I

STREEKMUSEUM HOEKSCHE WAARDHOFWEG 13 3274 BK HEINENOORD

yLE'l'~~ 58

APRIL 1992

STICHTINGVRIENDENKRING VAN HET STREEKMUSEUM HOEKSCHE WAARD

(ingeschreven K.v.K. Dordrecht nr. S 119934)

Redactie en secretariaat:Hofweg 13, 3274 BK Heinenoord. Giro 38.70.852.Contributie: minimaal F 10,-- per persoon/jaar.

Redactie:J. GerretseA.O. Kollic. P.G. PerneelP.J. Pot

K.H. van der ReeW. ReedijkDrs. J.E. de RooyKr. R. van der Waal

Hof van Assendelft:Hofweg 13, 3274 BK Heinenoord. Telefoon 01862 - 1535.Geopend dinsdag t/m zaterdag 14.00 - 17.00 uur.Zaterdag bovendien 10.00 - 12.00 uur.Leeszaal: Geopend woensdag 09.00 - 13.00 uur.Zaterdag 10.00 - 17.00 uur.

Oost-Leeuwenstein:Dorpsstraat 13, 3274 BB Heinenoord.Geopend zaterdag 10.00 - 12.00 en 14.00 - 17.00 uur.

Groepen op afspraak.

Conservator:Drs. J.E. de Rooy 01862 - 2010

Niets van deze uitgave mag zonder toestemming van deredactie worden overgenomen.

IN KEMORIAM

De Vriendenkring heeft helaas op 18 januari 1992"n van haar oudste en trouwste vrienden verlorenin de peraoon van de heer J.L. Verhoeven te Oud-hijerland.Toen burgemeeeter Hammar in 1954 een commissieinatalleerde om te koman tot de oprichting van eenStreekmuseum in de Hoetsehe Vaard, was de heerVerhoeven al van de partij. Een lange reeks vanjaren was hij penningmeester van de "StichtingStreekmuseud'. Later, bij de bouwen de inrichtingvan de studiezaal was hij een zeer gezien endeskundig adviseur. Dikwijls was hij aanwezig in deafdeling genealogie.

Vanaf 1968 tot het laatst toe alfabetiseerde hijwekelijks ca. 2000 kaarten met genealogischegegevens. Veel genealogie~n, vooral betrekkinghebbend op geslachten uit de Hoeksche Waard, werktehij uit voor familie's uit Canada, de VerenigdeStaten, Australiä, Nieuw-Zeeland en Oostenrijk.Hij had srote intereeee voor de sesehiedenis vande atreek.

hlehll cUe heli sekend hebben, zullen beseffen,hoe••er wij h.m zullen mi•••n.Zijn nas.dachteni •• al bij one in hose ere blijven.

J. Gerretse(voorzitter Vriendenkring)

2

<'1'·',I

,1

f

,r

NIEUWS VAN DE REDACTIE

Tenlgkijkend op het afgelopen jaar kunnen wijzeggen, dat het een goed jaar is geweest voor hetStreekmuseum en voor de Vriendenkring. Bijna 100nieuwe vrienden, waarvan velen buiten de HoekscheWaard wonen, meldden zich in 1991 aan bij deVriendenkring. Een gestage toevloed van nieuwe ledenis wat de Vriendenkring actief houdt en de velemedewerkers motiveert om zich te blijven inspannen.Deze medewerking is zeker nodig, want er moet veelgedaan worden voor het goede verloop van dedagelijkse zaken. En dat zijn er heel wat.

Degene, die hiervan een groot deel voor haarrekening neemt is mevrouw Dekker. Zij verdientgrote lof voor het vele werk dat zij voor hetStreekmuseum verzet. Mevrouw Dekker aarzelt zelfsniet om zelf de verfkwast ter hand te nemen. Zoheeft zij, nadat onze medewerker de heer Tieleman opvakkundige wijze de binnenzijde van het dak metplaten hout had betimmerd, meegeholpen deze platente beitsen. Maar talrijker zijn de dagelijkseklussen, zoals bijvoorbeeld het rondleiden vanbezoekers.

Ons Streekmuseum mocht vorig jaar weer een grootaantal bezoekers ontvangen, die de collectie oudevoorwerpen bekeken of de studiezaal bezochten vooronderzoek naar familie- of streekgeschiedenis. Hetaantal was ongeveer even groot als in 1990, toencirca 9.000 personen een bezoek aan het museumhebben gebracht. Het blijkt dus dat er eenonverminderde belangstelling voor het Streekmuseumbestaat.

En, zoals steeds opnieuw uit de rubriek aanwinstenblijkt, wordt het Streekmuseum nog immer gezien alseen plaats waar oude spulletjes thuis horen.

