ts en 196 - 1

TÜRK STANDARDITURKISH STANDARD

TS EN 196-1Mart 2002

ICS 91.100.10

1. Baskı

ÇİMENTO DENEY METOTLARI- BÖLÜM 1: DAYANIM

Methods of testing cement-Part 1: Determination of strength

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya

çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde

görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

Ön söz −−−− Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 196-1 (1994) standardõ esas alõnarak, TSE İnşaat

Hazõrlõk Grubu�nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu�nun 11 Mart 2002 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.

−−−− Bu standard ve TS EN 196-3�ün kabulü ile TS 24 (1985) ve TS 819 (1988) iptal edilmiştir.


İÇİNDEKİLER

1 Kapsam ........................................................................................................................................... 1 2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar .................................................................................. 1 3 Prensip ............................................................................................................................................ 2 4 Lâboratuvar ve ekipman................................................................................................................ 2

4.1 Lâboratuvar ............................................................................................................................... 2 4.2 Ekipman için genel kurallar ....................................................................................................... 2 4.3 Deney elekleri ........................................................................................................................... 2 4.4 Karõştõrõcõ ................................................................................................................................... 3 4.5 Kalõplar ...................................................................................................................................... 3 4.6 Sarsma cihazõ ........................................................................................................................... 7 4.7 Eğilme dayanõmõ cihazõ ............................................................................................................. 7 4.8 Basõnç dayanõmõ cihazõ ............................................................................................................. 9 4.9 Basõnç dayanõm cihazõ için kõrma başlõğõ................................................................................ 10

5 Harç bileşenleri............................................................................................................................. 11 5.1 Kum......................................................................................................................................... 11

5.1.1 Genel ............................................................................................................................... 11 5.1.2 CEN referans kumu ......................................................................................................... 11 5.1.3 CEN Standard kumu........................................................................................................ 11

5.2 Çimento................................................................................................................................... 11 5.3 Su............................................................................................................................................ 11

6 Harç hazõrlama.............................................................................................................................. 12 6.1 Harcõn bileşimi......................................................................................................................... 12 6.2 Harcõn oluşturulmasõ ............................................................................................................... 12 6.3 Harcõn karõştõrõlmasõ ................................................................................................................ 12

7 Deney numunelerinin hazõrlanmasõ............................................................................................ 12 7.1 Numunelerin boyutu ................................................................................................................ 12 7.2 Kalõplarõn doldurulmasõ ........................................................................................................... 12

8 Deney numunelerinin deneye hazõrlanmasõ (şartlandõrma) ..................................................... 12 8.1 Kalõbõn sökülmesinden önceki işlemler ve bekletme .............................................................. 12 8.2 Kalõplarõn sökülmesi ................................................................................................................ 13 8.3 Prizmalarõn suda kürlenmesi................................................................................................... 13 8.4 Dayanõm deneyleri için numunelerin yaşlarõ ........................................................................... 13

9 Numunelerin deneye tâbi tutulmasõ ........................................................................................... 13 9.1 Deney işlemi............................................................................................................................ 14 9.2 Eğilme dayanõmõ ..................................................................................................................... 14 9.3 Basõnç dayanõmõ ..................................................................................................................... 14

10 Çimento uygunluk deneyi ........................................................................................................ 15 10.1 Genel ................................................................................................................................... 15 10.2 Deney sonuçlarõnõn ifade edilmesi ...................................................................................... 15 10.3 Deney sonuçlarõnõn hesaplanmasõ ...................................................................................... 15 10.4 Sonuç raporu ....................................................................................................................... 15 10.5 Metodun kesinliğinin ölçülmesi............................................................................................ 15 10.6 Uyarlõk ................................................................................................................................. 15

11 Kum ve alternatif donanõmõn kabul deneyi ............................................................................ 15 11.1 Genel ................................................................................................................................... 15 11.2 Deney sonuçlarõnõn ifade edilmesi ...................................................................................... 16 11.3 Deney sonuçlarõnõn hesaplanmasõ ...................................................................................... 16 11.4 Deney metodunun kesinliği ................................................................................................. 16 11.5 Tekrarlanabilirlik .................................................................................................................. 16 11.6 CEN standard kumlarõ ......................................................................................................... 16

11.6.1 Kumun belgelendirme deneyi .......................................................................................... 16 11.6.2 Kum doğrulama deneyi.................................................................................................... 16 11.6.3 CEN Standard kumunun belgelendirme deneyi metodu ................................................. 16 11.6.3.3 Karşõlaştõrma deneyinin her birinin uygulamasõ ........................................................... 17


11.6.3.4 Karşõlaştõrma deneyinin her birinin değerlendirilmesi .................................................. 17 11.6.3.5 Kabul kriteri dõşõnda kalan değerlerin işlemleri ............................................................ 17 11.6.3.6 Kabul için şart............................................................................................................... 17 11.6.4 CEN standard kumu doğrulama deneyi metodu.............................................................. 17 11.6.4.2 Kum imalâtçõsõnõn aylõk deneyi..................................................................................... 18

11.7 Alternatif sõkõştõrma cihazõnõn kabul deneyi ......................................................................... 18 11.7.1 Genel ............................................................................................................................... 18 11.7.2 Alternatif cihazõn deneyi................................................................................................... 18 11.7.2.1 Kabul edilebilirlik kriteri................................................................................................. 18 11.7.2.2 Karşõlaştõrma deneyinin her birinin uygulamasõ ........................................................... 18 11.7.2.3 Karşõlaştõrma deneylerinin değerlendirilmesi ............................................................... 18 11.7.2.4 Kabul kriteri dõşõnda kalan değerlerin işlemleri ............................................................ 19 11.7.2.5 Teklif edilen alternatif sõkõştõrma cihazõnõn kabul şartlarõ ............................................. 19


1

Çimento deney metotlarõ - Bölüm 1: Dayanõm tayini

1 Kapsam Bu standard, çimento harcõnõn basõnç ve eğilme dayanõmõ tayini metodunu kapsar. Bu standard referans metotlarõ tarif eder ve bu standarda uygunluğunun sağlanmasõ koşuluyla diğer alternatif metotlarõn kullanõlmasõna da müsaade eder (Madde 11). Uyuşmazlõk durumunda diğer alternatif metotlara bakõlmadan yalnõz bu standardda tarif edilen referans metot kullanõlõr. Metot EN 197-1�de tarif edilen çimento tiplerine uygulanõr. Diğer çimentolara priz başlama sürelerinden dolayõ uygulanmayabilir. 2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin, diğer standard ve/veya dokümanlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içersinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardõn en son baskõsõ kullanõlõr.

EN, ISO, IEC vb. Adõ TS No1) Adõ No (İngilizce) (Türkçe)

EN 197-1: 1992 Cement- Composition, specifications and conformity criteria- Part 1:Common Cements

TS EN 197-1 Çimento-Bölüm 1: Genel Çimentolar Bileşim,Özellikler ve Uygunluk Kriterleri

ISO 409-1 : 1982*) Metallic materials-Hardness test-Tables of Vickers hardness values for use in tests made on flat surfaces - Part 1: HV 5 to HV 100

TS 207 Vickers Sertlik Deneyi � Metalik Malzemeler İçin

ISO 565: 1990 Test sieves- Wowen metal wire cloth, perforated metal plate and electroformed sheet-Nominal sizes of openings

TS 1225 Deney Elekleri - Elek Göz ve Delik Açõklõklarõnõn Nominal Büyüklükleri

ISO 1101: 1983 Technical drawings-Geometrical tolerancing-Tolerancing of form, orientation location and run-out - Generalities,definitions,symbols, indications on drawings

TS 1304 Teknik Resim - Geometrik Toleranslar, Şekil, Konum ve Dönme Toleranslarõ - Birinci Bölüm: Genel, Semboller, Resimler Üzerinde Göstermeler

ISO 1302: 1992 Technical drawings - Method of indicating surface texture

TS 2040 Teknik Resim - Yüzey Durumlarõnõn Gösterilmesi

ISO 2591: 1998 Test sieving - Part 1: Methods using test sieves of woven wire cloth and perforated metal plate

TS 3479 Elek Analizi - Genel Kurallar

ISO 3310 -1: 1990 Test sieves- Technical requirements and testing- Part 1 : Test sieves of metal wire cloth

TS 1227 Deney Elekleri - Teknik Özellikler ve Deneyler - Kõsõm 1: Tel Örgülü Deney Elekleri

ISO 4200: 1991 Plain end steel tubes, welded and seamless- General tables of dimensions and masses per unit length

ISO 6507-1: 1982 Metallic materials- Hardness test-Vickers test-Part:1 HV 5 to HV 100

TS 207 Vickers Sertlik Deneyi - Metalik Malzemeler İçin

1) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3. ve 4. kolonda verilmiştir. *) TSE Notu: ISO 409-1 iptal edilmiş, yerine ISO 6507-1 yürürlüğe girmiştir.


