Şahi̇n fatih ti̇caret yapilarinda tari̇hsel geli̇şi̇m ve ti̇poloji̇ler trabzon Üzeri̇ne...

8/17/2019 Şahıṅ Fatih Tıċaret Yapilarinda Tarıḣsel Gelış̇ıṁ Ve Tıṗolojıl̇er Trabzon Üzerıṅe Yansiyiş Şekıl̇lerı ̇

1/16

2879

TİCARET YAPILARINDA TARİHSEL GELİŞİM VETİPOLOJİLER:

TRABZON ÜZERİNE YANSIYIŞ ŞEKİLLERİ

ŞAHİN, Fatih*

TÜRKİYE/ТУРЦИЯ

ÖZET

Kentlere keni kimliklerini vuran Türkler, zamanla Türk vasıarını ortayakoyan yapı tipleri oluşturmaya başlamışlarır. Önceleri hanlar, aha sonralarıarastalar, beestenler ve kapalı çarşılar inşa eilmiştir. Sonraki süreçte e pasajlarkarşımıza çıkmaktaır.

Türk çarşı yapıları arasına tiplenen tasarımlar, büyüklük ve kullanım olarak,zaman içine oluşan çarşılar ile evamlılığı sağlanmıştır. Kentlerin eğişenyerleşim şekilleri, günümüze e kullanılır uruma olan pazarlar, yaya ve taşıtyolları üzerine alışveriş mekânlarının ortaya çıkmasını sağlamıştır.

değişen ve artan gereksinim ve arzular, alışveriş eylemini körüklemiş, bu

sayee aha üzenli, organize mekân ve yapılar geliştirilmiştir. Kent içi ve kentışı moern alışveriş mekânlarıyla isteklere yanıt aranması, tek çatı altınaziksel, işlevsel, sosyal mekânların üşünülmesiyle kapalı kent moelini ortayaçıkarmıştır.

Çalışmanın ilk bölümüne tarihsel süreç içerisine, alışveriş mekânözelliklerinin eğişim/önüşüm başlığına tipleşmeleri sıralanarak incelenmiştir.Çalışmanın ikinci bölümüne ise, verilen tipoloji sıralamasına yönelik önemlerineayrılarak, Trabzon’aki ticaret mekânların eğişiminin/önüşümünün günümüze

kaar gelişimleri temel kalitelerle irelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Ticaret yapıları, kent, tipoloji, Trabzon.

ABSTRACT

Historical Improvement and Typologies of Commercial Buildingsand Their Effects on Trabzon

Having their unique marks on the cities, Turkish people increasingly have begün to buil their own type of builings showing their own characteristicfeatures. They rst built khans then arastas an beestens an then bazaars. Laterwe encounter with malls.

* Araş. Gör., Karaeniz Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, TRABZON/TÜRKİYE. e-posta: [email protected]


2/16

2880

Eventually the esign of Turkish shopping structures has continue with themalls in terms of size an usage. The changing ensity of the cities have causeto the open markets which are still available an same more shopping places nearthe peestrian zones an roas.

The eveloping nees an emans have increase the shopping activity anthus more organize an well-planne builings an places have been emerge.In orer to answer all the nees with moern shopping malls either in suburbs orurban have ene up with a kin of “inoors city architecture” which combinesvarious physical, functional an social places within one builing.

At the rst part of the stuy the transformation of the places within historyhas been hanle an accoringly evaluate. An at the secon part of the stuythe transformation an the improvements of commercial up to present builing inTrabzon has been investigate with basic criteria.

Key Words: Commercial builings, city, typologies, Trabzon.

GİRİŞ

Ticaret yapıları; tarihsel süreç içerisine farklı tip, ölçek ve uygulama biçimleriyle amaçlarına yönelik kurgulanmıştır. Günümüze eğin yaşamsaleğişiminin yanına ziksel eğişim ve gelişimine e, mimari kurgusuyla birlikte bütünlük kazanırılmaya çalışılmıştır.

Alışveriş; taleplerin karşılanmasıyla ekonomik, sosyal ve kültürel eğerlerieğiştiren/geliştiren etkileşimlerin bütünlüğüne, üzenli ve evamlı bir ticaretinasıl oluşum alanını hep kentler oluşturmuştur. Takas yoluyla başlayan alışverişeylemi, zamanla şehrin kimliğini ortaya koyan bir işleve bürünmüştür.

