the efficacy of amitriptyline in the treatment of...

EÜ Diþhek Fak Derg 2001; 22: 43-48

The Efficacy of Amitriptyline in the Treatment of Bruxism

Ahmet SARAÇOÐlU 1 Baybars VEZNEDAROÐLU 2 Cenk CURA 1 Fisun AKDENiz2

Ege Üniversitesi, 1Diþhekimliði Fakültesi, Protetik Diþ Tedavisi AD, 2Týp Fakültesi, Psikiyatri AD, izmir

Ozet

Amaç: Amitriptilinin bruksizmin tedavisindeki etkinliðinin araþtýrýlmasý amaçlanmýþtýr.

Yöntem: Bruksizm yakýnmasýyla kliniðimize baþvuran ya da dental muayene sýrasýnda bruksizme ait semptom ve iþaretleri taþýyan

bireylere aðýz yoluyla amitriptilin verilmiþtir. Bu hastalarda bruksizm ve kas aðrýsý deðiþim oranlarý Vizüel Analog Skala (VAS) ile;

aðýz açýklýðý ise klinik olarak deðerlendirilmiþtir.

Bulgular: Amitriptilinin bruksizmi ve buna baðlý kas aðrýsýný anlamlý düzeyde azalttýðý ya da ortadan kaldýrdýðý, yine aðýz açýklýðýný

anlamlý düzeyde arttýrdýðý.saptanmýþtýr.

Sonuç: Amitriptilinin bruksizm tedavisinde anlamlý düzeyde etkili olduðu belirlenmiþtir.

Anahtar sözcükler: bruksizm, trisiklik antidepresan

Abstract

Objective: The aim of this study was to investigate the effect of amitriptyline in the treatment of bruxism.

Methods: Patients with complaints of bruxism or individuals who were, in the clinical examination, traced to have symptoms and

signs of bruxism and muscle pain was assessed by Visual Analog Scale (VAS), and oral opening was evaluated clinical/ro

Results: It has been observed that amitriptyline significantly decreased or eliminated bruxism and the related muscle pain, and

increased oral opening.

Conclusion: It has been determined that amitriptyline may have a significant effect in the treatment of bruxism.

Keywords: bruxism, tricyclic antidepressants

belirlemiþlerdir; ancak bu faktörlerin hangisinin bas-kýn olduðu tartýþma konusudur. Son yýllarda bruksiz-min anksiyete ve strese bir yanýt olarak geliþtiði daha

fazla kabul gören bir görüþtür .2-4

Diþlerin fonksiyonelolmayan þekilde sýkýlmasý vegýcýrdatýlmasý olarak tanýmlanabilen bruksizm nede-

niyle oluþan aþýn kuvvetler; diþlerde aþýnmalar,kýnklar, mobilite, periodontal destek kaybý, çiðnemekaslan ve temporomandibular eklem (TME) bölge-

sinde aðn ve ses gibi sorunlara neden olmaktadýr.Bruksizm gibi parafonksiyonel alýþkanlýklann TME

rahatsýzlýklanna yol açtýðý araþtýrmacýlar tarafýndanbildirilmektedir. ý ,2

Bruksizm gündüz (diurnal) ya da gece (nokturnal)görülebilir. Nokturnal bruksizmin en belirgin özelli-ði; ritmik, çiðnemeye benzer çene hareketleri ileuzun süreli ve güçlü kontraksiyonlardýr. Bruksizmeiliþkin bir uyku araþtýrmasýnda, gece boyunca buparafonksiyonel hareketlerin oluþ süresinin 10 daki-ka civarýnda olduðu belirlenmiþtir.s Bilindiði üzere,uyku fizyolojik olarak REM (Rapid Eye Movements-

Bruksizmin etiyolojisi hala kesin olarak belirleneme-miþtir. Araþtýrmacýlar bruksizmin etiyolojisinde den-tal, sistemik ve psikolojik faktörlerin roloynadýðýný

