your site name goes here

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ∆ΗΜΟΣΙΑΣ ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΙΕ΄ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ∆ΟΜΩΝ ΣΤΑ ΚΡΑΤΗ ΤΗΣ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ :

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΠΟΛΙΤ ΙΚΩΝ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑ∆ΑΣ ,

ΣΤΗ ∆ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΟΣ ΠΛΑΙΣ ΙΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ∆ ΙΟ ΙΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡ ΙΟΧΗ

Επιβλέπων Καθηγητής: Νικόλαος Κοµνηνός Χλέπας

Σπουδάστρια: ΓΓ εεωωρρ γγ ίί αα AA .. ΚΚααφφαα νν ττ άά ρρηη

ΑΘΗΝΑ 2004

Καφαντάρη Γεωργία –Ε.Σ.∆.∆. 2004 ii

ΠΠ ΕΕ ΡΡ ΙΙ ΛΛ ΗΗΨΨΗΗ Η παρούσα εργασία έχει ως σκοπό να κάνει γνωστές τις τοπικές δοµές των

γειτονικών χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, καθώς και να παρουσιάσει τις δυνατότητες που προσφέρονται στους ελληνικούς φορείς για την ανάπτυξη ενός ουσιαστικού ρόλου για την εγκαθίδρυση της τοπικής δηµοκρατίας στην περιοχή. Για µια πληρέστερη εξέταση του θεσµού της αυτοδιοίκησης, το αντικείµενο της εργασίας µας θα περιοριστεί στην εξέταση των δοµών στη Βουλγαρία, στη Ρουµανία, στην Κροατία (που αποτελούν υποψήφιες χώρες στην Ε.Ε.), στην Π.Γ.∆. της Μακεδονίας, στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, στην Ο.∆. της Γιουγκοσλαβίας, καθώς και στην Αλβανία.

Η εισαγωγή της µελέτης γίνεται µέσα από µία σύντοµη ιστορική αναδροµή, όπου θα επιχειρηθούν να τονιστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, τα οποία διαµορφώνουν µέχρι και σήµερα την πολιτική και διοικητική κατάσταση στην περιοχή. Στην πορεία της έρευνάς µας αναδεικνύεται και η σηµασία της περιόδου µετάβασης που βιώνει, σε µικρότερο ή µεγαλύτερο βαθµό, κάθε χώρα ξεχωριστά, και η οποία χαρακτηρίζει την ανάπτυξη της τοπικής αυτοδιοίκησης. Οφείλουµε να τονίσουµε ότι η οπτική που υιοθετείται στην παρούσα εργασία δεν βασίζεται στην προβολή των στοιχείων που διασπούν την ενότητα της περιοχής, αλλά αυτών που την ενώνουν και ιδιαίτερα σε επίπεδο αυτοδιοικητικών θεσµών.

Στο πλαίσιο αυτό, θα παρουσιαστούν τα βασικότερα χαρακτηριστικά που συνθέτουν µια αντιπροσωπευτική εικόνα για τα επτά αυτοδιοικητικά συστήµατα. Σκοπός παραµένει η ανάδειξη εκείνων των στοιχείων που αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες στην εφαρµογή πολιτικών για την σταθεροποίηση και την ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Στο σκεπτικό αυτό, κρίνεται απαραίτητη η εξέταση της ανοικοδόµησης των τοπικών ικανοτήτων, ως προϋπόθεση για την στήριξη της ουσιαστικής ανάπτυξης των χωρών.

Ακολούθως, θα γίνει παράθεση των ευρωπαϊκών πολιτικών που σχετίζονται µε την ενίσχυση του θεσµού της τοπικής αυτοδιοίκησης στην περιοχή, έχοντας ως σκοπό την ανάδειξη του ρόλου των τοπικών αρχών στην ευρωπαϊκή πορεία των εκάστοτε χωρών. Άλλωστε έχει και επίσηµα αναγνωρισθεί, ότι οι σηµερινές προοπτικές της Ν.Α. Ευρώπης αποτελούν κεντρικό στοιχείο της προσπάθειας για το µέλλον της διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Υπό αυτό το ευρωπαϊκό πρίσµα, θα εξεταστούν οι δυνατότητες ανάληψης ενός πιο ενεργού ρόλου για την Ελλάδα, µε σκοπό να µπορέσει να ‘διαχειριστεί την ισχύ’ της- αν πραγµατικά επιθυµεί να λειτουργήσει θετικά τόσο για τον εαυτό της όσο και την ευρύτερη περιοχή στην οποία ανήκει. Μέσα από την παρούσα εργασία, θα επιχειρηθεί να γίνει κατανοητό ότι οι σχέσεις που θα ανοικοδοµηθούν σε τοπικό επίπεδο, δεν µπορεί να βασίζονται ή και να εκµεταλλεύονται την προσωρινή και συγκυριακή θέση αδυναµίας και κρίσης στην οποία βρίσκονται οι φορείς από τα κράτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Αντιθέτως οι σχέσεις θα πρέπει να δηµιουργούνται µε µια προοπτική µέλλοντος, όταν τα Βαλκάνια θα έχουν ανακτήσει το ρόλο που τους αναλογεί, ακόµα και µέσα στην ευρωπαϊκή οικογένεια.

Η Ελλάδα έχει ασκήσει, και συνεχίζει να έχει υποχρέωση να ασκεί, έναν σταθεροποιητικό ρόλο στην Νοτιοανατολική Ευρώπη. Ήδη από την εποχή της κρίσης του Κοσόβου, έχει αναλάβει σειρά διεθνών πρωτοβουλιών για την αποκατάσταση της ειρήνης, την προώθηση της περιφερειακής συνεργασίας και την ανασυγκρότηση του συνόλου της περιοχής. Η δραστηριοποίησή της όµως εξακολουθεί και παραµένει περιορισµένη στον τοµέα ενίσχυσης της τοπικής αυτοδιοίκησης, παρά τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται. Η εργασία επιχειρεί να προβάλλει την ιδέα ότι οι ελληνικοί

Καφαντάρη Γεωργία –Ε.Σ.∆.∆. 2004 iii

φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης θα µπορούσαν να υιοθετήσουν ένα ρόλο προώθησης του εξευρωπαϊσµού στην ευρύτερη περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης µέσα από µια διαδικασία ‘γεωγραφικού εκχυλίσµατος’ (geographic spillover): από την Ελλάδα, ως χώρα- µέλος της Ε.Ε. δηλαδή, να εκχυλίσει ο εξευρωπαϊσµός στην ευρύτερη περιοχή.

Το αν όµως τελικά ο εξευρωπαϊσµός µπορέσει να αποτελέσει, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, το «συµπληρωµατικό και εξευγενιστικό αντίθετο του βαλκανισµού»1, αυτό µόνο η ιστορία που ερµηνεύει τη θέληση των λαών – και βέβαια όχι µόνο των Βαλκανίων- µπορεί να το αποδείξει. ΛΛ ΕΕ ΞΞ ΕΕ ΙΙ ΣΣ ΚΚ ΛΛ ΕΕ ΙΙ ∆∆ ΙΙ ΑΑ Νοτιοανατολική Ευρώπη Βαλκάνια Ανοικοδόµηση τοπικών ικανοτήτων Ευρωπαϊκές πολιτικές ∆ιεθνής ρόλος των Ο.Τ.Α.

AA BB SS TT RR AA CC TT

The present study aims to make known the local structures in the neighbour countries of South-Eastern Europe, as well as the possibilities of the Greek institutions for the establishment of the democratisation of the region. For the purpose of a more thorough examination of the institution of self-government in the countries in question, the subject of our study will be limited in the examination of the structures in Bulgaria, Romania, Croatia (candidate countries in the EU), in the F.D.R. of Macedonia, in Bosnia and Herzegovina (region of conflict), in the F.D.of Yugoslavia, as well as in Albania.

The study begins with a short historical background, stressing the particular characteristics of the countries of South-Eastern Europe, which shape until today the political and administrative situation in the region. Undoubtedly, the transitional period of these countries has marked the development of local governance, too. In the present work, attention will be given to the unifying elements in the Balkans, rather than the conflictual ones. The local capacity building will also be examined, as a decisive factor in the process of European integration.

The policies of the European Union as well as the Greek initiatives concerning the reconstruction of local self-government are placed in the centre of our study. Greece’s european identity and experience can, and should, make Greece a pole of attraction for the Balkan countries. The establishment of a fruitful relationship between local authorities of S.E. Europe and Greece is bound to bring mutual profits. In this context, Greek local authorities can promote the europeanization in the region thought a «geographic spillover»: from Greece, as a member state of E.U., to the other Balkan countries.

However, one wonders if the europeanization is the most «refined» perspective to bridge the differences between Balkan countries. Only history, witnessing people’s will, can provide us with a reliable answer. 1 Bλ. σε Todorov Μaria, Βαλκάνια- Η δυτική φαντασίωση, επιµ. Κιτροµηλίδης Π., εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 2000, σελ. 424.

Καφαντάρη Γεωργία –Ε.Σ.∆.∆. 2004 iv

ΕΕ ΡΡ ΕΕ ΥΥ ΝΝΗΗ ΤΤ ΙΙ ΚΚ ΗΗ ΜΜΕΕΘΘΟΟ ∆∆ ΟΟ ΛΛΟΟ ΓΓ ΙΙ ΑΑ

Για τη συγγραφή της παρούσας εργασίας απαιτήθηκε η µελέτη ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας, η συλλογή και εξέταση νόµων και νοµολογίας καθώς και σχετικής αρθρογραφίας γύρω από ζητήµατα που αφορούν την περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Επίσης, η έρευνα εµπλουτίστηκε µε συνεντεύξεις από στελέχη της Υπηρεσίας ∆ιεθνούς Αναπτυξιακής Συνεργασίας του Υπ. Εξωτερικών, του Τµ. Σχέσεων µε ∆ιεθνείς Οργανισµούς του ΥΠ.ΕΣ.∆.∆.Α., της Κεντρικής Ένωσης ∆ήµων και Κοινοτήτων, καθώς και της Ελληνικής Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης. Πολύτιµη αρωγή, ειδικότερα για τη συγγραφή του κεφαλαίου για τις ευρωπαϊκές πολιτικές, αποτέλεσε η συνεργασία µε τον Ευρωπαϊκό Οργανισµό Ανασυγκρότησης ο οποίος εδρεύει στη Θεσσαλονίκη, καθώς και οι επαφές µε το Ίδρυµα Soros (γραφεία Βουδαπέστης). Εν τέλει, η συµµετοχή στο ετήσιο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Οµάδας για τη ∆ηµόσια ∆ιοίκηση (EGPA), το οποίο είχε θέµα «∆ιοικώντας τη Νέα Ευρώπη: Η εµπειρία τέσσερις µήνες µετά», συνέβαλλε στη διατύπωση χρήσιµων τελικών παρατηρήσεων επί του συνόλου της εργασίας.

Καφαντάρη Γεωργία –Ε.Σ.∆.∆. 2004 v

ΠΠΙΙΝΝΑΑΚΚΑΑΣΣ ΠΠΕΕΡΡΙΙΕΕΧΧΟΟΜΜΕΕΝΝΩΩΝΝ

Περίληψη iiii Ερευνητική Μεθοδολογία iivv Πίνακας Περιεχοµένων vv Εισαγωγή 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η µετάβαση προς το σύγχρονο αυτοδιοικητικό µοντέλο

88

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ∆ΕΥΤΕΡΟ Ο θεσµός της τοπικής αυτοδιοίκησης στα τρία υπό ένταξη κράτη: Βουλγαρία, Ρουµανία, Κροατία

2266

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Ο θεσµός της τοπικής αυτοδιοίκησης στις τέσσερις χώρες των ∆υτικών Βαλκανίων: Αλβανία, Π.Γ.∆. της Μακεδονίας, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Ο.∆. της Γιουγκοσλαβίας

4466

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Η σηµασία της ανοικοδόµησης των τοπικών θεσµών στα πλαίσια της µετάβασης προς µια δηµοκρατική τοπική διακυβέρνηση

7722

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Οι ευρωπαϊκές πολιτικές για τη διαµόρφωση ενός πλαισίου ανάπτυξης της τοπικής αυτοδιοίκησης στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης

7777

ΚΕΦΑΛΑΙΟ EKTO Ο ρόλος της Ελλάδας στην προώθηση και ενίσχυση των τοπικών δοµών στα κράτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης

110066

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒ∆ΟΜΟ Βαλκανοποίηση ή εξευρωπαϊσµός;

112288

Βιβλιογραφία 113300

Καφαντάρη Γεωργία –Ε.Σ.∆.∆. 2004 1

ΕΕΙΙΣΣΑΑΓΓΩΩΓΓΗΗ

Στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, η Ελλάδα συνδέεται µε ισχυρούς

ιστορικούς και οικονοµικούς δεσµούς µε την περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Στα διάφορα πολιτικά κείµενα διεθνών οργανισµών, η περιοχή της Νοτιοανατολικής

Ευρώπης, αναφέρεται σε έναν ευρύτερο χώρο της Βαλκανικής, όπου όµως εξαιρούνται

η Ελλάδα και η Τουρκία. Ιδιαίτερα µάλιστα κατά την µεταψυχροπολεµική περίοδο, η

συγκεκριµένη περιοχή έχει αποκτήσει ακόµα µεγαλύτερη στρατηγική σηµασία, για την

περιφερειακή σταθερότητα που συνάδει µε τα ελληνικά πολιτικά και οικονοµικά

συµφέροντα. Ακολούθως, τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί ότι οι διµερείς

εµπορικές και οικονοµικές σχέσεις της Ελλάδας σηµειώνουν εντυπωσιακή άνοδο, όπου

σε συνάρτηση µε την σταθεροποίηση της περιοχής, παρουσιάζουν ακόµα καλύτερες

προοπτικές για το µέλλον.

Στα πλαίσια αυτά, η εξέταση των δοµών και των ιδιαιτεροτήτων της τοπικής

αυτοδιοίκησης στα κράτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, θα συµβάλλει στην

πληρέστερη κατανόηση της οικονοµικής και πολιτικής κατάστασης στην περιοχή.

Αυτό άλλωστε εντάσσεται και στην εξωτερική πολιτική της χώρας, όπου

περιλαµβάνεται και η σταθερή ενσωµάτωση, υπό διοικητικούς, πολιτικούς και

οικονοµικούς όρους, της Βαλκανικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η επικείµενη προς τα

ανατολάς διεύρυνση, στην οποία περιλαµβάνεται η Βουλγαρία, η Ρουµανία και η

Κροατία, δηµιουργούν την υποχρέωση για την Ελλάδα να συµβάλλει τα µέγιστα για

την προετοιµασία αυτών των χωρών. Άλλωστε τα ελληνικά πολιτικά και οικονοµικά

συµφέροντα συνάδουν µε τον ευρωπαϊκό προσανατολισµό της περιοχής, όπου

προωθούνται µέσα από την πολιτική σταθεροποίηση, την περιφερειακή συνεργασία και

την οικοδόµηση στέρεων δηµοκρατικών θεσµών.

Στην παρούσα εργασία θα επιχειρηθεί εν πρώτοις η απεικόνιση των

χαρακτηριστικών και ιδιαιτεροτήτων των δοµών της τοπικής αυτοδιοίκησης στα κράτη

της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ακολούθως, έµφαση θα δοθεί στην εξέταση του ρόλου

της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και ειδικότερα της Ελλάδας, ως παραγόντων

σταθεροποίησης και ανάπτυξης των χωρών της Βαλκανικής.