Ticaret yapılarının gelişimi farklı neenlere ayalı olarak ayrım kazanmıştır.Mimari-ziksel bütünselliğine ele alınan mekânlar, işlevsel-kullanımsaleğişime e orantılı olarak, kenini zamana bağlı olarak göstermiştir. Yaşamstanarının çok yönlü gereksinimler içine kullanıcılarına hitap etmesi,

toplumsal bütünleşmee kalite eğerinin artmasına neen olur. Ticaret yapılarınınönüşümü içine mimari etkilerin, kurgulanan mekân anlayışı/kri ile yaşamsaleğişime, tipleşmeleri ön plana çıkartır. Tarihsel gelişim içine oluşan tipolojiler1. Türk çarşı yapıları, 2. Zaman içine oluşan çarşılar ve 3. Moern alışverişmekânları ana başlıklarına, alt kategorilere ayrılarak ele alınması olasıır (Cezar,1985; Şahin, 2005).

1. Ticaret/Çarşı Mekânları Tipolojisi

1.1. Türk Çarşı Yapıları

• Hanlar

“Hanlar” iğer aıyla “kervansaraylar”; eskien yollar üzerine ve kasabalarayolcuların konaklamalarına yarayan, oaları, avluları, ambarları ve ahırları

bulunan kagir veya ahşap binalarır (Hasol, 1995).


3/16

2881

Genele ticaret yolları üzerine konaklama görevi yapan kervansaraylarınkeni içlerine veya çevrelerine konaklamaya gelenler tarafınan kullanılabilenticaret yapıları veya ükkânlar bulunmaktayı (Özeş, 1953).

“Kervansaraylar, kimi zaman bugünün banliyölerineki bölgesel alışverişmerkezlerine benzer bir biçime, kentlerin hemen ışına yerleşerek gierek beestenlere, arastalara önüşerek, kenilerinen açılan yollarla çok merkezlikentlerin oluşumuna öncülük etmişlerir” (Uçkan, 1999)

• Arastalar

Osmanlılar 15. yüzyılın ikinci yarısınan başlayarak bir eksen üzerine izilmişükkânlaran oluşan yapılar inşa etmişler ve bunlara “arasta” ismini vermişlerir.

“Farsça “arastak”, yani örtü anlamını taşıyan arasta, üzeri ya tümüyle ya aükkân saçaklarıyla kısmen örtülmüş çarşılar olarak, doğu’a alışveriş alanlarınıngelişim sürecine önemli bir aşamayı oluşturmaktaır” (Uçkan, 1999)

Arasta; eskien çarşılara aynı çeşit mal satan esnafın bulunuğu kısım olaraka tanımlanmış ve bazen külliyelerin e bir bölümünü oluşturmuştur (Hasol,1995).

• Bedestenler

15. ve 16. yüzyıla Osmanlı önemine yaygın bir şekile görülen yapı biçimiolan beestenleri, içine eğerli eşya satılan kapalıçarşılar olarak tanımlayabiliriz.

Beesten kelimesinin aslı “Bezistan” ya a “Bezzazistan” olup, günümüze beesten hâlini almıştır. “Bez” yani “Bezze”, kumaş veya savaşta ganimet olarakalınan eşya anlamına gelmekteir. Beestenler ise kumaş ve bez satılmak içinyapılmış, sonraları kıymetli mallar ve antika eşya alım-satımına tahsis eilmişolan kapalıçarşılarır (Özeş, 1953).

Ticaret anlayışının a gelişmesiyle, beestenler aha sonraları para işlemlerinin

ve ticaret mallarının eğer belirlemelerinin yapılığı yani borsa görevi gören birmerkez hâline gelmiştir.

• Kapalıçarşılar

Kapalıçarşıları, üstü örtülü eski çarşı yapıları olarak tanımlayabiliriz (Hasol,1995).

Mevcut kapalıçarşıların Osmanlı dönemi’ne yapılıkları bilinmekteir.Osmanlıların yaptığı kapalıçarşıların bazıları ortaan kalkmışsa a, en önemlileriya bütünüyle yaa bölüm hâline zamanımıza kaar gelmişlerir (Cezar, 1985).