Kabul Tarihi: 27.04.2001

Saraçoðlu, Veznedaroðlu, Cura, Akdeniz

Hýzlý Göz Hareketleri) uykusu ve non-REM (NREM)

uyku su þeklinde baþlýca iki evreden oluþur. Bir kiþi

gece uyumak için yattýðýnda, öncelikle NREM uykusuortaya çýkar. Dört evreden oluþan NREM uykusu

baþlangýçta, birinci evrede hafiftir, giderek derinle-þir. Üçüncü ve dördüncü evreler uyandýrýlma eþiði-nin en yüksek olduðu evrelerdir ve yavaþ dalga

uykusu olarak adlandýrýlýrlar. Bu evreler özelliklefiziksel restorasyon için gereklidir. NREM uykusunu,

yattýktan 90 dakika sonra ortaya çýkan REM uykusuizler. Rüya uykusu olarak da bilinen REM uykusundahafif vücut hareketleri gözlenir, göz kaslarý ise

oldukça hareketlidir ve uyku ismini bu olgudan alýr.REM uykusunda solunum düzeni bozulur, kalp atýþý

hýzlanýr ve kan basýncý. yükselir. Kas tonusunun azal-masý dýþýnda bu evre uyanýklýða benzer. NREM ve

REM'nin toplam süresi 90-1 ýo dakika kadar olup,

sabaha dek 4-6 kez yinelenir. ilk REM uykusu ýodakikadan kýsadýr. Sabaha doðru REM uykularýnýnsüresi giderek uzar, 15-40 dakikayý bulur (Grafik 1).Sabaha karþý uzun ve ayrýntýlý düþ görmemizin nede-ni budur. Uyku süresinin evreler açýsýndan paylaþý-

mýný inceleyen araþtýrmacýlar aþaðýdaki oranlarý sap-

tamýþlardýr.6-8

1. ve 2. basamaðýnda gözlendiði bildirilmektedir.Ancak araþtýrmacýlann büyük çoðunluðu tarafýndanbenimsenen temel görüþ, parafonksiyonel aktivite-nin sýklýkla REM evresinde ve NREM'nin 1. ve 2.basamaklannda olduðudur.5.11

Bruksizmde, çiðneme kaslarý ve diþler kýsýr döngü-dedir. Kaslar diþlerin bir araya gelmesinden, diþIer-de kaslardaki gerilimin artmasýndan sorumludur.Çiðneme kaslarýnýn sürekli aktivasyonu çeþitli semp-tom ve iþaretlere yol açar. En erken bulgu kaslardayorgunluk hissidir. Yorgun bir kas yeterince oksijenalamaz, katabolizma ürünlerini uzaklaþtýramaz velaktik asit birikimine baðlý olarak duyarlýlýk kaybý gös-terir. Yorgunluk oluþmasa da kaslarýn sürekli çalýþ-masý hipertrofiye neden olabilir. Yeterli süre dinlen-meksizin çalýþan kasta istem dýþý aðrý i i bir kontrak-siyon olan spazm geliþebilir. Spazm sonucu aðýzaçýklýðýnda kýsýtlýlýk, mandibular hareketle koordi-nasyon bozukluðu ve deviasyon, TME sesleri ortayaçýkar. Bruksizm sýrasýnda gergin olan kas uzun süreaçýk kalmasý gibi nedenlerle uzayabilir. Bunun sonu-cunda aðrý, duyarlýlýk, kýsýtlanma, deviasyon, koordi-nasyon bozukluðu, eklem sesi ve spazm oluþabilir.Yorgun kasýn sürekli kontraksiyonu doku yýkýmýnave buna baðlý enflamatuvar yanýta yol açabilir. Kaslif1erinin fibröz bað dokusu ile yer deðiþtirdiði irre-verzibl deðiþiklikler oluþabilir. Bu klinik olarak kasýnsürekli kontraksiyonda kalmasýna neden olur. 12

