VAOHP0082   1  

Vietnamese  American  Oral  History  Project,  UC  Irvine  

Narrator:  BÙI  BÍCH  HÀ  Interviewer:  Thúy  Võ  Đặng  Date:    July  23,  2012  Location:  Garden  Grove,  California  Sub-­‐Collection:  Thuy  Vo  Dang  Oral  Histories  Length  of  Interview:  01:55:31  Transcriber:  Giang  Doan  

Today   is  Monday,   July  23,   2012.  This   is  Thuy  Vo  Dang  with   the  Vietnamese  American  Oral  History  Project. TVD:  Trước  hết  Thuý  xin  cô  tự  giới  thiệu  tên  tuổi  và  thành  phố  mà  cô  đã  sinh  trưởng.    

BBH:  Vâng.  Tôi  tên  là  Bùi  Bích  Hà,  sinh  trưởng  tại  thành  phố  Huế  của  miền  trung  Việt  Nam.    

TVD:  Vào  năm  nào  vậy  cô?    

BBH:  Vào  năm  1938,  tháng  giêng,  ngày  11.    

TVD:  Cô  có  thể  nói  một  chút  về  gia  đình  của  cô  cũng  như  là  bố  mẹ,  anh  chị  em?  

HHB:  Gia  đình  chúng  tôi  thì  cụ  thân  sinh  của  chúng  tôi  làm  nghề  tự  do.  Cụ  là  một  kĩ  nghệ  gia,  

đã  tham  gia  nhiều  công  trình  lớn  dưới  thời  Pháp  thuộc.  Ví  dụ  như  tham  gia  vào  việc  kiến  thiết  

đường  Hoả  Xa,  gọi  là  quốc  lộ  số  1  đó,  tất  nhiên  là  một  đoạn  thôi  chứ  không  phải  là  từ  đầu  đến  

cuối.  Đoạn  mà  bố  tôi  nhận  trách  nhiệm  xây  dựng  là  đoạn  Phan  Rang,  Phan  Thiết,  Tháp  Chàm,  

thấy  cụ  nói  nhiều  về  thời  gian  này,  tức  là  tỉnh  Ninh  Thuận  bây  giờ  đó.  Bố  tôi  có  rất  nhiều  đồn  

điền  rải  rác  khắp  nơi  từ  miền  Bắc  cho  đến  miền  Trung.  Miền  Trung  thì  tỉnh  cuối  cùng  bố  tôi  có  

đồn  điền  là  Đồng  Hới,  chứ  không  vào  đến  Huế.  Về  phương  diện  văn  hoá,  thì  bố  tôi  làm  nhiều  

công  trình  văn  hoá  ví  dụ  như  là  chủ  nhiệm  nhiều  tờ  báo  như  là  thật  nghiệp  dân  báo,  tràng  an  

báo.  Bố  tôi  có  một  nhà  in  rất  là  quy  mô  ở  Huế  là  nhà  in  Đắc  Lập,  nằm  ngay  ở  bên  tản  ngạn  đầu  

cầu  Tràng  Tiền.  Bố  tôi  có  bắt  đầu  đổi  tên  của  chính  phủ  Pháp.  Bố  tôi  có  hàm  hồng  lô  tự  khanh  

với  Nguyễn  Triều,  và  sau  khi  cụ  mất  thì  được  phong  hàm  thượng  thư.  Đấy  là  những  chuyện  tôi  

biết  ngày  còn  thơ  ấu  đó  tại  vì  bố  tôi  lớn  tuổi  lắm  mới  có  tôi,  cho  nên  những  gì  biết  về  bố  là  qua  

VAOHP0082   2  

lời  bố  kể  lại,  những  bạn  hữu  của  bố  đến  chơi  và  sau  này  báo  chí  cũng  có  nhắc  nhở  đến.  Nhất  là  

bố  tôi  làm  chủ  những  mỏ  than  Hòn  Gay,  Cẩm  Phả,  Bắc  Việt.  Và  nghe  nói  cụ  còn  tìm  được  cả  mỏ  

vàng  ở  Hàng  Rào,  mà  đã  mua  được  máy  lọc  vàng  đó,  nhưng  mà  chưa  kịp  thì  biến  cố  1945  xảy  

ra,  rồi  sau  đó  1954,  thành  ra  không  làm  được  nữa.  Bố  tôi  là  người  tìm  ra  nước  suối  Vĩnh  Hảo,  

và  cụ  đã  cắm  ngay  cái  suối  đó  khi  mà  tìm  thấy  vì  đó  là  tài  nguyên  thiên  nhiên,  nhưng  mà  chính  

phủ  Pháp  cho  phép  bố  tôi  thay  đổi  khác,  cho  nên  cụ  đã  bỏ  vốn  năm  1930,  mà  cụ  bỏ  vốn  khoảng  

1  triệu  đồng  Đông  Dương,  mà  ngày  đó  là  lớn  lắm.  Thế  nhưng  khi  mà  xong  hết  cả  rồi  đó,  thì  bố  

tôi  gồm  cả  bệnh  xá  trường  học,  thời  đó  không  có  nhà  giữ  trẻ  như  bây  giờ,  nhưng  mà  những  

tiện  nghi  tối  thiểu  cho  công  nhân  thì  chính  phủ  Pháp  xem  xét  lại  và  nói  rằng  nước  suối  là  tài  

nguyên  thiên  nhiên  thì  thuộc  về  chính  phủ  Pháp,  cho  nên  bố  tôi  không  được  quyền  khai  thác.  

Thì  bố  tôi  rất  là  đau  khổ  tại  vì  mình  đã  gọi  công  ty,  mình  đã  làm  được  một  nửa  đường  rồi,  chỉ  

còn  khai  thác  để  bán  sản  phẩm  thôi,  nên  bố  tôi  kiện.  Toà  phá  án  ở  bên  Pháp  gọi  là  Cour  de  

cassation,  10  năm  trời  tốn  kém  rất  là  nhiều,  nhưng  mà  cuối  cùng  thì  mẫu  quốc,  nên  mình  

không  thể  nào  đi  qua  được  luật  pháp  của  nước  Pháp,  nên  bố  tôi  đành  mất  công  trình  khai  thác  

này,  nhưng  mà  họ  vẫn  để  bố  tôi  là  người  tìm  ra  nguồn  thiên  nhiên.  Và  ngay  bây  giờ  báo  chí  của  

cộng  sản  cũng  vẫn    ghi  sự  việc  là  bố  tôi  tìm  ra  nước  suối  Vĩnh  Hảo.  Mẹ  tôi  thì  trái  lại,  là  một  

người  đàn  bà  nông  thôn,  hoàn  toàn  không  có  văn  hoá  học  vấn.  Khi  mà  bố  tôi,  thật  ra  cũng  

không  phải  bố  tôi,  thì  bởi  vì  ông  cụ  hiếm  muộn  không  có  con,  cho  nên  hai  người  vợ  trước  của  

bố  tôi  không  sinh  con  cho  cụ,  rồi  thì  hai  bà  thay  phiên  nhau  để  tìm  những  người  con  gái  trẻ  

hơn,  khoẻ  mạnh  hơn  để  sinh  con  cho  chồng,  một  cách  để  lập  công.  Thế  nhưng  mà  không  có  

người  nào  sanh  con  hết,  nghĩa  là  những  người  rất  là  đẹp,  tôi  nghe  mô  tả  lại,  và  sau  này  bố  tôi  

có  viết  một  quyển  sách  “Cô  Mộng  Thu”  là  để  kể  một  mối  tình  rất  đẹp  là  cô  Thu  với  lại  bố  tôi.  

Nhưng  mà  tất  cả  những  người  phụ  nữ  đó  sau  hai  năm  mà  không  có  con  với  ông,  thì  ông  đều  

VAOHP0082   3  

cho  về  hết,  và  ông  cấp  cho  hai  mẫu  ruộng,  hai  đôi  xứng  vàng,  nghe  kể  lại,  để  họ  lập  lại  gia  đình.  

Thì  họ  lấy  chồng  bất  cứ  cái  gì,  nông  dân  hoặc  là  thợ  cắt  tóc,  hay  thợ  may  thì  họ  đều  có  con.  Thế  

cho  nên  không  hiểu  vì  sao  bố  tôi  không  thể  có  con  được.  Đến  năm  bố  tôi  đã  56  tuổi  là  lớn  lắm  

rồi,  thì  bà  mẹ  già  thứ  hai  của  tôi,  tức  là  vợ  hai  của  bố  tôi,  vợ  chính  thức,  hồi  đó  mình  có  quyền  

có  chế  độ  đa  thê,  mới  về  quê  mới  gặp  mẹ  tôi  là  một  người  em  họ  ở  tỉnh  Bắc  Ninh.  Thì  mẹ  già  

thấy  mẹ  tôi  vẫn  còn  trẻ,  mới  có  hai  mươi  mấy  tuổi,  rất  là  khoẻ  mạnh  vì  con  gái  nông  thôn  mà.  

Nên  mẹ  tôi  nghĩ  là  người  phụ  nữ  này  tốt  nái,  tốt  nái  là  chữ  mà  người  ta  dùng  để  nắn  con  đó,  thì  

mẹ  tôi  mới  đem  người  em  họ  đó  về,  và  nói  với  bố  tôi  là  cô  có  thể  sinh  con  cho  bố  tôi  được.  Khi  

mà  về  thì  bố  tôi  mới  đem,  tức  là  có  nhiều  cơ  sở  đó,  mỗi  người  phụ  nữ  bố  tôi  đặt  ở  mỗi  cơ  sở  để  

vừa  phụ  ông  trông  non  vấn  đề  quản  trị,  mà  lại  vì  cách  trở  giữa  người  này  với  người  kia,  đó  là  

một  cách  tề  gia  của  cụ.  Thì  mẹ  tôi  không  biết  vì  sao  về  với  bố  tôi  ít  lâu  thì  có  thai  ngay  chị  tôi.  

Thành  ra  vấn  đề  mẹ  tôi  có  thai  chị  tôi  là  cả  sự  chuyển  biến  to  lớn  trong  gia  đình,  cho  nên  các  bà  

mẹ  già  lúc  bấy  giờ  một  phần  thì  cũng  thấy  vui,  vì  có  sự  thành  công  là  cho  bố  tôi  có  cơ  hội  có  

một  người  con.  Nhưng  mà  đồng  thời  cũng  có  một  sự  ghen  tức,  tại  vì  người  phụ  nữ  như  vậy,  

nên  mẹ  già  tôi  cũng  nghi  ngại  không  biết  là  thực  sự  có  phải  con  bố  tôi  không,  là  bởi  vì  trong  

đồn  điền  thì  phu  thợ  với  lại  các  ông  thầy  kí  nhiều  lắm.  Mẹ  già    tôi  mới  mỗi  ngày  cất  công  đi  từ  

Hà  Nội  vào  Viễn  Dương,  là  đồn  điền  mẹ  tôi  ở,  để  hỏi  mẹ  tôi  xem  có  thật  là  mẹ  tôi  có  thai  với  bố  

tôi  không.  Mẹ  tôi  chỉ  khóc  nói  là  mẹ  tôi  không  biết  ai  cả,  chỉ  biết  một  mình  bố  tôi  thôi.  Mẹ  già  

tôi  nói  nếu  mà  có  trót  dại  với  ai  trong  đồn  điền  thì  khai  thật  đi,  thì  mẹ  tôi  sẽ  cho  vốn  liếng  về  

quê  làm  ăn  và  đẻ  con,  chứ  nếu  tìm  cách  mà  lừa  dối  bố  tôi  thì  ông  biết  được  ông  sẽ  bỏ  tù.  Mẹ  tôi  

nhất  định  trước  sau  một  mựt  khóc,  tôi  không  biết  ai  hết  chỉ  biết  một  mình  ông  cụ  thôi.  Thì  khi  

tra  tấn  mẹ  tôi  trong  độ  hai  ba  tháng  trời  không  tìm  ra  manh  mối  gì  hết  thì  mẹ  già  tôi  mới  quay  

ngược  lại  hỏi  bố  tôi,  là  có  phải  mẹ  tôi  có  thai  với  bố  tôi  không.  Ông  cụ  nói  là  mặc  kệ  tôi,  chuyện  

VAOHP0082   4  

của  tôi  tôi  biết,  không  cần  phải  thắc  mắc.  Đến  khi  mẹ  tôi  trở  dạ  sanh  chị  đầu  lòng  thì  đúng  là  

cái  ngày  bố  tôi  ghi  trong  sổ  là  đi  qua  đồn  điền  Viễn  Dương  ngày  nào,  tháng  nào,  thì  nó  phù  hợp  

với  ngày  mà  bố  tôi  ghé  lại  đó.  Khi  sanh  chị  tôi  ra  rồi  thì  chị  giống  bố  tôi  như  hai  giọt  nước.  Cho  

nên  không  cần  phải  cắt  nghĩa  gì  hết.  Sau  đó  mẹ  tôi  sanh  thêm  mấy  người  nữa,  mà  rút  cuộc  chỉ  

có  nuôi  được  một  mình  anh  tôi,  anh  kế  tôi  cách  tôi  3  tuổi,  và  tôi  là  người  cuối  cùng.  Sau  này  

năm  1945,  chị  lớn  tôi  lập  gia  đình  với  một  người  gọi  là  trưởng  khu  hoả  xa  ở  Tam  Kỳ.  Khi  mà  

quân  đội  Pháp  rút  đi  thì  anh  chị  cũng  trốn  vào  một  nơi  hầm  trú  ẩn  nào  đó.  Khi  người  Pháp  trở  

lại  tiếp  quản  thì  anh  chị  tôi  nghĩ  rằng  mình  là  nhân  viên  cũ  của  chế  độ  thì  có  thể  đi  ra,  và  coi  

như  là  mình  thoát  chết,  thì  hai  anh  chị  dẫn  nhau  ra  trên  đường  rầy  xe  lửa.  Tôi  chỉ  nghe  kể  lại  

thôi.  Khoát  ngay  cho  quân  đội  Pháp  biết  là  mình  là  người  của  họ,  nhưng  có  lẽ  vì  Pháp  không  

phân  biệt  được  thế  nào  là  Việt  Minh,  thế  nào  là  người  của  họ,  thành  ra  họ  bắn  một  tràng  đạn  

trên  đường  rầy  xe  lửa,  anh  rể  tôi  mất,  còn  chị  tôi  thì  không  có  tin  tức  gì  hết,  không  biết  thất  lạc  

hay  là  mất,  tại  vì  sở  dĩ  nhà  biết  tin  là  có  một  người  sau  này  thấy  trong  túi  áo  người  anh  rể  tôi  

có  một  tờ  giấy  nhỏ  viết  là:  “nếu  tôi  có  mệnh  hệ  nào  thì  xin  báo  tin  cho  cụ  Hùng  Bùi  ở  Huế  được  

biết.”  Thì  gia  đình  biết  anh  đã  mất  rồi,  nhưng  mà  không  có  tin  tức  gì  của  chị  hết  từ  ngày  đó  đến  

giờ.    

TVD:  Vậy  trong  gia  đình  cô  có  một  người  chị  cả  và  một  người  em  trai?  

BBH:  Anh  trai  của  tôi,  hơn  tôi  3  tuổi.    

TVD:  Cô  đã  nhắc  là  gia  đình  cũng  khá  giả  phải  không  cô?  

BBH:  Thật  ra  người  Mỹ  thì  họ  nói  sell  yourself,  văn  hoá  này  rất  khác  với  văn  hoá  của  người  

Việt  Nam,  nhưng  mà  vì  đây  là  một  cuộc  phỏng  vấn  nên  những  chi  tiết  gia  cảnh  của  một  người  

cần  được  nói  rõ,  nên  tôi  nói  rằng  bố  tôi  là  một  trong  bốn  người  mà  trước  đây  theo  một  câu  nói  

truyền  thống  của  người  Việt  Nam,  gọi  là:  “Nhất  bưởi,  nhì  phu,  tam  thu,  tứ  tín.”  Bố  tôi  là  người  

VAOHP0082   5  

giàu  có  thứ  tư  trong  cả  nước.  Khi  tôi  lớn  lên  thì  chỉ  thấy  trong  nhà  có  những  đôi  ngà  voi  cao  

lắm,  cao  hơn  một  thước  tay  đó,  rồi  tất  cả  các  đĩa  ăn  ở  trong  nhà  đều  mạ  bạc  hết,  và  khắc  chữ  

tín  ở  dưới  đôn  chén.  Tôi  thấy  như  vậy  thì  chắc  gia  đình  cũng  có  những  cái  bề  thế  của  nó.  Nhất  

bưởi  là  cụ  Bạch  Thế  Bưởi  đó.  Sau  trong  cuộc  suy  thoái  kinh  tế  đầu  tiên  của  Việt  Nam  năm  

1930,  thì  cụ  bị  mất  mát  rất  là  nhiều,  nhưng  sau  này  cụ  vẫn  là  người  giàu  có  nhất,  gọi  là  một  

người  tài  phiệt  của  Việt  Nam.  Rồi  thứ  hai  là  cụ  tổng  đốc  Hoàng  Trọng  Phu,  nhất  bưởi  nhì  phu  

đó.  Thứ  ba  thì  nghe  nói  có  một  cụ  Nguyễn  Văn  Thu  nào  ở  miền  Nam,  là  người  giàu,  và  bố  tôi  là  

Bùi  Huy  Tín,  thành  ra  được  kể  theo  một  câu  truyền  khẩu  của  Việt  Nam.  Nhưng  mà  cô  Thuý  

cũng  biết  của  cải  trên  đời  này  như  bóng  mây  thôi.  Thành  ra  khi  chúng  tôi  lớn  lên  biến  cố  1945,  

rồi  sau  đó  biến  cố  năm  1954,  đã  làm  cho  chúng  tôi  khánh  tận,  tại  vì  tất  cả  công  trình  khai  thác  

của  bố  tôi  bên  kia  vĩ  tuyến  17,  thành  ra  bên  này  không  còn  gì  hết.    

TVD:  Cô  có  nhớ  gì  về  cuộc  sống  trước  45  không?    

BBH:  Ồ,  cuộc  sống  trước  45  thì  thần  tiên.  Tại  vì  năm  1945  thì  tôi  7  tuổi,  là  năm  bắt  đầu  người  

ta  có  cuộc  mà  sau  này  gọi  là  cách  mạng  mùa  thu.  Nhi  đồng  ngày  đó  cũng  khăn  quàng  đỏ,  cũng  

đi  ra  phố,  cũng  hát,  cũng  lên  sân  khấu,  với  lại  có  những  cái  mà  trái  ngược  với  đời  sống  phẳng  

lặng  và  nề  nếp  trước  1945  trước  đó.  Gia  đình  tôi  sống  rất  là  xung  túc.  Thuý  nhắc  rất  là  đúng.  

Ngoại  trừ  vấn  đề  tôi  là  đứa  con  cuối  cùng  trong  nhà,  mà  con  của  một  người  đàn  bà  thật  sự  

không  có  vai  vế  nào  trong  hàng  ngũ  gọi  là  vợ  của  bố  tôi  hết,  thành  ra  bà  như  một  cái  bóng  để  

phụ  giúp  việc  này  việc  kia,  như  là  một  thứ  người  làm  trong  nhà  vậy.  Thành  ra  tôi  cũng  không  

được  nuôi  nấng  theo  kiểu  nuôi  của  các  chị  các  anh  trước  tôi.  Ngoại  trừ  vấn  đề  là  đứa  con  lẻ  loi  

ở  trong  nhà  như  là  đứa  con  bị  bỏ  rơi  thì  tôi  sống  rất  là  vui,  bởi  vì  nhà  có  nhiều  người  làm,  xong  

rồi  có  thức  ăn  ngon,  mẹ  tôi  thì  lúc  nào  cũng  quấn  quýt  con  vì  chỉ  có  đứa  con  duy  nhất  là  tôi,  

VAOHP0082   6  

nên  chỉ  ở  bên  bà  thôi.  Tuổi  thơ  tương  đối  cũng  vui  buồn  lẫn  lộn,  nhưng  mà  kỉ  ức  vui  thì  cũng  

nhiều.    

TVD:  Vậy  cô  có  thể  cho  một  ví  dụ  như  là  một  sinh  hoạt  của  cô  trong  thời  đó?  

