SRDRLEBLR ORMANYNETM

T. C.KALKINMA BAKANLII

ZEL HTSAS KOMSYONU RAPORU

ANKARA 2014

ISBN 978-605-4667-69-7

YAYIN NO: KB: 2872 - K: 722

Bu yayn 500 adet baslmtr.

Bu alma Kalknma Bakanlnn grlerini yanstmaz. Sorumluluu yazara aittir. Yayn ve referans olarak kullanlmas Kalknma Bakanlnn iznini gerektirmez.

iii

Cevdet YILMAZKalknma Bakan

NSZ

Onuncu Kalknma Plan (2014-2018), Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan 2 Temmuz 2013 tarihinde kabul edilmitir.

Plan, kresel dzeyde gelecee dnk risklerin ve belirsizliklerin srd, deiim ve dnmlerin yaand, yeni dengelerin olutuu bir ortamda Trkiyenin kalknma abalarn btncl bir erevede ele alan temel bir strateji dokmandr.

lkemizde kalknma planlarnn hazrlk aamasnda yrtlen zel htisas Komisyonlar almalar erevesinde 50 yl akn katlmc ve demokratik bir planlama deneyimi bulunmaktadr. Kamu kesimi, zel kesim ve sivil toplum kesimi temsilcileri ile akademik evrelerin bir araya geldii zel ihtisas komisyonu almalar, 2014-2018 dnemini kapsayan Onuncu Kalknma Plan hazrlklarnda da ok nemli bir ilevi ifa etmitir.

5 Haziran 2012 tarihinde 2012/14 sayl Babakanlk Genelgesiyle balatlan almalar erevesinde makroekonomik, sektrel, blgesel ve tematik konularda 20si alma grubu olmak zere toplam 66 adet zel htisas Komisyonu oluturulmutur. lkemizin kalknma gndemini ilgilendiren temel konularda oluturulan Komisyonlarda toplam 3.038 katlmc grev yapmtr.

Bakanlmzn resmi grn yanstmamakla birlikte; zel htisas Komisyonlar ve alma Gruplarnda farkl bak alar ile yaplan tartmalar ve retilen fikirler, Onuncu Kalknma Plannn hazrlanmasna perspektif sunmu ve plan metnine girdi salamtr. Komisyon almalar sonucunda kamuoyuna arz edilen raporlar kurumsal, sektrel ve blgesel planlar ile eitli alt lekli planlar, politikalar, akademik almalar ve aratrmalar iin kaynak dokmanlar olma niteliini haizdir.

Plan hazrlk almalar srecinde oluturulan katlmc mekanizmalar yoluyla komisyon yelerinin toplumumuzun faydasna sunduklar tecrbe ve bilgi birikimlerinin lkemizin kalknma srecine ciddi katklar salayacana olan inancm tamdr.

Bakanlm adna komisyon almalarnda emei geen herkese kranlarm sunar, zel htisas Komisyonu ve alma Grubu raporlar ile bu raporlarn sunduu perspektifle hazrlanan Onuncu Kalknma Plannn lkemiz iin hayrl olmasn temenni ederim.

vNDEKLER

NSZ...........................................................................................................................iiiNDEKLER ..............................................................................................................vTABLOLAR LSTES .................................................................................................viiEKLLER LSTES...................................................................................................viiEKLER LSTES .........................................................................................................viiKISALTMALAR ...........................................................................................................ixKOMSYON YELER ...............................................................................................xiYNETC ZET .....................................................................................................xiii

1. GR..................................................................................................................... 12. MEVCUT DURUM ANALZ ............................................................................ 3

2.1. Trkiyede Ormancln Kurumsal Yaps .................................................... 3

2.2. Trkiye Orman Varl .................................................................................... 5

2.3. Trkiyede Orman rnleri retim ve Tketimi .......................................... 92.4. Trkiye Orman rnleri D Ticareti ........................................................... 12

2.5. Koruyucu ve Gelitirici Nitelikli Ormanclk almalarndaki Durum ...... 15

2.6. Trkiye Ormanclnda Kapasite Kullanm ............................................... 23

2.7. Ormanclk Sektrnn stihdama Katks ve Kaynak Aktarm .................. 25

2.8. Trk Ormanclk Sektrnn Makroekonomik Yeri ..................................... 27

2.9. Trkiye Orman Endstrisinde Gelimeler .................................................... 29

2.10. Dnya Ormanclnda Genel Durum ....................................................... 31

2.11. Dokuzuncu Plan Dneminin Deerlendirilmesi ......................................... 34

2.12. Trkiyede Gemie Ynelik Deerlendirmeler ve karlan Dersler ....... 36

2.13. Uluslararas Mukayeseli Olarak Trkiye in Temel Gstergeler ve Sorunlar ...................................................................................................... 37

2.14. likili Temel Alanlarndaki Gelimelerin Rapor Konusu Alana Yansmas ..38

2.15. Uluslararas Ykmllkler ve Taahhtler ................................................. 44

3. DNYADA VE TRKYEDEK GELME ELMLER ....................... 463.1. Dnyadaki Gelime Eilimleri ..................................................................... 46

3.2. Trkiyedeki Dinamikler ve Dnyadaki Eilimlerin Muhtemel

Yansmalar ................................................................................................... 50

4. GZFT ANALZ VE REKABET GC DEERLENDRMES ................ 54

vi

5. PLAN DNEM PERSPEKTF ..................................................................... 585.1. Uzun Vadeli Hedefler .................................................................................... 585.2. Onuncu Plan Hedefleri ve Hedeflere Dnk Temel Ama, Politika ve

Stratejiler ...................................................................................................... 585.3. Plan Hedeflerini Gerekletirmek in Yaplmas Gereken Aratrmalar ..... 77

6. SONU VE GENEL DEERLENDRME ..................................................... 806.1. Temel Ama, Politika ve Eylemlerin Dnm Alanlarna Gre Tasnifi ..... 806.2. Sektrn lkemizin Gelimesine Katksnn Deerlendirilmesi ................. 81

7. KAYNAKA ....................................................................................................... 83EKLER.......................................................................................................................... 86

vii

TABLOLAR LSTES

Tablo 1: Trkiye Orman Alanlarnn Farkl Envanter Yllarna Gre Durumu ............... 6

Tablo 2: Trkiye Orman Alanlarnn Farkl Envanter Yllarna Gre Servet Durumu ... 7

Tablo 3: Trkiye Orman Alanlarnn Farkl Envanter Yllarna Gre Yllk Cari Artm ... 8

Tablo 4: Trkiye Ormanlarnn Aa Trleri tibaryla Durumu ..................................... 9Tablo 5: OGMnin Orman rnleri retim Gereklemeleri ....................................... 10

Tablo 6: 1946-2010 Dneminde Farkl Kurumlarca Gerekletirilen Aalandrmalar ... 15

Tablo 7: 1946-2010 Dnemi Gerekletirilen yiletirme almalar .......................... 17

Tablo 8: Korunan Alanlarn Durumu ............................................................................. 19

Tablo 9: 1997 - 2010 Yllar Arasndaki Orman Yangnlar ve Nedenleri ..................... 20

Tablo 10: Benzer zelliklere Sahip Baz lkeler ile Trkiyede Orman Yangnlar .... 22

Tablo 11: OGMnin Dorudan stihdam Durumu ......................................................... 25

Tablo 12: 2011 Fiyatlaryla Orman Kyllerini Destekleme Kredilerinin Dalm ..... 26

Tablo 13: Ormanclk, Tomrukuluk Ve lgili Hizmet Faaliyetleri Sektr Balantlar .... 27

Tablo 14: Ormanclk Sektrnn Balantl Olduu Balca Sektrler........................ 28

Tablo 15: Baz lkelerin Orman Alan ve Orman rnleri Ticaretindeki Yeri ............. 32

Tablo 16: Trkiye ile Karlatrlabilir Baz lkelerde Temel Ormanclk Gstergeleri . 38

Tablo 17: Orman Endstrisinin Farkl Alanlarnda lkelerin Durumlar ve Deiimler .. 47

Tablo 18: 10. Plan Dnemi Ama, Politika ve Dnm Alanlar Matrisi .................... 60

Tablo 19: Srdrlebilir Orman Ynetimi K Politikalarnn Dnm Alanlarna Gre Dalm ............................................................................................... 80

EKLLER LSTES

ekil 1: Trkiyenin Gmrk Tarife Cetveli 44. Fasl rnleri thalat ve hracat Tutarlar ............................................................................................................ 13

ekil 2: rn Gruplarna Gre Trkiye Orman rnleri D Ticareti .......................... 14

ekil 3: 1997 - 2011 Dneminde kan Yangnlarn Nedenleri ve Eilimler ................ 21

ekil 4: Dnya Ormanlarnda Mlkiyet Dalm ......................................................... 33

ekil 5: lkelere Gre Ormanclk Gelirleri .................................................................. 39

ekil 6: lkelere Gre Ormanclk in Yaplan Kamu Harcamalar ............................ 40

EKLER LSTES

EK-1: Trkiye Endstriyel ve Yakacak Odun retim ve Tketim Ynelimleri ........... 85

viii

ix

KISALTMALAR

ABD : Amerika Birleik Devletleri

AFAD : Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl

AGM : Aalandrma ve Erozyon Kontrol Genel Mdrl

Ar-Ge : Aratrma Gelitirme

BM : Birlemi Milletler

BYKP : Be Yllk Kalknma Plan

CITES : Tehlike Altndaki Yabani Bitki ve Hayvan Trlerinin Uluslararas

Ticareti Konvansiyonu

CLRTAP : Uzun Menzilli Snr Aan Hava Kirlilii Szlemesi

EM : lleme ve Erozyonla Mcadele Genel Mdrl

OB : evre ve Orman Bakanl

B : evre ve ehircilik Bakanl

DKMP : Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdrl

DPT : Devlet Planlama Tekilat

DS : Devlet Su leri Genel Mdrl

DSY : Devlet Orman letmesi ve Dner Sermayesi Ynetmelii

EFI : Avrupa Orman Enstits

EFIMED : Avrupa Orman Enstits Akdeniz Blgesel Ofisi

ENA-FLEG : Kuzey Asya Orman Kanunu Uygulama ve Ynetiim Sreci

FAO : Birlemi Milletler Tarm ve Gda rgt

GSMH : Gayri Safi Milli Hasla

GSYH : Gayri Safi Yurtii Hasla

GTHB : Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl

GTP : Gmrk Tarife statistik Pozisyonu

GZFT : Gl, Zayf, Frsat, Tehdit

Ha : Hektar

ICP Forests : Ormanlar zerine Hava Kirliliinin Etkilerinin zlenmesi ve

Deerlendirilmesi Uluslararas birlii Program

IFF : Hkmetler Aras Ormanclk Forumu

IPF : Hkmetler Aras Ormanclk Paneli

IUCN : Uluslararas Doa Koruma Birlii

: stanbul niversitesi

KHK : Kanun Hkmnde Kararname

LRTAP : Uzun Menzilli Snrlar tesi Hava Kirlilii Szlemesi

xMGM : Meteoroloji Genel Mdrl

MP : Milli Parklar ve Avclk Genel Mdrl

NLBI : Yasal Balaycl Olmayan Anlama

ODO : Odun D Orman rnleri

OGM : Orman Genel Mdrl

OMO : Orman Mhendisleri Odas

ORBIS : Orman Bilgi Sistemi Projesi

ORKOOP : Trkiye Ormanclk Kooperatifleri Merkez Birlii

ORKY : Orman-Ky likileri Genel Mdrl

ORS : Orman rnleri Sanayi Genel Mdrl

OSB : Orman ve Su leri Bakanl

K : zel htisas Komisyonu

REDD : Orman Bozulmalar ve Ormanszlamadan Doan

Emisyonlarn Azaltlmas

SOY : Srdrlebilir Orman Ynetimi

STK : Sivil Toplum Kurulular

TKA : Trk birlii ve Koordinasyon Ajans Bakanl

TKGM : Tapu Kadastro Genel Mdrl

TOBB : Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii

TOD : Trkiye Ormanclar Dernei

TOK : Toplu Konut daresi Bakanl

TBTAK : Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu

TK : Trkiye statistik Kurumu

TRKAK : Trk Akreditasyon Kurumu

UNCCD : Birlemi Milletler lleme ile Mcadele Konvansiyonu

UNECE : Birlemi Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu

UNFF : Birlemi Milletler Ormanclk Forumu

UOP : Ulusal Ormanclk Program

YK : Yksekretim Kurulu Bakanl

xi

KOMSYON YELER

(Bakan, Raportr ve Koordinatr hari soyadna gre alfabetik olarak sralanmtr.)

BAKAN Hanifi Avc Orman ve Su leri Bakanl

RAPORTRProf. Dr. Kenan Ok stanbul niversitesi Orman Fakltesi

KOORDNATR-MODERATRFeyza EldenizDr. Taylan Kymaz

Kalknma BakanlKalknma Bakanl

YELER

Do. Dr. Atakan ztrk Artvin niversitesi Orman FakltesiProf. Dr. Erol Krdar Bartn niversitesi Orman FakltesiProf. Dr. smet Dademir Bartn niversitesi Orman FakltesiAye Ik Sezer evre ve ehircilik Bakanlbrahim Birolu Devlet Su leri Genel MdrlDr. Uur Zeydanl Doa Koruma MerkeziYrd. Do. Dr. Bekir Kayacan Dzce niversitesi Orman FakltesiAbdullah Tever stanbul Aa Mamulleri ve

Orman rnleri hr. BirliiProf. Dr. Aynur Aydn stanbul niversitesi Orman FakltesiProf. Dr. zden Grc Kahramanmara St mam ni.

