texto, imaxe, cibertexto - usc · 2019-08-30 · o impacto dos novos medios na cultura, na...
TRANSCRIPT
TEXTO, IMAXE, CIBERTEXTO
Santiago Díaz Lage
GUÍA DOCENTE E MATERIAL DIDÁCTICO
2019/2020
FACULTADE DE FILOLOXÍA
DEPARTAMENTO DE LINGUA E LITERATURA ESPAÑOLAS,
TEORÍA DA LITERATURA E LINGÜÍSTICA XERAL
FACULTADE DE FILOLOXÍA. DEPARTAMENTO DE LINGUA E LITERATURA
ESPAÑOLAS, TEORÍA DA LITERATURA E LINGÜÍSTICA XERAL
AUTOR: Santiago Díaz Lage
Edición electrónica. 2019
ADVERTENCIA LEGAL: Reservados todos os dereitos. Queda prohibida a duplicación
total ou parcial desta obra, en calquera forma ou por calquera medio (electrónico,
mecánico, gravación, fotocopia ou outros) sen consentimento expreso por escrito dos
autores.
Índice
1. Datos descritivos da materia…………….................................................................… 5
2. Obxectivos e competencias……………….................................................................. 7
3. Contidos……………………………………...........................................................…. 9
4. Bibliografía xeral da materia…………..............................................................…… 25
5. Metodoloxía…………………...………............................................................……. 27
6. Sistema de avaliación……………………................................................................. 29
7. Distribución e calendario de actividades…................................................................ 31
5
1. DATOS DESCRITIVOS DA MATERIA
NOME
Texto, imaxe, cibertexto.
CÓDIGOS
Grao en Filoloxía Clásica: G5071202. Grao en Lingua e Literatura Españolas:
G5041202. Grao en Lingua e Literatura Galegas: G5051202. Grao en Lingua e
Literatura Inglesas: G5061202. Grao en Lingua e Literaturas Modernas: G5081202.
TIPO DE MATERIA
Formación optativa dentro do módulo Aplicacións teórico-comparadas: literatura,
cultura, teatro.
CURSO E CUADRIMESTRE
3º ou 4º cursos. Primeiro cuadrimestre.
NÚMERO DE CRÉDITOS
6 ECTS.
LINGUAS QUE SE UTILIZARÁN
Galego e/ou castelán. Nas lecturas, tamén outras linguas románicas e inglés.
SENTIDO DA MATERIA NA TITULACIÓN
Hai un dobre nivel que merece ser destacado: o dos vínculos desta materia con outras da
titulación e o da súa función específica no Grao. Referímonos á materia de primeiro
curso Teoría e Crítica literarias e á materia Conceptos fundamentais de Teoría literaria
e Literatura comparada de segundo curso. Esta materia presenta ademais una relación
co resto das materias que conforman o Minor en Teoría da Literatura e Literatura
Comparada e os dous módulos nel integrados, Os Estudos literarios na actualidade
(coas materias Cinema e literatura, Traxectorias da literatura europea, Teorías
literarias contemporáneas e Literatura comparada) e Aplicacións teórico-comparadas:
literatura, cultura e teatro (coas materias Estudos teatrais, Análise cultural, e
Socioloxía da literatura).
Alén disto, esta materia está conectada con calquera outra dos graos impartidos
nas Facultades de Filoloxía e Humanidades nas que ocupen algún espazo nocións como
ficción, texto, discurso, oralidade, canon, hipertexto, mito, globalización, ideoloxía,
interpretación, intermedialidade, transmedialidade, entre moitas outras.
6
Canto á función específica de Texto, imaxe, cibertexto no Grao pode expresarse
indicando que consiste en promover con rigor e dinamismo intelectual unha ampliación
das bases do coñecemento do feito literario alcanzadas nos cursos anteriores. Esa
ampliación é no esencial unha apertura á análise comparada das relacións da literatura
con outras formas artísticas e culturais, tanto no marco nacional coma no internacional.
Este marco está comenzando a denominarse Digital Humanities e leva uns anos
reivindicándose na comunidade académica internacional, especialmente a anglosaxona,
como a intersección inevitábel e necesaria entre a informática, os medios dixitais, e os
estudos de Humanidades. Vivimos ademais nun tempo de converxencia mediática e
cultural –utilizando a expresión de Henry Jenkins–, marcado pola hibridación e
integración dos diferentes medios coñecidos até agora, e a aparición de linguaxes que
nacen do uso dos vellos e novos soportes por parte dos chamados nativos dixitais. Neste
contexto cremos que os estudos teóricos e comparados da literatura e da cultura son moi
necesarios para axudar a comprender estes fenómenos emerxentes e para aportar
ferramentas de análise, conxugando o uso das metodoloxías máis tradicionais coa
elaboración de métodos novos para a investigación.
PROFESORADO
Santiago Díaz Lage
Despacho 132
O horario de titorías figura en
http://www.usc.es/gl/centros/filoloxia/profesorado.html
7
2. OBXECTIVOS
Estabelecer dende un punto de vista teórico e crítico as condicións que determinan o
desenvolvemento da literatura, o cinema, a televisión, a narrativa, a poesía, o teatro e a
arte na denominada era das Humanidades dixitais. O programa prestará unha atención
especial ás relacións entre os textos e as súas representacións editoriais, sen excluír
produtos culturais cuxas estratexias de produción e recepción foron transformadas como
resultado do seu contacto coas novas tecnoloxías: hipertextualidade e hipermedia,
videoxogos, blogues e redes sociais, arte dixital, teatro dixital, cinema, televisión e
performance, entre outros.
Este programa presenta un espazo onde se dará cabida á parte non-canónica e
antixerárquica da literatura e da cultura, nada atento ás taxonomías xenéricas, un espazo
intermedial e híbrido constituído por textos nos que conflúen o verbal, o visual e o
sonoro. Veremos, polo tanto, a importancia do que se denomina "literatura e cultura
aplicadas", poñendo en execución os elementos promovidos pola UNESCO en canto
aos Obxectivos de Desenvolvemento Sostible (ODS): http://es.unesco.org/sdgs.