Günümüze, kentin iyice büyümesi, yeni ticaret bölgelerinin oluşması, mallarınçeşitlenmesi gibi etkenler sayesine çarşı yapısına farklılıklar yaşanmakta, birçokgeleneksel esnaf türü ortaan kalkmakta ve kapalıçarşılar çoğunlukla turistik birçarşı görünümünü almaktaırlar (Ülker, 1999)


4/16

2882

• Pasajlar

Pasaj, kelime olarak pasas-aım an türemiş hacmin aımlanması, hareketin

bir anlamı olarak ifae eilir. diğer bir anlama başlangıcı ve sonu olan geçittir.

Pasajlar ticaretle onanmış bir cereyanı bir geçiş hareketini yansıtır (Pulathan,1990; Geist, 1969).

Ortaya çıkışlarının ilk şartı okuma ticaretinin canlanmasıır. Çatıları altına büyük birer mal eposu barınıran ilk ticarethaneler, son moa eşya satan

mağazalar olarak görünmeye başlamıştır (Eren, 2000).

1.2. Zaman İçinde Oluşan Çarşılar

• Pazarlar

Farsçaa “bazar” kelimesinen ilimize girmiş ve bugün “Pazarˮ olarakaynı anlama kullanığımız bir kelimeir. Genele belli bir malın satılığı yeri

yaa ükkânan başka bir ticaret alanını belirtmek üzere kullanılır. Pazarlarhaftanın belli zamanlarına kurulan ve olayısıyla sabit olmayan, geçici alışveriş

mekânlarıır (Tongur, 1940).

Farklı tür ve kalitee mal ve ürünlerin satılığı pazar yerleri, her gelir grubunan

insanları bünyesine çekebilecek niteliklere sahiptir. Bu sistemin başarıya ulaşması,

aha sonraki yıllara büyük mağazaların oluşmasına neen olmuştur.

• Yaya Yolları Üzerinde Alışveriş

Enüstri evriminen önce, alışveriş ihtiyacını karşılamak için üzenlenmiş pazar meyanlarının olması ve gelişmeye olanak vermemesi üzerine ticaret

eylemi şehrin her noktasına ağılmış ve loncaya âhil kent parçaları oluşmuştur.

Böylelikle e belirli malları satan ükkânlaran oluşan sokaklar ortaya çıkmıştır.

Türk kentlerine e benzer zanaat allarına faaliyet gösteren ükkânların belirli bir sokak üzerine sıralanarak biraraya toplanıkları görülmekteir (Ülker, 1999).

Ancak kapitalizmle birlikte, mallar profesyonel olarak satıcı olan yerlere

toplanıp satılmaya başlanmıştır. Yaşanan bu eğişimle birlikte şehir içine mağaza

tipleri oluşmuş ve 19. yüzyıla enk gelen bu süreç içine mağaza tasarımı ve

mağaza kavramı, alışverişle bir bütün olarak üşünülmüştür. Böylece, alışverişiçin gelişen sokaklar, caeler ön plana çıkmıştır.

• Taşıt Yolu Boyunca Alışveriş (Dükkânlı Yollar)

Yol boyunca alışveriş kavramı eniliğine, trak yolu boyunca uzanan ticaret

alanları akla gelmekteir. Bu tür yollara, taşıt traği serbest oluğunan, yayalar

ve taşıtlar iç içeir. Alışveriş yapacak olan kişiler, taşıtlarla veya yaya olarak

ükkânların önlerine kaar gelebilmekteir.


5/16

2883

Taşıt trağinin her iki tarafına a izilmiş olan “küçük ükkân” kavramı,kaplaığı alan veya hacim olarak küçük olmaktan çok, taşıığı mal türüneileri erecee uzmanlaşmış, çeşitli beğenilere ve çok özel gereksinimlere cevap

verebilen türen bir alışveriş birimiir. Bir ölçüe zanaatkar geleneğinin eyaşamasına bağımlı olan bu tür ükkânlar, tarihte ve şimi aima büyük kentlerevarolabilmiştir (Abalı, 1990).