2

3 Prensip Bu metot (40 mm x 40 mm x 160 mm) olan prizmatik deney numunelerinin, basõnç dayanõmlarõnõ ve isteğe bağlõ olarak eğilme dayanõmlarõnõ tayin eder. Numuneler, kütlece 1 kõsõm çimento, 3 kõsõm standard kum ile 0,50 su/çimento oranõndaki taze harçtan hazõrlanõr. CEN Referans kumu (Madde 11) kullanõlarak elde edilen çimento dayanõm sonuçlarõndan önemli ölçüde farklõlõk göstermemesi şartõyla, değişik ülkelerin standard kumlarõ kullanõlabilir. Referans işlemde mekanik karõştõrma ile hazõrlanan harç, standard bir sarsma makinasõ kullanõlarak, kalõp içinde sõkõştõrõlõr. Referans sarsma makinasõ (Madde 11) ile elde edilen dayanõm sonuçlarõndan önemli ölçüde farklõlõk göstermemesi şartõyla alternatif sõkõştõrma makinasõ ve teknikleri kullanõlabilir. Kalõptaki numuneler, 24 saat rutubetli bir atmosferde muhafaza edilir, sonra kalõptan çõkarõlan numuneler dayanõm deneyine kadar su içinde bekletilir. İstenilen süre sonunda numuneler muhafaza edildikleri sudan çõkarõlõr ve eğilme deneyinde kõrõlarak ikiye ayrõlan her parçaya basõnç dayanõmõ deneyi uygulanõr. 4 Lâboratuvar ve ekipman 4.1 Lâboratuvar Deney numunelerinin hazõrlandõğõ lâboratuvarõn sõcaklõğõ (20 ± 2) o C� da tutulmalõ ve bağõl nemi en az % 50 olmalõdõr. Kalõptaki numunelerin bekletildiği rutubet odalarõ veya kabinlerin sõcaklõğõ sürekli olarak (20 ± 1)o C� da tutulmalõ ve bağõl nemi en az % 90 olmalõdõr. Kür suyunun sõcaklõğõ (20 ± 1 )o C� da tutulmalõdõr. Lâboratuvar sõcaklõğõ ile bağõl nemi ve kür suyunun sõcaklõğõ çalõşma saatleri içinde günde en az 1 defa kayõt edilmelidir. Rutubet odasõ veya kabininin sõcaklõğõ ve bağõl nemi en az 4 saatte bir kayõt edilmelidir. Sõcaklõk aralõğõ verildiğinde kontrollarõn yapõldõğõ istenen sõcaklõk, verilen aralõğõn ortasõndaki değerdir. 4.2 Ekipman için genel kurallar Çizimlerde gösterilen toleranslar (Şekil 1-3) deney sõrasõnda ekipmanõn doğru çalõştõrõlabilmesi için önemlidir. Düzenli olarak yapõlan kontrol ölçümlerinde toleranslarõn dõşõna çõkõldõğõnda ekipman kullanõlmamalõ, ayarlanmalõ veya tamir edilmelidir. Kontrol ölçüm kayõtlarõ muhafaza edilmelidir. Yeni ekipmanõn kabul ölçümleri toleranslarla belirlenmiş olan kritik ebatlara özel dikkat göstererek bu standardda belirtildiği ölçüde kütle, hacim ve boyutlarõ kapsayacak şekilde yapõlmalõdõr. Ekipmanõn yapõldõğõ malzemenin sonuçlarõ etkilediği durumlarda malzeme belirtilmeli ve özellikleri belirlenen bu malzeme kullanõlmalõdõr. 4.3 Deney elekleri ISO 2591-1 ve ISO 3310-1�e uygun elek telleri, ISO 565�e göre Çizelge 1�de (R 20 serisi) verilen ebatlarda olmalõdõr. Çizelge 1 - Deney eleklerinin göz açõklõğõ

Kare göz açõklõğõ mm 2,00 1,60 1,00 0,50 0,16 0,08


3

4.4 Karõştõrõcõ Karõştõrõcõ başlõca aşağõdaki kõsõmlardan meydana gelmelidir. a) Genel olarak şekli ve boyutlarõ Şekil 1�de gösterilen, kapasitesi yaklaşõk 5 L olan, karõştõrma işlemi

sõrasõnda emniyetli bir karõştõrma sağlayacak şekilde tutturulabilen ve palete göre kabõn yüksekliğinin ve bir dereceye kadar paletle arasõndaki boşluğun ince bir şekilde ayarlandõğõ paslanmaz çelikten yapõlmõş karõştõrõcõ kabõ.

b) Genel olarak şekli, boyutlarõ ve toleranslarõ Şekil 1�de gösterilen, hõzõ elektrik motoru ile kontrol edilebilen karõştõrõcõ, kabõnõn ekseni etrafõnda yörüngesel dönerken kendi ekseni etrafõnda dönebilen paslanmaz çelikten yapõlmõş bir palet. Dönme yönleri zõt olmalõ ve her iki hõz arasõndaki oran tam sayõ olmamalõdõr.

Birden fazla karõştõrõcõ kullanõldõğõnda, karõştõrõcõ kaplarõ ve paletleri daima birlikte kullanõlmak üzere bir takõm oluşturulmalõdõr. Şekil 1�de görülen karõştõrma kabõ ve palet arasõndaki boşluk düzenli olarak her ay kontrol edilmelidir. (3 ± 1) mm olarak verilen boşluk paletin boş kaba en yakõn durumdaki halidir. Doğrudan ölçümlerin zor olduğu durumlarda basit tolerans ölçüm cihazlarõ (kalõnlõk ölçer) kullanõlõr. Karõştõrõcõ, harç karõştõrõlõrken Çizelge 2 de verilen hõzlarda çalõştõrõlmalõdõr. Çizelge 2 - Paletin hõzlarõ

Kendi ekseni etrafõnda dönme hõzõ dakika -1

Yörüngesel dönme hõzõ dakika -1

Düşük hõz Yüksek hõz

140 ± 5 285 ± 10

62 ± 5 125 ± 10

4.5 Kalõplar Kalõp, üç adet prizma biçimli numunenin aynõ anda hazõrlanabilmesi için, en kesiti 40 mm x 40 mm ve uzunluğu 160 mm olan üç yatay bölümden oluşmalõdõr. Uygun kalõp boyut ve şekilleri, Şekil 2�de gösterilmiştir. Kalõp, et kalõnlõğõ en az 10 mm olan çelik levhadan yapõlmalõdõr. İç yüzeyler en az 200 HV sertliğinde olmalõdõr ( ISO 409-1 ve ISO 6507-1 ) Not 1 - En az 400 Vickers sertliği tavsiye edilir. Kalõp, kalõplanmõş numunelerin hasar görmeden sökülmesini sağlayacak şekilde imal edilmelidir. Her kalõbõn dökme çelikten veya işlenmiş çelikten yapõlmõş bir kalõp tabanõ olmalõdõr. Kalõp birleştirildiğinde, parçalar birbirine ve kalõp tabanõna sağlam şekilde tutturulmuş, şekil değişikliğine uğramayacak ve sõzõntõya meydan vermiyecek şekilde olmalõdõr. Kalõp tabanõ sõkõştõrma cihazõnõn tablasõna iyice temas etmeli ve ikincil titreşim oluşturmamak için yeterince sağlam olmalõdõr. Kalõbõn doğru şekilde birleştirilmesini ve toleranslara uygunluğunu sağlamak için kalõbõn her parçasõna tanõtõcõ bir işaret basõlmalõdõr. Ayrõ kalõplarõn benzer parçalarõ birbirine karõştõrõlmamalõdõr.