Orman FakltesiFunda Ylmaz Kalknma BakanlDr. Mehmet Emin Bayram Kalknma BakanlPnar Topu Kalknma BakanlProf. Dr. M. Fehmi Trker Karadeniz Teknik niversitesi

Orman FakltesiDr. Ahmet enyaz Orman ve Su leri Bakanletin Karahan Orman ve Su leri BakanlErdoan zevren Orman ve Su leri Bakanl (EM)Hseyin Baltal Orman ve Su leri Bakanl (EM)smail Belen Orman ve Su leri Bakanl (EM)Mustafa Akncolu Orman ve Su leri Bakanl (DKMP)Ali imek Orman Genel MdrlFahrettin Ay Orman Genel MdrlFuat anal Orman Genel Mdrl

xii

brahim anl Orman Genel Mdrlbrahim Yzer Orman Genel MdrlKenan Akyz Orman Genel MdrlMuammer Kol Orman Genel MdrlMahmut Aydn Orman Genel MdrlMahmut Temiz Orman Genel MdrlMurat Kalayl Orman Genel MdrlNurettin Doan Orman Genel MdrlRstem Kr Orman Genel MdrlSalih Byktepe Orman Genel MdrlSleyman Cevahir Orman Genel MdrlYunus eker Orman Genel MdrlYksel Erdoan Orman Genel MdrlEref Girgin Orman Mhendisleri OdasMuhammet Sama Orman Mhendisleri OdasMuzaffer Doru Orman Yksek MhendisiAhmet Karaman Orta Anadolu hracatlar Birlii Aa

Mamulleri ve Orman rnleri hracatlar Birlii

Yldray Lise Ortadou Ormanclk A.. (ODOPEM)Nafi Altunz TEMA VakfKenan Sara Trkiye Orman rnleri thalatlar ve

Sanayicileri Dernei (TORD)Rasim Remzi Doan Trkiye Ormanclar DerneiMustafa Tmerdirim Trkiye Ormanclk Kooperatifleri

Merkez Birlii (ORKOOP)

xiii

YNETC ZET

Ormanlarn saladklar ekonomik faydalarn yan sra, doal dengenin korunma-snda nemleri her geen gn daha iyi anlalmaktadr. Dnya ve lkemizde hzl nfus art, kentleme, artan evre sorunlar ve ekosistemdeki bozulmalar sonucunda toplumun ormanlardan beklentisi eitlenmekte ve deiim gstermektedir. Ormanlar, yenilenebilir doal kaynaklarn banda gelmekte olup, odun hammaddesi retiminin yan sra orman-larn ekolojik ve sosyo-kltrel fonksiyonlar da bulunmaktadr.

Ormanlarn planlanmas ve iletilmesinde sunduu ok ynl hizmetlerin dikkate alnmas, srdrlebilir ynetim anlay erevesinde ormanlarn korunmas, gelitiril-mesi ve geniletilmesi giderek nem kazanmaktadr. lkemizde ormanlar, srdrlebilir ynetim ilkesi esas alnarak ynetilmekte ve byk bir ksm devletin hkm ve tasarrufu altnda olmak zere Orman ve Su leri Bakanl ve Orman Genel Mdrl tarafndan idare edilmektedir. lke genelinin yzde 27,6sn kapsayan orman alanlar 2012 yl sonu itibaryla 21,7 milyon hektar (ha) dzeyine ykselmitir. Son dnemde, orman varl, dikili servet ve yllk artmda iyilemeler yaanrken, mevcut ormanlarn yannda 1946-2011 dneminde, her yl ortalama 32 bin ha orman ii aalandrma, 900 ha orman d aalandrma, 1,7 bin ha zel aalandrma, 28 bin ha rehabilitasyon, 14 bin ha erozyon kontrol, 2 bin ha mera slah yaplmtr. Milli Aalandrma ve Erozyon Kontrol Sefer-berlik Kanunu ve 2008 ylnda balatlan Aalandrma Seferberlii bu kapsamda yaplan almalar tevik eden nemli dzenlemeler olmutur.

Ormanlar, odun hammaddesi veya odun d orman rnleri retimi yannda kre-sel iklim deiimi, hidrolojik ilevler vb. hizmet retimiyle n plana kmaktadr. Baz ormanlar, ekosistem hizmetleri retmek zere ynetilirken, bazlar varlk deeri, seenek deeri veya miras deeri olarak adlandrlan ve genellikle bir ekonomik hesaplamaya konu olmayan faydalar retmek iin ynetilmektedir. lkemizde farkl isimler altnda korunan toplam orman alan 5,3 milyon ha dzeyine erimitir. Bu alan lke ormanlarnn yzde 25ine karlk gelmektedir.

Hem odun hammaddesi retim ormanlar hem korunan alan olarak nitelenebilecek ormanlar, ayn zamanda doa ve insan kaynakl tehditlerin etkisi altnda bulunmakta, yangnlar ise bu tehditlerin banda gelmektedir. Yangnlarn k nedenleri arasnda ih-mal en nemli olarak grlmektedir. 1997-2011 dneminde, ylda ortalama 2004 yangn km ve 9.085 ha/yl ormana zarar vermitir. Yangnn dndaki orman sularnda ise bir d eilimi grlmektedir.

Dier yandan, ormanclk ileri balantlar olan bir sektr konumundadr. Bu sek-trde meydana gelen retim dier sektrlerde uyarc bir etki yapmaktadr. Bu etki sadece hammadde tedariki alannda yaanmamakta, istihdam da dorudan ve dolayl olarak et-kilemektedir.

lkemiz ormancl bir btn olarak deerlendirildiinde, hukuki ve kurumsal yap, orman alan, teknoloji kullanm, aalandrma ve erozyon kontrol, uluslararas ilikiler, yangn ve dier zararllarla mcadele vb. konularda nemli mesafelerin kat edil-

xiv

dii, ancak retim maliyetleri, verimlilik dkl, ahap kullanmnn azl, ithalata bamllk, sektrn bir btn olarak ele alnamamas, odun d orman rnleri ve orman ekosistem hizmetlerinin deerlendirilememesi vb. sorunlarn da bulunduu ortaya k-maktadr. Bu erevede, Srdrlebilir Orman Ynetimi zel htisas Komisyonu Rapo-runun mevcut sorunlara ok boyutlu zm nerileri getirmesi, sektrn btnsel olarak planlamasnn yaplmas, ormancln ynetimine ilikin tm politikalarn belirlenme-sinde ve dier retilen strateji, eylem plan ve ilgili programlara girdi salamas noktasn-da nemli bir kaynak olaca dnlmektedir.

Bu raporda, Onuncu Kalknma Plan (2014-2018) dnemi ormanclk politikalar-nn belirlenmesinden nce, sektrde gl ve zayf ynler ile frsat ve tehditler belirlen-mitir. Ormanlarn ounluunun kamunun mlkiyetinde olmas ve tek bir kurum tara-fndan ynetilmesi sektr glendirirken, ayn zamanda lkemizde doal kaynaklarn ynetimi konusunda bilincin artmas sektrn gelimesine frsat salamtr. Kaydedi-len gelimelere ramen, sektrde kadastro ve yol altyapsnn tamamlanamamas, odun d rn ve hizmetlere ilikin potansiyelin gereince deerlendirilememesi ve orman kylerindeki yoksulluun sektrde nemli zayflklar ve tehditler olarak mevcudiyetini srdrd grlmtr. Bu analiz almasna ait tespitler dikkate alnarak plan dnemi perspektifi ortaya konulmutur. Bu kapsamda; sektrn 2014-2018 dneminde vizyonu ormanlarn, korunan alanlarn ve ilikili ekosistemlerin ekolojik, ekonomik ve sosyal ilevlerini yerine getiren ve srdrlebilir kalknmay destekleyen lke, blge ve kresel lekte nc bir sektr olmak eklinde belirlenmitir.

Sektrn Onuncu Plan dnemi iin koruma, gelitirme, faydalanma ve sektrel ka-pasite gelitirme, uluslararas ilikiler, eitim konularnda drt ayr amac bulunmaktadr. Bu amalara eriim iin belirlenen politikalarn tm sektrler ve ilgi gruplaryla uyumlu bir kalknma anlayna hizmet etmesi nemlidir. Belirlenen politikalarn deerlendirilmesi sonucunda sektrde arlkl olarak doal kaynaklarn verimli kullanlmas dnm ala-nyla ilgili politikalarn ncelikli olduu ortaya kmtr. Bu politikalar hayata geirmek iin yaplmas gereken mevzuat dzenlemeleri, kurumsal yapda gerekli deiiklikler ile sorumlu ve ibirlii yaplmas gereken kii ve kurumlarn dikkatle ele alnmas, sektrn ekonomiye ve topluma faydasn ykseltmek asndan nemli grlmektedir.

Sonu olarak, lkemizde ormanclk sektrnn geliim ierisinde olduu sapta-masyla birlikte koruma, retim, orman yangnlar ve zararllar ile mcadele, odun d orman rnlerinin gelitirilmesi, biyolojik eitliliin korunmas, uluslararas ilikilerin artrlmas, kaliteli fidan ve tohum retimi, aalandrmann yaygnlatrlmas; kavak-ln ve zel aalandrmann tevik edilmesi, rehabilitasyon ormanclk sektrnde ne kan konulardr. hracat ve byme odakl almada, ormanclk sektrnn bir btn olarak ele alnmas ve sektrdeki paydalarla ibirlii yaplmas; retim ve dier ormanclk maliyetlerinin azaltlmas; dnya ile rekabet edebilirlik; ihracat alt sektr-lerin desteklenmesi; lke hammadde ihtiyacnn yerel kaynaklardan karlanmas; orma-nn ekosistem hizmetlerinin deerlendirilmesi gibi konularda eksikliklerin bulunduu, ormancla desteklerin srmesi halinde yeil ekonomi anlayna uygun bir kalknma giriiminde uyarc bir sektr olarak ilev grebilecei ortaya kmtr.

1. GR

lkemizin yaklak drtte birini kapsayan orman alanlar ve korunan alanlar, bir doal kaynak olarak sunulan ekosistem hizmetleri yannda iktisadi varlklardr. Ormanlar, oduna dayal rnlerin yan sra odun d orman hizmetleri ve ekosistem hizmetleri ile nemli faydalar sunmaktadr.

Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan (BYKP) iin hazrlanan Ormanclk K ra-porunda ormanclk, toplumun orman rn ve hizmetlerine olan ihtiyalarn srekli ve optimal olarak karlamak amac ile biyolojik ve teknik boyut yannda ekonomik, sosyal, kltrel ve ynetsel boyutlu almalar da kapsayan ok ynl ve srdrlebilir bir et-kinlik olarak tanmlanmtr (DPT, 2001). Bir sonraki plan olan Dokuzuncu Kalknma Plan K raporunda ise, ormanclk sektrnn odun hammaddesi ve odun d orman rnlerinden oluan mal ve hizmetlerle ekolojik (toprak koruma, su retimi, biyolojik eitlilik, yaban hayat, karbon tutma vb.) ve sosyal fonksiyonlardan (otlatma-yem, rekre-asyon, bilimsel aratrma) oluan hizmetleri rettii belirtilmekte ve sektrde bu retim ileri ile ilgili almalara yer vermektedir (DPT, 2007).

Sz konusu K raporlarndaki sektr tanmlarndan anlald zere, ormanc-lk sadece odun hammaddesi retimi amacyla yaplan orman ynetim almalarndan olumamaktadr. Sektrn snrlar ormanlarla ilikili biyolojik eitliliin ynetiminden toprak korumaya, ekonomik amal almalardan sosyal hedefli faaliyetlere kadar geni-lemektedir. Avrupa Ormanlarnn Korunmas Bakanlar Konferans, Srdrlebilir Orman Ynetimini (SOY) 1993te; ormanlarn ve orman alanlarnn yerel, ulusal ve kresel dzeylerde, biyolojik eitliliini, verimliliini, kendini yenileme kabiliyetini ve yaama enerjisini, ekolojik, ekonomik ve sosyal fonksiyonlarn yerine getirebilme potansiyelini bugn ve gelecekte koruyacak ve dier ekosistemlere zarar vermeyecek bir ekilde d-zenleme ve yararlanma biimi eklinde tanmlamtr (OGM, 2009a).

Orman Genel Mdrl (OGM) SOY almalarnn ieriini; orman kaynaklar, biyolojik eitlilik, ormanlarn sal, canll ve btnl, ormanlarn retim kapasi-tesi ve fonksiyonlar, ormanlarn koruyucu ve evresel fonksiyonlar ve ormanlarn sos-yo-ekonomik fonksiyonlar ltleri ile aklamaktadr. Bu raporun baln oluturan Srdrlebilir Orman Ynetimi kavram ise, sektrel bir deerlendirmeye uygun bir ierikte hazrlanmtr. Bu anlay ve yaklamn bir sonucu olarak, sz konusu K ra-porunda srdrlebilir orman ynetimi; korunan alanlarda yaplan ormanclk almala-rn, orman kyleri ve son zamanlarda hzla talebi artan kentsel yaam hedefli ormanclk faaliyetlerini, lleme ve erozyonla mcadele amal proje etkinliklerini dikkate alarak sektr bir btn olarak kapsamaktadr.

Bu aklamann bir sonucu olarak, 4 Temmuz 2011 tarihli ve 645 sayl Orman ve Su leri Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakkndaki Kanun Hkmnde Kararname ile evre ve Orman Bakanlnn (OB) Orman ve Su leri Bakanlna dntrlmesi ve ormanclk sektrn oluturan kurumlarn yapsnda nemli bir deiim yaanmasyla ortaya kan yaplanma ve yeni anlay, Onuncu Kalknma Plan hazrlklarnda dikkate

1

2alnmtr. Bu nedenle, Srdrlebilir Orman Ynetimi K Raporunun hazrlanmasn-da, yukarda verilen ormanclk sektr tanmlar, srdrlebilir orman ynetimi tanm-larnn ortaya kard ierik ve dier komisyon ve alma gruplarnn grev tanmlar temel alnmtr. Bununla birlikte, lke ekonomisine olan katks nedeniyle orman rnle-ri endstrisi ile ilikiler, ormanlarn rettii kamusal faydalar, sivil toplumun dikkate aln-masna ve ormanclk faaliyetleri hakknda mesleki rgtlerin, ilgili kurum ve kurulula-rn grlerinin yanstlmasna nem verilmitir. Orman ynetimi anlaynn tarm, gda gvenlii, enerji, madencilik, turizm, kentleme sektrleri zerinde etkisinin yan sra bu sektr uygulamalarnn da ormanclk zerine olumlu ve olumsuz etkileri bulunmaktadr. Sektre ait politikalarn oluturulmasnda bu sektrlerle olumlu bir etkileim oluturacak bir yaklam gelitirmeye allmtr.