3

Tussen deze aanwinsten zitten SOES heel interessantevoorwerpen, die goed bij de collectie passen. Ookwat dat betreft gaat het goed met ons StreekEuseum.Tenslotte kunnen wij u melden, dat het overgrotedeel van de vrienden hun bijdrage voor 1992 al in1901 of in het begin van dit jaar hebben voldaan.Wij vra8en aan een ieder die dit nog niet heeft8adaan, om hun bijdrage snel te voldoen, waarna uhat mu.aua kosteloos kunt bezoeken, zo vaak u maarwilt,

II Naast serieuze zaken als theologische werken en

Bijbeltjes staan ingebonden Panorama~s uit de jaren1924-1926. Ook al weer zo~n 65 jaar oud! Heelplechtig klinkt de volgende titel: "Gedenkschriftvan de Vereniging van Kommiezen bij ~s RijksBelastingen 1892-1917". Interessant zijn ook debladen "Beijerlandse Klokken" uit 1938 van de ROOESKatholieke gemeenschap te Oud-Beijerland. EenbrandweerregleEent van Zuid-Beijerland mag ook nietontbreken en verder voor de liefhebbers"Voorschriften taEboers en hoornblazers infanterie".

De redactie wen.t u ve.l leesgenoegen met dit 58ebulletin.

R.v.d.W. [ffI~

Dan gereedschappen en materialen uit allerleibedrijven en beroepen. Ketalen netverzwaarders uitde visserij. Het schildersbedrijf komt met eenverfEolen en een monstercollectie oude glassoorten.De bakkerij met roomspuiten en de dokterspraktijklevert een leren dokterstas, een schaar voorgipsverband en andere medische zaken.Voorraadblikken voor de kruidenierswinkel ontbrekenook nooit. Voorts oliekannen en profielschaafjes,een merkhamer met de initialen H.K.V. Oudegeluidsapparatuur en een caner-e . Wat.dat laatstebetreft is er tegenwoordig zoveel nieuws aan demarkt, dat dingen al gauw "Euseumrijp" worden.

AANWINSTEN

Onze voorjaarsuitstalling.Sinds het najaar is de collectie van het museumweer aardig uitgebreid. Teveel om op te noemen!Een greep uit de grote variatie aan dingen, die wijmochten ontvangen:De nodige huishoudelijke zaken, waaronder een hogehoed Bet doos, een gasstrijkijzer, een bruinstilletje (oftewel w,e.) met bruine pot. Daar sluitmooi bij aan een bidet (in 80ed Nederlands ook wel"billen •••• r" genoemd).De k1D4arafda11n8 1. verblijd met een zeeruitsebraid kinder ••rvie., looomotiefjes metrijtuigje. an naaat kinderspelen ook lees- enschoolboekje •.

Zo komen wij bij het gedrukte gedeelte van deaanwinsten: 6 delen van "Ons Voorgeslacht",topografische kaarten, een leren schooletui, eenspoorboekje uit 1921 (toen niemand zich nog zorgenmaakte over de Hoge Snelheids Trein), oudefamiliefoto~s, kranteknipsels betreffende hetOranjehuis en illegale blaadjes uit de TweedeWereldoorlog.

Wat gevarieerde zaken blijven over, maar zijn tochniet.te versmaden: een banjo, een herenfiets (waarde heer Verhoeven zestig jaar opgereden heeft>, tweebronzen beeldjes (te bewonderen in de studiezaal) eneen burry om te gebruiken bij de slacht.En dan tot slot een aanwinst, die echt iets van deHoeksche Waard laat zien: een fraaie aquarel van demolen in Sint-Anthoniepolder.

j

r Dank voor al Uw gaven en mocht de voorjaars-schoonmaak nog wat opleveren, Uw St.reekmuseumhoudt zich aanbevolen.

J. G.

J4 5

WERKGROEP DIALECTBI

Zij mochten beiden een hoge leeftijd bereiken.Ook waren zij beiden in hun leven huisschilder.Door hun werk en contacten met veel mensen, warenzij in staat voor onze werkgroep een waardevolleinbreng te leveren.Een voorbeeld daarvan was o.a. de onlangs in hetbulletin gepubliceerde bijdrage van de heer Spaan,over de manier zoals onze voorvaders rekenden.

;;t'r.<

Jacob, die nu in Xichigan een welvarende boekhandelbezit, bezocht enkele jaren geleden zijn geboorte-streek en ook ons Streekmuseum werd door hementhousiast bezocht. Het bleek, dat zijn Nederlandsnog het onvervalste "Kaesse" dialect was. Toen hijvernam van het bestaan van een werkgroep dialectenvan onze streek besloot hij om na zijn terugkeervoor ons een dialectverhaal te schrijven.Het is het relaas geworden van de ervaring van eenemigrant met zijn gezin, in de vorm van een briefnaar Holland.Wij verheugen ons, wanneer wij dergelijke bijdragenvoor onze rubriek ontvangen en hopen, dat u na hetlezen ervan ook deze emigrantenbrief zal weten tewaarderen.

IN KEXORIAM

Wederom moet de werkgroep Dialecten tot haarleedwezen melding maken van het verlies van tweetrouwe medewerkers, te wetenj

Nico de Regt, oud 95 jaar, overleden 13 december1991 te Xaasdam,enJan Spaan, oud 87 jaar, overleden 4 januari 1992 teZuid-Beijerland.

W.R.

Beste Vriend Dirk en Vrouw Willempie.

Wij herdenken hen met gevoelene van dankbaarheidvoor al het werk dat zij gedurende zovele jaren voorde Werkgroep "Dialecten Hoekeche Waard" hebbenverricht. de Z.

~t Is alweer een hêêlen hort geleje damme bij julliegendag kwamme zegge. In die tijd zijme de zêê over-gestoke en in de Noordamerikaanse rimboe terechtgekomme.Over die zêêraais en ~t raaize in dut grÖöte landwikkie wat vertelle.

