uluslararası katılımlı osmanlı bilim ve düşünce tarihi sempozyumu

ULUSLARARASI KATILIMLI

SEMPOZYUMU

08-

Yrd. Do. Dr. Mehmet Fatih GKEK

!"#$%"#"&'$- "(# Gr. M. Ahmet TZEN

$YAYINLARI

ANKARA 2014

$

Telefon: 0456 233 74 25 Faks: 0456 233 74 27

')*"+ 24 ISBN: 978-605-4838-04-2 ',/"356579+ 26421 Editr: Yrd. Do. Dr. Mehmet Fatih GKEK

;53%"";*,+ Kitap ?7"*: Veysel CEBE /*?9@)*C939!"6

#O: %+# , H=#U , xU

, # 'U -@: , $/U >+?

/U

'"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

?O'w&@((

Q[J[JJJ QC###J_J

>: H=#U , xU + @: ,

$/U>+?/U

%+rsitesi Edebiyat Fakltesince dzenlenen ()*#+,/$>OL:))

O?

BLM TARH

MATEMATK

ULUSLARARASI KATILIMLI >"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

_Q$[V

Q"96#"#/


?T#= #


:#=#:"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

::/


Kaynaklar

George Sarton, The Study of The History of Mathematics, Harvard University Press, 1936.

J/"#/UMecmaul-KavidU>::*#U*'w&@((

JHJ+

H_

Prof. Dr. Yavuz UNAT Kastamonu niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Felsefe Blm

[email protected]


+?"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((


:L= = ;; :


##=U,+#]=))))


"*)T)#)]->+"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

!1*!-Zevy min Makdr el-Adl (Arapa): * T?< = :==< T :==

T==


#x


T


:U+L?L==='w&@((

'U"*)T)])>=#]#:=\TO=:L"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

7. Blm: Aylar, Seneler ve Takvimler 8. Blm: Ekliptik Y:(x)=#@= 9. L? #](L== ' #OO =#< %T = + ? =


an#=#U ?L? = + ) = =# =#

verilmektedir.

=T=


=L< O )L= ==


":='w&@((

>:


xLT=## >O ?# #myus sistemi "#O# xL ):?) O= = =# =<


-J:]< O #OO #x# #:)

#OO##=::"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

>#]"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

?L?=#]=# =


H < ! " # -Muadil lil-Mesr O =U

"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

=) O#: =O:= =


,=#


Bu iki izginin u#-


bu k:=


Kaynaklar

Abdud, Fuad, The Planetary Theory of Ibn al-Shtir: Reduction of the Geometric Models to Numerical Tables, ISIS, Vol. 53, No 174, 1962, s. 492-499.

"*)T)Uel-Fethiyye, Sleymniye Ktphanesi, Ayasofya Blm, No: 2733/1.

" *)T)U el-Muhammediyye, A Dil ve Tarih-NOx: \=#U

@L'*O=:O)U>qUO.

" *)T)U ! " # -Muaddil lil-Mesr, Sleymniye Ktphanesi, Carullah No: 2060; Fatih No: 3402 ve 5396; Veliyddin No: 3226.

"*)T)U Risle f Asl el-Hric Yumkinu f el-Sufliyyeyn, Carullah, Yazma 2060, varak 137a-137a.

" *)T), Risle fl-17, Sleymniye Ktphanesi, Yazma UU:=P-41b.

"*)T)U{>w]:#

)#"


"=*#]'w&@((

)) + ) =O)


Tehecc; Mevztl-Ulm (Risle fil-$>-&& +-Arabiyye, ilimler tasnifiyle ilgilidir. Tefsru ytil-Hac minel-5 "(hiciv). !'(*++-Talka al Bazi Mevzi minel-Buhr.

Tazful-Mezbah {>)= $ = *# W=| *# =

"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

boyutlu cisim, yok olma hkm nedeniyle derinlik ynnde T=#:

#=O:=#"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

O:)#)

##$

##=#U==#O;;"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

+UO:U

+"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

a. Terimlerin Yorumu

Molla Ltfi, es-9(]# ) ?: =< J:=U )# +


O


: ##


T):?)O=+x==O::"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

+ ":] =


:#


Kaynaka

"=WU*-

, G.M. Meredith-Owens, London 1971. WU:U[x=U=1XU#)U/;U

605-606. =::UI=UMolla Ltfi, Ankara 1987. Hoca Sadeddin, Tact-TevarihU#)P Ktip elebi, K2-ZunnU#)P Latif, Latif TezkiresiUJLU"= U U * 3 ,! + 5! .Q,

@:@==!$LU"=%+>O:'##U

Ankara 1992.