32. MEVCUT DURUM ANALZ

2.1. Trkiyede Ormancln Kurumsal Yaps

Trkiyede ilk ormanclk kurumunun 1839 ylnda kurulan Orman Mdrl ol-duu kabul edilir. 1857 ylnda ilk Orman Mektebi alarak, gerekli uzman insan kayna yetitirilmeye balanmtr. 3116 sayl ilk Orman Kanununun karld, 3204 say-l kurulu kanunu ile bugnk Orman Genel Mdrlnn devlet yaps ierisindeki yerini ald 1937 yl, teknik ormancln uygulanmaya baland tarih olarak kabul edilmektedir.

Anlan Mdrlk ilk olarak merkeze bal devlet orman iletme mdrlkleri ek-linde rgtlenmitir. 1951 ylna gelindiinde rgt yapsna blge mdrlkleri dahil edilmitir. 1969 ylnda devlet yaps ierisinde ilk defa bir Orman Bakanlna yer ve-rilmi ve Orman Umum Mdrlnn ismi Orman Genel Mdrl (OGM) eklinde deitirilmitir.

Gerek Osmanl gerekse Cumhuriyet dnemlerinde ormanclk almalarndan so-rumlu ana kurum OGM olmu, fakat bu mdrln bal olduu st kurum srekli de-imitir. OGM Osmanl dneminden gnmze kadar geen srete; Ticaret, Maliye, Orman ve Maadin, Ticaret ve Ziraat, Orman Maadin ve Ziraat, ktisat, Tarm, Orman, Tarm Orman ve Ky leri Bakanlklar, ardndan evre ve Orman Bakanlna bal olarak almtr. OGM son olarak, Orman ve Su leri Bakanlnn bal kuruluu sta-tsnde grevini yrtmektedir.

OGMnin, aalandrma, milli parklar ve aratrmaya olan ilgisine bakldnda; 1957 ylnda OGM ierisinde Toprak Muhafaza ve Mera Islah ubesi almtr. 1956 ylnda karlan 6831 sayl Kanunun 25. maddesinde ilk kez Milli Park kavramna yer verilmi ve 1958 ylnda Yozgat li snrlar ierisinde, Yozgat aml Milli Park adl ilk milli park OGM tarafndan kurulmutur. 1952 ylnda ise, ormanclk sektrne ilikin ilk aratrma birimi Boluda almtr. 1957 ylnda zmitte alan Kavak ve Hzl Gelien Orman Aalar Aratrma Mdrl ile OGM ynetiminde ve orman aalar dnda aratrmalara balanmtr.

Altml yllar ile birlikte, Trkiye ormanclnda bir uzmanlama eiliminin ba-lad grlmektedir. Nitekim, 1969 ylnda gemii yz yl aan ormanclk almalar ilk kez tek bir bakanln sorumluluuna verilmi ve 4951 sayl Kanunun 1. maddesine gre karlan 07.08.1969 tarihli ve 4/726 sayl Kararname ile Orman Bakanl kurul-mutur. O tarihe kadar yalnzca OGM tarafndan yrtlen ormanclk etkinliklerinden aalandrma, orman rnleri ileme, orman ky ilikilerini dzenleme ileri iin uzman-lam yeni genel mdrlkler oluturulmutur. 03.09.1969 tarihli olur ile Aalandr-ma ve Erozyon Kontrol Genel Mdrl (AGM), 05.01.1970 tarihli olur ile Orman rnleri Sanayi Genel Mdrl (ORS) ve 21.01.1970 tarihinde de Orman-Ky li-kileri Genel Mdrl (ORKY) kurulmutur. Uzmanlama eilimi yetmili yllarda da devam etmi ve 17.02.1976 tarihinde Milli Parklar ve Avclk Genel Mdrl (MP) almtr.

41980 ylnda Orman Bakanl Tarm Bakanl ile birleerek, Tarm Orman ve Ky leri Bakanl ismini alm, ardndan 1991 ylnda tekrar ayn isimle almtr. Bu karar 2003 ylnda Orman Bakanlnn evre Bakanl ile birleme iradesi izlemitir. 2011 ylnda ise, 645 sayl KHK ile Orman ve Su leri Bakanl kurulmu ve bugnk rgtlenme ve ynetim yaps ortaya kmtr.

AGM, MP ve ORKY Genel Mdrlkleri 1980 ylnda kapatlarak OGM iinde daire bakanlklarna dntrlmtr. Fakat 1992 ylnda Orman Bakanlnn kurul-masyla, bu birimler tekrar genel mdrlk halini almlardr. Bakanlk yaplarnda yaa-nan deiimler genel mdrlk yaplarn da etkilemitir. zelletirme ynelimlerinin de bir sonucu olarak ORS 1994 ylnda kapatlm ve orman rnleri ileme alannda devlet iletmecilii ortadan kalkmtr. MP Genel Mdrl ise, 2003 ylnda DKMPye dn-erek bugnk yapsna erimitir. 2011 tarihli ve 645 sayl KHK ile AGM kapatlm ve grevleri OGMye tevdi edilmitir. Bu kapsamda, OGM bnyesinde Fidanlk ve Tohum leri Dairesi Bakanl, Aalandrma Dairesi Bakanl, Toprak Muhafaza Dairesi ve Havza Islah Dairesi Bakanl kurulmutur. Ayn kapsamda, ORKY Genel Mdrl kapatlm, OGM rgt yaps ierisinde Orman Ky likileri Daire Bakanl olutu-rulmutur. OGM rgt yapsn da deitiren yeni dzenleme dorudan Bakanla bal bir daire bakanl olarak alan ormanclk aratrma birimlerini de etkilemitir. Gn-mzde OGMye dorudan bal tara tekilat statsnde alan 12 aratrma enstits bulunmaktadr.

2011 tarihli ve 645 sayl KHK, AGMyi kapatrken lleme ve Erozyonla Mca-dele Genel Mdrl (EM) oluturmutur. EMin grevleri; topran korunmas ve tabii kaynaklarn gelitirilmesi amacyla havza btnln esas alnarak, lleme ve erozyonla mcadele, , heyelan ve sel kontrol ile entegre havza slah plan ve proje-lerini yapma, yaptrma, uygulanmasn izleme, bu faaliyetlere proje baznda destek sa-lama, bu i ve ilemlerle ilgili politika ve stratejiler belirleme, ilgili kurum ve kurulular arasnda ibirlii ve koordinasyon salama, su havzalarnn gelitirilmesine ynelik ulu-sal ve blgesel dzeyde planlama yapma, politika ve stratejiler belirleme, niversiteler ve aratrma-gelitirme kurulularyla birlikte aratrma ve gelitirme faaliyetleri yrt-me, eitim, yayn ve tantm faaliyetlerinde bulunma, grev alanna giren konularda ett, aratrma, i tanm, analiz ve birim fiyat tespiti yapma, yaptrma, onaylama, uygulama esaslarn tespit etme olarak belirlenmitir.

Sektrn ierdii uygulayc birimler kadar bu alanda insan kaynan oluturan eitim retim kurumlar da nem arz etmektedir. 1857 ylnda alan Orman Mektebi; Orman ve Maadin Mektebi, Halkal Ziraat Mektebi Alisi, Halkal Ziraat ve Ormanclk Mektebi Alisi, Orman Mektebi Alisi isimleri altnda yksekretim dzeyinde ormanc uygulayclar yetitirmeye devam etmitir. Cumhuriyet dneminde de Orman Mektebi Alisi faaliyetlerini srdrm fakat 1934 ylnda kabul edilen 2524 sayl Kanunla bu okul kapatlarak, Yksek Ziraat Enstits bnyesinde ilk Orman Fakltesi almtr. Or-man Fakltesi, Yksek Ziraat Enstitsne bal olarak retime 1948 ylna kadar de-vam etmitir. 5234 sayl Kanunla Yksek Ziraat Enstits kapatlm ve faklte stanbul

5niversitesine (..) balanmtr (Pamay, vd., 1973). 1963 ylnda Karadeniz Teknik niversitesine bal bir Orman Fakltesi kuruluncaya ve 1971 ylnda ilk rencisini alncaya kadar .. Orman Fakltesi lkemizin tek ormanclk yksekretim kurumu olmutur. 1992 ylnda ise, alt yeni orman fakltesi farkl niversitelerde almtr. Bunu 1994 ylnda ankrda alan faklte izlemi ve lisans dzeyinde ormanclk iin eleman yetitiren yksekretim kurum says dokuza ykselmitir. Gnmzde Bursa Teknik, Karabk ve zmir Katip elebi niversiteleri bnyesinde Orman Faklteleri alm, fa-kat henz renci alarak retime balamamtr. Sektre iki yllk meslek yksekokulu dzeyinde ara kademe eleman kazandrmak zere sadece .. bnyesinde bir Ormanclk Meslek Yksek Okulu yer almakta, fakat 9 farkl niversitenin 13 ayr meslek ykseko-kulunun Ormanclk ve Orman rnleri Program bulunmaktadr.

Sektrde faaliyet gsteren birok sivil toplum rgt de bulunmaktadr. Bunlardan, Orman Mhendisleri Odas (OMO) hem ormanlarn hem orman endstrisinin ynlendi-ricisi konumundaki orman ve orman endstri mhendislerinin meslek rgt olarak sek-trde nemli bir ileve sahiptir. 2006 ylnda karlan 5531 sayl Orman Mhendislii, Orman Endstri Mhendislii ve Aa leri Endstri Mhendislii Hakknda Kanun bu konuda ok nemli bir katk vermitir.

Orman kyllerinin oluturduu kooperatifler ve birlikleri ormanclk retim ileri ile krsal kalknma almalarn yakndan izlemektedir. Doa koruma ile ilgili toplumsal ilginin art, orman endstrisinde birliklerin gelimeye balamas, sektrel almalarda dikkate alnmas gereken, katlm salanabilecek sivil oluumlar eitlendirmektedir.

2.2. Trkiye Orman Varl

Trkiye ormanclk sektrnn planlanmasnda; orman varl, ormanlk alanlar, bu alanlarda bulunan aa trleri ve serveti, servetin gsterdii artm dikkate alnmas gereken mevcut durumun nemli deikenlerini oluturmaktadr. Tablo 1de lkemiz-de orman alanlarnn deiimi gsterilmektedir. lk orman envanter sonular 1963-1972 yllar arasnda elde edilmitir. Bu sonulara gre, lke toplam alannn yzde 26,1ine karlk gelen 20,2 milyon ha orman bulunmaktadr. Buna karlk 2010 yl orman envan-terine gre, ormanlk alan 21,5 milyon ha dzeyine ykselmi ve ormanlarn lke alanna oran yzde 27,8 dzeyine ulamtr (OGM, 2012; Orman ve Su, 2010).

Aalarn tepe atlarnn topra yzde 10dan daha az kaplad ormanlk alan-lar, ormanlarn birincil ynetim amacnn odun hammaddesi retimi olduu varsaylarak, bozuk orman olarak nitelenmektedir. Kapallk, ormanlarn odun hammaddesi retimi-ni etkileyen nemli bir deikendir. Bu nedenle, bu tr ormanlar odun retimi asndan bozuk olarak adlandrlmakta ve normal orman haline dntrlmek istenmektedir.

6Tablo 1: Trkiye Orman Alanlarnn Farkl Envanter Yllarna Gre Durumu

YlOrman Formu

Normal Orman Bozuk Orman Toplam

Milyon Ha Yzde Milyon Ha Yzde Milyon Ha Yzde

1973

Koru 6,2 31 4,7 23 10,9 54

Baltalk 2,7 13 6,6 33 9,3 46

Toplam 8,9 44 11,3 56 20,2 100

1999

Koru 8,2 40 6,2 29 14,4 69

Baltalk 1,8 9 4,5 22 6,3 31

Toplam 10 49 10,7 51 20,7 100

2005

Koru 8,9 42 6,5 31 15,4 73

Baltalk 1,7 8 4 19 5,7 27

Toplam 10,6 50 10,5 50 21,1 100

2011

Koru 9,8 45 6,9 32 16,6 77

Baltalk 1,4 7 3,4 16 4,9 23

Toplam 11,2 52 10,3 48 21,5 100

Kaynak: Orman ve Su, 2010 ve OGM, 2012den derlenmitir.

Tablo 1 incelendiinde, 1973 ylnda tm ormanlar ierisinde normal ormanlarn pay yzde 44 iken, bu orann 2010 ylnda yzde 52 seviyesine ulat grlmektedir.

Makilikler gibi zerinde ot al karm bitki rts barndran baz alanlar odun retimi asndan bozuk olarak nitelenmekte, ancak; su retimi, gda gvenlii, yaban hayat ve biyolojik eitlilik asndan nem arz etmektedir. Bozuk orman olarak nite-lendirilen bu alanlarn sz konusu zellikleri nedeniyle normal olarak kabul edilmesi gerekmekte, ormanlarn ok amal fonksiyonel planlama prensiplerine uygun olarak ynetilmesi nem arz etmektedir.

Orman alanlarndaki deiim ayn zamanda servet dalmn da etkilemektedir. Ormanclkta servet, dikili vaziyette bulunan ve hacmi kabuklu aplara dayal olarak be-lirlenen ormancln canl sermayesini iermektedir.

7Tablo 2: Trkiye Orman Alanlarnn Farkl Envanter Yllarna Gre Servet Durumu

YlOrman Formu

Normal Orman Bozuk Orman Toplam

Milyon m3 Yzde Milyon m3 Yzde Milyon m3 Yzde

1973

Koru 759 81 54 6 813 87

Baltalk 88 9 34 4 122 13

Toplam 847 90 88 10 936 100

1999

Koru 1.033 86 64 5 1096 91

Baltalk 81 7 24 2 104 9

Toplam 1.114 93 87 7 1201 100

2005

Koru 1129 88 65 5 1194 93

Baltalk 70 5 24 2 94 7

Toplam 1199 93 89 7 1288 100

2011

Koru 1288 90 62 4 1350 94

Baltalk 59 4 19 2 79 6

Toplam 1347 94 81 6 1429 100

Kaynak: Orman ve Su, 2010 ve OGM, 2012den derlenmitir.

Tablo 2de grld zere 1973-2010 yllar arasnda Trkiye ormanlarnn dikili serveti yaklak 500 bin m3 artmtr. Bu art; yeni ormanlarn kurulumu, baltalk orman-lar ile bozuk ormanlardaki azal ve koru orman paynn ykselmesinden kaynaklanmak-tadr.