BBH:  Nếu  Thuý  hỏi  thời  điểm  năm  1945  thì  ngày  đó  còn  bé  quá,  nên  không  nhớ  nhiều.  Nhưng  

tôi  nhớ  khi  về  cái  nhà  của  bố  tôi  ở  72  đường  Xã  hội  đó,  thì  rất  là  lớn,  mặt  trước  ra  đường,  mà  

mặt  sau  là  thông  thẳng  ra  bờ  sông,  cho  nên  cái  nhà  dài  lắm.  Tôi  có  nhiều  nơi  vui  chơi  trong  nhà  

lắm,  mà  nhất  bấy  giờ  mẹ  già  tôi  có  một  người  bạn  rất  là  thân,  là  bà  Cả  Dư,  thành  ra  mẹ  tôi  cho  

bà  Cả  Dư  mướn,  nói  vậy  chứ  không  hẳn  là  mướn,  tại  vì  muốn  cho  bà  đến  ở  cho  nó  vui,  tại  mẹ  

tôi  đánh  chánh  mà,  nên  cần  có  lúc  nào  rảnh  thì  các  bà  ngồi  xuống  đánh  bài  với  nhau.  Nên  cụ  

hay  làm  xôi  để  làm  tương  bắc  bây  giờ  đó,  người  ta  phải  lấy  xôi,  mà  nếp  là  nếp  lức,  xong  xôi  lên  

để  lên  meo,  rồi  bỏ  vào  những  cái  lu,  cái  chum,  rồi  bỏ  men  cho  thành  tương.  Nên  tôi  hay  đợi  khi  

nào  bà  xôi  mới  xong,  thì  đi  ra  lén  lén  giở  nắp  đậy  ra  lấy  một  nắm  xôi  gạo  lức  để  ăn.  Ăn  nó  

thơm,  béo,  lép  bép  trong  miệng  vui  lắm.  Cứ  ăn  vụng  xôi  như  vậy,  nhưng  mà  đến  ngày  thứ  ba  

bắt  đầu  lên  men  rồi  thì  không  dám  ăn  nữa.  Tại  vì  biết  không  ăn  được  nữa.  Rồi  tôi  bắt  đầu  

không  biết  tại  sao  nhưng  tôi  đọc  sách,  chắc  tại  cái  gene  của  bố.  Thành  ra  trong  nhà  có  quyển  

sách  nào  cũng  đọc  hết.  Đọc  đầu  tiên  là  cuốn  cô  Mộng  Thu  đi  tu  mà  tôi  mới  kể  với  Thuý  đó.  Sau  

đó  thì  ai  có  sách,  các  anh  các  chị  lớn  trong  nhà,  hay  các  thầy  thông  thầy  kí  trong  nhà  mà  có  

sách  là  hay  mượn  đọc.  Chỉ  đọc  sách  thôi,  tại  mình  không  có  ai  để  nói  chuyện  cả,  thì  mình  đi  

vào,  xin  lỗi  Thuý,  đi  vào  phòng  vệ  sinh.  Mà  nhà  bố  tôi  thì  theo  Tây  nên  phòng  vệ  sinh  ngày  đó  

cũng  tươm  tất  lắm,  chỉ  có  cái  không  phải  là  flush  nước  thì  không  có  đặt  trên  cái  toilet  bowl  

như  bây  giờ,  mà  nó  cao  ở  trên  đầu,  mình  có  dây  giựt  một  cái,  thì  mình  xả  nước  xuống.  Vệ  sinh  

sạch  sẽ  lắm.  Thì  vào  đóng  cửa  lại  rồi  ngồi  đọc  truyện.  Rồi  mình  thấy  có  nhân  vật  đối  thoại  thì  

mình  tưởng  tượng  người  trước  mặt  mình,  rồi  mình  ngồi  mình  nói  chuyện  qua  lại.  Rồi  mẹ  cô  

VAOHP0082   7  

mới  nói  không  biết  trong  này  con  bé  bị  ma  sò  hay  sao  mà  cứ  thấy  hay  nói  lầm  rầm  ở  trong  đó  

một  mình.  Gõ  cửa  vào  thì  chỉ  thấy  tôi  với  quyển  sách  thôi.  Nhất  là  vườn  rộng  lắm  Thuý  ơi,  nên  

cây  ăn  trái  quanh  năm.  Rồi  tôi  làm  chơi  nấu  nướng  con  nít,  rồi  bày  ra  nấu  nướng  xay  những  lá  

độc  ở  trong  vườn  mà  không  biết.  Bố  tôi  hay  trồng  những  cây  dược  thảo  đó,  ví  dụ  cà  gọi  là  cà  

dại,  ngọt  lắm,  uống  như  nước  chè,  nhưng  mà  nó  là  độc.  Thành  ra  chơi  buổi  trưa  xong  rồi  đứa  

nào  say  nằm  lăn  ra  nhà,  bất  tỉnh  nhân  sự.  Những  kỉ  niệm  cũng  vui  lắm.  Những  đêm  trăng  ở  

trong  vườn,  vườn  rất  là  rộng,  nhiều  cây  ăn  trái,  nhiều  cái  thú  cho  mình  vui  lắm,  thành  ra  cũng  

có  nhiều  kí  ức  đẹp  thời  thơ  ấu.    

TVD:  Những  kinh  nghiệm  đi  học  của  cô?    

BBH:  Đi  học  thì  vui  lắm.  Thuý  biết  bố  mẹ  nhà  thì,  bố  thôi  chứ  mẹ  thì  hoàn  toàn  không  có  vai  vế  

gì  trong  nhà  cả,  nhưng  mà  bố  tôi  thì  giàu  có,  nhưng  mà  cụ  là  người  tự  thân  lập  thân.  Là  tại  vì  

bố  tôi  kể  năm  3  tuổi  xảy  ra  cuộc  chiến  tranh  Bãi  Sậy,  hình  như  của  cụ  Đề  Thám,  thành  ra  bố  tôi  

lúc  đó  mới  chỉ  có  3  tuổi  thôi,  chạy  lạc  gia  đình,  về  sau  quân  đội  Pháp  đi  tuần,  thấy  một  đứa  bé  3  

tuổi  mặt  mũi  thông  minh,  nên  có  một  ông  đại  uý  nhận  ông  cụ  về  nuôi,  nuôi  ngay  trong  trại  lính.  

Nên  khi  ông  đi  về  nước  thì  ông  bắt  bố  tôi  theo,  nhưng  mà  bố  tôi  nói  là,  khi  đó  bố  tôi  chỉ  có  11-­‐

12  tuổi  thôi,  nhưng  mà  nói  bây  giờ  Việt  Nam  quê  hương  đất  nước  mình  thì  sao  lại  phải  đi  theo  

ông  Tây  sang  xứ  nào.  Ông  không  có  chịu  đi.  Đến  ngày  tàu  nhổ  neo  là  bố  tôi  trốn  xuống  bờ,  

không  có  đi.  Sau  đó  cụ  cứ  sống  một  cách  nào  đó  cho  đến  năm  cụ  16-­‐17  tuổi,  mà  cụ  nói  cụ  học  

được  bằng  tiểu  học  là  nhờ  thời  ở  với  ông  Tây  đó.  Cụ  dùng  bằng  đó  cụ  đi  thi  thông  ngôn.  Hồi  đó  

họ  cần  người  Pháp,  Việt  Nam  là  thuộc  địa  mà,  khó  mà  trao  đổi  tiếng  Việt  Nam  với  người  Việt  

Nam  lắm,  nên  họ  cần  người  thông  ngôn  thì  thi  đậu.  Khi  đậu  xong  thì  bố  tôi  có  một  người  ông  

chủ  của  bố  tôi,  bố  tôi  đi  theo,  tại  ông  thấy  ông  cụ  tôi  có  nhiều  cái  thiên  tư  đó.  Ông  cũng  cho  

phép  đi  theo  rồi  dạy  nghề.  Thành  ra  bố  tôi  năm  20  tuổi  đã  ra  làm  ăn  riêng  rồi.  Bắt  đầu  thầu  

VAOHP0082   8  

đấu,  làm  việc  một  mình  như  là  thầu  cá  hồ  tây,  để  đánh  cá  từng  mùa  một.  Thành  ra  cụ  chủ  

trương  mỗi  một  người  lớn  lên  phải  tự  lập,  chứ  không  phải  ỷ  lại  vào  người  khác  được.  Khi  tôi  

cầm  cặp  sách  để  đi  học,  Thuý  biết  nhiều  khi  đi  học  mình  không  có  cặp  sách  thì  tôi  cứ  lấy  hai  cái  

áo  dài  vắt  lên  trên  bụng  để  làm  thành  một  nếp  gấp,  để  mình  cho  tập  vở  vào  thì  được,  nhưng  

mà  bút  với  thước  thì  hai  bên  trống  không  có  gì  kín  hết,  thì  lại  rơi  ra.  Nên  mẹ  tôi  thấy  mới  nói  

với  bố  tôi  là,  thầy  cho  em  Bích  mua  cặp  sách  đi  học  không  thôi  thì  bút  viết  rơi  lả  tả  ở  trên  

đường.  Tôi  nghe  bố  tôi  nói  với  mẹ  tôi  rằng  là  cô  bảo  với  nó  muốn  cặp  sách  đẹp  thì  học  cho  giỏi  

đi  để  có  tiền  mua,  đừng  có  xin.  Đó  là  những  bài  học  bố  tôi  dạy.  Hay  là  tuy  nhà  có  của  nhưng  mà  

tôi  chỉ  có  hai  bộ  quần  áo  thôi.  Một  bộ  trắng  để  mặc  mùa  hè  ban  ngày,  và  một  bộ  đen  để  mặc  

mùa  mưa,  cũng  là  ban  ngày  đi  học.  Thuý  biết  ở  Huế  mùa  đông  mưa  mấy  tháng,  mình  đi  học  về  

là  ướt  hết  rồi,  mà  có  một  bộ  thôi,  làm  sao  sáng  sau  đi  học.  Tôi  phải  năng  nỉ  ông  gọi  là  ông  bó  ,  

tên  ông  bút,  phải  lấy  tiền  sáng  mỗi  bữa  sáng  ba  đồng  mẹ  tôi  cho  tôi  đi  ăn  sáng,  lấy  tiền  đó  cho  

ông,  vì  ông  nghiện  thuốc  lá,  thì  nửa  đêm  ông  dậy  quạt  bàn  ủi  đó,  ông  ủi  để  quần  áo  khô  thẳng  

thắn  đi  ra,  nhưng  mà  chỉ  một  quãng  đường  là  ướt  rồi.  Nhưng  mà  ít  nhất  là  mình  có  bộ  quần  áo  

để  đi  học.  Đến  chiều  về  lại  ướt.  Ông  lại  chiều  về  giúp  tôi  cả  một  mùa  đông  như  vậy  để  đi  học.  Đi  

học  còn  đi  chân  đất  nữa  cơ,  không  có  guốc  dép  gì  hết.  Mà  mẹ  tôi  may  thì  dài  lắm,  may  cho  đến  

mắc  cá  chân,  năm  tôi  học  lớp  3  thì  học  ở  trường  tiểu  học  gần  nhà,  thì  thầy  giáo  dạy  tôi  là  thầy  

Hạnh,  bây  giờ  thầy  đã  qua  đời  lâu  rồi.  Nhưng  mà  tôi  chắc  các  con  thầy  vẫn  còn  sống  đâu  đó,  

không  biết  ở  nơi  nào  thôi.  Thầy  đi  sau  lưng  tôi  bảo  là,  “Bích  Hà  ơi,  con  hỏi  mẹ  con  có  thể  may  

áo  dài  dài  hơn  được  nữa  không?”  Khi  còn  bé  nên  mình  cũng  không  hiểu  thầy  nói  gì,  thầy  trêu  

mình  nói  mỉa  đó.  Tôi  nói  là  áo  dài  quá  con  đi  phải  vén  lên  sợ  vấp  té.  Thầy  nói  không,  dài  thêm  

tí  nữa  để  quét  đường.  Bấy  giờ  mới  hiểu  ra  mẹ  mình  tiết  kiệm  may  dài  ra  để  lớn  lên  còn  mặc  

được  lâu.  Thế  tôi  ở  trong  lớp  vì  gia  đình  người  Bắc,  cho  nên  có  một  chút  thiên  tư  thành  ra  đọc  

VAOHP0082   9  

sách  sớm  lắm,  nên  tất  cả  những  từ  ngữ  mình  viết  rất  là  chuẩn,  mặc  dầu  tôi  phát  âm  có  khi  sai,  

ví  dụ  mình  đọc  chữ  “sai”  nhưng  mà  có  cảm  giác  nhưng  mà  có  chữ  “x”,  nhưng  mà  nếu  đọc  “sai”  

thì  không  phải  giọng  bắc.  Thuý  hiểu  không?!  Mặc  dầu  mình  phát  âm  sai  nhưng  mà  tôi  viết  rất  

là  đúng,  nhất  là  dấu  hỏi  ngã.  Thầy  tôi  là  thầy  Hạnh,  khi  mà  thầy  chép  xong  một  cái  bài  lên  bảng,  

thầy  nói  tôi  Bích  Hà  đi  lên  sửa  dấu  cho  thầy.  Tôi  vẫn  còn  nhớ  cho  đến  bây  giờ.  Có  một  năm  tôi  

bị  thương  hàng,  phải  nghỉ  ở  nhà  cả  tháng.  Tháng  đó  thầy  xuống  thăm  mang  theo  năm  cuốn  vở  

với  lại  một  phần  thưởng  gì  đó,  hình  như  phấn  màu  hay  gì  đó,  nói  là:  “Đây  là  phần  thưởng  của  

con.”  Cô  mới  nói  thưa  thầy  con  đau  nghỉ  cả  tháng  này  sao  lại  có  phần  thưởng.  Thầy  nói  nhưng  

mà  nói  con  đi  học  thì  thành  A.  Có  nghĩa  hồi  đó  học  rất  giỏi,  cứ  một  đứa  nhất  một  đứa  nhì  trong  

lớp  thôi.  Thành  ra  tôi  ở  nhà  thì  anh  A  phải  được  thưởng  phần  đó,  thầy  nói  không,  nếu  mà  con  

đi  học  thì  phần  thưởng  của  con.  Ngày  xưa  có  những  cái  thầy  giáo  thương  học  trò  rất  là  buồn  

cười.  Bây  giờ  chắc  không  được,  nhớ  những  kỉ  niệm  đó  rất  là  dễ  thương.  

TVD:  Cuộc  sống  của  cô,  cô  thấy  là  cuộc  sống  gia  đình  đó  có  gì  ảnh  hương  năm  45  không?    

BBH:  Nói  chung  là  chỉ  có  sự  sa  sút  về  tài  chánh  thôi.  Nhưng  mà  bố  tôi  vẫn  còn  mình  số  cơ  sở  ở  

phái  ngoài  miền  Trung,  không  phải  là  ở  miền  Bắc.  Thế  nhưng  mà  hoàn  toàn  sau  45  vẫn  có  thể  

tiếp  tục  được  sự  khá  giả  của  gia  đình.  Bố  tôi  vẫn  còn  tiếp  tục  thu  lợi  ở  những  nơi  mà  cụ  đã  khai  

thác  trước  kia.  Nhưng  mà  có  lẽ  trong  đầu  cụ  nghĩ  là  không  thể  nào  mất  được  vào  tận  vĩ  tuyến  

17,  thành  ra  đến  năm  54  thì  hoàn  toàn  mất  hết,  gia  đình  không  có  chuẩn  bị  cái  gì  cả.  Với  là  còn  

nhiều  đất  đai,  mỏ,  thì  đâu  có  làm  gì  được,  nên  phải  chịu  mất  thôi.  

TVD:  Mất  như  thế  nào  cô?  

BBH:  Mất  trắng.  Bố  tôi  bấy  giờ  cũng  đã  đến  tuổi  về  hưu  rồi  nên  cụ  về  hưu  thì  tài  sản  cuối  cùng  

cụ  bán  là  nhà  nghỉ  mát  ở  trên  ngọn  đồi  Bạch  Mã,  mà  chúng  tôi  cả  thời  thơ  ấu  mùa  hè  là  lên  đó  

chơi,  thích  lắm.  Mình  cũng  chen  chúc  với  các  cháu  gọi  bố  tôi  bằng  ông  ngoại,  tại  vì  con  của  

VAOHP0082   10  

người  con  nuôi  của  các  mẹ  già  của  tôi.  Thành  ra  về  chơi  với  nhau,  nhà  trên  ngọn  đồi.  Bố  tôi  làm  

về  kiến  trúc  luôn  nên  cụ  phản  một  đỉnh  đồi  cất  cái  nhà  nghỉ  mát  ở  trên  đó.  Bên  hông  trái  của  

nhà  nghỉ  mát  là  cái  suối.  Buổi  trưa  xuống  suổi  chọn  tảng  đá  nào  lớn  là  nằm  trên  suổi,  thòng  

chân  xuống  nước.  Rồi  sáng  sớm  tôi  hay  theo  mẹ  tôi  đi  125  bậc  thang  từ  trên  đồi  xuống  dưới  

đường,  để  đi  đến  tiệm  bánh  mì  ở  gần  đó,  mua  bánh  mì  về  cho  cả  nhà  ăn  sáng.  Mà  Bạch  Mã  có  

sâu  gọi  là  sâu  đá,  khi  nó  bò  thì  nơ  như  cái  hình  mái  vòm  bò  chậm  chậm  trên  đường,  nhưng  khi  

chạm  vào  nó  thì  nó  thụt  vào,  i  chang  quả  bí  non  mới  nhú  ra,  nó  nhẵn  đẹp  lắm,  có  thể  bỏ  túi  

chơi,  gọi  là  sâu  bi.  Có  những  trò  chơi  cũng  vui  lắm.  Hay  là  trên  Bạch  Mã  khí  hậu  mát  như  ở  Đà  

Lạt  nên  có  cây  hoa  bụi  hoa  rất  là  lớn.  Những  ngày  còn  bé  thì  mình  chơi  trốn  nấp  phía  sau  

những  bụi  hoa  đó.  Rồi  nhà  còn  trồng  rau  nữa,  ăn  rau  tươi,  nhiều  cái  thích  lắm.    

TVD:  Cô  có  thể  nói  cho  Thuý  biết  một  chút  về  cuộc  sống  năm  54  không  cô?    

BBH:  Sau  năm  54  thì  hoàn  toàn  hết.  Bố  tôi  bán  ngôi  nhà  đó,  bán  cho  viện  đại  học  Huế,  để  làm  

nơi  an  dưỡng  cho  những  thầy  cô  giáo  của  đại  học  Sư  Phạm,  đại  học  Văn  Khoa,  nói  chúng  đại  

học  ở  ngoài  đó  do  cha  Cao  Văn  Luận  đứng  ra  mua.  Bố  tôi  có  số  tiền  ít  ỏi  như  thế  sống  những  

ngày  tháng  cuối  cùng  của  đời  mình.  Bọn  tôi  phải  đi  làm,  vừa  đi  làm  vừa  đi    học.  Một  hôm  tôi  thi  

tú  tài  xong  chưa  biết  học  môn  gì,  đang  tính  học  luật,  thì  bố  tôi    nói  là  không  có  được,  con  gái  

không  có  đi  học  luật.  Trong  thâm  tâm  bố  tôi  nghĩ  là  chắc  học  luật  là  mình  làm  những  việc  đôi  

khi  cũng  đổi  trắng  thay  đen,  cụ  nghĩ    như  vậy.  Thì  đối  với  một  người  phụ  nữ  như  vậy  thì  không  

có  phúc  đức.  Cụ  không  nói  ra  vì  sợ  gieo  cho  mình  ý  nghĩ  lệch  lạc  về  nghề  nghiệp.  Ông  chỉ  nói  là  

con  đi  học  luật  mai  mốt  ra  toà  lấy  chồng  có  con  rồi  vác  cái  bầu  ra  toà  sao.  Mình  không  biết  ra  

toà  các  vị  luật  sư  mặc  váy  hết,  đâu  có  ai  thấy  bầu  bì  gì  đâu.  Nhưng  mà  nghe  bố  nói  như  vậy  

cũng  băng  khoăng,  chưa  biết  học  cái  gì.  Một  hôm  tôi  đi  xe  đạp  trên  đường  Lê  Lợi  thấy  chị  Hà  

Thanh,  là  ca  sĩ  Hà  Thanh  sau  này  đó,  chị  đang  đứng  ở  trên  thềm  của  đài  phát  thanh  Huế,  chị  

VAOHP0082   11  

mới  vẫy  gọi  tôi  kêu:  “Bích  Hà  vào  đây  coi  cái  này.”  Vào  thì  chị  kêu  đài  đang  tuyển  xướng  ngôn,  

bé  Hà  vào  thi  đi.  Thế  thì  tôi  ở  Huế  cho  đến  năm  khôn  lớn  luôn  đó,  thật  sự  cũng  không  biết  

mình  nói  tiếng  gì.  Tại  vì  ở  nhà  thì  nói  tiếng  Bắc,  nhưng    mà  ra  đường  phải  nói  tiếng  Huế  với  

bạn  bè,  chứ  có  khi  nói  tiếng  Bắc  thì  không  có  thể  hoà  nhập  với  bạn  bè  được.  Nói  rồi  cũng  vào  

thi,  thế  thì  vào  thi  họ  cho  tôi  ba  bài,  một  bài  bình  luận,  một  bài  tin  tức,  một  bài  hình  như  về  vấn  

đề  khoa  học  hay  gì  đấy.  Tôi  đọc  cả  ba  bài.  Đọc  xong  thì  ra  lấy  xe  đạp  đi  về.  Tôi  vừa  về  đến  nhà  

đẩy  xe  đạp  vào  nhà  thì  chưa  kịp  thay  áo  dài  đã  thấy  chị  dâu  kêu  nói  là  cô  có  người  trên  đài  

phát  thanh  xuống  tìm.  Tôi  ra  thì  thấy  người  của  đài  phát  thanh  xuống  nói  là  chị  đã  trúng  tuyển  

xướng  ngôn  rồi,  mời  chị  ngày  mai  đến  đài  phát  thanh  nhận  việc.  Lên  nhận  việc  thôi!  