COMPETENCIAS
Tranversais:
-CT1: Que os estudantes teñan unha visión actualizada dos sistemas teóricos e
metodolóxicos no campo dos Estudios Literarios e culturais.
-CT2: Que os estudantes poidan profundizar nos coñecementos xa adquiridos,
enriquecéndose desde unha perspectiva interdisciplinar.
-CT3: Que os estudantes posúan os instrumentos metodolóxicos que sirvan para
desenvolver un espíritu crítico e reflexivo, áxil e práctico de cara a distintos fenómenos
culturais.
-CT4: Que os estudantes aprendan a desenvolver criterios que atendan á igualdade entre
os sexos e á inclusión, así como a diversidade cultural.
-CT5: Que os estudantes adquiran as ferramentas para unha educación á cidadanía para
o desenvolvemento sostible.
Específicas
-CE1: Que os estudantes poidan aproximarse, de maneira rigurosa, ao que nos últimos
anos se denominó "postliteratura", reflexionando e cuestionando a concepción máis
tradicional do termo e concepto Literatura.
-CE2: Que os estudiantes sexan capaces de ampliar a noción de literatura a través da
súa relación cos novos medios tecnolóxicos, os medios de comunicación, o cinema, a
televisión, o videoxogo, a banda deseñada e as artes, así como a diversidade xenérica,
social, cultural, en definitiva.
-CE3: Que os estudantes aborden o concepto de texto e textualidade dun modo aberto,
dando cabida a outras formas culturais, non estrictamente literarias, atendendo a
distintas artes e á irrupción dos novos medios.
8
9
3. CONTIDOS
TEMARIO
Proposta dunha educación para un Desenvolvemento sostible. O impacto dos novos
medios na cultura, na sociedade e no medio ambiente. Principios da UNESCO.
1. Humanidades dixitais. O problema do texto. Literatura e cibercultura. Conceptos
básicos.
2. Imaxe e artes visuais nos séculos XX e XXI. A nova Estética e as súas relacións cos
Estudos literarios.
3. A narrativa na era dixital. O transmedia.
4. A Poesía na era dixital. Literatura aplicada.
5. O teatro e a danza na era dixital. O teatro fóra do teatro.
6. Cinema, televisión e novos medios.
10
11
Desenvolvemento do temario
Tema 1
Humanidades dixitais. Cibercultura e ciberliteratura. Conceptos básicos
Descrición
O tema incorpora unha introdución ás Humanidades dixitais como campo específico
emerxente e correlaciónao cos desenvolvementos dunha Estética que nos últimos vinte
anos marca diferenzas coas propostas prevalentes durante o século XX. Sen abandonar
o concepto literatura electrónica, o tema quere profundar na análise das novas formas
creativas desde a relativización da noción de xénero e a asunción da converxencia como
recente contexto epistemolóxico. Deste xeito centrarase en tres aspectos chave no que
afecta a esta intersección e a esta textualidade: a transmedialidade, a hibridación e a
performatividade.
Apartados
1.1. As Humanidades dixitais.
1.2. O problema do texto. Literatura e cibercultura.
1.3. Da literatura oral ao ciberespazo. Poética do medio dixital.
Bibliografía fundamental recomendada
AARSETH, E. (1997). Cybertext: Perspectives on Ergodic Literature. Baltimore, Johns
Hopkins UP. Tradución portuguesa de José Augusto Mourão.
BARBOSA, P. (1996). A Ciberliteratura. Criação Literária e Computador. Lisboa,
Cosmos.
BERRY, D. M. (2012). Understanding Digital Humanities. Houndmills: Palgrave.
BURDICK, Anne et al. (2012). Digital humanities. Cambridge, Mass.: MIT Press.
JONES, S. E. (2014). The Emergence of Digital Humanities. Nova Yotk: Routledge.
LEVY, P. (1993). Tecnologias da inteligência: o futuro do pensamento na era da
informática. São Paulo, Ed. 34. Trad. Carlos Irineu da Costa.
LÉVY, P. (1997). Cibercultura. La cultura de la sociedad digital. Barcelona:
Anthropos, 2007.
MANOVICH, L. (2001). The Language of New Media. Cambridge, MIT Press.
MANOVICH, L. (2001). "New Media From Borges to HTML". In: WARDRIP-
FRUIN, N. e N. MONFORT, eds. (2003). The New Media Reader. Cambridge:
MIT Press.
McGANN, J. J. (1992). The textual condition. Princeton, N. J.: Princeton University
Press.
McGANN, J. J. (2001). Radiant textuality: literature after the world wide web. New
York: Palgrave.
12
McGANN, J. J. (2014). A new republic of letters: memory and scholarship in the age of
digital reproduction. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
PACKER, R. & JORDAN, K. (2002). Multimedia: from Wagner to virtual reality.
Norton Publishers. Parcialmente en rede.
RYAN, M.-L. (1999). “Cyberespace, Virtuality and the Text”. En M.-L. Ryan (ed.).
Cyberspace Textuality. Computer Technology and Literary Theory. Bloomington
e Indianapolis: Indiana University Press, pp. 78-107.
SÁNCHEZ MESA MARTÍNEZ, D. (2004). Literatura y cibercultura. Madrid: Arco.
SCHREIBMAN, S., SIEMENS, R. & UNSWORTH, J (2004). A Companion to digital
humanities, Malden: Blackwell.
VAN LOOY, J. & BAETENS, J. (2003). Close Reading New Media. Analyzing
Electronic Literature. Leuven: UP of Leuven.
TURKLE, S. (1997). La vida en la pantalla: la construcción de la identidad en la era
de Internet. Barcelona: Paidós.