NREM evre 1

evre 2

evre 3evre 4

%2-5

%45-55

%3-8%10-15

%20-25REMBruksizmin tedavisi, etiyolojisi gibi oldukça karma-þýktýr. Fiziksel gerginliði azaltmak, okluzal çatýþmanoktalanný ortadan kaldýrmak ve nöromüsküler alýþ-kanlýk kalýplanný yok etmeye yönelik olarak fiziktedavi, okluzal splint, okluzal düzenleme ve rehabi-litasyon uygulanabilir.I.2,13 Bruksizmin tedavisindesemptomlann kontrol altýna alýnabilmesi için analje-zik-antienflamatuvar, sedatif, kas gevþetici ve an ksi-yolitik ilaçlar da uygulanmaktadýr.13,14 Örneðin; eti-yolojide anksiyete ve depresyon gibi psikiyatrik fak-törlerin önem taþýdýðý düþünülüyorsa psikotrop ajan-lardan yararlanýlabilir. Eðer anksiyete yanýnda, aðýzaçýklýðýnda kýsýtlýlýk ve kapsüler ödem saptanmýþsa,uyku saatlerinde anksiyolitik ve antienflamatuvarilaçlann birlikte kullanýlmasý yararlý sonuç vermekte-dir.IS.16

Bruksizm ve uyku evrelerinin araþtýnldýðý bazý çalýþ-malarda9. i o parafonksiyonel aktivitenin daha sýk ola-

rak REM evresinde olduðu savunulurken, bir diðer

grup araþtýrmada2.6 ise NREM evresinde ve özellikleTrisiklik antidepresanlardan olan amitriptilin, düþükdozda birkaç hafta kullanýldýðýnda kronik aðrýlarda


VAS ve klinik olarak aðýz açýklýðýnýn ölçülmesi iþlemitedavi bitiminde tekrarlandý ve ilk kayýtlarla karþýlaþ-

týrýlmasýnýn yapýlabilmesi amacýyla tablo haline geti-

rildi. Tedavi öncesi ve sonrasý bruksizm ve aðrýyakýnmasýna iliþkin veriler ki-kare testi ile, aðýz açýk-lýðýna iliþkin veriler ise eþleþtÝrilmÝþ t-testi ile istatis-

tiksel olarak karþýlaþtýrýldý. istatistiksel deðerlendir-

melerde SPSS for Windows programý kullanýlmýþtýr.

BulgularKlinik olarak tedavi öncesi ve sonrasý aðýz açýklýðýmiktarlarýndaki artýþýn istatistikselolarak anlamlý

olduðu saptandý (p<O,OOI). Tedavi öncesi 30,76

mm. olan aðýz açýklýðý miktarý 30 günlük ilaç teda-

visi sonucunda 34,05 mm'ye yükselmiþtir (Tablo I,

Grafik 2). Tedavi sonucunda aðýz açýklýðýndaki artýþmiktarý ortalama 3,30 mm'dir.

etkili olur. Buna baðlý olarak, son yýllarda, bu ilaçtan

TME rahatsýzlýklannýn tedavisinde de yararlanýlabiIe-ceði düþünülmüþtür. 15.16 Amitriptilin, aynca antaljik

etkisi olan bir ajandýr. REM'nin baskýlanmasýna yolaçarken NREM'nin üçüncü ve dördüncü evrelerini

uzatmasýyla uyku kalit~sini arttýrmasý bir baþka avan-tajýdýr. Son olarak amitriptilin serotonin, noradrena-lin, histamin ve asetil kolin gibi geniþ bir nörotrans-miter yelpazesi üzerinde etkilidir ve anksiyolitik etki-si vardýr. 16-19 Yukanda söz edilen etkilerinden yarar-

lanýlabilmesi için uygulanacak doz (ýO mg/gün), anti-

depresan etki için gerekli dozlanndan (75-250 mg!gün) çok farklýdýr. 18

Bu çalýþmada bruksizri1in tedavisinde trisiklik bir an-

tidepresan olan amitriptilinin etkinliði incelenmiþtir.

Gereç ve Yöntem

Ege Üniversitesi Diþhekimliði Fakültesi Protetik DiþTedavisi Anabilim Dalý Kliniði'ne bruksizm yakýnma-sýyla baþvuran ya da kontroller sýrasýnda bruksizmeait semptom ve iþaretleri taþýyan 40 birey çalýþmagrubuna alýndý. Bu bireylerin 22'si bayan ve 18'ierkek olup yaþlarý 17-28 arasýnda (ortalama 21)deðiþmekteydi. Seçilen bireylerin Sýnýf i okluzyonasahip olmalarýna, herhangi bir dental anomaliye verestorasyona sahip olmamalarýna özen gösteriIdi.