1.3. Modern Alışveriş Mekânları

• Büyük Mağazalar

Büyük mağazalar, geçmişte mal sahipleri, işletme şekilleri ve yapısalözellikleriyle kıyaslanırken; günümüze içerikleri malın çeşitlıliği, malın kalitesi,

müşteriye sunulan hizmet ve yat gibi faktörler üzerine rekabet etmekteirler.Bu tip mağazalar amaç, kaliteli malı ucuza satarak sürümen kazanmak vemaksimum kazanç sağlamaktır (Göçer, 1984).

Alışveriş eylemine yaşanan tüm bu gelişmelerin bir sonucu olarakticaret merkezlerinin oluşması, şehirlerin büyümesini e kolaylaştırmıştır.Sistemin başarıya ulaşmasın sonucuna, özellikle 20. yüzyılın ortalarına oğrusüpermarketler, hipermarketler ve son olarak a kent içine ve kent ışınakonumlanmak üzere günümüzün alışveriş merkezleri oluşmuştur.

• Süpermarketler

20. yüzyılın ilk yarısına ortaya çıkan ekonomik buhran neeni ile bütün büyük ticari kuruluşların ortaan kalkması sonucuna, müstakil, tek birimlikticari kuruluşlar çoğalarak tekrar büyük kuruluşlar hâlini almış ve süpermarketlerioluşturmuşlarır (Ayhan, 1987).

Günümüze, gelişmiş toplumlaraki stanartları aratmayacak bir hizmet

kalitesi ve ürün çeşitlıliği sunan süpermarketler, konut alanlarının içine girmişhatta mahalle ölçeğine hizmet vermeye başlamışlarır.

• Hipermarketler

20. yüzyılın ikinci yarısına ortaya çıkan bu yeni yapı türünün ismi,Fransızca’aki “Hypermarche” kelimesinen gelmekteir. Hipermarketlerin anaişleyiş şemaları, aslına süpermarketlerin ana işleyiş şemalarının geliştirilmesişekline oluşturulmuştur. Hipermarketlere e, müşteriler satın alacakları ürünü

kenileri seçmekte ve üreticien tüketiciye kaar olan ürün olaşımı, araya başkahiçbir şey girmeen gerçekleşmekteir. Ayrıca hipermarketlerin kuruluşuna asüpermarketlere oluğu gibi, toplum yapısı, ekonomik faaliyetler, kolay ulaşımve geniş otopark alanları ikkate alınarak yer seçimi yapılmaktaır” (Ayhan,1987).


6/16

2884

• Alışveriş Merkezleri

Özellikle son 50 yıl içine alışveriş sektörüne yaşanan tüm bu gelişmeler,gierek eğlence, gıa ve hizmet sektörleriyle bütünleşen, uluslararsı boyutlaraki

alışveriş merkezlerinin oğmasına neen olmuştur. Alışveriş merkezleri kentmerkezlerinin ışına çıkmış ve yeni bir yapı tipi oluşmuştur. Kent ışına taşan bugelişmelerin ışına, kent merkezine e bir takım yeniliklere giilmiş ve eskialışveriş alanlarına yeni eylemler eklenerek, kent ışınaki alışveriş merkezleriylerekabet eilmesi sağlanmıştır.

Günümüzün alışveriş merkezlerine, günlük hayat ve onun merkezi olan sosyalmekân ticaretin eline geçmiş ve pazarlama tekniklerine teslim olmuş urumaır(dökmeci, 1995).

• Kent İçi Alışveriş MerkezleriKent içi alışveriş merkezleri, genellikle kent merkezine ve kent merkezinin

gelişim ve eğişimlerine uyum sağlayarak gelişen alışveriş merkezleriir (Ayhan,1987).

Kent içine arazi yatlarının çok yüksek oluşu, alışveriş merkezleriningenellikle çok katlı yapılmasına neen olmaktaır. Genellikle içe önük olaraküşünülen bu tip alışveriş merkezlerine, büyük mağazalara, her çeşit ve kaliteeürün satan ükkânlara, restoran ve kafelere, inlenme alanlarına, sinema-tiyatro

bölümüne ve oyun-spor alanlarına rastlamak mümkünür. Bu sayee insanlar, boşvakitlerini en iyi şekile geçirme imkanı bulabilmekteir (Şahin-Tutkun, 2007).