VILARIÑO PICOS, M. T. (2004). “Literatura e novas tecnoloxías”. En A. Casas
(coord.). Elementos de crítica literaria. Vigo: Xerais, pp. 615-650.
VITANZA, Víctor J. (1998). CyberReader. Nova York: Longman.
WARDRIP-FRUIN, N. & MONFORT, N., eds. (2003). The New Media Reader.
Cambridge: MIT Press. Parcialmente en rede.
13
Tema 2
Imaxe e artes visuais nos séculos XX e XXI. A nova Estética e as súas relacións cos
Estudos literarios.
Descrición
Estamos a vivir nunha era da imaxe na que se evidencia unha radical incidencia das
novas artes visuais sobre a experiencia, incluída a dimensión histórica da mesma.
Establécense así dialécticas novas coas tradicionais artes plásticas –pintura, escultura,
arquitectura– e mesmo nalgún caso, como o da fotografía, experiméntase a convivencia
de tecnoloxías analóxicas e dixitais. Este tema atende a incidencia de todo o anterior
sobre a consideración do lugar social, cultural e institucional das artes e abre un espazo
para a reflexión estética e política sobre nocións como suxeito, tecnoloxía e poder.
Apartados
2.1. Lugar, corpo, danza, vídeo, instalación. O espectáculo e o museo.
2.2. Tecnoloxía e arte. O caso da fotografía.
2.3. Arte dixital e arte en rede. Perspectivas sistémica e sociolóxica.
2.4. Arte, suxeitos, poder, política. É necesaria outra Estética?
Bibliografía fundamental recomendada
AZNAR ALMAZAN, S. (2006). El arte de acción. 2ª ed. Hondarribia, Nerea.
CARRILLO, J. (2004). Arte en la red. Madrid: Cátedra.
COUCHOT, H. (2003). L’Art Numérique. Comment la technologie vient au monde de
l’art. París: Flammarion.
FLUSSER, V. (2009). Una filosofía de la fotografía. Madrid: Síntesis.
GUILBAUT, S. (2009). Los espejismos de la imagen en los lindes del siglo XXI. Tres
Cantos: Akal.
MARTÍN PRADA, J. (2012). Otro tiempo para el arte. Cuestiones y comentarios sobre
el arte actual. Valencia: Sendemà.
MOLINA, Á. & LANDA, K. (2000). Futuros emergentes. Arte, interactividad y nuevos
medios. Diputación de València.
RAMÍREZ, J.A., e CARRILLO, J. (eds.) (2004). Tendencias del arte, arte de tendencias
a principios del siglo XXI. Madrid: Cátedra. 11
RIESER, M. (2002). New Screen Media. Cinema/Narrative. Londres: British Film
Institute. RUSH, M. (1999). New Media in Late 20th-Century Art. Londres.
Thames and Hudson.Traducido ao castelán por Silvia Komet. Nuevas expresiones
artísticas a finales del siglo XX. Barcelona: Destino.
RODRÍGUEZ FONTELA, M. Á. (2004). “Literatura e fotografía”. En A. Casas
(coord.). Elementos de crítica literaria. Vigo: Xerais, pp. 533-568.
14
SANTACANA i MESTRE, J. & HERNÁNDEZ CARDONA, F. X. (2006). Museología
crítica. Gijón: Trea.
SABHARWAL, A. (2015). Digital Curation in the Digital Humanities: Preserving and
Promoting Archival and Special Collections. Amsterdam: Elsevier.
VILARIÑO PICOS, M. T. (2011). “Cibercartografías de la ciudad. Arquitecturas
líquidas en el ciberespacio”. En Romance Notes. 51.3. Lectura obrigatoria.
VILARIÑO PICOS, M. T. (2012). “Ciudad y Trans-Urbanismo en los espacios
virtuales”. en Urbes Europaeae II. Ciudades europeas: Imaginarios culturales
ante la globalización. Kiel: Ludwig.
VILARIÑO PICOS, M. T. (2012). “Re-Implacement: The Metamorphosis of Literary
Space in the Cyber-Cities”. En Revista de Estudos Literários, vol. 2. Coímbra,
Centro de Literatura Portuguesa.
WENDORFF, A. (2010). Vanguardias poéticas en el arte digital en Latinoamérica.
Gobierno Bolivariano de Aragua. 12
15
Tema 3
A narrativa na era dixital. O transmedia
Descrición
Designar ó dixital como un novo paradigma é revelador dunha descrición da cultura
inscrita aínda na Galaxia Gutemberg. A era dixital hai moito que se converteu en
dominante en todos os sentidos, e polo tanto converteuse nun desafío (ou unha
oportunidade) para as prácticas culturais e narrativas. No sen ánimo provocador, este
tema problematizará as formas literarias dominantes en tanto que anacrónicas e seguirá
de cerca os debates historiográficos en torno ás nova(s) narrativa(s) do noso entorno.
Fenómenos como o hipertexto consustancial á estrutura dos medios e as redes dixitais, o
multimedia, as hibridacións e remediacións do impreso, o audiovisual e o dixital e as
mutacións nos sistemas e plataformas de edición achegaranos a unha postnovela ou a
unha narrativa aumentada en consonancia coa realidade aumentada polas –¿novas?–
tecnoloxías.
Apartados
4.1. A transmedialidade narrativa na cultura da converxencia
4.2. A era do post. Postnovela e nova(s) narrativa(s).
4.3. Narrativa aumentada: da novela e o cómic interactivos ó wonderbook.
Bibliografía fundamental recomendada
Primaria (lecturas e obras audiovisuais)
Agustín Fernández Mallo, El proyecto Nocilla; Jorge Carrión, Crónica de viaje; Vicente
Luis Mora, Alba Cromm, Narr8, MediaEntity, Wonderbooks,
Secundaria
BOLTER, J. D. e R. Grusin (1999). Remediation: Understanding New Media.
