1

Układ pokarmowy

Cz. IICewa pokarmowa

Warstwy cewypokarmowej:

1. Błona śluzowa• nabłonek• blaszka wła ściwa• muscularis mucosae

2. Błona pod śluzowa

3. Błona mi ęśniowa• warstwa okr ężna• warstwa podłu żna

4. Błona surowiczalub włóknista

naczynia

bl. wła ściwa

nabłonek

gruczoł

musc. grudka chłonnamucosae

błona pod śluzowa

gruczoł

błona surowicza

błona mi ęśniowawarstwa podłu żna

warstwa okr ężna

nabłonek

błaszka wła ściwa z gruczołami

muscularis mucosaebłona pod śluzowa

błona mi ęśniowa

Przełyk:• nabłonek wielowarstwowy płaski• blaszka wła ściwa bogata w włókna spr ężyste• gruczoły śluzowe (przełykowe gr. wpustowe)

w blaszce wła ściwej• szeroka, nieregularna muscularis mucosae

o układzie podłu żnym• gruczoły śluzowe (gr. wła ściwe) w bł. pod śluzowej

(wydzielaj ą śluz, lizozym, jony wodorow ęglanowe)• w błonie mi ęśniowej mi ęśnie szkieletowe i gładkie• zewnętrzna błona włóknista

Żołądek

• wpust• trzon i dno• odźwiernik

Ogólne cechy budowy ściany:

• nabł. jednowarstwowy walcowatypokrywaj ący powierzchni ę itworz ący wpuklenia (dołeczki żoł.)

• w blaszce wła ściwej ciasno uło żonegruczoły cewkowe (wpustowe, właściwe, od źwiernikowe)

• dodatkowa wewn ętrzna warstwamięśniowa o układzie spiralnym

błona śluzowa

błona pod śluzowa

mięśniówka

przełyk wpust

Nabłonekpowierzchniowy

• wysokie walcowatekomórki

• aparat Golgiego• siateczka szorstka• śluzowe ziarna

wydzielnicze• mikrokosmki na

powierzchni• poł ączenia

międzykomórkowe

HCO3

HClHCO3

Nierozpuszczalny śluz produkowany przez komórkinabłonka powierzchniowego,alkalizowany przez jonywodorow ęglanowe przechodz ącez podnabłonkowych naczy ńtworzy warstw ę ochronn ąna wewn ętrznej powierzchniżołądka

2

Miejscowe uszkodzenie ochronnej warstwy śluzoweji komórek nabłonka powierzchniowego prowadzi dopogł ębiaj ącego si ę ubytku błony śluzowej (wrzód żołądka).Uszkodzenia takie spowodowane s ą zazwyczaj przez bakteri ęHelicobacter pylori .

Trzon i dno żołądkaGruczoły żołądkowe wła ściwe: proste gruczoły cewkowe uło żonerównolegle w blaszce wła ściwej, pomi ędzy nimi niewielka ilo śćtkanki ł ącznej z licznymi komórkami i naczyniami włosowatymi

Gruczoł żołądkowy wła ściwyma trzy odcinki:• cieśń• szyjk ę• trzon z dnem

Buduje go pi ęć typów komórek:

• komórki niezró żnicowane - macierzyste (cieśń)

• komórki śluzowe szyjki (szyjka)• komórki główne (trzon)• komórki okładzinowe (wszystkie odcinki)• komórki dokrewne (wszystkie odcinki)

Komórkamacierzysta

Komórki macierzyste żołądkaodpowiadaj ą za odnow ę i regeneracj ęnabłonka powierzchniowego oraz gruczołów

Nisza (cie śń gruczołu żołądkowegoi jej otoczenie):• fibroblasty podnabłonkowe• perycyty kapilarów• komórki okładzinowe