Door de jaren heen zijn er regelmatig ook uit onzestreek gezinnen ge~migreerd naar de andere zijde vande Atlantische Oceaan om daar een nieuwe toekomst opte bouwen.

ZOÖ azzie nog wel weet was ~t ofschaaid neme vooröÖns erg akelug. Toeme in Rotterdam op de bdötginge, schrêêuwde mun vrouw Drik~ traene me tuite,maar toeme aaindeluk van de kaai of waere wassetwel over. Ik had gedocht damme met un zaailbófltzouwe vaere. Nou kejje wel begrijpe hoe blij mewaere dat ut un grÖöte stdömbÖöt was, der was gêênluxe an boord hoor. Daer beneje was ut: "hap, hopdur ken nog meer op". In ~t begin was ut nog weldraecheluk, hoewelieme as stikkies spek in un kuipzatte. Maar we waere nog goed en wel een eentjievurbij Hoek van Holland toen begon ut te sturreme.Xense, mense, was tat eve un narughaaid.

Jacob Reedijk geboren aan de "Risselaer" te Westmaaswas 15 jaar oud, toen zijn ouders met hun achtkinderen ook deze stap in het ongewisse ondernamen.

6

De mêêste vro'llwekwa1l1Jlleziek in dur kooi terecht.dus tur kwam niks meer van opruime terecht. De luchtbeneje wier gewoon onho'llwbaar.Het. was un Engelsschip d'llsde bemanning was nie zöd schöón as tat utHollanders zouwe weze. Dur wier nie veul geboend enut wier benej edeks un ellendige t,oest,and,dat kejjeje aaige wel indenke. Drika en ik hebben ut dur nogaerdug ofgebrocht. Drika lag wel un dag of tien indur kooi en ik heb twêê keer gespage, maar dat wasniks vergleke bij un hoop andere passeziers.De klaaine jonges brochen ut nog het beste dur of.We stuurde ze maar veul de frisse lucht in hoeweldat wel levesgevaerluk was bij die sturrem. Toen ~top zun ergst was waere de gal leve zoo haög as hetpuntj ie van de grööte kerk in "t durrep.As vrind van je makkie bekenne dä~k ok danig in munrats gezete heb. Drika zee soms "Jaap, man man watzijme toch begonne"."t Leek wel of tur nooit un end an die raais zoukomme, maar deuzen brief is ut bewijs, dat ut goedis ofgeloope.Kaar we prate nog daegeluks over oonze mooieHoeksche Waerd en die beste mense die daer weune.Azze me daeran denke hebbe me wel is haaimw~ê. Maaran zukke prakkezasies kenneme nou ê~mel nietoegeve. Ve zitte nou hier en hier motte we vedder.'t Is toch met ut anpasse, dam ut nog al is moeilukhebbe. Allus is hier zoo anders dan thuis. Debehuizing de meniere, de taal, 't ete en vooral 'tlanschap is zoo vreemd.Maar nou ze~k eerst is vertelle over oonze ankomstin dut voor oons onbekende land. Nae de langemoeiluke zê~raais was de ankomst in Amerika voorallemal een hêêle opluchting. Maar dat betekendeniet dat alle narughaaid nou inêêns over was. N~êmense, we kwamme uit de koekepan in het vierterecht, zoo azze ze dat hier in Amerika zegge. Diehavestad had veul weg van Sodom en Gomorra, vol metallerlaai gespuis. We mosse vrêêseluk oppasse om nieberoofd te warre. Den dollar is zoo haailig, daer

wille ze daer alles voor doen. Ket de vrindelukstemense mossie nog het mêêst oppasse, anders hadde megauw in Öons hempie an den dijk of liever gezegd opde kaai gestaan.Der waere sommige van die Amerikane die Hollanskonne prate. Ze prubeerden an bens land te verkoopein ~t verre weste. Un dominee, die z'n aaige overoons ontfermde, waarschouwde oöns, en zee dattie luiberoepsmisdaeduggers waere, die emigrante dur geldoftrochelden, deur land an ze te verkoope dan zegunêêns hadde. Un gewaarschouwd mens telt voor tw~êen daerom binne we erg voorzichtug geworre.We hebbe zoo een dag of wat in die stad vertoefd,tot tatte me wisse waere me naer toe zouwe gaan. Weverbleve die daege in un klaain hotellichie en mossewenne an het Amerikaanse ete. Ja dat was me wat.Op te boöt hadde we nog zoo~n bietjie oons aaigebekende kossie. We wisse niet dat het er an landanders nae toe zou gaan as bij oons op te Kaes.(wordt vervolgd)

WERKGROEP DIALECTEN.

VAT DE KRANTEN ZEGGEN

In het voorgaande bulletin werden we als lezers doorde redacteur van het artikel over de schoolmeesterte Puttershoek meegenomen naar een schoollokaal rondhet jaar 1770. Hieronder staat het vervolg van dezeterugblik."Aan 's meesters hooge lessenaar hangt een grootstuk papier, waarop wij lezen:'Door Schout en Schepenen is met voorkennisse vanden Wel. Ed. Geb. Ambagtsheer van Puttershoek goed-gevonden te arresteeren navolgend Reglement voor denSchoolmeester om zig in ~t ontvangen der loonen vande scholieren te gedragen.