Not 2 - Farklõ imalâtçõlarõn mamülleri farklõ olabileceğinden kalõplarõn ve sarsma tablalarõnõn dõş

boyutlarõ ve kütlelerinin birbirlerine uyumluluğu alõcõ tarafõndan sağlanmalõdõr. Birleştirilmiş kalõp aşağõdaki şartlarõ sağlamalõdõr. a) Kalõbõn her bölümünün iç boyutlarõ ve toleranslarõ, simetrik olarak yerleştirilmiş dört ölçüm esas

alõnarak, aşağõda belirtilen şekilde olmalõdõr. Uzunluk: (160 ±±±± 0,8) mm

− Genişlik: (40,0 ± 0,2) mm − Derinlik : (40,1 ± 0,1) mm

b) İç yan yüzeylerin düzgünlük toleransõ ( ISO 1101, Madde 14.2 ) 0,03 mm olmalõdõr. c) Yüzeylerin taban yüzeyine ve bitişik iç yüzeylerin birbirine göre diklik toleransõ (ISO 1101, Madde

14.8) 0,2 mm olmalõdõr.


4

d) İç yüzeylerin yüzey dokusu (ISO 1302) N8�den daha pürüzlü olmamalõdõr. Belirtilen toleranslarõn herhangi biri aşõldõğõnda kalõplar değiştirilmelidir. Kalõplarõn kütlesi Madde 4-6�da verilen toplam kütle şartõnõ karşõlamalõdõr. Kullanõma hazõr temizlenmiş ve birleştirilmiş kalõp dõş birleşim derzlerine sõzdõrmazlõğõ sağlayacak madde kullanõlmalõdõr. Kalõbõn iç yüzeylerine ince film tabakasõ halinde kalõp yağõ uygulanmalõdõr. Kalõplarõn doldurulmasõnõ kolaylaştõrmak için sõkõca yerleştirilen ve dik kenarlarõ 20 ile 40 mm yüksekliğinde olan, metal kalõp başlõğõ takõlõr. Üstten bakõldõğõnda kalõp başlõğõ kalõbõn üst yüzeyi ile çakõşmalõ, ancak içe doğru 1 mm�den fazla taşmamalõdõr. Kalõp başlõğõnõn dõş kenarlarõ da kalõp üzerinde uygun şekilde yerleşmiş olmalõdõr. Harcõn yayõlmasõ ve sõyõrõlmasõ için Şekil 3�te görüldüğü gibi 2 adet yayõcõ ve 1 adet metal sõyõrõcõ kullanõlmalõdõr.

Ölçüler mm�dir

Şekil 1 - Kap ve palet


5

Şekil 2 - Tipik kalõp

← Testere hareketi ile sõyõrma yönü →

Ölçüler mm�dir.

160 ±±±± 0,8


6

Şekil 3 - Tipik yayõcõ ve sõyõrõcõ


(D -

5)

(D +

5)


7

4.6 Sarsma cihazõ Sarsma cihazõ (tipik tasarõmõ Şekil 4�de gösterilen) aşağõdaki şartlarõ taşõmalõdõr. Cihaz, tablanõn merkezinden yaklaşõk 800 mm uzaklõktaki mile, iki adet hafif kolla sağlam şekilde bağlanmõş olan dikdörtgen bir tabladan ibarettir. Tablanõn alt yüzünün merkezinde dõş bükey yüzeyli bir uç bulunur. Dõş bükey ucun altõnda düz yüzeyli küçük bir durdurucu bulunmalõdõr. Durma pozisyonunda uç ve durdurucunun temas noktasõndan geçen ortak eksen düşey olmalõdõr. Dõş bükey yüzey, durdurucunun üzerinde dururken, sarsma aletinin tablasõnõn üst yüzeyi yatay olmalõdõr, böylece 4 köşeden her birinin seviyesi, ortalama seviyeden 1 mm�den fazla sapma göstermez. Tablanõn boyutlarõ, kalõp taban plâkasõna eşit veya daha büyük olmalõ, üst yüzeyi taşlanmõş olmalõdõr. Kalõp, sarsma tablasõna bir bağlantõ vidasõ ile sõkõ şekilde tutturulmalõdõr. Tablanõn toplam kütlesi, kollar, boş kalõplar, kalõp başlõğõ ve bağlantõ vidalarõ ile birlikte (20,0 ± 0,5) kg olmalõdõr. Tablayõ mile bağlayan kollar sağlam olmalõ ve dõş çapõ ISO 4200�de verilen 17 ile 22 mm aralõğõnda seçilmiş olan yuvarlak borudan imal edilmelidir. Kollar arasõndaki ara bağlantõ parçasõ da dahil olmak üzere, iki kolun toplam kütlesi (2,25 ± 0,25) kg olmalõdõr. Mil yatağõ bilya veya silindir tipinde olmalõ, kum ve tozun içeriye girmesine karşõ korunmalõdõr. Milin hareketinden kaynaklanan tablanõn merkezinin yatay yer değiştirmesi, 1,0 mm�den fazla olmamalõdõr. Dõş bükey yüzeyli uç ve durdurucu en az 500 HV Vickers sertliğinde sertleştirilmiş çelikten imal edilmiş olmalõdõr (ISO 409-1). Dõş bükey ucun kavisi yaklaşõk 0,01 mm-1 olmalõdõr. Çalõşma durumunda tabla eksantirik bir mil vasõtasõ ile yukarõya kaldõrõlõr ve dõş bükey uç durdurucuya çarpmadan önce tablanõn (15,0 ± 0,3) mm yükseklikten serbest düşmesi sağlanõr. Eksantirik mil en az 400 HV Vickers sertliğine sahip çelikten imal edilmeli ve serbest düşmesi daima (15,0 ± 0,3) mm olacak şekilde imal edilmiş olan bilyalõ yatağa bağlanmalõdõr. Eksantirik mil kõlavuzu, eksantirik milde en az aşõnma olacak şekilde imal edilmelidir. Eksantirik mil 250 W�lõk bir elektrik motoru ile dişli redüktör üzerinde saniyede bir devir olmak üzere sabit hõzda çalõştõrõlõr. Bir sarsma periyodunda tam olarak 60 vuruş yapacak şekilde kontrol mekanizmasõ ve sayaç bulunmalõdõr. Kalõplar, kollara göre kalõp bölmeleri uzunlamasõna olacak şekilde ve eksantirik milin dönme eksenine dik olacak şekilde yerleştirilmelidir. Kalõbõn pozisyonu uygun referans işaretler koymak suretiyle, ortadaki bölmenin merkezi çarpma noktasõnõn tam üzerinde olacak şekilde ayarlanmalõdõr. Cihaz, kütlesi yaklaşõk 600 kg, hacmi yaklaşõk 0,25 m3 ve boyutlarõ kalõp için çalõşma yüksekliğine göre verilen bir beton blok üzerine sağlam şekilde monte edilmelidir. Beton blokun tabanõnõn tamamõ sarsma etkisinden doğacak harici titreşimleri önleyen, uygun izolâsyon verimine sahip elâstik bir tabaka (meselâ, doğal kauçuk) üzerinde durmalõdõr. Cihaz, beton bloğa çelik civatalarla sabitleştirilmeli ve cihazla beton arasõna ince bir harç tabakasõ dökülerek titreşimin etkisi önlenmelidir. 4.7 Eğilme dayanõmõ cihazõ Eğilme dayanõmõ cihazõ 10 kN yükleme kapasitesinde, (50 ± 10) N/s yükleme hõzõnda kullanõlan ölçüm aralõğõnõn üstteki beşte dörtlük kõsmõnda kaydedilen yük ± %1,0 doğrulukta olmalõdõr. Cihaz, birbirinden uzaklõğõ (100,0 ± 0,5) mm olan, (10,0 ± 0,5) mm çapõnda iki adet çelik mesnet silindiri ile her ikisi arasõna merkezî olarak yerleştirilen, aynõ çaptaki bir üçüncü çelik yükleme silindirin oluşturduğu eğilme düzeneğinden ibarettir. Bu silindirlerin uzunluğu �a� 45 mm - 50 mm olmalõdõr. Yükleme düzeneği Şekil 5�te gösterilmiştir. Bu üç silindirin eksenlerinden geçen üç düşey düzlem birbirine paralel olmalõ, deney süresince paralel kalmalõ, deneye tâbi tutulan numunenin yönüne dik ve eşit uzaklõkta olmalõdõr. Mesnet silindirlerinin bir tanesi ve yükleme silindiri prizma üzerinde yükün düzgün şekilde dağõlõmõnõ sağlayacak ve burulma gerilmesi meydana getirmeyecek şekilde hafifçe oynak olmalõdõr. Not - Eğilme dayanõmõ, basõnç dayanõmõ cihazõ ile de ölçülebilir. Bu durumda da cihaz yukarõdaki

özelliklere sahip olmalõdõr.