(wszystkie te komórki wydzielaj ączynniki sygnałowe/wzrostowe reguluj ące aktywno ść komórekmacierzystych)

kom. powierzchniowe

kom. macierzyste

fibroblasty

kom. śluzowe szyjki

kom. okładzinowe

kom. dokrewne

kom. główne

Komórki śluzowe szyjki

produkuj ą rozpuszczalny śluz

Komórki główne

• zasadochłonne• siateczka szorstka• aparat Golgiego• ziarna wydzielnicze

produkuj ą enzymy żołądkowe:pepsynogen, lipaz ę żołądkow ąi podpuszczk ę (u niemowl ąt)

3

Komórki okładzinowe

• duże, piramidowe/owalne• kwasochłonne• niekiedy dwuj ądrzaste• system tubularno-p ęcherzykowy/

kanaliki wewn ątrzkomórkowe z licznymimikrokosmkami

• bardzo liczne mitochondria

B

B

Komórki okładzinowe produkuj ą HCli czynnik wewn ętrzny Castle’a.

System tubularno-p ęcherzykowy tocytoplazmatyczny magazyn błonbogatych w transportery jonowe.Po stymulacji p ęcherzyki i rurki wbudowuj ą się w błon ę kanalików wewn ątrzkomórkowych.

„Produkcja” HCl polega na transporciejonów H + and Cl - do światła kanalików wewn ątrzkomórkowych, sk ąd dostaj ąsię do światła gruczołu.

Transportery uczestnicz ącew „produkcji” HCl:• antyporter protonowo-potasowy• antyporter dwuw ęglanowo-

chlorkowy• kanał chlorkowy• kanał potasowy• pompa sodowo-potasowa

stymulacja

(gastryna,acetylocholinahistamina)

HCl

Komórki dokrewne(enteroendokrynowe)

produkuj ą hormony peptydowe, przewa żnie o lokalnym działaniu(m. in. gastryn ę i grelin ępobudzaj ącą apetyt)

W dolnej połowie gruczołówżołądkowych wła ściwych znajduj ąsię komórki ECL wydzielaj ącehistamin ę (pod wpływemacetylocholiny i gastryny)

Wpust:

• płytsze, nieregularne dołeczki żołądkowe• gruczoły wpustowe (cewkowe, poskr ęcane) zawieraj ące

- komórki śluzowe (podobne do kom. nabłonka powierzchniowego)- komórki śluzowe (identyczne jak kom. szyjki) - pojedyncze komórki okładzinowe i dokrewne (kom. G, produkuj ące gastryn ę)

dołeczki

gruczoły

Odźwiernik:• głębokie dołeczki• rozgał ęzione cewkowe gruczoły od źwiernikowe• gruba warstwa okr ężna mi ęśniówki (zwieracz)

Gruczoły od źwiernikowe:

• komórki śluzowe(identyczne jak k. szyjki)produkuj ące też lizozym

• liczne komórki dokrewne (G)produkuj ące gastryn ę

• pojedyncze komórkiokładzinowe

4

Jelito cienkie

zwiększenie powierzchnichłonnej:• fałdy okr ężne: x 2-3• kosmki jelitowe: x 10• brzeżek szczoteczkowy

na powierzchni nabłonka: x 20

Dwa pi ętra błony śluzowej jelita cienkiego:• górne: kosmki jelitowe• dolne: gruczoły (krypty) jelitowe

Nabłonek jelitowy (jednowarstwowy walcowaty) pokrywa kosmki i wy ściela krypty:

Typy komórek:• enterocyty• komórki kubkowe• komórki niezró żnicowane (tylko w kryptach)• komórki Panetha (tylko w kryptach)• komórki dokrewne• komórki szczoteczkowe• komórki M

Enterocyty

• wysokie, walcowate• brzeżek szczoteczkowy

(z ektoenzymami)• liczne organelle• poł ączenia mi ędzy-

komórkowe

Funkcje:

• resorbcja substancji prostych(produktów trawienia)

• resynteza trójglicerydówi tworzenie chylomikronów

Substancje proste s ą

przekazywane do naczy ń

krwiono śnych, a chylomikronydo naczy ń chłonnych

Komórki kubkowe

produkuj ą rozpuszczalnyśluz

• wąska podstawa• rozszerzona cz ęść górna

z ziarnami wydzielniczymi(słabo si ę barwi ą)