Orman servetinin yannda yapt artm da nemlidir. Artm yaa bal olarak dei-mekte, aalar yalandka daha az artm gereklemektedir. Ormanclk uygulamalar ile yaplan mdahaleler, sadece alan ve servet dzeylerini deitirmekle kalmayp ormanlar oluturan aalarn ya bileimlerini ve dolaysyla artm da etkilemektedir. Tablo 3te Trkiye ormanlarnn artm bakmndan gsterdii deiim grlmektedir.

1973 ylnda toplam 28 milyon m3 yllk artm yaplmtr. 2011 ylnda ise, orman-clk uygulamalar sonucunda yllk artm 40 milyon m3e ulamtr. Bu sonu zerinde koru orman pay ile normal orman paynn art etkisi olmakla birlikte, teknik ormanclk almalar sonucunda yal ormanlarnn yerine gen ormanlarn alnmasnn etkisi bu-lunmaktadr.

8Tablo 3: Trkiye Orman Alanlarnn Farkl Envanter Yllarna Gre Yllk Cari Artm

YlOrman Formu

Normal Orman Bozuk Orman Toplam

Milyon m3 Yzde Milyon m3 Yzde Milyon m3 Yzde

1973

Koru 21 74 1 5 22 79

Baltalk 5 17 1 4 6 21

Toplam 26 91 2 9 28 100

1999

Koru 27 78 2 5 28 83

Baltalk 5 13 1 4 6 17

Toplam 31 91 3 9 34 100

2005

Koru 30 82 2 4 31 86

Baltalk 4 11 1 3 5 14

Toplam 34 93 2 7 36 100

2011

Koru 35 86 1 4 36 90

Baltalk 3 8 1 2 4 10

Toplam 38 94 2 6 40 100

Kaynak: Orman ve Su, 2010 ve OGM, 2012den derlenmitir.

Ormanlar oluturan aa trlerinin gsterdii eitlilik, ormanlarn hem retim ye-tenekleri hem sal asndan nemlidir. Ormanlarn ierdii aa tr says arttka farkl kullanmlara uygun ve ok eitli odun hammaddesi elde etme olana artmaktadr. Bu durum odun retimi asndan bir stnlk olarak deerlendirilmektedir. Ayrca; tr eitlilii sayesinde daha dayankl ekosistemler olumaktadr. lke ormanlarnda 3 bin tanesi endemik olmak zere 10 binden fazla bitki tr ve 150 ana orman aa tr bu-lunmaktadr (OGM, 2006). Ormanlarn alansal dalm, servet ve artm durumlar; ibreli ve yaprakllar eklinde trleri snflandrlarak Tablo 4te gsterilmi, bu gsterimde or-manlarn bozuk ve normal yaplar dikkate alnmtr. Alan, servet ve artm bakmndan ibreliler yaprakllara stnlk gstermektedir. Sz konusu durum, ibreli trlerin biyolojik stnlklerinin doal bir gstergesidir.

breliler ierisinde kzlam kaplad alan bakmndan (5,4 milyon ha) en nemli aa trdr. Bu aa trn karaam (4,2 milyon ha) izlemektedir. Ancak, bu trlerin yetime ortamlarndaki ot (aasz orman topra) ve dier aasz sahalar dikkate alnd-nda, karaamn daha geni bir alana yaylmas sz konusudur. Yaprakl trler ierisinde mee en geni yayl alanna (6,4 milyon ha) sahip aa cinsidir. Bunu srasyla kayn (1,7 milyon ha) ve kzlaa (95 bin ha) izlemektedir (OGM, 2006).

9Tablo 4: Trkiye Ormanlarnn Aa Trleri tibaryla Durumu

zellikler Orman Formu

Aa Trleri

Toplambreliler Yaprakllar

Alan (milyon ha)

Normal 7,4 3,8 11,2

Bozuk 5,8 4,6 10,3

Toplam 13,2 8,4 21,5

Servet (milyon m3)

Normal 911 436,5 1347,5

Bozuk 49,4 31,6 81,1

Toplam 960,4 468,1 1428,5

Yllk Artm (milyon m3)

Normal 25,1 12,8 37,8

Bozuk 1,2 1,1 2,3

Toplam 26,2 13,8 40,1

Kaynak: Orman ve Su, 2010dan derlenmitir.

Ormanlarn tr dalmn servet ve artm bakmndan da incelemek gereklidir. Daha az alana sahip karaamn dikili serveti (296 milyon m3), kzlamn (270 milyon m3) dikili servetinden fazladr. Bu durum yllk artm konusunda da benzerlik gstermek-tedir. Karaamn yllk toplam artm (8,3 milyon m3) kzlamdan (7,9 milyon m3) daha fazladr (OGM, 2006). Ancak, yllk kesilen miktar anlamna gelen eta dzeyleri kar-latrldnda, daha fazla kzlamn (3,4 milyon m3/yl) kesildii, buna karlk daha az karaamn (2,7 milyon m3/yl) piyasaya srld grlmektedir (OGM, 2006). Bu farklln nedeninin kzlam genletirme kolayl olduu sylenebilir.

2.3. Trkiye Orman rnleri retim ve Tketimi

Trkiyede orman varlnn mlkiyet dalm incelendiinde, OGMnin halen en nemli odun hammaddesi reticisi konumunda olduu grlmektedir. 1976-2011 dne-minde OGMnin retim gereklemeleri Tablo 5te gsterilmitir.

Sz konusu Kuruluun orman rnleri retiminde istikrarl bir alma dzenine sahip olduu gzkmektedir. Tablo 5ten grld zere, 1980-2011 yllar arasnda ortalama 8 milyon m3/yl endstriyel odun retilirken, OGM tarafndan 11 milyon m3/yl yakacak odun piyasaya srlmtr.

10

Tablo 5: OGMnin Orman rnleri retim Gereklemeleri (000 m3, *000 ster)Y

l

Dik

ili

Dam

ga

Tom

ruk

Tel

D

irek

Mad

en

Dir

ek

Sana

yi

Odu

nu

Ka

tlk

O

dun

Lif

Y

onga

Sr

k

Top

lam

E

nds

tri

Odu

nu

Yak

acak

O

dun*

1976 5.261 123 641 426 6.451 19.0231977 5.739 161 675 392 78 171 7.216 20.3091978 6.031 162 738 388 191 184 7.694 20.0711979 5.473 156 646 337 168 173 6.953 20.0461980 11.225 5.343 111 621 398 144 164 6.781 21.9491981 11.305 5.583 118 774 453 186 180 7.294 20.1921982 8.393 4.066 83 569 424 240 439 5.821 20.3721983 9.005 3.945 85 495 387 1.011 742 6.665 19.8511984 9.267 4.078 113 499 491 1.462 953 7.596 16.6591985 8.932 3.892 264 530 265 1.572 884 7.407 14.2891986 8.683 3.746 244 608 316 1.555 1.075 26 7.570 12.2381987 8.133 3.687 190 567 397 1.477 914 19 7.251 12.5031988 8.221 3.572 123 529 373 1.700 1.137 13 7.447 12.9421989 8.039 3.393 60 518 398 1.882 1.193 16 7.460 13.0621990 7.560 3.310 60 513 639 923 1.113 23 6.581 12.1451991 7.443 3.159 99 465 624 1.043 1.104 19 6.513 11.5031992 7.399 3.353 124 453 687 1.082 1.177 21 6.897 11.1461993 7.842 3.199 129 396 789 1.466 1.001 30 7.010 10.8461994 7.990 2.939 113 449 683 1.577 925 26 6.712 8.3791995 9.192 3.578 134 498 936 1.558 1.320 22 8.046 9.5391996 8.504 3.172 88 436 883 1.568 1.362 19 7.528 10.4021997 8.313 2.845 53 444 834 1.369 1.406 23 6.974 9.2461998 8.333 2.817 36 483 826 1.588 1.278 23 7.051 8.3721999 8.358 2.833 90 456 804 1.610 1.252 21 7.066 8.1672000 8.880 3.007 155 413 830 1.533 1.371 20 7.329 7.8612001 8.204 2.738 85 380 776 1.525 1.255 19 6.778 7.5772002 9.521 3.297 29 607 776 1.460 1.821 16 8.005 7.5872003 9.067 2.827 39 422 778 1.169 2.073 12 7.320 7.8162004 9.977 3.065 44 447 742 1.610 2.330 15 8.253 8.1202005 10.009 2.936 77 405 726 1.528 2.409 19 8.100 7.6672006 11.812 3.480 73 491 750 1.514 2.965 26 9.299 7.0042007 12.573 3.732 77 522 734 1.703 3.265 20 10.053 6.8342008 14.916 3.946 75 522 756 2.407 3.817 19 11.541 7.3042009 14.763 3.758 67 502 658 2.433 4.033 13 11.463 7.4282010 16.424 4.375 56 577 788 2.146 4.608 20 12.569 7.1942011 17.648 4.839 71 686 874 2.383 4.663 17 13.533 6.778Ort. 9.873 3.806 105 527 621 1.339 1.564 20 7.895 12.012

Kaynak:http://web.ogm.gov.tr/birimler/merkez/isletmepazarlama/Dokumanlar/Asli_urunler/2011%20Yl/

19802012yl.xls den uyarlanmtr.

11

Dier yandan, zel orman sahipleri ile kamu tzel kiiliine sahip kurumlarn ml-kiyetinde bulunan ormanlardan da az sayda odun retimi yaplmaktadr. zel mlk ara-ziler zerinde bulunan orman aalar yasal izinlerle kesilip satlmakta veya maliklerin ihtiyalar dorultusunda kullanlmaktadr. Tapulu kesim olarak adlandrlan bu ilemler neticesinde retilen odun hammaddesinin toplam retim hesabnda dikkate alnmas ge-rekmektedir. Toplam odun arznn ierisine zel sektr tarafndan ithal edilerek tketime sunulan odun hammaddesinin eklenmesi nemlidir. Bu hususlar dikkate alnarak, Trki-yenin 2002-2011 dnemi endstriyel ve yakacak odun arz ve tketimi Tablo 20de gste-rilmitir (Bkz. Ek 1). Endstriyel odun yerine kullanlabilen yonga halindeki odun ithalat dikkate alndnda, endstriyel odun hammaddesi tketiminin yzde 60 zerinde artt grlmektedir. Son on yllk dnemde yllk ortalama 13 milyon m3 endstriyel odun arz edilmi ve bu nitelikte 1,5 milyon m3/yl odun hammaddesi ithal edilmesine ramen arz ile tketim arasnda 1,4 milyon m3 ak ortaya kmtr. Yakacak odun arz iin de benzer durum gzkmektedir, ancak, arz a daha dk dzeyde (316 bin ster) gereklemi-tir. Yakacak ve endstriyel odun arz ile tketimi bir btn olarak karlatrldnda, yurt ii tketimin retimden ortalama olarak 1,6 milyon m3/yl daha yksek gerekletii ve arz ann yaand grlmektedir. Bu durum, ncelikle ormanlar daha verimli hale getirerek odun hammaddesi retiminin artrlmasnn temel gerekesini oluturmaktadr.

Odun eitleri baznda arz talep dengesini analiz etmeye uygun ve kapsaml eko-nometrik modeller kullanan ok fazla bir alma bulunmamaktadr. Bununla birlikte, Kayacan ve arkadalarnn (2012a) aratrma sonularnn dikkate alnmas nemlidir. Bu aratrmann bulgularna gre Trkiyenin yerli tomruk talebinin artmaya devam edecei grlmektedir (Kayacan, vd., 2012a).

Tomruk dnda kalan fakat endstriyel odun olarak snflandrlan dier endstriyel odun satlar da nemlidir. Dier yerli endstriyel oduna ynelik talep deiimlerinin artan bir eilimde gerekleecei saptanm, ancak; elde edilen bulgunun toplam deii-min yzde 40n aklayabildii grlmekte ve bu rn eidinde daha ileri analizlerin yaplmas gerektii ortaya kmaktadr (Kayacan, vd., 2012a).

Uzun yllardr yatay seyreden endstriyel odun retimi son 10 ylda hzlanm ve 2002-2011 dneminde yzde 70 orannda artmtr. Yakacak odun retimi ise yzde 9a dmtr. Sanayideki talep geliimine paralel olarak en yksek art (2,6 kat) lif yonga odunu retiminde gereklemitir.

Tomruk retimi ise, ormanlarn snrl verim gcne ramen yzde 47 orannda artrlmtr. Her ne kadar geleneksel snma arac olarak yakacak odunun talebinin dt-, zellikle katlk ve yonga levha odunu eklini alarak endstriyel odunlara doru bir ynelimin gerekletii dnlse de yakacak odun nemini korumaktadr (Kayacan, vd., 2012b).

Geen 15 yl iinde geleneksel yntemler dahilinde stma iin kullanlan yerli ya-kacak odunun yurtii talebi yzde 30a yakn dmtr. Ayrca, nmzdeki 6-7 sene ierisinde bu talebin istikrarl bir ekilde azalaca ve yllk 5,5 milyon sterin altna de-

12

cei beklenmektedir (Kayacan, vd., 2012b). Ancak, bu analizin odunun geleneksel st-ma arac olarak talebiyle ilikili olduu, odunun gelimi santrallerde yaklarak elektrik veya buhar enerjisine dntrlmesiyle ilgili talebi iermedii dikkate alnmaldr. Bu nedenle, bu alandaki yakacak odun talebinin enerji fiyatlar ve odun kullanarak enerji retim maliyetlerindeki deiimlere bal olarak ekillenecei ve bu kapsamda bir talep artna neden olacann dnlmesi faydal olacaktr.

Oduna dayal orman rnlerinin yan sra odun d orman rnlerinin retimi hem talep hem lke retim yetenekleri asndan nemsenmesi gereken bir konudur. Trkiye ormanlarnn biyolojik eitlilii ve geni kltrel miras, odun d orman rn retim yeteneini artrmaktadr. OGMnin 2009 ylnda defne yaprandan fstk am kozala-na, kekikten ada ayna kadar ok farkl bitkilere dayal 120 bin ton retim yapt, 2010 ylnda retim dzeyinin 131 bin tona kard, 2011 ylnda yaanan de ramen 120 bin ton retim gerekletirdii grlmektedir (OGM, 2012). Oduna dayal rnlerde olduu gibi bu rnlerde de retim planlanmasnn yaplmas ve retimin talebe gre ynlendirilmesi nemlidir.