Cambridge, Mass., MIT Press.
BORRÀS, L. (2005). “Teorías literarias y retos digitales”. Textualidades electrónicas.
Nuevos escenarios para la literatura. Barcelona: UOC, pp. 23-79.
ELLESTRÖM, L. (2010). Media borders, Multimodality and Intermediality. Palgrave
Macmillan 13
ESCANDELL MONTIEL, D. (2012). “El escenario virtual de la blogoficción”.
Construcción avatárica en la narración digital”. En J. Ortega, Nuevos hispanismos.
Para una crítica del lenguaje dominante. Madrid y Frankfurt: Iberoamericana-
Vervuert, pp. 107-125.
FERNÁNDEZ PORTA, E. (2007). Afterpop. La literatura de la implosion mediática.
Córdoba: Berenice.
GAUDREAULT, A., e T. GROENSTEEN (eds.) (1998). La transécriture, Angouleme:
Editions Nota Bene-Centre National de la Bande Desinée.
16
GENETTE, G.(1989). Palimpsestos. La literatura en segundo grado, Madrid: Taurus
GIL GONZÁLEZ, A. J. (2012). “Hacia una (post)novela postnacional”. En J. Ortega,
Nuevos hispanismos. Para una crítica del lenguaje dominante. Madrid e
Frankfurt: Iberoamericana-Vervuert, pp. 232-252.
GIL GONZÁLEZ, A. J., “Narrativa aumentada” (2015). 1616. Anuario de Literatura
Comparada, 5, pp. 45-74
JENKINS, H. (2008). Convergence culture: la cultura de la convergencia de los medios
de comunicación. Barcelona: Paidós.
KUNZ, M. e S. Gómez (eds.) (2014). Nueva narrativa española. Barcelona: Red
Ediciones.
LANDOW, G. P. (2006). Hypertext 3.0. Critical Theory and New Media in an Era of
Globalization. Baltimore: John Hopkins UP, pp. 250-4.
LANDOW, G. P. (ed.). (1997). Teoría del hipertexto. Trad. P. Ducher. Barcelona:
Paidós.
LANDOW, G. P. (1995). Hipertexto. La convergencia de la teoría crítica
contemporánea y la tecnología. Trad. P. Ducher. Barcelona: Paidós.
MENDOZA, A. (ed.) (2012). Leer hipertextos. Del marco hipertextual a la formación
del lector literario. Barcelona: Octaedro.
MORA, V. (2007), La luz nueva. Singularidades en la nueva narrativa española.
Córdoba: Berenice.
MORA, V. (2012) El lectoespectador. Barcelona:Seix Barral.
MURRAY, J. (1999). Hamlet en la holocubierta. El futuro de la narrativa en el
ciberespacio. Trad. de Susana Pajares. Barcelona, Paidós.
RAJEWSKY, Irina O. (2005). “Intermediality, Intertextuality, and Remediation: A
Literary Perspective on Intermediality”. Intermédialités, 6 (automne 2005): 43-64.
En línea en: http://cri.histart.umontreal.ca/cri/fr/intermedialites/p6/pdfs/
p6_rajewsky_text.pdf.
RYAN, M. L. (2006). Avatars of a Story. Minneapolis: University of Minessotta Press.
RYAN, M. L. (2004). La narración como realidad virtual. La inmersión y la
interactividad en la literatura y los medios electrónicos. Trad. María Fernández
Soto. Barcelona: Paidós.
RYAN, M. L. (2004). Narrative Across Media: The Languages of Storytelling. U of
Nebraska Press.
SAINT-GELAIS, Richard (2011). Fictions transfuges. La transfictionnalité et ses
enjeux. Paris: Seuil.
VILARIÑO PICOS, Mª. T. (2007). “De la poética del videojuego a los mundos
habitados MUDs”. Tecnologías de la creación en la era digital. II Jornadas de
Literatura Comparada. Ed. V. Tortosa. Alicante: U de Alicante, 2007. Lectura
obrigatoria.
VILARIÑO PICOS, Mª. T. e A. ABUÍN GONZÁLEZ (eds.) (2006). Teoría del
hipertexto. La literatura en la era electrónica. Madrid: Arco.
VV. AA. Dossier Novela española de la década. Quimera, 313, 2009, pp. 25-65. 15
17
Tema 4
A poesía na era dixital. Literatura aplicada
Descrición
O ordenador supuxo para a poesía unha nova localización na súa actividade,
caracterizada pola fragmentación, a inmersión e a interactividade. Este tema aborda a
propia indefinición dos termos poesía electrónica, poesía dixital, ciberpoesía,
holopoesía, videopoesía, poesía performativa, etc. Farase un estudo de autores e obras e
proporcionanse ferramentas metodolóxicas para abordar estas novas textualidades.
Apartados
4.1. Hipertexto e poesía.
4.2. Fragmentación, espazo e ciberpoesía.
4.3. Literatura aplicada
Bibliografía fundamental recomendada
CAÑAS, D. & GONZÁLEZ TARDÓN, C. (2010). ¿Puede un computador escribir un
poema de amor? Tecnoromanticismo y poesía electrónica. Madrid: Devenir
Ensayo.
DONGUY, J. (2002). Terminal Zone. Poésie et nouvelles technologies. Centre d’Art
Contemporaine de Basse-Normandie (10-27 de outubro de 2002).
DOS SANTOS, A. L. (1994). «Sur la poésie hypertextuelle Réi (m(nv)agination du
langage et du réel dans la poésie (hypertextuelle)». En Alain Vuillemin y Michel
Lenoble (comps). Littérature, Informatique, Lecture. Limoges: Presses
Universitaires de Limoges, pp. 275-286.
GARRIGUES, P. (1995), Poétiques du fragment. París: Klincksieck.
PEQUEÑO GLAZIER, L. (2002). Dig[it]al Poet(I)(c)s. The Making of E-
Poetries.Tuscaloosa y Londres: University of Alabama Press.