Komórki macierzyste(niezró żnicowane)

• lokalizacja:w dnie krypt jelitowych

• nisza:- blaszka podstawna- fibroblasty otaczaj ące krypt ę- naczynia włosowate- zakończenia nerwowe włókien splotu

Meissnera

• różnicuj ą się we wszystkie typy komóreknabłonka jelitowego, odpowiadaj ą za odnow ęi regeneracj ę nabłonka

enterocyty

krypta

kom. kubkowe

kom. Panetha

kom. dokrewne

fibroblast

kapilara neuronśródścienny

kom. macierzyste

kom. namna żające się

kom.różnicuj ące się

kom. zró żnicowane

fibroblasty

Komórki Panetha• w dnie krypt• szorstka siateczka, aparat Golgiego• kwasochłonne ziarna wydzielnicze• produkuj ą białka antybakteryjne (lizozym i defenzyny)• wydzielaj ą IgA• fagocytuj ą (słabo) bakterie i jednokomórkowe paso żyty

5

Komórki szczoteczkowe (rzadkie)

• pęczek długich mikrokosmkówna powierzchni

• zakończenia nerwowe blisko podstawy

• podobne do komórek receptorycznychkubków smakowych

• funkcja chemoreceptoryczna

Kosmek jelitowy

• palczaste uwypuklenie błony śluzowej (0,2 x 1 mm)pokryte nabłonkiem jelitowym

• pod nabłonkiem ci ągła warstwa miofibroblastów(uczestnicz ą w regulacji odnowy nabłonkai procesów obronnych)

• wewnątrz zr ąb:bogatokomórkowa tkanka ł ączna wiotka(komórki tk. ł ącznej wła ściwej i leukocyty)

Zrąb zawiera:- kapilary o ścianie

okienkowej- pojedyncze ślepe

naczynie chłonne- 1-3 pęczków komórek

mięśniowych gładkich(„pompowanie”chłonki)

Krypta jelitowa

• dno: komórki Panetha i komórkimacierzyste

• ponad dnem: komórki namna żające si ę(progenitorowe)

• górna 1/2: ró żnicuj ące si ę komórki(głównie enterocyty i kubkowe)przesuwaj ące si ę stopniowo ku górze

enterocyty

kom. kubkowe

kom. dokrewne

kom. progenitorowe

kom. macierzyste

kom. Panetha

Dwunastnica

• duże, szerokie kosmki• mało kom. kubkowych• w błonie pod śluzowej

gruczoły dwunastnicze(Brunnera)

Gruczoły dwunastnicze produkuj ą:• zasadowy płyn bogaty w wodorow ęglany (neutralizacja kwa śnej tre ści

przechodz ącej z żołądka)• urogastron (hamuje wydzielanie kwasu solnego w żołądku)• EGF• lizozym

Jelito czcze

• węższe i krótsze kosmki• więcej komórek kubkowych

Jelito kr ęte

• krótkie, w ąskie kosmki• więcej komórek kubkowych• duże skupiska grudek chłonnych

(kępki Peyera) w błonie pod śluzowej

Jelito grube

• brak kosmków - obecne tylkogłębokie, regularne krypty

• bardzo liczne komórki kubkowe• brak komórek Panetha• fałdy półksi ężycowate• zewnętrzna warstwa mi ęśniówki

podzielona na trzy odr ębne„ta śmy”

Funkcje:• wchłanianie wody• transport jonów• produkcja śluzu

(formowanie mas kałowych)

6

Łagodny rozrost krypt jelitowych powoduje powstanieuwypukle ń błony śluzowej – polipów jelita grubego, któremogą ulega ć zezłośliwieniu i dawa ć początek rakowi