8


1 Uç 2 Eksantrik mil 3 Durdurucu 4 Eksantrik mil kõlavuzu Not - Farklõ imalâtçõlarõn mamülleri farklõ olabileceğinden kalõplarõn ve sarsma tablalarõnõn dõş boyutlarõ

ve kütlelerin birbirine uyumluluğu alõcõ tarafõndan sağlanmalõdõr.

Şekil 4 - Tipik sarsma cihazõ


9


Şekil 5 - Eğilme dayanõmõ tayini için yükleme düzeneği

4.8 Basõnç dayanõmõ cihazõ Deney cihazõ deney için uygun kapasitede (Not 1), (2400 ± 200) N/s yükleme hõzõnda kullanõlan ölçüm aralõğõnõn üst beşte dörtlük kõsmõnda kaydedilen yük ± %1,0 doğrulukta olmalõdõr. Numunenin kõrõlma anõndaki değerini makine boşaltõldõktan sonra da gösterebilen cihazõ olmalõdõr. Ölçme cihazõ üzerindeki en büyük yük göstergesi ibreli veya hafõzalõ sayõsal olabilir. Elle çalõştõrõlan makine kullanõlõyorsa yük artõşõnõ kontrol edebilecek bir mekanizmasõ (ayar cihazõ) olmalõdõr. Yükleme tablasõnõn düşey ekseni cihazõn düşey ekseni ile çakõşmalõ ve yükleme sõrasõnda tablanõn hareket yönü, cihazõn düşey ekseni doğrultusunda olmalõdõr. Uygulanan kuvvetlerin bileşkesi numunenin merkezinden geçmelidir. Kõrma başlõğõnõn alt plâkasõnõn yüzeyi cihazõn eksenine dik olmalõ ve yükleme esnasõnda dik kalmalõdõr. Cihazõn üst plâkasõnõn küresel yuvasõnõn merkezi, cihazõn üst plâkasõnõn alt yüzeyinin düzlemi ile cihazõn düşey ekseninin kesim noktasõnõn üzerinde ve ±1 mm toleranslõ olmalõdõr. Cihazõn üst plâkasõ numune ile temas ettiğinde cihazõn plâkasõ serbest şekilde ayarlanabilmeli, fakat yükleme esnasõnda alt ve üst plâkalarõn birbirlerine olan konumlarõ sabit kalmalõdõr. Cihazõn plâkalarõ en az 600 HV Vickers sertliğinde (ISO 409-1) sert çelikten veya tercihen tungsten karbürden yapõlmalõdõr. Bu plâkalar en az 10 mm kalõnlõğõnda, (40,0 ± 0,1) mm genişliğinde ve (40,0 ± 0,1) mm uzunluğunda olmalõdõr. Numune ile temas eden tüm yüzeyin düzgünlük toleransõ ISO 1101 Madde 14.2�ye göre 0,01 mm olmalõdõr. Yüzey dokusu ISO 1302�ye göre N3�den daha pürüzsüz ve N6�dan daha pürüzlü olmamalõdõr. Alternatif olarak sert çelikten veya tercihen tungsten karbürden veya sertleştirilmiş çelikten yapõlmõş ve en az 10 mm kalõnlõğõnda, özelliklere uyan iki yardõmcõ levha kullanõlabilir. Yardõmcõ levhalar yükleme sisteminin ekseninine göre ± 0,5 mm doğrulukla merkezlenmelidir. Cihazda küresel yuva yoksa veya kullanõlamaz durumda ise veya bu küresel çapõ 120 mm den fazlaysa Madde 4.9�da anlatõlan kõrma başlõğõ kullanõlmalõdõr. Not 1 - Cihaz iki veya daha fazla yükleme aralõğõnda olmalõdõr. Düşük aralõğõn en yüksek değeri bir

sonraki yüksek aralõğõn en yüksek değerinin yaklaşõk 1/5�i olmalõdõr. Not 2 - Cihazõn yükleme hõzõnõn ayarlanmasõ için otomatik bir mekanizmasõ ve sonuçlarõn

kaydedileceği bir sistemi olmalõdõr. Not 3 - Cihazõn küresel yatağõ numune ile temasõnõ kolaylaştõrmak için yağlanabilir, fakat deney

sõrasõnda yüklenirken plâkanõn oynamasõna da müsaade edilmelidir. Yüksek basõnç altõnda etkili olan yağlar uygun değildir.


10

Not 4 - Düşey, alt, üst kelimeleri alõşõlagelen düşey eksenli makinalar için verilmiş terimlerdir. Bununla

birlikte ekseni düşey olmayan, Madde 11.7�deki deney işlemine uygun ve Madde 4.8�in diğer özelliklerini sağlayan cihazlar da kullanõlabilir.

4.9 Basõnç dayanõm cihazõ için kõrma başlõğõ Madde 4.8�e göre kõrma başlõğõ (jig) kullanmak gerektiğinde Şekil 6�da gösterilen kõrma başlõğõ, harç numunesinin basõnç uygulanan yüzeylerine yükü iletecek şekilde, cihazõn plâkalarõ arasõna konur. Kõrma başlõğõnda kullanõlacak alt levha, cihazõn alt plâkasõ ile birleştirilebilir. Üst kõrma plâkasõ, yükü aradaki küresel yuva vasõtasõ ile cihazõn alt plâkasõndan alõr. Bu yuva içinde bulunan parça, kõrma başlõğõ içerisinde önemli ölçüde sürtünme meydana getirmeden düşey olarak hareket etmelidir. Kõrma başlõğõ temiz tutulmalõdõr, küresel yuva numune şekline göre başlangõçta kendini ayarlayabilecek şekilde oynak olmalõ, deney esnasõnda da sabit kalmalõdõr. Kõrma başlõğõ kullanõldõğõnda Madde 4.8�de belirlenen tüm özellikler uygulanmalõdõr. Not 1 - Kõrma başlõğõnõn küresel yuvasõ yükleme sõrasõnda plâkalarõn hareketine sebebiyet

vermeyecek şekilde yağlanabilir. Yüksek basõnç altõnda etkin olan yağlar uygun değildir. Not 2 - Cihazõn numune kõrõldõktan sonra otomatik olarak ilk konumuna dönmesi istenir.

1 Rulman yataklarõ 7 Kõrma başlõğõnõn üst yatağõ 2 Kayabilen parça 8 Numune 3 Geri dönüş yayõ 9 Alt plâka 4 Cihazõn geri dönüş yatağõ 10 Kõrma başlõğõnõn alt plâkasõ 5 Cihazõn üst plâkasõ 11 Cihazõn alt plâkasõ 6 Kõrma başlõğõnõn küresel yatağõ

Şekil 6 - Basõnç dayanõmõ için tipik kõrma başlõğõ


11

5 Harç bileşenleri 5.1 Kum 5.1.1 Genel Çeşitli ükelerde imal edilen CEN standard kumu, bu standarda göre çimentonun dayanõmõnõn tayinininde kullanõlõr. �EN 196-1 CEN Standard Kumu� Madde 5.1.3�de belirtilen gereklere uymalõdõr. Bu standarda göre üretilen CEN Standard kumunun uygunluğu bu alanda yetkili olan Milli Standard Organizasyonu tarafõndan beyan edilmelidir. Milli Standard Kuruluşu EN 196-1 CEN Standard Kumunun müteakip üretimlerinin sürekli olarak bu standarda göre kontrol edilmesini sağlamalõdõr. CEN Standard kumu, özelliklerinin tam olarak tespitindeki güçlüklerden dolayõ belgelendirme ve kalite kontrol deneyleri sõrasõnda, Madde 5.1.2�de 2) belirtilen CEN Referans kumuna göre standardize edilmelidir. 5.1.2 CEN referans kumu CEN referans kumu, tercihan yuvarlak tanecikli ve silisyum dioksit miktarõ en az % 98 olan doğal silis kumu olmalõdõr. Tanecik büyüklük dağõlõmõ Çizelge 3�te verilen limitler arasõnda olmalõdõr. Çizelge 3 - CEN Referans kumunun tanecik büyüklüğü dağõlõmõ