TVD:  Lúc  đó  cô  bao  nhiêu  tuổi?  

BBH:  Năm  đó  19  tuổi,  tức  là  tôi  học  trễ  mất  tại  vì  chiến  tranh  trễ  mất  hai  năm,  nên  đang  học  

đại  học  sư  phạm,  mới  thi  vào  đại  học  sư  phạm  mới  học  được  có  mấy  tháng  à.  Sáng  hôm  sau  đi  

làm,  đại  học  sư  phạm  biết  tôi  đi  làm,  thành  ra  thầy  khoa  trưởng  Lê  Tuyên,  thầy  đang  ở  bên  tiểu  

bang  lạnh  Minnesota.  Thầy  gọi  tôi  vào  phòng  học  vụ,  thầy  nói  rằng  chị  lãnh  học  bổng,  hồi  đó  

học  đại  học  sư  phạm  có  học  bổng  đó  Thuý.  Không  thể  vừa  đi  làm  vừa  đi  học  được  tại  vì  phải  

bảo  đảm  kết  quả  học,  chứ  chị  vừa  đi  làm  vừa  đi  học  sợ  học  không  đến  nơi  thì  tôi  nhớ  mãi  lời  

thầy  nói  là:  -­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐  tức  là  bán  công  chức,  cho  nên  chị  đi  học  như  vậy  thì  thiệt  hại  quyền  lợi  của  

chính  phủ,  cho  nên  chị  phải  chọn  lựa  một  là  đi  học  hai  là  đi  làm,  chứ  không  thể  hai  thứ  cùng  

một  lúc  được.  Tôi  có  thưa  với  thầy  là  gia  cảnh  tôi  khó  khăn,  nếu  mà  con  không  có  vừa  đi  làm  

vừa  đi  học  thì  con  không  thể  có  phương  tiện  để  theo  học,  nên  xin  thầy  cho  con  một  thời  gian  

thử  thách  là  ba  tháng.  Nếu  mà  con  học  kết  quả  tốt  thì  thầy  cho  phép  con  đi  làm,  nếu  mà  kết  

quả  con  không  tốt  thì  con  phải  chọn  lựa  là  nghề  đi  dạy  học  chứ  không  phải  là  nghề  làm  xướng  

ngôn,  rồi  con  sẽ  bỏ  việc  ở  đài  phát  thanh.  Hồi  đó  đại  học  sư  phạm  tại  họ  muốn  bảo  đảm  kết  

VAOHP0082   12  

quả  học  của  sinh  viên  lãnh  học  bổng  đó  nên  cứ  mỗi  tuần  cứ  có  mỗi  cái  quiz,  gọi  concours  đó,  

thì  mỗi  một  kì  mỗi  tuần  như  vậy  bài  làm  tôi  cũng  xuất  sắc  hết  nên  sau  một  tháng  là  thầy  Lê  

Tuyên  gọi  tôi  lên  nói  là  chị  được  phép  đi  làm,  tại  vì  tôi  thấy  chị  đi  làm  không  có  ảnh  hưởng  đến  

việc  học,  thành  ra  từ  đó  tôi  làm  suốt  ba  năm  học  đại  học  luôn,  vừa  đi  làm  vừa  đi  học.  Có  một  

buổi  sáng  mình  làm,  mà  học  cũng  muốn  học  tốt,  làm  cũng    phải  làm  cho  đủ  bổn  phận,  thì  giờ  

mình  chia  sẻ  giữa  hai  cái  cũng  chẳng  còn  bao  nhiêu.  Mẹ  tôi  thấy  tôi  thức  khuya  dậy  sớm  quá,  

tại  vì  đài  truyền  thanh  bắt  đầu  lúc  6  giờ  rồi,  là  5  giờ  mình  phải  dậy  để  đi  đến  đài  nữa.  Thì  một  

hôm  mẹ  tôi  thấy  tôi  thức  khuya  quá  mà  phải  dậy  sớm,  cụ  cứ  nghĩ  trong  ý  nghĩ  thô  sơ  của  cụ  là  

tắt  tất  cả  các  đồng  hồ  báo  thức  đi,  cho  nó  ngủ  một  hôm,  mà  quên  rằng  tôi  phải  đi  làm  đài  phát  

thanh,  cho  nên  ngủ  một  giấc  mở  mắt  ra  là  7  giờ  rưỡi  rồi,  chết  rồi,  đài  phát  thanh  không  có  ai  

đọc  tin,  sợ  quá,  bây  giờ  không  biết  làm  sao.  Bây  giờ  nói  với  bố  tôi  là  thưa  thầy  sáng  nay  con  

dậy  trễ,  con  không  đi  làm  đúng  giờ,  thầy  đi  sang  bên  đài  xin  phép  nghỉ  cho  con,  nói  là  con  

không  đi  làm  được  nữa  nói  là  con  phải  đi  học.  Xong  bố  tôi  bảo  nếu  muốn  thì  thầy  đi,  đi  lên  xe  

đi  với  thầy.  Thế  là  hai  bố  con  đi  xích  lô  sang  đài.  Ông  tổng  giám  đốc  truyền  hình  lúc  bấy  giờ  là  

ông  Ngô  Canh.  Vừa  hai  bố  con  mới  bước  vào  thì  ông  cười  liền,  ông  bảo  đến  xin  nghỉ  phải  

không,  sáng  nay  ngủ  quên  phải  không,  thế  thôi  đừng  bao  giờ  ngủ  quên  nữa  nhá,  làm  việc  đúng  

giờ  không  có  sao  hết,  không  có  nghỉ  nghiết  gì  hết,  tiếp  tục  đi  làm.  Sau  đó  thì  vẫn  đi  làm  cho  đến  

ngày  tốt  nghiệp  ra  trường  rồi,  rồi  được  bổ  nhiệm  vô  nhiệm  sở  mới,  thì  tôi  lựa  chọn  đi  Đà  Nẵng,  

là  tại  vì  không  muốn  dạy  học  ở  Huế  vì  sợ  gặp  các  thầy  cô  giáo  cũ  đó,  tại  vì  sợ  bảo  mình  là  học  

trò  các  thầy  cô  bây  giờ  lại  là  đồng  nghiệp,  gọi  làm  sao  bây  giờ,    chẳng  lẽ  xưng  hô  thầy  cô  với  

em,  mà  anh  anh  chị  chị  thì  không  được,  nên  xin  dạy  ở  Đà  Nẵng  để  tránh  những  việc  tế  nhị,  

tránh  trong  đời  sống  nên  phải  xin  nghỉ  đài  phát  thanh  luôn,  sau  ba  năm  làm  xướng  ngôn  cho  

đài.    

VAOHP0082   13  

TVD:  Tại  sao  cô  đã  lựa  chọn  cái  môn  dạy  tiếng  Pháp?  Tại  sao  cô  quyết  định  học  môn  đó  và  dạy?    

BBH:  Tại  vì  những  năm  học  tiểu  học  cô  kể  Thuý  nghe  với  ông  thầy  giáo  rất  thương  cô  là  thầy  

Hạnh  đó,  thì  cô  chỉ  học  hai  năm  lớp  tư  và  lớp  ba  thôi,  cho  đến  năm  lớp  nhì  thì  bố  tôi  muốn  cho  

tôi  đi  học  ở  trường  tư,  tại  tình  hình  lúc  này  ổn  định  rồi,  nên  nghĩ  đi  học  thế  đó  thì  con  gái  sẽ  

được  dạy  dỗ  cẩn  trận  hơn  vì  phương  diện  đức  tin,  về  phương  diện  đạo  đức  với  học  vấn  nữa.  

Học  trường  tư  thì  đương  nhiên  phải  tốt  hơn,  thành  ra  tôi  học  hai  năm  ở  trường  Genda  ở  Huế,  

thì  khi  thi  tiểu  học  xong  rồi  thì  tôi  thi  nhập  học  vào  Đồng  Khánh.  Học  4  năm  ở  Đồng  Khánh,  tôi  

vẫn  chọn  tiếng  Pháp  là  ngôn  ngữ  một,  bởi  vì  mình  có  căn  bản  đó  rồi,  cho  đến  khi  đến  đại  học  

sư  phạm  thì  khoa  học  tôi  rất  là  dốt,  không  bao  giờ,  nhất  là  bài  vật  lý  hay  hoá  học,  dù  học  bài  

thế  nào  đi  nữa  thì  tất  cả  tôi  có  thể  làm  được  chỉ  là  biết  phương  trình  thôi,  chứ  còn  bây  giờ  bắt  

cắt  nghĩa  phương  trình  thì  không  thể  nào  làm  được.  Mà  học  toán  cũng  rất  là  dốt,  đọc  được  cái  

định  nghĩa,  nhưng  mà  chứng  minh  định  nghĩa  thì  không  thể  chứng  minh  được.  Thành  ra  học  

khoa  học  thì  rất  là  dốt.  Tiếng  Pháp  thì  mình  có  tí  căn  bản  nên  học  tiếng  Pháp  luôn.  Khi  lên  đại  

học  sư  phạm  thì  tôi  thi  vào  ban  Pháp  văn.  Mà  đại  học  sư  phạm  cũng  tình  cờ  nữa,  nói  với  Thuý  

là  chưa  biết  lựa  chọn  ngành  gì,  đang  đi  lất  phất  với  bạn  bè  trên  đường  Lê  Lợi,  là  khuôn  viên  

của  trường  đại  học  Huế  nói  chung,  thế  mình  mới  vào  hỏi  xem  thử  nó  là  cái  gì,  kêu  đó  là  thi  

tuyển  vào  sư  phạm,  học  bổng  năm  đầu  tiên  là  một  ngàn  rưỡi,  năm  thứ  hai  là  hai  ngàn  rưỡi,  

năm  thứ  ba  là  ba  ngàn  rưỡi,  như  vậy  quá  tốt,  thôi  mình  vào  thi  đi.  Nhưng  mà  không  đem  theo  

giấy  tờ  gì  cả,  tại  vì  mình  đi  chơi  thôi.  Đi  vào  nói  với  ông  thư  ký  của  học  viện  bây  giờ  ông  vẫn  

còn  ở  trên  San  Jose,  còn  tại  thế.  Ông  nói  là  được  rồi,  bây  giờ  các  chị  không  cần  phải  nộp  giấy  tờ  

ngay,  chỉ  cần  nộp  đơn  thôi,  thi  nếu  đậu  thì  bổ  túc  giấy  tờ  sau.  Thế  là  vào  viết  đơn  thi,  thi  ra  kết  

quả  thì  đậu,  thì  mình  bổ  túc  giấy  tờ  đi  học.  Mình  thi  vào  ban  tiếng  Pháp.  Sau  đó  sinh  viên  hiếm  

lắm,  chứ  không  phải  như  thời  bây  giờ.  Thành  ra  trường  văn  khoa  không  có  sinh  viên,  học  trò  

VAOHP0082   14  

muốn  theo  học  đại  học  sư  phạm  rồi  có  học  bổng  như  cô  nói  với  Thuý.  Thật  ra  không  phải  như  

là  lời  đồn  đại  2  ngàn  rưỡi,  ba  ngàn  rưỡi  đâu,  chỉ  có  một  ngàn  rưỡi  thôi  trong  suốt  cả  ba  năm  

học.  Nhưng  khi  ra  trường  thì  chỉ  số  rất  là  cao,  chỉ  có  470,  là  công  chức  hạng  nhất  ở  thời  đó,  cần  

đào  tạo  cán  bộ  giáo  dục  nên  mình  đi  đúng  cái  hướng  lúc  đó.  Có  một  học  bổng  như  vậy  thôi  nên  

rất  là  thoải  mái,  tại  sau  này  ra  trường  thì  đi  dạy,  bên  văn  khoa  họ  muốn    sinh  viên  sư  phạm  

cũng  phải  đăng  ký  bên  văn  khoa  để  hai  bên  có  sỉ  số  cao  một  chút.  Cái  năm  tôi  thi  vào  sư  phạm  

thì  lớp  của  tôi  chỉ  có  mười  ba  người  được  vào  thôi,thì  một  anh  bỏ  đi  học  quốc  gia  hành  chánh,  

còn  mười  hai  người  học  rất  là  khó.  Bên  hành  chánh  năm  thứ  hai  có  8  người,  lên  năm  thứ  ba  

còn  có  bốn  người  thôi.  Mà  đầu  tiên  tôi  có  hai  bạn  gái  cùng  với  tôi  ở  năm  đầu  tiên,  lên  năm  thứ  

2  hai  bạn  đó  phải  ở  lại  lớp,  một  mình  tôi  lên.  Lên  năm  thứ  3  thì  tôi  ra  trường  với  3  anh  nữa  la  

bốn  người  tất  cả.  Lúc  tốt  nghiệp  đồng  thời  cũng  lấy  luôn  cư  nhân  văn  khoa  ở  bên  bang  Khoa.    

TVD:  Vậy  chỉ  có  cô  là  phụ  nữ  thôi  ?  

BBH:  Đúng  rồi,  cái  khoá  đầu  tiên  đó,  khoá  đại  học  sư  phạm  đầu  tiên  ở  Huế  đó.  Còn  2  bạn  tôi,  

một  người  đi  bây  giờ  có  mấy  tập  thơ  mà  cô  thấy  ở  trước  mắt  đó.  Tập  thơ  Bến  Bờ  (Bậy)  là  chị  

Nguyễn  Thị  Kim  Thành.  Còn  một  chị  nữa  là  chị  Phan  Thị  Bích  Đào,  thì  có  một  thời  chị  làm  hiệu  

trưởng  trường  Đồng  Khánh.  

TVD  :  Cô  có  thể  kể  cho  Thuý  nghe  một  chút  về  kinh  nghiêm  mà  đi  ra  Đà  Nẵng  dạy  học  không  cô  

?  

BBH  :  Ra  Đà  Nẵng  dạy  học  thì  cũng  may  là  vì  tôi  có  người  anh  họ  ở  Đà  Nẵng,  cho  nên  là  bố  tôi  

lại  rất  quý  cái  người  anh  họ,  có  nghĩ  la  bố  tôi  với  chú  Lan  đó  cũng  đã  là  anh  em  kết  nghĩ  rồi,  

chứ  không  phải  là  anh  em  ruột.  Thế  nhưng  mà  vì  kết  nghĩ  với  nhau,  thân  tình  với  nhau  lắm  

thành  ra  vẫng  coi  nhau  như  anh  em,  thành  ra  anh  Khánh  là  con  của  chú  Lan.  Thành  ra  bố  tôi  

coi  như  anh  em  chú  bác  ruột  đó.  Thì  anh  đang  ở  Đà  Nẵng,  anh  mở  một  cái  tiệm  bán  đồ  vật  liệu  

VAOHP0082   15  

xây  dựng  nhà  cửa  mà  chỉ  đồ  sắt  không  thôi.  Thì  bố  tôi  cho  anh  ta  vào  ở  nhà  anh  chị  để  đi  dạy  

học,  chứ  nếu  mà  không  có  cho  ở  nhà  anh  chị  thì  không  biết  là  cái  ước  nguyện  có  thành  hay  

không.  Thì  anh  thì  rất  là  khéo  tay,  anh  là  hoạ  sĩ  luôn  đó.  Anh  là  Phạm  Văn  Khánh.  Chúng  tôi  ở  

đó  đi  dạy  một  năm  học,  thì  đang  lúc  dạy  học  thì  xảy  ra  cái  vụ  một  ông  phi  công  tên  Phạm  Phú  

Quốc  (không  biết  Thuý  có  biết  không  tại  lúc  đó  Thuý  còn  bé  quá)  ném  bom  Dinh  Độc  Lập.  Thì  

Phạm  Phú  Quốc  là  em  trai  của  chị  dâu  của  tôi,  tức  là  em  trai  của  chị  Phạm  Thị  Xuân  Cư  là  vợ  

của  anh  Khánh  đó.  Thành  ra  khi  mà  tôi  đi  dạy  hoc  về  thì  thấy  nhà  đang  bị  cảnh  sát  đến  nghiêm  

phong  hết  cả  này  kia,  lục  xoát  cái  nệm  mà  tôi  nằm  ở  giường  cá  nhân  cũng  bị  lật  xuống,  người  ta  

rạch  ra  rồi  xem  thử  ở  trong  đó  có  tài  liệu  giấy  tờ  gì  không.  Nhưng  mà  không,  bà  chị  tôi  chỉ  có  

làm  ăn  thôi,  còn  không  biết  việc  của  anh  Quốc  làm,  cho  nên  thì  không  biết  gì  hết.  Tìm  hết  tất  cả  

trong  nhà  không  có  gì  hết  thì  thôi  họ  đi  về.  Cái  kỉ  niệm  mà  tôi  nhớ  mãi  cái  vụ  mà  Phạm  Phú  

Quốc  thi  như  vậy  thấy  sợ  lắm  tại  các  xe  công  an,  cảnh  sát  chớp  đèn  rồi  ghé  vào  khám  trong  

nhà,  lục  tung  hết  đồ  đạc  kho  hàng  của  chị  tôi  đó  nhưng  mà  không  tìm  thấy  gì  cả  vì  hoàng  toàn  

chị  tôi  không  biết  việc  làm  của  ông  Quốc.    

TVD  :  Mà  lúc  đó  mà  cô  cũng  hai  mươi  mấy  tuổi  thôi  ?    

BBH  :  Lúc  đó  là  24  tuổi.    

TVD  :  Và  cô  cũng  đã    có  kinh  nghiệm  đi  học,  đi  làm,  sống  cũng  tự  lập  rồi,  thì  cô  lúc  đó  có  quen  

bạn  bè  không,  cũng  như  mối  liên  hệ  của  thế  hệ  nó  ra  sao?    