• Kent Dışı Alışveriş Merkezleri

Kent ışı alışveriş merkezleri, kentlerin yakın çevresine, geniş alanlar üzerinekurulan ve kullanıcının ihtiyacı olan her şeyi bir araa bulabileceği büyük mağazave ükkânlar topluluğu olarak tanımlanabilir (Şahin-Tutkun, 2007).

“Araba sahipliğinin yanısıra, kent ışı ulaşım kolaylığının sağlanması,

kent ışı arsa teminineki kolaylık ve ekonomi, kent içine ve ışına yaşayaninsanların yaşam kalitesinin yüksekliği, kent ışınaki konut ve yerleşim birimlerineki artışlar, kent ışı alışveriş merkezlerinin oğmasına ve gelişmesineimkan vermiştir” (Ayhan, 1987).

2. Trabzon’da Tipleşen Çarşı Yapıları

Anaolu’nun en eski meeniyetlerinen olan Trabzon, bulunuğu coğrastratejik konumunun etkisiyle, kuruluğu günen bu yana Asya-Avrupa bağlantısını sağlayan önemli bir ticaret merkezi olmuştur.

2.1. Trabzon’da Türk Çarşı Yapıları

• Hanlar

Fethinen sonra Trabzon, Osmanlı İmparatorluğu’nun önemli bir ticaretmerkezi olmuştur. İstanbul’an Asya’ya kaar uzanan ticaret yolu Trabzon


7/16

2885

limanını ön plâna çıkarmış, bu neenle Trabzon’a birçok han yapılmıştır. “1873tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi’ne kent merkezine o tarihlere 33 tane hanınmevcut oluğu belirtilmekteir.” (Engin, 2002). Ancak bunlaran günümüze

gelebilenler ne yazık ki çok azır.Genel özellikleri itibariyle tek avlulu inşa eilmiş olan hanlar 2/3 katlıır.

Kullanılan malzeme açısınan kesme ve moloz taş ağırlıklı oluğu görülmekteir.Eski amaçlarının ötesine yeni bir işlev yüklenmiş olan hanlar, günümüze farklımeslek allarına hizmet eerken, yıkılmaya terk eilmiş özel mülkiyetli hanlar isehizbe hâline varlıklarını sürürmeye evam etmekteirler (Şahin, 2005).

En iyi korunarak günümüze gelmeyi başarmış olan Taş han, ayakta uruşu vemimari etay özellikleri ile ayrıcalıklı bir urumaır. Vakıf han, farklı bir mimarikimliğe sahip olması ile iğer han mimarilerinen ayrılmaktaır. dış bağlantılıcami ile birleşmesi eğişik bir stil han mimarisini günümüze taşımayı başarmıştır.Sabır han, zemin kat hariç çürümeye terk eilmiş, ince bir üslup göstergesineetaylara sahip olması farklılığını hissettirmekteir. Alaca han isç özel mülkiyetegeçtiğinen bakımsızlık ve kullanımın olmamasınan harabe bir haleir. Var olanörtüsü çürümüş ve içerie yer alan enkazla hizbelikten kurtulamamıştır (Tablo 1bkz.: s.2925).

• ArastalarAltın ve gümüş telkari işlerinin yapılığı “Kuyumcular Arastası” Trabzon’un

en etkili yerlerinen biriyi. Hasır bileziklerin yapılığı bu arastaa, sarraf1ıka yapılıyoru. Bakır eşyaların (sini, leğen, ibrik, kazan gibi) yapılıp-satılığı“Bakırcılar Çarşısı” ise günümüze bile canlılığını sürürmekteir (Engin, 2002).

Tarihî ükkânların bulunuğu çarşı olma özelliğine Kemeraltı isç canlılık/hareketi ile kenisine aitliği ve kullanımsal ayrımı hissettirmekteir. Tarihselliğiyle

yaşamsal farklılık sunan, eskinin yeni ile karşıtlığını buluğu ükkân izilimlerinealışveriş olanağını hala yaşatmaktaır (Tablo 2 bkz.: s.2925).