Kare göz açõklõğõ mm Kümülatif elekte kalan % 2,00 1,60 1,00 0,50 0,16 0,08

0 7 ± 5 33 ± 5 67 ± 5 87 ± 5 99 ± 1

Kumun elek analizi temsilî numune üzerinde yapõlõr. Eleme işlemine, her elekten geçen kum miktarõ 0,5 g /dakika dan az oluncaya kadar devam edilir. Temsilî kum numunesinin, 105o C - 110o C�da 2 saat kurutulduktan sonra tayin edilen rutubet oranõ % 0,2�den az olmalõ ve kurutulmuş numunenin kütlesinin yüzdesi cinsinden belirtilmelidir. 5.1.3 CEN Standard kumu CEN standard kumu, Madde 5.1.2� de belirtilen tanecik dağõlõmõ ve rutubet miktarõna uymalõdõr. İmalât sõrasõnda bu tayinler en az günde bir defa yapõlmalõdõr. CEN standard kumunun CEN Referans kumuna eşdeğer performansõ göstermesi için bu özellikler yeterli değildir. Bu eşdeğerlik standard kumla referans kumu karşõlaştõrmayõ içeren bir belgelendirme deney programõ ile teyid edilmelidir. Bu program ile ilgili hesaplama Madde 11.6�da gösterilmiştir. CEN standard kumu her tanecik büyüklüğüne göre ayrõ ayrõ veya önceden karõştõrõlmõş deneye hazõr halde (1350 ± 5) g�lõk plâstik torbalar içinde teslim edilebilir, torbalarõn imalâtõnda kullanõlan malzeme dayanõm deneyi sonuçlarõnõ etkilememelidir. 5.2 Çimento Deneye tâbi tutulacak çimento numunesi alõnmasõndan sonra deney için 24 saatten fazla bekletilecekse, tamamõyla dolu olarak, hava geçirimsiz ve çimento ile reaksiyona girmeyecek malzemeden yapõlmõş bir kapta saklanmalõdõr. 5.3 Su Referans deneyler için damõtõk su kullanõlmalõdõr. Diğer deneyler için içme suyu kullanõlabilir. 2) CEN Referans Kumu ile ilgili bilgi, DIN Burggrafenstrasse 6, D-1000 Berlin 30, GERMANY

adresinden temin edilebilir.


12

6 Harç hazõrlama 6.1 Harcõn bileşimi Oranlar kütlece bir kõsõm çimento (Madde 5.2) üç kõsõm standard kum (Madde 5.1) ve ½ kõsõm su (Madde 5.3) (su/çimento oranõ 0,50) şeklinde olmalõdõr. Üç deney prizmasõna yetecek her takõm için her karõşõm (450 ± 2) g çimento, (1350 ± 5) g kum ve (225 ± 1) g sudan ibaret olmalõdõr. 6.2 Harcõn oluşturulmasõ Çimento, kum, su ve cihazlar lâboratuvar sõcaklõğõnda olmalõdõr (Madde 4.1). Tartõmlar ± 1 g doğrulukta terazi ile yapõlõr. Not - Su, 225 ml�lik otomatik pipet ile eklenirse, pipet ± 1 mL doğrulukta olmalõdõr. 6.3 Harcõn karõştõrõlmasõ Her harç karõşõmõ karõştõrõcõ ile (Madde 4.4) mekanik olarak karõştõrõlmalõdõr. Karõştõrõcõ çalõşõr durumda iken: a) Karõştõrma kabõna su konulur ve çimento eklenir, b) Karõştõrõcõ derhal düşük hõzda çalõştõrõlmaya başlanõr (Çizelge 2) ve 30 s3) sonra, kum, 30 s içinde

sürekli olarak ilâve edilir. Kullanõlan farklõ boyuttaki kum, hazõr karõşõm halinde değil de ayrõ ayrõ yõğõnlar halindeyse, her boyuttan gerekli miktar en irisinden başlamak suretiyle birbirini takip eden miktarlarda kaba ilâve edilir. Karõştõrõcõ yüksek hõza ayarlanõr (Çizelge 2) ve karõştõrmaya 30 s daha devam edilir,

c) Karõştõrõcõ, 1 dakika 30 saniye sonra durdurulur. İlk 15 s lastik sõyõrõcõ ile kabõn çeperlerine ve tabanõna yapõşan harç sõyõrõlõr ve kabõn ortasõna toplanõr,

d) Karõştõrmaya yüksek hõzda 60 s daha devam edilir. Farklõ karõştõrma aşamalarõnõn ayarlanmasõ ± 1 s içerisinde olmalõdõr.

7 Deney numunelerinin hazõrlanmasõ 7.1 Numunelerin boyutu Deney numuneleri (40 mm × 40 mm × 160 mm )� lik prizma şeklinde olmalõdõr. 7.2 Kalõplarõn doldurulmasõ Harcõn hazõrlanmasõnõ müteakip kalõplar hemen doldurulmalõdõr.Kalõp ve kalõp başlõğõ sarsma tablasõna sõkõca tutturulur. Uygun bir kaşõkla karõştõrma kabõndan doğrudan bir veya bir kaç defada, iki harç tabakasõndan ilki (her biri 300 g olmak üzere) her kalõp bölümüne doldurulur. Harç tabakasõ , büyük yayõcõ ile, (Şekil 3) kenarlarõndan dik pozisyonda tutularak ve kalõp başlõğõyla temas halinde olmak üzere, kalõbõn her bölmesinde bir kez olmak üzere ileri geri hareket ettirilerek düzgün şekilde yayõlõr. Sonra bu birinci tabaka 60 sarsma ile sõkõştõrõlõr. İkinci tabaka harç kalõba doldurulur ve küçük yayõcõ ile (Şekil 3) bu tabaka da düzeltilir ve ikinci 60 sarsma ile sõkõştõrõlõr. Kalõp itina ile sarsma tablasõndan kaldõrõlõr ve kalõp başlõğõ çõkarõlõr. Harcõn fazlasõ derhal hemen hemen dik tutulan bir metal mastarla (Şekil 3) sõyrõlõr ve her yöne doğru bir kere enine testere hareketi (Şekil 2 ) ile çekmek suretiyle yavaş yavaş hareket ettirilir. Prizmalarõn yüzeyi, aynõ mastar hemen hemen düz tutularak düzleştirilir. Prizmalarõ ve sarsma tablasõna göre konumlarõnõ tanõmlamak amacõyla kalõplar etiketlenir veya işaretlenir.

8 Deney numunelerinin deneye hazõrlanmasõ (şartlandõrma) 8.1 Kalõbõn sökülmesinden önceki işlemler ve bekletme Sõyõrma işleminin sonucu olarak kalõp kenarlarõnda kalan harç silinmelidir. Kalõbõn üzeri 210 mm × 185 mm ölçüsünde 6 mm kalõnlõğõnda cam plâka ile örtülür. Aynõ boyutta çelik veya geçirimsiz başka malzemeden yapõlmõş plâkalar da kullanõlabilir. 3) Bu işlemlerin kontrolü ve zamanlamalar için otomatik aletler kullanõlabilir.


13

Not: Cam plâka kullanõlõyorsa emniyet için kenarlarõ yuvarlatõlmalõdõr. Üzeri plâka ile kapatõlmõş, uygun şekilde işaretlenmiş kalõplar geciktirilmeden yatay olarak rutubet odasõna veya kabinine (Madde 4.1) konulur. Rutubetli hava kalõbõn her tarafõna ulaşabilmelidir. Kalõplar birbirinin üstüne konmamalõdõr. Her kalõp muhafaza edildiği yerden sökülmek üzere uygun zamanda alõnmalõdõr. 8.2 Kalõplarõn sökülmesi Kalõplar itinayla sökülmelidir 4). 24 saatlik deney için, numune deneyden en fazla 20 dakika önce kalõptan çõkarõlmalõdõr 5). 24 saatten daha büyük yaşlardaki deney için, numune kalõba yerleştirildikten sonraki (20 - 24) saat arasõnda kalõptan çõkarõlõr 5). Not - Harç 24 saatte hasar riski olmaksõzõn kalõptan sökülebilecek dayanõm kazanmamõşsa kalõp

sökme 24 saat geciktirilebilir. Kalõp sökmedeki gecikme deney raporunda belirtilmelidir.