8 9

Artikel 3. De kinderen op de losse banken zittendeieder als voren een en een halve stuiver.

Vooral de inhoud van artikel 6 geeft ons aanleidingop te merken 'De schoolmeester heeft de alleen-verkoop.' Daar geen prijzen door de overheid zijnbepaald, kan hij de schoolmeester, voor zijnleermiddelen vragen wat hem goeddunkt. Het komt onsvoor dat Adrianus Bos en zijn genoemde vader JanBos, van wie gezegd wordt, dat zij 'binnenvetters'zijn, een niet onaanzienlijk deel van hun kapitaal-bezit aan deze 'alleenverkoop' te danken hebben.<Eerst in 1852 werd bepaald dat alle school-behoeften, door de Commissie van Toezicht, toenonder voorzitterschap van Ds. Van de Roemer, uit'de gemeentekas' zouden worden aangekocht en gratisaan de kinderen verstrekt. Ook werd toen beslotendat voor verwarming der school per jaar 'een hoedsteenkolen' zou worden gekocht. )Daar de atmosfeer in dit slecht geventileerdschoollokaal met de ongeveer honderd kinderen nietwelriekend is, haasten we ons thans te vertrekken,en komen na afscheid van Meester Bos genomen tehebben, weer behouden op de Kerkstraat, en overzienbij het Kikkersteegje zooals toen de tegenwoordigeSchoolstraat heette, de overige baantjes van denschoolmeester."

Artikel 1. De schrijvers zullen gehouden zijn perweek voor onderwij s in het lezen en echr t j ven tebetalen twee stuivers en daar en boven voor 'tgebruik van inkt en exemplen twee duijten.

Artikel 2. De kinderen welke mede aan de tafelszitten, schoon niet schrijvende zullen ieder perweek betalen twee stuivers.

Artikel 4. Degene welke het cijferen leeren zullenbetalen na maate van minder of meerder onderwijs.

Artikel 5. De schoollieren in het avondschoolzullen ieder per week betaaien twee stuivers en deschrijvers daar en boven als art.. 1 voor 't gebruikvan inkt en exempelen twee duijten, voor 't onder-wijs in 't zingen zooals hier in gebruik is en hetcijferen als in't voorgaande art. 4 is gezegd.

Artikel 6. De scholieren zoo in het.dag- en avond-school zullen verplicht zijn alle boeken, papieren,pennen, inkt, prenten en verdere behoeftigheden inhet school benoodigt bij den meester te koopen,zonder die van elders te mogen medebrengen.

Naast schoolmeester waren de heren Bos en hunopvolgers, doodgraver en doodbidder, koster envoorzanger, klokkenist en klokluider en tot slotgemeentebode.Artikel 7. Eindelijk zullen de kinderen welke in de

eerste helft der week in 't school komen opgeschre-ven worden en voor een geheele week betalen moeten,hoe weinige dagen dezelve ook in 't school geweestmogten hebben. Dog die in de laatste helft der weekeerst 't school komen, zullen met het halve school-geld mogen volstaan. Reserveerende men aan zig deinterpretatie, amplicatie en alterat.ie van ditReglement. '

Overeenkomstig het oorspronkelijke,De secretaris van Puttershoek

Casparus Kelderman.

"Men ziet dat een Puttershoeksche Schoolmeestervroeger heel wat omhanden had, doch financieel gafhem dit geen windeieren, immers zoo weten we dat deschoolmeester Jan Bos, afkomstig van Sliedrecht enverwant aan de later bekende aannemers Bos van dieplaats, bij zijn overlijden aan zijn kleinkindereneen flink vermogen naliet, met het beheer waarvanspeciaal iemand was belast. Zijn zoon Adrianus Bos,die van 1744-1774 schoolmeesterde verdronk in 1774te Capelle a.d. Ijssel, dit blijkt uit de volgende

10 11

verklaring: "Ik onderget. Sr.Secs van Capelle opd'IJssel consenteere dat het lijk van Adrianus Bos,Schoolmeester van Puttershoek en alhier gevist vanhier mag worden vervoerd na Putt.ershoek, om aldaerbegraven te worden, moetende Slandsregt aldaerworden voldaen, zijn de hier daervoor net betaal alswerdende geconxidereerd een cazueel sterfgeval tezijn, zijnde voor het regt van ~t graft voor de kerkbetaald negen guldens drie stuivers. Actum den geApril 1774 <geteekend) P. van Capellen. JI )

)Hij, laatstgenoemde Bos is tweemaal getrouwdgeweest, eerst met Pietertje Visser en daarna metGrietje Hordijk. deze laatste die het 'winkelen~met de leermiddelen in de school als goedwinstgevendhad meegemaakt, voelde zich blijkbaar na den doodvan haar man tot neringdoen z66 aangetrokken dat zein 1782 de winkel van Jan de Graaf kocht. Van deoverheid kreeg zij toestemming "Koffij, Thee,Chocolade alsmede Sterke Dranken en Vette waren" teverkopen. Voor verkoop van zout en zeep kreeg zijgeen vergunning."

Tot zover de terugblik naar Jan en Adrianus Bos enhun Puttershoeks schoollokaal, via "Het Nieuwsbladgewijd aan de belangen van de Hoeksc:he Waard enIJselmonde" van 1936.