SADIN, É. (2004). Poésie atomique. [Écriture & Complexités contemporaines].
Éc/arts.
VILARIÑO PICOS, M. T. (2006). «Redefiniendo la poesía experimental: la holopoesía
de Eduardo Kac». En Campus stellae. Haciendo camino en la investigación
literaria. Santiago de Compostela : Servicio de Publicacións da Universidade de
Santiago de Compostela, pp. 105-114. Tamén en
<http://www.ekac.org/holofil.html>
VILARIÑO PICOS, M. T. (2008). “Fragmentación, espacio y ciberpoesía”. En Dolores
Romero López e Amelia Sanz Cabrerizo (eds.). Literaturas del texto al
hipermedia. Barcelona: Anthropos, pp. 228-242.
VILARIÑO PICOS, M. T. (2009). "La cultura digital en los estudios literarios:
ciber/textual/espacialidades poéticas". En A. Sanz Cabrerizo, Teoría literaria
española con voz propia. Madrid: Arco, pp. 235-261.
18
VUILLEMIN, A. & LENOBLE. M. (comps) (1994). Littérature, Informatique, Lecture.
Limoges: Presses Universitaires de Limoges.
WINDER, W. (1994). «Le robot-poète: littérature et critique dans l’ère électronique».
En Alain Vuillemin y Michel Lenoble (comps) (1994). Littérature, Informatique,
Lecture. Limoges: Presses Universitaires de Limoges, pp. 187-213. 17
19
Tema 5
O teatro e a danza na era dixital. O teatro fóra do teatro
Descrición
A concepción do teatro como espazo de interacción no que a copresencialidade entre
actores e público é un dos seus rasgos definitorios fai difícil unha reformulación
asociada ao uso das novas tecnoloxías. Desafiaremos en todo caso o estatuto ontolóxico
do xénero dramático a partir da súa vinculación cos novos médicos dixitais e visuais.
Estudaremos a partir das formulacións pioneiras de B. Laurel e M. Causey a
denominada postorganic performance para referir un teatro que abandona a inmediatez
en beneficio dun campo de representación manipulador de parámetros temporais e
espaciais.
Apartados
5.1. ¿Teatro virtual, teatro dixital, ciberdrama?
5.2. Performance e drama interactivo. Teatro, corpo e virtualidade.
Bibliografía fundamental recomendada
ABUÍN GONZÁLEZ, A. (2006). Escenarios del caos. Entre la Performance y la
hipertextualidad electrónica. Valencia: Tirant lo Blanch.
ABUÍN GONZÁLEZ, A. (2007). “Algumas consideraçoes sobre a possibilidade de um
teatro virtual”. En Cibertextualidades 02. Ciberdrama e hipermédia, Universidade
Fernando Pessoa, pp. 9-17
ABUÍN GONZÁLEZ, A. (2008). Teatro y nuevas tecnologías: conceptos básicos.
Signa, 17, pp. 29-56.
ABUÍN GONZÁLEZ, A. (2008). “Consideraciones sobre la posibilidad de un teatro
virtual”. En VirgilioTortosa (ed.), Escrituras digitales: tecnologías de la creación
en la era virtual. Alicante: Publicaciones de la Universidad de Alicante, pp. 267-
287.
CAUSEY, M. (1999). "Postorganic Performance. The Appearence of Theatre in Virtual
Spaces". En M. L. Ryan (ed.). Cyberspace Textuality. Computer Technology and
Literary Theory. Bloomington and Indianapolis. Indiana University Press., pp.
182-200. Traducido ao castelán en D. Sánchez Mesa-Martínez "La performance
postorgánica. La apariencia del teatro en los espacios virtuales". Literatura y
cibercultura. Madrid: Arco Libros, pp. 297-325.
KAYE, N. (1994). Postmodernism and Performance. Nova York. St. Martin's.
LAUFER, R. (eds.) (1987). Le Texte en mouvement. PUV: Saint-Denis.
LAUREL, B. (1993). Computer as Theatre. Addison Wesley Longman.
TRONSTAD, R. (2001). “MudPerformance and Theatrically”. En Computer Games
and Digital Textualities.
20
VUILLEMIN, A. & LENOBLE. M. (comps) (1994). Littérature, Informatique, Lecture.
Limoges: Presses Universitaires de Limoges.
21
Tema 6
Cinema, televisión e novos medios.
Descrición
Os repertorios literarios e narrativos tradicionais pugnan pola centralidade como fontes
dos procesos e as prácticas adaptativas tradicionais (de carácter xenético, binario e
filmoliterario) a prol dun sistema intermedial conformado en torno as narrativas
dominantes da novela, o cinema, a televisión, a banda deseñada e o videoxogo, que se
retroalimentan de xeito crecente dando lugar a unha galaxia de fenómenos de
ilustración, reescrita, transficcionalidade e transmedialidade: Novelizacións,
peliculizacións, telesierializacións, historietizacións, ludonarrativizacións: novela-
filmes, cine-series, serie-cómics, ludo-novelas e cine-xogos, ludo-series e cómic-xogos,
etc, etc.. Multimedia, cross-media, transmedia, relatos multiplataforma e expansions
transficcionais, franquicias narrativas e tie in derivados como remakes, secuelas,
precuelas, serializacións, spin-off, crossovers, biopics, fandom e de novo un largo etc.
articulan os universos ou multiversos da agora chamada converxencia cultural (H.
Jenkins), a hipertextualidade, as hipermediacións e o transmedia.
