ХӨХНИЙ ХАВДАР

ЭМШУИС-УАС оюутан С.Сувд

Хичээлийн агуулга Эрүүл хөх бүтэц, үйл ажиллагаа Хөхний хавдар гэж юу вэ? Эпидемиологи Шалтгаан Эмгэг жам Ангилал Эмнэлзүй Эрт илрүүлэг, оношлогоо Эмчилгээ Урьдчилан сэргийлэлт 1-р шатлалын эмч юу хийх ёстой вэ?

Хөхний булчирхай/Glandular mammaria

Хөхний хавдар гэж юу вэ?

Хөхний булчирхайн цоргоны хучуур эдээс гаралтай хорт хавдар юм.

Эпидемиологи

Дэлхийд жил бүр оношлогдож байгаа нийт хорт хавдрын 10 орчим хувийг хөхний өмөн эзэлдэг. 2000 оны мэдээгэээр эмэгтэйчүүдэд шинээр оношлогдсон бүх хорт хавдрын 22%-ийг хөхний өмөн эзэлж, хамгийн түгээмэл тохиолдох хавдарын нэг болоод байна.

Хөгжиж буй улс орнуудад эрт илрүүлэгийн түвшин муу байгаатай холбогдуулан нас баралт их байна

Нийт хорт хавдрын 2%, эмэгтэйчүүдийн хавдрын 5%-ийг эзэлж, зонхилон тохиолдох 6дахь хавдар болж байна. 66.7% нь хожуу оношлогдож байна.

Зүүн хойд Азийн эмэгтэйчүүдийн хөхний өмөнгийн өвчлөл 100000 хүн амд

Хөхний хавдрын шалтгаан

Удамшлын зүчин зүйл

- BRCA1, BRCA2 генийн мутацитай эмэгтэйчүүд- Удмын өгүүлэмжтэй (хөх болон эм бэлэг эрхтэний хавдар)- Хөх, өндгөвч, бүдүүн гэдэс, шүлсний булчирхайн өмөнгөөр өвчилсөн өгүүлэмжтэй хүмүүс

Удамшлын бус хүчин зүйл

- Бие физиологийн хүчин зүйл- Амьдралын хэв маягтай холбоотой хүчин зүйл

Бие физиологийн хүчин зүйл

- Биений юм хэт эрт, орой ирэх- Цэвэршилт хэт эрт, орой явагдах- Огт төрөөгүй эсвэл хожуу төрөлт- Хэт цөөн эсвэл олон төрөлт- Хүүхдээ хөхүүлэхгүй эсвэл хэт удаан хөхүүлэх- Олон дахин үр хөндүүлэх- Хөхний эмгэгшилтэй хэт ургалт (Мастопатия)- Умай буюу түүний дайврын архаг үрэвсэлтэй хүмүүс- Таргалалт- Бусад өвчинөөр өвчилсөн байдал (Гипoтиреоз, элэгний архаг үрэвсэл, Ходжкины лимфома, эстроген ялгаруулдаг өндгөвчний хавдар)

Амьдралын хэв маягтай

холбоотой хүчин зүйл

- Хооллолт: Өөх тос, нүүрс устай хоол их иддэг, тарган биеийн жин ихтэй хүмүүс- Хүүхэд болон залуу насандаа рентген шинжилгээ олон удаа хийлгэх- Хар бараан өнгийн дотуур хувцас хэрэглэх - Архи, тамхины хэрэглээ- Шөнийн ээлжинд ажиллах- Жирэмслэлтээс хамгаалах дааврын эм, цэвэршилтийн үед дааврын эм хэрэглэх

Эрсдэлт хүчин зүйлс

Д/д

Өндөр эрсдэл (Тухайн хүчин зүйлд өртөөгүй хүн

амтай харьцуулахад 4дахин их эрсдэлтэй)

Дунд зэргийн эрсдэл (2-4 дахин их эрсдэлтэй)

Бага зэргийн эрсдэл (1-2 дахин их эрсдэлтэй)