BBH:  Phải  nói  nếu  đi  làm  thì  cô  đi  làm  từ  năm  cô  12  tuổi.  Cô  học  lớp  3,  thì  cô  dạy  lớp  tư,  cô  học  

lớp  nhì  thì  cô  học  lớp  ba.  Mà  Thuý  biết  là  cô  rất  là  dốt  về  toán,  bởi  thế  nhiều  khi  có  nhiều  bài  

toán  cô  giải  không  được,  toán  tiểu  học,  khi  mà  giải  không  được  thì  cô  phải  nói  các  em  là,  thôi  

bây  giờ  lấy  tập  ra  viết  chính  tả  đi,  hay  là  làm  giảng  văn  đi  để  ngày  hôm  sau  mình  đi  hỏi,  mình  

về  dạy  lại.  Nhưng  mà  bố  mẹ  của  học  trò  thấy  mình  đi  học  chăm  chỉ,  mà  học  lại  có  tiếng  nên  họ  

VAOHP0082   16  

tin  lắm.  Cứ  đến  học  rồi  biết,  mình  dạy  kèm  thì  biết  gì  dạy  đó,  thương  các  em.  Thành  ra  Thuý  

biết  năm  cô  12  tuổi,  cô  đã  mua  được  nhẫn  vàng  cho  mẹ  cô  đó.  Tại  vì  ngoài  vấn  đề  dạy  chỉ  dạy  

trong  mùa  hè  thôi,  chứ  năm  học  thì  mình  không  có  thì  giờ,  các  em  ấy  không  có  thời  giờ  để  học  

với  mình,  học  hè  thôi.  Nhưng  mà  quanh  năm  ngày  tháng  cô  nói  láo.  Thuý  biết  ở  ngoài  chợ  thì  

cô  không  có  trực  tiếp  lấy  mối  ngoài  chợ,  nhưng  mà  có  người  thấy  mình  cũng  thương,  người  ta  

lấy  về  chia  lại  cho  cô  làm.  Thì  cứ  mỗi  cái  áo  là  một  cái  nón,  một  cái  áo,  một  đôi  bí  tất  của  trẻ  

con  xinh  lắm.  Mà  Huế  nó  lạnh  lắm.  Người  ta  giao  cho  mình  ba  cuộn  len,  cô  chỉ  đan  có  hai  cuộn  

rưỡi  thôi  là  xong  một  bộ  rồi,  còn  dư  ra  nửa  cuộn.  Thành  ra  nếu  Thuý  đan  sáu  năm  bộ  đó,  thì  

Thuý  có  một  bộ  riêng  của  Thuý.  Bộ  riêng  đó  thì  Thuý  lại  gửi  người  ta  bán,  chứ  Thuý  không  lấy  

công  không,  còn  năm  bộ  kia  mình  gia  công.  Cô  vẫn  làm  như  vậy.  Ngoài  ra  vấn  đề  đan  len  ra,  

mắt  thì  nhìn  vào  tập,  còn  tay  cô  đan,  cô  không  nhìn  vào  que  đan  để  mà  đan  nữa  ,  cô  quen  quá  

rồi.  Bên  cạnh  đó  cô  thêu    nữa,  làm  áo  bà  ba.  Nó  có  bốn  vạt  áo  nhỏ  nhỏ  thì  hồi  đó  Huế  có  phong  

trào  thêu  những  cái  hoa  nhỏ  nhỏ  hoặc  là  hoa  sen,  hoa  hồng,  hoặc  là  hoa  cúc  ở  trên  góc  áo  đó.  

Họ  thêu  trên  áo  ngực,  trên  bra  đó,  học  cũng  thêu  trên  đó  luôn.  Cô  nhận  thuê  hết,  thành  ra  mình  

làm  những  cái  đó  có  thêm  tiền,  mà  mình  lại  chẳng  tiêu  xài  gì,  nên  may  sắm  quần  áo  cho  mình  

chứ  không  còn  mang  một  bộ  như  hồi  còn  đi  học  tuổi  tiểu  học  nữa.  Đồng  thời  có  tiền  mua  nhẫn  

vàng  cho  mẹ  nữa.  Thành  ra  cô  tự  lập  rất  là  sớm.  Nhưng  mà  tình  thân  giữa  bạn  bè  thì  không  

được  như  bây  giờ,  bây  giờ  nhà  có  internet  đó,  mạng  lưới  bạn  bè  ghê  gớm  lắm.  Nhưng  mà  hồi  

đó  mình  chỉ  biết  bạn  bè  là  bạn  học,  thứ  hai  là  bạn  hàng  xóm,  thứ  ba  là  bạn  trong  gia  đình  quen  

biết  nhau.  Vậy  thôi,  chứ  không  có  quan  hệ  rộng  rãi  như  bây  giờ.  Còn  nếu  Thuý  hỏi  cô  về  vấn  đề  

tình  duyên,  hay  mình  có  yêu  đương  hay  giấc  mơ  gì  thì  tại  vì  cô  sinh  trưởng  trong  hoàn  cảnh  

gia  đình  hết  sức  đặc  biệt  như  hồi  nãy  nói  với  Thuý  đó.  Có  một  gia  đình  như  mẹ  cô  thì  không  

nên,  thành  ra  cô  không  có  nghĩ  đến  chuyện  lập  gia  đình.  Cữ  nghĩ  đi  học  thì  bạn  bè  nói  với  cô  thì  

VAOHP0082   17  

nói  chuyện  với  họ  rất  vui  vẻ,  bình  đẳng  và  thậm  chí  rất  là  thân  ái,  friendly  lắm.  Nhưng  mà  khi  

mà  họ  bày  tỏ  tình  cảm  thì  cô  lại  thôi  tại  vì  họ  tử  tế  như  bạn  thế  mà  bây  giờ  lại  kiểu  như  mình  

hoàn  toàn  shut  down  chứ  không  có  nói  năng  gì  nữa.  Thì  có  nói  tại  vì  mình  không  hợp  với  bạn,  

nhưng  mà  giờ  biết  tình  bạn  đó  có  gì  đi  quá  rồi,  thì  mình  không  đáp  ứng  được  thì  mình  phải  

ngưng.  Đến  năm  cô  ra  trường  xong  rồi  là  cô  23  tuổi,  nói  là  bây  giờ  con  học  xong  rồi,  ra  trường  

rồi,  mà  cô  còn  nhớ  từng  chữ  từng  lời  của  mẹ  cô,  là  người  đàn  bà  ít  học,  mà  cụ  nói  với  cô  rằng  

là:  “đàn  bà  có  giỏi  giang  cách  mấy  mà  không  có  người  đàn  ông  trong  nhà  thì  cũng  là  đàn  bà  bất  

túc.”  Cô  không  biết  chữ  bất  túc  đó  mẹ  cô  lấy  từ  đâu  ra,  cụ  thuộc  lòng  truyện  Kiều  nè,  Lục  Vân  

Tiên,  Cung  Oán  Ngâm  Khúc,  cụ  thuộc  hết,  Chinh  Phụ  Ngâm.  Nhưng  mà  cụ  viết  thì  viết  ngoằn  

nghèo  thôi.  Bố  tôi  chỉ  dạy  để  biết  đọc  con  số  hay  làm  toán  cộng  trừ  để  mà  chăm  non  sổ  sách  

của  đồn  điền  thôi.  Thì  đàn  bà  bất  túc  mẹ  sẽ  không  yên  lòng.  Bố  mẹ  qua  đời  rồi  mà  con  ngày  đó  

còn  bơ  vơ,  sợ  không  có  chỗ  nương  tựa  đó,  thành  ra  sau  cùng  gia  đình  hai  bên  quen  biết  nha8,  

gia  đình  của  người  chị  dâu  cả  bên  nhà  cô  đó.  Gia  đình  cô  thành  ra  hai  bên  nói  chuyện  qua  lại  

thì  cô  lập  gia  đình  với  một  người  em,  người  bạn  thân  với  gia  đình  người  chị  dâu  nên  tụi  cô  

thành  đôi  bạn.  Cô  cũng  có  sinh  các  em,  lập  gia  đình  cho  đến  khi  anh  cần  tự  do  của  anh,  anh  

muốn  tự  do  của  anh  trờ  lại  thì  cô  trả  lại  tự  do  cho  anh  ấy  là  xong.  

TVD:  Vậy  cô  năm  23  tưởi  là  lập  gia  đình  hả  cô?    

BBH:  24  tuổi!  

TVD:  Theo  cô  nói  thì  relationship  đó  là  do  xắp  đặt.  Mình  không  có  dating  hay  gì?    

BBH:  Ừ,  không  có  dating  gì  hết.  Không  có  thời  gian  đi  Thuý.  

TVD:  Hôn  lễ  thì  ra  làm  sao  hả  cô?    

BBH:  Hôn  lễ  thì  làm  đầy  đủ  nghi  thức  như  bình  thường.  Gia  đình  của  anh  trong  sài  gòn  thành  

ra  bố  mẹ  anh  thì  ông  cụ  đã  mất  lâu  rồi,  bà  cụ  hồi  đó  còn  ở  ngoài  bắc,  ở  vĩ  tuyến  17  đó.  Nên  bà  

VAOHP0082   18  

thím  của  anh  đứng  ra  lo  liệu  hôn  lễ  ở  Huế,  sau  đó  đón  dâu  vào  sài  gòn.  Thành  thử  đó  cô  xin  

tuyên  chuyển  từ  Đà  Nẵng  vào  Sài  Gòn  .  

TVD:  Vậy  có  làm  đám  hỏi  không  cô?  

BBH:  Có,  có  làm  đám  hỏi.    

TVD:  Đám  hỏi  chung  hay  là  riêng?  

BBH:  Đám  hỏi  riêng,  bởi  vì  khi  bà  chị  dâu  của  cô  làm  mai,  thì  bà  phải  dẫn  anh  với  bà  thím  từ  

Sài  Gòn  ra  xem  mặt,  rồi  xong  thấy  công  việc  có  vẻ  suôn  sẻ  đó,  thì  họ  nó  đường  xá  xa  xôi  quá,  

nếu  đồng  ý  thì  xin  cho  làm  dám  hỏi  luôn,  còn  thời  gian  đám  cưới  sẽ  quyết  định  sau.  Thành  ra  

làm  đám  hỏi  luôn.  Sau  đó  vì  bố  cô  đau  nặng,  nên  sợ  cụ  không  qua  khỏi,  nên  xin  tiến  hành  hôn  

lễ  trong  vòng  6  tháng,  để  mà  cho  nó  xong  đó,  dại  khái  là  như  vậy.    

TVD:  Trong  hôn  lễ  mặc  áo  quần  sau  cô?    

BBH:  Thì  mặc  áo  quần  theo  cổ  tục,  tức  là  áo  dài  khăn  đóng.  Cô  mặc  áo  dài,  nhưng  mà  không  đội  

khăn  xếp  như  bây  giờ.  Bây  giờ  khăn  hoàng  hậu  đó,  thời  gian  sau  này  theo  mode  nên  mới  thế.  

Huế  có  khăn  hoàng  hậu  rất  là  đặc  biệt.  Phải  ở  trong  hoàng  tộc  thì  mới  được  đội  cái  khăn  đó.  Và  

người  dân  dã  đối  với  họ  là  điều  gì  không  có  property  để  làm.  Chỉ  để  một  cái  hoa  trên  đầu,  

khoăn  voan  ở  trên  đầu  thôi  chứ  không  có  đội  khăn.    

TVD:  Áo  cưới  của  cô  màu  đỏ  hay  màu  trắng?    

BBH:  Áo  cưới  của  cô  màu  hồng,  với  một  áo  lớp  voan  ở  bên  ngoài  phủ  ngoài  là  màu  hồng  pha  

vàng.    

TVD:  Cô  có  còn  hình  ảnh  của  ngày  đó  không?  

BBH:  Chắc  là  còn  đấy,  nhưng  mà  giờ  không  biết  nằm  ở  đâu  trong  đống  đồ  đặc,  mà  dọn  nhà  

nhiều  quá,  ở  bên  Mỹ.    

TVD:  Thời  đó  sau  hôn  lễ  thì  cô  đã  dời  xuống  Sài  Gòn  để  ở?    

VAOHP0082   19  

BBH:  Đúng  rồi.  Một  thời  gian  ngắn  thôi,  sau  đó  chú  lại  đổi  đi  Long  Xuyên,  để  ông  làm  ở  quan  

thuế.  Cô  cũng  theo  chú  về  Long  Xuyên,  nên  cô  dạy  ở  Long  Xuyên  2  năm.  Dạy  ở  Nguyễn  Đình  

Chiểu  2  năm,  dạy  ở  Nguyễn  Ngọc  Hân  2  năm,  rồi  cô  mới  về  lại  Sài  Gòn.    

TVD:  Cô  có  nhớ  gì  về  năm  60  mấy?    

BBH:  Thuý  hỏi  rất  hay.  Thật  ra  khi  sống  ở  Sài  Gòn  cũng  bằng  khoảng  thời  gian  cô  sống  ở  Huế  

trên  20  năm.  Nhưng  mà  cô  về  Sài  Gòn  cũng  không  nhớ  gì  nhiều.  Có  lễ  tuổi  thơ  ghi  khắc  nhiều  

hơn,  là  khoảng  thời  gian  cô  làm  vợ,  làm  mẹ  không  có  nhiều  kỉ  niệm  vui,  thành  ra  cô  không  có  

ghi  sắc  sâu  đậm  ngoại  trừ  những  đêm  Sài  Gòn  mưa  ra  rít,  nó  không  có  mưa  lớn.  Nó  cứ  mưa  

hoài  ngoài  hiên.  Những  ngôi  nhà  ở  sâu  trong  hẻm,  những  cô  bán  hàng  chè  thưng,  ban  đêm  họ  

đi  rao  tiếng  chè  thưng  nước  dừa,  giọng  nó  trong,  mà  đường  hẻm  sâu  vang  lên,  cô  cứ  nhớ  hoài.  

Tự  nhiên  sao  thấy  ngọt  ngào  ấm  cúng  trong  đêm  mưa.  Hay  là  tiếng  những  đứa  trẻ  đi  rao  mì  gõ,  

cầm  hai  cây  gỗ  gõ  nhau  đó,  khi  mình  gọi  vào  đặt  tô  mì  hay  hủ  tiếu  thì  anh  lấy  tay  bưng  cái  

mâm,  vẫn  còn  đạp  xe  nhé.  Tại  vì  xe  đậu  xa,  nhà  nhiều  lắm.  Có  lẽ  trong  chu  vi  đường  kính  vài  

trăm  thước.  Má  nó  đi  ra  mì,  mình  đặt  thì  nó  làm  mì  để  trên  cái  khay,  bưng  tới  mà  nhiều  khi  

trời  mưa,  để  túi  nilon  ở  trên,  đem  tới  nhà.  Những  kỉ  niệm  đó  thấy  ấm  cũng  dễ  thương  lắm.  

Những  đêm  mưa  ỏ  Sài  Gòn,  trong  những  xóm  lao  động  hay  là  đêm  khuya.    

TVD:  Vậy  cô  ở  living  nó  ra  sao  cô?  Ở  trong  Sài  Gòn,  hàng  xóm  ra  sao  cô?    

BBH:  Hàng  xóm  thì  họ  văn  minh  hơn  hàng  xóm  ở  Huế.  Tại  vì  ở  Huế  thì  họ  dè  dặt  lắm.  Phải  thân  

tình  lắm,  cơ  hội  nào  đó  mới  thật  sự  quen  biết  nhau.  Còn  hàng  xóm  ở  Sài  Gòn  thì  tương  đối  dễ  

dàng  hơn.  Gặp  nhau  thì  chào  hỏi,  rồi  họ  cũng  sống  hồn  nhiên  lắm.  Cô  thấy  cũng  vui,  giao  tế  tốt,  

ở  đâu  cô  cũng  có  hàng  xóm  rất  dễ  thương.  Mà  nhất  là  khi  những  năm  cô  về  Long  Xuyên  dạy  

học,  cô  mới  biết  cạo  gió.  Bữa  hôm  đó  cô  cảm,  cảm  nặng  lắm,  thế  là  sốt  nằm  li  bì,  không  ăn  

không  uống.  Cô  còn  nhớ  chị  người  làm  là  chị  Năm,  chị  rất  là  dễ  thương,  mặt  trái  xoan,  tóc  cột  

VAOHP0082   20  

đằng  sau  gáy.  Chị  nói  với  cô  là  cô  ơi,  mặc  dầu  hơn  nhau  không  bao  nhiêu  tuổi,  nhưng  mà  vì  

thấy  mình  đi  dạy  học  nên  gọi  cô  là  cô  giáo  đó.  Cô  để  em  cạo  gió  cho  cô  đi.  Cạo  gió  là  khoẻ  liền.  

Cô  kêu  cạo  gió  là  sao.  Thì  cô  cứ  để  em  làm  cho  cô.  Cô  mới  thất  chị  đem  một  chai  dầu,  một  cái  

muỗng,  thế  là  chị  chỉ  vào  cái  màng.  Hồi  đó  ở  Việt  Nam  ngủ  là  phải  có  cái  màng.  Thuý  biết  có  cái  

màng  che  muỗi  đó.  Chị  vén  cái  màng  lên  và  chị  đánh  gió  cho  cô.  Mà  Thuý  tin  không?!  Mới  cạo  

gió  cho  cô  xong  là  cô  ngồi  dậy  ngay  lập  tức  .  Ăn  hai  bát  cháo.  Mấy  ngày  nằm  lả  không  ăn  gì  hết,  

tỉnh  táo,  thành  thử  ra  cô  tin  cạo  gió  lắm.  Cứ  hơi  môi  tí  là  cô  cạo  gió.  Hồi  đó  ở  Long  Xuyên,  ghe  

họ  đi  về  buôn  bán  tấp  nập,  họ  bán  đồ  khô  đó.  Dừa  từng  quầy,  mía  này,  rồi  khoai  lang  này.  Nhất  

là  những  khe,  súng  ống  vứt  bừa  bãi,  đồ  hộp  cũng  vứt  luôn,  đó  là  tàn  tích  mà  dính  liếu  đến  Mỹ  

đó,  cô  nghĩ  vậy.  Cô  sang  trình  diện  bên  trường,  còn  những  người  còn  lại  dạy  trên  nhìn  nhau  lơ  

láo,  biết  là  một  trang  sách  mới  đã  mở  ra,  mà  chắc  là  không  hứa  hẹn  gì  nhiều.  Thì  bọn  cô  phải  

tiếp  xúc  ngay  với  những  cán  bộ  ngoài  Bắc  vào,  họ  gọi  là  cán  bộ  chỉ  đạo,  và  một  ngành  họ  nắm  

chặt  bên  cạnh  công  an  cảnh  sát  là  ngành  giáo  dục.  Họ  sợ  là  mình  sẽ  tuyên  truyền  những  triết  lý  

ngược  lại  với  triết  lý  cộng  sản.  Nhưng  mà  cùng  những  người  làm  công  tác  giáo  dục  vào,  họ  

cũng  có  tính  cách  văn  hoá,  họ  nói  chuyện  cũng  lịch  sự.  Chỉ  trừ  anh  cán  bộ  gọi  là  cán  bộ  bí  thư  

của  trường  đó,  thì  anh  đó  là  sát  máu  đó.  Chứ  còn  hiệu  trưởng,  họ  giữ  chức  hiệu  trưởng,  còn  

hiệu  phó  họ  không  cần.  Hiệu  trưởng  với  giám  học  này  kia  thì  các  thầy  cô  giáo  thì  ngày  ấy  hãnh  

diện  lắm.  

TVD:  Những  giáo  chức  như  cô  sau  tuổi  45  thì  cũng  tiếp  tục?    

BBH:  Hồi  đó  gọi  là  lưu  dung.  Ban  đầu  cô  tưởng  lưu  dụng,  tức  là  giữ  lại  mà  dùng.  Họ  nói  lưu  

dung,  tức  là  giữ  lại  để  mà  tha  thứ,  dung  là  khoang  dung  đó.  Gọi  là  giáo  chức  lưu  dung.  Muốn  

gọi  gì  thì  gọi,  tại  cô  dạy  Pháp  văn  thành  ra  cũng  không  bị  kiểm  soát  nặng  nề  lắm.  Nhưng  người  

dạy  về  văn,  văn  sử  là  hai  ngành  chính,  về  tư  tưởng  học.  Dưới  chế  độ  cộng  sản  nên  họ  kiểm  soát  

VAOHP0082   21  

các  thầy  cô  giáo  dạy  văn  sử  kĩ  lắm.  Họ  có  người  vào  lớp  dự.  Còn  tiếng  Pháp  thì  thứ  nhất  cô  

không  biết  họ  có  hiểu  hết  tiếng  Pháp  hay  không,  thứ  hai  họ  nghĩ  văn  hoá  Pháp  không  có  gì  mà  

bất  lợi  cho  họ.  Cho  nên  cô  dạy  tiếng  Pháp  cũng  không  bị  họ  làm  phiền  gì  nhiều.  Giáo  chức  ở  

trong  trường  chia  ra  từng  tổ,  mỗi  tổ  theo  chuyên  môn  của  mình,  tổ  anh  văn,  tổ  việt  văn,  tổ  văn  

sử.  Họ  cũng  bầu  các  chức  vụ  ở  trong  đó,  trưởng  ban  lao  động,  trưởng  ban  văn  nghệ,  trưởng  

ban  đời  sống,  lo  những  vấn  đề  ở  trong  trường.  Thì  cô  phụ  trách  tại  vì  anh  em  không  có  phương  

tiện  di  chuyển  bằng  xe  hơi  hay  xe  gắn  máy  nữa,  mà  nhiều  người  ở  rất  xa.  Nên  cô  phải  nấu  cơm  

cho  các  giáo  chức  ở  lại  ăn,  bẳng  cách  mỗi  người  đóng  một  số  tiền  nhỏ  2  đồng,  3  đồng  gì  đó,  cô  

phải  lãnh  về  đời  sống.  Cô  phải  đi  chợ,  mua  thức  ăn,  làm  cơm  trưa,  cho  các  giáo  chức  xuống  ăn  

cơm.  Buổi  chiều  thì  lên,  thường  thường  dạy  buổi  sáng  chứ  không  dạy  buổi  chiều.  Tại  vì  giáo  sư  

đệ  nhị  cấp,  thì  dạy  sáng  không  dạy  chiều,  thì  buổi  chiều  làm  công  việc  của  trường,  họ  kêu  là  

công  việc  cải  thiện  kinh  tế,  hoặc  là  nuôi  heo,  đào  đất  trồng  cây.  Còn  ai  dạy  buổi  chiều  thì  buổi  

sáng  vào.  Làm  những  công  việc  văn  phòng,  thư  viện,  rồi  họp  tổ,  họp  liên  miên,  đại  khái  vậy.    

