Verkís hf | Ármúla 4 | 108 Reykjavík | +354 422 8000 | www.verkis.is | verkis@verkis.is

Ráðstefna Félags landfræðinga 2011Hrafnhildur Brynjólfsdóttir27 október 2011

Glímt við þjóðveginn – áhrif hjáleiðar um Selfoss á landnotkun og samfélag

Í dag

Erindið byggir á meistaraverkefni í umferð og skipulagi við tækni og verkfræðideild Háskólans í Reykjavík.

Landnotkun og samgöngur -nokkrir punktar úr verkefninu

Athyglinni beint að áhrifum hjáleiðar um Selfoss á þéttbýlið

Verkefnið er í vinnslu :o)Helstu heimildir sem vísað er í í erindinu: Efla, 2009. Hljóðvist Hveragerði – Selfoss. Tvöföldun Suðurlandsvegar. Reykjavík: Vegagerðin. Efla, 2010a. Suðurlandsvegur. Frá Hveragerði og austur fyrir Selfoss. Frumdrög, júlí 2010. Reykjavík:

Vegagerðin. Efla, 2010b. Suðurlandsvegur. Frá Hveragerði og austur fyrir Selfoss. Matsskýrsla, maí 2010. Reykjavík:VegagerðinVegagerðin, 2010a. Veghönnunarreglur. Reykjavík: Vegagerðin.Vegagerðin, 2010b. Þjóðvegir í þéttbýli. Leiðbeiningar 2010. Reykjavík: Vegagerðin.

2

Meistaraverkefni

• Tilgangur rannsóknarinnar er að meta áhrif hjáleiðar um Selfoss með áherslu á áhrif á samfélag og landnotkun

• Markmið rannsóknarinnar er að auka skilning á áhrifum nýrra samgöngutenginga og spá fyrir um áhrif hjáleiðarinnar á Selfoss sérstaklega og almennt um áhrif hjáleiða við íslenskar aðstæður.

• Aðferðir: rýni fræðilegra heimilda, rýni tilviks, viðtöl við hagsmunaaðila til að leita upplýsinga um væntingar mismunandi aðila um áhrif hjáleiðarinnar.

• Vörn í janúar 2012.

3

Hjáleið um Selfoss

• Vegagerðin undirbýr tvöföldun Suðurlandsvegar.• Markmið með framkvæmd að auka umferðaröryggi og

umferðarrýmd• Umhverfismat og frumdrög hönnunar tilbúin• Áform um 1+1 veg og tvöföldun í framtíð• Ákvörðun um tvöföldun Suðurlandsvegar er tekin af

ráðherra• Kostnaðaráætlun miðað við 2+2 = 6,38 milljarðar• Með gerð 1+1 vegar, frestun á gerð mislægra gatnamóta

og einbreiðrar brúar má fresta stofnkostnaði upp á 2,7 milljarða, bara 3,7 eftir.

4

(Efla, 2010a)

Veglína 1

5

Umfjöllun miðar við veglínu 1 sem hefur verið á skipulagi síðan 1970Kort úr umhverfismati framkvæmdarinnar. (Efla, 2010b)

Veglína 1

6

Skipulagt þéttbýli við hjáleiðina

Landnotkun við hjáleiðina

7

Bæði sveitarfélagið Árborg og Flóahreppur hafa skipulagt þéttbýli við hjáleiðina(Aðalskipulag Árborgar 2005-2025 og Aðalskipulag Hraungerðishrepps 2003-2015).

Þjóðvegur í þéttbýli/dreifbýli• Hjáleiðin er hönnuð sem hraðbraut í þéttbýli, hönnunarhraði

110 km/klst og áætlaður hámarkshraði 90 km/klst (Efla, 2010a). Hringbraut í Reykjavík 60 km/klst og í Ártúnsbrekkunni 80 km/klst.

• Skv. leiðbeiningum Vegagerðarinnar um þjóðvegi í þéttbýli er “leyfilegur hámarkshraði á þjóðvegum í þéttbýli 30-40-50-60-70-80 km/klst (Vegagerðin, 2010b).

• Skv. umferðarlögum er hámarkshraði í þéttbýli 50 km/klst nema annað sé tekið fram. Ef hækka á hámarkhraða þarf að rökstyðja það sérstaklega t.d ef tryggja þarf þjónustustig vega með mikilli umferð. D: Reykjanesbraut og Ártúnsbrekka

• Er verið að færa þjóðveginn út fyrir þéttbýli ?

8

Undirbúningur framkvæmdar

• Ekkert arðsemismat hefur verið unnið fyrir framkvæmdina

• Ekkert umferðaröryggismat hefur verið unnið fyrir framkvæmdina– Bæði ofangreind verkefni hafa þótt of umfangsmikil

• Skv. veghönnunarreglum á að velja þversnið fyrir veg út frá umferðarspá (Vegagerðin, 2010a). • Hjáleiðin er hönnuð sem framtíðar 2+2 vegur þrátt fyrir

að skv. umferðarspá dugi 1+1 vegur um alla sjáanlega framtíð (Efla, 2010a).