Mentres as diversas prácticas ciberliterarias e ciberculturais inscríbense aínda
tentativamente na experimentación e as vangardas máis ou menos consolidadas do
subcampo da producción restrinxida, o videoxogo conquistou nas últimas décadas o da
gran producción no campo das industrias culturais. Medio(s) mutante entre as primeiras
máquinas arcade e computadoras personais, a rede e as videoconsolas domésticas, non
parece aínda ter acadado nin unha plataforma estable (o seu campo último neste sentido
é o das apps para tabletas e smartphones) nin o seu modo de representación institucional
particular. Neste tema abordaremos a súa incipiente consideración teórica decantando o
noso interés polo eixo narratolóxico sen esquecer o ludolóxico dos intensos debates nos
que vive incurso entre os diversos axentes do medio. Apuntaremos como as súas
xenealoxías máis visibles os repertorios temáticos e xenéricos das narrativas literaria e
audiovisuais, estudiaremos o proceso de lexitimación simbólica en curso no que adoita
empregar expresións como novela, drama ou cine interactivo e nos achegaremos as súas
variantes xenéricas máis desenvolvidas dende o punto de vista narrativo, como a
aventura gráfica, a experiencia interactiva e a realidade virtual (RV).
Apartados
6.1. O ecosistema adaptativo transmedial: Literatura, cinema, televisión, banda
deseñada e videoxogo.
6.2. Ludonarrativa. O videoxogo como primeiro campo cultural do século XXI.
6.3. A experiencia interactiva e a realidade virtual.
22
Bibliografía fundamental recomendada
Primaria (lecturas, obras audiovisuais, videoxogos, experiencias interactivas e de
realidade virtual)
Javier Fernández, Cero absoluto; David Cronemberg, eXistenZ; Black Mirror; Alan
Moore, V de Vendetta; Émilie &Simon, MediaEntity; Examen; Heavy Rain; Dear
Esther; The Stanley Parable; The Vanishing of Ethan Carter; The Abbot; The Price of
Freedom; L. A. Noir.
Secundaria
ABUÍN GONZÁLEZ, A. (2002). “O cinema ou a lóxica da remediación: mímese
formal e reflexividade”. En Boletín Galego de Literatura. Literatura e cinema, 27,
2002, pp. 13-24.
ABUÍN GONZÁLEZ, A. (2005). “Flexinarrativas de fin de siglo: estudios de televisión
y literatura comparada”. Lecturas, imágenes, 4, pp. 395-408.
BALLÓ, J. E . X. PÉREZ (2005). Yo ya he he estado allí. Ficciones de la repetición.
Barcelona: Anagrama.
BANKS, J. (2013). Co-creating videogames. London/New York: Bloomsbury
Academics
CARRIÓN, J. (2011). Teleshakespeare. Madrid: Errata Naturae Editores (2ª edición
Tintable, Universidad Autónoma de Nuevo León, 2015.
CASCAJOSA VIRINO, C. (2006). El espejo deformado: versiones, secuelas y
adaptaciones en Hollywood, Sevilla, Servicio de Publicaciones de la Universidad
de Sevilla.
FUERTE CARRILLO, S e A. GALISTEO BAENA (2015). Grandes maestros de las
aventuras gráficas. Madrid: Síntesis.
GIL GONZÁLEZ, A. J. (2012). + Narrativa(s). Intermediaciones novela, cine, cómic y
videojuego en el ámbito hispánico. Salamanca: Ediciones Universidad de
Salamanca
GIL GONZÁLEZ, A. J. y Javier Pardo (eds.) (2018). Adaptación 2.0. Estudios
comparados sobre intermedialidad. Binges: Orbis tertius (en prensa)
JENKINS, H. (2009). Fans, blogueros y videojuegos. La cultura de la colaboración.
Barcelona: Paidós.
JUUL, J. (2006). Half-Real. Videogames between Real Rules and Fictional Worlds.
Cambridge/Londres: MIT.
JUUL, J. (2010). A Casual Revolution. Reinventing Video Games and Their Players.
Cambridge Mass./London: The MIT Press. 21
MANOVICH, L. (2005). El lenguaje de los nuevos medios de comunicación. La
imagen en la era digital. Barcelona: Paidós
MARTÍN RODRÍGUEZ, I. (2015). Análisis narrative del guión de videojuego. Madrid:
Síntesis.
MARTÍNEZ CANTUDO, RICARDO (2015). La generación que cambió la historia del
videojuego. Madrid: Síntesis.
23
NAVARRETE CARDERO, L. e D. ACOSTA (2017). Spain lúdica. La imagen
romántica de España en el videojuego. Barcelona: UOC.
NEWMAN, J. (2004). Videogames. London/New York: Routledge.
NEWMAN, J. (2008). Playing with Videogames. London/New York: Routledge.
PARDO, P. J. e J. SÁNCHEZ ZAPATERO (2014). Sobre la adaptación y más allá:
trasvases filmoliterarios. Salamanca: Ediciones Universidad de Salamanca.
PÉREZ BOWIE, J. A. (ed.) (2010). Reescrituras fílmicas. Nuevos territorios de la
adaptación, Salamanca, Ediciones Universidad de Salamanca.
PERRON, B. e M. J. P. Wolf (2003 e 2009). The Video Game Theory Reader (2 vols).
New York/London: Routledge
PLANELLS, A. (2015). Videojuegos y mundos de ficción. De Super Mario a Portal.
Madrid: Cátedra.
ROUSE, R. (2005). Game Design: Theory & Practice. Plano, Texas: Wordware
Publishing.
SÁNCHEZ-MESA MARTÍNEZ, D. “¡Jugad, jugad malditos! Videojuegos y cine:
deslindes teóricos para un estudio intermedial”, en J.A. Pérez Bowie (ed.)
Reescrituras fílmicas: nuevos territorios de la adaptación. Salamanca, Ediciones
de la Universidad de Salamanca, pp. 295-318
SÁNCHEZ-MESA MARTÍNEZ, D. (2004). “Los vigilantes de la metamorfosis. El reto
de los estudios literarios ante los nuevos medios y formas de comunicación
digital”. Literatura y cibercultura. Madrid: Arco Libros, 2004, pp. 11-34.