Tablo 1. Tedavi öncesi ve sonrasý aðýz açýklýðý deðiþim miktarlarý

Tedavi sonrasý Deðiþim miktarýTedavi öncesi p

Ort. Standart Ort. Standart Ort. Standart

sapma sapma sapma

30,755 3,252 34,050 3,376 3,30 2,17

Aðýz

açýklýðý

mm. 0,000

Klinik ve radyografik tüm incelemeleri tamamlananbireylerin nokturnal bruksizm ve çiðneme kaslann-daki aðn deðiþiklikleri Vizüel Analog Skala (V AS) ile,aðýz açýklýðý miktan ise farklý diþhekimleri tarafýndanklinik olarak kaydedildi.

AÐýz AÇýKlýÐý MiKTARl (mm)

3534

33

3231

30

29

Vizüel Analog Skala:

o+

+++++

Kötü yönde deðiþiklik

Deðiþiklik yokHafif düzelmeOrta derecede düzelmeBelirgin düzelme

Ted. Ön Ted. Son

Grafik 2. Aðýz açýklýðý deðiþim grafiði.

L ~ -

Ýlk kontroller tamamlandýktan sonra hastalara akþamyatmadan bir saat önce içilmek kaydýyla günde tekdoz ýo mg amitriptilin uygulamasýna baþlandý ve butedavinin ara vermeksizin 30 gün süreyle uygulan-masý saðlandý. Hastalar ýo. günde, 30. günde vetedavi bitiminden ýo gün sonra kontrollere çaðýrýldýve bruksizme ait bulgulardaki deðiþiklikler incelen-di. Ana deðerlendirme kriterleri olarak tedavi baþ-langýcý ve bitimindeki durum esas alýndý.

VAS ile deðerlendirilen bruksizm aktivitesindeki deði-þim miktarý istatistikselolarak anlamlý azalma gös-termiþtir (p<O,OOI) (Tablo 2, Grafik 3). Hastalarýn%85'i gece diþ sýkma ve gýcýrdatma süre ve yoðunlu-ðunda azalma olduðunu belirtmiþlerdir. %15 hasta-da belirgin bir deðiþiklik gözlenmemiþtir. Ayný ana-log skala ile çiðneme kasýarýndaki aðrý açýsýndan da


Tablo 2. VAS ile deðerlendirilen bruksizm ve kas aðrýsý deðerleri.

oDeðiþmeyen

Toplam

iyileþen

p+

Az iyi++

Orta iyi

+++

ÇokiyiKöýüleþen

Grafik 3. Bruksizm ve kas aðrýsý deðiþim yüzdeleri.

tedavi sonrasýnda tedavi öncesine göre anlamlý azal-ma gözlenmiþtir (p<O.OOI) Hastalann toplam %82,5'iaðn yakýnmasýnda azalma bildirirken, hastalarýn% 12,5'i herhangi bir deðiþiklik belirtmemiþ, %5'likbir bölüm kaslanndaki aðnda artýþ rapor etmiþtir.

Tartýþma

Çiðneme sistemi rahatsýzlýklarýnda farmakolojik

tedavi sýklýkla kullanýlan yöntemlerden birisidir.Uygulama nedenleri tanýnýn kesinleþtirilmesi, aðrý ve

gerginliðin azaltýlmasý, lokal ve sistemik rahatsýzlýðýnkontrol altýna alýnmasý þeklinde olabildiði gibi fizik

tedavi rehabilitasyon programýnýn bir parçasý olarakda kullanýlýrlar, 13. ýg Buna karþýn, bruksizmin yerIeþ-

miþ, üzerinde uzlaþma saðlanmýþ bir farmakolojik

tedavisi mevcut deðildir ,20

bruksizmin sýk olarak görüldüðü REM uykusunu bas-kýlama özelliðine ve anksiyolitik etkisine baðlanmýþ-

týr. Deðerlendirmeye alýnan bireylerin büyük bir bö-

lümü bruksizmin azaldýðýný veya tamamen geçtiðini

belirtirlerken, özellikle sabahlarý çiðneme kaslanndavar olan aðrý ve çiðneme güçlüðünün de azaldýðýný

bildirmiþlerdir.