Áætluð eru undirgöng milli Hveragerðis og Selfoss þar sem þörf er á því að tengja svæði sitt hvoru megin við veginn í dreifbýlinu. Engin slík tenging er áætluð í þéttbýlinu (Efla,

2010a). 9

Þversnið - vegtegund

10

Ljósmyndir, (C) KPS www.photo.is og Verkís.

(Efla, 2010a).

Áhrif á landnotkun, þéttleiki byggðar, umhverfi fyrir hverja, farartálmi fyrir gangandi, hjólandi, biðstöðvar almenningsvagna!, helgunarsvæði samgangna ...

Hljóðvist• Í umfjöllun um hljóðvist í hljóðvistarskýrslu og umhverfismati

framkvæmdarinnar er ekki fjallað um áhrif framkvæmdarinar á fyrirhugað þéttbýli við hjáleiðina (Efla, 2009).

11

Frístundabyggð

Íbúðabyggð

Íbúðabyggð

Athafnasvæði/verslun og þjónusta skipulögð við hjáleiðina

Áhrif á samfélag

• Í umhverfismati framkvæmdarinnar eru áhrif á samfélag metin verulega jákvæð út frá eftirfarandi viðmiðum:

– Áhrif á möguleika til að veita þjónustu– Áhrif og upplifun frá markverðum stöðum og svæðum– Áhrif á notagildi svæða eða gönguleiða til útivistar.

• Áhrif á þéttbýlið fá litla umfjöllun.• Við mat á áhrifum á samfélag er ekki vísað í neinar

sérfræðiskýrslur. Fuglarnir og vindurinn fá hins vegar sínar skýrslur. (Efla, 2010b)

– Fjallað er um möguleika þjónustuaðila í dreifbýlinu á að veita þjónustu t.d. ferðaþjónusta og hestamennsku

– Bylting í útivist á svæðinu milli Selfoss og Hveragerðis þar sem nú verðu hægt að hjóla og ganga á fáförnum hliðarvegum og hjólastígum (allt að 8 akreinar)

– Öryggi sumarhúsagesta og hótela mun aukast með tilkomu mislægra gatnamóta– Biðraðir síðari hluta dags á sunnudögum ættu að heyra sögunni til.

(Efla, 2010b) 12

Áhrif á samfélag - umhverfismat• Metin eru jákvæð áhrif af því að færa gegnumstreymisumferð út

fyrir Selfoss / víða í skýrslunni er sagt að umferð á Austurvegi á Selfossi muni minnka óverulega (hlutfall gegnumumferðarinnar er ca 15% skv. umferðarkönnun 2003)

• Engar tölur eru settar fram um umferð á Austurvegi fyrir og eftir framkvæmd.

• Metin eru jákvæð áhrif á umferðaröryggi þrátt fyrir að ekkert umferðaröryggismat hafi verið gert fyrir þéttbýlið

• Í umhverfismatinu er sagt að gera megi „ráð fyrir að stórmarkaðir og þjónusta haldi áfram að færast að útjaðri byggðarinnar eins og verið hefur undanfarin ár“ (Efla, 2010b).

• Þessi áhrif eru ekki tekin inn í mat og fá enga umfjöllun.– Áhrif á miðbæinn á Selfossi, yfirbragð byggðar, vegalengdir í þjónustu fyrir íbúa,

möguleikar á fjölbreyttum ferðamátum ...

13

Fossatorg

14

Við hjáleiðina er frátekin lóð og til eru drög frá 2006 um 20.000 fermetra verslunarmiðstöð á þeirri lóð

Fermetrar í verslunar- og skrifstofuhúsnæði á Selfossi voru alls um 60.000 fermetrar það ár.

(Myndir úr kynningu af vefsíðu ARKÍS)

Hjáleið í dreifbýli!

Hvergi í umhverfismati hjáleiðarinnar er umfjöllun um skipulagða byggð við hjáleiðina við Selfoss og Laugardæli. Í umhverfismati hefur hjáleiðinni verið bætti inn á ljósmyndir til að meta áhrif á landslag og sýnileika (Efla, 2010b).

15

Til umhugsunar

16

Mynd 1. Vítahringur aukinnar umferðarrýmdar. (New Jersey DOT og Pennsylvania DOT, 2008).

New Jersey DOT & Pennsylvania DOT, 2008: Smart Transportation Guidebook: Planning and Designing Highways and Streets that Support Sustainable and Livable Communities. Hér úr :Salvör Jónsdóttir og Árni Geirsson, 2009. Skipulagsáætlanir og þjóðvegir. Reykjavík: Alta og Vegagerðin.

Til umhugsunar

Hjáleiðin eykur umferðarrýmd á þjóðvegi 1.Hjáleiðin eykur umferðarrýmd í þéttbýlinu þegar gegnumumferð fer þaðan, hlutfallið er ca 15%. Ný umferðarmannvirki skapa nýja umferð – innan fárra ára getur umferðin í þéttbýlinu verið orðin sú sama og hún var

• Er svona dýr framkvæmd réttlætanleg til að létta umferðinni af þéttbýlinu þegar áhrifin vara ekki til langframa?

• Réttlætir aukin umferðarrýmd á þjóðveginum fram hjá bænum ein og sér framkvæmdina?

17