U U ( * 3 "&(I # + ,, ,+"#U>;{|

Mecdi Efendi, Tercme-&(U#)P Molla Ltfi, Harname, Trk Folklor, Belleten, 1986, s. 157-182. Molla Ltfi, Mevztl-Ulm, Sleymaniye, no: 3782/31. Molla Ltfi, Risle-i Tazifil-MezbahU wU :)#U #LU

'w&@((

SIBTUL-}%#~_TUHFETL-AHBB F _-INC[

H

Dr. Abdurrahman YAZICI #)%+#>'J)=)=)

[email protected]

$5"5(

Bedrddn Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Mardn (. 907/1501), dneminin nde gelen matematik, astronomi, feriz

hukuku] ve mikt [namaz vakitlerini belirleme ilmi] limlerindendir. El-Mardn, mikt limi Cemleddin el-Mardnnin torunudur.61 >#)]-Mardn


WL =O))) O)#) >#)]-Mardnnin Tuhfetl-//!1-Hisb NO)#x#)]-


?/##:L +=#U= #:UL=#+ x=TO=

##=?===#<

TO=


B. Hesb-/x

: + O))


< T# TL: :: =) + )

= =#'w&@((

Cedd, nr. 3289; Trablus, nr. 109982'-I+L=

"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

mellifin, Nizm el-"]/] : ]


x O O)= + :L= :U =


III. Bab 9'/"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

T#+xL"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

Kaynaka

Ayidi, Muhammed Salh, Fihrisu Mahttti Dril-Ktbiz-Zhiriyye: er-Riyziyyat, Matbuatu Mecmail-Lugatil-"::U ,=U

1973.

Bakar, Muhammed b. mer, "&-RahbiyyeU=U

Drul-*U,=U

Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen Literatur (GAL), 1949, Leiden, J. Brill, II, 216-217, Suppl., II, s. 215-216.

Chalhoub, Sami, Zu Sibt al-Mardinis Handschrift Tuhfat al-Ahbab fi 71-Hisab ein Beitrag zur Historiographie der Mathematik des Arabisch-Islamischen Mittelalters, (Doktora Tezi), Leipzig niversitesi, 1980.

\LO)UU>#)]-Mardn, 1W&&=(1Ansiklopedisi), XXXVII, s. 90-91.

______UJ>#


_______,-Manzmetir-RahbiyyeU;=U,]-Kalem, ,=U

_______, -Fuslil-Mhimme f Mevrisil-mme, thk. Ahmed b. Sleyman Yusuf Uruni, Drul-UH:'w&@((

##=T < O#: T=U ,O)) //=< O#:

T=< = +U > &= :] L ##= :L

/: += ## @# # O)/) ,O)) /"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

Tablo 2

>: / : 0 L 'w&@((

Tablo 3

Sembolizm Tarihesi

';>


J=


vermemize mani olmakta&=:]UOJL]

=#= + = :#: =O:#= T =)

O/U /= #


+

1202 Fibonacci plus minus

1494 Pacioli p m

1556 Tartaglia Piu men

1583 Clavius P M

Tablo 4106

+

1489 Widman (Almanya) +

1522 Riese (Almanya) +

;

H/O"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

1557 Recorde: = 1634 Herigone: 2|2 1559 Buteo: [ 1637 Descartes 111

1575 Xyslander: ||

Cardano, Ars Magna isimli eserinde bilinmeyeni R (ressin =#|U:=/=)++#&{L)])=#|UT/

=)++#N{N))])=#|O==)#112 L:L

L=O)))=)++#O=#

#:#

#


#+

##?


?T


##=O#:O#=):


wU el-Yevkt'l-Mufassalt bil-Lelin-Neyyirt f Amli Zevtil-Esm vel-*(, @L ;U >::

Ktphanesi.

+U Hisbl-Ksr, Kandilli nr. 79/1, Kandilli Rasathanesi; Bayezid Umumi nr. 44;U:L#,+#*#+'"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

Ek-3

LU %&-/ ! Mnyetil-Hisab, Laleli 2752, varak 128b, Sleymaniye *###J/

91


Ek-4 LU?U Laleli 2765/3, varak 129a, Sleymaniye Ktphanesi. Eserin hicri 895te #x


Ek-5 JL

-?UTuhfetl-Add, Esad Efendi 3151/2, varak 117b, >::*###i: Hicri 1013.

93


Ek-6

wUel-Yevktl-Mufassaltbil-Lelin-Neyyirt f Amli Zevtil-Esm vel-*(, @L;U+= ;U>::*##

tarihi: Hicri 1170.

94


Ek-7 Abdrrahim el-U Hulasatil-Hisab, Laleli 2742, varak 128a, Sleymaniye Ktphanesi. ##J/

95


Ek-8 Muhammed el-Gamr, Kurretl Ayneyn f istihrci Maleyni Mechleyn, H"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

Ek-9 U?U@L;PU+=U>:: *##

tarihi: Hicri 1175.