Για µια πληρέστερη εξέταση των ουσιαστικών στοιχείων του θεσµού της

αυτοδιοίκησης στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, το αντικείµενο της εργασίας


µας θα περιοριστεί στην εξέταση των δοµών στις χώρες της Βουλγαρίας, Ρουµανίας,

Κροατίας (που αποτελούν υποψήφιες χώρες στην Ε.Ε.), της Π.Γ.∆. της Μακεδονίας,

της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης (περιοχή συγκρούσεων και µεγάλης αστάθειας), της Ο.∆.

της Γιουγκοσλαβίας, καθώς και της Αλβανίας. Είναι εµφανές ότι δεν επιλέχθηκαν να

εξεταστούν η Σλοβενία και η Τουρκία, λόγω ιδιαίτερων ιστορικών χαρακτηριστικών

που διαφοροποιούν την εξέλιξη των δηµοκρατικών και αυτοδιοίκητων θεσµών στα

αντίστοιχα πολιτικά και διοικητικά συστήµατα. Ιδιαίτερα µάλιστα η Σλοβενία, αποτελεί

πια από το 2004 πλήρης µέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας και παρουσιάζει σηµαντικές

διαφοροποιήσεις σε όρους ανάπτυξης από τα υπόλοιπα κράτη της Νοτιοανατολικής

Ευρώπης.

Η εισαγωγή της µελέτης µας κρίθηκε σκόπιµο να πραγµατοποιηθεί µε αφετηρία

την ιστορική εξέταση της περιοχής. Μέσα από µία σύντοµη ιστορική αναδροµή, θα

επιχειρηθούν να τονιστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής των Βαλκανίων,

που διαµορφώνουν µέχρι και σήµερα την πολιτική και διοικητική κατάσταση στις

χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

∆ιάφορες αναφορές στη διεθνή βιβλιογραφία, που εκφράζουν τη δυτική

αντίληψη των πραγµάτων, συχνά παρουσιάζουν τα Βαλκάνια σαν µια «καθυστερηµένη

περιοχή, όπου κατοικούν αναµεµειγµένα φύλα και λαοί µε διαφορετική εθνική και

θρησκευτική συνείδηση, που έχουν έµφυτη τη τάση να συγκρούονται µεταξύ τους,

διαπράττοντας εγκλήµατα, σφαγές, εξανδραποδισµούς και αναγκάζοντας λαούς σε

προσφυγοποίηση»1. Η εν λόγω παρατήρηση σίγουρα δεν µπορεί να θεωρηθεί «αθώα»,

µιας και περιέχει έντονη πολιτική διάσταση. Μάλιστα, βάσει του πιο πάνω ισχυρισµού,

µπορεί να «νοµιµοποιηθεί» η αναγωγή της προστασίας των µειονοτήτων σε αντικείµενο

εξωτερικών παρεµβάσεων και ανάµειξης τρίτων για την εξασφάλιση της σταθερότητας

στην περιοχή.

Από τις αρχές του προηγούµενου αιώνα, είχε εισαχθεί ένας υποτιµητικός

χαρακτηρισµός στην ευρωπαϊκή αργκό, ο οποίος αποδείχτηκε πιο ανθεκτικός στο χρόνο

από ότι άλλοι µε παράδοση αιώνων. Ο όρος «βαλκανοποίηση» έχει καθιερωθεί να

σηµαίνει όχι µόνο τη διάσπαση µεγάλων και βιώσιµων πολιτικών ενοτήτων, αλλά και

την επιστροφή στο παρελθόν, σε πρωτόγονες κα βάρβαρες φάσεις της ανθρώπινης

1 Βλ. σε Φιλανιώτης- Χατζηαναστασίου Τάσος, Το Ηφαίστειο του Αίµου- τα Βαλκάνια µετά τον Ψυχρό Πόλεµο, Εναλλακτικές Εκδόσεις/ Άτροπος 1, 1992, σελ. 17.


ιστορίας2. Στην πιο πρόσφατη υπόστασή του, ειδικά όπως τον χρησιµοποιούν κάποιοι

µη ευρωπαίοι ακαδηµαϊκοί, ο όρος έχει αποσυνδεθεί πλήρως από το περιβάλλον των

Βαλκανίων και χρησιµοποιείται σε σχέση µε µια µεγάλη ποικιλία προβληµάτων3.

Στις διάφορες ερµηνείες που δόθηκαν στην έννοια της βαλκανοποίησης

αναγνωρίζουµε ότι εµπεριέχονται έντονα στοιχεία προκαταλήψεων, και για το λόγο

αυτό τις απορρίπτουµε. Ο όρος της βαλκανοποίησης χρησιµοποιείται στην παρούσα

εργασία για να περιγράψει µόνο τη διάσπαση µεγάλων πολιτικών και γεωγραφικών

ενοτήτων. Μάλιστα, ο όλος προβληµατισµός ξεκινά από το ερώτηµα αν το µέγεθος

ενός κράτους έχει τελικά σηµασία και κατά το πόσο επηρεάζει την εσωτερική

οργάνωση και απόδοση των θεσµών του. Ακολούθως λοιπόν, κατά την πορεία της

µελέτης µας δεν θα παραληφθεί να εξεταστεί αν τελικά η διάσπαση της πρώην

Γιουγκοσλαβίας σε µικρότερα κράτη, οδήγησε και σε αποτελεσµατικότερους τοπικούς

θεσµούς στα νέα κράτη που προέκυψαν..

Οφείλουµε να τονίζουµε ότι η οπτική που υιοθετείται στην παρούσα εργασία,

δεν είναι η ανάδειξη των στοιχείων που διασπούν την ενότητα της περιοχής, αλλά

αυτών που την ενώνουν και ιδιαίτερα σε επίπεδο αυτοδιοικητικών θεσµών. Άλλωστε

παρά τις τελευταίες ένοπλες συγκρούσεις και την παράδοση βαλκανικών πολέµων,

δεχόµαστε ότι τα Βαλκάνια αποτελούν ουσιαστικά µια ενότητα, ιστορική, πολιτιστική,

γεωπολιτική. Μέσα σε αυτήν την ενότητα σηµαντικός είναι και ο ρόλος της Ελλάδας.

Αυτό δεν σηµαίνει πως «στον ευρωκεντρισµό θα αντιπαρατάξουµε τον

ελληνοκεντρισµό»4, απλώς θα επιχειρηθεί, παραµερίζοντας τις προκαταλήψεις και τα

ιδεολογικά στερεότυπα, να επανεξεταστεί η σχέση της ελληνικής πλευράς µε ένα

κοµµάτι από το φυσικό της χώρο.

Κατά αρχήν λοιπόν, τα Βαλκάνια αποτελούν µια γεωγραφική ενότητα που

ορίζεται από την Αδριατική από δυσµάς, τη Μαύρη Θάλασσα στα ανατολικά, τη

Μεσόγειο στο νότο ενώ στο βορρά ανοίγεται προς την Κεντρική Ευρώπη. Ως εκ

τούτου, η Βαλκανική χερσόνησος αποτελεί ένα χώρο ορισµένο, αλλά αντίθετα από ότι

η Ιβηρική, η Ιταλική και η Σκανδιναβική, είναι ανοικτή σε όλη την υπόλοιπη Ευρώπη,

την Ασία και µέσω θαλάσσης στέκεται σύνορο αλλά και σύνδεσµος της Ευρώπης από

και προς την Αφρική.

2 Βλ. σε Todorova Maria, Βαλκάνια- Η δυτική φαντασίωση, επιµ. Κιτροµηλίδης Πασχάλης, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 2000, σελ. 29. 3 Βλ. σε Todorova Maria, Βαλκάνια- Η δυτική φαντασίωση, op.cit., σελ. 29. 4 Βλ. σε Φιλανιώτης- Χατζηαναστασίου Τάσος, op.cit., σελ. 18.


Ιστορικά και πολιτιστικά5 η ενότητα της Βαλκανικής διαµορφώνεται στα

πλαίσια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, και κυρίως όταν το 868 µ.Χ. ο ηγεµόνας των

Μοραβών Ρατισλάβος ζητά από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου να στείλει

ιεραπόστολους να κηρύξουν στη χώρα του το χριστιανισµό. Οι Σλάβοι έχουν

εµφανιστεί στη Βαλκανική ήδη από τον 7ο αιώνα, και στην περιοχή κατά το 614 µ.Χ.

εγκαθίστανται οι Κροάτες, ενώ το ίδιο γίνεται και µε άλλα σλαβικά φύλλα στην

περιοχή ανάµεσα στο ∆ούναβη και στον Αίµο. Το 681 µ.Χ. ιδρύεται το πρώτο

βουλγαρικό κράτος και αναγνωρίζεται επίσηµα από το Βυζάντιο.

Η απαρίθµηση των φύλων που εγκαθίσταται στη Χερσόνησο του Αίµου, µέχρι

την πτώση της Κωνσταντινούπολης, δεν έγκειται στο ενδιαφέρον της παρούσας

µελέτης. Ενδεικτικά όµως µπορούµε να αναφερθούµε σε µικρότερους αριθµητικά

λαούς, όπως οι Ούζοι, οι Κουµάνοι, οι Πετσενέγκοι από την Κεντρική Ασία, οι Βλάχοι

που είναι απόγονοι ρωµαϊκών αποικιών, οι Σελτζούκοι, οι Πέρσες, οι Αρµένιοι, ακόµα

και οι Βαράγγοι. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο, αποτελεί και η πολιτική που ακολούθησε το

Βυζάντιο εκείνη τη χρονική περίοδο. Αυτή µπορεί να χαρακτηρισθεί ως µια

οικουµενική πολιτική που επέβαλε τη συνύπαρξη, ειρηνική ή εχθρική, των τόσων

διαφορετικών φύλων, µια πολιτική που ακόµα και µέσα από αιµατηρές συγκρούσεις

είχε στόχο «να ενοποιήσει χωρίς να αφοµοιώσει, γιατί ακριβώς η οικουµενικότητα αυτή

απέκρουε το ρατσισµό, τη φυλετική θεµελίωση του έθνους»6.

Την περίοδο που συντελείται η Αναγέννηση στη ∆υτική Ευρώπη το Βυζάντιο

καταρρέει, πρώτα από δυτικά (1204) και ύστερα ανατολικά από τους Οθωµανούς το

15ο αιώνα. Τα Βαλκάνια στα πλαίσια της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, µέχρι και τη

δηµιουργία των εθνικών κρατών το 19ο αιώνα, διατηρούν την πολιτιστική τους

ενότητα µε διαφορετικά βέβαια, ποιοτικά χαρακτηριστικά.

Οι Σλοβένοι και οι Κροάτες ακολουθούν όµως διαφορετική µοίρα. Οι πρώτοι θα

βρεθούν έξω από τα όρια της οθωµανικής επέκτασης (14ος -15ος αιώνας), ενώ οι

δεύτεροι, αφού ενωθούν µε την Ουγγαρία το 1102, θα εξαναγκαστούν σε µαζική

µετανάστευση και θα εγκατασταθούν στην περιοχή του ποταµού ∆ραύου. Αργότερα η

Σλοβενία και η νέα Κροατία θα βρεθούν -από το 1866- στην αυστροουγγρική

επικράτεια. Αυτή η εξέλιξη, όπως και η προσχώρηση των λαών αυτών στον

καθολικισµό, θα διαµορφώσουν και τη διαφορετική εθνική τους συνείδηση απέναντι

5 Βλέπε σχετικά σε Ristelhueber Rene, Ιστορία των Βαλκανικών Λαών, µετ. Μεθενίτη Α., Στεφάνης Α., εκδ. Παπαδήµα, 1995. 6 Βλέπε σχετικά σε Ristelhueber Rene, op.cit., σελ.31.


στους οµόφυλούς τους Σέρβους. Σηµαντική εθνολογική µεταβολή αυτής της περιόδου,

αποτελεί η οικειοποίηση, των εγκαταλειµµένων από τους Σλάβους περιοχών, από

µουσουλµάνους, κυρίως Αλβανούς7.

Όλοι όµως οι αγώνες των λαών της Βαλκανικής ενάντια στην τουρκική

κατάκτηση προσδίδουν ένα χαρακτήρα «ευρωπαϊκής άµυνας στο βαρβαρικό

επιδροµέα»8. Την ίδια περίοδο, οι σχέσεις µεταξύ των εθνοτήτων φτάνουν να γίνονται

τόσο πυκνές, ώστε υπάρχει συχνά σύγχυση για το αξεδιάλυτο των φυλών και των

εθνοτήτων, που κατοικούν τα τουρκοκρατούµενα Βαλκάνια. Η αφύπνιση των

εθνικισµών ενάντια στην οθωµανική και αυστροουγγρική καταπίεση, θα φέρει τα

επαναστατικά κινήµατα των Σέρβων, των Ελλήνων και των Βουλγάρων, αλλά και

άλλων εθνοτήτων τον 19ο αιώνα στο προσκήνιο της ιστορίας. Κατά τον τρόπο αυτό,

εγκαινιάζεται όµως και η ενεργότερη εµπλοκή των Μεγάλων ∆υνάµεων εν όψει της

διάλυσης των Αυτοκρατοριών. Συνεπώς την ίδια στιγµή που τα έθνη της Βαλκανικής

ουσιαστικά διαµορφώνουν την εθνική τους συνείδηση, όντας καταπιεσµένα, θα δεχτούν

την επέµβαση των ξένων, και θα εµπλακούν στις διεθνείς στρατιωτικές και

διπλωµατικές συγκρούσεις9. Τα Βαλκάνια λοιπόν, την στιγµή της απελευθέρωσής τους

γίνονται η «πυριτιδαποθήκη»10 της Ευρώπης.

Το τέλος του Α΄ Παγκοσµίου Πολέµου έχει οδηγήσει σε ένα εντελώς

καινούργιο σκηνικό. Η οριστική απαλλαγή των Βαλκανίων από την οθωµανική

κατάκτηση, καθώς και η διάλυση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας διαµορφώνουν

µια κατάσταση που µε µικρές διαφορές ίσχυε µέχρι και τη διάσπαση της

Γιουγκοσλαβίας.

Η καθυστέρηση όµως της εθνικής ολοκλήρωσης των χωρών της περιοχής,

οδήγησε σε κάποιες περιπτώσεις, στο να αποδίδεται στα Βαλκάνια ο χαρακτηρισµός ότι

αποτελούν µια «άλλη» Ευρώπη, όπου «οι άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται να

συµµορφωθούν στα πρότυπα συµπεριφοράς που θεωρούνται γενικώς αποδεκτά από και

για τον πολιτισµένο δυτικοευρωπαϊκό κόσµο»11. Όπως όµως συµβαίνει σε κάθε

γενίκευση, έτσι και αυτή στηρίζεται σε απλουστεύσεις. Η σηµερινή αδυναµία πολλών

7 Για τις µετακινήσεις βλ. σε Βακαλόπουλος Απ., Ιστορία της Μακεδονίας 1354- 1833, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1988, σελ. 99 επ., καθώς και σε Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου Μαρία, Οι Βαλκανικοί λαοί, 2η εκδ., Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1991, σελ. 49- 59. 8 Βλ. σε Φιλανιώτης- Χατζηαναστασίου Τάσος, Το Ηφαίστειο του Αίµου- τα Βαλκάνια µετά τον Ψυχρό Πόλεµο, op.cit., σελ.22. 9 Βλέπε γενικές παρατηρήσεις σε Γιαλλουρίδης Χρ., Αλειφαντής Στ. (επ.), Τα Βαλκάνια στο σταυροδρόµι των εξλίξεων, Ροές, Αθήνα, 1988. 10 Βλ. σε Todorova Maria, Βαλκάνια- Η δυτική φαντασίωση, op.cit., σελ. 36. 11 Βλ. σε Todorova Maria, Βαλκάνια- Η δυτική φαντασίωση, op.cit., σελ. 30.