• Bedestenler

Özgün bir planlamanın belirtisini taşıyan Beesten, Türk beestenleri içerisinetek kubbeli olan örnektir [Engin]. Kitabesi günümüze ulaşamayan yapı XV. yüzyılayapılığı tahmin eilir. Trabzon beesteninin mimari özellikleri bakımınan bütün beestenler arasına tek örnek oluğu belirtilmiştir. duvarlarının ikinci bir kata

imkan verecek kaar yüksek tutulmuş olması ve eşine başka yere rastlanmayan bir üst örtüyle biçimlenmesi, yapıyı benzerlerinen ayıran en önemli özelliklerolarak nitelenirilmiştir. dokuz kubbeli beestenlere benzeyen bir plan tipolojisigöstermesine rağmen, tam kare bir iç mekân oluşturmayan ölçüleri ve ortaa yeralan ört payenin tipik beesten yapılarına oluğu gibi iç mekânı birbirine eş


8/16

2886

okuz kare bölüme ayırmayan konumları, alışılmışın ışına farklı bir üst örtüyügerekli kılmıştır. Kitabesinin olmaması yapılığı önem konusuna a farklıgörüşlerin ortaya çıkmasına neen olmuştur (Eyice, 1992).

Farklı mimari yapısının yapılan restorasyon çalışmaları sonucuna, niteliğinikısmen koruyabilmiş özelliği ile beestene, birbirinen ayrı ticari işlev yüklenmiştir(Tablo 2 bkz.: s.2925).

• Pasajlar

Cumhuriyet önemi sonrası, şehir merkezine iş merkezleri olarak keninigöstermeye başlamıştır. Plan tiplemeleriyle bulunuğu konum, mekân girişlerive çıkışları olarak ayrım kazanmıştır. 7 kata kaar varan çeşitleri galerilerin ve

sirkülasyon özelliklerinin eğişkenlikleriyle birbirlerinen ayrılmaktaırlar.Günümüze e farklı iş alanlarına hitap een uruşlarıyla ayakta kalmayı başarabilen pasajlar, zemin girişlerinen başlayıp kullanılan malzeme/oku/renklerle işlekliğini sürürmeye evam etmekteir (Şahin, 2005), (Tablo 2 bkz.:s.2925).

2. 2. Trabzon’da Zaman İçinde Oluşan Çarşılar

• Pazarlar

Haftanın belli günlerine çeşitli semtlere kurulan pazarlar, asına germe tenteve renkli şemsiyelerle keni üslubunu oluşturmaktaır. Her türlü gereksiniminkarşılanmasına zemin oluşturmuş noktalara, izilimleri ve yönlenirmeleriylekarşımıza çıkmaktaır. Sabit olarak Moloz’a ahşap iskelet sisteme tasarlanmış“kaınlar pazarı” isç hafta boyunca kullanıcılarına kullanım olanağı sunmaktaır(Tablo 3 bkz.: s.2925).

• Yaya Yolları Üzerinde Alışveriş

Farklı önemleren izler taşıyan tarihsel yapılaran oluşan Kunuracılar; bazı

kısımlarına asına yapraklarıyla kapalılık etkisini oluşturması ve son geçirmişoluğu üzenlemelerle zemin vurguları, ayınlatma ve yeşil ögeleriyle canlılığınıher aim sürüren geçiş ve alışveriş özelliklerini taşımaktaır. Kısmi olarak pasajlarla estekli olan bölge, iç ve ış sokaklara sağlaığı akslarla etkili vezengin bağlayıcılığını göstermekteir (Tablo 3 bkz.: s.2925).

• Taşıt Yolu Boyunca Alışveriş (Dükkânlı Yollar)

Alternatii alışveriş çeşitlıliğin oluğu Uzun Sokak, Tabakhaneen başlayıp

Atatürk Meyanı’na kaar süreklıliği olan ükkânların izilimleri ve ara sosyalmekânlarıyla estekli olması kullanımsal yönen hareketli alışveriş mekânlarınısunmaktaır. Tek yönlü taşıt geçişinin olması ve park yerlerinin olmamasıükkânlı yollara, kullanıcılarını yaya olarak alışverişe zorlamaktaır (Tablo3). Bankalar caesi olarak alanırılan Maraş Caesi, ara bağlayıcılarla Uzun


9/16

2887

Sokağa kanalize olmaktaır. Geçiş imkanlarının oluğu yeni Tanjant yolu, üçgenitamamlayan iziye kafeleriyle ve sinemalarıyla katılmaktaır.