TVD:  Ngoài  những  việc  thay  đổi  về  chức  vụ  trong  đời  sống  đi  dạy  của  cô,  thì  cuộc  sống  trong  

gia  đình  có  gì  thay  đổi  không?  Sau  75  cuộc  sống  của  cô  đó?  

BBH:  Cuộc  sống  gia  đình  ngày  một  tàn  tạ  đi.  Nhưng  mà  không  có  ngay  lập  tức.  Bọn  cô  vẫn  sinh  

hoạt  bình  thường  cho  đến  khi  kinh  tế  cạn  dần,  thì  chắc  chắn  là  phải  sa  sút.  Gia  đình  cô  có  

những  lúc  phải  nấu  cháo,  mà  không  có  thức  ăn,  thành  ra  phải  nấu  cháo  đậu  xanh  ăn  với  đường.  

Mà  đường  thì  có  hai  loại  đường,  công  nhân  viên  được  phát  thì  gọi  là  đường  trắng,  đường  cuba,  

dùng  để  bán  ở  ngoài  chợ,  phải  kiếm  tiền  mua  thêm  thức  ăn.  Còn  đường  nâu  đường  vàng    thì  

mua  hết,  tại  vì  người  ta  uống  cà  phê  thì  chua,  thành  ra  bọn  cô  giữ  lại  kho  cá  kho  thịt  hay  là  ăn  

cháo.  Đã  có  những  lúc  như  vậy.  Sau  đó  cô  phải  đi  ra  chợ  trời  buôn  bán  thêm  để  có  thêm  tiền,  

để  mà  sống.  

VAOHP0082   22  

TVD:  Vậy  trong  gia  đình  của  cô,  có  người  nào,  anh  chị  em,  có  ai  bị  ảnh  hưởng  vì  chiến  tranh,  

hay  là  bị  mất  vì  chiến  tranh  không  vậy  cô?    

BBH:  Nếu  nói  mất  về  chiến  tranh  thì  không.  Cô  có  một  người  anh  gia  nhập  quân  đội,  nhưng  

anh  ở  trong  ngành  công  binh,  mà  là  công  binh  kiến  tạo,  không  phải  quân  binh  chiến  đấu.  

Thành  ra  anh  có  yểm  trợ  mặt  trận.  Mà  ông  yểm  trở  những  phong  tường  xa  cách,  những  công  

thự,  chẳng  hạn  như  khi  mình  cần  có  một  cơ  sở  mà  di  chuyển  một  đơn  vị  nào  đến  thì  anh  lo  vấn  

đề  trang  trại  này  kia,  cho  nên  tương  đối  vì  sự  anh,  anh  cũng  kip  di  tản,  đó  là  năm  75,  Còn  

những  người  khác  ảnh  hưởng  chiến  tranh  vì  kinh  tế,  thì  nhà  cô  thiệt  hại  nặng,  do  vấn  đề  chiến  

tranh,  vấn  đề  thay  đổi  chế  độ  ở  ngoài  Bắc,  nhưng  mà  trực  tiếp  vì  súng  đạn  thì  không.    

TVD:  Sau  75  thì  nhiều  người  bỏ  nước  ra  đi,  cô  và  gia  đình  của  cô  có  kế  hoạch  gì,  có  muốn  ra  đi  

không,  và  làm  sao  để  ra  đi  được?    

BBH:  Tât  nhiên  là  kinh  nghiệm  về  sự  ra  đi  cô  không  có  ngay,  cho  đến  khi  nó  xảy  ra  một  vài  

biến  cố  làm  cho  mình  phải  suy  nghĩ.  Ví  dụ  như  năm  75,  cô  có  một  người  anh  duy  nhất  thôi  như  

đã  nói  với  Thuý,  thì  khi  quyêt  định  mang  gia  đình  đi  thì  mình  muốn  đi  theo  lắm.  Nhưng  mà  vì  

nhiều  lý  do  mình  không  đi  kịp  với  anh,  nên  phải  ở  lại.  Từ  đó  ý  nghĩ  đoàn  tụ  gia  đình  không  còn  

nữa.  Cô  nghĩ  bây  giờ  chắc  hai  phương  trời  thì  không  biết  đến  bao  giờ  mới  có  thể  gặp  lại  nhau.  

Thì  thôi  coi  như  đến  đây  là  một  ngã  rẽ  rồi.  Nhất  là  cô  kẹt  bà  mẹ  bây  giờ  đang  là  85  tuổi,  cụ  rất  

là  lớn  tuổi,  không  làm  được  cái  gì  hết.  Khi  con  cô  đi  học,  khi  nó  bắt  đầu  gia  nhập  gọi  là  đoàn  

ngũ  hoá  trong  đội  thiếu  niên  bác  Hồ  đó,  thì  phải  quàng  khăn  đỏ  đi  học.  Con  cô  không  ngoại  lệ,  

nó  đang  ở  tuổi  niên  thiếu  mà,  13,  12  tuổi,  băt  buộc  cháu  phải  đi  sinh  hoạt.  Một  hôm  cô  bắt  

được  cái  thư  của  anh  đội  trưởng  đội  cháu  sinh  hoạt,  nó  viết  thư  tỏ  tình  với  cháu.  Cháu  đưa  cho  

cô  xem.  Bắt  buộc  cô  phải  lên  trên  quận  đoàn,  quận  Phú  Nhuận.  Cô  đi  phường  đoàn  trước,  rồi  

sau  cô  mới  lên  quận.  Thì  cô  nói  rằng  theo  cô  nghĩ  tư  cách  người  lãnh  đạo  sinh  hoạt  của  một  

VAOHP0082   23  

đoàn  thể  thiếu  niên  như  vậy,  phải  gương  mẫu  về  vấn  đề  đạo  đức,  phải  gương  mẫu  về  vấn  đề  

công  tác,  mà  chỉ  mới  có  sinh  hoạt  1-­‐2  tháng  thôi  mà  anh  ấy  đã  viết  một  cái  thư  như  vậy  cho  

con  gái  tôi,  lúc  giờ  em  chỉ  có  12  tuổi.  Cháu  rất  là  xinh  đẹp,  thành  ra  tôi  thấy  điều  này  không  có  

được.  Yêu  cầu  cấp  trên  phải  có  biện  pháp  để  mà  chấn  chỉnh  việc  này,  còn  nếu  không  gia  đình  

sẽ  không  dám  cho  con  đi  sinh  hoạt  nữa.  Thì  không  hiểu  họ  làm  việc  với  nhau  như  thế  nào,  thì  

anh  đoàn  trưởng  đó  đến  nhà  cô  xin  lỗi.  Anh  nói  là  vì  anh  hơi  sôi  nổi,  hơi  cạn  nghĩ,  anh  làm  kêu  

vậy  không  có  đúng.  Cô  đã  giúp  cho  anh  ấy  có  cơ  hội  để  sửa  chữa,  và  anh  hứa  là  anh  sẽ  sữa  

chửa,  và  anh  không  có  tái  phạm  chuyện  này  nữa,  và  hy  vọng  chuyện  này  cũng  sẽ  được  học  tập  

ở  phường  đoàn,  quận  đoàn  để  tránh  tình  trạng  này  xảy  ra.  Nhưng  mà  cô  không  tin  nữa,  cô  bắt  

đầu  nghi  ngại  rồi.  Tại  vì  thứ  nhất  con  mình  lần  đầu  tiên  nó  sợ  đưa  cho  mình.  Lần  sau  như  áp  

lực  của  tình  cảm  hay  là  khi  mà  sinh  hoạt  mà  tin  cậy  nhau  rồi  thì  nó  thấy  không  sợ  nữa,  nó  có  

thể  cũng  đồng  loã  với  người  mà  bày  tỏ  tình  cảm  tốt  đẹp  với  cháu.  Cô  nghĩ  đến  chuyện  cho  cháu  

đi.  Thì  lúc  bấy  giờ  cả  Sài  Gòn  sôi  nổi  vấn  đề  vượt  biên.  Thuý  biết  không,  đi  đâu  cũng  thấy  xì  

xào,  cô  cũng  thấy  nói  to  nói  nhỏ,  cũng  thấy  bàn  bạc.  Hết  sức  là  kín  đáo  nhưng  người  ta  vẫn  bàn  

bạc  chuyện  ra  đi  nhiều  lắm,  đó  là  năm  77,  mới  2  năm  sau  mất  nước  thôi.  Đến  năm  79  cô  mới  

có  cơ  hội  để  cho  em  đi.  Chuyến  đi  của  em  mất  nạn,  không  thành  công,  nên  cô  mất  em  trong  

chuyến  đó.  Rồi  sau  đó  cô  sợ.  Lại  còn  vấn  đề  bà  ngoại  các  cháu  lớn  tuổi  quá,  bạn  bè  cụ  cũng  

thương  lắm,  nói  sẵn  sàng  cho  cô  với  cả  nhà  đi,  nhưng  mà  cô  không  dám  nhận  lời  tại  vì  cụ  lớn  

tuổi  quá,  cô  sợ  cụ  đi  vất  vả,  đi  không  tới  nơi,  phải  đi  nửa  đường  đi  về  thì  lỡ  việc  của  bạn  bè  

không  tiện  nên  cô  xin  cáo,  không  có  dám  nhận.  Thì  bọn  cô  ở  lại  chờ  đợi,  nhưng  cũng  không  

biết  là  chờ  đợi  gì.  Cố  gắng  mà  sống  thôi.  Sau  đó  ông  anh  cô  mới  bảo  lãnh  đầu  năm  80  thì  ông  

bảo  lãnh.  Thành  đến  năm  82  đơn  từ  bắt  đầu  tiến  hành,  đến  năm  85  cô  mới  có  giấy  tờ  xuất  cảnh  

VAOHP0082   24  

ra,  rồi  chờ  danh  sách  bay,  chờ  phỏng  vấn,  phái  đoàn  liên  hiệp  quốc  phỏng  vấn.  Thành  đầu  năm  

86  cô  mới  đi  được  qua  đây.    

TVD:  Khi  mà  cô  được  bảo  lãnh  thì  cả  gia  đình  đi  hết  luôn?  

BBH:  Ừ,  cả  gia  đình  đi  hết  luôn.    

TVD:  Cô  chú  và  con?    

BBH:  Khi  mà  cô  muốn  được  bảo  lãnh  thì  phải  có  đơn  giấy  tờ,  trong  đó  có  một  cái  đơn  cô  xin  

xuất  cảnh,  và  cái  đơn  đó  phải  được  hiệu  trưởng  nhà  trường  ký,  thì  hồ  sơ  mới  hợp  lệ.  Cô  mang  

cái  đơn  đến  hiệu  trưởng  lúc  bấy  giờ  là  bà  Mai,  người  Bắc  vào  đó.  Cô  nói  là:  “Chị  Mai,  em  có  một  

điều  muốn  thưa  với  chị  là,  mẹ  em  chỉ  có  một  người  con  trai  duy  nhất  thôi  là  ông  anh  của  em  

bây  giờ  đã  đi  di  tản  sang  bên  Mỹ  rồi,  bây  giờ  ông  bảo  lãnh  gia  đình  đi,  nên  em  nghĩ  là  vì  lý  do  

nhận  đạo  em  phải  cố  gắng  cho  mẹ  con  em,  anh,  được  đoàn  tụ  với  nhau,  nên  em  phải  buộc  lòng  

xin  xuất  cảnh.  Thành  chị  Mai  thông  cảm  ký  dùm  em  cái  đơn  này  để  em  nộp  trên  phòng  công  

tác  người  nước  ngoài.”  Thì  bà  nói  là:  “chị  không  muốn  cho  em  di.  Tại  vì  em  dạy  rất  là  hiệu  quả,  

được  các  học  sinh  yêu  mến.  Nên  chị  không  nghĩ  chị  sẽ  để  cho  em  đi.  Nhưng  mà  tại  em  nói  có  bà  

cụ,  thành  ra  chị  cũng  thấy  điều  này  có  vấn  đề  tình  người  ở  trong  đó,  nên  chị  sẽ  ký  cho  em.  

Nhưng  mà  nộp  đơn  là  một  chuyện,  vấn  đề  em  đi  được  không  mới  là  chuyện  khác.  Thành  ra  em  

phải  hữa  với  chị  nếu  mà  em  chưa  đi  được  thì  em  tiếp  tục  em  dạy  ở  trường  cho  chị.  Còn  nếu  mà  

em  có  giấy  tờ  em  đi,  thì  chắc  chắn  chị  cũng  vui  lòng  để  cho  em  đi,  để  mẹ  con  anh  em  đoàn  tụ  

với  nhau.”  Cô  được  giấy  đó  rồi,  là  đem  lên  nộp  phòng  công  tác  người  nước  ngoài  liền.  Đến  khi  

giây  tờ  ra,  cô  vẫn  đi  dạy  như  bình  thường.  Được  2  ngày  thì  bà  Mai  kêu  cô  vào  trong  văn  phòng,  

bà  Mai  mới  nói  là:  “Bích  Hà,  chị  rất  muốn  em  ở  lại  dạy  học,  tại  chị  yêu  cầu  em.  Nhưng  có  một  

người  bạn  của  em,  bây  giờ  ông  này  giờ  vẫn  còn  đang  ở  San  Jose,  mới  đi  đoàn  tụ  gia  đình  ở  trên  

San  Jose  đó,  mà  cô  không  tiện  nói  tên  ra,  tại  vì  vấn  đề  cũng  hơi  tế  nhị,  mà  chuyện  ông  còn  tại  

VAOHP0082   25  

thế  mình  cũng  không  có  muốn  nói.  Một  người  bạn  của  em,  bà  nói  tên  rõ  ràng.  Nói  rằng  em  

không  phải  là  nghèo  khổ  gì,  mà  tại  sao  em  có  đơn  xuất  cảnh  rồi,  mà  em  vẫn  tiếp  tục  đi  dạy  

học.”  Ông  không  biết  bà  Mai  yêu  cầu  cô.  Ông  tưởng  là  cô  xin  tiếp  tục  dạy  học.  “Thì  chị  phải  coi  

chừng.  Nếu  mà  mai  đi  trong  trường  có  chuyện  gì,  truyền  đơn,  lựu  đạn  thì  chị  là  người  chịu  

trách  nhiệm,  tại  vì  chị  đã  bảo  vệ  bao  che  cho  một  người  xuất  cảnh  rồi  mà  vẫn  tiếp  tục  cầm  

phấn  đứng  bảng.  Chị  Hà  không  chừng  là  CIA  gài  lại  sao  biết  được.  Hồi  xưa  chỉ  làm  công  tác  hải  

đạo  mà.”  Thế  là  bà  Mai  sợ,  bà  Mai  gọi  cô  vào.  Bà  bảo  chị  thôi  thì  ngày  mai  em  bắt  đầu  ở  nhà,  em  

đừng  có  tới  trường  nữa.  Cho  ở  nhà  là  cô  mừng  quá  rồi.  Mặc  dầu  nhớ  học  trò  lắm.  Những  ngày  

hôm  sau  đến  giờ  mình  đi  dạy  thì  mình  không  đi,  nằm  ở  nhà  cô  chảy  nước  mắt,  nhớ  nơi  mình  

đã  từng  gắn  bó  với  em  học  sinh,  những  nơi  mà  mình  đã  từng  hy  vọng  rất  nhiều  vì  thế  hệ  mai  

sau,  thì  mình  phải  nghỉ.  Thì  đó  là  nghề  mình  theo  đuổi  bao  nhiêu  lâu  rồi.  Mình  cũng  thương  

tiếc  lắm,  nhưng  mà  thôi.  Hoàn  cảnh  như  thế  nên  cô  cũng  phải  ra  đi  thôi.  Khi  mà  cô  sang  đến  

đây  thì  việc  đầu  tiên  anh  cô  courage  cô  là  ghi  danh  đi  học  đại  học.  Lúc  bây  giờ  cô  có  một  mẹ  già  

rồi,  với  lại  ba  đứa  con.  Thì  cháu  lớn  đã  vào  đại  học  rồi,  thôi  cũng  không  lo.  Nhưng  mà  hai  cháu  

sau  còn  cách  chị  đến  6  tuổi,  nó  đang  ở  dưới  trung  học.  Nên  cô  phải  đi  làm.  Phải  có  một  đời  

sống,  chứ  không  thể  sang  đây  nương  tựa  vào  ai  được.  Thành  ra  cô  ở  Riverside  có  một  thời  gian  

ngắn.  Nhưng  mà  kỉ  niệm  ở  Riverside  là  thế  này.  Cô  biết  là  trẻ  con  học  giỏi  hơn  mình  nhiều  lắm,  

nó  tiếp  cận  với  cái  mới  nhanh  hơn  mình  nhiều  lắm.  Thì  buổi  chiều,  buổi  sáng  thì  anh  cô  đi  làm,  

nên  ông  drop  các  cháu  ở  trường  học.  Cô  không  phải  đi.  Cô  dậy  sớm  ở  nhà  lo  ăn  sáng  với  bà  cụ,  

lo  nhà  cửa,  rồi  chợ  búa  thức  ăn  nấu  cơm  trưa  thôi.  Đến  2  giờ  thì  cô  ra  trường  intermediate  cô  

đón  em  học  intermediate,  rồi  một  em  nữa  thì,  hai  đứa  ở  intermediate  hết,  chênh  nhau  có  một  

lớp  thôi.  Khi  cô  ra  đến  trường  một  cái,  cô  bức  chân  vào  sân  trường  thấy  các  em  tuy  là  Mỹ  lớn  

con,  nhưng  mà  trường  trung  học  cấp  1  cứ  từng  đôi  à.  Tụi  nó  ôm  nhau,  hoặc  là  tụi  nó  ngồi  trên  

VAOHP0082   26  

hành  lang.  Cậu  con  trai  thì  ngồi  dựa  lưng  vào  tường,  hai  chân  để  thẳng  ở  trước.  Cô  con  gái  thì  

ngồi  ngược  chiều  lại.  Cô  sợ  quá.  Thôi  chết  con  mình  mới  sang  học  môi  trường  như  thế  này  thì  

không  biết  làm  sao.  Đầu  gối  cô  đi  mà  run  khập  khễnh  đó  Thuý,  muốn  té  luôn.  Sang  cái  lúc  vào  

đón  cháu,  thì  nó  đi  bên  cạnh  mình.  Nó  cứ  đi  tỉnh  bơ  à,  nó  không  có  vẻ  gì  là  bận  tâm  hay  băn  

khoăn  người  xung  quanh  hết.  Xong  về  đến  nhà,  cơm  nước  xong  rồi  cô  mới  ngồi  gần  cháu  hỏi  

là:  “con  ơi,  mẹ  đi  vào  trường  thấy  học  sinh  của  trường  sao  tụi  nó  tự  do  quá.  Sao  vấn  đề  luyến  ai  

như  có  vẻ  trẻ  con  bên  này  tự  do  quá.”  Con  cô  mới  bảo  là:  “mẹ,  mẹ  thắc  mắc  chuyện  người  ta  

làm  gì.  Chuyện  người  ta  mặc  kệ  người  ta.”  Cô  mới  nói  thôi  chết  rồi,  con  mình  trưởng  thành  

hơn  mình.  Nó  nói  chuyện  của  người  ta  mẹ  thắc  mắc  làm  gì,  tức  là  nó  không  bận  tâm  chuyên  đó,  

thì  tại  sao  mình  lại  bận  tâm.  Cô  ở  trong  một  cái  chung  cư.  Anh  cô  thì  có  nhà  riêng,  nhưng  mà  

lúc  bấy  giờ  nhà  anh  ấy  đang  sửa,  thành  ra  anh  dọn  ra  chung  cư  ở  đỡ.  Thì  mình  đi  về,  dẫn  con  đi  

qua  những  lối  đi  trong  chung  cư,  thì  mùa  hè,  cửa  sổ  nhà  người  ta  mở.  Mình  đi  qua  thì  nhìn  một  

cách  vẩn  vơ  thôi,  chứ  mình  không  chú  ý  gì.  Thế  là  nó  giật  áo  cô  bảo  mẹ  không  có  nhìn  vào  cửa  

sổ  nhà  người  ta.  Cô  học  được  từ  con  nhiều  cái  vui  lắm,  tụi  nó  trưởng  thành  mau  hơn  mình.  Sau  

đó  ở  một  thời  gian  ngắn  thì  cô  có  bạn  bè  ở  Santa  Ana,  thì  cô  dọn  về  Santa  Ana  ở  để  kiếm  việc  

làm,  đồng  thời  lo  cho  các  em.  Rồi  thì  chuyện  đi  làm  của  cô  cũng  cực  lắm,  không  thể  nào  tưởng  

tượng  được.  Mới  qua  thì  Thuý  biết  cô  đâu  có  xe.  Chưa  có  bằng  lái  xe  nữa.  Cô  phải  đi  carpool  

với    chị  giới  thiệu  cô  vào  làm  ở  hãng  đó.  Nhà  chị  cách  nhà  cô  khoảng  chừng  200  thước  thôi.  