Βαλκανικών χωρών να υιοθετήσουν επιτυχώς το δυτικοευρωπαϊκό µοντέλο

εκδηµοκρατισµού και να οικοδοµήσουν µια βιώσιµη ελεύθερη αγορά, µπορεί να

ερµηνευτεί από πολλούς παράγοντες. Ένας από αυτούς, είναι η συχνή απουσία µιας

τοπικής ικανότητας (local capacity) για να προσαρµόσει ή και να ενσωµατώσει όλες

αυτές τις ιδέες και τους θεσµούς στην πράξη.

Μέσα από την ανάλυσή µας, θα παρουσιαστούν οι δοµές της τοπικής

αυτοδιοίκησης στην περιοχή πάνω στις οποίες οικοδοµούνται ή πρέπει να

οικοδοµούνται οι αντίστοιχες ευρωπαϊκές πολιτικές και οι ελληνικές πρωτοβουλίες.

Ακόµα και σε εκείνες τις περιπτώσεις που δεν µπορεί να θεωρηθεί ικανοποιητική η

µεταφορά των αξιών σε τοπικό επίπεδο, θα επιχειρηθεί να γίνει κατανοητό ότι «οι

άνθρωποι δεν επιθυµούν να συµµορφωθούν µε πρότυπα συµπεριφοράς», όταν αυτά τα

πρότυπα δεν σέβονται τις ιστορικές παραδόσεις και την κουλτούρα της περιοχής τους.

Άλλωστε όπως ο Stiglitz12 πολύ εύστοχα αναφέρει, «οι ευκαιρίες για µια

επιτυχηµένη µεταφύτευση είναι πολύ µεγαλύτερες, από το να µεταφερθεί απλά το

δένδρο από το ένα µέρος στο άλλο». Με άλλα λόγια, στην πορεία της µελέτης µας θα

φανεί ότι οι ευκαιρίες για καλύτερα αποτελέσµατα, πρέπει να στηρίζονται στη γνώση

και στο σεβασµό της ιστορικής παράδοσης. Επίσης θα αναδειχθεί και η σηµασία της

αξιοποίησης του τοπικού στοιχείου, το οποίο είναι αυτό που και θα καταστήσει

επιτυχηµένη την «µεταφύτευση» άλλων ιδεών και προτύπων, από έναν χώρο, τον

ευρωπαϊκό, σε έναν άλλο, αυτόν των Βαλκανίων.

Ενδεικτική είναι επίσης και η επισήµανση του Economist όπου αναφέρεται, ότι

ένα λάθος που έγινε στην περιοχή κατά τα πρώτα έτη της µετάβασης, ήταν ότι

«επιχειρήθηκαν όλα να γίνουν µονοµιάς»13. Παρατηρήθηκε λοιπόν ότι, προκειµένου τα

αδύναµα (ή και ανύπαρκτα) συστήµατα τοπικής αυτοδιοίκησης, να επιτύχουν γρήγορα

αποτελέσµατα, δεν εκτιµήθηκε η αναγκαιότητα της προσαρµογής και κατά τον τρόπο

αυτό δεν αξιοποιήθηκαν σε όλες τις περιπτώσεις οι τοπικές ιδιαιτερότητες. Το γεγονός

ότι η προσαρµογή είναι αρκετές φορές µια διαδικασία όχι ιδιαίτερα χρονικά σύντοµη,

οδήγησε στο να αγνοηθεί συχνά η ουσία της όλης διαδικασίας αυτής καθ’ αυτής, ότι

δηλ., πάντα προσπαθεί να εξασφαλίζει ότι οι πολιτικές που προκύπτουν είναι

«καλύτερα προετοιµασµένες για το τοπικό έδαφος», γνωρίζοντας και αξιοποιώντας τις

τοπικές ιδιαιτερότητες των βαλκανικών χωρών.

12 Βλ. σε Stiglitz, J. E., Towards a New Paradigm for Development: Strategies, Policies, and Processes, Prebisch Lecture, United Nations Conference on Trade and Development, Geneva, 1998. 13 The Economist, ‘After the chaos’- A survey of finance in Central Europe, September 14th 2002, σελ. 5.


Όλα τα παραπάνω συνάδουν στο να αποτελεί η εξέταση των δοµών της τοπικής

αυτοδιοίκησης βασικό στόχο της παρούσας µελέτης. Απώτερος σκοπός όµως παραµένει

η ανάδειξη εκείνων των στοιχείων που αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες στην

εφαρµογή πολιτικών για την σταθεροποίηση και την ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής

της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.


ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΗΗ ΜΜΕΕΤΤΑΑΒΒΑΑΣΣΗΗ ΠΠΡΡΟΟΣΣ ΤΤΟΟ ΣΣΥΥΓΓΧΧΡΡΟΟΝΝΟΟ ΑΑΥΥΤΤΟΟ∆∆ΙΙΟΟΙΙΚΚΗΗΤΤΙΙΚΚΟΟ ΜΜΟΟΝΝΤΤΕΕΛΛΟΟ

Όταν επιχειρείται να εξεταστεί ένα σύστηµα τοπικής αυτοδιοίκησης σε µια

περιοχή, θα ήταν µεγάλη παράληψη να µην µελετηθεί σε συµφωνία µε το περιβάλλον

µέσα στο οποίο δρα ο ευρύτερος δηµόσιος τοµέας. Άλλωστε ο ρόλος που προσδίδεται

κάθε φορά στο κράτος ή στο δηµόσιο γενικότερα, συνοδεύει και χαρακτηρίζει την

αποστολή της τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς και τις απαιτήσεις που έχουν οι πολίτες

από αυτήν.

Σε συµφωνία µε την πιο πάνω παρατήρηση, η εξέταση των δοµών της τοπικής

αυτοδιοίκησης στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, θα γίνει υπό το πρίσµα

των θεωριών για την τοπική αυτοδιοίκηση σε χώρες, όπου µπορούν να χαρακτηριστούν

ότι βρίσκονται σε µετάβαση. Πράγµατι, όλες οι υπό µελέτη χώρες βίωσαν, σε

µεγαλύτερο ή µικρότερο βαθµό, µια κοµουνιστική περίοδο, όπου η κατάρρευση του εν

λόγω πολιτικού και διοικητικού µοντέλου, τις έφερε αντιµέτωπες µε νέες προκλήσεις.

Μπορεί κανείς να πει, ότι αυτό που οδήγησε στην κατάρρευση των σοσιαλιστικών και

κοµουνιστικών µοντέλων που εφαρµόζονταν στην περιοχή ήταν, πάνω από όλα, η

έλλειψη προσαρµογής στις ανάγκες και συνθήκες της τοπικής αλλά και παγκόσµιας

κοινωνίας, όπως διαµορφώνονταν σταδιακά.

Το µοντέλο που εφαρµοζόταν στις, πρώην πλέον, σοσιαλιστικές πόλεις ήταν

στην πράξη αρχέτυπο ενός κλειστού γραφειοκρατικού συστήµατος. Κάποια στιγµή

όµως, οι χώρες, που χαρακτηρίζονταν ως κοµουνιστικές ή σοσιαλιστικές, δεν θέλησαν

ή δεν µπόρεσαν να αλλάξουν εκείνες τις δοµές που από καιρό είχαν παύσει να

ανταποκρίνονται στα δεδοµένα14 των καιρών τους. Τότε επήλθε η κατάρρευση, όταν

δηλαδή όπως υποστηρίζεται «έγινε εµφανές το διευρυνόµενο χάσµα µεταξύ θεωρίας

και πράξης, µεταξύ θεµιτών προσδοκιών και στυγνής πραγµατικότητας, µεταξύ

κρατικής προπαγάνδας και των καθηµερινών βιωµάτων του κοινού ανθρώπου. Η

κατάρρευση επήλθε όταν χάθηκε η ελπίδα, όταν γενικεύτηκε ο κυνισµός και η

14 Βλ. σε Αργυριάδης ∆., Για µια ∆ηµόσια ∆ιοίκηση που αποδίδει και επικοινωνεί µε τους πολίτες, σειρά: Θεσµοί της Ελληνικής Κοινωνίας, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 1998, σελ. 65.


αλλοτρίωση, γιατί τότε επίσης χάθηκαν και κάθε νοµιµοφάνεια και αξιοπιστία από το

καθεστώς»15.

Με την κατάρρευση αυτών των µοντέλων, οι τοπικές κοινωνίες βίωσαν, και

βιώνουν µέχρι σήµερα, σηµαντικές αλλαγές. Η ένταση των αλλαγών αυτών µπορεί να

δικαιολογηθεί, από το ότι στην ουσία συντελέστηκε µια αλλαγή διοικητικού και

πολιτικού παραδείγµατος, όπως την έχει αντιληφθεί ο Kuhn16 στη δοµή

«επιστηµονικών επαναστάσεων». Αυτό σήµαινε, ότι άλλαξαν και αντικαταστάθηκαν οι

«παραδειγµατικές µορφές και οι θεµελιώδεις τρόποι αντίληψης και ερµηνείας των

φαινοµένων της κοινωνικής ζωής..»17. Αυτή η αλλαγή παραδείγµατος, σηµατοδότησε

µια περίοδο µετάβασης για τα συστήµατα των χωρών, από ένα µοντέλο οικονοµίας και

διοίκησης σε ένα άλλο (από το κοµουνιστικό στο καπιταλιστικό).

Όπως όλα τα χαρακτηριστικά των µετα-σοσιαλιστικών κοινωνιών, έτσι και οι

τοπικοί θεσµοί έχουν υποστεί σηµαντικές µεταβολές από τη δεκαετία του 199018 µέχρι

σήµερα. Την περίοδο αυτήν, η τοπική αυτοδιοίκηση στις χώρες τις Νοτιοανατολικής

Ευρώπης βρίσκεται µέσα σε ένα περιβάλλον διαρκών αλλαγών. Πολλές από τις

αλλαγές αυτές δεν µπορεί να τις επηρεάσει, αλλά καλείται να προσαρµοστεί σε αυτές.

Η προσαρµογή αυτή τίθεται µάλιστα αντικείµενο πολλών πολιτικών, που προωθούνται

τόσο από το εσωτερικό των κρατών, όσο και στα πλαίσια των ευρωπαϊκών και διεθνών

πολιτικών για την περιοχή.

Ειδικότερα, µέρος αυτής της διαδικασίας µεταρρυθµίσεων19, είναι αποτέλεσµα

εξωτερικών αλλαγών (η πτώση του παλαιού καθεστώτος, το άνοιγµα των αγορών, η

παγκοσµιοποίηση, οι τεχνολογικές αλλαγές κ.ο.κ.), όπου µεµονωµένα οι τοπικές αρχές

λίγο µπορούν να επηρεάσουν. Ταυτόχρονα µερικές άλλες εξωτερικές αλλαγές,

αποτελούν αποτέλεσµα µετασχηµατισµών που συµβαίνουν στο εσωτερικό του κράτους,

όπως ιδιωτικοποιήσεις δηµοσίων υπηρεσιών, ρύθµιση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος,

αναδιοργάνωση του διοικητικού συστήµατος κ.ο.κ.. Κάποιες τέλος αλλαγές µπορεί να

πραγµατοποιούνται και στο εσωτερικό των τοπικών οργανισµών, όπως δηµοκρατικές

15 Βλ. σε Αργυριάδης ∆., Για µια ∆ηµόσια ∆ιοίκηση που αποδίδει και επικοινωνεί µε τους πολίτες, op.cit., σελ.65. 16 Βλέπε για την έννοια της αλλαγής παραδείγµατος (paradigm shift) σε Kuhn Thomas, Η δοµή των επιστηµονικών επαναστάσεων, επ. Β. Κάλφας, εκδ. Σύγχρονα Θέµατα, 1989. 17 Βλ. σε Αργυριάδης ∆ηµήτριος, Για µια ∆ηµόσια ∆ιοίκηση που αποδίδει και επικοινωνεί µε τους πολίτες, op.cit., σελ.21. 18 Βλ. σε Bennett Robert J, Local Government in Post-Socialist Cities, Discussion Paper no.2, Local Government and Public Service Reform Initiative, Open Society Institute, 1997, σελ. 3 19 Βλ. σχετικά σε Andrew Caroline, Goldsmith Michael, From Local Government to Local Governance- and Beyond?, σε International Political Sciences Association, vol.19 (2), Sage publ., 1998, σελ. 101.


τοπικές εκλογές, παραχώρηση τοπικών υπηρεσιών σε ιδιωτικούς φορείς,

ανασχεδιασµός των διοικητών διαδικασιών, επικέντρωση στην εξυπηρέτηση των

αναγκών των πολιτών και οργάνωση µιας τοπικής κοινωνίας των πολιτών.

Οφείλουµε όµως να επισηµάνουµε και ένα άλλο στοιχείο που όρισε σε µεγάλο

βαθµό την ένταση των αλλαγών που πραγµατοποιήθηκαν στο εσωτερικό των εθνικών

συστηµάτων πολλών κρατών στην περιοχή. Το στοιχείο αυτό αποτέλεσαν οι αλλαγές

στον καθορισµό των εθνικών συνόρων. Η διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας σήµανε και τη

δηµιουργία πολλών µικρότερων αυτόνοµων κρατών. Το µικρό µέγεθος των νέων αυτών

κρατών τους εξασφαλίζει σίγουρα µεγαλύτερη ευελιξία και πιθανότατα

προσαρµοστικότητα στις αλλαγές, αλλά ταυτόχρονα υποδεικνύει και την ανάγκη ενός

διαφορετικού µοντέλου εσωτερικής οργάνωσης. Σε πολλές περιπτώσεις, το ίδιο το

µέγεθος των κρατών ήταν αυτό που συµβάλει στη συγκέντρωση των κρατικών

αρµοδιοτήτων, σε µια προσπάθεια να αυξηθεί ουσιαστικά η αποτελεσµατικότητά τους.

Μέσα σε αυτές τις ταχύτατες και έντονες αλλαγές, γίνεται κατανοητό ότι ο

ανασχεδιασµός των τοπικών δοµών (ή τις περισσότερες φορές ο αναπροσδιορισµός της

αποστολής τους), αποτελεί µια συνεχή διαδικασία. Για το λόγο αυτό, δεν µπορούµε να

µιλήσουµε µε ασφάλεια για σταθερές αυτοδιοικητικές δοµές που θεσπίστηκαν σήµερα

και θα ισχύουν µετά από λίγα χρόνια µε την ίδια µορφή. Επιπλέον οι χώρες της

περιοχής, τις περισσότερες φορές παρουσιάζονται αδύναµες να αντιµετωπίσουν τα νέα

ζητήµατα που προκύπτουν, στερούµενες τη σχετική διοικητική κουλτούρα και

τεχνογνωσία. Και στο σηµείο αυτό, τονίζεται η ανάγκη αναζήτησης βοήθειας από

άλλες χώρες (π.χ. Ελλάδα) ή ακόµα και στα πλαίσια διεθνών Οργανισµών (Ευρωπαϊκή

Ένωση, Συµβούλιο της Ευρώπης, Ηνωµένα Έθνη κ.α.).

Τα υπό µελέτη κράτη, σίγουρα παρουσιάζουν πολλά κοινά στοιχεία, αν

προσπαθήσει κάποιος να εξετάσει τη διοικητική τους κουλτούρα, αλλά µε µεγαλύτερη

βεβαιότητα, όταν προχωρήσει την ανάλυση θα βρει πάρα πολλές διαφορές, που δεν

επιτρέπουν µια αυστηρή οµαδοποίησή τους. ∆εδοµένου ότι η µελέτη µας δίδει έµφαση

στο ρόλο των ευρωπαϊκών πολιτικών, υιοθετούµε ένα λειτουργικό διαχωρισµό,

ανάµεσα στα υποψήφια για ένταξη κράτη της περιοχής και σε αυτά που έχουν

εξωτερικές σχέσεις µε την Ένωση. Στην πρώτη κατηγόρια, θα εξεταστούν οι τοπικές

δοµές στη Βουλγαρία, Ρουµανία και Κροατία, ενώ στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται

η Π.Γ.∆. της Μακεδονίας, η Αλβανία, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη και η Ο.∆. της

Γιουγκοσλαβίας.