2.4. Trkiye Orman rnleri D Ticareti

Orman rnleri d ticareti konusuna deinmeden nce hangi rnlerin orman r-n olduu hususunda bir netlik bulunmadna, dolaysyla burada verilen istatistiklerin konunun tamamn deil, sadece bir ksmn ifade etmekte olduuna deinmek gerekir.

FAO ve UNECE TC tarafndan 2012 yl Ekim aynda yaymlanan Orman rnle-ri 2011-2012 Pazar Deerlendirmesi isimli yaynda aadaki balklarn orman rn-leri ad altnda deerlendirildii grlmektedir.

1. Hammadde olarak odun (kereste, sanayi odunu, yakacak odun vb.)

2. Yonga-levha sektr

3. Kat, karton ve kat hamuru sektr

4. Odun enerjisi sektr

5. Karbon sektr

6. Katma deeri yksek sektrler (mobilya, ahap evler, lamina kaplama kereste)

7. Yeniliki rnler (biyoplastik, biyolojik tabanl rnler, biyorafineri-biyogaz)

Burada odun d orman rnleri ve endstrisinin (bal, kekik, defne, keiboynuzu vb.) yer almay, madencilik ve su sektr bata olmak zere dier sektrlere olan katk-lara deinilmeyii bir eksiklik olarak grlmektedir.

13

Trkiye hracatlar Meclisi Trkiye 2023 hracat Stratejisi Sektrel Krlm Projesi kapsamnda hazrlanan Aa ve Orman rnleri Sektr Proje Raporunda1;

1. Kt ve Mamulleri,

2. Mobilyalar,

3. Aa ve Aa Mamulleri,

4. Odun D Orman Mamulleri eklinde drt blmleme kullanlmtr.

Bu aklamalar nda; odun kkenli orman rnlerinin retim ve tketim rakam-lar karlatrldnda; Trkiyenin bu alanda kendine yetebilen bir lke olduu grl-memektedir. Ormanlarn, odun hammaddesi retimi andan normal kabul edilebilecek ksmnn yetersizlii, ksa dnemde odun ithal etmeyi zorunlu klmaktadr.

ekil 1de Trkiye Gmrk Tarife Cetvelinin 44. Fasl olarak kodlanan ahap ve ahap eya, odun kmr mal grubunda yer alan yakacak, yonga tala ve dier atklar, en-dstriyel odun, kereste, kaplama, yonga levha, lif levha, kontraplak ve daha ileri ilenmi rnleri toplamna ait ithalat ve ihracat durumu grlmektedir.

ekil 1: Trkiyenin Gmrk Tarife Cetveli 44. Fasl rnleri (Ahap ve ahap eya, odun kmr) thalat ve hracat Tutarlar (Milyon ABD Dolar)

1996-2011 dneminde gerekleen ihracat ortalama 263 milyon ABD Dolar/yl, ithalat ise 622 milyon ABD Dolar/yl dzeyindedir. hracatn ithalat karlama oran 2000 ylnda en dk (yzde 20) dzeyde gerekleirken, 2009 ylnda en yksek sevi-yeye (yzde 70) kmtr. Genel eilim dikkate alndnda, Trkiyede ihracatn ithalat karlama oran ykselmektedir.

1 http://www.iib.org.tr/tr/birliklerimiz-agac-mamulleri-ve-orman-urunleri-ihracatcilari-birligi.html

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

287

240

282

230 32

9

168

230 33

5

561

791 9

29

1156

1159

731

1098

1428

86 76 72 69 64 109 114

143 200

246 303 4

55 535

510

573 65

3

thalat hracat

14

ekil 2de grld zere, Trkiye dier ilenmi rnler alt grubunda ise ihra-cat bir lke konumuna gelmitir. Lif levha sektrnde gerekleen ihracat, neredeyse ithalat karlayabilecek (yzde 87) dzeye erimitir. Yonga levha sektrnde de yzde 72lik bir ithalat karlama oran yaanmaktadr. Levha rnleri retiminde ulalan ka-pasite dnya leinde 9. sraya karlk gelmektedir (FAO, 2010). Yonga, yakacak odun ve endstriyel odun ihracnn dk seviyelerde olmas sorun olarak gzkmemektedir. Bu rnlerin lkede ilenerek ihra edilmesi doru bir strateji olabilir. Ancak, sz konusu bu durumun kereste rn grubu iin geerli olmad dnlmektedir. Kerestenin yar mamul bir rn olarak kabul edilmesi nedeniyle, ok fazla ihra edilmesi yerine daha ileri ilenmi rne dntrlmek zere yurt ii kullanmnn tercih edilmesi daha uygun olacaktr.

ekil 2: rn Gruplarna Gre Trkiye Orman rnleri D Ticareti (Milyon ABD Dolar)

Orman rnleri d ticaret rakamlarn Trkiye asndan deerlendirirken, ithal edilen orman rnlerini, zellikle yuvarlak odunlar, tekrar ihra rn haline getirebilme yetenei noktasnda irdelenmesi nemlidir.

ODO, retim planlamas ve srdrlebilir ynetimi kadar d ticaret etkisiyle de dikkat ekmektedir. D ticarette nemli gelir kaynaklar arasnda yer alan ODO, kr-sal yoksulluun azaltlmas ynnde nemli katklar salamaktadr (OGM, 2012). Trki-yenin ihra rnlerinin ok snrl olduu dnemlerde, incir ve fndk yannda defne yap-ra, sla ve fstk am nemli ihra rnlerini oluturmutur. lkenin bugnk ihra edebildii rnlerle kyaslandnda, bunlarn nemlerinin azald grlmektedir. Ancak dnya pazarlarnda bu rnlere ynelik talep art, zellikle biyoeitliliin ila ve koz-metik sanayiinde yeni kullanm alanlar oluturmas, ihracat frsatn ykseltmektedir.

350

300

250

200

150

100

50

0

190

175 2

10

38

90

289

272

164

13 21

65

253

15

199

Yonga+yak.Od.

End. Odun Kereste Kaplama Yonga levha Lif levha Kontraplak Dierlenmi r.

thalat hracat

15

2.5. Koruyucu ve Gelitirici Nitelikli Ormanclk almalarndaki Durum

Ormanclkta; orman varlyla ilgili deikenler kadar korunan alanlar, aalan-drma, erozyon kontrol almalarndaki durum da nem arz etmektedir. Aalandrma almalar ilk olarak OGM bnyesinde yaplmaya balanm, AGMnin kurulmasyla birlikte bu kurumun almalar haline gelmitir. Tablo 6da, ilgili kurumlarn 1946-2010 dnemindeki aalandrma almalar gsterilmitir.

Tablo 6: 1946-2010 Dneminde Farkl Kurumlarca Gerekletirilen Aalandrmalar

KurumlarOrman i

AalandrmaOrman D

Aalandrmazel

AalandrmaAalandrma

Toplam

OGM (Ha) 1.217.225 43.202 3.378 1.263.805

OGM/AGM (Ha) 274.750 0 28.348 303.098

AGM (Ha) 471.866 6.845 76.346 555.057

DSI (Ha) 5.969 0 0 5.969

Dier (Ha) 62.046 0 0 62.046

Toplam (Ha) 2.031.856 50.047 108.072 2.189.975

OGM (Yzde) 59,9 86,3 3,1 57,7

OGM/AGM (Yzde) 13,5 0 26,2 13,8

AGM (Yzde) 23,2 13,7 70,6 25,3

DSI (Yzde) 0,3 0 0 0,3

Dier (Yzde) 3,1 0 0 2,8

Toplam (Yzde) 100 100 100 100

OGM (Yllk Ortalama Ha)

18.726,54 664,65 51,97 19.443,15

OGM/AGM (Yllk Ortalama Ha)

4.226,92 0,00 436,12 4.663,05

AGM (Yllk Ortalama Ha)

15.728,87 228,17 2.544,87 18.501,90

DSI (Yllk Ortalama Ha)

102,91 0,00 0,00 102,91

Dier (Yllk Ortalama Ha)

969,50 970,50 971,50 972,50

Genel Yllk Ortalama (Ha)

31.259,32 769,95 1.662,65 33.691,92

Kaynak: http://www.cem.gov.tr/erozyon/AnaSayfa/istatistikler.aspx?sflang=tr, (31.8.2012) Aalandrma statistikle-rinden derlenmitir.

16

Kurumlar tarafndan 65 yllk dnemde toplam 2,1 milyon ha aalandrma yapl-mtr. Aalandrmalarn yzde 93 orman ii aalandrma almasdr. zel aa-landrmalarn toplam aalandrmalar iindeki pay ise yzde 5 dzeyindedir. OGM ta-rafndan 65 yllk dnemde her yl ortalama 20 bin ha farkl tipte aalandrma almas gerekletirmitir. Tm aalandrma almalar dikkate alndnda, OGMnin yzde 58 orannda bu almalarda pay sahibi olduu grlmektedir. Bu kurumu, yaklak 30 yl faaliyet gsteren AGM yzde 25lik bir pay ve 18,5 bin ha/yl aalandrma ortalamas ile izlemektedir.

Tablo 6da DSnin aalandrma almalar toplam 5,9 bin ha olarak grnmek-tedir. Ancak, DS yatrm program ve uygulama planlarna gre, Baraj Rezervuarlarnn Aalandrlmas Projeleri kapsamnda, erozyon ve rsubat kontrol amal 2003-2010 dneminde toplam 25 bin ha aalandrmann yapld, ayn kapsamda 2011 ylnda 2,5 bin ha, 2012 ylnda ise 2,3 bin ha uygulamann gerekletirildii belirtilmektedir. zel aalandrmalarn dzeyi ise ortalama 1,6 bin ha/yl dzeyinde gereklemitir.

Erozyon tehdidi nedeniyle kaybedilen topraklarn yeniden kazanlmasna hizmet eden erozyon kontrol projeleri, hayvanclk iin byk nem tayan mera slah alma-lar ormanclk sektrnn lke ekonomisi ve sosyal hayata katksnn ortaya konulmas nemlidir. Bata erozyon kontrol almalar olmak zere doal kaynaklarn rehabilitas-yonu almalarn havza btnl ierisinde ele alan projeler yrtlmektedir. 1992-2011 yllar arasnda uygulanan ve Yukar Frat Havzalarn kapsayan Dou Anadolu Su Havzalar Rehabilitasyon Projesi, doal kaynaklarn rehabilitasyonu yannda krsal yok-sulluun azaltlmasn da hedeflemitir. 2005-2012 yllar arasnda Kzlrmak ve Yei-lrmak Havzalarnda uygulanan Anadolu Su Havzalar Rehabilitasyon Projesi, alt ve st havzadaki sorunlar ve zm olanaklarn birlikte ele alarak bir yandan doal kay-naklarn gelitirilmesi dier yandan tarmsal ve hayvansal kaynakl kirliliin azaltlmas ve su kalitesinin izlenmesi faaliyetlerini uygulamaya koymutur. Bu projelerden edini-len tecrbelerden faydalanlarak hazrlanan oruh Havzas Rehabilitasyon Projesinin 2012 ylnda uygulanmasna balanmtr. Bu proje kapsamnda, doal kaynaklarn reha-bilitasyonu, geim kaynaklarnn iyiletirilmesi, orman ve korunan alanlarn fonksiyonel planlamas, kk lekli yenilenebilir enerji salanmas, yi Tarm Uygulamalar arazi-lerinde yatrmlarn yaplmas hedeflenmektedir. Bu balamda; ormanlarn srdrlebilir ynetimiyle etkileim ierisinde bulunulan tm sektrlerin ayn ama dorultusunda ve havza leinde birlikte almas salanmtr. Tablo 7de iyiletirici zellii nem ta-yan slah almalarnn genel durumu gsterilmitir. zerinde orman rts bulunan fakat orman olarak tanmlamak iin gerekli kapallk ve nitelikte olmayan alanlarn iyi-letirilmesi iin yaplan almalar rehabilitasyon almalar olarak adlandrlmakta-dr. Rehabilitasyon almalar, orman varl ierisinde bozuk orman payn azaltan bir uygulamadr. Tablo 7de grld zere, 1998 ylndan bu yana 1,8 milyon ha arazide iyiletirme (rehabilitasyon) almas yaplmtr. Kurumsal grev tanm ve sorumluluk-larn doal bir sonucu olarak bu almalarn yzde 92si OGM tarafndan yaplmtr.

17

65 yllk dnemde her yl ortalama 13,5 bin ha sahada erozyon kontrol almas yaplm ve toplam 871 bin ha byklndeki bir arazideki toprak kayb kontrol alt-na alnmtr. Bu almalarn yaklak yars AGM tarafndan gerekletirilmitir. Mera slah almalarnda da AGMnin ciddi bir pay sahibi olduu anlalmaktadr. Her yl ortalama 2 bin ha mera alan slah edilerek 2010 yl sonunda toplam 132 bin ha mera alannda slah gereklemitir.

Tablo 7: 1946-2010 Dnemi Gerekletirilen yiletirme almalar

Kurumlar RehabilitasyonErozyon Kontrol

Mera Islah

Suni Tensil

Enerji Orman Tesisi

OGM (Ha) 1.658.218 199.964 38.921 392.174 468.611

OGM/AGM (Ha) 29.745 239.451 26.550 187.213 141.736

AGM (Ha) 112.431 428.413 66.614 199.815 12.531

DSI (Ha) 0 3.516 0 0 0

Dier (Ha) 0 0 0 0 0

Toplam (Ha) 1.800.394 871.344 132.085 779.202 622.878

OGM (Yzde) 92 23 30 50 75

OGM/AGM (Yzde) 2 27 20 24 23

AGM (Yzde) 6 50 50 26 2

DSI (Yzde) 0 0,4 0 0 0

Dier (Yzde) 0 0 0 0 0

Toplam (Yzde) 100 100 100 100 100

OGM (Yllk Ortalama Ha)

25.511 3.076 598,78 6.033 7.209

OGM/AGM (Yllk Ortalama Ha)

458 3.684 408,46 2.880 2.180

AGM (Yllk Ortalama Ha)

3.748 14.280 2.220,47 6.660 418

DSI (Yllk Ortalama Ha)

0 60 0 0 0

Dier (Yllk Ortalama Ha)

0 0 0 0 0

Genel Yllk Ortalama (Ha)

27.698 13.405,29 2.032 11.988 9.583

Kaynak: http://www.cem.gov.tr/erozyon/AnaSayfa/istatistikler.aspx?sflang=tr, (31.8.2012) Aalandrma statistikle-rinden derlenmitir.