Amitriptilinin bir baþka özelliði ise anksiyolitik etkisÝ-dir.18 Bruksizmin anksiyete ile olasý baðlantýsý göz

önüne alýndýðýnda, amitriptilin tedavisine iyi yanýtalýnmasýnýn bir baþka nedeni daha ortaya çýkmakta-

dýr. Bruksizmli hastalann uyku sorunlarý bulunduðu,ayrýca bu bireylerin stres ve anksiyete deðerlerininde yüksek olduðu literatürde belirtilmektedir. ý:5. ý 6

Bu özellikleri nedeniyle amltriptilinin bruksizmintedavisinde uygun bir seçenek olduðu ortadadýr.

Depresyonun kronik miyofasiyal aðrýya neden oldu-ðu araþtýrmacýlar tarafýndan belirtilmektedir.21 Tri-siklik antidepresanlar, özellikle amitriptilin, farma-kolojik özellikleri nedeniyle depresyon belirtilerininortadan kaldýnlmasý amacýyla kullanýlýr. Normal doz-larda, bireylerde psiþik stimülasyonun tersine sed as-

yon oluþtururlar. Etkileri nöroleptik ilaçlarla benzer-dir. Depresyonlu bireylerdeki etkileri ýo-ýs günlük

tedaviden sonra belirginleþir.21.22

Trisiklik antidepresanlar bruksizmin tedavisinde öne-

rilmekle birlikte literatürde bu konuda yeterli sayýdaçalýþma yoktur. Mohamed ve ark.2:5 bruksizmli birey-

lere bir hafta süreyle trisiklik antidepresan (25 mg;gün) uygulamýþlar ve tedavi baþarýsýný yetersiz bul-

muþlardýr. Oysa literatürde trisiklik antidepresan-lann etki süresinin 2-3 haftada baþladýðý belirtilmek-tedir.16.17.19 Bu çalýþmada gece yatmadan önce alý-

nan ýo mg amitriptilinin bruksizmi ve buna eþlik eden

aðnyý azalttýðý ve hareket kýsýtlýlýðýný anlamlý ölçüdearttýrdýðý saptanmýþtýr. Hastalarda ilacýn kullaným

süresi 30 gün olarak belirlenmiþ ve tedavi sonuçlarý

Miyofasiyal aðnlann psiþik komponenti bulunduðuaraþtýrmacýlar tarafýndan belirtilmektedir. Am itri pti-lin psikosomatik hastalýklarda, kronik aðnlar ve mig-

ren tedavisinde kullanýlan bir ajandýr.18 Antaljiketkisinin bulunmasý amitriptilinin TME rahatsýzlýkla-nnda da kullanýlmaya uygun bir ajan olduðunu düþün-

dürmektedir.15,18.19

Bu çalýþmada, bruksizmli hastalarda elde edilenolumlu sonuçlar, amitriptilinin antaljik etkisine,


bu süre sonunda belirlenmiþtir. Farmakolojik tedavi-nin baþarýlý bulunmasýnýn nedeni yeterli süre uygu-lanmasýna baðlanmaktadýr.

Trisiklikler, bruksizm tedavisinde en yoðun olarakkullanýlan antidepresanlardýr. Bruksizmli hastalardaen belirgin etkisi REM evresini kýsaltmasý ve NREM

evresinin 4. basamaðýný uzatmasýdýr.19.24 Bu çalýþ-

mada VAS ile deðerlendirilen bruksizm ve kas aðrýsý

deðerlerindeki azalma ve klinik olarak ölçülen aðýzaçýklýðýnda artýþýn temel nedeni de bruksizmin en

sýk olarak görüldüðü REM uykusunun kýsalmasý yada ortadan kalkmasýdýr. Deðerlendirmeye alýnan