1. Эмэгтэй Нэгдүгээр үеийн хамаатан нь хөхний өмөнгөөр өвдөж байсан

Архины хэрэглээ

2. 50-иас дээш нас Нийгэм-эдийн засгийн дээд анг Сарын тэмдэг анх 12 түүнээс бага насанд эхэлсэн

3. Хойд Америк буюу Хойд Европд төрсөн байх

Сарын тэмдэг удаан хугацаатай үргэлжлэх

Даавар орлуулах эмчилгээ

4. Өмнө нь хөхний өмөнгөөр өвдөж байсан

Цэвэршсэний дараах үеийн таргалалт

Жирэмслэхээс хамгаалах эмийн хэрэглээ

5. Гэр бүлийн хорт хавдрын хам шинж

Өндгөвч буюу умайн өмөнгөөр өмнө нь өвдөж байсан

Хоол тэжээл

6. Эсийн эмгэг төлжилттэй, хөхний хоргүй үүсгэвэртэй, гэр бүлийн

дурдатгалтай

Эсийн эмгэг төлжилтгүй хөхний хоргүй эмгэг

Эмгэг жам

Эстроген

Пролактин

Прогестерон

АКТД

Хөхний хавдар

ЭСТРОГЕН

Фоллиберин

Фолликуд идэвхиуүүлэ

гч даавар

Элэг эстрогенийг идэвхигүй болгодог. Ингэснээр эстрогений эсэд нөлөөлөх нөлөөлөл багасдаг.

Эстроген хөхөнд орсноор хөхний эсийн ургалт түргэсэн хөхний эмгэгшил болон өмөн үүсдэг

Жирэмсэн үед эстрогений ялгаралт нэмэгдэн хөхний хэмжээ томорч, жирэмслэлтийг таслахад хэвийн байдалдаа ордог. Гэхдээ жирэмслэлтийг олон дахин тасалхад энэ байдал алдагдаж хөхөнд эсийн ургалт эрчимжиж, хөхний эмгэгшил буюу хавдар үүснэ.

Ангилал

Ургалтын хэлбэр

• Зангилаат• Нэвчдэст• Өвөрмөц төрөл буюу педжет

өмөн

Үүслээр • Хөхний цоргоноос гаралтай өмөн 80%• Хөхний булчирхайн дэлбэнгээс гаралтай

өмөн 10-15%

Эсийн хэлбэр

- Тархилаг- Хөхлөг- Салслаг

Нэвчдэст хэлбэр:1. Хавант нэвчдэст

хэлбэр2. Мастит төст

хэлбэр3. Ёлом хэлбэр4. Хуяган хэлбэр5. Педжетийн өмөн6. Нийтлэг бус болон

бусад хэлбэр

Хөхний хавдарыг

ингэж ангилдаг

байх нь ээ

Хөхний өмөнгийн байршил

5 хэсэгт хуваана

Ерөнхийдөө удаан ургалттайЖирэмслэлт зэрэг физиологийн байдлаас хамаарч ургалт түргэснэ.Лимф болон цусаар дамжин үсэрхийлдэг.

Лимфийн салааны зам

• Хөхний гадна ¼-ээс суга болон далан доорхи зангилааруу цээжний том булчингийн ар талаар

• Хөхний дээд ¼-ээс эгэмний дээд, доод зангилаа руу

• Хөхний дотно ¼-ээс өвчүүний ойролцоох зангилаа руу

• Ретропектораль зам

Цусны эргэлтийн зам

• Яс• Уушги• Бөөр зэрэг эрхтэнд

үсэрхийлдэг.

Ургалт, үсэрхийлэл

Эмнэлзүй

Зангилаат хэлбэр

• Хөхний гадна дээд талд хязгаарлагдмал байна. Хатуу өвчингүй, хөдөлгөөнтэй, томрохын хэрээр хөхний арьсруу нэвчиж, арьс нь хонхойж татагдсан байдаг. (Умбликацийн шинж)

Нэвчмэл хэлбэр

• Дотроо олон хэлбэртэй. Хавдар хил хязгааргүй нэвчмэл байдалтай байна.