P.J.P.

NIEUWE VRIENDEN))In de afgelopen periode konden wij 46 nieuwe

vrienden/vriendinnen verwelkomen als lid van deVriendenkring. Het totaal aantal vrienden is daarmeegekomen op 1.525.

12

Via deze weg heten wij de onderstaande personennogmaals welkom:

L 287 W. v.d. AssemHW 308 W.E. BeckingHW 565 N. Bijl-RiedijkL 416 W.H. Duchemin-van SpanjeL 684 A.H. Franke-van Wolferen

L 294 H.W. GöbelmaL '741 J. Goudami tL 642 M.H. de Haas-'t HooftHW 8 J. HardamHW 269 R. Hardam

L 783 J.C. 't HartL '784 G.M.W. 't Hart-DekkerL 304 E. v.d. HilHW 425 C. van 't HofL 156 J.G. 't Hooft

HW 523 W. van HoveHW 403 A.B. de jongL 310 P. de JongsteL 311 B.G. de !ongste-HuizingaL 3'79 C. Kalis

L 3'7'7N. KeijzerL '785 A. KorpershoekL '786 C. Korpershoek-VollaardHW '763 A.C. LeeuwenburghHW '764 Mevr. LeeuwenburghL 659 A.S. Louter

HW 683 N.W.L. Maasdam-HoogenboomHW 5 W.F. v.d. Marel-v.d. ReeHW 4'7'7L. MolendijkHW 37'7 K. Monster

Ede <Gld.)Nieuw-BeijerlandNumansdorpRotterdamHellevoetsluis

VlissingenAmsterdam's-GravenhagePuttershoekPuttershoek

NaardenNaardenPapendrechtPuttershoekHendrik-Ido-Ambacht

Goudswaard's-GravendeelMaarheezeMaarheezePapendrecht

MaassluisDordrechtDordrechtOud-BeijerlandOud-Beijerland

Capelle aidIjsselNumansdorpOud-BeijerlandOud-BeijerlandMijnsheerenland

L 781 G. v.d. Hieuwenhuizen DordrechtL 782 M. v.d. Nieuwenhuizen-Hoogvliet DordrechtHW 761 J. Oprel Nieuw-BeijerlandHW 762 N. Oprel-Harmsen Nieuw-BeijerlandHW 333 J.K. Overweel Heinenoord

HW 190 K.A.J. v.d. PerkL 259 A.D. v.d. ReeHW 645 R. ReedijkHW 369 J.N. Reedijk-GroenenbergL 536 J. Steenhoek

Oud-BeijerlandOssHeinenoordHeinénoordSchiedam

L 13 J.A. TaselaarL 562 A.P. in~t VeldHW 624 C.M. v.d. Velde-BoerHW 129 R. VermeerL 466 J. Ver:meulenL 32 J. Vermeulen

EmstLage ZwaluweZuid-Beijerland~s-GravendeelBarendrechtVeldhoven

Red.

DE VRAGENRUBRIEK

De vragen in het december-nummer van ons"stichtingsorgaan" hebben geen stortvloed vanreakties teweeggebracht. Zegge en schrijve éénreaktie is binnengekomen.Misschien waren de vragen erg moeilijk. Bovendienzullen er altijd genealogische problemen blijven diemet de beschikbare bronnen niet opgelost kunnenworden. En daar moeten wij ons bij neerleggen! Hiervolgt de bedoelde reaktie:

350. Jan Vat was een zoon van Abraham Vat en MaartjeTeunissen. Hij overleed op 7-8-1873 te Barendrecht.De datum van zijn huwelijk met Annigje den Hartog isniet bekend, waarschijnlijk zijn zij omstreeks 1850gehuwd. Annigje was een dochter van Adrianus denHartog en Maria de Graaf. Jan en Annigje hadden eenzoon Abraham, geboren op 5-6-1851 te Barendrecht.

14

Opnieuw wordt uw hulp ingeroepen, en wel voor devolgende vragen:

352. Een vriend van het museum doet. onderzoek naarBelgische vluchtelingen in Oud-Beijerland tijdens deEerste Wereldoorlog. Hij heeft hiervoor reeds allebeschikbare gegevens van het museum geraadpleegd.Thans verzoekt hij mensen die fota~s, documentene.d. over dit onderwerp in hun bezit hebben tereageren, zodat ook dit materiaal bij het onderzoekkan worden betrokken. Mensen die verhalen kennenover de vluchtelingen in Oud-Beijerland wordentevens met klem verzocht te reageren. Dit kangebeuren via het contactadres van de vragenrubriekof rechtstreeks naar de vragensteller: Ruud van derPloeg, Jacob Marisstraat 17 te Oud-Beijerland,telefoon 01860-16270.

353. Als antwoord op vraag 340 werd in Bulletin nr.56 de gedeeltelijke stamreeks van de familieLuijendijk gepubliceerd. Onder nummer VII wordtvermeld: Corstiaan Cornelisz. LUijendijk, ged.Brielle 10-12-1647, tr. ca. 1674 met.PietertjeCorstiaans, ged. Brielle 11-4-1652, overl. Klaaswaalca. 1695. De fiches in de kaartenbakken van hetmuseum vermelden o.a. de volgende gegevens:Weeskamer Cromstrijen (28-5-1670): ChristiaanCornelisz. LUijendijk, weduwnaar van AerjaentieAriens ten eenre en Dirk Jans van der Linde, wonendeonder Dubbeldam, de halve broeder van AriaentjeAriens. Weeskind is Cornelis Corstiaans Luijendijkoud ca. 6 maanden.