24 saatlik (veya gecikmiş kalõp sökümü nedeniyle 48 saatlik) deney için seçilen kalõptan çõkarõlmõş numune deneye tâbi tutulana kadar õslak bezle sarõlarak bekletilir. Suda kür uygulanacak numuneler daha sonra tanõmlanabilmeleri için, suya dayanõklõ mürekkeple veya kalemle uygun şekilde işaretlenirler. 8.3 Prizmalarõn suda kürlenmesi İşaretlenmiş prizmalar geciktirilmeden (20 ± 1)o C �da su bulunan kaba (Madde 4.1) uygun şekilde yatay veya düşey olarak daldõrõlõr. Yatay olarak konuyorsa, döküm esnasõnda üste gelen yüzeyler bekletilme sõrasõnda da üste gelmelidir. Numuneler, paslalanmaz õzgaralarõn üzerine, su prizmanõn bütün yüzeyleri ile temas edebilecek şekilde ayrõ ayrõ yerleştirilmelidir. Numuneler arasõndaki boşluk veya numunelerin üst yüzeyindeki suyun derinliği hiçbir zaman 5 mm�den az olmamalõdõr. Not - Tahta õzgaralar uygun değildir. Sadece benzer kimyasal bileşime sahip çimentolardan yapõlmõş prizmalar aynõ kaplarda muhafaza edilmelidir. Kaplarõn ilk doldurulmasõnda veya gerektiğinde sabit seviyeyi muhafaza etmek için yapõlan ilâvelerde çeşme suyu kullanõlõr. Prizma saklanmasõ sõrasõnda, suyun tamamõ değiştirilmez. Belli bir yaşta (24 saat veya gecikmeli 48 saatlik kalõptan çõkarmanõn dõşõnda) denenmesi gereken prizma deneyden en fazla 15 dakika önce çõkarõlmalõdõr. Deney uygulanacak yüzeylerinde tortu varsa temizlenmelidir. Deney numuneleri deney uygulanõncaya kadar õslak bir bezle sarõlmalõdõr. 8.4 Dayanõm deneyleri için numunelerin yaşlarõ Numunelerin yaşlarõ deneyin başõnda çimento ve suyun karõştõrõldõğõ andan itibaren hesaplanõr. Farklõ yaşlardaki dayanõm deneyleri aşağõdaki limitler içinde yapõlõr:

24 saat ± 15 dakika



7 gün ± 2 saat

≥ 28 gün ± 8 saat

9 Numunelerin deneye tâbi tutulmasõ 4) Plâstik veya kauçuk çekiç veya bu iş için yapõlan özel aletler kalõp sökmede kullanõlõr. 5) Karõştõrma, sõkõştõrma işlemlerinin ve harcõn hava muhtevasõnõn kontrolu için kalõptan çõkan her deney numunesinin tartõlmasõ tavsiye edilir


14

9.1 Deney işlemi Eğilme dayanõmõnõ bulmak için Madde 4.7�de belirtilen cihaz ile tek noktadan (merkezi) yükleme metodu kullanõlõr. Eğilme dayanõmõ deneyi sonucunda elde edilen 40 mm × 40 mm� lik alana sahip yarõm prizmalarõn kalõplanmõş yan yüzeylerine yükleme yapõlmak suretiyle deney yapõlõr. Eğilme dayanõmõ değeri istenmiyorsa, bu deney atlanabilir. Bu durumda basõnç dayanõmõ deneyleri, prizmalar zarar verici gerilmeye maruz bõrakmayacak şekilde, uygun olarak ikiye bölünmüş yarõm prizmalar üzerinde yapõlõr. 9.2 Eğilme dayanõmõ Prizma Madde 4.7 �de verilen deney cihazõna yan yüzeylerden biri üzerine ve uzunluğuna ekseni mesnet silindirlerinin eksenine dik olacak şekilde mesnet silindirleri üzerine yerleştirilir. Yük, yükleyici silindir vasõtasõ ile prizmanõn karşõ yan yüzünden dik olarak uygulanõr ve düzgün olarak (50 ± 10) N/s hõzõnda olacak şekilde prizma numune kõrõlõncaya kadar artõrõlõr. İki parçaya bölünmüş olan yarõm prizmalar basõnç dayanõm deneyine kadar õslak bir bezle sarõlarak muhafaza edilir . Eğilme dayanõmõ Rf, N/mm2 olarak aşağõdaki eşitlikten hesaplanõr.

3f

f bl x F x 1,5 R =

Burada; Rf : Eğilme dayanõmõ, (Newton/mm2 ) b : Prizmanõn kare kesitinin kenar uzunluğu (mm ), Ff : Prizmanõn kõrõldõğõ anda ortasõna uygulanan kuvvet (Newton), l : Mesnet silindirleri arasõndaki uzaklõk ( mm ) dõr. 9.3 Basõnç dayanõmõ Her yarõm prizma Madde 4.8 ve Madde 4.9�da belirtilen cihaz kullanõlarak yan yüzeylerinden yüklemek suretiyle deneye tâbi tutulur. Yarõm prizmalar, cihazõn plâkalarõ arasõna ± 0,5 mm�den fazla taşmõyacak şekilde merkezlenerek ve prizmanõn arka yüzü plâkadan veya yardõmcõ plâkalardan 10 mm taşacak şekilde uzunlamasõna yerleştirilir. Yük (2400 ± 200) N/s hõzda olmak üzere düzgün şekilde, prizma kõrõlana kadar artõrõlõr. Yük artõşõnõn elle yapõldõğõ durumda, kõrõlma yükünün değerine yaklaşõlõnca, yük hõzõnõn azalmasõ nedeniyle ayar yapõlmasõ gerekir. Basõnç dayanõmõ Rc , aşağõdaki eşitlikten hesaplanõr:

1600F R c

c =

Burada; Rc : Basõnç dayanõmõ (N/mm2 ), Fc : Kõrõlmadaki en büyük yük (N), 1600 : Plâkalarõn veya yardõmcõ plâkalarõn ( 40 mm × 40 mm ) alanõ ( mm2 ) dõr.