Στην πορεία της έρευνας µας, παρατηρήθηκε ότι όλα τα υπό εξέταση κράτη

στην προσπάθεια για αποκατάσταση της δηµοκρατίας µέσω της εγκαθίδρυσης

υποεθνικών δοµών, βρέθηκαν αντιµέτωπα µε µια πληθώρα ερωτηµάτων. Ως εκ τούτου

στο επίκεντρο του προβληµατισµού των εθνικών µεταρρυθµίσεων τέθηκαν ζητήµατα

όπως, ποιο επίπεδο διοικητικών διαιρέσεων είναι το πιο κατάλληλο- νοµαρχία, επαρχία

ή περιφέρεια, καθώς και ποια από αυτά τα επίπεδα ήδη υπάρχουν στην πράξη. Πολλές

όµως από τις απαντήσεις των πιο πάνω ερωτηµάτων, λόγω εσωτερικών αδυναµιών ή

δισταγµών, δόθηκαν στα πλαίσια της διεθνής αναπτυξιακής βοήθειας ή και της διεθνής

πίεσης.

Ενδεικτικά, ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στις χώρες της

Νοτιοανατολικής Ευρώπης20, το θέµα της περιφερειοποιήσης21 τέθηκε στην ατζέντα

των συζητήσεων κατά τη δεκαετία του 1990, κάτω υπό την επίδραση δύο βασικών

παραγόντων. Ο πρώτος ήταν ότι συνδέθηκε µε τις προσπάθειες αποκατάστασης της

δηµοκρατίας, σύµφωνα µε το δυτικό ευρωπαϊκό µοντέλο, το οποίο περιελάµβανε και

αποκατάσταση της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ένας δεύτερος παράγοντας, ήταν η

επίδραση που άσκησε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αυξανόµενη σηµασία της ευρωπαϊκής

περιφερειακής πολιτικής, στάθηκε αιτία για την εγκαθίδρυση ή ενδυνάµωση

περιφερειακών και τοπικών θεσµών, ως ένα µέσο για την εκπλήρωση των κριτηρίων

της Ένωσης, στην προοπτική µιας πιθανής ένταξης τους.

Από τη δεκαετία του 1990 λοιπόν, τα κράτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης

κινούνται στην υιοθέτηση νέων µοντέλων τοπικής δηµοκρατίας, κατά το παράδειγµα, -

ή υπό τις πιέσεις- των δυτικών κρατών. Ο κύβος έχει ριφθεί πια, αλλά πολλά ζητήµατα

που σχετίζονται µε την τοπική αυτοδιοίκηση, δεν έχουν ακόµα επιλυθεί. Ειδικότερα, η

αρχή της τοπικής αυτονοµίας έχει αναγνωριστεί, αλλά πρέπει να καταβληθεί

µεγαλύτερη προσπάθεια ώστε να ενσωµατωθεί µε τον πιο δόκιµο τρόπο στα δεδοµένα

που διασφαλίζουν την εθνική αυτονοµία των κρατών της περιοχής22.

Στο σκεπτικό αυτό, µεταρρυθµιστικά πακέτα που εφαρµόστηκαν µε σχετική

επιτυχία σε πρώην κοµουνιστικά κράτη της Κεντρικής Ευρώπης, τα οποία έχουν ήδη

20 Βλέπε περισσότερα στοιχεία σε Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Η Τοπική Αυτοδιοίκηση και η Ευρώπη- Πρακτικός Οδηγός Αδελφοποιήσεων, Υπηρεσία Επίσηµων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 1998. 21 Βλ. σε European Union Enlargement and the Open Society Agenda: Local Government and Public Administration, Budapest, OSI/LGI (ed.), March 2000. 22 Βλ. σε Norton Alan, What East European Democracies Might Learn from West, σε Coulson A.(ed.), Local Government in Eastern Europe- Establishing Democracy at the Grassroots, op.cit., σελ. 264


ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Πολωνία, Εσθονία, Λετονία κ.ο.κ.), δεν µπορούν να

έχουν τα ίδια αποτελέσµατα στα κράτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, όπου οι

συγκρούσεις που έχουν παρατηρηθεί είναι εντονότερες. Σε αντίθεση λοιπόν µε ότι έχει

παρατηρηθεί στα κράτη της Κεντρικής Ευρώπης, η έννοια της αποκέντρωσης και η

υιοθέτηση διαφόρων µοντέλων τοπικής αυτοδιοίκησης για τις χώρες της περιοχής,

παραµένει µια διαδικασία που απέχει πολύ από το να ολοκληρωθεί. Η κατάσταση

εντείνεται ακόµα περισσότερο, µιας και οι υπό µελέτη χώρες βρίσκονται ακόµα

αντιµέτωπες µε προβλήµατα που αφορούν τη διασφάλιση βασικών δηµοσίων

υπηρεσιών, και οι οποίες απαιτούν την ύπαρξη µιας ισχυρής κεντρικής διοίκησης.

Συνεπώς συµβαίνει πολλές φορές το οξύµωρο, στην πορεία προς την αποκέντρωση να

αναδεικνύεται η ανάγκη συγκέντρωσης και ενίσχυσης της κεντρικής διοίκησης.

Ένα κοινό χαρακτηριστικό σε µερικές χώρες, είναι ότι η περίοδο µετάβασης που

ακολούθησε, σηµαδεύτηκε από διαστήµατα πολέµων και εσωτερικών διενέξεων. Οι

διοικητικές δοµές της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, της Ο.∆. της Γιουγκοσλαβίας και της

Κροατίας έχουν έντονα επηρεαστεί από ανάλογα γεγονότα, ενώ η Αλβανία και η Π.Γ.∆.

της Μακεδονίας πρόσφατα βίωσαν εσωτερικές διενέξεις που παρεµπόδισαν την

ανάπτυξη των αυτοδιοικητικών δοµών τους. Ακόµα και σήµερα, οι εθνικές διενέξεις

και εντάσεις εξακολουθούν να παραµένουν σηµαντικό εµπόδιο για µια ουσιαστική

αποκέντρωση στην περιοχή.

Τα κοινά προβλήµατα που παρουσιάζουν οι χώρες της Νοτιοανατολικής

Ευρώπης, προσέλκυσαν το ενδιαφέρον και συνάµα την βοήθεια διεθνών οργανισµών,

αλλά και µεµονωµένων χωρών. Έτσι για παράδειγµα, οι Ηνωµένες Πολιτείες της

Αµερικής (Η.Π.Α.) έχουν επιδείξει ένα έντονο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στην

Βαλκανική. Αυτό γίνεται εµφανές από την µέχρι σήµερα συµπεριφορά των Η.Π.Α. και

το αυξανόµενο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στο Κοσσυφοπέδιο και στην Πρώην

Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας, καθώς και την ανάµειξή τους στις

πολιτικές εξελίξεις στην Αλβανία και στη Βουλγαρία. Από κάποιους µελετητές αυτό

έχει ερµηνευτεί ως σαφής προσπάθεια κάλυψης του συγκεκριµένου χώρου και µάλιστα

µε µακροπρόθεσµη προοπτική προς «ανατροπή υλοποίησης φιλοδοξιών, τόσο της Ευρ.

Ένωσης όσο και της Ρωσίας, όταν η τελευταία θα αισθανθεί και πάλι ισχυρή για να

ασχοληθεί όχι µόνο µε τα εσωτερικά του οίκου της, αλλά και µε την αυλή της»23.

23 Βλ. σε ∆ουδούνη Γ.Ε., Βαλκανικές εξελίξεις, τ. ΙΙ, εκδ. ∆ωδώνη, Αθήνα- Γιάννινα, 1996, σελ. 136


Ακολούθως, µέσα από συνεντεύξεις µε στελέχη που ασχολούνται µε το

σχεδιασµό αναπτυξιακών δράσεων στην περιοχή, τονίστηκε η έντονη εµπλοκή των

Η.Π.Α. και σε δράσεις που άπτονται µε την ανοικοδόµηση δηµοκρατικών τοπικών

θεσµών. Μάλιστα τα ποσά που διατέθηκαν, την τελευταία πενταετία, µε έµµεσο ή

άµεσο τρόπο για αυτό το σκοπό, φαίνεται να είναι πολλαπλάσια των αντίστοιχων που

προσφέρονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ταυτόχρονα στα πλαίσια της αµερικανικής ξένης

βοήθειας (USAID)24, παρατηρείται και η δηµιουργία αντίστοιχου δικτύου για την

τοπική αυτοδιοίκηση στην περιοχή (LOGINcee)25, καθώς και µια σειρά δράσεων για

την οικοδόµηση της τοπικής διακυβέρνησης. Οι προσπάθειες προώθησης δράσεων για

την ενίσχυση της τοπικής δηµοκρατίας και της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ν.Α.

Ευρώπη, αποτελούν µια άµεση αναγνώριση του αυτοδιοικητικού θεσµού ως

ουσιαστικού παράγοντα για την «σταθεροποίηση» (όπως όµως ορίζεται ή ερµηνεύεται

από το εκάστοτε πλαίσιο που την παράγει και προωθεί).

Συνεπώς ένα άλλο κοινό στοιχείο σε όλες τις χώρες της Βαλκανικής και

ιδιαίτερα εκεί όπου υπάρχουν ειρηνευτικές δυνάµεις, είναι η παρουσία ξένων φορέων

που εµπλέκονται στην οικοδόµηση δηµοκρατικών θεσµών και στη διασφάλιση της

οµαλής λειτουργίας του κράτους. Ακολούθως λοιπόν στις χώρες της περιοχής,

υλοποιούνται µια σειρά από προγράµµατα ξένης τεχνικής βοήθειας και δράσεις που

στοχεύουν να εξασφαλίσουν την αποτελεσµατική και αποδοτική λειτουργία των

εκάστοτε εθνικών και τοπικών διοικήσεων.

Παρόλη τη δραστηριοποίηση διαφόρων φορέων στην περιοχή, επιλέχθηκε να

δοθεί έµφαση στα πλαίσια της µελέτης µας, στις δράσεις και στις πολιτικές που

προωθούνται σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ελληνικής Κυβέρνησης. Ως

ειδικότερος σκοπός λοιπόν τέθηκε η εξέταση της περιοχής υπό το ευρωπαϊκό πρίσµα,

όπου και γεωγραφικά εντάσσεται.

Σηµαντικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τις µεταρρυθµίσεις για την τοπική

αυτοδιοίκηση σε όλες τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, αποτελεί η υιοθέτηση

ή η προοπτική υιοθέτησης, των αρχών του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτονοµίας.

Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο26 προωθεί ειδικά προγράµµατα (βλέπε

ενδεικτικά πρόγραµµα SEDECO) για την οικοδόµηση και χρηστή λειτουργία των

αυτοδιοικητικών θεσµών στην περιοχή. 24 Βλ. περισσότερες πληροφορίες στο δικτυακό τόπο της Αµερικανικής Ξένης Βοήθειας www.usaid.gov 25 Βλ. περισσότερες πληροφορίες στο δικτυακό τόπο του ∆ικτύου Τοπικής Αυτοδιοίκησης www.logincee.org 26 Βλ. περισσότερες πληροφορίες στο δικτυακό τόπο του Συµβουλίου της Ευρώπης www.coe.org


Επιχειρώντας µια κριτική στις µεταρρυθµίσεις που προωθούνται, οφείλουµε να

αναφέρουµε ότι ίσως ήταν πρέπον αυτές να εστιάζονται σε αρκετά περισσότερα

ζητήµατα από την εγκαθίδρυση µόνο νέων θεσµών. Ως εκ τούτου, οι µεταρρυθµιστικές

πολιτικές που προωθούνται θα ήταν σκόπιµο να γίνονται αντιληπτές ως µέρος µιας

ευρύτερης προσπάθειας, για να αντεπεξέλθουν οι θεσµοί στις αυξανόµενες ανάγκες των

πολιτών, όπως προκύπτουν µέσα από τις νέες κοινωνικές και πολιτικές καταστάσεις27.

Για να γίνουν όµως κατανοητές οι µεταρρυθµιστικές προσπάθειες που

χρειάζεται να υιοθετηθούν στην περιοχή, πρέπει να υπάρχει µια σαφή εικόνα της

υπάρχουσας κατάστασης. Σε µία αντίθετη περίπτωση, θα ήταν δυνατό να δηµιουργηθεί

περισσότερη σύγχυση, που θα ενέτεινε τις δυσκολίες της µεταβατικής περιόδου, ενώ θα

έστρεφε το πολιτικό ενδιαφέρον προς µια λανθασµένη κατεύθυνση. Όπως άλλωστε

πολύ γλαφυρά αναφέρει ο Marquez28 στο ιστορικό του διήγηµα µε τίτλο ο «Στρατηγός

και ο λαβύρινθος του», ο κεντρικός ήρωας «βρίσκει ‘ευχαρίστηση’ σε ανάρµοστες,

ακατάλληλες ενέργειες ή απραξία, και ως εκ τούτου παραµελεί επιτακτικά και

σηµαντικά κυβερνητικά έργα. Και ενεργεί κατά τον τρόπο αυτόν και σε τέτοιο βαθµό,

λόγω της λανθασµένης αντίληψης να καταλάβει τις αλλαγές που πραγµατοποιούνται

γύρω του, το χάσιµο µεγάλων ευκαιριών και την ανάληψη αξιοσηµείωτα ασήµαντων

ρίσκων». Συνεπώς, για να µειώσουν τον κίνδυνο τέτοιων ενεργειών και παραλήψεων, οι

εθνικές κυβερνήσεις, πρέπει να είναι ικανές να σκέφτονται και να ενεργούν µε «όρους

µετασχηµατισµών»29.

Αναφερόµαστε λοιπόν στην ανάγκη υιοθέτησης µιας αντίληψης της

πραγµατικότητας, τόσο από πλευράς κυβερνήσεων της περιοχής όσο και ξένων κρατών

και διεθνών οργανισµών, στη βάση κατανόησης των συνεχών µεταβολών της. Μόνο

έτσι θα καταστεί αποτελεσµατική η εφαρµογή όλων των σχεδίων και προτάσεων, που

προωθούνται για νέες, σύγχρονες οργανωτικές αλλαγές στην τοπική αυτοδιοίκηση.

Σε µια αντίθετη περίπτωση που η κεντρική διοίκηση δεν θα επιδεικνύει ή δεν θα

κατέχει την ικανότητα να ικανοποιήσει τις ανάγκες των πολιτών, τότε θα αποτελεί όλο

και πιο συχνό φαινόµενο το παράπονο30 µιας άνεργης µηχανικού, σε κεντρική αγορά

27 Βλ. σε Verbeijen T., Rabrenovic Al., Politico- Administration Relations, σε Jabes J.(ed.), Ten years of transition –Prospects and Challenges for the Future of Public Administration, NISPAcee, 2000, σελ. 15. 28 Βλέπε στο βιβλίο του Marquez G.C., The General in his Labyrinth, Knopf, New York, 1990, σελ 55. 29 Βλ. σε Dror Yehezkel, The Capacity to Govern, A Report of The Club of Rome, Frank Cass, 2002, σελ. 64. 30 Βλ. σε Rine Frances, Bridge Sue, Introduction: transition to post- socialism and cultures of survival, σε Bridge S., Pine Fr., Surving Post- Socialism, Local strategies and regional responses in eastern Europe and the former Soviet Union, Routledge Studies of Societies in Transition, 1998, σελ.1.