R.A. Cromstrijen (1670): Gedaan verschot aan deboedel van Corstiaan LUijendijk en Adriaentje AriensCranendonck (In deze twee gegevens blijkt dat devoornamen Christiaan en Corstiaan voor dezelfdepersoon worden genoemd).

15

Gaarder Klaaswaal (25-1-1698): aangegeven hetoverlijden van Christiaan Cornelisz. Luijendijk.

R.A. Cromstrijen 24 (21-8-1699): Lijsbeth WenseKnoot, weduwe van Corstiaan Luijendijk, koopt huijsop Claaswaal, belend ten zuiden aan LeendertCornelis Luijendijk (halve broeder van Corstiaan).

R.A. Cromstrijen 15 <:1706): Lijsbeth 'Wense Knoot inleven weduwe van Corstiaan Cornelis Luijendijk. Haar3 meerderjarige kinderen: Christiaan 'Willem enBastiaantje Corstiaans Luijendijk zijn erfgenamenook van hun overleden broer Wens ChristiaansLuijendijk.Gevraagd: wie kan bewijzen dat Corstiaans CornelisseLuijendijk getrouwd is geweest met in het antwoordgenoemde Pietertje Christiaans en dat daaruit eenzoon Cornelis is geboren?354. Marijgje Houtemolen, ged. Maasdam 29-11-1733als dochter van Jan Paulusse Houtemolen en Grietjevan Gelder. Zij huwde met Jan Jooste de Pee.Gevraagd: haar overlijden.

355. Maaike Verve er , ged. Puttershoek 26-7-1767 alsdochter van Hendrik Verveer en Fijgje de Ruiter,trouwde met Joost Jansz. de Pee.Gevraagd: haar overlijden.

356. Jan Cornelisse van der Bije, ged. Heenvliet5-10-1680, tr. met Hendrikje Laurensse van Kieren,dochter van Laurens van Xieren en CorneliaWillemsdr. van der Bom. Hun eerste kind werd op3-7-1707 te Klaaswaal gedoopt, de andere kinderente Goudswaard:Gevraagd: waar en wanneer is Hendrikje gedoopt enwanneer en waar is zij getrouwd met Jan Cornelissevan der Bije.

16

357. Kornelis de Jong, geb. Piershil 20-6-1844,overl. Zuid-Beijerland 9-1-1895, gehuwd metAdriaantje Terdu, liep "met het pak" in hetwestelijk deel van de Hoeksche Waard en opTiengemeten.Gevraagd: een foto van Kornelis of overgeleverdeherinneringen.

358. Johannes van der Graaf, wrs. geb. Oud-Beijerland 1690-1695, tr. als j.m. van Oud-Beijerland in 1720 met Anna Harmensdr. Valck uitDelfshaven. Hij overl. in 1773 te Oud-Beijerland.Gevraagd: gegevens over zijn ouders.

Met belangstelling wordt uitgekeken naar uwreakties. Het contactadres van deze rubriek isen blijft:

A.O. MolStrijensedijk 23295 KX 's-GRAVENDEEL

In het volgende Bulletin zult u hopelijk veelantwoorden kunnen lezenl

A.O.X.

HISTORISCH ALLERLEI

Een pokkenepidemie (1883-1884) deel 4a.

In de tweede helft van 1883 was de toestand te Oud-Beijerland meer dan dramatisch geworden. "Hetbehoeft wel geen betoog, dat de armoede in diedroevige periode groot was, derhalve moest er ietsgedaan worden, om de behoeftige poklijders, doorgeldelijke bijdragen te steunen." (1) Het was ds. H.Cramer, predikant bij de Christelijk GereformeerdeGemeente die zich als eerste het lot van debehoeftige poklijders aantrok.

17

"Kenigmaal bezocht Chijl eenige vrienden en kennis-sen, alwaar hij den toestand, waarin verschillendegezinnen verkeerden bloot lag, en dan ook menigmaaleene gave door de behoeftige paklijders ontving." (2)Het bleek een druppel op een gloeiende plaat,zodat, na het houden van twee collectes (3) werdbesloten een beroep te doen op de 'algemeneliefdadigheid'. (4)Op initiatief van Dr. Hers (5) werden oproepen ge-plaatst in het regionale dagblad (6), die in totaal2.200 gulden opbrachten. Niet onopgemerkt was onge-twijfeld een schenking van de Anti-Revolutionaireleden van de Tweede Kamer, die "door tussenkoJDst vanmr. L.W.C. Keuchenius"(7) een bedrag van 80 guldenstortten in het zogenaamde "pokkenfonds". (8)Het aantal doden was in de zomernaanden van 1883 zohoog opgelopen dat de lijken zelfs op zondag moestenworden begraven.Toen op het hoogtepunt van de epidemie de gewonedragers aan deze 'ontheiliging van de dag desHeeren'(9) weigerden mede te werken, en aangezien deWet op de besmettelijke ziekten van 1872 (Staatsbladnr. 134) duide lijk voorschreef dat de doden zospoedig, mogelijk dienden ter worden begraven, zagenenkele dorpsnotabelen, waaronder de beide artsenHers en Lodder, burgemeester Hendrik Crans enapotheker Willem Kok, zich verplicht zich van dezevoor hen ook niet alledaagse, naar uit hygi~nischstandpunt gezien uiterst noodzakelijke taak tekwijten. (10)