18

645 sayl KHK ile tm ormanclk uygulamalar ile tm arazilerde erozyon kontrol almas yapma yetkisi OGMye verilmitir. Bu dorultuda, OGM tarafndan daha nce sadece orman snrlar ierisinde ya da orman rejimine alnacak alanlarda erozyon kontrol almas yaplrken, OGM yeni dzenleme ile tm arazilerde erozyon kontrol almas yapmakla yetkili bir kurum haline gelmitir. Bu dzenlemenin bir sonucu olarak 2012 yl sonuna kadar yaklak 120 bin ha erozyona maruz mera alannda vasf deiiklii yaplarak erozyon kontrol almas gerekletirilmitir. 10 bin ha mera alannda ise, vasf deiiklii yaplmadan sel kontrol maksatl tedbir alnmtr. lkemizde erozyonla mcadelenin etkin bir ekilde devam ettirilmesi iin Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl (GTHB) ile Orman ve Su leri Bakanlnn (OSB) koordineli almasna ihtiya bulunmaktadr.

Tablo 7de ayrca suni tensil (genletirme) ve enerji orman tesisi bilgileri sunul-maktadr. Ormanlarn tohum ekmek ve fidan dikmek eklinde ek ormanclk uygulamala-ryla genletirilmesi suni tensil olarak adlandrlmaktadr. Bu kapsamda ylda ortalama 12 bin ha saha genletirilmi ve 65 yllk bir srede toplam 780 bin ha orman daha yksek artm yapar hale getirilmitir. Bu almalarn yaklak yars OGM tarafndan yaplrken, yaklak drtte biri OGM ve AGM ortak sorumluluunda gerekletirilmitir.

Ormanlardan zellikle biyo-ktle elde etmek ve enerji iin hammadde oluturmak amacyla 1978 ylndan beri orman kurma almalar yrtlmektedir. Bu amala, bug-ne kadar toplam 623 bin ha enerji orman kurulmutur. Ortalama 9,6 bin ha/yl ortalama enerji orman tesis edilmitir. 1978 ylndan bu yana geen sre dikkate alndnda, yllk enerji orman tesis dzeyi 19,5 bin ha seviyesine kmaktadr. Bu durum, yllk aalan-drma dzeyleriyle karlatrldnda enerji orman tesisine daha fazla ilgi gsterildiini kantlamaktadr.

Yukarda aklanan almalara ek olarak farkl nedenlerle korunmas gereken orman veya dier ekosistem paralarnn srdrlebilir ynetimi de nemli ormanclk almalar arasndadr. Tablo 8de orman rejimi ierisinde veya ormanclk kurumlar tarafndan farkl nitelikler altnda korumaya alnm sahalarn dalm gsterilmektedir.

Tablo 8de grld zere orman alanlarnn yaklak yzde 25i eitli stat-ler altnda korunmaya alnmtr. Uluslararas Doa Koruma Birlii (IUCN) tarafndan korunan alanlar tam doaldan yar doala doru sralanm ve korunan alanlarn idare amalar belirtilerek; mutlak korunan doal alanlar, milli parklar, doal antlar, habitat/tr ynetim alanlar, peyzaj koruma alanlar ve kaynak ynetim alanlar eklinde snf-lanmtr. Tablo 8de yer alan statlerden sadece muhafaza ormanlar IUCN ltlerine uygun bir korunan alandr. Trkiyenin korunan alan snflandrmas ile IUCNin snflar arasnda farkllklar bulunmaktadr. Bu nedenle; Tablo 8de ramsar alan, biyosfer rezervi, dnya miras alan, vb. korunan alanlar gsterilememitir. Bununla birlikte; lkemizde yer alan 5,3 milyon ha ormann varlk deerini muhafaza etmek, seenek deerleri ile miras deerlerinin devamlln salamak ve toprak ve su kaynaklarn korumak zere odun hammaddesi retim alanlarndan ayrld grlmektedir. te yandan, ormanlarn tohum meceresi olma, gen kaynaklarn koruma gibi odun hammaddesi retimiyle yakn ilintili koruma nedenleri de bulunmaktadr.

19

Tablo 8: Korunan Alanlarn Durumu

Stat Sorumlu Says

Toplam Alan

(Bin Ha)

Orman Alan

(Bin Ha)

Orman Alan /

Korunan Alan Oran

(Yzde)

lke Orman Alan

indeki Oran

(Yzde)

Milli Park DKMP 40 848 403 48 2

Tabiat Park DKMP 182 81 37 45 0

Tabiat Koruma Alan DKMP 31 64 20 31 0

Tabiat Ant DKMP 106 6 1 13 0

Yaban hayat Gelitirme Sahas

DKMP 80 1.187 588 50 3

Sulak Alan DKMP 135 2.341 134 6 1

Muhafaza Orman OGM 54 364 0,2 0 0

Koruma letme Snfna Ayrlm Orman

OGM 0 3186 3.186 100 15

Tohum Meceresi ve Bahesi

OGM 551 48 48 100 0

Gen Koruma Orman OGM 239 44 44 100 0

Doal Sit Alan B 1.273 1.311 857 65 4

zel evre Koruma Blgesi

B 15 1.335 0 0

Genel Toplam 2.706 1.0815 5.317 49 25

Kaynak: OGM, DKMP tarafndan OSB Bilgi lem Daire Bakanlnca Bakanlk Blge Mdrlklerinden derlen-mitir.

DKMP Genel Mdrl, lkemizdeki tm biyolojik eitlilik ve sulak alanlarn korunmas ile Tablo 8de gsterilen toplam 4,5 milyon ha korunan alandan (yzde 42) so-rumludur. Bu sahalar IUCN snflamasna daha uygun alanlar olup, toplam korunan alan-larn yzde 50si orman niteliindedir. OGM sorumluluundaki korunan alan miktar, Orman Aalar ve Tohum Islah Aratrma Enstits Mdrlnn sorumluluundaki tohum ve gen koruma alanlaryla birlikte, 3,6 milyon ha dzeyine ulamaktadr. Bu ra-kam tm korunan alanlarn yzde 34nde OGMnin dorudan tasarruf sahibi olduunu gstermektedir.

Trkiye ormanlarnn bulunduu iklim kua, ormanlar oluturan bitki trlerinin dalm, ormanlarla ilikili toplumsal kesimlerin younluu ve iliki ekli orman yangn-larnn oluumuna neden olmaktadr. lkemizin zellikle Hataydan balayp Akdeniz ve Ege sahil blgelerinden stanbula kadar uzanan ky eriti yangnlar asndan en riskli blgeyi oluturmakta ve ormanlarn yaklak yzde 60na karlk gelen 12,4 milyon

20

hektarlk orman alan yangna ok hassas blgelerde yer almaktadr. Uluslararas lt-lere gre Trkiye ormanlarnn yangn risk haritas yaplm ve OGM yangnla mcadele stratejisi bu risk haritasna gre gelitirilmitir.

Tablo 9: 1997 - 2011 Yllar Arasndaki Orman Yangnlar ve Nedenleri

Yl

Toplam Yanan

Alan (Ha)

Toplam Yangn Says

Yangn k Nedenleri

Kasten hmal Doal Faili Mehul

Adet Ha Adet Ha Adet Ha Adet Ha

1997 6.317 1.339 193 923 696 3.389 78 37 372 1.968

1998 6.764 1.932 249 1.655 1.163 3.713 53 20 467 1.376

1999 5.804 2.075 279 1.926 1.151 2.808 203 126 442 944

2000 26.353 2.353 410 4.417 1.384 19.017 132 167 427 2.752

2001 7.394 2.631 251 651 1.629 4.247 188 735 563 1.761

2002 8.514 1.471 218 509 809 7.287 181 261 263 457

2003 6.644 2.177 258 665 1.317 4.520 120 694 482 765

2004 4.876 1.762 242 748 1.033 3.093 128 233 359 802

2005 2.822 1.530 272 402 867 2.084 140 48 251 288

2006 7.761 2.227 166 206 1.315 5.873 330 543 416 1.139

2007 11.664 2.829 292 1.705 1.642 7.994 407 243 488 1.722

2008 29.749 2.135 377 797 1.018 26.283 330 699 410 1.970

2009 4.679 1.793 231 792 884 3.082 333 105 345 700

2010 3.317 1.861 146 526 861 1.851 281 69 573 871

2011 3.612 1.954 153 283 1.067 2.368 130 39 604 922

Ort. 9.085 2.004 249 1.080 1.122 6.507 202 268 430 1.229

Tablo 9da 1997-2011 dneminde gerekleen yangnlarn hem says hem tahrip ettii alan dalm yangn k nedenlerine gre gsterilmitir. Tablo 9da grld zere, bu dnemde her yl ortalama 2004 adet yangn km ve bu yangnlar 9 bin ha ormana zarar vermitir. Dokuzuncu Kalknma Plannn kapsad 2007-2011 dneminde, yllk yangn saysnn 2.114 adet, ortalama yanan alann ise 10,6 bin hektar olduu g-rlmektedir.

kan yangnlarn nedenleri ve eilimleri ekil 3te gzkmektedir. 1997-2000 yl-lar arasndaki dnemde kan yangnlarn yzde 56s ihmal nedeniyle km yangnlar-dr.

21

ekil 3: 1997-2011 Dneminde kan Yangnlarn Nedenleri ve Eilimler

2000 ve 2008 yllarnda ihmal nedenli yangnlar hem say hem yaktklar alan bak-mndan en yksek seviyeye ulamtr. Kasten karlan yangnlar (yzde 13) ile yldrm vb. doal nedenlerle kan yangnlarn (yzde 10) pay birbirine yakndr. Bununla bir-likte, her be yangndan biri (yzde 21) karan belirsiz (faili mehul) yangn olarak ka-ytlara gemitir. hmal nedenli yangnlar azaltmak iin yaygn eitim ve bilinlendirme almalarna arlk verilmesi nemlidir. Faili mehul yangnlar konusunda ise, yangn sonras daha youn aratrma inceleme ve tahkikatlarn yrtlmesi gerektii ortaya k-maktadr.

Tablo 10da lkemiz ve benzer iklim ve bitki zelliklerine sahip lkelerdeki yan-gn durumu gsterilmitir. Yanan toplam alan bykl hem sndrme almalarnn etkinlii hem kan yangn saysyla ilikili olmaktadr. Tablo 10da grld zere, yangn says deimekle birlikte, Trkiyede kan bir yangn bana den yanm alan miktar azalma eilimindedir. Ayn iklim kuanda yer alan Akdeniz lkelerinde kan yangn saysnn genelde Trkiyeden fazla olduu grlmektedir. Yangn bana den alan bakmndan sadece Fransann Trkiyeye yakn bir performans sergiledii, dier lkelerde ok daha fazla alann yand tespit edilmektedir.

30000

25000

20000

15000

10000

5000

0

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Kasten Ha

hmal Ha

Doal Ha

Faili Mehul Ha

22

Tablo 10: Benzer zelliklere Sahip Baz lkeler ile Trkiyede Orman Yangnlar

Dnemler lkeYangn

SaysYanan Alan

(Ha)Yangn Bana Yanan Alan

(Ha/adet)

1972 - 1981 Trkiye 1.099 16.751 15,24

1982 - 1991 Trkiye 1.422 11.585 8,15

1992 - 2001 Trkiye 2.165 14.098 6,51

2002 - 2011 Trkiye 1.974 8.364 4,24

Portekiz 23.473 142.080 6,05

spanya 16.676 106.183 6,37

talya 6.757 74.250 10,99

Yunanistan 1.517 36.003 23,73

Fransa 4.392 19.756 4,50

Yukarda aklanan ormanclk almalarna ek olarak, 2007-2011 dneminde yl-lk ortalama 555 bin ha/yl seviyesinde biyolojik, mekanik vb. farkl yntemlerle orman zararllaryla mcadele yaplmtr. Orman sular ile mcadele almalar yrtlm ve her yl ortalama 5 bin kesme, 1,5 bin nakliye, 1,1 bin bulundurma, 2,5 bin ama, 2,7 bin igal, 2,3 bin otlatma, 0,2 bin sarf ve 0,05 bin av suu olmak zere orman sularyla ilgili tutanak hazrlanmtr (OGM, 2012). 1937den gnmze kadar geen srede eitli orman sular iin toplam 3,5 milyon adet (ortalama 44 bin adet/yl) su tutana dzen-lenmitir. Ancak; son 10 yllk dnem incelendiinde, yllk ortalama su saysnn 20,5 bin adete geriledii, 2011 ylnda ise 12 bin civarnda gerekletii grlmektedir. Bu durum koruma almalarnn etkinlii veya zellikle kyden kente gle deien insan ve orman ilikisindeki iyilemelerle ilikilendirilebilir.

2011 yl verilerine gre yaklak 19 milyon hektar alanda kadastro almas ta-mamlanm, 12,3 milyon hektar alann tescili yaplm ve tapusu alnmtr. 2007-2011 dneminde her yl ortalama 1,2 milyon ha byklnde orman alannn amenajman pla-n yaplarak faydalanma dzeni kurulmutur (OGM, 2012).

2007-2011 dneminde yllk ortalama 30 bin ha ormann genletirildii, 467 bin ha/yl dzeyinde orman bakmnn gerekletirildii anlalmaktadr. Bu dnemde orta-lama 82 bin ha/yl dzeyinde baltalk orman koruya dntrlmtr. Ayn dnemde ortalama 424 milyon adet/yl fidan, 670 ton/yl tohum retilmitir (OGM, 2012).

Trkiye, Uzun Menzilli Snrlar tesi Hava Kirlilii Szlemesi (LRTAP) altnda 1985 ylnda oluturulan Ormanlar zerine Hava Kirliliinin Etkilerinin zlenmesi ve Deerlendirilmesi Uluslararas birlii Program (ICP Forests) almalarna 2006 y-lnda katlm ve bugne kadar Seviye I programnda 602, Seviye II programnda ise 12 gzlem alann kurmu ve izlemeye balamtr.