15

10 Çimento uygunluk deneyi 10.1 Genel Basõnç dayanõmõ tayini metodunun başlõca iki uygulamasõ vardõr ; bunlar uygunluk deneyi ve kabul deneyidir. Bu madde, çimentonun belirli bir basõnç dayanõmõna uyup uymadõğõ kararõnõn verildiği yöntem olan uygunluk deneyini anlatmaktadõr. Kabul deneyi Madde 11�de anlatõlmõştõr. 10.2 Deney sonuçlarõnõn ifade edilmesi Basõnç dayanõmõ deneyinin sonucu, 3 prizmalõk takõmdan tayin edilen 6 adet sonucun aritmetik ortalamasõ olarak ifade edilir. 6 adet sonuç içerisinde biri ortalamadan ± %10 �dan fazla farklõlõk gösterirse bu sonuç atõlõr ve geri kalan 5 sonucun ortalamasõ alõnõr. 5 sonuçtan biri bunlarõn ortalamasõndan ± %10�dan fazla fark gösterirse bu takõma ait sonuçlar iptal edilir. 10.3 Deney sonuçlarõnõn hesaplanmasõ Yarõm prizmalardan tayin edilen ve 0,1 N/mm2 yaklaşõmla ifade edilen tek tek bütün dayanõm sonuçlarõnõn ortalamasõ Madde 10 .2�ye göre en yakõn 0,1 N/mm2� ye yuvarlatõlarak ifade edilir. 10.4 Sonuç raporu Tek tek bütün sonuçlar kaydedilir. Hesaplanan ortalama değer ve varsa Madde 10.2� ye göre hesaba katõlmayan sonuç raporda belirtilir. 10.5 Metodun kesinliğinin ölçülmesi Metodun kesinliği tekrarlanabilirlik (Maddde 11.5) ve uyarlõlõk (Madde 10.6) ile ölçülür. Uygunluk deneyi için deney metodunun hassasiyeti uyarlõlõk ile ölçülür. Kabul deneyi ve üretim konrol amaçlarõ için deney metodunun hassasiyeti tekrarlanabilirlik ile ölçülür. 10.6 Uyarlõk Basõnç dayanõm deneyine ait metodun uyarlõğõ, farklõ lâboratuvarlarda çalõşan farklõ kişiler, farklõ donanõm, farklõ orijinli standard kum ile farklõ zamanlarda deneye tâbi tutulan hemen hemen özdeş çimento numunelerinden elde edilen deney sonuçlarõna ait hatanõn miktar olarak ifadesidir. 28 günlük dayanõmda, yukarõda belirtilen şartlar altõnda ��tecrübe kazanmõş�� lâboratuvarlar arasõndaki uyarlõk, değişim katsayõsõ cinsinden ifade edildiğinde % 6 �dan az olmasõ beklenir. Buna göre farklõ lâboratuvarlarda deneye tâbi tutulmuş ilgili iki deney sonucunun arasõndaki farkõn % 15�ten az olmasõ beklenir (% 95 ihtimalle). 11 Kum ve alternatif donanõmõn kabul deneyi 11.1 Genel Madde 3�te belirtildiği üzere bu standard çerçevesinde çimentonun analizi, her yerde bulunabilen, tek bir deney kumuna dayandõrõlamaz. Bu sebeple CEN standard kumu olarak tanõmlanacak başka deney kumlarõnõn da kullanõlabilir olmasõ bir gerekliliktir. Bu standard benzer şekilde fakat başka bir sebepten deney lâboratuvarõnõn belirli bir tip sõkõştõrma cihazõnõn kullanõlmasõnõ gerektirmez. ��Alternatif malzemeler ve ekipman�� terimi bunun için kullanõlmõştõr. Bu alternatifler standardõn gerektirdiği sõnõrlamalar içinde olmak üzere seçme serbestliği tanõr. Sonuç olarak bu standardõn temel özelliklerinden biri uygunluk deneyinden elde edilen dayanõm sonuçlarõnõ önemli ölçüde etkilememesi için belirlenmiş referans malzemeler ve ekipmanõn kullanõmõnõn bir deney programõna tâbi tutulmasõdõr. Kabul deneyi programõ; teklif edilen yeni alternatifin standardõn gerekleri ile uyum içerisinde olduğunu gösteren belgelendirme deneyini ve belgelendirme deneyine tâbi tutulmuş alternatifin standardla uygunluk içerisinde olduğunu gösteren doğrulama deneyini içerir.


16

İki önemli alternatif kum ve sõkõştõrma cihazõ olduğundan, bunlarõn deneyleri kabul deneyinin genel prensiplerinin açõklamasõ olarak sõrasõyla Madde 11.6 ve Madde 11.7 � de tanõmlanmõştõr. 11.2 Deney sonuçlarõnõn ifade edilmesi Deney sonuçlarõ bir takõmõn 3 prizmasõnda yapõlmõş altõ basõnç dayanõmõ tayininin aritmetik ortalamasõ olarak ifade edilir. 11.3 Deney sonuçlarõnõn hesaplanmasõ Deney sonuçlarõ Madde 10.3�e uygun olarak hesaplanõr. 11.4 Deney metodunun kesinliği Kabul deneyi ve üretimin kontrolü amacõ için yapõlan deney metodunun hassasiyeti tekrarlanabilirlikle ölçülür. (Uyarlõlõk için Madde 10.6) 11.5 Tekrarlanabilirlik Basõnç dayanõm deneyine ait metodun tekrarlanabilirliği bir lâboratuvarda bir çimentonun hemen hemen özdeş numuneleriyle, hemen hemen özdeş koşullarda (aynõ kişi, aynõ donanõm, aynõ kum, kõsa zaman aralõğõ vb) elde edilen deney sonuçlarõna ait hatanõn miktar olarak ifadesidir. 28 günlük basõnç dayanõmõnda yukarõda belirtilen şartlar altõnda, ��tecrübeli�� lâboratuvarlar arasõndaki tekrarlanabilirlik, değişim katsayõsõ cinsinden ifade edildiğinde % 1 ile %3 arasõnda olmasõ beklenebilir. 11.6 CEN standard kumlarõ 11.6.1 Kumun belgelendirme deneyi Bu standarda uygun olarak kullanõlacak kum, belgelendirilmeli ve �CEN standard kumu, EN 196-1� şeklinde ifade edilmelidir. Belgelendirme deneyi için teklif edilen yeni CEN standard kumunun başlangõç üretim periyodu boyunca (en az üç aylõk) uygunluğunu ispatlamasõ gerekir. (ilâve olarak, kalitenin uzun vadede düzenliliğini sağlamak için yõllõk doğrulama deneyi gereklidir, Madde 11.6.2). Belgelendirme deneyi Madde 11.6.3 �de belirtildiği gibi, teklif edilen CEN standard kumunu CEN referans kumuyla karşõlaştõrmak için standardize edilmiş bir prosedüre dayanõr. Belgelendirme deneyi 28 günlük yaşta yapõlan basõnç dayanõmõ deneyine dayanõr ve uygun millî standardizasyon kurumu tarafõndan bu amaçla tayin edilen deney lâboratuvarlarõnda gerçekleştirilir. Onaylanmõş deney lâboratuvarlarõ, farklõ ülkelerde üretilen CEN standard kumlarõnõn özelliklerinin uluslararasõ kabul kriterlerine göre karşõlaştõrõlabilir olmasõnõ sağlamak için, uluslar arasõ işbirliği içerisinde olmalõ ve lâboratuvarlar arasõ deney programlarõnda yer almalõdõrlar. 6) 11.6.2 Kum doğrulama deneyi Belgenin yõllõk yenilenmesi için istenen doğrulama deneyi prosedürü, onaylanmõş bir deney lâboratuvarõ tarafõndan yapõlan rastgele seçilmiş kum numunesinin yõllõk deneyi ve kum imalâtçõsõnõn kendi kalite kontrol deney kayõtlarõnõn belgelendirme kuruluşu tarafõndan muayenesini içerir. Doğrulama deneyi programõ Madde 11.6.4 �te anlatõlan belgelendirme deneyi ile aynõ prensiplere dayanõr. Kum imalâtçõsõnõn kalite kontrol deneyleri, imalâtçõnõn kendi lâboratuvarõnda veya bir servis lâboratuvarõnda düzenli olarak yapõlõr (sürekli üretim söz konusu olduğunda her ay). En az üç yõllõk kalite konrol deney sonuçlarõnõn kayõtlarõ doğrulama prosedürününün bir parçasõ olarak muayene için belgelendirme kuruluşuna verilebilmelidir. 11.6.3 CEN Standard kumunun belgelendirme deneyi metodu 6) Bu programdaki gerekler gelecekteki belgelendirme plânõnõn bir bölümünü oluşturacaktõr.


17

11.6.3.1 Genel En az üç aylõk ilk üretim periyodu boyunca, belgelendirme kuruluşu tarafõndan belgelendirme deneyi için, CEN standard kumu olarak belgelendirilmesi istenen kumdan, üç bağõmsõz kum numunesi alõnõr. Belgelendirme kuruluşu tarafõndan bu amaç için seçilmiş üç farklõ çimentodan her biri kullanõlarak bu üç kumun her biriyle CEN referans kumuyla karşõlaştõrma deneyi yapõlõr. 28 günlük sürede yapõlan bu karşõlaştõrma deneylerinden her birinin sonucu kabul edilebilirlik sõnõrlarõ içinde olursa söz konusu kum CEN standard kumu olarak kabul edilir. 11.6.3.2 Kabul kriteri Bu standard, uzun vadede 28 günlük basõnç dayanõmõnda CEN referans kumuyla elde edilen sonuçtan % 5 farklõ olursa � en az % 95 ihtimalle red edilir� şeklinde bir kabul kriterine dayanõr. 11.6.3.3 Karşõlaştõrma deneyinin her birinin uygulamasõ Bu amaçla seçilmiş çimento numuneleri kullanõlarak birinde CEN referans kumu diğerinde teklif edilen CEN standard kumu kullanõlmak üzere 20 çift harç karõşõmõ takõmõ hazõrlanõr. Bu standard çerçevesinde her çiftteki iki karõşõm, gelişigüzel sõrayla peş peşe hazõrlanõr. 28 günlük kür uygulamasõndan sonra karõşõm takõmlarõnõn bir çiftinin 6 prizmasõ basõnç dayanõmõ deneyine tâbi tutulur ve her kumun deney sonucu; x teklif edilen CEN standard kumu, y CEN referans standard kumu olmak üzere Madde 10.3�e göre hesaplanõr. 11.6.3.4 Karşõlaştõrma deneyinin her birinin değerlendirilmesi Aşağõdaki parametreler hesaplanõr: a) CEN referans kumuyla hazõrlanmõş 20 karõşõm takõmõn ortalama basõnç dayanõmõ ( y ) ; b) Teklif edilen CEN standard kumuyla hazõrlanmõş 20 takõmõn ortalama basõnç dayanõmõ ( x ) ;