bireyler bruksizm olgusunun azaldýðýný ya da yok

olduðunu belirtirlerken, özellikle sabahlan gözlenenkas aðrýsýnýn ve çiðneme güçlüðünün de azaldýðýnýrapor etmiþlerdir. Dao ve Lavigne'nin25 yaptýðý bir

araþtýrmada bruksizmli bireylerin büyük çoðunluðu-nun sabahlarý yoðun bir baþ aðrýsý ve çiðneme kas-

larýnda yorgunluk ve duyarlýlýktan yakýndýklarý belir-

lenmiþtir. Trisiklik antidepresanlar bu tür bulgularýn

giderilmesinde de oldukça baþarýlýdýr.

malarla araþtýrýlmasý uygundur. Ayrýca ilacýn EMG,EEG, EKG gibi yöntemlerle elektrofizyolojik etkileri-nin araþtýnimasý bruksizme ait mekanizmalarýn açýk-Ianmasýnda yol gösterici olacaktýr.

Amitriptilinin kullaným süresi ve dozuna iliþkin dahadetaylý çalýþmalara gereksinim vardýr. Amitriptilineyanýt vermeyen olgularda SSRI (Specific SerotonineRe-uptake [nhibitors) ya da SNRI (Serotonine Norad-renaline Re-uptake [nhibitors) tedavi seçenekleri ola-rak denemeye deðer gözükmektedir. Gerek amitrip-tilinin, gerekse SSRI ve SNRl'Iar gibi daha yeni ilaç-larla yapýlacak çalýþmalar, anksiyete, depresyon veuyku bozukluklarýyla direkt ilgisi olduðu düþünülenbruksizmin daha etkin bir þekilde tedavi edilmesinekatkýda bulunacaktýr.

Klinik olarak deðerlendirmeye alýnmayan ancak has-talarýn büyük çoðunluðu tarafýndan belirtilen önemlibir bulgu da, hastalarýn ilaç alýmý süresince dahaderin ve rahat uyumalarý, sabahlarý daha dinlenmiþolarak kalkmalarýdýr. Bruksizmli hastalarýn uykusorunlarý bulunduðu, ayrýca bu bireylerin stres veanksiyete deðerlerinin de yüksek olduðu göz önünealýndýðýnda trisiklik antidepresanlarýn bruksizm teda-visindeki önemi bir kez daha ortaya çýkmaktadýr.B,15

SonuçBu çalýþmada elde edilen bulgulann ýþýðýnda bruk-

sizmin tedavisinde amitriptilinin baþaniý olduðu sap-tanmýþtýr. Belirli süre uygulanan farmakolojik tedavisonucu, bruksizmin ana belirtilerinden olan çiðne-me kaslannda aðnnýn azaldýðý ya da ortadan kalktýðýve aðýz açýklýðýnýn belirgin oranda arttýðý gözlenmiþ-tir. Antaljik etkisinin olmasý, REM supresyonu veNREM uykusunun üçüncü ve dördüncü evreleriniuzatmasý ile uyku kalitesini arttýrmasý, anksiyolitiközelliklerinin bulunmasý nedeniyle amitriptilin, bruk-sizmin tedavisinde araþtmýmaya deðer bir ajan ola-

rak gözükmektedir.

Kaynaklar1. Payone BW. Bruxism and its effect on natural teeth.

J Prosthet Dent 1985; 53: 692-696.

2. Dawson PE. Evaluation, diagnosis, treatment of occlusalproblems. C.V. Mosby, St. Louis, 1989.

3. Veznedaroðlu B, Atalay ND. Noktumal Bruksizm. EgePsiJrJyatriSürekli Yayýnlan 1996; 1: 95-105.

4. Glaros AG, Tabacchi KN, Glass EG. Effect of parafunctionalclenching on TMD pain. J Orofac Pain 1998; 12: 145-152.

5. Rugh JD, Harlan J. Noctumal bruxism andtemporomandibular disorders. Advances in l'feurology1988; 49: 329-341.

6. Okeson JP, et al. Noctumal bruxing events in subjectswith sleep, disordered breathing and control subjects.J Craniomandib Disord Facial Oral Pain 1991; 5:

258-264.