Hoe sterk de reactie van het "gewone volk" was, enhoe zwaar aan deze ontheiliging van de dag des Herenen de zondagsrust in dit "Calvinistishe centru~'(11) werd getild, blijkt uit de DordrechtscheCourant die berichtte over deze, in die dagen,hoogst opmerkelijke gang. van zaken:"Vanwaar zooveel menschen zoo vroeg op den andersstillen rustdag op de been? Welk belangrijk persoonwordt daar toch begraaven, gedragen door onze

18

doctor, den notaris, zelfs den Burgemeester? Degrafwaartsgedragene was eene jonge daglonersvrouw,ook al, gelijk zooveelen hier uit dien stand,slagtoffer der heerschende pokziekte. Bij eenevorige gelegenheid, toen er 's Zondags een lijkmoest ter aarde besteld worden, was er niemand derburen of standgenooten te vinden geweest om denoverleden grafwaarts te brengen, zoodat de politie,onder een toevloed van mopperaars, bedillers enrumoerige gesprekken, zelve met moeite die taakvervulde. (12)

Oud-Beijerland betaalde een opvallend hoge tolaan de pokken.In vergelijking met de omliggende dorpen in deHoeksche Waard was het aantal aangetasten endodelijke slachtoffers er opvallend hoger. "InNieuw-Beijerland, Zuid-Beijerland, Heinenoord,Xijnsheerenland, Maasdam en Puttershoek en inverschillende geJDeenten in Zuid-Holland deden zichpokkengevallen voor en wel in het tijdperk van 26mei tot 1 deceJDber 1883, in totaal 1029, waarvan 308een dodelijke afloop hadden. In Oud-Beijerlandalleen deden zich in die zelfde periode 513 gevallenvoor, waarvan 154 een dodelijke verloop hadden, dusin dat tijdvak half zoveel als in alle anderegemeenten samen". (13)Dat het aantal personen dat door de pokken werdaangetast in Oud-Beijerland zoveel hoger lag, waszoals reeds is opgemerkt, te wijten aan het feit datzo weinig inwoners waren gevaccineerd ofgerevaccineerd. Aangenomen mag worden dat detoenmalige pastor loci, Ds. Gerrit van Goor hierineen niet onbelangrijke rol heeft gespeeld. (14)Ds. Van Goor was in 1879 voor de tweede maal alspredikant te Oud-Beijerland beroepen en had zichreeds van het ogenblik af, dat de eerstepokkengevallen zich te Rotterdam voordeden, als eenverwoed tegenstander van de vaccinatie laten kennen.

19

"Vooral onder de weinig ontwikkelde, fanatiekorthodoxe lagere standen, en met name onder de toenin de Hoeksche Waard nog talrijke landarbeiders,maakte hij propaganda voor zijn denkbeelden enbewoog velen, die zichzelf en hun kinderen andersmisschien wel zouden hebben laten inenten, dezevoorzorgmaatregel na te laten."(15) Zijn optredenals de "anti-vaccinatie-dominee trok extra deaandacht toen, begin juli 1883, in Oud-Beijerlandhet gerucht circuleerde dat enkele notoiretegenstanders van de vaccinatie, waaronder Van Goor,zich ~s nachts door de Nieuw-Beijerlandse veermanhadden laten overzetten, om zich 'aan de overkant~in het geheim bij "dokter Peppink t.eSpijkenisse<te) laten vaccineren." (6)

(wordt vervolgd)

1. A. van der Hoop, Afschrift van bet 3e gedeeltevan het register: "Pokkenepidemie te Oud-Beijerland, 6 april 1883 - 29 februari 1884",vervolg p.l.

2. A. van der Hoop, register, p.2.

3. Weekblad of Brielsche Courant, tweede blad, 14oktober 1883, 2.

4. A. van der Hoop, ibidem.

5. K. Siderius, Uit vervlogen dagen, p.197.

6. Deze oproepen verschenen in het Nieuwsbladgewijd aan de belangen van de Hoeksc:l:.eWaard,IJselmonde, Kralingen en Vlaardingen van 22 en26 september 1883. Deze konden wij echter nietverifi~ren, aangezien de jaargang van deze krantnergens meer voorhanden is.

7. A. van der Hoop, Register etc., Vervolg, p.3.

20

8. Zo werd het initiatief genoemd in de volksmond,blijkens een brief van een inwoonster van degemeente die na de dood van haar echtgenootsteun geniet van het pokkenfonds. Zie brief in"Ingekomen Stukken 1885", Gemeente Archief Oud-Beijerland.

9. J.J. Beijerman, De <tweede) pokkenepidemie teOud-Beijerland, 1883 - 1884, Holland, 3 (1971)1,5.

10. A. van der Hoop, register, deel 3, Vervolg, p.11. Deze qualificatie is van 1. Verhoeven, "In

Memoriam dr. K. Lodder", Personalia, Ned, T.Geneesk. 74 (1930)11, 4105 - 4706.