• Хавант нэвчдэст хэлбэр

• Мастит төст хэлбэр• Ёлом хэлбэр• Хуяган хэлбэр• Педжетийн өмөн• Нийтлэг бус болон

бусад хэлбэр

Педжет хэлбэр

• Хөхний толгойн шинжүүд хучуур эдээс үүсдэг. Онцлог нь эс нь зууван байдаг. хөхний толгой, нөсөөтэй хэсэгт байршиж арьсны гадарга болон одлогоор дамжин хөхний гүнрүү нэвчиж ургадаг. Ийм учраас арьсанд эрт өөрчлалт өгдөг. Хөхний толгой, түүний орчмын арьс нь гуужин хуурч, улаан шаравтар өнгөтэй экзем төст өөрчлөлт үүснэ. Хөхөнд хатуу өвчингүй хавдар үүссэн байна.

Эмнэлзүйн шинж тэмдгүүд Хөх бэрсүүтэй Хөх хавдах Хөхний хавдар Хөх өвдөлттэй Хөхний хэмжээ, хэлбэр өөрчлөгдсөн Гар хавагнасан (Лимфедем) Хөхний арьс дотогш татагдаж, хонхойсон Хөхний товч татагдаж хонхойх Хөхний хавдрын ховор хэлбэрийн үед хөхний толгойг тойрон экзем

маягийн тууралт гардаг Суганд үүсгэвэртэй Хөхнөөс цус эсвэл бусад эмгэг ялгарал гарах (цус-HPV-ын

халдвар) Хөхний арьс шархлаатай Хөх өвдөх, өвдөлт бэрсүүтэй холбоотой байж болно Хавдар үсэрхийлсэний шинж илэрч байгаа

Тулгуур шинж

Эрт илрүүлэг

20-39 насны эмэгтэйчүүд 3

жил тутам

40-с дээш насны

эмэгтэйчүүд жил тутам

Эмнэлэгт хөхөө шалгуулж, маммографийн зураг

авхуулах шаардлагатай.

Оношлогоо

Хөхөө өөрөө шалгах арга Маммографи Хэт авиан шинжилгээ Дуктографи Биопси Хөхөөр ялгарч буй шингэнд

цитологи

Хөхөө өөрөө шалгах арга

Хөхний толгойг сааж шалгах хэрэгтэй.

Хэт авиан шинжилгээ

Хөхөн дэхь голомтот болон тархмал өөрчлөлтийг илрүүлдэг. Уйланхайт өөрчлөлтийг 100% оношлох боломжтой.

Дуктографи

Хөхний цоргонд тодосгогч бодис шахаж рентгенээр шинжлэх арга.

Биопси Ердийн зүү тариур болон багажаар хийж болно. Өвчтөнг суулгана. Хавдартай хэсгийн талбайг төвөөс гадагш чиглэлээр

спиртээр 2 дахин арчиж арилгана. Лидокайн 0.5-1% ийн уусмалаар нэвчүүлж мэдээ

алдуулна. Эмч хөхний хавдраас зүүн гараараа барьж тогтоож

байгаад зүүгээрээ шууд огцом хатгаж тариурын плошинг хойш татаж хасах даралт үүсгэн хавдрын эсийг соруулж авна. Хасах даралтыг 2-4 удаа үүсгэж байж хавдрын эсийг соруулж авч, жигд нимгэн наалдац бэлтгэж хатаагаад шинжилгээнд явуулна.