SICART, M. (2009). The Ethics of Computer Games, Cambridge (Mass.) / Londres.
SCOLARI, C. (2013). Narrativas transmedia. Barcelona: Deusto.
SWINK, S. (2009). Game Feel. A Game Designer’s Guide to Virtual Sensation.
Amsterdam: Morgan Kaufmann Publishers.
VV.AA (2014) Universos transmedia y convergencias narrativas. Caracteres: 3 22
WARDRIP-FRUIN, N. e P. HARRIGAN (eds.) (2004). First Person: New Media as
Story, Performance and Game. Cambridge: MIT.
WOLF, M. J. P. (2008). The Video Game Explosion. A History from Pong to
Playstation and Beyond. Westport/London: Greenwood Press.
24
25
4. BIBLIOGRAFÍA XERAL DA MATERIA
Para unha bibliografía básica, vid. http://proxectole.es/bibliografia/ e Narrativas
cruzadas (https://narrativascruzadas.wordpress.com/).
AARSETH, Espen J. (1997), Cybertext. Perspectives on Ergodic Literature. Baltimore:
The John Hopkins U. P.
ABUÍN GONZÁLEZ, A. (2006). Escenarios del caos. De la hipertextualidad a la
performance en la era electrónica. Valencia: Tirant lo Blanch.
BOLTER, J. D. (1991). Writing Space: The Computer, Hypertext, and the History of
Writing. Lawrence Erlbaum: Hillsdale.
BORRÀS CASTANYER, L. (ed.) (2005). Textualidades electrónicas. Nuevos
escenarios para la literatura. Barcelona: UOC.
DOUGLAS, J. Y. (2000). The End of Books-or Books without End? Reading Interactive
Narratives. Michigan: The University of Michigan Press.
JENKINS, H. (2006). Convergence Culture. Where Old and New Media Collide. New
York and LonDon: New York University Press.
JOYCE, M., (1995). Of Two Minds: Hypertext Pedagogy and Poetics. Michigan: Ann
Arbor: The University of Michigan Press.
LANDOW, G. P. (1992). Hypertext: The Convergence of Contemporary Critical
Theory and Technology. Baltimore e Londres: The John Hopkins University
Press. Tradución ao castelán de P. Ducher, Hipertexto. La convergencia de la
teoría crítica contemporánea y el hipertexto. Paidós: Barcelona, 1995.
LANDOW, G. P. (comp.) (1994). Hyper/Text/Theory. The Johns Hopkins University
Press: Baltimore. Tradución ao castelán por P. Ducher, Teoría del hipertexto.
Barcelona: Paidós, 1997. – (2006). Hypertext 3.0. Critical Theory and New Media
in an Era of Globalization. The John Hopkins University Press.
MARTÍN PRADA, J. (2015). Prácticas artísticas en Internet en la era de las redes
sociales. Akal.
McGANN, J. J. (1992). The textual condition. Princeton, N. J.: Princeton University
Press.
McGANN, J. J. (2001). Radiant textuality: literature after the world wide web. New
York: Palgrave.
McGANN, J. J. (2014). A new republic of letters: memory and scholarship in the age of
digital reproduction. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
MURRAY, J. H. (1997). Hamlet on the Holodeck. The Future of Narrative in
Cyberspace. The Free Press: Nueva York. Tradución ao castelán en
http://www.jamillan.com/hamlet.htm.
NELSON, TH. H. (1981). Literary Machines. Swarthmore, Pa, Publicación propia.
PAJARES TOSCA, S. (2004). Literatura digital. El paradigma hipertextual.
Cáceres: Universidad de Extremadura.
RYAN, M.-L. (2001). Narrative as Virtual Reality: Immersion and Interactivity in
Literature and Electronic Media. Baltimore: Johns Hopkins University Press,
series Parallax.
26
RYAN, M.-L. (2006). Avatars of Story. University of Minnesota Press, series Electronic
Mediations Sample.
ROMERA CASTILLO, J. et al. (eds.) (1997). Literatura y multimedia. Actas del VI
Seminario Internacional del Instituto de Semiótica Literaria, Teatral y de Nuevas
Tecnologías de la UNED. Madrid: Visor.
SÁNCHEZ MESA-MARTÍNEZ, D. (comp.) (2004). Literatura y cibercultura. Madrid:
Arco Libros.
VEGA, Mª. J. (ed.) (2003). Literatura hipertextual y Teoría literaria. Madrid: Mare
Nostrum.
VILARIÑO PICOS, Mª. T. y Abuín González, A. (comp.) (2006). Teoría del
hipertexto. La literatura en la era electrónica. Madrid: Arco Libros.
VILARIÑO PICOS, Mª.-T. (2011). Textos a escape: a literatura e a cultura na era
dixital. Boletín Galego de Literatura, vol 46.
VILARIÑO PICOS, Mª.-T. (2017). Hibridación, transmedia y performatividad en las
Humanidades digitales. Vigo: Academia del Hispanismo. 25
27
5. METODOLOXÍA DA ENSINANZA
As sesións expositivas a cargo do profesorado complementaranse cunha grande
participación nas clases dos alumnos/as, mediante intervencións individuais, que
demanden aclarar dúbidas ou ampliación de contidos, e tamén a través de propostas
conxuntas derivadas de intereses específicos do grupo ou dun sector do mesmo. Estas
sesións non terán un carácter reservadamente teórico, senón que incorporarán
dimensións prácticas e aplicacións concretas do marco conceptual presentado ao grupo.
As sesións de seminario reforzarán o traballo persoal e directo dos estudantes verbo do
corpus de textos literarios, visuais, audiovisuais, dixitais e culturais sobre os que
gravitarán os conceptos das sesións expositivas.
No fundamental, as liñas de traballo que os alumnos desenvolverán ao longo do
curso, de forma individual ou en grupo, consistirán na aplicación dos conceptos e
ferramentas metodolóxicas, a análise, crítica e interpretación dos textos e a súa
aplicación práctica no entorno máis próximo, orientado claramente a un compromiso
social.