12. Dordrechtsche Courant, woensdag 29 augustus1883, p.1.

13. K. Siderius, Uit vervlogen dagen, p.197.

14. Beijerman, De (tweede) pokkenepidemie, 1-11.

15. Door Beijerman wordt er tevens op gewezen datDs. G. van Goor "ongestraft zijn denkbeelden konverkondigen, omdat toen "ongelukkigerwijs detweede predikantenplaats te Oud-Be ijer landgedurende de zijn gehele ambtsperiode vacantwas, zodat hij dus" niet bang hoefde te zijn,dat zijn collega op het gebied der vaccinatiemisschien andere denkbeelden huldigde en zo eentegengewicht tegen hem zou vormen. (Beijerman,De <tweede) pokkenepidemie te Oud-Beijerland,p.8. Uit het Register Pokkenepidemie te Oud-Beijerland blijkt echter dat gedurende depokkenepidemie de tweede predikantenplaats teOud-Beijerland bezet door "Ds. H. Cramer,predikant bij de Chr. Geref. Gemeente, alhier"die bovendien "de eerste was die het lot dier

21

Lic. P.G. Perneel

- Rechterlijk Archief Cro:mstrijen, nr, 37: rekeningNumanspolder 1642.

- Idem, nr. 38: rekening tot het weren vanvagebonden 1643/44, boedelrekening 1640-1670.

- Idem, nr. 39: kerkrekening 1638-1639.- Idem, nr. 40: rekening Ambachtsheerlijkheid

Cromstrijen, 1624.- Idem, nr. 41: boedelrekening 1680-1710.- Idem, nr, 42: boedelrekening 1630, Rekening

Groot-Cromstrijen 1659,- Idem, nr. 43: boedelrekeningen 1624-1693.- Burgerlijke Stand Nieuw-Beijerland: overlijden

1837-1842.- Burgerlijke Stand Oud-Beijerland: overlijden

1846-1852.- Burgerlijke Stand Piershil: overlijden 1871-1875.- Rechterlijk Archief Goudswaard, nr. 3: trans-

porten, hypotheken 1605-1621, besteding reparatiekade Nieuwe Noordpolder 25-3-1637, uitgaven t.b.v.armen september 1611-januari 1612.

- idem, nr. 4: transporten, hypotheken 1621-1634.idem, nr, 5: transporten, hypotheken 1634-1665.idem, nr. 19: ceelboek van de verkochteonroerende goederen 1668-1677.

- idem, nr. 22: register vld 20e penning oftecollaterale successie 1719-1742; register vld40e penning van verkoop meubilaire goederen 1719-1741.

- idem, nr. 23: register vld 20e penning oftecollaterale successie 1741-1809; register vld 40een 80e penning verkoop meubilaire goederen 1759-1805.

- idem, nr. 33: papieren van Damme Jansz, bestaandeuit gemenelandsrekeningen en omslagen 1578-1590,1623, 1630, 1631/1632.

- Kerkarchiei Puttershoek: B7. Armenrekeningen 1742-1762.

22 23

ongelukkigen aantrok". (A. van der Hoop,Register, deel 3, Vervolg, p.l.)

16. K. Siderius, Uit vervlogen dagen, p.198.Beijerman, die de door Siderius geciteerde arts"Pippel" tot "Pipping" verbasterd, heeft gelijk,wanneer hij st.elt, dat het. in feite ging om H.J.Peppink, die de medische praktijk te Spijkenisseuit.oefende.Volgens het Weekblad of Brielsche Courant (14okt.ober 1883) had Ds. Van Goor zich te Rotterdamlat.envaccineren. een "beschuldiging" die doorVan Goor in het zelfde Weekblad (17 oktober1883) "ten stelligste werd ontkend".

AFDELING GENEALOGIE

Heeft u er wel eens aan gedacht hoeveel uren arbeider schuilen in de ladenkast.en in de studiezaal? Jaarin, jaar uit wordt er geschreven, gesorteerd eningevoegd. Gelukkig is er een grote scharevrijwilligers die de "vaste" kr-ach+er .. daarbijhelpen. Zo mag het archief zich gelukkig prijzen metde hulp van de heer Van Pel uit Zwijndrecht, diealle gegevens uit de overlijdensakten van Oud-Beijerland van 1812 tot 1882 op kaart heeft gezet.Wij wagen ons maar niet aan een schatting over hetaantal kaartjes, maar u kunt er van verzekerd zijndat het er duizenden zijn. Voor dit gigantische werkwillen wij de heer Van Pel van harte bedanken.Natuurlijk komt die dank ook de andere vrijwilligerstoe!

Sinds het december-bulletin is het vCllgendeingevoegd:

A.O.M.

Van de volgende families werd uitgewerkte gegevensontvangen: Ardon, Baas, De Bree, Breedborst, Buth,Charlois, Cranendoncqt Van Dalem, Ewijk, Korbijn,Korenneef, KacDaniel, Nugteren, Quispel, Van derSpuij, Stadshoekt Verlee, Verzijl, Waaldijk, VanZijll van Valkendael en Van Zijl van Zijlhof.

Tot zover deze opsomming. Veel succes met hetonderzoek.

24