της Βουλγαρίας, που λέει ότι «δεν καταλαβαίνει σε ποια µετάβαση προς µια ανοικτή

οικονοµία αναφέρονται όλοι, αλλά το µόνο σίγουρο είναι ότι και τα παιδιά της θα

βιώσουν εντονότερη φτώχεια». Αδιαµφισβήτητα αυτό αποτελεί µια όψη της µετάβασης

για ένα µέρος του πληθυσµού, µια κατάσταση όµως που πρέπει οι κεντρικές διοικήσεις

να αναστρέψουν, αλλιώς θα αποτύχουν δραµατικά να οδηγήσουν το κράτος προς µια

«ανοικτή δηµοκρατική αγορά»31.

Αδιαµφισβήτητα, η µετάβαση προϋποθέτει µια προσωρινή κατάσταση ανάµεσα

σε δύο σηµεία, µια κίνηση ανάµεσα στο σηµείο της αναχώρησης και σε αυτό του

προορισµού32. Σε αυτήν την κατάσταση, έχει υποστηριχθεί από διάφορους επιστήµονες,

ότι η σύγχυση των θεσµών ίσως είναι αναµενόµενο να επιφέρει και κάποιες αρνητικές

επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των τοπικών κοινωνιών. Αν όµως οι αρνητικές

επιπτώσεις των περιόδων µετάβασης δεν αντιµετωπιστούν έγκαιρα, τότε δύναται να

οδηγήσουν σε µακροχρόνιες καταστάσεις πολιτικής και οικονοµικής αστάθειας, που θα

πλήξουν ανεπανόρθωτα την οικονοµική και την εν γένει ανθρώπινη ανάπτυξη της

εκάστοτε χώρας.

Το µοντέλο ανάπτυξης της περιοχής, που προωθείται από διάφορους διεθνείς

οργανισµούς33, αναφέρεται σε µία παγκόσµια οικονοµία και συνάµα σε µια καλύτερη

διοίκηση και διαχείριση µέσω ενδυνάµωσης του τοπικού και περιφερειακού στοιχείου.

Στα πλαίσια αυτά, και ιδιαίτερα σε κράτη που ήδη έχει ανοικοδοµηθεί η δηµόσια

διοίκηση, το θέµα της αποκέντρωσης τίθεται ως συστατικό του πυρήνα της όλης

ανάπτυξης. Το πολιτικό σκεπτικό για µια αποκέντρωση που ενισχύει την ανάπτυξη,

µεταφράζεται ως η επιθυµία να µεταφερθεί η διαδικασία λήψης αποφάσεων πιο κοντά

στον πολίτη, ενισχύοντας µε αυτόν τον τρόπο και την τοπική δηµοκρατία. Η όλη

φιλοσοφία εµπεριέχεται στην ιδέα, ότι οι τοπικοί κάτοικοι πρέπει να αποκτήσουν πιο

δυνατή «φωνή» για να µπορούν να επηρεάσουν τις αποφάσεις που λαµβάνονται και

αφορούν τη ζωή τους. Το οικονοµικό σκεπτικό βασίζεται στην αύξηση της

αποδοτικότητας µέσα από την κατανοµή των αρµοδιοτήτων, καθώς η µεγαλύτερη

τοπική συµµετοχή θα οδηγήσει σε υπηρεσίες που αντανακλούν καλύτερα τις τοπικές

ανάγκες και προτιµήσεις. Για να επιτευχθούν όµως οι πολιτικοί και οικονοµικοί στόχοι,

31 Βλ. σε Rine Frances, Bridge Sue, Introduction: transition to post- socialism and cultures of survival, op.cit., σελ. 3. 32 Βλ. σε Przeworski A., Democracy and the Market, Cambridge University Press, 1991, σελ.27. 33 Βλ. σε World Bank, Reforming Public Institutions and Strengthening Governance, A World Bank Strategy, Public Sector Group, November 2000, σελ. 23.


χρειάζεται να δηµιουργηθούν κατάλληλοι µηχανισµοί που θα εγγυούνται την οµαλή

λειτουργία των θεσµών.

Ήδη στις περιοχές όπου είχε εξασφαλιστεί η εθνική αυτονοµία από το 1990, η

τοπική αυτοδιοίκηση αποτέλεσε βασική δέσµευση των πολιτικών κοµµάτων που είχαν

αναλάβει τότε την εξουσία34. Όµως µια αποτελεσµατική πολιτική αποκέντρωσης

απαιτούσε ένα δυναµικό ρόλο της κεντρική διοίκησης. Το γεγονός αυτό δικαιολογεί

γιατί οι προσπάθειες κινήθηκαν αρχικά στην οικοδόµηση νέων ικανοτήτων των εθνικών

διοικήσεων για τη διασφάλιση της εθνικής αυτονοµίας, βάζοντας σε δεύτερη µοίρα τις

πρωτοβουλίες για την υποστήριξη της τοπικής αυτονοµίας.

Το ότι οι πολιτικές προτεραιότητες δίνουν πρώτα έµφαση στην κεντρική

διοίκηση και έπειτα στην τοπική αυτοδιοίκηση, µπορεί κάλλιστα να αιτιολογηθεί από

το ότι, το κράτος είναι αυτό που θέτει τους απαραίτητους κανόνες και περιορισµούς για

τη διανοµή των αρµοδιοτήτων ανάµεσα στα διάφορα επίπεδα της διοίκησης. Η

κεντρική διοίκηση λοιπόν, πρέπει να έχει την ικανότητα, ώστε να θεσπίζει κατάλληλους

κανόνες που να προσδιορίζουν τη δοµή των αρµοδιοτήτων ανάµεσα στα διάφορα

διοικητικά επίπεδα. Η κατανοµή αυτή οφείλει να σχεδιάζεται µέσα σε ένα κλίµα

σταθερότητας, ανάλογα µε τη φύση των υπηρεσιών και τους εθνικούς στόχους,

µεταφέροντας παράλληλα και τους ανάλογους πόρους που επιτρέπουν την άσκηση των

αρµοδιοτήτων αυτών. Η επίτευξη όµως της πολιτικής σταθερότητας, αποτέλεσε καθόλη

της διάρκεια της δεκαετίας του 1990- και σε αρκετές περιοχές µέχρι σήµερα- το

σηµαντικότερο ζητούµενο.

Ακολούθως η µετάβαση καθίσταται πιο δύσκολη, σε διάφορες περιοχές της

Νοτιοανατολικής Ευρώπης, για το λόγο ότι συνοδεύεται από µια έλλειψη σταθερότητας

και καθυστερηµένες προσπάθειες για εθνική ολοκλήρωση κάποιων κρατών35. Μέσα

στο σκηνικό αυτό, το πρώτο στάδιο της µετάβασης στο χώρο της τοπικής

αυτοδιοίκησης, εισάγεται µε τη διεξαγωγή δηµοκρατικών εκλογών36. Συνάµα αυτό

αποτέλεσε και τη βασική συνθήκη για την ικανοποίηση των πολιτικών δεσµεύσεων για

34 Βλ. σε Coulson A., From Democratic Centralism to Local Democracy, σε Coulson A.(ed.), Local Government in Eastern Europe- Establishing Democracy at the Grassroots, Edward Elgar publ., 1995, σελ.1. 35 Βλ. σε Γιαλλουρίδης Χρ., Κεφάλα Β., Κόσοβο: Η εικόνα του πολέµου- Όψεις σύγχρονου µιλιταριστικού ανθρωπισµού, εκδ. Ι. Σιδέρης, 2001, σελ. 25. 36 Βλ σχετικά σε Serban Daniel, Community Involvement in Public Service Delivery, A Challenge for both Local Authorities and Citizens: The Romanian Experience, σε Finlay J., Debicki M. (ed.), Delivering Public Services in CEE Countries: Trends and Developments, NISPAcee, 2002, σελ.111.


µια επιτυχηµένη διαδικασία αποκέντρωσης και για την εγκαθίδρυση κατάλληλων

αυτοδιοικητικών συστηµάτων.

∆εν είναι όµως λίγα τα παραδείγµατα, όπου παλιά πολιτικά κόµµατα υπό το

µανδύα νέων ανανεωµένων σχηµάτων, κυριαρχούν στο πολιτικό σύστηµα σε τοπικό

επίπεδο στις υπό εξέταση χώρες. Επίσης σε κάποιες περιπτώσεις, οι δήµαρχοι

εκλέγονται έµµεσα από αντιπροσωπευτικά τοπικά συµβούλια, ενώ ταυτόχρονα

καταβάλλονται και προσπάθειες για την εισαγωγή πολιτικών πρακτικών άµεσης

δηµοκρατίας που να υποστηρίζουν τους τοπικούς θεσµούς. Ένα τέτοιο παράδειγµα

είναι τα τοπικά δηµοψηφίσµατα, όπου όµως ο αντίκτυπος που έχουν σε κάθε χώρα είναι

αρκετά διαφορετικός, καθώς ποικίλει η πολιτική κουλτούρα σε κάθε περιοχή.

Ενδεικτικά αναφέρουµε ότι στην Βοσνία και Ερζεγοβίνη θεωρούνται ως ένα σηµαντικό

στοιχείο της τοπικής αυτονοµίας, ενώ στην Αλβανία έγιναν αντιληπτά ως µια πρακτική

του παλιού καθεστώτος που επιχειρεί να συνεχιστεί και στο µέλλον.

Ένα όµως από τα πλεονεκτήµατα των τοπικών συστηµάτων στην περιοχή, είναι

ότι οι περισσότερες τοπικές αρχές δεν µπορούν να χαρακτηριστούν πολύ-τεµαχισµένες

(εξαίρεση η Κροατία), όπως συναντάται συχνότερα σε αρκετές χώρες της Κεντρικής

Ευρώπης. Μικρότερες κοινότητες, ή διοικητικές υποενόητητες, ανήκουν ως διοικητική

και πολιτική οντότητα µέσα σε ένα δήµο. Το γεγονός αυτό, επιτρέπει την άσκηση

αποτελεσµατικότερων τοπικών πολιτικών και τον καλλίτερο συντονισµό και

αξιοποίηση του τοπικού δυναµικού.

Από την άλλη πλευρά, η νοµική θέση των τοπικών οργανισµών και ο βαθµός

αποκέντρωσης, είναι από τα βασικότερα και τα πιο κοινά προβλήµατα που

αντιµετωπίζουν οι χώρες για την ενίσχυση της τοπικής δηµοκρατίας. Σε µια γενική

παρατήρηση, θα µπορούσε να λεχθεί, ότι η αποκέντρωση στην περιοχή χαρακτηρίζεται

από αιρετές τοπικές αρχές µε περιορισµένες λειτουργίες και αρµοδιότητες. Ενώ λοιπόν

οι δηµόσιες υπηρεσίες είναι σε κάποιο βαθµό µοιρασµένες µεταξύ της κεντρικής

διοίκησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης, αρκετές από τις αρµοδιότητες µε τις οποίες

είναι επιφορτισµένη η τοπική αρχή, ασκούνται από κοινού µε κρατικούς φορείς.

Επιπλέον παρατηρείται, βασικές υπηρεσίες να είναι αποκεντρωµένες σε τοπικό επίπεδο,

όπου όµως τυπικά η εποπτεία και η χρηµατοδότηση αυτών να γίνεται από αντίστοιχα

υπουργεία. Ακολούθως, συχνό φαινόµενο είναι και οι περιπτώσεις συντρέχουσων

αρµοδιοτήτων µέσα στο διοικητικό σύστηµα των υπό εξέταση χωρών.

Η τάση που παρουσιάζεται στις δυτικές χώρες για ενθάρρυνση της

δηµοσιονοµικής αποκέντρωσης, προωθείται και στην περιοχή. Αυτό όµως δεν είναι στα


πλαίσια µιµητισµού του µοντέλου πιο ανεπτυγµένων χωρών, αλλά αποτελεί στοιχείο

της διαδικασίας µετάβασης για πολιτική και οικονοµική σταθερότητα. Πάντως τα µέχρι

σήµερα αποτελέσµατα αυτών των προσπαθειών, εξακολουθούν και χαρακτηρίζονται

µόνο ως ενθαρρυντικά, παρά ως επαρκή.

Ένα πρώτο βήµα για την αποκέντρωση, θεωρήθηκε και η αποσυγκέντρωση

κρατικών αρµοδιοτήτων σε µικρότερους κρατικούς διοικητικούς φορείς. Σε µερικές

χώρες, όπως στην Κροατία και στην Αλβανία, η εγκαθίδρυση τέτοιων οργανωτικών

σχηµάτων θεωρήθηκε ως ένα πρώτο βήµα για το διαχωρισµό των τοπικών και των

κρατικών λειτουργιών. Επίσης, στον κεντρικό έλεγχο και στη διαχείριση των τοπικών

υπηρεσιών συχνά εµπλέκονται πολλοί φορείς, γεγονός που επηρεάζει την

αποτελεσµατικότητα των τοπικών πολιτικών. Αντίστοιχα, παρατηρήθηκε και η

παρουσία άλλων οργανωτικών σχηµάτων µε σκοπό το συντονισµό των διαφόρων

διοικητικών επιπέδων. Έτσι, λ.χ. στη Ρουµανία, υπάρχει η Ρουµανική ∆ιοικητική

Επιτροπή, που αποτελεί ένα διαµεσολαβητικό σώµα µεταξύ της περιφερειακής και

επαρχιακής τοπικής αυτοδιοίκησης. Έχει όµως υποστηριχθεί, ότι αυτά τα διοικητικά

µορφώµατα δεν εξυπηρετούν ουσιαστικά την ενίσχυση της αποκέντρωσης, αλλά υπό

µία έννοια επιχειρούν να συντονίσουν τις πολιτικές διαδικασίες και να τις κάνουν πιο

διαφανείς.

Ο υψηλός συγκεντρωτισµός της κεντρικής διοίκησης που σε αρκετές

περιπτώσεις ήταν εµφανής, µεταφράζεται συχνά και σε λίγους οικονοµικούς ιδίους

πόρους των τοπικών οργανισµών. Μόνο ένα µικρό µέρος των τοπικών προϋπολογισµών

(ένας µέσος όρος περίπου στο 5%) µπορεί να θεωρηθεί ως τοπικά έσοδα που

επιβάλλονται και αποδίδονται από τις ίδιες τις τοπικές αρχές. Η έλλειψη επαρκών και

σταθερών τοπικών εσόδων, έχει αποτελέσει αρκετές φορές έναυσµα για ενίσχυση του

συγκεντρωτισµού των αρµοδιοτήτων της κεντρικής διοίκησης, µιας και η τοπική

αυτοδιοίκηση µοιάζει αδύναµη να τις υλοποιήσει επιτυχώς.

Πρακτικές για την απόκτηση ιδίων τοπικών εσόδων παρατηρήθηκαν σε αρκετά

παραδείγµατα χωρών, αλλά δεν παύουν να αποτελούν απλή δυνατότητα άντλησης

εσόδων, που δεν αξιοποιείται όµως από όλους τους Ο.Τ.Α.. Παράλληλα, ένα ζήτηµα

ουσιαστικού προβληµατισµού σε όλες τις χώρες, αποτελεί η ιδιωτικοποίηση της γης και

η µεταφορά πρώην κρατικής περιουσίας στις τοπικές αρχές37. Από τη δεκαετία του

37 Βλ. σε Kaneff Daniel, When ‘land’ becomes ‘territory’, σε Bridge S., Pine Fr. (ed.), Surving Post- Socialism, Local strategies and regional responses in eastern Europe and the former Soviet Union, Routledge Studies of Societies in Transition, 1998, σελ. 16-31.