Sáng  trên  cùng  một  con  đường,  cô  mới  xách  lunch  box,  nói  lunch  box  cho  nó  sang  chứ  để  trong  

một  cái  túi,  chưa  biết  cái  lunch  box  là  cái  gì  nữa.  Đến  trước  cửa  của  nhà  chị,  cái  ca  bắt  đầu  6  

giờ,  thì  bọn  cô  phải  đi  từ  lúc  5  giờ  rưỡi.  Cô  phải  đi  xuống  hãng  khoảng  độ  chừng  20  phút,  10  

phút  để  mình  vào  parking  này  kia.  Cô  phải  sang  nhà  chị  chậm  lắm  là  5  giờ  rưỡi  phải  có  mặt  ở  

nhà  chị  rồi.  Hôm  nào  sang  mà  thấy  cửa  sổ  phòng  tắm  nhà  chị  sáng  đèn  là  cô  mừng  lắm.  Chứng  

VAOHP0082   27  

tỏ  chị  sẵn  sàng  để  đi  rồi.  Quả  chừng  5  phút  sau  là  chị  mở  cửa  có  rào  sắt  ở  Santa  Ana.  Những  

nhà  khá  giả  làm  hàng  rào  săt  hết.  Chị  kéo  rào  sắt  ra  thì  mình  biết  sẽ  đi  xe  với  chị  đến  sở  làm.  

Hôm  nào  cô  đứng  mà  thấy  phòng  tắm  của  chị  tối  om  thì  cô  nói  thôi  chết  rồi,  chị  ngủ  quên.  Là  y  

như  rằng  cô  phải  chờ  lâu  hơn.  Chị  cũng  dậy  trễ  chút  xíu  nhưng  mà  không  đến  nỗi  phải  quá  trễ,  

chị  cũng  ra  được,  nhưng  mà  cô  đứng  cầm  túi  cơm  chờ  ở  cửa.  Mà  Santa  Ana  hồi  đó  người  Mễ  

rất  là  đông.  Mà  sáng  sớm  nhất  là  mùa  đông,  trời  lại  mưa,  đứng  một  mình  sợ  lắm,  đi  vào  sở  làm.  

Đó  là  chuyện  đi  làm.  Chuyện  đi  học  kể  với  Thuý  hồi  nãy,    thì  nhà  cô  ở  gần  trường  Santa  Ana  

College,  cô  phải  đi  học  ở  đó.  Phải  một  thời  gian  sau,  khoảng  chừng  một  năm  sau  khi  cô  ổn  định  

việc  làm  rồi,  cô  học  bằng  lái  xe,  thì  cô  lái  cái  xe  cũ  đầu  tiên  cô  mua  $700  của  một  người  cháu.  

Từ  nhà  đến  Santa  Ana  College  khoảng  chừng  độ  1  mile  đường.  Cô  ở  ngã  tư  Fairview  với  lại  

đường  số  1.  Thì  cô  chỉ  đi  thẳng  đường  Fairview  đến  đó  rẽ  mặt  thôi.  Cô  vào  đậu  parking  rồi  lên  

lớp.  Trước  đó  là  cô  đã  lấy  accessment  test  được  rồi,  kết  quả  của  accessment  test,  cô  nói  với  

con  cô  là  có  ba  cái  Thuý  biết  rồi  chứ  gì,  vocabulary,  listening,  với  lại  grammar.  Cái  grammar  đó  

100%  là  tại  bọn  cô  người  Việt  Nam  học  grammar  rất  là  kỹ,  nhất  là  cô  từ  grammar  tiếng  Pháp  

chuyển  sang  tiếng  Anh  nữa,  gần  như  là  gặp  mình  không  có  cách  gì  sơ  sót  được.  Vocabulary  cô  

được  95%  đó.  Đến  khi  cái  listening  cô  hỏi  con  cô  là,  các  con  có  biết  listening  test  mẹ  được  bao  

nhiêu  phần  trăm  không.  Tụi  nó  ngẫm  nghĩ  một  hồi  nói  50%  hả  mẹ.  36%  thôi  Thuý!  Không  

nghe  được.  Nhưng  mà  cô  vào  lớp  100  advance  gì  đó,  đại  khái  vậy.  Lái  xe  đi  học  đàng  hoàng.  

Đậu  xe  đi  vào  lớp,  mà  những  cái  ví  dụ  grammar  họ  đưa  ra,  rất  là  dễ,  mình  biết  hết  rồi.  Có  

những  người  đi  học  họ  làm  trúng  một  câu  hỏi  ra  đáp  án  đúng  thầy  giáo  nói  rồi  đó  thì  họ  nhảy  

tưng  tưng  vậy  đó,  la  om  sòm.  Cô  nói  làm  sao  mà  phải  làm  giữ  vậy.  Xong  lớp  học  cô  đi  ra  không  

biết  xe  đậu  đâu.  Tại  lúc  mình  vào  thấy  cổng  rồi  vào  thôi.  Đi  tìm  lớp,  không  biết  lớp  chỗ  nào,  ra  

bãi  đậu  xe  không  biết  nằm  hướng  nào,  mà  những  bush,  bụi  cây  trong  trường  càng  ngày  càng  

VAOHP0082   28  

khuya,  lớp  người  ta  xong  9  giờ  rưỡi,  mà  cô  10  giờ  rồi  vẫn  chưa  tìm  được  xe.  Mà  qua  mỗi  bụi  

cây  như  vậy  trong  ngực  cô  đánh  thình  thịch,  cô  sợ,  nhiều  khi  chỗ  lạ  mình  sợ  không  biết  làm  

sao.  Mai  cô  mới  hỏi  thì  họ  hỏi  cô  lúc  nãy  bà  đi  vào  đậu  ở  lối  nào?!  Bristol  hay  là  17th  street.  

Đâu  có  biết,  không  biết  đường  nào  cả,  mà  cũng  chẳng  biết  chỗ  nào  mà  đậu.  Cô  phải  chờ  đến  10  

giờ  rưỡi,  parking  gần  hết  xe  rồi  mới  thấy  chiếc  xe  mình  đậu  ở  góc  đó.  Cô  về  cô  sợ  quá,  ngày  

hôm  sau  cô  không  trở  lại  nữa,  cô  bỏ  luôn  không  đi  học  nữa.    

TVD:  Vậy  cô  đi  làm  hãng  lúc  trước  hay  sao  cô?    

BBH:  Đúng  rồi.  Cô  làm  assembler  là  dễ  nhất.  Khi  cô  vào  làm  assembler  đó  thì  phòng  cô  có  một  

mình  cô  là  Việt  Nam  thôi,  hai  cô  người  Mễ,  một  cô  Đại  Hàn,  một  cô  người,  lâu  người  cô  quên  

mất  rồi,  đó  là  một  tỉnh  ở  Nam  Mỹ.  Thế  khi  mà  building  bị  cúp  điện,  thì  Thuý  nhìn  cách  cư  xử  

của  mỗi  người  Thuý  biết  ngay  văn  hoá  của  nước  đó.  Cô  thì  ngồi  cắm  cúi  làm,  có  máy  lạnh  hay  

không  có  máy  lạnh  it’s  ok,  vẫn  ngồi  làm.  Hai  cô  Mỹ  Trắng,  một  cô  chạy  xuống  dưới  

management  liền,  yêu  cầu  phải  sửa  máy  lạnh  trên  này  nóng  quá  không  làm  việc  được.  Cô  

người  Mễ  có  quạt  máy  cô  dấu  ở  đâu,  quạt  máy  nhỏ  nhỏ  ở  dưới  chân.  Cô  nhìn  là  thấy  ngay,  cái  

cách  mà  mình  xử  trý  như  thế  nào  trong  hoàn  cảnh  như  vậy.  Người  Việt  Nam  là  cắm  cúi  làm  

thôi.  Cô  ngồi  làm,  thứ  hai  là  cô  không  quen  vừa  làm  vừa  nói  chuyện.  Trong  khi  ngồi  làm  cô  

ngồi  đầu  này  gọi  cô  ngồi  đầu  kia,  mày  biết  bữa  nay  nó  sale  ở  đâu  không,  hồi  đó  chưa  có  Macys,  

ở  Federated  sale  underwear  rẻ  lắm,  bao  nhiêu  tiền  đó.  Rồi  bà  Macos  có  đến  3000  đôi  giày,  tùm  

lum  tùm  la,  đằng  này  gọi  đằng  kia.  Cô  ngồi  làm  thinh  à,  không  có  gọi  to  như  vậy  được.  Thứ  hai  

nữa  mình  nghĩ  mình  đi  làm  thì  phải  lo  làm  chứ.  Bà  supervisor  đó  đến  bên  cạnh  cô  bà  hỏi  cô  là:  

“bà  có  happy  không?  Sao  tôi  thấy  bà  có  vẻ  unhappy  quá  vậy?”  Xong  rồi  cô  mới  trả  lời  bà,  cô  nói  

rằng  cô  được  dạy  dỗ  phải  thích  nơi  nào  cô  đi  làm,  mà  phải  thích  việc  làm  mà  tôi  làm.  Bà  trố  

mắt  lên  nhìn  cô,  cô  nghĩ  chắc  bà  này  hỏi  mình  là  ai,  chứ  không  ra  dáng  của  người  assembler.  

VAOHP0082   29  

Xong  cô  nói  là  tôi  cũng  chăm  chú  để  làm,  tôi  ít  nói  chứ  không  phải  là  unhappy  đâu.  I’m  happy,  

nói  với  bà  vậy.  Ngày  hôm  sau  bà  vẫn  không  yên  tâm,  bà  trở  lại  nói  với  cô  là  tôi  biết  là  bà  không  

happy.  Thôi  để  ngày  mai  tôi  xin  move  một  cô  Việt  Nam  đến  đây  cho  bà,  để  bà  có  người  nói  

chuyện.  Cô  cảm  ơn  bà  có  lòng  tốt.  Ngày  hôm  sau  bà  mang  tới  một  chị  ngồi  bên  cạnh  cô.  Chị  này  

làm  đã  lâu  rồi.  Rồi  chị  chỉ  cho  cô  cách  mang  thức  ăn  trưa  như  thế  nào,  mua  những  container  

bằng  nhựa,  rồi  để  đồ  ăn  làm  sao,  đến  đó  thì  để  đồ  ăn  ở  đâu  đến  giờ  lunch  mình  ra  cafeteria  

hâm  đồ  ăn  lại  mình  ăn.  Chị  walk  cô  through  tất  cả  những  việc  phải  làm.  Nhưng  mà  chị  nói  từ  

đầu  đến  cuối  buổi  làm,  thành  ra  nếu  mà  có  dịp  nào  chị  Kim  nghe  được  phỏng  vấn  này  thì  chị  

Kim  nhớ  là  tôi  rất  là  biết  ơn  chị,  chứ  không  phải  nói  xấu  chị.  Nhưng  mà  nói  thì  tôi  nghe  chị  nói,  

tôi  vẫn  không  nói,  vì  không  có  cơ  hội  để  nói  nữa.  Bà  supervisor  bà  rất  là  tinh  tế,  bà  thấy  mình  

vẫn  không  nói.  Mấy  ngày  sau  bà  trở  lại  nói  là  tôi  nghĩ  bà  vẫn  không  happy  ở  trong  

environment  này,  thôi  để  tôi  gửi  bà  xuống  dưới  floor,  ở  đó  có  toàn  người  Việt  Nam  thôi,  chắc  

bà  sẽ  feel  comfortable  hơn.  Bà  nói  là  bà  làm.  Bà  gửi  cô  xuống  cái  floor  ở  phía  dưới  đó,  toàn  

người  Việt  Nam  không  thôi  thiệt  tình  như  vậy.  Thật  ra  mình  có  một  cộng  đồng  nhỏ  của  người  

Việt  Nam,  ăn  trưa  rồi  nói  chuyện,  giúp  đỡ  nhau  rồi  học  hỏi  nhau,  chỉ  vẽ  cho  nhau.  Cô  sống  một  

năm  rất  là  vui.  Nhưng  mà  cô  chỉ  làm  đó  được  8  tháng  thôi,  sau  đó  cô  thấy  bên  Quality  Control  

mở,  thì  cô  apply  xin  qua  đó  làm,  thành  ra  cô  được  cái  việc  bên  Quality  control  cô  qua  đó  làm.  

Cô  làm  bên  đó  7  năm,  gọi  là  quality  assurance.  Rồi  sau  supplementation  mở,  cô  apply  xin  qua  

supplementation,  cô  làm  ở  đó  được  2  năm.  Rồi  sau  cùng  cô  thấy  regulatory  affair  nó  mở,  cô  

apply  qua  bên  đó  cô  làm,  một  hãng  thôi,  nhưng  mà  mình  có  khả  năng  đi  interview  job,  nếu  

mình  được  thì  qua  làm  thôi.  Kinh  nghiệm  cuối  cùng  của  cô  khi  cô  đi  interview  job  là  job  cuổi  

cùng,  thì  Thuý  biết  bên  này  khi  mà  họ  opening  một  cái  job,  thì  họ  phải  công  bố,  đó  là  sự  công  

bằng,  equal  để  làm  việc.  Thì  cô  thấy  nó  candidate  identify  rồi,  tức  là  người  mở  cái  job  đó  đã  

VAOHP0082   30  

chọn  người  rồi,  nhưng  mà  vẫn  phải  post  lên  để  mọi  người  thấy  có  cơ  hội  đồng  đều,  equal  

opportunity  đó.  Cô  mới  nói  cái  này  mình  làm  được  tại  sao  không  cho  mình  làm.  Cô  mới  làm  

đơn,  làm  đơn  mà  muốn  chuyển  đi  thì  phải  có  supervisor  ký  mới  chuyển  đi  được.  Cô  mới  nói  

ông  supervisor  của  cô  là  ông  cho  tôi  có  cơ  hội  để  chuyển  việc  làm,  tôi  làm  việc  với  ông  mấy  

năm  tôi  cũng  rất  thích,  nhưng  mà  ông  biết  nước  Mỹ  là  mình  phải  move  up,  thì  ông  ấy  mới  bảo  

là:  “bà  có  thấy  ông  Rick  ông  đề  là  candidate  identify  không?”  tôi  có  thấy,  tôi  không  có  hy  vọng  

lần  này,  nhưng  mà  tôi  muốn  hãng  biết  là  tôi  cũng  có  khả  năng  làm  việc  này,  nếu  mà  tương  lai  

hãng  cần  nữa  thì  tôi  sẽ  là  người  nộp  đơn  xin  việc  này,  tôi  chỉ  muốn  để  hãng  biết  như  vậy  thôi,  

ông  cứ  ký  cho  tôi  đi.  Ông  bảo  là  để  ông  hỏi  ông  Rick,  tôi  đã  xin  ông  rồi  đừng  hỏi  gì  ông  Rick  hết  

á,  ông  cứ  ký  cho  tôi  đi,  còn  vấn  đề  được  hay  không  là  của  tôi.  Nhưng  mà  ông  cũng  tiếc  mình.  

Ông  bảo:  “Tôi  đã  nói  với  bà  rồi,  nói  chuyện  với  Rick  rồi,  nó  có  candidate  rồi,  nó  không  có  lấy  ai  

khác  hết.”  Tôi  thưa  với  ông  rồi  là  đừng  có  can  thiệp,  tôi  không  nhờ  gì  hết,  chỉ  muốn  cho  hãng  

biết,  là  tôi  nghĩ  tôi  có  thể  qualify  cho  việc  làm  này,  nếu  không  được  dịp  này  thì  dịp  sau,  ông  vui  

lòng  ký  cho  tôi  một  favor.  Thế  là  ông  chẳng  nói  nữa,  ông  phải  ký  cho  cô  cái  đơn.  Cô  đi  cô  nộp.  