7. Yaltkaya K. Düþlere bilimsel yaklaþým. Tübitak Bilim veTeknik Derg 1992; 296: 28-30.

8. Sjöholm lT, Pol0 OJ. Alihanka JM. Sleep movementsin teeth grindefs. J Craniomandib Disord Facial OralPain 1992; 6: 184-191.

9. Reding GR, Zepelin H, Robinson JJ, ZimmermanSO, Smith VH. Noctumal teeth-grinding: All-nightpsychophysiologic studies.J Dent Res 1968; 47: 786-797.

ýo. Clark GT, Solberg WK Perspectives in temporomandibulardisorders. Quintessence Publishing, Chicago 1987.

ll. Wiesselmann G, Permann R, Kömer E, Flooh E,Reinhart B, Moser F, Lechner H. Noctumal sleepstudies of bruxism. Electroenzephalogr VerwandteGeb 1986; 17: 32-36.

Ýleri dönemlerde trisiklik antidepresanlann bruk.

sizmdeki etkinliðinin çift kör plasebo kontrollü çalýþ-


22. Gregg JM. Central nervous system factors in the

myofastial pain dysfunction syndrome. J Am DentAssoc 1978; 62: 22-26.

23. Mohamed SE, Christensen LV, Penchas J. A randomizeddoubleblind clinical trial of the effect of amitriptylineon noctumal masseteriç motor activitY(sleep bruxism).Cramo 1997; 15: 326-332.

24. Pettengill CA, Reisner-Keller L. The use of tricyclic anti-depressants for the control of chronic orofacial pain.Cranio 1997; 15: 53-56.

25. Dao TT, Lavigne GJ. Oral splints: the crutches fortemporomandibular disorders and bruxism? Crit RevOral Biol Med 1998; 9: 345-361.

12. Laskin DM, Block 5. Diagnosis and treatment of

myofascial pain-dysfunction (MDP) syndrome.J Prosthet Dent 1986; 56: 75-84.

13. Mohl ND, Z3rb GA, Carlsson GE, Rugh JD. Textbook ofocclusion. Quintessence Publishing, Chicago, 1998.

14. 5inger E, Dionne R. A controlred evaluation ofIbuprofen and Diazepam for chronic orofacial musclepain. J OrofacÝal PaÝn 1997; ll: 139-146.

15. Halpern LM. Psychotropic drugs and the managementof chronic pain. Ad /Yeurol 1974; 4: 539-545.

16. Gessel AH. Electromyographic biofeedback andtricyclic antidepressants in myofacial pain-dysfunctionsyndrome: psychological predictors of outcome. J AmDentAssoc 1975; 91: 1048-1052.

17. Kayaalp O. Týbbi farmakoloji. Ankara ÜniversitesiYaymevi, 2. Baský, Ankara, 1982, 1556-1566.

18. 5chatzberg AF, Nemeroff CB. Textbook of Psychophar-macology. American Psychiatric Press, WashingtonD.C., 1995.

19. Reisner-Keller LA. Pharmacotherapeutics in themanagement of orofacial pain. Dental CIÝnÝcs of /YorthAmerÝca 1997; 41: 259-277.

20. Williams RL, Karacan I, Moore CA, Hirshkowilz M. 51eepDisorders. Kaplan HI, 5adock BJ. ComprehensiveTextbook of Psychiatry. Williams & Wilkins, Ballimore,1995.

21. Moldofsky H, 5carisbrick p, Englan R, 5myth H.Musculoskeletal symptoms and non-REM sleepdisturbances in patients with 'Fibrositis 5yndrome' andhealthyobjects. Psychosom Med 1975; 37: 341-351.

Yazýþma Adresi:

Dr. Ahmet SARAÇOÐlU

Ege Üniversitesi, Diþhekimliði FakültesiProtetik Diþ Tedavisi Anabilim Dalý35100 Bornova, iZMiR

Tel. : (232) 388 03 27Faks: (232) 388 03 25

E-posta: [email protected]

the efficacy of amitriptyline in the treatment of...

Documents