1990 µέχρι σήµερα, έχουν παρατηρηθεί έντονες διαφοροποιήσεις στις πολιτικές

ιδιωτικοποιήσεων που εφαρµόζονται σε κάθε χώρα. Σε µερικές χώρες µάλιστα (όπως

π.χ. στην Π.Γ.∆. της Μακεδονίας) δεν καθίσταται ακόµα νοµικά δυνατόν η κατοχή

ιδιωτικής περιούσιας σε ορισµένες περιοχές (αντίστοιχα ισχύει και για τους Ο.Τ.Α.). Το

γεγονός αυτό όµως, επηρεάζει έντονα τη βιωσιµότητα των τοπικών αυτοδιοικητικών

σχηµάτων, στερώντας τους πολύτιµους οικονοµικούς πόρους.

Όσον αφορά το θέµα της συνεργασίας µεταξύ δηµοσίου και ιδιωτικού τοµέα,

µπορεί να λεχθεί ότι αυτό άρχισε µε έναν «ιδιαίτερο» τρόπο. Το πρώτο βήµα

συντελέσθηκε µε το να δοθούν στον ιδιωτικό τοµέα ότι µπορούσε να ασκήσει καλύτερα

από το κράτος. Παρατηρήθηκε λοιπόν ένα µεγάλο κύµα ιδιωτικοποιήσεων, το οποίο

επηρέασε και τις τοπικές και περιφερειακές αρχές, αλλάζοντας το τοπίο µέσα στο οποίο

είχαν κληθεί να δράσουν.

Σε αρκετές χώρες, η επιτυχία αυτών των διαδικασιών αµφισβητήθηκε, λόγω

ιδιαίτερα λόγω των κοινωνικών επιπτώσεων. Οι επιπτώσεις αυτές δεν µπορούν να

ερµηνευτούν µόνο ως αδυναµία του κοινωνικού κεφαλαίου των χωρών αυτών, να

ενσωµατώσει τις αλλαγές στην καθηµερινότητα του. Τουναντίον, αρκετές από αυτές,

οφείλονται στον «πειραµατισµό» των ξένων επενδυτών, που δηµιουργούσε µια

ηθεληµένη ή µη, µακροοικονοµική αστάθεια στις εµβρυακές αγορές των περιοχών.

Άλλωστε δεν είναι τυχαίο το ερώτηµα που διατυπώνεται σε άρθρο του Economist προς

τους επενδυτές στην περιοχή «θα τα κάνατε αυτά σπίτι σας;- would you do this at

home?»38.

Μια άλλη όψη της διαδικασίας ιδιωτικοποίησης, ήταν και η διανοµή των πρώην

κρατικών δραστηριοτήτων στις τοπικές και περιφερειακές αρχές. Το πιο τυπικό

παράδειγµα τέτοιων µεταβιβάσεων, περιελάµβανε δηµόσιες επιχειρήσεις και

δραστηριότητες, όπως η παροχή νερού, δηµόσιοι δρόµοι, πάρκα. κ.α., µαζί βέβαια µε

την εγκαθίδρυση της έννοιας της δηµόσιας και ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Την ίδια στιγµή

όµως συνέβαινε και µια παράλληλη αντίθετη διαδικασία µεταβιβάσεων: οι τοπικές και

οι περιφερειακές αρχές κινήθηκαν προς το να απεγκλωβιστούν από διάφορες

δραστηριότητες, που µέχρι τότε θεωρούντουσταν ότι έπρεπε να είναι φροντίδα του

κράτους σε τοπικό επίπεδο. Προς την κατεύθυνση αυτή, επιχειρήθηκε η ανάπτυξη

εταιρικών σχέσεων µεταξύ τοπικών αρχών και οικονοµικών και κοινωνικών φορέων

για την παροχή τοπικών υπηρεσιών και αγαθών. Υπάρχουν βέβαια επιφυλάξεις για το

38 The Economist, ‘After the chaos’- A survey of finance in Central Europe, op.cit., σελ.14.


βαθµό και το εύρος που πρέπει να εφαρµοστεί αυτό το µοντέλο, µιας και δεν

παρουσιάζει πάντοτε τα επιθυµητά αποτελέσµατα, καθώς είναι άµεσα συνδεµένο µε µια

συγκεκριµένη διοικητική και πολιτισµική κουλτούρα.

Η περιορισµένη αυτονοµία των τοπικών αρχών και ο ισχυρός κεντρικός

έλεγχος, εξακολουθεί και επηρεάζει καθοριστικά την τελική διαµόρφωση της

οργανωτικής τους δοµής. Σε κάποιες περιπτώσεις (π.χ. στην Π.Γ.∆. της Μακεδονίας)

υπάρχουν τυποποιηµένες δοµές για τη διοικητική οργάνωση µιας τοπικής αρχής, µε

περιορισµό στον αριθµό του προσωπικού της, που βασίζεται πάνω στο µέγεθος του

δήµου. Αντίστοιχα, ο δήµαρχος είναι ο ιεραρχικά υπεύθυνος στο διοικητικό µηχανισµό

ενός τοπικού οργανισµού (όπως π.χ. σε Αλβανία, Βουλγαρία, Π.Γ.∆. της Μακεδονίας),

ενώ συναντούνται και ειδικές επιτροπές που λαµβάνουν αποφάσεις ως συλλογικά

όργανα, αλλά δεν ασκούν πολιτικό έλεγχο στη διοίκησης της τοπικής αρχής.

Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό, ότι ένας περισσότερο διευρυµένος ρόλος

των τοπικών αρχών, προϋποθέτει και την κατοχή κατάλληλων ικανοτήτων από την

τοπική αρχή, για να µπορέσει να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις ενός τέτοιου ρόλου.

Όµως, οι µέχρι σήµερα ικανότητες των τοπικών οργανισµών, δεν επιτρέπουν την

εφαρµογή κεντρικών πολιτικών που να προωθούν έναν υψηλό βαθµό αποκέντρωσης,

τόσο διοικητικής όσο και οικονοµικής. Σε αυτήν την περίπτωση, είναι εµφανές ότι η πιο

δόκιµη λύση θα ήταν η οικοδόµηση των τοπικών ικανοτήτων, και όχι η ενίσχυση των

κρατικών αρµοδιοτήτων.

Στην πράξη όµως, οι κεντρικές διοικήσεις στην περιοχή δεν δρουν σύµφωνα µε

την αρχή της «καλής πίστης».Έτσι εκµεταλλεύονται την απειρία ή την αδυναµία της

τοπικής αυτοδιοίκησης και επιλέγουν τον εύκολο και γρήγορο δρόµο της

αµφισβήτησης των ικανοτήτων των τοπικών αρχών, που οδηγεί σε ένα πιο

συγκεντρωτικό κράτος.

Αντιστοίχως, η αδυναµία συνεργασίας και συντονισµού των διαφόρων

διοικητικών επιπέδων µέσα στο εθνικό σύστηµα διακυβέρνησης, οδηγεί στην

καλλιέργεια της έλλειψης της µεταξύ τους εµπιστοσύνης. Αυτή η έλλειψη

εµπιστοσύνης µπορεί να είναι και αποτέλεσµα της περιόδου µετάβασης, όµως δεν είναι

και λίγες οι περιπτώσεις που µπορεί να δικαιολογηθεί ως ένα κατάλοιπο παλαιότερων

διοικητικών και πολιτικών πρακτικών. Βέβαια κάποιες άλλες φορές, η καχυποψία που

δηµιουργείται, οφείλεται στην παραπληροφόρηση ή ακόµα και η απουσία παντελής

πληροφόρησης, σχετικά µε τα οφέλη της αποκέντρωσης σε τοπικό επίπεδο.


Η αµφισβήτηση της εµπιστοσύνης από την κεντρική διοίκηση προς την τοπική

αυτοδιοίκηση, είναι άµεσα συνδεδεµένη και µε τη σύγχυση που επικρατεί σχετικά µε το

ρόλο της τοπικής αυτοδιοίκησης, µέσα στο νέο πολιτικό σκηνικό. Μέσα στο πλαίσιο

αυτό, διαδραµατίζεται µία ιδιόµορφη σύγκρουση µεταξύ της επιθυµίας της κεντρικής

διοίκησης να µεταφέρει κάποιες αρµοδιότητες στην τοπική αυτοδιοίκηση, και στο να

οριστούν ποιες θα είναι αυτές και σε ποιο βαθµό θα δοθούν στους τοπικούς

οργανισµούς. Επιπλέον η κατανοµή των αρµοδιοτήτων ανάµεσα στα διάφορα

διοικητικά επίπεδα (εθνικό-τοπικό), προϋποθέτει ένα σχετικό consensus µεταξύ των

εµπλεκοµένων φορέων, ώστε να επιτευχθεί η καλύτερη άσκηση των αρµοδιοτήτων

αυτών. Σε αρκετές περιπτώσεις όµως αυτό δεν ήταν εφικτό, λόγω εσωτερικών

διενέξεων.

Από την άλλη πλευρά, παρατηρήθηκε να επικρατεί µέσα στις τοπικές κοινωνίες

µια έντονη έλλειψη εµπιστοσύνης, η οποία καθιστούσε ακόµα δυσκολότερη τη

συνεργασία ανάµεσα στους φορείς, αλλά και ανάµεσα σε αυτούς και στους πολίτες. Σε

κάποιες περιπτώσεις τα υψηλά αυτά επίπεδα έλλειψης εµπιστοσύνης µπορούσαν να

προκαλέσουν στο σύστηµα τοπικής διακυβέρνησης σύγχυση, αλλά και νωθρότητα39.

Ως αποτέλεσµα, συχνά εµφανιζόταν ο κλονισµός της εµπιστοσύνης όλων των

εµπλεκόµενων µέσα στο δίκτυο σχέσεων της τοπικής αυτοδιοίκησης και κεντρικής

διοίκησης. Ακολούθως, ορισµένες φορές είχε δηµιουργηθεί ένα κλίµα όπου, αυτοί που

εµπλέκονται µέσα στο σύστηµα το απεχθάνονταν (δηµόσιοι φορείς, δηµόσιοι

υπάλληλοι διαφορετικών τµηµάτων, διαφορετικών διοικητικών επιπέδων), αυτοί που

ήταν απ’ έξω (πολίτες, επιχειρήσεις) ένιωθαν πικρία και δυσανασχέτηση, αλλά όλοι

τελικώς έχαναν από την καχυποψία που είχε καλλιεργηθεί µέσα σε αυτό.

Το υπάρχον κλίµα µπορούσε να επιβαρυνθεί ακόµα περισσότερο, ιδιαίτερα σε

εκείνες τις περιπτώσεις που η αποκέντρωση στην παροχή υπηρεσιών µπορούσε να

επιφέρει εν δυνάµει οφέλη, τα οποία να µην είχαν αξιοποιηθεί. Σε άλλες περιπτώσεις, οι

τοπικοί υπάλληλοι ενώ ήταν σε θέση να αντιληφθούν τις τοπικές ανάγκες, δεν

µπορούσαν να τις ικανοποιήσουν έχοντας περιορισµένη αρµοδιότητα όσον αφορά το

σχεδιασµό των υπηρεσιών40. Συχνά αυτή η αδυναµία τους να παρέµβουν, συνοδευόταν

και από ένα πολύπλοκο και ευρύ ρυθµιστικό πλαίσιο, που καθιστούσε δύσκολη την

αποτελεσµατική άσκηση των καθηκόντων τους. 39 Βλ. σε Neustadt Richard, Politics of Mistrust, σε Nye Joseph Jr, Zelikow Philip, Kink David (ed.), Why People do not trust Government, Harvard University Press, 1998, σελ.181. 40 Παρατήρηση που γίνεται στο PremNotes, Decentralization and governance: does decentralization improve public service delivery?, no.55, World Bank, June, 2001.


Μέσα από τα παραδείγµατα των υπό εξέταση χωρών γίνεται κατανοητό, ότι η

αποκέντρωση µπορεί να αυξήσει την αποτελεσµατικότητα, µόνο σε εκείνες τις

περιπτώσεις που η τοπική αυτοδιοίκηση έχει αποκτήσει, όχι µόνο τις αρµοδιότητες,

αλλά και τη θέληση και την ικανότητα να τις εφαρµόσει.

Προς αυτήν την κατεύθυνση κινούνται (ή θα πρέπει να κινούνται) και οι

πολιτικές που προωθούνται στο εσωτερικό των κρατών τα τελευταία χρόνια. Μετά από

µια δεκαετία σταδιακής ανάπτυξης νέων πολιτικών µηχανισµών, η µεταρρύθµιση στη

δηµόσια διοίκηση και οι στρατηγικές για τη διοικητική αποκέντρωση τίθενται πια

ανάµεσα στις πολιτικές προτεραιότητες των κρατών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Παράλληλα γίνονται προσπάθειες για τον επαναπροσδιορισµό των εσωτερικών

αξιών των τοπικών αρχών, βάσει των οποίων ασκούν τις αρµοδιότητές τους και

οργανώνουν την λειτουργία τους. Αυτό όµως δεν απαιτεί µόνο βελτίωση του

νοµοθετικού πλαισίου και των οικονοµικών πόρων για την τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά

επίσης και τροποποίηση των µηχανισµών εφαρµογής των τοπικών πολιτικών.

Καθίστανται λοιπόν αναγκαίος ο µετασχηµατισµός των υπάρχουσων ικανοτήτων των

τοπικών αρχών, ώστε να µπορούν να εφαρµόζουν στην πράξη, ότι θα ορίζει ένα

κατάλληλο νοµοθετικό πλαίσιο για την τοπική αυτοδιοίκηση.

Στην εξέταση των συστηµάτων τοπικής διακυβέρνησης εντάσσεται και ο τρόπος

µε τον οποίο τα άτοµα δύναται να δράσουν και να αναπτύξουν σχέσεις συνεργασίας

µέσα σε αυτό. Ακολούθως, στα πλαίσια της παρούσας εξέτασης των τοπικών δοµών, θα

αναζητηθεί η ύπαρξη ή µη εκείνων των µηχανισµών, που εξασφαλίζουν την ανάπτυξη

της κοινωνικής συναίνεσης, προκειµένου να εξασφαλιστεί η εµπιστοσύνη των πολιτών.

Η ύπαρξη τέτοιων µηχανισµών έχει µια ιδιαίτερη σηµασία για τις χώρες που βρίσκονται

σε µετάβαση. Οι άνθρωποι που αρχικά είχαν εµπιστευτεί το παλιό καθεστώς, έγιναν

πολύ καχύποπτοι όταν οι προσδοκίες τους δεν επαληθεύτηκαν και οι ίδιοι ένιωσαν

προδοµένοι41. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να µετασχηµατιστούν οι προσδοκίες τους στο

νέο εκδηµοκρατισµένο περιβάλλον, και να ανακτηθεί η εµπιστοσύνη προς τους νέους

θεσµούς.

Είναι σαφές, ότι η µετάβαση από το προηγούµενο καθεστώς επήλθε και µε τη

σύµφωνη γνώµη των πολιτών. Όµως η επιτυχία της µετάβασης τίθεται υπό σοβαρή

αµφισβήτηση, αν δεν µπορέσει να διασφαλίσει την εµπιστοσύνη των πολιτών στις

41 Βλ. σε Camp Jean, McGrath Cathy, Nissenbaum Helen, Trust: A Collision of Paradigms,σε John F. Kennedy School of Government Harvard University Faculty Research Working Papers Series, February 2001, σελ.2.


επιχειρούµενες αλλαγές.42 Ιδιαίτερα λόγω των διενέξεων που παρατηρούνται43 και της

άσχηµης οικονοµικής κατάστασης που επικρατεί στις χώρες της περιοχής, κλονίζεται

περαιτέρω η εµπιστοσύνη των πολιτών τόσο ανάµεσά τους όσο και προς τους θεσµούς.