97


Ek-10 H?wJO/U-Hv fil-Hisb, Hamidiye 873/4, varak 5a, Sleymaniye *###J/P

98


Ek-11 I=L< \:L) >


Ek-12 Gelenbev, Hisabl-KsrU*


+

}J|-~

"/* "=%+#,+$NOx:\=#\x

,O=#O/ [email protected]

*O=###

=O==O)


"T#/O#:T==


eserlerini de ie/)


))=#"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

)=


$

O=# == ? ", +["$ =O :Lylerinin :


JJC[Q_J--

Semiha Betl BAYAM

Ankara niversitesi Dil ve Tarih-NOx:\=#$ [email protected] Mjdat TAKICAK

Ankara niversitesi Dil ve Tarih-NOx:\=#$ [email protected]

$5"5(

)


Mukaddime-5


I=*=###

Cemiyt- N: N = < :# O= +

L ="!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

I==/'w&@((

)LU&$)U+]J'-*"


J--QQC#[_H

Safiye YILMAZ ERTEN

#U' [email protected]

Klasik


?'w&@((

devletin resm l ve ###O==)

#:L]#=

k O= + T+ ##


@))x w] )# *+


Mikys-/773 {|*)){;|Rubyan drt on para {|H)]{|= {|={|w (1) Para = (3) Ake (1) Ake = (3) Pul

Zx5/


}$"*'-fevki Olan Mikys) (10) Gram = (1) Dekagram (10) Dekagram = (1) Hektogram (10) Hektogram = (1) Kilogram (10) Kilogram = (1) Mizyagram

Konu ile ilgili misaller

Misl 1

)")( Para Ake

16 20 1

32 39 2

12 28 2

3 16 2

65 25 1

Misl 2

)


J_JJ$[_[V C{C$[

Yrd. Do. Dr. Kemal SAYLAN %+#'"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

L#] ::: #145 Alman-\L >+]

: w]# !:O] ?T= ):[=]UBelleten, C. 8/29, Ankara 1944, s. 91. 148 J:W=UWJ


O+L=:)+]:=

O#:=O:


>)+U >:#U /# I#- :]


siyaset, fen ilimleri (matematik, jeoloji, kimya, madencilik, fizik, astronomi, :OO|()L#]"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

1-i Tabaktl-Arz: Hilkat-1 @LU ::L #= /: OO < +

:"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

@L O)


7- Ragrob Rasad Drbn ve Kamer Fot( ) :L


1-("+ @L


:L"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

llerinden, #


litreden fazla buhar elde e


= ? : +x# < = =< L< +O O= >)+U () L#] ; :


Kaynaka

$.2( Nr. 2, s. 41-68; Nr. 3, s. 124-130; Nr. 4, s. 183-195; Nr. 4, s. 195-213;

Nr. 5, s. 278-279; Nr. 7, s. 375-386; Nr. 7, s. 416-419; Nr. 7, s. 419; Nr. 8, s. 426-462; Nr. 8, s. 452-457; Nr. 8, s. 466; Nr. 8, s. 466-467; Nr. 8, s. 467-468; Nr. 8, s. 468-469; Nr. 8, s. 469-470; Nr. 11, s. 648-653; Nr. 11, s. 654-661; Nr. 12, s. 733-734; Nr. 13, s. 745; Nr. 13, s. 746; Nr. 13, s. 747; Nr. 13, s. 748-751; Nr. 13, s. 751-752; Nr. 13, s. 752; Nr. 13, s. 752-753; Nr. 13, s. 754-761; Nr. 13, s. 762-768; Nr. 13, s. 761-762; Nr. 13, s. 769-771; Nr. 14, s. 821-822; Nr. 16, s. 952-953; Nr. 16, s. 953-956; Nr. 16, s. 956-958; Nr. 21, s. 1279-1286; Nr. 23, s. 1339-1342.

Kitap ve Makaleler "#:U\Hx=U%+1(X6(UN)):#L#@:U

Ankara 1997. Berkes, Niyazi, & "!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

#[C[

"(#$%"#)=J[

Ankara niversitesi Felsefe Blm Bilim Tarihi ABD. [email protected] Ar(#$%"#)"<

Ankara niversitesi Felsefe Blm Bilim Tarihi ABD. [email protected]

$/'/"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

#"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

U | = 'x


:== ##= ?==#


OL#x ::


Q

Sena AYDIN OLT%+#@==!/

[email protected]

$5"5(

$"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

>:U":"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

Topdemir, Hseyin Gazi, *0X51/-Heysem, Ankara 2002.

$O"!q![',%I%N'$"HJ>'w&@((

=O)


Mecmua-i Ulum-i Riyaziye] O#= =O) : =

?#= < T/ = T/ < : +

= O#: ? L # ##< = $=T#=

##"#


O=#


/

uluslararası katılımlı osmanlı bilim ve düşünce tarihi sempozyumu

Documents