Recomendacións para o estudo da materia
Dado que a programación de contidos e prácticas está moi axustada na súa
temporalización, recoméndase ao alumno a asistencia regular e puntual á clase, o
seguimento diario das tarefas programadas, a lectura serea e profunda dos textos de
traballo e o uso de todas as canles comunicativas co profesor e coas fontes de
aprendizaxe. En particular aconséllase ao alumno o aproveitamento máximo das horas
de titoría onde a aprendizaxe pode ser máis persoalizada. A profesora terá entrevistas
individuais con cada alumno ao longo do curso, que será convocado ao seu despacho en
distintas ocasións para facer un seguimento do seu progreso.
Tempo de estudo e traballo persoal
As horas non presenciais poderán distribuirse do seguinte modo, que son os mínimos
requeridos. -Estudo e reflexión sobre as sesións expositivas, interactivas, titoriais;
estudo e reflexión sobre a bibliografía: 28 horas.
-Realización de traballos e de actividades de diversa índole: 37 horas.
-Lectura de textos literarios, acceso ás redes: 37 horas. 26
28
29
6. SISTEMA DE AVALIACIÓN
No contexto da lexislación vixente, a avaliación das materias impartidas pola Área de
Teoría da literatura e Literatura comparada comprende, xunto coa convocatoria das
probas oficiais que cada curso efectúa o Decanato, posíbeis probas complementarias
acordadas expresamente entre profesorado e alumnado. Ademais, serán factores
relevantes con incidencia directa na cualificación a participación activa e continuada nas
sesións expositivas e interactivas e o seguimento doutras actividades prácticas que o
equipo docente considere de especial interese formativo e académico.
Un 50% da cualificación final dependerá do exame final da materia, que se
realizará na data oficial fixada pola Facultade.
Un 25% dependerá da realización dun traballo obrigatorio, que se entregará por
escrito vinte días antes do feche das actas.
Un 25% corresponderá á participación crítica e informada nas clases expositivas e
ás tarefas programadas nas sesións interactivas da materia.
É necesario superar todas as partes da avaliación.
A asistencia non computa de seu mais é obrigatoria. Un índice de ausencias non
xustificadas superior ao 20% implica a non superación da materia.
Avaliación da segunda oportunidade e convocatorias seguintes: nas seguintes
oportunidades non variarán os criterios seguidos na primeira, polo que se refire ao
dominio dos contidos teóricos e das estratexias aprendidas e demostradas na práctica
crítica. A cualificación dunha convocatoria na que o alumno non se presenta ou non
supera os obxectivos estabelecidos será de “suspenso”. Todas as cualificacións acadadas
na realización dos traballos resérvase o curso académico e son válidas para a segunda
oportunidade.
Os casos de dispensa académica estarán obrigados a facer o seguimento do curso
mediante a entrega de traballos parciais e do traballo obrigatorio, ademais de realizar o
exame final. En casos excepcionais de enfermidade debidamente xustificada ou outras
razón que impidan a asistencia e a participación nas clases poden contemplarse
modalidades de avaliación similares.
Observación importante sobre o plaxio: o plaxio na realización dos traballos
programados ou a utilización indebida e non indicada de maneira adecuada das fontes
impresas ou de Internet pode implicar o suspenso na convocatoria correspondente coa
cualificación más baixa.
Observacións
No aproveitamento do programa desta materia é moi estimábel unha competencia
lectora rica e plural, non só en sentido cuantitativo senón tamén cualitativo
(multixenérica, multicultural, etc.). Só deste xeito, os contidos teóricos poderán ser
contrastados e valorados na súa dimensión hermenéutica e analítica nunha proxección
mesmo retrospectiva.
Fomentarase o uso e acceso a certos MOOCs da UNED, como complemento da
materia, como o impartido por Juan Martín Prada na UNED.
30
Fomentarase e valorarase dunha maneira moi especial a creatividade, a empatía, a
tolerancia e o respecto cos demais compañeiros, co profesor e co entorno social.
Resulta de especial incidencia o hábito de ler ensaio e de afacerse á consulta e
seguimento de revistas especializadas no campo teórico-comparado. É así mesmo
pertinente lembrar aquí o carácter teórico-comparado da materia e a apertura do
horizonte textual e discursivo a prácticas artísticas e mediais diversas que serán
contrastadas coas literarias (narrativas de transmisión oral, pintura, hipertexto,
performance, música, variantes interartísticas, etc.).
Por último, recoméndase vivamente ao alumnado que poña en relación os
contidos abordados nesta materia cos doutras materias afíns, en especial con Teoría e
Crítica literarias, Conceptos fundamentais de Teoría literaria e Literatura Comparada,
Cine e literatura e Análise cultural e cos coñecementos adquiridos sobre as tradicións
literarias e culturais propias de cada Grao.
31
7. DISTRIBUCIÓN E CALENDARIO DE ACTIVIDADES
Horario das clases: http://www.usc.es/gl/centros/filoloxia/horario_cursos.html
Datas dos exames: http://www.usc.es/gl/centros/filoloxia/horario_exames.html
Titorías
Cada alumno/a disporá de tres horas de titorías de grupo reducido. As titorías constitúen
un reforzo personalizado das sesións expositivas e interactivas. Servirán para profundar
nas cuestións que presenten dificultades ou para ampliar sectores que sexan do
específico interese do alumnado. Nese labor titorial o profesor/a terá a ocasión de
comprobar en que medida progresa cada alumno/a na aprendizaxe, polo que as horas de
titoría acaban proxectando unha dimensión didáctica de axuste de posíbeis disfuncións
tanto no plano individual como no colectivo. O cronograma da materia e a
secuenciación do programa explicarase ao comezo das clases de xeito detallado.