Και αυτό είναι ένα σηµείο όπου πρέπει να δοθεί περισσότερη έµφαση σε όλες τις

πολιτικές που εφαρµόζονται στην περιοχή.

Επιπλέον, κατά το σχεδιασµό των τοπικών συστηµάτων, οι εθνικές διοικήσεις

των βαλκανικών κρατών, καλούνται όχι απλά να βρουν ένα σηµείο ισορροπίας µεταξύ

µελλοντικών και τρέχουσων απαιτήσεων και προκλήσεων, αλλά και το σπουδαιότερο,

ανάµεσα στα διαφορετικά συµφέροντα που ενυπάρχουν µέσα σε κάθε τοπική κοινωνία.

Η επίτευξη αυτών των ισορροπιών θα οδηγήσει στην εξασφάλιση της πολυπόθητης

συναίνεσης ανάµεσα στις σχέσεις των τοπικών δρώντων. Η έννοια της συναίνεσης

αποτελεί µέγιστης σηµασίας πολιτικό ζητούµενο στην περιοχή και σε µεγάλο βαθµό

ορίζει το σχεδιασµό των τοπικών συστηµάτων.

Το µέλλον καθίσταται αισιόδοξο για την περαιτέρω ανάπτυξη του θεσµού, όπως

υποδηλώνουν τα αποτελέσµατα των προσπαθειών της τελευταίας δεκαετίας. Καθώς

µάλιστα οι οικονοµίες στις χώρες αυτές παρουσιάζουν σηµάδια βελτίωσης, αναµένεται

και η ενίσχυση της τοπικής αυτοδιοίκησης µε περισσότερες αρµοδιότητες. Άλλωστε το

µοντέλο οικονοµικής ανάπτυξης που προωθείται στην περιοχή, αναφέρεται σε µια

οικονοµία, µε καλύτερη διοίκηση και διαχείριση µέσω ενδυνάµωσης του τοπικού και

περιφερειακού στοιχείου.

Όµως η πολιτική οργάνωση στην περιοχή, οριοθετείται πια µέσα σε όρια που οι

οικονοµικές διαδικασίες έχουν ξεπεράσει44. Στα πλαίσια αυτά, οι τοπικές και

περιφερειακές διοικήσεις στην Ν.Α. Ευρώπη, έρχονται αντιµέτωπες µε µια αµφίδροµη

διαδικασία «παγκοσµιοποίσης» (globalisation) αλλά και «περιφερειοποίησης»

(localisation) των προβληµάτων και των διαδικασιών45 που αντιµετωπίζουν οι

κοινωνίες. Στο σκεπτικό αυτό, ορισµένες περιοχές που ήταν ήδη αναπτυγµένες

ενδέχεται να ισχυροποιηθούν ακόµα περισσότερο, ενώ το αντίθετο θα µπορούσε να

συµβεί στις ασθενέστερες. Παρ’ όλα αυτά, η νέα κατάσταση ενδέχεται να προσφέρει

42 Όπως είχε αναφέρει o Lincoln το 1858, βλέπε σχετική αναφορά σε Orren Garry, Fall from Grace: The Public’s Loss of Faith in Government, σε Nye Joseph Jr, Zelikow Philip, Kink David (ed.), Why People do not trust Government, Harvard University Press, 1998, σελ.77. 43 Βλ. σε Coulson A., From Democratic Centralism to Local Democracy, σε Coulson A.(ed.), Local Government in Eastern Europe- Establishing Democracy at the Grassroots, op.cit., σελ.17 44 Βλ. σε Χαραλάµπης ∆., ∆ηµοκρατία και Παγκοσµιοποίηση, Ίδρυµα Σ. Καράγιωργα, 1998, σελ.305. 45 Βλ. σε Μακρυδηµητρης Αντ., Πασσάς Αργ., Η Ελληνική ∆ιοίκηση και ο Συντονισµός της Ευρωπαϊκής Πολιτικής, ∆ιοίκηση και Πολιτεία, Μελέτες-10, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα- Κοµοτηνή 1994, σελ.19


την ευκαιρία στις τοπικές και περιφερειακές αρχές να υιοθετήσουν «νέα πρότυπα

τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης τα οποία θα προωθούν τη χρήση των ενδογενών

πόρων…..»46 .

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον αλλαγών και µεταβολών, η εγκαθίδρυση ισχυρών

θεσµών τοπικής αυτοδιοίκησης, καθίσταται σηµαντική διαδικασία για τη

σταθεροποίηση και τη δηµοκρατική ανάπτυξη στις χώρες της Νοτιοανατολικής

Ευρώπης. Η παρατήρηση αυτή συνδέεται µε το ότι, η ποιότητα των θεσµών της τοπικής

αυτοδιοίκησης είναι δηλωτική της πορείας και του επιπέδου δηµοκρατικής ανάπτυξης

µιας χώρας47. Αν οι τοπικοί θεσµοί αποτύχουν να µεσολαβήσουν για την επίλυση των

εντάσεων και των ανταγωνιστικών κοινωνικών αιτηµάτων48 που εµφανίζονται στο

εσωτερικό τους, τότε αµφισβητείται και όλο το δηµοκρατικό οικοδόµηµα της χώρας.

Το είδος της δηµοκρατίας που εφαρµόζεται σε µία περιοχή, δεν ακολουθεί

πάντα, ή τουλάχιστον τις περισσότερες φορές ένα συγκεκριµένο µοντέλο. Το µοντέλο

που υιοθετείται αντανακλά, σε κάποιο βαθµό, τις τοπικές ιδιαιτερότητες και την

ιστορική παράδοση, αλλά στις µέρες µας όλο και περισσότερο, τις εξωτερικές

επιδράσεις που ασκούνται στο εκάστοτε θεσµικό πλαίσιο.

Σε πρακτικό επίπεδο, η πρόοδος εκδηµοκρατισµού µέσα από την οικοδόµηση

τοπικών θεσµών στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, αποτελεί συνάρτηση

τόσο εσωτερικών όσο και εξωτερικών παραγόντων. ∆ηλ. η δηµιουργία ενός πλαισίου

τοπικής αυτοδιοίκησης σε κάθε χώρα της περιοχής, είναι αποτέλεσµα της κοινωνίας

πολιτών και της συγκρότησης δηµοκρατικών πολιτικών κοµµάτων και θεσµών από τη

µια και διεθνούς τεχνικής και οικονοµικής βοήθειας από την άλλη49.

Η πιο πάνω παρατήρηση, µπορεί να ερµηνεύσει γιατί οι πορείες

εκδηµοκρατισµού που ακολουθούν οι χώρες της περιοχής, διαφέρουν παρά πολύ

µεταξύ τους ως προς την «έναρξη, το ρυθµό, τις καθυστερήσεις, τις οπισθοδροµήσεις

και την κατάληξη τους»50. Ακολούθως το γεγονός αυτό επηρεάζει την ωριµότητα των

46 Βλ. σε Loughlin L, Autonomy is Strength, σε Wilson R. (επιµ.), Hard Choice Policy Autonomy and Priority Setting in Public Expenditure, Belfast Democratic Dialogue/ Eastern Health &Social Services Board/ Northern Ireland Economic Council, 1998. 47 Βλ. περισσότερα σε United Nations Development Programme, Human Development Report 2002, United Nations, 2002. 48 Οι ιδέες αυτές υιοθετήθηκαν στη Παγκόσµια ∆ιακήρυξη για τη ∆ηµοκρατία, που ψήφισε το 1995 η ∆ιεθνής Ένωση Κοινοβουλίων, βλ. περισσότερα σε Johnsson Anders, The Inter-Parliamentary Union—Universal Declaration of Democracy, IPU (Inter-Parliamentary Union), 2002. 49 Βλ. σε Σωτηρόπουλος ∆ηµήτρης, Η πορεία του εκδηµοκρατισµού στα Βαλκάνια, σε Ντόκος Θ., Πιέρρος Φ. (επ.), Τα Βαλκάνια µετά από τον πόλεµο του Κοσσυφοπεδίου, ΕΛΙΑΜΕΠ, εκδ. Ι. Σιδέρης, 2000, σελ. 227. 50 Βλ. σε Σωτηρόπουλος ∆ηµήτρης, Η πορεία του εκδηµοκρατισµού στα Βαλκάνια, op.cit, σελ.221.


τοπικών θεσµών ως στοιχείο της δηµοκρατικής ανάπτυξης, που συναντούνται σε κάθε

χώρα.

Η παράθεση των τοπικών δοµών που ακολουθεί, θα συµβάλλει στην καλύτερη

κατανόηση των αναπτυξιακών τάσεων στις υπό µελέτη χώρες. Επιπροσθέτως τα

στοιχεία που θα δοθούν, κρίνονται χρήσιµα για το σχεδιασµό πολιτικών και

προγραµµάτων ξένης βοήθειας στην περιοχή, δίδοντας µια σαφή εικόνα των δοµών που

ήδη υπάρχουν ή οικοδοµούνται, αλλά και των πραγµατικών τοπικών αναγκών.


ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ ∆∆ΕΕΥΥΤΤΕΕΡΡΟΟ

OO ΘΘΕΕΣΣΜΜΟΟΣΣ ΤΤΗΗΣΣ ΤΤΟΟΠΠΙΙΚΚΗΗΣΣ ΑΑΥΥΤΤΟΟ∆∆ΙΙΟΟΙΙΚΚΗΗΣΣΗΗΣΣ ΣΣΤΤΑΑ ΤΤΡΡΙΙΑΑ ΥΥΠΠΟΟ ΕΕΝΝΤΤΑΑΞΞΗΗ ΚΚΡΡΑΑΤΤΗΗ:: ΒΒΟΟΥΥΛΛΓΓΑΑΡΡΙΙΑΑ,, ΡΡΟΟΥΥΜΜΑΑΝΝΙΙΑΑ,, ΚΚΡΡΟΟΑΑΤΤΙΙΑΑ

Οι σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε την περιοχή της Νοτιοανατολικής

Ευρώπης αποτελούν ένα ιδιάζον µωσαϊκό, που περιλαµβάνει ένα µεγάλο φάσµα

δυνατών συµβατικών µορφών51. Μέσα από µια απλοποιηµένη κατηγοριοποίηση

µπορούµε να διακρίνουµε τις σχέσεις που αναπτύσσονται µε τα υποψήφια µέλη

(Βουλγαρία, Ρουµανία, Κροατία), καθώς και τις διµερείς συµφωνίες που προωθούνται

στα πλαίσια των εξωτερικών σχέσεων της Ένωσης µε τα υπόλοιπα κράτη της περιοχής

(όπου περιλαµβάνονται οι σχέσεις µε τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, την Αλβανία, την Ο.∆.

της Γιουγκοσλαβίας και την Π.Γ.∆. της Μακεδονίας).

∆εδοµένου ότι η υπό µελέτη περιοχή παρουσιάζει µεγάλη ανοµοιογένεια τόσο

στο επίπεδο οικονοµικοκοινωνικής ανάπτυξης και δοµών, όσο και στη διαδικασία

µετάβασης από το προηγούµενο καθεστώς52, θα επιχειρηθεί η εξέταση των τοπικών

δοµών µε όρους της πορείας τους προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. ∆ηλ. θα

υιοθετηθεί ένας λειτουργικός διαχωρισµός ανάµεσα σε υποψήφια προς ένταξη κράτη

και σε κράτη που έχουν συµβατικές σχέσεις µε την Ε.Ε.. Όσον µάλιστα αφορά την

πρώτη κατηγόρια κρατών, τα υποψήφια για ένταξη, έχουµε να παρατηρήσουµε τα

ακόλουθα.

Η προσχώρηση νέων κρατών, µέσα στο φιλόδοξο οικοδόµηµα της Ευρωπαϊκής

Ένωσης, προϋποθέτει αρχικά ότι τα νέα κράτη θα έχουν την ικανότητα και τη θέληση

να σεβαστούν το κοινοτικό κεκτηµένο. Ειδικότερα, το 1993 στη συνεδρίαση του

Ευρωπαϊκού Συµβουλίου της Κοπεγχάγης, θεσπίστηκαν οι βασικοί όροι προσχώρησης,

τα ονοµαζόµενα "κριτήρια της Κοπεγχάγης". Για την πραγµάτωση όµως των κριτηρίων

αυτών καθίσταται απαραίτητη η εµπλοκή και των τοπικών και περιφερειακών δοµών

των υποψηφίων κρατών. Ειδικότερα, τα κριτήρια της Κοπεγχάγης απαιτούσαν τα εξής:

• Σταθερούς θεσµούς που διασφαλίζουν τη δηµοκρατία.

51 Βλ. σε Βαλντέν Σωτήρης, Τα Βαλκάνια και η Ευρώπη µετά τον πόλεµο του Κοσόβου, σε Ντόκος Θ., Πιέρρος Φ. (επ.), Τα Βαλκάνια µετά από τον πόλεµο του Κοσσυφοπεδίου, op.cit., σελ.233-234. 52 Βλ. σε Παπαδασκαλόπουλος Α., Κόνσολας Ν., Πλασκοβίτης Η., Καραγάνης Τ., Χριστοφάκης Μ., Χωροταξικές ∆ιαστάσεις της Πολιτικής Μεταφορών στον Βαλκανικό Χώρο, Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πάντειο Πανεπιστήµιο, 2000, σελ. 6-7.


• Κράτος δικαίου, σεβασµός και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και των

µειονοτήτων.

• Λειτουργία της οικονοµίας της αγοράς.

• Ικανότητα αντιµετώπισης των δυνάµεων της αγοράς και των ανταγωνιστικών

πιέσεων µέσα στην Ένωση.

• Ικανότητα εκπλήρωσης των υποχρεώσεων που απορρέουν από την ένταξη,

συµπεριλαµβανοµένων των στόχων της Οικονοµικής και Νοµισµατικής Ένωσης.

Γίνεται λοιπόν εµφανές ότι οι τοπικές δοµές στα υποψήφια κράτη από την

Νοτιοανατολική Ευρώπη, θα πρέπει να µετασχηµατιστούν κατά τέτοιο τρόπο ώστε να

ανταποκρίνονται, και ταυτόχρονα να συµβάλλουν, στην επίτευξη των ενταξιακών

κριτηρίων. Η σπουδαιότητα ενός τέτοιου µετασχηµατισµού τονίζεται και από το ρόλο

που κατέχουν οι τοπικές και περιφερειακές αρχές στην πορεία προς την ευρωπαϊκή

ολοκλήρωση, όπου διαµορφώνεται µια αµφίδροµη σχέση µεταξύ ευρωπαϊκού πλαισίου

και τοπικών δοµών. Υπό µία έννοια το ευρωπαϊκό πλαίσιο θέτει νέους κανόνες,

προβάλλει νέες απαιτήσεις προς τους οργανισµούς τοπικής αυτοδιοίκησης και αυτοί µε

τη σειρά τους καλούνται να υποστηρίξουν και να συµµετάσχουν µε τη δράση τους στην

εφαρµογή του όλου εγχειρήµατος.

Αναγνωρίζεται λοιπόν, ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο ασκείται µια «πίεση» στην

τοπική αυτοδιοίκηση53, ιδιαίτερα στα κράτη της περιοχής που είχαν ένα έντονο

συγκεντρωτικό σύστηµα, που τους ωθεί προς την αποκέντρωση και στη συνεργασία

µεταξύ των τριών επιπέδων (ευρωπαϊκό-εθνικό- τοπικό). Οι παρατηρήσεις αυτές, είναι

δηλωτικές της ανάγκης που ανακύπτει για ανασχεδιασµό των τοπικών δοµών των

υποψηφίων κρατών, µε σκοπό να µπορέσουν να ανταποκριθούν στις νέες απαιτήσεις

και να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες που προσφέρονται στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής

Ένωσης.