23

Mevcutta OGMye bal olarak alan ormanclk aratrma enstitlerinde 171 ara-trmac almaktadr. Bu aratrmaclarn, Orman ve Su leri Bakanlna Ar-Ge destei vermeleri gerektii varsaylarak, ormanclk sektrnde on bin alan bana den ara-trmac says 38,8 olarak hesaplanmaktadr. Trkiyenin 2009 ylnda on bin alan bana den aratrmac says ise 27dir (TBTAK, 2010). Ormanclk sektr iin hesaplanan on bin alan bana den aratrmac says, Trkiye geneli iin yksek, talyann ara-trmac dzeyine eit (38), spanya (64), Almanya (75), Fransa (84) ve Finlandiya (162)nn ise altnda bir durum gstermektedir (Ok, 2012). Toplam aratrc saysnn hesaplanmasn-da; ormanclk ile ilgili fakltelerdeki retim yeleri ile doktora rencileri dikkate alnd-nda, sektrn ierdii aratrmac saysnn daha yksek olaca grlmektedir.

Benzer durum tamamlanan ormanclk aratrma projeleri alannda da geerlidir. 1952de balayan ormanclk aratrma almalarnda 2010 ylna kadar 729 proje tamam-lanmtr (Ok, 2012). Ormanclk Aratrma Enstitlerinde aratrmaclarn performanslarn olduka etkileyen ara ve alt kademe personelin says ve nitelii, projelere ayrlan kaynak, proje alm ve ynetim sreleri, insan kaynaklar ynetimi gibi konularda skntlar olmakla birlikte, en nemli sorunun aratrma uygulama ibirliinin salanamamas ve aratrma bulgularnn uygulamaya aktarlamamas olduu bilinmektedir (Dademir, 2012).

2.6. Trkiye Ormanclnda Kapasite Kullanm

Kapasite, birim zamanda yaplan veya yaplabilecek retim miktaryla ilgili bir kavramdr. Teorik kapasite veya maksimum kapasite, normal kapasite, fiili kapasite, ay-lak (atl) kapasite, optimum eklinde nitelenen farkl biimleri de bulunmaktadr. ltere (2007) gre teorik kapasite, bir retim biriminin mevcut doal kaynaklar, insan olanak-larn, sermaye ve giriim yeteneklerini tamamen ve eksiksiz kullanarak eriebilecei re-tim dzeyini ifade etmektedir. Bu tanma gre, ormanclk sektrnn teorik kapasitesi, bozuk ormanlarn normal orman haline getirilmesi, ormansz olup ormanlatrlabilecek nitelikteki tm alanlarn aalandrlarak, ideal orman yapsna dntrlmesiyle erii-lebilecek bir dzeydir. Orman varl ile ilgili Tablo 1 ve 2 gz nne alndnda ve odun hammaddesi retimi amacyla bu alanlarn iletildii varsayldnda, teorik kapasitenin hemen hemen yarsnn kullanlabildii dnlmektedir.

Maksimum veya teorik kapasitede almak, hibir iletme iin geerli olmamaktadr. Normal bakm ve onarmlar iin duraklamalarn olmas ile retimin aksamas kanlmazdr. Teorik kapasiteden bu duraklamalarla oluan retim kayplar dldnde eriilen retim dzeyine normal veya pratik kapasite ad verilmektedir. Ormanclk sektrnn odun reti-mine tahsis ettii aalarn bakm, ister istemez retime ara verdii dnemler olmaktadr. letmeler kapasitelerini sadece retim birimlerine bakarak kararlatramamakta, pazarlama durumunu da dikkate almaktadrlar. Bu nedenle, baz dnemlerde retim iin koullar uy-gun olsa da pazar kstlar nedeniyle dk retim gerekleebilmektedir. Bununla birlikte, retim yneticisinin, hammadde tedariki, igc planlamas vb. alanlarda gerekli organizas-yonu yapamayarak neden olduu retim kayplar olabilir. Bahsi geen hakl veya haksz kayplar nedeniyle ortaya kan retim dzeyine fiili kapasite ad verilmektedir.

24

Ormanclk sektrnde bir fiili kapasite sz konusudur. Bu kapasiteyi belirleye-bilmek iin eta dzeyleri ile retim programlarnn gerekleme oranlarn karlatrmak gereklidir. Eta kesilmesine karar verilen odun hammaddesi dzeyini gstermektedir ve pazar koullar dikkate alnarak belirlenmektedir. Tablo 3ten grld gibi, Trkiye or-manlarnn artm dzeyleri, bir baka deile normal kapasitesinin snrlar, 2005 ylnda 36 milyon m3 dzeyindeyken, 2010 ylnda 40 milyon m3 seviyesine ykselmitir. Buna karlk, 2012 yl iin ngrlen eta miktar baltalk ve koru ormanlarnda yaklak ola-rak 19 milyon m3dr. 2012 ylnda fiili kapasitenin normal kapasitenin yzde 47,5i sevi-yesinde olmas kararlatrlmtr. Tablo 5 ile ilgili aklamalardan da anlalaca zere, OGM bazen programlad retimin stnde bazen altnda retim gerekletirmektedir. 1980 - 2011 yllar arasndaki dnem incelendiinde, endstriyel ve yakacak odunlarn tamamnn retiminde, gerekletirme oranlar ortalamasnn yzde 99 olarak elde edile-bildii, dolaysyla programlanan retimin gerekletirildii grlmektedir.

Normal kapasite ile fiili kapasite arasndaki farka, atl veya aylak kapasite ismi verilmektedir. Programlanan hedefleri gerekletirme oran dikkate alndnda, orman-cln odun retim almalaryla ilgili aylak veya atl bir kapasitenin olduu dnl-memektedir. Buna karlk, ilk bakta artmn etaya dnmeyen ksm aylak kapasite olarak nitelendirilebilir. Fakat ormancln teknik ve biyolojik boyutlar bu tr bir nite-lendirmeye imkan vermemektedir. Bilindii gibi, aa ormanclkta hem rn hem retici birim hem de sermayedir. Artm aslnda tm aalarda gereklemekte, fakat baz aalar toplam artma karlk kabul edilerek kesilmektedir. Braklan aalar (alnmayan artm) ise bymeye ve yeni artmlar retmeye devam etmektedir. stelik ya snflar bozuk, ap kademlerindeki aa saylar eksik olduu iin bozuk olan ormanlarn iyiletirilmesi, art-mn bir ksmn bu eksiklii kapatmak zere ormanda brakmakla mmkndr. Bu neden-le, artmdan etaya dnmeyen her metrekp aylak kapasite ierisine almamak, sadece sat kstlar nedeniyle ormanda braklanlar atl olarak tanmlamak gerekmektedir.

Kapasite terimi yannda kapasite kullanm oranndan bahsetmek faydal olacaktr. Fiili kapasitenin normal kapasiteye oranlanmasyla hesaplanan kapasite kullanm oran, iletmenin veya sektrn, olanaklarndan ne oranda faydalandn ortaya koymas a-sndan nemlidir. Bu kapsamda ormanclk sektrn deerlendirmek iin farkl kapasite terimlerini dikkate alarak ve yukarda yaplan aklamalarn nda hareket etmek ge-reklidir. Bu erevede, kapsaml bir deerlendirme yapmak iin amenajman plan sresi dolup, yeni plan hazrlanamayan ormanlarn kapasitesini satlamayaca, stok oluaca dncesiyle kesilmekten vazgeilen artm miktarn, her yl programlanan ve gerek-leen retim dzeyleri arasndaki fark, kesilen odun hammaddesinden pazara ulaabi-lenlerin orann birlikte ele almak gereklidir. Amenajman plan yenileme almalarnda mevcutta bir sknt bulunmamakla birlikte, stok ynetimi, retim - hasat kayplar konu-larnda iyiletirmeler yapmak olanakldr.

Yukardaki aklamalar ormancln odun retimini kapsamaktadr ve dier re-tim alanlar iin geerli kabul edilmemesi gereklidir. rnein, odun d orman rnleri retimiyle ilgili kapasiteyi tanmlayabilecek aratrmalarn yetersiz olduu sylenebilir.

25

Doa koruma ve milli parklar ile rekreasyonel alanlarda da kapasite konusunda ayn du-rum geerliliini korumaktadr. Bu alanlarn korunma deerleri ile ekosistem ilikilerinin ayrntl analiz edilerek ortaya konmu tama kapasiteleri tam belirlenmedii iin ziyaret-i saylar ile alan karlatran kapasite analizleri yapmak ok anlaml bulunmamaktadr.

Kapasite kullanmnn orman endstrisi asndan da incelenmesi yararl olacak-tr. 2010 ylnda tm orman rnleri sanayi iin kapasite kullanm oran yzde 80,6 olarak belirlenmitir. retim dzeyi ile (6,6 milyon m3) kurulu kapasitesi karlatrldnda (8 milyon m3), levha rnleri kapasite kullanm orannn yzde 83 civarnda gerekletii grlmektedir. Bu alanda pazar, teknoloji, rekabet gc ve hammadde kstlar nedeniyle bir atl kapasitenin olutuu grlmektedir. Kaplama retiminde de bir atl kapasite sz konusudur. Kereste retim kolunda kapasite kullanm orannn dk kmas beklen-mektedir. Kk ve ortak lekli retim kolunda pazar kstlar mevcut kapasiteyi olum-suz etkilemektedir. Masif parke retiminde de pazardaki gerilemeye bal olarak, kurulu kapasitenin d eiliminde olduu sylenebilir. Bu nedenle orman endstrisinde zel-likle pazar ile uyumlu bir kapasite belirleme sorunu bulunmaktadr.

2.7. Ormanclk Sektrnn stihdama Katks ve Kaynak Aktarm

Bir sektrn dorudan ve dolayl olarak yaratt istihdam dzeyi, lke ekonomisine ve sosyal hayatna yapt katknn nemli bir gstergesidir. Ormanclk, niteliksiz igcne kolay bir ekilde, ileri eitimler gerektirmeden ve yksek sermaye birikimlerine ihtiya duymakszn i yaratabilme, stelik bu ii lkenin her yerinde sunabilme zelliine sahiptir.

Sektrn nemli bir aktr olan OGMnin istihdam dzeyindeki deiimini gs-teren tablo aada yer almaktadr.

Tablo 11: OGMnin Dorudan stihdam Durumu

Yl Memur Srekli i Geici i Dier Personel Toplam

2003 17.469 2.377 17.997 0 37.843

2004 15.558 2.214 17.885 0 35.657

2005 14.431 2.073 16.900 0 33.404

2006 14.289 2.072 15.697 0 32.058

2007 15.014 14.117 2.980 873 32.984

2008 14.623 13.812 3.489 868 32.792

2009 14.910 13.682 3.201 868 32.661

2010 15.024 13.409 5.356 851 34.640

2011 17.499 15.884 5.292 692 39.367

Ortalama 15.424 8.849 9.866 461 34.601

Kaynak: OGM, 2009c; OGM, 2012.

26

2003 ile 2011 yllar arasndaki dnem dikkate alndnda maa ve cret karl alan saysnn toplam 34.601 kii olduu, srekli ii saysnn ise zellikle 2007 yln-dan sonra artt grlmektedir. Tablo 11de OGMnin orman rnleri retim ve tama ileri ile aalandrma faaliyetlerinde ve Kanunu kapsam dnda birim fiyat usulne gre hizmet alm ile altrd kiiler yer almamaktadr.

2011 yl OGM retim ilii ve Dikili Sat Bilgi Cetvellerinden elde edilen bilgilere gre; bu kurumun 2.109 Tarmsal Kalknma Kooperatifine ye 113.500 kiiye ve kooperatif yesi olmayan 40.880 kiiye i verdii grlmektedir. Dier yandan, orman endstrisi gibi OGMnin rettii hammaddeyi kullanan sektrlerde oluan kapasitesiyle ilikili bir istihdam da bulunmaktadr.

Ayrca, OGM tarafndan yrtlen kylleri destekleyici kredi datm alma-larn igc ve dier ekonomik etkileri nedeniyle nemsemek gereklidir. Bu kapsamda OGM tarafndan hem kyllere ferdi kredi datlmakta hem de kurduklar kooperatiflere destekleme kredileri verilmektedir. Tablo 12de bu kredilerin 2011 yl deerleriyle, yl-lara gre dalm verilmitir.

Tablo 12: 2011 Fiyatlaryla Orman Kyllerini Destekleme Kredilerinin Dalm

Kredi Tr Birim 1974 - 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Ferdi KredilerAdet 292.000 17.629 22.921 22.680 27.205 21.665

Tutar, Milyon TL 1.386 47 44 45 53 64

Kooperatif Kredileri

Adet 991 13 3 10 13 10

Tutar, Milyon TL 298,4 1,7 0,5 1,9 1,8 2,4

Kaynak: OGM, 2012.

Kyller aldklar bu krediler ile ormana, tarma veya el sanatlarna dayal retimler yapmakta, kendilerine ve yakn evrelerine i yaratmaktadrlar. 2011 yl verilerine gre, bu kapsamda toplam 25 bin adam/yl dzeyinde istihdam salanmtr (OGM, 2012).

Dier yandan, ormanclk rgtleri orman kyllerini sadece i ve kredi vererek desteklememektedirler. Bunun yannda eitli kurumlara ve orman kyllerine yaplan indirimli satlarla kaynak aktarm da sz konusudur. Son yllarda eitli kurumlara yap-lan indirimli satlarn pay azalmasna ramen orman kyllerine yaplan indirimli sat-lar hala nem dzeyini korumaktadr (Dademir, 2011). OGM, 6831 sayl Orman Kanu-nunun 31., 32., 33. ve 34. maddelerinde aklanan haklar nedeniyle piyasa kurallarndan istisna ve ayrcalkl olarak orman kyllerine odun hammaddesi salamaktadr. 2006 ylnda orman kyllerine bu kapsamda salanan odun hammaddesi nedeniyle OGMnin yaklak 100 milyon ABD Dolar deerinde bir sbvansiyon uygulad saptanmtr (G-ne ve Ok, 2010). 2011 ylnda ise 115 milyon ABD Dolar olarak gereklemitir. 2012

27

ylnda retim faaliyetleri, yasal haklar, indirimli satlar ve dier faaliyetler iin toplam 1 milyar 279 milyon TL katk yaplmtr.

