflacijata vo sovremenite ekonomii stanuva vgradena, inerciska.

Vgradena inflacija moè da se odrùva podolg vremenski period se

dodeka nekoja pozna~ajna promena vo ekonomijata, naj~esto

{okovi na stranata na pobaruva~kata i {okovi na stranata na

ponudata, ne pridonese inflacijata zna~ajno da otstapi od

o~ekuvanata.

Inflacija na stranata na pobaruva~kata - Determinirana

e od promenite, {okovite na stranata na agregatnata pobaruva~ka

vo ekonomijata. Ovoj vid na inflacija prakti~no nastanuva koga doa|

a do porast na agregatnata pobaruva~ka nad proizvodniot

potencijal na ekonomijata. Zgolemenata koli~ina na pari

po~nuva da se takmi~i so ograni~enata koli~ina na stoki, poradi

13

{to cenite }e porastat i ramnoteàta }e se vospostavi na povisoko

ramni{te.

Zo{to vo ekonomijata doa|a do porast na agregatnata

pobaruva~ka?

Pri~ini moàt da bidat promenite vo monetarniot ili vo realniot

sektor. Promenite vo monetarniot sektor pretpostavuvaat vodewe

na ekspanzivna monetarna politika, odnosno pe~atewe i emisija na

dopolnitelni koli~ini pari - “monetarni do`dovi”. Postojat ekonomisti

(monetaristite na ~elo so Fridman), koi{to veruvaat deka inflacijata

sekoga{ i nasekade e monetaren fenomen. No, inflacijata na

stranata na pobaruva~kata, bez somnenie, moè da bide

determinirana i od promenata na realnite faktori: zgolemena

potro{uva~ka na dràvata (fiskalni deficiti), zgolemuvawe na

investiciite na sektorot na pretprijatijata, zgolemuvawe na neto

izvozot na ekonomijata i sl. Site ovie faktori, ja zgolemuvaat

agregatnata pobaruva~ka {to moè da bide pri~ina za inflacija.

Tro{o~na inflacija - Nastanuva kako rezultat na porast na

proizvodnite tro{oci na pretprijatijata - vo prv red na naemninite na

rabotnicite, ponatamu na cenite na uvoznite surovini i sl.

Naemninite na rabotnicite vo sovremenite pazarni ekonomii rastat i

vo uslovi koga postoi visoka stapka na nevrabotenost i nedovolna

iskoristenost na drugite proizvodni kapaciteti. Vakviot fenomen za

prv pat se pojavuva po Golemata svetska ekonomska kriza. Mnogu

ekonomisti pri~inite za toa gi gledaat vo nesovr{enosta na pazarot

na trudot i vo zloupotrebata na monopolskata mo} od strana na

sindikatite. Imeno, rabotnicite preku svoite sindikati, za da go

zadràt realnoto nivo na platite, postojano baraat zgolemuvawe na

naemninite. Ako, rabotnicite baraat zgolemuvawe na platite za 5%, i

ako takvoto barawe im bide zadovoleno od strana na rabotodavcite,

toa }e predizvika porast na proizvodnite tro{oci na pretprijatijata.

Zgolemenite proizvodni tro{oci }e bidat vgradeni vo cenite na

finalnite proizvodi, odnosno }e gi zgolemat cenite na proizvodite i

14

uslugite, vklu~uvaj}i gi, se razbira, i cenite na sredstvata za ìvot na

rabotnicite. Toa }e pokrene novo barawe na sindikatite za

zgolemuvawe na platite, za da se zadrì nivnoto realno nivo, {to

potoa povtorno }e se odrazi na visinata na cenite na dobrata i

uslugite itn. Na ovoj na~in vo ekonomijata prorabotuva t.n.

inflaciona spirala.

Porastot na uvoznite ceni na surovinite isto taka moè da bide

pri~ina za tro{o~na inflacija.

Stagflacija - Povoeniot ekonomski razvoj ode{e po nagorna

linija se do krajot na {eesetite i po~etokot na sedumdesettite godini

na minatiot vek. Relativno visokite i stabilni stapki na porast na

bruto doma{niot proizvod vo ovoj period predizvikuvaa blag

inflatoren pritisok, koj se smeta{e za normalna pridru`na pojava na

dinami~niot ekonomski rast. Me|utoa, na preodot od {eesettite vo

sedumdesettite godini, za prv pat se javi fenomenot na stagflacijata

- inflacijata istovremeno pridruèna so relativno visoka

nevrabotenost i niski, pa duri i stagnantii, stapki na dvièwe na

bruto doma{niot proizvod. Stagflacijata, vo po~etokot, gi zbuni

ekonomistite i nositelite na ekonomskata politika koi dotoga{ bea

naviknale inflacijata, me|u drugoto, da ja tretiraat i kako logi~ki

produkt na dinami~niot ekonomski rast.

Zaklu~ok:

So inflacijata se soo~uvaat i golemite i malite zemji, razvienite

i nerazvienite. Zna~i interesot za inflacijata, za nejzinite pri~ini,

15

karakteristiki i efekti, e mo{ne golem, kako {to e golem i interesot

za nejzino nadminuvawe i re{avawe.

Inflacijata gi zastra{uva re~isi site zemji vo svetot vo koi

postoi pazarno stopanstvo i se smeta deka inflacijata {irej}i se kako

bran podednakvo gi pla{i i vladite, i gra|anite, i siroma{nite, i

bogatite, i rabotnicite i rabotodavcite.

Zna~i odredeni grupi vo ramkite na stopanstvoto imaat korist

od raste~kite ceni predizvikani od inflacijata, me|utoa pove}eto od

lu|eto i stopanstvoto kako celina stradaat od posledicite na

inflacijata. Vo sovremeniot svet so sigurnost mo`eme da ka`eme

deka ne postoi zemja odnosno ekonomija vo koja nema inflacija.

Koristena literatura:

16

Internet

Ekonomija - prof.Taki Fiti

Sodr`ina:

17

Voved .................................................................................. 2

Poim i merewe na inflacija .......................................... 3

Su{tina na inflacija ..................................................... 5

Vidovi na inflacija ........................................................ 6

Tro{oci na inflacija ..................................................... 9

Osnovni vidovi na inflacija

od aspekt na pri~inite koi ja uslovuvaat .................... 12

Zaklu~ok ............................................................................ 15

Koristena literatura ..................................................... 16

18

proektna zadaca po ekonomija

Documents