y)y - x( 100 D =

D, işaret dikkate alõnmaksõzõn en yakõn 0,1�e yuvarlatõlarak değerlendirilir. 11.6.3.5 Kabul kriteri dõşõnda kalan değerlerin işlemleri Kabul kriteri dõşõnda kalan farklõlõk beklendiği zaman,aşağõdaki parametreler hesaplanõr: a) Deney sonçlarõ ile oluşturulan her değer çifti arasõndaki cebirsel fark (d= x-y ) b) 20 farkõn ortalama değeri ( d = x - y ) c) 20 farkõn standard sapmasõ (s) d) 3s değeri e) d� nin en yüksek değeri (dençok ) ve d arasõndaki ve d�nin en düşük değeri (denaz) ile d arasõndaki

aritmetik fark. Bu farklardan biri 3s �den büyük ise, o değer (dençok ya da denaz) değerlendirmeye alõnmaz ve hesaplamalar kalan 19 değer ile tekrarlanõr.

11.6.3.6 Kabul için şart Madde 11.6.3.4 �e göre hesaplanan D�nin üç değerinden herbiri 5 �den küçük ise teklif edilen CEN standard kumu belgelendirme için uygun kabul edilir. D �nin bir veya birden fazla değeri 5 veya 5�den büyük olmasõ durumunda bu kum uygun kabul edilmez. 11.6.4 CEN standard kumu doğrulama deneyi metodu 11.6.4.1 Belgelendirme kuruluşunun yõllõk deneyi Belgelendirme kuruluşu tarafõndan Madde 11.6.2�ye göre rastgele alõnan tek kum numunesi Madde 11.6.3 �te anlatõlan genel işleme uyarak, bu amaç için belgelendirme kuruluşu tarafõndan seçilen bir çimentoyla beraber deneye tâbi tutulur. Madde 11.6.3.4 �e göre hesaplanan D değeri 5�den az ise, numunenin doğrulama deneyi gereklerine uyduğu kabul edilir.


18

D değeri 5 veya 5�den büyük ise, üç rastgele numune daha alõnõr ve Madde 11.6.3 �de anlatõlan komple belgelendirme deneyi işlemine uygun olarak deneye tâbi tutulur. 11.6.4.2 Kum imalâtçõsõnõn aylõk deneyi Kum imalâtçõsõ tarafõndan aynen Madde 11.6.4.1 �de belirtilen doğrulama deneyinde olduğu gibi fakat belgelendirme kuruluşu tarafõndan seçilen bir çimento kullanõlarak ay boyunca üretilen kumdan rastgele seçilen bir numune ve belgelendirme deneyi yapõlmõş bir CEN standard kumu ile en az on karşõlaştõrma ile aylõk deney yapõlõr. Madde 11.6.3.4 �deki gibi hesaplananan D değeri 12 adet sõralõ aylõk karşõlaştõrma deney serisinde iki kereden fazla 2,5 �den büyük çõkarsa, belgelendirme kuruluşu haberdar edilir rastgele alõnmõş 3 numune üzerinde Madde 11.6.3�e göre komple belgelendirme deneyi yapõlõr. 11.7 Alternatif sõkõştõrma cihazõnõn kabul deneyi 11.7.1 Genel Alternatif sõkõştõrma cihazõ ile ilgili kabul deneyi istendiğinde, belgelendirme kuruluşu ticari olarak mevcut 3 cihaz seçmelidir. Bu 3 cihaz belgelendirme kuruluşu tarafõndan Madde 4.6 �daki özellikleri sağlayan referans sõkõştõrma cihazõ bulunan belgelendirilmiş deney lâboratuvarõna yerleştirilir. Deneyi yapõlacak cihazõn aşağõdaki dokümanlarõ bulunmalõdõr: a) Sõkõştõrma cihazõnõn (tasarõmõ ve yapõsõnõn ) tam teknik tarifi, b) Bakõm talimatõ , c) Doğru çalõşmasõnõ temin etmek için yapõlan kontrollerin listesi, d) Teklif edilen sõkõştõrma prosedürünün tam tarifi, Belgelendirme kuruluşu deneye tâbi tutulacak cihazõn özelliklerini önceden tariflenen özellikleriyle dikkatlice karşõlaştõrmalõdõr. Tayin edilen deney lâboratuvarõ belgelendirme kuruluşu tarafõndan bu amaç için seçilen üç çimentodan her cihaz için ayrõ birini ve CEN referans kumunu kullanarak üç karşõlaştõrma deneyi uygulamalõdõr. Üç karşõlaştõrma deneyinin her birinin sonucu alternatif cihazõn kabulü yönünde netice verirse, teklif edilen sõkõştõrma cihazõ alternatif olarak kabul edilebilir . 11.7.2 Alternatif cihazõn deneyi 11.7.2.1 Kabul edilebilirlik kriteri Bu standard; bir sõkõştõrma yöntemi kullanan bir cihaz, uzun vadede bu standardda anlatõlan metotla elde edilenden %5 civarõnda değişen 28 günlük dayanõm farkõna sahipse �en az %95 olasõlõkla kabul edilemez � şeklinde bir kabul kriterine dayanõr 11.7.2.2 Karşõlaştõrma deneyinin her birinin uygulamasõ Bu amaçla seçilen çimentolardan 20 çift karõşõm harcõ numune takõmõ hazõrlanõr ve bir karõşõmõn sõkõştõrõlmasõnda teklif edilen alternatif sõkõştõrma işlemi, diğer karõşõmda da standard işlem uygulanõr. Her çiftin iki karõşõmõ gelişi güzel bir sõra takip edilerek, biri diğerinin hemen ardõndan hazõrlanõr. Sõkõştõrmadan sonra prizmalarõn bakõmõ bu standardõn çerçevesinde yapõlõr. 28 günlük kür uygulanmasõndan sonra karõşõmlarõn bir çiftinin 6 prizmasõ da basõnç dayanõmõ deneyine tâbi tutulur. Her sõkõştõrma deneyi için deney sonuçlarõ Madde 11.3�e göre, teklif edilen alternatif sõkõştõrma yöntemine ait olan sonuç x ve standard sarsma tablasõna ait olan sonuç y olmak üzere hesaplanõr. 11.7.2.3 Karşõlaştõrma deneylerinin değerlendirilmesi Aşağõdaki parametreler hesaplanõr: a) Standard cihazla hazõrlanan 20 karõşõmõn ortalama basõnç dayanõmõ değeri ( y ). b) Teklif edilen alternatif sõkõştõrma cihazõyla hazõrlanan 20 karõşõmõn ortalama basõnç dayanõmõ ( x).

y)y - x( 100 D =

D, işaret dikkate alõnmaksõzõn en yakõn 0,1�e yuvarlatõlarak değerlendirilir.


19

11.7.2.4 Kabul kriteri dõşõnda kalan değerlerin işlemleri Kabul kriterleri dõşõnda kalan değerlerin işlemleri Madde 11.6.3.5�e uygun olarak yapõlõr. 11.7.2.5 Teklif edilen alternatif sõkõştõrma cihazõnõn kabul şartlarõ Madde 11.7.2.3 �e göre hesaplanan 3 D değerinin her biri 5,0 �ten küçükse bu alternatif cihaz kabul edilebilir olarak alõnõr. Bu durumda cihazõn teknik tarifi Madde 4.6 �ya ve sõkõştõrma işlemi tarifi Madde 7.2 �ye ek olarak kabul edilir. Hesaplanan D değerinin bir veya birden fazla değeri 5�e eşit veya büyükse alternatif cihaz kabul edilmez.

ts en 196 - 1

Documents