Orman ve Su leri Bakanlnn da istihdama dorudan ve dolayl katks bulunmak-tadr. OSB merkez ve tara tekilatlarnda 4.537 kadrolu, 158 geici personel (4/C) olmak zere toplam 4.695 personel grev yapmaktadr. Bu personelden 1.983 adedi kadrolu ii olarak alrken, 1.669u genel idare hizmetleri, 764 teknik hizmetler ve 121 adedinin yardmc ve salk hizmetleri alannda alt grlmektedir (Orman ve Su, 2012).

2008 - 2012 dneminde aalandrma ve erozyon kontrol seferberlii kapsamnda 2,3 milyon ha alanda aalandrma ve rehabilitasyon faaliyetleri gerekletirilmi, her yl krsal kesimdeki yaayan 300 bin kiiye 6 ay sre ile i salanmtr (Kalknma Ba-kanl, 2012). Yukarda aklanan istihdam zelliklerinin bir sonucu olarak, lkemizde ormanclk genel kabuln aksine emek-youn bir sektr olup, istihdam arpan 0,291 olarak alnmakta ve yllk ortalama 15 milyon adam-gn istihdam imkn salad kabul edilmektedir (OGM, 2012).

2.8. Trk Ormanclk Sektrnn Makroekonomik Yeri

Ormanclk sektrnn lke ekonomisi ierisindeki yerini ve ilevini doru analiz edebilmek iin dier sektrler ile balantlarnn bilinmesi nemlidir. Ormanclk sektr-nn dorudan geri ve ileri balant deerleri ve 59 sektrl ulusal girdi-kt modeli iindeki sralamas Tablo 13te gsterilmektedir. Ormanclk sektrnn dorudan geri balantlar ok dktr. Bir baka deile, retimini gerekletirmek iin ktlarna ihtiya duyduu sektrlere bamll azdr. Sektr bu adan 59 sektr iinde ancak 55. srada yer alabil-mitir. Buna gre, ormanclk sektrnn 1 TL deerinde bir kt retebilmesi iin dier sektrlerden yaklak 13 kuruluk dorudan girdi almas gerektii grlmektedir.

Tablo 13: Ormanclk, Tomrukuluk Ve lgili Hizmet Faaliyetleri Sektr Balantlar, (2002)

Balant ekli Deer Sra Ekonomi geneli

Geri balant 0.1270 55 0.4518

leri balant 0.5946 27 0.4518

Sektrn ileri balantlarna, dier bir deile retim ktlarna girdi olarak ihtiya duyan sektrler asndan bakldnda; ok farkl bir durum ortaya kmaktadr. Doru-dan ileri balant asndan ormanclk sektr, lke ekonomisini oluturan tm sektrle-rin ortalamasnn zerinde bir sraya sahiptir ve 59 sektr iinde 27. srada yer almaktadr. Ormanclk sektrnn 1 TLlik ktsnn yaklak 60 kuruluk ksmn dier sektrlere ara girdi olarak verdii grlmektedir. Sektrn ileri-geri balant sralar kadar balantl sektrlerin dalmlar da nemlidir.

28

Tablo 14: Ormanclk Sektrnn Balantl Olduu Balca Sektrler, (2002)2

Dorudan Geri Balantl Sektrler Dorudan leri Balantl Sektrler

Sektrn ad Oran Sektrn ad Oran

Motorlu tatlar ve motosikletler dnda kalan toptan ticaret ve ticaret komisyonculuu

0.03Aa ve mantar rnleri imalat (mobilya hari); hasr ve buna benzer, rlerek yaplan maddelerin imalat

0.25

Motorlu tatlar ve motosikletlerin sat, bakm ve onarm; motorlu tat yaktnn perakende sat

0.02Kat ve kat rnleri imalat

0.14

Metalik olmayan dier mineral rnlerin imalat

0.01Oteller ve lokantalar

0.04

Kok kmr, rafine edilmi petrol rnleri ve nkleer yakt imalat

0.01Gda rnleri ve iecek imalat

0.03

Kara tamacl ve boru hattyla tamaclk 0.01

Motorlu tatlar ve motosikletler dnda kalan perakende ticaret, kiisel ve ev eyalarnn tamiri

0.02

Ormanclk, tomrukuluk ve ilgili hizmet faaliyetleri

0.00

Maden kmr, linyit ve turba karm

0.01

Mobilya imalat; baka yerde snflandrlmam dier imalat

0.01

Gayrimenkul faaliyetleri 0.01

Ormanclk, tomrukuluk ve ilgili hizmet faaliyetleri

0.00

Ormanclk sektrnn genel dorudan geri balant oran

0.13Ormanclk sektrnn genel dorudan ileri balant oran

0.60

Tablo 14te grld zere, ormanclk sektrnde oluturulan retim art, n-celikle aa ileyen endstri kurumlarnda, ardndan kat ve kat rnleri endstrisin-de retim artlar yaratmaktadr. Ancak, lke kat retiminin ithal selloza dayal bir retime dnmesinin bir sonucu olarak Tablo 14teki sra ve deerlerin bugn byk olaslkla deitii dnlebilir.

lkemizde ormanclk, kalknma planlarna gre tarm sektr iinde alt sektr ola-rak yer almaktadr. Trkiye statistik Kurumunun birincil ve ikincil orman rnlerinin ve hizmetlerinin bilanolara yansyan parasal deerlerine gre; ormanclk sektrnn GSMH katks yzde 0,8dir3. Ancak, dier sektrlere bedelsiz veya dk bedelle verilen girdilerden doan sbvansiyonlar dikkate alndnda bu payn daha yksek olabilecei deerlendirilmektedir. Bilanolara yansmayan ot, yaprak, su, bal, reine vb. odun d

2 Tablo 13 ve 14teki balant deerleri TKin en gncel yayn olan 2002 ylna ait 59 sektrl rnden rne simet-rik girdi-kt tablolarna dayal olarak Yrd. Do. Dr. Bekir Kayacan tarafndan hesaplanmtr.

3 FAO 2011e gre 0,7dir.

29

rnler (OGM, 2012) ile ou kez deeri para ile llemeyen doal yaam ve biyolo-jik eitlilii koruma, karbon tutma, su rejimini dzenleme, erozyonu nleme, toplum salna olumlu etki, iklim dzenleme, rekreasyonel hizmet gibi orm anlarn sun-duu kolektif faydalar da dikkate alndnda ormanclk sektrnn milli gelire gerek katksnn artaca dnlmektedir. Bartn ilinde rnein, yukarda ifade edilen katklar dikkate alnarak yaplan bir hesaplamaya gre ormanclk sektrnn il ekonomisine kat-ks yzde 4,8 bulunmutur (Dademir ve Semen, 2009).

2.9. Trkiye Orman Endstrisinde Gelimeler

Ana hammadde olarak ahab veya dier orman rnlerini kullanan, bu rnlerin eklini deitirerek faydallk derecesini artran kii ve kurumlarn etkinlii, hem lke ekonomisi hem de ormanlarn sreklilii ile yakndan ilgilidir. Bu nedenle, Drdnc Be Yllk Kalknma Plannda Ormanclk ve Orman rnleri Sanayi Ks oluturulmu-tur. Yedinci Kalknma Plan dneminde ise oluturulan Orman rnleri Sanayi Ks ormandan elde edilen odun hammaddesini veya rnlerini mekanik ve/veya kimyasal ilemlerle yapsn deitirmeden veya deitirerek mamul veya yar mamul olarak dier sanayilere hammadde reten entegre bir sanayidir eklinde tanmlamtr (DPT, 1994). Bu tanmdan grld zere, ounlukla son tketiciye hitap eden mobilya benzeri ma-mul rnler, orman rnleri endstrisi dnda kabul edilmitir. Bu yaklama uyan bir anlayla, Onuncu Kalknma Plan iin kurulan K ve alma gruplar arasnda mobilya ayr bir sektr olarak yer almaktadr. Fakat orman endstrisinin tanm ierisinde yer ala-rak nemli katma deerler reten, ileri balantlaryla dier sektrler iin nem arz eden, kereste, levha rnleri vb. orman endstrisinin nemli bileenleri Srdrlebilir Orman Ynetimi K almalar kapsamnda ele alnmtr. Bu kapsamda, orman rnleri en-dstrisinin irdelenmesi faydal olacaktr.

Lif ve yonga levha sanayii: 1985-2000 yllar arasnda dk bir hzda artan levha rnleri sanayi retim kapasitesi, 2000 ylndan sonra hzla artan bir dneme girmitir. TOBB, Trkiye Orman rnleri Sanayi Meclisi kaytlarna gre bu alanda 40 iyeri bu-lunmakta ve 2000 kii ilendirilmektedir. Lif levha sanayinin 2002-2011 dneminde re-tim kapasitesi yzde 545 artarak 4,9 milyon m3e ulamtr. Yonga levha sanayi ise ayn dnemde yzde 142 orannda byyerek 5,8 milyon m3 retim kapasitesine erimitir. Trkiye 7,5 milyon m/yl dzeyindeki fiili retimi ile lif levha retiminde Avrupada ikinci, yonga levha retiminde ise drdnc sradadr.

nce ve dk deerdeki endstriyel odun satlar iin son derece nemli olan bu sanayi dalnn artan hammadde ihtiyacn karlayabilmek iin OGM, lif-yonga odunu retimini 2002-2011 dneminde 2,6 katna karmtr. Lif ve yonga levha sanayiinin toplam hammadde tketimi 12 milyon m3 civarnda olup, bunun yzde 70ine yakn dorudan veya dolayl olarak lke ormanlarndan salanmaktadr. Bu retim iin gerekli hammaddenin yzde 60 OGM satlarndan, yzde 24 ithalat ile dier lkelerden, yzde 8i atk materyalin kullanmndan ve yzde 8i zel sektrden (kavak alanlar ve tapulu kesim vs.) salanmaktadr.

30

Kontrplak ve kaplama sanayii: lkemizde kontrplak ve mobilya iin formlu ah-ap para reten 55 adet iletme mevcuttur. Bunun 25 adedi orta lekli olup, kontrplak retim alannda toplam alan says 2.700 kiidir. Toplam retim kapasitesi 350 bin m civarnda olmasna karlk dk kapasiteyle almaktadr ve son yllarda byme kay-dedememitir. Gemi yllarda Uzak Dou bata olmak zere eitli lkelerden yaplan ucuz ithalat nedeni ile sektrde zorluklar yaanmtr. Ancak, anti-damping kapsamnda 2010 ylnda balanan, bedeli ne olursa olsun ithal kontrplan m bana 1.100 ABD Dolar zerinden KDV uygulamas ile d rakipler karsnda bir stnlk yakalanmtr.

Kaplama reten iletme says ise 47 olup 110 bin m retim kapasitesi mevcut-tur. 1095 kii kaplama alannda istihdam edilmektedir. Yksek kalitede tomruk kullanan bu iki sanayi arlkl olarak ithal hammadde ile almaktadr. Bu sanayi dal kaln ve budaksz tomruklara ihtiya duymaktadr. stenen nitelikte tomruun arzn ksa vadede artrmak ancak var olan ormanlarn rn eitlerine ayrm aamasnda gsterilecek zen-le ve snrl dzeyde salanabilir. Trkiye orman varlnn nitelii dikkate alndnda kullanlmayan ok byk retim kapasitelerinden sz etmek gtr. Bununla birlikte kap-lama ve kontrplak sanayine yaplan satlarn artrlmas, OGM iin olumlu gelimelerdir. Bu sanayi, retim artklarn genelde kendi sistemlerini stmak iin kullanmaktadr.

Kereste imalat sanayii: Kereste imalat sanayinin 1993-2011 dnemi geliimi in-celendiinde, retimin ok yava bir biimde artt grlmektedir. Tketim ise reti-me gre biraz daha hzl ykselmitir. Bu retim kolu ok sayda kk iletmelerden olumaktadr. lkede 7.013 hzar-erit atlyesi bulunmaktadr. Kereste ve parke reten iyeri says ise 3.469 olup toplam 15.405 kii bu alanda istihdam edilmektedir. reticiler ulusal dzeyde rgtlenememi, yeni rnler gelitirememi ve pazarlama almalarn iyiletirememitir. Bu alt sektrn geliim sorunlar arasnda ikame mallarnn hzl ge-liimi ve kerestelik tomrukta uygulanmakta olan yzde 27 civarndaki vergi ve fonlarn da pay byktr. OGM asndan durum deerlendirildiinde, zellikle ithal rnlerde uygulanmayan tellliye ve fonlarn yzde 10 civarnda ek bir maliyet getirerek OGM sa-tlarn olumsuz etkiledii dnlmektedir. Bu nedenle byk firmalar arlkl olarak ithal tomruk kullanmaktadr. Trkiye kereste ithalat hzla artarken ihracat dmektedir.

Kereste sanayini lke konut politikalaryla birlikte ele alnmas faydal olacaktr. TOKnin uygulad inaat ve tedarik tercihleri kereste pazarndaki daralmann nedeni olarak gsterilmektedir. naat tasarmlarnda her geen gn daha az ahap rnlere yer verilmesi, kullanlan ahap rnlerin yerel tedarikiler yerine byk lekli ve oklukla ithal kereste reticilerinden salanmas, kk mteahhitlik firmalarnn TOK ile reka-bet edemeyip piyasadan ekilmesi, kereste reticilerini ve OGM tomruk satlarn olum-suz etkilenmitir.

Palet, ambalaj ve parke sanayii: Tomruktan kereste retim srecinin bir paras olarak dnlebilecek ambalaj ve palet sanayiinin talebi, trev talep zellii gstermek-tedir. lke sanayisinin bymesi ve ihracatnn artmas palet ve ambalaj talebini de artr-maktadr. Meyve, sebze ve balk iin ambalaj talebi ise ikame malzemelerin yaygnlama-s nedeniyle ciddi bir d gstermitir. Hlihazrda 637 iletme sl ilem belgesi alm

31

olup, bu palet reticilerinin 1,5 milyon m civarnda odun talebi bul