Nộp  đơn  thì  họ  phải  xét,  phải  đi  phóng  vấn.  Họ  gọi  tất  cả  những  người  nộp  đơn  đi  phỏng  vấn  

hết  ngoại  trừ  candidate  identify  ra,  thì  cô  cũng  được  phỏng  vấn.  Khi  vào  một  phỏng  vấn  thì  có  

5  ông  managers  của  hãng.  Thì  ông  production  manager  là  ông  khó  nhất,  họ  nói  ông  rất  là  picky  

và  khó  khăn  nhất,  tên  là  ông  Marwell.  Khi  cô  vào  phỏng  vấn  ông  lần  thứ  hai  thì  ông  hỏi  cô  rẳng  

là:  “Bà  có  biết  công  ty  chờ  đợi  gì  ở  bà  trong  cái  job  này  không?”  cô  mói  nói  là  cô  biết.  Ông  hỏi:  

“bà  biết  như  thế  nào,  bà  biết  công  ty  mong  đợi  gì?”  Cô  nói  là  tôi  chỉ  xin  dùng  hai  chữ  thôi,  thứ  

nhất  là  mau  chóng,  thứ  nhì  là  chính  xác,  accuracy  and  speed,  cô  nói  vậy.  Ông  thank  you  very  

much,  cho  đi  ra  liền.  Rồi  ông  phê  là  ông  nhận  cô,  mà  production  là  có  ưu  thế  vì  họ  làm  ra  của  

cải,  thành  ra  ông  Rick  là  ông  mở  cái  đó,  ông  chỉ  mở  văn  phòng  thôi.  Thì  3  người  kia  cũng  sẵn  

VAOHP0082   31  

sàng  cho  cô  tại  vì  người  nào  cũng  có  thiện  cảm  với  mình.  Họ  không  có  candidate  identify  là  ai,  

họ  thấy  phỏng  vấn  đồng  đều  với  nhau,  thì  họ  lựa  người  nào  họ  thích  thôi.  Khi  cô  vào  trình  diện  

với  ông  là  ông  nói:  “Tôi  xin  bà  đừng  hiểu  lầm  tôi,  tôi  không  biết  là  bà  thích  việc  này,  cho  nên  tôi  

không  nghĩ  là  tôi  mời  bà.  Thế  nhưng  mà  bây  giờ  tôi  rất  là  happy  có  bà  trong  department  của  

tôi,  cho  nên  tôi  nói  cho  bà  biết  như  vậy.  Tôi  chào  mừng  bà  đến  với  department  của  tôi.”  Lúc  

bấy  giờ  cô  đã  có  plan  đi  Việt  Nam  thăm  ông  anh  lớn,  là  ông  anh  con  nhà  bác  cô  đó.  Anh  ấy  bị  

colon  cancer,  thành  ra  cô  phải  đi  thăm  cũng  như  là  vĩnh  biệt  anh  ấy  luôn.  Thì  cô  nói  với  ông  là  

cô  có  plan  đi  Vietnam  trước  đây,  trước  khi  cô  nộp  cái  đơn  để  thi  việc  này,  thì  ông  cho  tôi  đi  

Vietnam  3  tuần  lễ,  rồi  tôi  về  sẽ  nhận  việc.  Ông  mới  bảo:  “nếu  bà  đi  Việt  Nam  thì  bà  sẽ  không  

được  ăn  lương  của  department  của  tôi.  Bà  phải  ăn  lương  ở  department  cũ  cho  đến  khi  bà  về  

trình  diện  với  tôi.”  Cô  nói  nó  không  thành  vấn  đề,  đó  là  sự  công  bằng,  tôi  làm  ở  đâu  thì  hưởng  

lương  ở  đó,  tôi  sẵn  sàng,  miễn  là  tôi  đi  thăm  ông  anh  tôi,  vì  anh  có  thể  sắp  sửa  cô  đời.  Rồi  cô  về  

thì  cũng  làm  việc  ở  chỗ  cũ  để  chờ  ngày  nhận  việc  với  ông.  Ông  gọi  cô  lên,  bảo  rằng  là  năm  nay  

bà  được  promotion  là  lớn  lắm  rồi,  thành  ra  bà  không  có  add  anual  review  nữa  nha.  Cô  mới  nói:  

“thưa  ông,  tôi  nghĩ  là  khác  nhau,  tại  vì  cái  này  không  phải  là  promotion,  cái  này  là  công  việc  

hãng  cần  mở,  mà  tôi  xin  được,  chứ  không  phải  là  promotion.  Ông  hiểu  promotion  cũng  được,  

nhưng  mà  thật  tế  không  phải  là  promotion,  nên  anual  review  tôi  vẫn  nên  làm,  tại  vì  không  thể  

nào  không  làm  được.”  Ông  bảo  đó  là  quy  định  của  hãng.  Mà  nếu  đó  là  quy  định  của  hãng  thì  tôi  

ok,  không  có  gì  phàn  nàn,  mình  vui  quá,  được  job  mới  còn  phàn  nàn  gì  nữa  Thuý.  Mấy  hôm  sau  

ông  kêu  cô  lên,  ông  bảo  là  bên  đó  nói  với  tôi  rằng  là  họ  vẫn  review  cho  bà  năm  nay  vì  đúng  là  

bà  nói  procedure  là  bà  vẫn  được  hưởng.  Cái  thứ  hai  nữa  là  bà  phải  nhận  việc  ngay  với  tôi,  tại  

nếu  tôi  không  nhận  bà  vào  lúc  này  thì  ba  tuần  sau  tôi  không  nhận  bà  được  nữa,  tại  vì  budget  

nó  chấm  dứt  vào  tháng  này.  Bà  có  một  vaccation  được  trả  tiền.  Dễ  sợ,  người  Mỹ  họ  như  thế  

VAOHP0082   32  

đấy  Thuý  thấy  không.  Thế  là  cô  làm  được  việc  đó  cho  đến  khi  cô  nghỉ  hưu  đó.  Cô  làm  5  năm  ở  

việc  cuối  cùng.  Rất  là  vui,  cô  làm  việc  với  các  kĩ  sư  R&D,  làm  với  các  bạn  người  Việt  Nam  mà  họ  

là  những  thành  phần  xuất  sắc  được  chọn  vào  R&D  làm  những  mẫu  đầu  tiên  để  mà  được  nhà  

thương  chấp  nhận.  Thành  ra  làm  việc  với  họ  rất  là  vui  và  hăng  say.  

TVD:  Khi  cô  nói  R&D  Thuý  cũng  muốn  cắt  nghĩa  là  Research  and  Design?    

BBH:  Ồ,  Research  and  Development.    

TVD:  Cô  nói  cô  về  hưu  vào  năm  nào  cô?    

BBH:  Năm  2005.  

TVD:  Và  sau  khi  về  hưu  cô  làm  việc  gì?  

BBH:  Cô  làm  việc  cộng  đồng  đó.  Trước  khi  về  hưu  cô  đã  làm  ở  tờ  báo  Phụ  Nữ  và  Gia  Đình  rồi.  

Rồi  cô  tiếp  tục  làm  tờ  báo  và  làm  về  bên  truyền  thanh,  cô  làm  full-­‐time  cho  truyền  thanh.  

TVD:  Làm  sao  cô  bắt  đầu  làm  cho  truyền  thanh  ở  bên  đây  nữa?    

BBH:  Truyền  thanh  ở  bên  đây  phải  nói  như  thế  này.  Cô  có  một  người  bạn  rất  thân  rất  quý  là  

ông  Lê  Đình  Điểu,  tức  là  thân  phụ  của  Ysa  đó,  chắc  là  Thuý  biết  rất  là  rõ.  Thì  khi  cô  sang  cô  làm  

cho  Người  Việt,  cô  viết  bài  cho  Người  Việt.  Ông  Điểu  biết  cô  có  khả  năng  làm  cho  truyền  thanh  

nên  khi  ông  ra  cái  đài  phát  thanh  VNCR  đó  thì  ông  muốn  cô  về  làm  cho  đài.  Lúc  đó  cô  đi  làm  

full-­‐time  cho  người  Mỹ  nên  không  cách  nào  mà  cô  làm  cho  ông  được  hết.  Thành  cô  hứa  với  

anh  là  khi  nào  tôi  có  thì  giờ  tôi  sẽ  về  cộng  tác  với  đài,  làm  việc  với  anh,  tại  vì  tôi  cũng  thích  làm  

về  truyền  thanh.  Chẳng  may  sau  đó  chưa  được  2  năm  thì  ông  Điểu  qua  đời,  cho  nên  lời  hứa  đó  

cô  không  giữ  trọn  được  với  ông.  Khi  ông  mất  rồi,  thì  độ  mấy  năm  sau  cô  có  cơ  hội,  tức  là  cô  

đang  làm  ở  second  shift  thì  cô  có  thể  giúp  được.  Thì  buổi  trưa  cô  từ  nhà  đến  đài  đọc  bản  tin  

buổi  trưa,  xong  cô  đi  thẳng  từ  đó  đến  sở  làm,  cô  làm  việc  buổi  chiều.  Nhưng  mà  sau  đó  cô  có  

job  mới  đó,  thành  ra  cô  phải  đổi  lên  first  shift  cô  làm,  không  có  làm  second  shift  nữa.  Nên  cô  

VAOHP0082   33  

không  có  làm  tiếp  tục  làm  được  nữa.  Hồi  đó  là  ông  Hoàng  Trọng  Tuệ  làm  giám  đốc  đài,  trụ  ở  

của  đài  ở  đường  AK  Asia  đó.  Là  hai  lần  cô  thất  hứa.  Lần  cuối  cùng  thì  cô  về  hưu  rồi  có  toàn  

quyền  sử  dụng  thời  gian  của  mình.  Lúc  đó  có  cơ  hội  là  con  của  ông  Lê  Đình  Điểu  là  Nhất  Lan,  

anh  không  muốn  làm  phát  thanh  nữa,  anh  muốn  bán  cổ  phần  của  VNCR,  nên  cô  mua  lại  cổ  

phần  VNCR  của  anh  Nhất  Lan,  của  con  dâu  ông  Điểu,  là  vợ  anh  Nhất  Lan,  của  bác  Phạm  Phú  

Minh,  những  người  có  cổ  phần  trong  VNCR  mà  muốn  bán  đó.  Khi  mà  có  một  số  cổ  phần  rồi  cô  

về  cô  làm  cho  VNCR  full  time.  Đó  là  lịch  sử  cô  cộng  tác  với  VNCR.  Việc  đầu  tiên  cô  làm  là  cô  đi  

vào  trong  kho,  tìm  cái  chân  dung,  portrait  của  bác  Điểu,  bởi  vì  bác  là  người  ít  nhiều  đóng  góp  

xây  dựng  nên  cái  đài,  nên  cô  muốn  ghi  ơn  người  sáng  lập,  đối  với  người  bạn  mà  mình  đã  

không  giữ  được  lời  hứa  khi  mà  ông  còn  sinh,  thì  khi  ông  qua  đời  mình  làm  được  sẽ  không  thất  

hứa  với  ông.  Và  mỗi  nơi  cô  làm  việc  đều  treo  hình  của  ông  Đình  Điểu  hết.  Từ  bên  trụ  sở  cụ  ở  

cuối  đường  Moran  cho  đến  bây  giờ  trụ  sở  mới  ở  trong  hội  trường  Văn  Lang  đó,  thì  cô  vẫn  để  

ảnh  của  ông  Điểu  ở  trong  đó.  

TVD:  Trong  những  cộng  tác  cộng  đồng  của  cô,  cô  có  kinh  nghiệm  nào  cô  ghi  nhớ  nhiều  nhất?    

BBH:  năm  cô  vẫn  còn  làm  ở  trong  đài,  không  biết  cơ  duyên  nào  mà  cô  được  cộng  tác  với  đài  

Little  Saigon  Radio,  để  cô  cố  nhớ  lại  để  xem  ai  là  người  giới  thiệu  cô  vào  đài  Little  Saigon  

Radio.  Một  người  nào  đó,  chắc  là  chị  Vĩnh  Tưởng.  Nói  là  ở  đài  cần  một  người  làm  chương  trình,  

là  program  producer  đó,  thì  giới  thiệu  cô.  Cô  đến  thì  gặp  ông  Nguyễn  Hữu  Công.  Ông  Công  hỏi  

cô  là  chị  có  thể  làm  chương  trình  gì  cho  đài.  Cô  nói  là  cô  muốn  làm  chương  trình  phụ  nữ.  Tất  cả  

những  vấn  đề  liên  quan  đến  phụ  nữ,  women  issue  là  cô  tình  nguyện  làm  hết,  nghề  nghiệp,  

hạnh  phúc  gia  đình,  công  ăn  việc  làm,  bạn  bè,  bất  cứ  cái  gì.  Đài  cho  con  3  chương  trình  

probation.  Nếu  mà  trong  3  chương  trình  đó  feedback  của  ký  giả  tốt,  họ  hưởng  cái  chương  

trình  đó  thì  đài  sẽ  tiếp  tục  kí  hợp  đồng  với  mình,  và  sẽ  trả  tiền  cho  mình  trên  chương  trình  đầu  

VAOHP0082   34  

tiên.  Còn  nếu  sau  ba  chương  trình  rồi  mà  thấy    mình  có  feedback  của  thính  giả  không  đạt  được  

yêu  cầu  của  đài  muốn  có,  thì  họ  xin  chấm  dứt  chương  trình.  Cô  làm  thử  ba  chương  trình  thì  

thính  giả  hưởng  ứng,  nên  đài  cho  cô  hợp  tác  với  đài  luôn.  Cô  làm  cho  đài  17  năm,  từ  lúc  hầu  

như  những  ngày  đầu  tiên  đài  mới  thành  lập.  Khi  mà  cô  về  làm  cho  CNVR  full  time  cô  làm  công  

tác  quản  trị,  tức  là  CEO  của  VNCR,  ở  bên  Management  của  đài  Little  Saigon  Radio  nghĩ  rằng  cô  

sẽ  không  vì  lý  do  gì  mà  tiếp  tục  cộng  tác  với  họ  trong  chương  trình  đó.  Bởi  vì  vị  thế  mình  nó  

khác  rồi.  Cô  không  nghĩ  như  vậy.  Cô  nghĩ  mình  đã  quen  với  thính  giả  ở  đâu,  ở  nơi  nào,  thì  mình  

phải  giữ  tình  thân  và  sự  trung  thành  với  thính  giả  ở  nơi  đó.  Cho  cô  vẫn  ở  lại  tiếp  tục  làm  

chương  trình  đó  thêm  2  năm  nữa,  cho  đến  khi  có  biến  cố  bất  ngờ  xảy  ra  ngoài  ý  muốn  của  cô,  

thành  ra  cô  phải  chào  từ  giã  Little  Saigon  Radio,  và  không  còn  cộng  tác  với  đài  nữa.  Nhưng  mà  

chương  trình  cô  làm  với  đài  là  khoảng  17  năm  đó,  từ  đầu  đến  khi  cô  đi  ra  đó.  Từ  đầu  cô  làm  

chương  trình  nói  về  phụ  nữ  thì  cô  có  những  topic  cô  đem  ra  trình  bày  với  thính  giả.  Chẳng  hạn  

như  vấn  đề  vì  dụ  như  người  đàn  bà  phải  nuôi  con  một  mình,  thì  mình  đứng  trước  vấn  đề  là  lập  

gia  đình  lần  nữa,  hay  là  mình  dùng  khả  năng  riêng  để  nuôi  con,  hay  là  người  đàn  bà  làm  sao  

đừng  có  sao  lãng  việc  trau  dồi  kiến  thức,  khả  năng  ứng  xử  của  mình  trong  đời  sống.  Tại  vì  cô  

muốn  người  đàn  bà  phải  có  power,  có  niềm  tin,  vì  người  đàn  bà  có  khả  năng  làm  nhiều  việc  rất  

là  tuyệt  vời.  Nhưng  mà  chỉ  tại  vì  người  đàn  bà  sống  trong  một  đời  sống  nể  cổ,  trọng  nam  khinh  

nữ,  có  nghĩa  là  nữ  nhi  nam  hoá,  người  đàn  bà  khó  dậy,  khó  tiến  bộ  lắm.  Cứ  nghĩ  mình  làm  gì  

cũng  không  qua  được  người  đàn  ông,  như  vậy,  bị  mặc  cảm,  nên  mình  không  biết  khả  năng  của  

mình  đi  đến  đâu,  thành  ra  mình  sống  một  cách  khiêm  nhượng  quá  sức,  chịu  đựng  quá  sức.  Nên  

mình  phải  nhị  nhượng  quá  sức.  Mẹ  mà  vững  vàng,  bảo  vệ  mình  được  thì  con  cái  cũng  được  

nhờ.  Và  bên  cạnh  những  người  bạn  đời  của  mình,  mình  cũng  đỡ  được  gánh  nặng  cho  họ,  và  

cộng  đồng  cũng  mạnh  hơn.  Thành  ra  cô  muốn  người  đàn  bà  là  một  nhân  tố  tích  cực  và  có  

VAOHP0082   35  

những  sức  mạnh  bẩm  sinh  họ  đã  có  rồi,  chỉ  cần  được  trau  dồi  thôi.  Cô  làm  chương  trình  như  

vậy  cũng  được  khoảng  10  năm  dưới  hình  thức  đó.  Cô  mời  guest,  rồi  có  người  host  với  cô.  

Người  mà  host  lâu  nhất  với  cô  là  tiến  sỹ  Trần  Mỹ  Duyệt  đó.  Ông  là  tiến  sỹ  về  tâm  lý  học.  Sau  đó  

cô  chuyến  sang  hình  thức  khác.  Tức  là  khi  cái  đề  cài  mời  thảo  luận  như  vậy  đó,  nó  nếu  mà  

mình  chỉ  có  ý  kiến  của  người  host  thôi,  cộng  với  đóng  góp  của  thính  giả,  mà  đóng  góp  của  

thính  giả  những  cái  ý  nghĩ  của  họ  rất  là  mới,  nhưng  cũng  không  được  sàng  lọc  lắm.  Nên  mình  

phải  làm  công  việc  tóm  lượt  rất  là  nhiều.  Mà  khi  người  nghe  nghe  nhiều  quá  thì  họ  cũng  không  

có  tập  trung  được,  thành  ra  cô  phải  đợi  format  với  cái  sự  gợi  ý  của  ban  giám  đốc  đài.  Bấy  giờ  là  

thư  thính  giả  gửi  về  đài  nhiều,  muốn  mình  trả  lời  cho  những  cái  thư  đó,  sao  mình  không  làm.  

Thành  ra  cô  bắt  đầu  chuyển  sang  mục  trả  lời  thư  thính  giả,  gọi  là  tâm  tình  với  Thái  Hà  đó.  

Trước  kia  là  chương  trình  phụ  nữ  và  gia  đình,  sau  này  là  tâm  tình  với  Thái  Hà.  Cô  nhận  được  

rất  nhiều  tâm  sự  và  hoàn  cảnh  nó  cũng  éo  le,  khó  khăn  của  chị  em  bạn  gái  ở  mọi  lứa  tuổi,  mọi  

hoàn  cảnh.  Cô  làm  cho  đến  khi  cô  nghỉ  làm  với  Little  Saigon  Radio  là  chương  trình  đó  tạm  

ngưng  bởi  vì  VNCR  không  có  đủ  giờ  để  làm  chương  trình  lâu  như  vậy.  Sau  này  cô  có  làm  

chương  trình  buổi  tối.  Cô  dùng  chương  trình  buổi  tối  đó  để  hoàn  toàn  đáp  ứng  như  cầu  của  

khán  giả  gửi  thư  và  muốn  nghe  trả  lời  thư  của  họ.  Cô  làm  được  cũng  gần  3  năm  chương  trình  

ban  đêm.  Rồi  sau  đó  vì  một  vấn  đề  thay  đổi  nhân  sự  trong  đài  VNCR,  nên  cô  rất  tiếc  không  giữ  

được  chương  trình  này  nữa.  Mà  cuối  cùng  cô  cũng  phải  đi  ra  khỏi  chương  trình  của  đài  VNCR.  

Thành  ra  đến  đây  thì  nói  một  cách  turning  point  khác,  cô  không  biết  là  sẽ  đi  đến  đâu,  nhưng  

tạm  thời  thì  cô  phải  ngưng  tiếng  nói  trên  đài  phát  thanh.  Cô  muốn  nói  là  tiếng  nói  đó  có  một  

chút  thiện  chí  thành  tâm  của  mình.  Tất  cả  ao  ước  lớn  nhất  của  cô  là  cô  muốn  chị  em  phụ  nữ  

bạn  gái  là  có  một  đời  sống  xứng  đáng  với  tư  cách  của  người  phụ  nữ,  cái  phẩm  giá  của  người  

phụ  nữ,  và  vai  trò  của  người  phụ  nữ.  Cô  cứ  muốn  chị  em  bạn  gái  phát  huy  được  năng  khiếu  của  

VAOHP0082   36  

họ.  Khi  mà  sự  tự  tin  phát  triển  cùng  với  sự  năng  khiếu  cũng  như  là  nội  lực  của  họ  thì  họ  sẽ  trở  

thành  một  người  phụ  nữ  đắc  lực  cho  xã  hội  và  gia  đình,  chứ  không  phải  là  vấn  đề  phụ  nữ  có  

một  chút  khả  năng  rồi  thì  lên  mặt,  không  phải  như  vậy  đâu.  Lên  mặt  là  tại  vì  họ  không  đủ  tự  

tin,  họ  chưa  biết  là  họ  biết  đến  đâu,  Thuý  có  đồng  ý  với  cô  không.  Khi  biết  thì  mình  biết  cái  sự  

hiểu  biết  của  mình  có  giới  hạn  đi  đến  đâu,  luôn  luôn  mình  cần  có  người  khác  bổ  túc  cho  mình  

để  mình  tiến  bộ  ngày  một  nhiều  hơn  nữa  thì  người  phụ  nữ  đó  không  bao  giờ  đóng  cửa  hết,  

không  bao  giờ  nghĩ  người  khác  ở  dưới  mình  hết.  Thuý  thấy  không?!  Nên  cô  muốn  người  phụ  

nữ  phải  có  cơ  hội  mà  trau  dồi  họ  nhiều  hơn,  khuyến  khích  họ  đọc,  đọc  bất  cứ  cái  gì,  dưới  tầm  

mắt  của  họ,  lắng  nghe,  tìm  hiểu.  Bây  giờ  internet  cho  mình  rất  nhiều  phương  diện  và  cơ  hội,  

mục  đích  phát  thanh  của  cô  là  như  vậy  thôi.    

TVD:  Cái  đó  có  phải  tại  vì  cô  nuôi  ba  cô  con  gái  lớn  lên  cho  nên  cô  mới  quan  tâm  đặc  biệt  

women  issue  đó?  