2.3. Trabzon’da Modern Alışveriş Mekânları

• Süpermarketler

Kent merkezi başta olmak üzere, mahalle bütünselliğine gerekli bölgelereçoğunlukla gıa ihtiyaçların karşılanması ile ön plana çıkmaktaır. Giriş ve çıkışözellikleriyle birbirinen plansal şemaa ayrım gösterirler. Self servis özelliğigösteren süpermarketler, müşterilerine sunukları servislerle rekabet içerisinegirikleri gözlenmekteir (Tablo 4 bkz.: s.2925).

• Hipermarketler

Çok katlı ve tek katlı olarak tasarlanmış hipermarketler; farklı markalarınçeşitlıliğini ve bir araalığını sunan yapısıyla reyonlaran oluşmaktaır. Kentiçi ve kent ışı alışveriş merkezlerinin e vazgeçilmezi arasına yer almaktaır.dış kısım ile ilişkili olarak ayrılan bölümüne, kapalı ve açık olarak tasarlananotoparklar sayesine sorunu çözülmüş ulaşım ağı yarımıyla, kullanıcı ihtiyaçlarınıkarşılamaktaır (Tablo 4 bkz.: s.2925).

• Kent İçi Alışveriş Merkezleri

Kent merkezlerinin büyümesi, geçmişte planlanan kent ışı alanlarının artannüfus ve gereksinimler ölçüsüne kent içine ele alınmasını gerektirmiştir.Alışveriş ihtiyaçları, eğlence, inlenme ve boş zamanları eğerlenirme amacına planlanan Forum Alışveriş Merkezi gelecek yıl içerisine tamamlanması beklenmekteir. Yapımı sürmekte olan merkez, farklı mimari yapısıyla ve içeriğiyletalep eilebilme noktasına kenini ispatlama ve ihtiyaçlara yanıt vermee, mekânoluşumlarını gerçekleştirmekteir. Yapı ışının otopark ve yeşille bütünleşmişiğer birimlerle onatılıp ana konsepte uygun bütünlük kazanırılacak olması,

kullanımsal yönen etkili olacağını göstermekteir (Tablo 4 bkz.: s.2925).• Kent Dışı Alışveriş Merkezleri

Trabzon’un ilk alışveriş merkezi olması noktasına önemli bir konuma uranMirapark Alışveriş Merkezi, farklı markaların bir araalığını yaşatan alışverişimkanı, kafe, sinema, çocuk oyun mekânları, sergi alanları vs. gibi ihtiyaçlarayanıt vermesiyle ön plana çıkmaktaır. Kullanılan malzeme, renk ve okusallığıylaçağaş bir yorum getirilen merkez, tek çatı altına oluşturulan oak mekânlarınınzamana bağlı eğişimlerle, kullanıcılarına farklı imkanlar sunması merkezin

çekiciliğini artırmaktaır (Tablo 4 bkz.: s.2925).

SONUÇ

Tarihsel süreç içerisine kenini ortaya koyan ticaret mekânları, yönetimseluygulamalar başına, mimari ve ziksel sürecini hep eğiştirme yoluna gitmiştir.


10/16

2888

Ticari ihtiyaçların karşılanması, gereksinimler ölçüsüne kullanımsal bir planlamaile zamanın getiriği üslup anlayışını belirgin kılmıştır. Bu ölçüe eğişimve gelişim gösteren ticaret mekânları toplumsal/sosyal yönen süreklıliğini,içerikte kalan mekânsal kaliteler eşitliğine meyana çıkartabilmiştir. Türk çarşıyapıları içerisine yer alan tipleşmeleren, moern alışveriş mekânları iziliminekaar, mimarinin yanına yaşamsal stanartlara a gözle görülür bir eğişimyaşanmıştır.

Tipolojilere yer alan ticari mekânlar; mevcut yapılarıyla Trabzon üzerine kentkimliğini; ticari, anlamlı kılma, belirginleştirme ve tanınma kaliteleriyle zikselözeline etkileşimi, kullanımsal, toplumsal kalitelere yansıtmayı başarabilmiştir.

Ticaret ile birlikte gelişen mekânsal farklılaşmalar ve mimari eğerler;

Trabzon’un bulunuğu stratejik konumuyla tarihsel geçmişten günümüze eğişimive gelişimi yaşamış ve temel unsurlarını ön plana çıkarmıştır.