Эмчилгээ

Даавар эмчилгээ Мэс засал эмчилгээ Нөхөн сэргээх мэс засал эмчилгээ Сэргээн засах дасгал эмчилгээ Туяа эмчилгээ Хими эмчилгээ Хөнгөвчлөх эмчилгээ

Даавар эмчилгээ

Сарын тэмдгийн болон сарын тэмдэг зогссон үеийн

Тамоксифен Торемифен

Зураг оруулна

Мэс засал эмчилгээ

Хөхийг авах стандарт мэс засал Мэс заслын сайжруулсан төгс арга Хөхний хавдартай хэсгийг тунгалгийн

булчирхайнуудтай цуг авах Суганы тунгалгийн булчирхайг авах Мөрний тунгалгийн булчирхайг түүж,

шулж авах

Нөхөн сэргээх эмчилгээ

Хөхний хэлбэрийг нөхөн сэргээх мэс засал.1. Силикон шахах хиймэл хөхийг хөх авсан суурин

дээр суулгадаг.2. Хөх авагдсан байран дээр нь хэвлийн шулуун

булчингаас болон нурууны өргөн булчингаас арьс-арьсан доорхи өөхлөгийг булчингийн хамт авч, сурвалж үүсгэн шилжүүлэн суулгадаг.

Нөхөн сэргээх мэс заслыг 1ба 2р үе шатандаа мэс заслын эмчилгээ хийгдэх болон мэс заслын төгс эмчилгээ хийгдэж тодорхой хугацаа өнгөрсөний дараа хийнэ.

Сэргээн засах дасгал эмчилгээ

Хөхний өмөнгийн мэс засал эмчилгээний дараа гар, мөрний хөдөлгөөнийг сайжруулах дасгал хийнэ.

Дасгалыг өдөрт 3 удаа, тус 5-10 удаа хийнэ.

Туяа эмчилгээ

Аппарат: Гамма Беттаторон Шугаман хурдасгуурын аппаратаар хийдэг. Хугацаа: Мэс заслын өмнө (неоадьювант) Мэс заслын дараа (адьювант) хийнэ.

Хими эмчилгээ

Хугацаа: Неоадьювант Адьювант.

Химийн эмүүд: Циклофосфан CMF Циклофосфан CAF Доксорубицин Паклитаксол Метотрексат

Хөнгөвчлөх эмчилгээ

Амьдралын чанарыг харгалзан 3 бүлэг өвчтөнд хөнгөвчлөх эмчилгээ хийнэ. 1. Хэдэн сар-1жил амьдрах2. Хэдэн долоо хоног-хэдэн сар хүртэлх

хугацаагаар амьдрах3. Амьдралынхаа сүүлийн өдрүүдийг

өнгөрөөж байгаа өвчтөн.

Хөнгөвчлөх эмчилгээний удирдамжХамгийн гол нь өвдөлт намдаах

Урьдчилан сэргийлэлт Витамин А, каротинаар баялаг хоол, ургамлын

гаралтай хоол, тос зэргийг хэрэглэх Тохирсон дотуур хувцас хэрэглэх Эмнэлгийн заалтаар биш бол үр хөндүүлэхээс

зайлсхийх (Зөв гэр бүл төлөвлөлт) Хөхөө өөрөө тогтмол шалгаж сурах Урьдчилан сэргийлэх үзлэгт тогтмол хамрагдах Бага насны хүүхдийг рентгенд ойр ойр харуулахгүй

байх Шөнийн ээлжинд ажиллахгүй байх Даавар эмийг зөвхөн эмчийн заавраар болгоомжтой

хэрэглэх

I шатлалын эмч юу хийх вэ?

• Эрүүл мэндийн боловсролыг сайжруулах

• Хөхөө өөрөө шалгах чадварт сургах

Эрт илрүүлэх

• Маммограмм унших

чадвартай байх

Зөв оношлох • Зөвлөгөө өгөх

• Зөв чиглүүлэх чадвартай байх

Зохих шатлалд илгээх

“Хяналт” Тогтмол, эргэх холбоотой байх

Ном зүй

1. “Хавдар судлал” Р.Сандуйжав УБ хот 2014 он 388-401 хуудас

2. Хөхний өмөнгийн эмнэлзүйн удирдамж УБ хот 2011 он

3. “Хорт хавдраас сэргийлцгээе” сургалт (Xөхний өмөн хэсэг) “Анагаагч Хүмүүн” ТББ Увс аймаг 2013 он

4. www.cancer-center.gov.mn

Анхаарал хандуулсанд баярлалаа