Kanałodbytniczy

• podłu żne fałdy błony śluzowej• nabłonek: jednowarstwowy walcowaty → wielowarstwowy walcowaty →

wielowarstwowy płaski• gruczoły śluzowe w blaszce wła ściwej• sploty żylne w błonie pod śluzowej• zwieracze: wewn ętrzny (mi ęśniówka gładka) i zewn ętrzny (m. szkieletowa)

• pojedyncze (samotne) grudki chłonne (we wszystkich odcinkach cewy)• skupiska grudek chłonnych i rozproszonej tkanki lim foidalnej:

- kępki Peyera w jelicie kr ętym- wyrostek robaczkowy

Tkanka limfoidalna cewy pokarmowej Wyrostek robaczkowy ma budow ę ściany jelita grubegoi du że skupiska tkanki limfoidalnej

• skupiska tkankilimfoidalnejw blaszce wła ściweji w błonie pod śluzowej(zmniejszaj ą sięz wiekiem)

• obecne kom. Panetha• ciągła warstwa

podłu żna mi ęśniówki

Zaleganie tre ści jelitowej w świetle wyrostka robaczkowegoprowadzi do proliferacji flory bakteryjnej i mo że powodowa ćzapalenie wyrostka

Komórki M

• wyst ępuj ą w miejscu kontaktu nabłonkajelitowego z tkank ą limfoidaln ą

• mikrofałdy na powierzchni szczytowej• pochłaniaj ą obce antygeny (np. bakterie)

i przenosz ą je na drodze transcytozydo tkanki limfoidalnej

• w ten sposób monitoruj ą antygenowyskład zawarto ści cewy pokarmowej

komórkaprezentuj ącaantygen

bakterie

transcytoza

limfocyty

węzeł chłonny

7

Unerwienie (autonomiczne)cewy pokarmowej

• splot pod śluzówkowy- wewnętrzny Meissnera kontroluj ą wydzielanie gruczołów- zewnętrzny Schabadascha i kurczliwo ść muscularis mucosae

• splot mi ęśniówkowy Auerbacha kontroluje perystaltyk ę

Sploty zawieraj ą komórki nerwowe (zwojowe) i komórki glejowe podobne doastrocytów

komórkizwojowe

komórkiglejowe

Splot

podśluzówkowy

mięśniówkowy

włóknanerwowe

Z układem nerwowym cewy pokarmowej współpracuj ą śródmi ąższowe komórki Cajala

żołądek jelito cienkie jelito g rube

• lokalizacja:warstwa mi ęśniowa

• kontaktuj ą sięz zakończeniaminerwowymi i z kom.mięśniowymi(neksusy)

• spontaniczniegeneruj ą bod źceskurczowe („wolne”fale perystaltyczne)

• pośrednicz ą wprzekazywaniubod źców pomi ędzyzakończeniami nerw.a kom. mi ęśniowymi

Komórki dokrewne cewy pokarmowej(enteroendokrynowe)

• należą do systemu komórek DNES (APUD)• zlokalizowane w nabłonku gruczołów, krypt

i (rzadziej) w nabłonku powierzchniowym• mogą być „otwarte” lub „zamkni ęte”• mają ziarna wydzielnicze w cz ęści podstawnej• produkuj ą hormony peptydowe zazwyczaj

o lokalnym działaniu (wpływaj ą na przepływ krwi,wydzielanie gruczołów i kurczliwo ść mięśniówki),niekiedy równie ż o działaniu odległym

otwarta

zamkni ętaotwarta zamkni ęta

Komórki dokrewne cewy pokarmowej (przykłady)

pobudza łaknieniegrelinaEpsilon

pobudza wydzielanie wodorow ęglanów w trzustce

sekretynaS

pobudza wydzielanieinsuliny, hamuje perystaltyk ę

GLPL

pobudza wydzielanie w trzustce, obkurcza pęcherzyk żółciowy

cholecystokininaI

rozszerza naczynia krw.VIPH

pobudza wydzielanie HClgastrynaG

pobudza perystaltyk ęserotoninaEC

hamuje wydzielanie innych kom. dokrewnych

somatostatynaDelta (D)

DziałanieWydzielanyhormon

Nazwa