KAYNAKÇA

Abalı, A. Z., (1990), “Küçük Ölçekli Perakene Alışverişin Kent MerkezineKatkısı”, Yapı Dergisi, 109, 52-56.

Ayhan, S., (1987), Alışveriş Merkezleri, Çok Amaçlı Ticaret, ÇarşıYapılarının Gelişimi ve Tasarım İlkeleri, 9 Eylül Üniversitesi Yay., İzmir.

Cezar, M., (1985), Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve KlasikDönem İmar Sistemi, Mimar Sinan Üniversitesi Yay., İstanbul.

dökmeci, V., (1995), “Tüketimin değişmesi ve Mega Çarşılar”, Yapı Dergisi,158, 66-70.

Engin, H. E., (2002), Tarihi Trabzon Kent İçi Hanları’nın Analizi ve Yeniİşlev Önerileri, Yüksek Lisans Tezi, Karaeniz Teknik Üniversitesi, Fen BilimleriEnstitüsü, Trabzon.

Eren, M., (2000), İstanbul Metropoliten Alanında 1980 Sonrası GelişenAlışveriş Merkezleri Olguları, Yüksek Lisans Tezi, Yılız Teknik Üniversitesi,Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Eyice, S., (1992), “Beesten” maesi, İslam Ansiklopedisi, C. 5, 302-311,İstanbul, s. 310.

Geist, J. F., (1969), Passagen ein Bautyp des 19, Jahrhunerts Verlag,München.

Göçer, O., (1984), Şehirlerde Ticaret Alanları, İstanbul Teknik ÜniversitesiMim. Fak. Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, İstanbul.

Hasol, d., (1995), Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, Yem Yay., İstanbul.

Özeş, G., (1953), Türk Çarşıları, İstanbul Teknik Üniversitesi Yay., İstanbul.


11/16

2889

Pulathan, A., (1990), Trabzon’da Çarşılar Üzerine Bir İnceleme, YüksekLisans Tezi, Karaeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.

Şahin, F. (2005), Alışveriş Merkezlerinin Biçimlenmesinde Önemli

Boyutlardan Kamusal Mekân ve Kamusallık Olgusu, Yüksek Lisan Tezi,Karaeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.

Şahin, F.-Tutkun, M., 2007. “Tourism development in Shopping Centers”,International Tourism Biennial, Onsekiz Mart University, Canakkale, 52-60.

Tongur, H., (1940), “Türk Şehirlerine Pazar ve Panayırlar”, BelediyelerDergisi, 5, İstanbul.

Uçkan, Ö., (1999), “Agoralaran Alışveriş Merkezlerine: dün, Bugün,

Gelecek”, Domus,1, 75-79.Ülker, N. E., (1999), Alışveriş Mekânlarının Değişen Anlamı ve Yer Seçimi

Kriterleri Üzerine Bir Çalışma/İzmir Örneği, Yüksek Lisans Tezi, 9 EylülÜniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.


12/16

2890

Tablo 1: Trabzon’a Türk Çarşı Yapıları Han Resimleri Hanları

Taşhan

Vakıfhan

Alacahan

Sabırhan


13/16

2891

Tablo 2: Trabzon’a Türk Çarşı Yapıları; Beesten, Arastan, PasajResimleri Beestenler, Arastalar, Pasajlar

Bedesten

Kemeraltı

Kardeşler

Erkuloğlu


14/16

2892

Tablo 3: Trabzon’aki Zaman İçine Oluşan Çarşılar; Pazar, Yaya/Taşıt Yol,Alışveriş Resimleri

Cuma Pazarı

Kadınlar Pazarı

Kunduracılar

Uzun Sokak


15/16

2893

Tablo 4: Trabzon’aki Moern Alışveriş Mekânları; Süper/Hipermarket,Kentiçi/dışı Alışveriş Merkezi Resimleri

İpa

Carrefoursa

Forum Alışveriş Merkezi

Mirapark Alışveriş Merkezi


16/16

2894

Şahi̇n fatih ti̇caret yapilarinda tari̇hsel geli̇şi̇m ve ti̇poloji̇ler trabzon Üzeri̇ne...

Documents