BBH:  Chắc  Thuý  phải  cho  cô  được  phép  trở  lại  thời  thơ  ấu  của  cô,    khi  mà  cô  chứng  kiến  cảnh  

mẹ  cô  ở  trong  một  gia  đình  quyền  quý.  Trên  nguyên  tắc,  xin  lỗi  Thuý,  khi  một  người  đàn  bà  ăn  

nằm  với  một  người  đàn  ông,  sinh  con  với  người  đàn  ông  đó,  hok  phải  là  vợ  người  đàn  ông  đó.  

Chỉ  có  những  xã  hội  phong  kiến  mới  chối  bỏ  tư  cách  làm  vợ  của  họ,  lúc  thì  nói  là  vợ  bé,  vợ  

thêm,  lúc  thì  nói  là  tình  nhân,  nhân  tình  nhân  ngãi,  lúc  thì  nói  là  gái  bao,  vợ  bao.  Thành  ra  cô  

thấy  phẩm  giá  của  người  phụ  nữ  là  vấn  đề  quan  tâm  nhất  của  cô,  gọi  làm  sao  cho  người  đàn  bà  

thấy  mình  xứng  đáng  trong  vai  trò  của  mình.  Thiên  nhiên  trao  cho  mình,  xã  hội  cũng  cần  đến  

mình  cho  xã  hội,  mà  mình  không  được  đối  xử  cho  đúng  mức,  thành  ra  mình  phải  cất  lên  tiếng  

nói.  Từ  đó  mình  phải  đủ  mạnh  mẽ,  đủ  nhân  bản,  đủ  common  sense  nữa,  để  cho  mình  được  

nghe.  Thành  ra  cô  muốn  chia  sẻ,  còn  các  con  cô  là  một  phần  ước  vọng  đó  thôi.  Một  mặt  khác  

như  Thuý  gợi  ý  đó.  Khi  mà  cô  đi  làm  ở  sở,  các  bà  xếp  của  cô  người  Mỹ  đó,  họ  thấy  các  con  cô  ra  

VAOHP0082   37  

trường  đại  học  hết,  họ  hỏi  cô  là:  “tôi  biết  bà  nuôi  con  một  mình,  bằng  cách  nào  các  con  bà  ra  

đại  học  hết?”  thì  cô  mới  nói  là  trước  hết  tôi  tin  có  số  phận,  tôi  tin  là  như  vậy.  Cái  thứ  hai  tôi  tin  

là  sự  nổ  lực  riêng  của  mỗi  người,  khi  mà  cố  motivation  thì  tôi  xin  thưa  với  bà,  khi  tôi  mới  sang,  

mấy  mẹ  con  dắt  nhau  đi  chợ  Stater  Bros  gần  nhà,  không  có  xe  cộ  gì  cả,  dắt  mấy  cái  giỏ  nilon  đi  

bộ,  thì  thấy  mấy  người  Mễ  tuyển  vận  máy  cái  hàng  ở  trên  xe  tải  xuống  rất  là  nặng.  Cô  mới  buộc  

miệng  nói  với  các  con  cô  thôi,  các  con  nhìn  đi,  ở  nước  Mỹ  chỉ  có  hai  cách  để  có  thể  sống  được,  

thứ  nhất  là  bắp  thịt,  như  con  thấy  họ  đang  làm  đó,  thứ  hai  là  cái  đầu.  Bây  giờ  mình  là  phụ  nữ  

đàn  bà,  bắp  thịt  mình  không  thể  bằng  đàn  ông  được,  nên  phải  dùng  cái  đầu.  Tôi  chỉ  nói  vậy  

thôi,  các  con  tôi  nghĩ  ra  nếu  mà  muốn  sống  được,  nếu  mà  mình  có  thể  survive  trong  xã  hội  đất  

Mỹ  thì  mình  phải  dùng  cái  đầu.  Có  lẽ  nó  nghĩ  như  thế  nên  phải  đi  học.  Nhưng  mà  tôi  quan  niệm  

tốt  nghiệp  đại  học  chỉ  là  một  phương  tiện  kiếm  kế  sinh  nhai  thôi,  còn  sự  thành  công  trên  đời  

còn  nhiều  yếu  tố  khác  nữa.  Tôi  nói  với  bà  như  vậy.  

TVD:  Thuý  xin  phép  kết  thúc,  nhưng  mà  hỏi  cô  một  câu  cuối  cùng  nữa.  Khi  mà  cô  nhìn  tới  

tương  lai  sau  này  cô  có  những  người  con,  người  cháu,  và  họ  sẽ  có  con  cháu  nữa.  Nếu  mà  họ  

muốn  giữ  một  di  sản  tinh  thần,  thì  đó  là  gì?    

BBH:  Cái  này  cô  rất  là  buồn  để  chia  sẻ  với  Thuý.  Cô  rất  là  ngưỡng  mộ  những  người  như  Thuý,  

bạn  bè  của  Thuý,  những  người  theo  đuổi  nhiều  dự  án  khác,  nhưng  mà  mục  đích  là  bắt  nhịp  cầu  

ở  giữa  những  thế  hệ  đi  qua,  và  thế  hệ  sắp  tới,  trong  đó  bản  sắc  dân  tộc  là  chính.  Đó  là  những  

trung  tâm  Việt  Ngữ,  những  thầy  cô  giáo,  những  người  làm  chương  trình  như  Thuý  đang  làm,  

còn  bản  thân  cô  ở  trong  gia  đình  thì  Thuý  biết  cái  vấn  đề  thứ  nhất  là  đời  sống.  Hoàn  cảnh  bây  

giờ  không  được  sống  chung  dưới  một  mái  nhà,  cho  nên  sự  trao  đổi  mật  thiết  nhất  mà  dao  thịt  

nhất  giữa  thế  hệ  của  người  đi  trước  và  thế  hệ  sắp  tới  hằng  ngày  không  có.  Cho  nên  mình  khó  

mà  vượt  qua  do  những  máy  móc  đem  lại.  Bây  giờ  các  cháu  có  những  trò  chơi  của  nó,  ipad,  

VAOHP0082   38  

games,  laptop,  đủ  thứ.  Yếu  tố  con  người  ngày  càng  giảm  đi.  Bây  giờ  con  cái  của  thế  hệ  thứ  nhất  

bọn  cô  đến  đây  nhập  cư  đó,  sự  thành  công  nhìn  thấy  của  các  em  có  địa  vị  xã  hội,  có  nghề  

nghiệp  chuyên  môn,  có  bằng  cấp  đại  học,  nhưng  mà  thật  chất  là  gì,  các  em  không  còn  là  người  

Việt  Nam  nữa.  Phải  đi  dòng  sống  của  nước  Mỹ,  mua  nhà,  mua  xe,  invest  vào  tương  lai,  dạy  dỗ  

con  cái  theo  cách  chúng  nó  suy  nghĩ  và  sống  hằng  ngày.  Thì  những  người  con  đó  thành  thực  

mà  nói,  nếu  mà  họ  nghĩ  đến  Việt  Nam  may  lắm  là  họ  làm  chuyến  đi  về  Việt  Nam  để  nhìn  lại  quê  

hương  của  mình,  nhìn  lại  nơi  mà  mình  ra  đời  thế  nào.  Một  cái  nhìn  như  một  người  du  khách,  

có  thể  cảm  động,  có  thể  rơi  nước  mắt,  có  thể  coi  cho  biết  rồi  thôi,  cái  đó  không  bao  giờ  thuộc  

về  mình  nữa,  như  là  một  trang  sách  đã  đóng  lại.  Còn  những  thế  hệ  thanh  niên  bây  giờ  không  là  

những  người  Mỹ  như  cô  mới  mô  tả  đó,  thì  họ  là  một  thế  hệ  lưng  chừng,  không  thành  công  về  

mặt  này  cũng  chẳng  thành  công  về  mặt  kia,  thậm  chí  hơn  nữa  còn  phải  đi  theo  con  đường  cut-­‐

short,  những  cái  họ  cố  gắng  làm,  những  việc  bất  hợp  pháp  để  thành  công,  để  dính  dáng  đến  tù  

tội,  con  đường  tương  lai  không  có.  Đằng  nào  mình  cũng  mất  thế  hệ  tương  lai,  nếu  không  có  

những  thế  hệ  bắt  cầu,  làm  sao  để  mà  nối  gần  lại  với  nhau.  Mà  thế  hệ  bắt  cầu  đó  quan  trọng  

không  phải  tôi  là  ông  nội,  tôi  là  ông  ngoại,  tôi  là  bố,  tôi  là  mẹ,  mà  các  anh  các  chị  các  em  phải  

nghe  lời  tôi.  Không!  Thế  hệ  bây  giờ  họ  challenge  rồi,  họ  không  biết  cái  gì  họ  tin  cậy  theo  đuổi  

có  thật  sự  họ  chấp  nhận  được  không,  mà  muốn  như  vậy  phải  trao  đổi.  Mà  thế  hệ  người  lớn  

không  chấp  nhận  trao  đổi  như  vậy  thì  mình  mất  power  của  mình,  mình  mất  thế  đứng  tôn  ti  

trật  tự  người  dưới  phải  vâng  lời  người  trên,  câu  đó  không  bao  giờ  có.  Tại  vì  người  trẻ  nếu  

không  tự  họ  vơ  được  những  vẻ  đẹp  của  thế  hệ  đi  trước  thì  có  cái  gì  mà  giữ  chân  họ,  có  cái  gì  

mà  đưa  họ  đi  về  nguồn,  theo  đúng  nghĩa  nhất,  đó  là  môi  quan  tâm  của  cô.  Bây  giờ  người  lớn  cứ  

bày  cái  cảnh  chủi  bới  nhau,  cải  vã  nhau,  dành  giật  nhau,  làm  những  chuyện  nó  không  có  mới  

cả,  không  có  gì  hay  cả.  Còn  những  tấm  gương  mà  mình  theo  dõi,  những  sự  thành  công,  chẳng  

VAOHP0082   39  

hạn  mình  có  bà  Dương  Nguyệt  Ánh  rất  nổi  tiếng,  làm  những  công  trình  sáng  tạo  mà  đất  Mỹ  

khâm  phục  như  vậy,  và  nhiều  vị  khác  nữa,  trong  giây  lát  cô  không  nhớ  hết.  Họ  là  những  tấm  

gương  về  vấn  đề  chuyên  môn,  về  vấn  đề  kỹ  thuật.  Hay  là  bà  Dương  Nguyệt  Ánh  có  nói,  trên  

tình  cảm  đối  với  quê  hương  đất  nước,  bà  có  những  cống  hiến  cho  đất  Mỹ,  là  nơi  đã  cho  mình  

cơ  hội  để  mà  mình  đóng  góp  về  năng  khiếu  khả  năng  của  mình,  nhưng  mà  thật  sự  bà  có  sống  

được  như  một  người  Việt  Nam  không?  Cũng  không!  Thuý  thấy  không.  Nếu  bản  chất  không  có  

một  cái  gì  trong  đáy  lòng  của  mỗi  người  để  làm  cái  rễ,  để  mình  bắt  rễ,  cắm  sâu  vào  đất  đó  thì  

không  cách  nào.  Bây  giờ  con  cháu  ngoại  của  cô,  có  muốn  nói  tiếng  Việt  với  cháu,  cô  chở  cháu  đi  

học  lớp  Việt  Ngữ,  chở  cháu  về,  nhưng  mà  về  nhà  bố  mẹ  cháu  không  nói  tiếng  Việt,  cháu  học  để  

làm  gì.  Trường  không  nói,  bố  mẹ  cũng  không  nói.  Cô  hỏi  cháu  con  có  đói  bụng  không,  con  

không  “đoi”.  Cô  nghĩ  thế  hệ  đó  là  cô  hết  sức.  Nên  có  những  gia  đình  cô  cảm  kích  và  khâm  phục,  

có  cơ  hội  được  sống  gần  ông  nội  bà  nội,  ông  ngoại  bà  ngoại.  Và  hai  bên  đều  cố  gắng  dạy  dỗ  các  

cháu  biết  hát  những  bài  kìa  con  bướm  vàng,  ví  dụ  như  vậy,  chào  ông  chào  bà,  có  ít  chứ  không  

nhiều.  Và  mai  mốt  những  yếu  tố  đó  bị  chùng  lấp,  bị  yếu  tố  nhiều  hơn.  Ông  bà  qua  đời  rồi  không  

ai  nhắc  nhở  các  cháu  nữa,  rồi  thì  nó  đến  trường,  trường  không  nói  tiếng  Việt,  nó  đến  chỗ  bạn  

bè  bạn  bè  không  nói  tiếng  Việt,  thì  nó  nói  tiếng  Việt  với  ai  bây  giờ.  Đó  là  ngôn  ngữ  mình  còn  thì  

dân  tộc  mình  mới  còn.  Cái  đó  là  cả  một  vấn  đề,  cô  rất  là  quan  tâm  và  băn  khoăn.  Nhưng  mà  bù  

lại  xin  cũng  được  chia  sẻ  với  Thuý  một  kinh  nghiệm  rất  vui.  Hôm  vừa  qua  cô  lên  tiểu  bang  

Washington  State,  thì  cô  có  một  người  bạn  là  nhà  thơ  Trần  Mộng  Tú.  Thì  một  nhóm  bạn  trẻ  tổ  

chức  một  buổi  để  mà  vinh  danh  cô  Tú,  và  các  tác  phẩm  thơ  của  cô  đã  cống  hiến  cho  đọc  giả.  

Khi  mà  nghe  tin  như  vậy  thì  cô  hỏi  các  bạn  trẻ  đó  là  ai.  Cô  Tú  nói  là  đó  là  một  vị  giám  đốc  của  

trường  âm  nhạc  ở  Washington  State.  Cô  bảo  chắc  vị  này  có  tâm  hồn  văn  học,  thành  ra  tốt,  

mình  cũng  không  hy  vọng  nhiều  để  lên  xem  như  thế  nào.  Thuý  có  tưởng  tượng  không,  một  

VAOHP0082   40  

buổi  tố  chức  mà  cô  chưa  từng  thấy.  Cô  ở  quận  Cam  như  vậy  là  trên  20  năm,  tham  dự  không  

biết  bao  nhiêu  event  về  chính  trị  thời  sự  về  văn  học  khoa  học  của  cộng  đồng  mình.  Phải  nói  

event  vừa  rồi  cô  đi  trên  Seatle  của  chị  Tâm,  chị  là  giám  đốc  của  trường  dạy  nhạc  ở  trên  đó.  

Phải  nói  là  hoàn  hảo  phương  diện.  Chị  Liên  Tâm.  Về  phương  diện  tổ  chức,  họ  tổ  chức  theo  cách  

của  người  Mỹ.  Giờ  giấc  rất  đúng  hẹn,  chương  trình  rất  là  ngăn  nắp,  sân  khấu  không  bao  giờ  bỏ  

trống  dù  chỉ  30  giây.  Tiếp  đãi  khách  khứa  trật  tự,  rất  là  đàng  hoàng  lễ  phép,  thanh  lịch.  

Chương  trình  bắt  đầu  đúng  giờ,  bế  mạc  đúng  giờ.  Và  Thuý  phải  thấy  những  người  bạn  trẻ  đó,  

tất  cả  đều  mặc  áo  dài  hết.  Họ  nói  tiếng  Việt  Nam  rất  là  giỏi.  Mà  cách  thức  khi  mà  họ  đều  động  

tinh  thần  đó,  thấy  rất  là  có  trách  nhiệm  cao,  và  họ  đặt  cái  sự  kính  trọng  người  đến  tham  dự  

trong  buổi  tiệc  họ  làm.  Cô  nghĩ  cái  đó  tuyệt  đối  người  Việt  Nam  mình  phải  nghĩ  học  hỏi  nhiều  

lắm,  kỷ  luật  nhiều  lắm  mới  làm  được  vậy.  Chưa  hết,  họ  thuộc  thơ  của  cô  Tú  rất  nhiều,  thuộc  

lòng.  Mà  có  một  bà  tương  đối  trẻ,  chắc  có  lẻ  cỡ  bằng  tuổi  Thuý  thôi,  chị  Ana  đó,  có  một  cô  con  

gái  6  tuổi,  hai  mẹ  con.  Chị  đọc  một  bài  thơ  của  cô  Tú,  tên  là  Mẹ  mở  lòng  cho  con,  bằng  tiếng  

Việt.  Nhưng  mà  cháu  6  tuổi  đó  đọc  bằng  tiếng  Anh,  để  dịch  bài  đó  ra  tiếng  Anh.  Nhưng  khi  nó  

đọc  không  phải  là  đọc  không.  Nó  đọc  nhìn  mẹ  nó,  và  diễn  tả  để  mỗi  câu  nói  hiểu  được  là  nói  gì.  

Tức  là  có  một  interact  giữa  hai  mẹ  con  với  nhau.  MÌnh  thấy  cô  bé  này  diễn  tả  tình  cảm  của  cô  

cảm  thấy  trong  câu  thơ,  dùng  diễn  tả  cảm  xúc  cô  có  trong  lòng  với  mẹ  cô.  Một  cô  bé  6  tuổi  thôi,  

con  lai  nhé.  Bởi  vì  chồng  Ana  là  người  Mỹ.  Nên  cô  thấy  tại  sao  mình  không  có  quyền  hy  vọng.  

Thế  hệ  sau  này  họ  vẫn  carry  out  được.  Hy  sinh  như  Thuý  nói,  với  điều  kiện  là  họ  có  

motivation,  đó  là  tình  yêu  của  thế  hệ  đi  trước,  những  tác  phẩm  thế  hệ  đi  trước  để  lại  cho  họ.  Di  

sản  tinh  thần  đó  quý  giá  đến  mức  độ  nào.  Họ  cảm  nhận  đến    mức  độ  nào,  thì  họ  sợ  mình  không  

có  người  nối  tiếp.  Đó  là  hy  vọng  cuối  cùng  của  cô  mà  cô  rất  vui  trong  chuyến  đi  vừa  rồi  đến  

Washington  State,  chia  sẻ  với  Thuý.    

VAOHP0082   41  

TVD:  Dạ  Thuý  cảm  ơn  cô.  Thuý  xin  cám  ơn  cô  đã  chia  sẻ  với  Thuý  rất  là  nhiều.    

BBH:  Riêng  tư  quá  phải  không  Thuý.  

TVD:  không  đâu  cô.  

BBH:  Thuý  có  hỏi  cô  về  Việt  Nam  nữa  không.  

TVD:  Ồ,  vậy  cô  đã  về  Việt  Nam  chưa?  

BBH:  Về  Việt  Nam  một  lần  là  một  lần  ở  luôn  đấy  Thuý,  chứ  không  phải  về  vì  việc  này  việc  kia.  

Chắc  cuộc  đời  của  cô  đến  tuổi  này  không  hy  vọng  nữa  Thuý  ơi.    

TVD:  Cô  còn  trẻ  quá  mà  cô.  Thấy  cô  còn  sức  khoẻ  mà.  

BBH:  Với  điều  kiện  là  mình  có  sự  thay  đổi  ở  trong  nước.  Nhưng  mà  cô  không  biết  đến  bao  giờ.  

Sớm  muộn  gì  thì  sự  thây  đổi  phải  diễn  ra,  không  cách  này  thì  cách  khác,  cô  tin  vào  điều  đó.  Đó  

là  sự  vận  hành  của  lịch  sử,  không  thể  khác  được,  bao  lâu  thì  cô  không  biết.  Thế  hệ  của  cô  thì  

chắc  là  không  hy  vọng.  Cô  chỉ  mong  làm  sao  mình  xây  dựng  một  nước  Việt  Nam  nhỏ  bé  ở  nước  

ngoài.  Nó  có  đầy  đủ  phẩm  giá,  có  đầy  đủ  nét  văn  hoá,  có  đầy  đủ  giá  trị  về  tinh  thần.  Cô  rất  là  an  

tâm  để  nhấm  mắt.  Mình  cần  có  một  cộng  đồng,  là  nước  Việt  Nam  nhỏ  bé  ở  nước  ngoài  đó.  Bao  

lâu  thực  hiện  được  điều  đó  thì  giấc  mơ  của  cô  được  toại  nguyện.  Còn  nếu  không  thì  mình  vẫn  

là  người  lưu  vong,  sống  ở  một  nơi  mà  mình  không  thấy  chỗ  đứng  của  mình  đâu  cả,  không  thấy  

việc  làm  của  mình  có  kết  quả  gì.  Nỗi  đau  lòng  là  ở  đó  dó  Thuý.    

TVD:  Dạ  rồi,  Thuý  cảm  ơn  cô!