Όπως θα φανεί και µέσα από την πιο κάτω παράθεση των αυτοδιοικητικών

δοµών, ο βαθµός ωριµότητας διαφέρει σε κάθε ένα από τα τρία υπό ένταξη κράτη. Εν

τέλει παρατηρήθηκε, ότι σε δύο περιπτώσεις (σε Ρουµανία και σε Βουλγαρία, ενώ η

Κροατία ακόµα υστερεί) ήταν πιο εύκολο να εκπληρωθούν τα πολιτικά κριτήρια παρά

οι οικονοµικοί όροι, οι οποία θα διασφάλιζαν και την ουσιαστική ενσωµάτωση των

τοπικών οργανισµών µέσα στο δίκτυο της ευρωπαϊκής πολυεπίπεδης διακυβέρνησης.

53 Βλ. σε Χλέπας Ν.-Κ., Η Πολυβάθµια Αυτοδιοίκηση, Θεωρητικές Αναζητήσεις και Θεσµικές µεταµορφώσεις, σειρά ∆ιοίκηση και Πολιτεία, Μελέτες-7, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα – Κοµοτηνή 1994, σ. 355.


22..11.. ΒΒΟΟΥΥΛΛΓΓΑΑΡΡΙΙΑΑ5544..

Η Βουλγαρία, όπως και η Ρουµανία, έχουν ήδη χαράξει την ευρωπαϊκή τους

πορεία. Η χώρα αφού ξεπέρασε την οικονοµική κρίση του 1996-1997 (µε τη βοήθεια

του ∆ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου), δύο χρόνια µετά υπέβαλε την αίτησή της για

ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρόλα αυτά, δεν κατέστη δυνατόν να ενταχθεί στο

πρώτο κύµα της διεύρυνσης, θέτοντας ως ηµεροµηνία στόχο το 2007, για την ένταξη

της ως πλήρης µέλος στην Ε.Ε..

Η πολιτική και οικονοµική κατάσταση στη Βουλγαρία, όπως υποστηρίζει η

Ευρωπαϊκή Ένωση55, µπορεί πια να χαρακτηρισθεί σταθερή, µε θετικές προοπτικές

ανάπτυξης στο µέλλον. Η χώρα προωθεί ένα πακέτο οικονοµικών, πολιτικών και

διοικητικών µεταρρυθµίσεων προσπαθώντας να διώξει τα σηµάδια του παρελθόντος

που οδήγησαν στην «αλµατώδη αύξηση της παραοικονοµίας και της έντονης

κερδοσκοπίας»56 κατά την περίοδο της µετάβασης.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι παρατηρήσεις των περιοδικών εκθέσεων για το

2002, όπου καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι «η Βουλγαρία εξακολουθεί να πληροί τα

πολιτικά κριτήρια και ότι διαθέτει λειτουργούσα οικονοµία αγοράς. Εντούτοις, δεν

είναι ακόµη σε θέση να αντεπεξέλθει στις ανταγωνιστικές πιέσεις και τις δυνάµεις της

αγοράς εντός της Ένωσης. Η Βουλγαρία δεν πληροί ακόµη τα κριτήρια σχετικά µε το

κεκτηµένο. Για να ολοκληρώσει επιτυχώς τις προετοιµασίες της, η Βουλγαρία πρέπει

να συνεχίσει τις προσπάθειές της για την µεταφορά, την εφαρµογή και την επιβολή του

54 Για τη συγγραφή αυτής της ενότητας χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία από Congress of Local and Regional Authorities of Europe, Fact Sheets on the Situation of Local and/or regional democracy in South-Eastern European Countries, op.cit., σελ. 6-7, από το δικτυακό τόπο www.online.bg/coalition2000, από Drumeva Emilia, Local Government in Croatia, σε Kandeva Emilia (ed.), op.cit., σελ. 141-178, από Todorov N., Society, the City and Industry in the Balkans, 15th- 19th Centuries, Ashgate, 1998, σελ. 15- 20, ενότητα ΙV, σελ. 35- 48 ενότητα ΧΙΙΙ, από Γιαλλουρίδης Χρ., Αλειφαντής Στ., ∆ιεθνείς σχέσεις στα Βαλκάνια, εκδ. ∆ανια, 1987, σελ. 108- 112, καθώς και σε ΙΣΤΑΜΕ, Παρατηρητήριο Βαλκανίων- Βουλγαρία, Αθήνα, 1999, από ΚΕ∆ΚΕ, Ενίσχυση των ευρωπαϊκών τάσεων ανάπτυξης στην τοπική αυτοδιοίκηση Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ∆ιεθνής ∆ιάσκεψη µε την οικονοµική υποστήριξη της Υπηρεσίας των Ηνωµένων Πολιτειών για ∆ιεθνή Ανάπτυξη, 18-19 Μαΐου Σόφια, 2001, ενότητα 2 για τη Βουλγαρία, από Michailov Aleksander, Tomova Mariana, Nenkova Presiana, Cost Efficiency in Bulgarian Municipalities, σε Finlay J., Debicki M. (ed.), Delivering Public Services in CEE Countries: Trends and Developments, NISPAcee, 2002, σελ. 78-91. 55 Βλ. Σχετικά σε έκθεση προόδου 2002 της Βουλγαρίας κατά τη διαδικασία προσχώρησης σε Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Απόφαση του Συµβουλίου για τις αρχές, τις προτεραιότητες, τους ενδιάµεσους στόχους και τις προϋποθέσεις που περιέχονται στην εταιρική σχέση για την προσχώρηση της Βουλγαρίας, COM(2003) 142 τελικό, Βρυξέλλες, 26.3.2003. 56 Βλ. σε Καραφωτάκης Ευάγγελος, Βουλγαρία-Πολιτικές και οικονοµικές εξελίξεις, σε Ντόκος Θ., Πιέρρος Φ.,op.cit., σελ.81-83.


κεκτηµένου. Πρέπει επίσης να συνεχίσει τη µεταρρύθµιση της δηµόσιας διοίκησης…

ώστε να αποκτήσει την αναγκαία… διοικητική ικανότητα»57.

Αντιστοίχως στις προτάσεις για την ικανοποίηση των πολιτικών κριτηρίων, η

Ένωση προτείνει µεταρρυθµίσεις για την υιοθέτηση µιας στρατηγικής η οποία «πρέπει

να περιέχει µια διπλή προσέγγιση που θα συνδυάζει τη συνεχή υποστήριξη της

δηµιουργίας θεσµών που αφορούν άµεσα το κεκτηµένο και τη διαχείριση των πόρων

της Ε.Κ., και οριζόντιες µεταρρυθµίσεις που προορίζονται να βελτιώσουν την

αποτελεσµατικότητα της δηµόσιας διοίκησης». Μέσα από το πλαίσιο αυτών των

µεταρρυθµίσεων, η ενίσχυση των αυτοδιοικητικών θεσµών αναδεικνύεται ως

ουσιαστικό στοιχείο για την επιτυχή ενσωµάτωση του κοινοτικού δικαίου και της

εφαρµογής των ευρωπαϊκών πολιτικών.

Βέβαια προαπαιτούµενο για µια χρηστή τοπική διακυβέρνηση, αποτελεί η

αποτελεσµατική λειτουργία της κεντρικής διοίκησης που θα επιβλέπει και θα στηρίζει

το όλο εγχείρηµα. Συνεπώς στην πορεία ένταξης της χώρας, οφείλουµε να µην

παραβλέπουµε την ανάγκη οικοδόµηση διοικητικών ικανοτήτων σε κεντρικό επίπεδο,

µια προσπάθεια που συχνά τοποθετεί σε δεύτερη µοίρα την ενίσχυση των τοπικών

θεσµών. Όµως η «ενηλικίωση» του θεσµού της τοπικής αυτοδιοίκησης, θα είναι αυτή

που θα επιβεβαιώσει τη διοικητική ικανότητα της Βουλγαρίας να επιτύχει τους

ευρωπαϊκούς στόχους που έχει θέσει.

Η νοµική παράδοση της χώρας για την τοπική αυτοδιοίκηση βασίζεται στην

ιδέα, ότι οι τοπικοί οργανισµοί αποτελούν έκφραση της αυτονοµίας των πολιτών. Στο

εννοιολογικό αυτό πλαίσιο, µπορούν να εντοπιστούν βαθιές ρίζες και παραδόσεις για

την αυτονοµία των τοπικών οργανισµών στη χώρα. Τέτοιες αναφορές µπορούν να

αναζητηθούν στην περίοδο της οθωµανικής κυριαρχίας, αλλά και στον πρώτο νόµο περί

δήµων που ψηφίστηκε το 1882. Από τότε η κατάσταση όµως άλλαξε ριζικά, µε έντονες

οπισθοδροµήσεις ιδιαίτερα την περίοδο του ολοκληρωτικού καθεστώτος. Η πτώση του

προηγούµενου καθεστώτος το 1989, σήµανε και την πορεία εκδηµοκρατισµού της

χώρας.

Το Σύνταγµα που ψηφίστηκε το 1991 ορίζει τη Βουλγαρία ως µια χώρα που

στηρίζεται στους δηµοκρατικούς θεσµούς και υιοθετεί το σύστηµα της τοπικής

αυτοδιοίκησης. Το υπάρχον Σύνταγµα αφιερώνει µάλιστα ένα ολόκληρο κεφάλαιο για

τη ρύθµιση της τοπικής αυτοδιοίκησης, το οποίο είναι σε συµφωνία µε τις αρχές του

57 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Απόφαση του Συµβουλίου, op.cit., σελ. 6.


Ε.Χ.Τ.Α., που επικύρωσε η χώρα τρία χρόνια αργότερα. Το 1991 ήταν και η χρονιά που

διεξήχθησαν οι πρώτες τοπικές δηµοκρατικές εκλογές και από τότε ως σήµερα, οι

εκλεγµένες τοπικές αρχές έχουν διανύσει τέσσερις θητείες, συµβάλλοντας καθοριστικά

στην ανάπτυξη του τοπικού συστήµατος.

Το Σύνταγµα προβλέπει δύο επίπεδα διοικητικής διαίρεσης της χώρας, τους

δήµους και της περιφέρειες. Οι περιφέρειες είναι «τοπικοί οργανισµοί διοίκησης» που

εφαρµόζουν την περιφερειακή πολιτική και διασφαλίζουν το συντονισµό µεταξύ

τοπικών και εθνικών συµφερόντων. Στα πλαίσια των γενικότερων µεταρρυθµίσεων στο

τέλος του 1998, οι περιφέρειες της χώρας που µέχρι τότε αριθµούσαν 9, διαιρέθηκαν σε

28, αλλάζοντας όλο το διοικητικό σκηνικό της επικράτειας.

Ο δήµος αποτελεί την κύρια µονάδα αυτοδιοίκησης, όπου τα βασικά όργανά του

είναι το αιρετό δηµοτικό συµβούλιο και ο δήµαρχος. Το ενδιαφέρον στο βουλγαρικό

παράδειγµα, είναι η ύπαρξη συνοικιακών τµηµάτων και δηµοτικών διαµερισµάτων που

αποτελούν µε τη σειρά τους εσωτερικούς οργανισµούς διοίκησης του δήµου, µε

περιορισµένες όµως αρµοδιότητες. Ειδικότερα όσον αφορά τις αρµοδιότητες των

δήµων, αυτές σχετίζονται µε τους εξής τοµείς:

Της εκπαίδευσης, όπου όµως οι τοπικές αρχές έχουν περισσότερες υποχρεώσεις

παρά δικαιώµατα, αφού όλες οι διοικητικές λειτουργίες συγκεντρώνονται στην

κεντρική διοίκηση. Πρακτικά, µόνο η διαχείριση των δηµοτικών οργανισµών φροντίδας

παιδιών είναι πλήρως εντός των αρµοδιοτήτων των τοπικών αρχών.

Της αστυνόµευσης, όπου ορισµένα καθήκοντα έχουν ανατεθεί στους δήµους, ενώ οι

αστυνοµικές δοµές εξακολουθούν να υπάγονται απευθείας στο υπουργείο εσωτερικών.

Ακολούθως, στα πλαίσια διασφάλισης της δηµόσιας τάξης, δίδεται η δυνατότητα στους

δηµάρχους να εκδίδουν εντολές και να τις διαβιβάζουν στους αρχηγούς των τοπικών

αστυνοµικών τµηµάτων, οι οποίοι είναι υποχρεωµένοι να τις εκτελούν.

Της δηµόσιας υγείας, όπου η κατάσταση άλλαξε σηµαντικά κατά την περίοδο

µετάβασης της χώρας. Ενδεικτικά αναφέρουµε ότι µετά την πτώση του προηγούµενου

καθεστώτος, τα υγειονοµικά ιδρύµατα µετατράπηκαν σε νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού

δικαίου. Έτσι πια, το δηµοτικό συµβούλιο εκλέγει τους µάνατζερ, που αποτελεί την

ηγεσία των δηµοτικών ιδρυµάτων υγειονοµικής περίθαλψης. Ένα άλλο ενδιαφέρον

στοιχείο στο τοµέα της δηµόσιας υγείας, είναι ότι οι δήµοι µπορούν να ανοίγουν

φαρµακεία και να πωλούν φάρµακα.


Της κοινωνικής πρόνοιας, όπου ο δήµος εκτελεί έναν σηµαντικό αριθµό

δραστηριοτήτων, όπως η λειτουργία των δηµοτικών κέντρων κοινωνικής βοήθειας, η

παροχή σίτισης και στέγασης ηλικιωµένων και παιδιών κ.α.

Του πολιτισµού, όπου όµως η ανεπάρκεια χρηµατοοικονοµικών πόρων περιορίζει

την αξιοποίηση όλου του εύρους αρµοδιοτήτων που παρέχει ο νόµος για τους δήµους.

Της περιφερειακής και αστικής ανάπτυξης, όπου τα δηµοτικά συµβούλια εγκρίνουν

τα γενικά και αναλυτικά σχέδια αστικής ανάπτυξης για τους συνοικισµούς.

Του περιβάλλοντος, όπου οι δήµοι µπορούν να εκπονούν δικά τους

περιβαλλοντολογικά προγράµµατα, να οικοδοµούν, να συντηρούν και να λειτουργούν

εγκαταστάσεις για τον καθαρισµό των υδάτινων αποβλήτων κ.ο.κ.

Της στέγασης, η οποία αποτελεί σχεδόν αποκλειστική δηµοτική αρµοδιότητα. Οι

δήµοι δηµιουργούν δηµοτικά στεγαστικά ταµεία και οικοδοµούν δηµοτικές κατοικίες,

µε σκοπό την παροχή ανάλογης βοήθειας στους πολίτες που χρήζουν ανάγκης,

σύµφωνα µε τα κριτήρια που θέτει ο νόµος. Τα δηµοτικά συµβούλια εκδίδουν πράξεις

που ορίζουν τη σειρά και τις διαδικασίες καταγραφής και παροχής στέγης για τους

δικαιούχους πολίτες. Πάντως οι δηµοτικές κατοικίες µπορούν να πωληθούν στους

ενοίκους που µένουν σε αυτές, ενώ γενικότερα η κατασκευή και η συντήρηση τους

χρηµατοδοτείται από το αντίστοιχο ειδικό ταµείο των δήµων.

Η πιο πάνω ενδεικτική αναφορά των αρµοδιοτήτων των τοπικών αρχών είναι

δηλωτική, ότι η διαδικασία οικονοµικής µετάβασης για τις τοπικές αρχές απέχει ακόµα

πολύ από το να ολοκληρωθεί. Παρόλο ότι οι τοπικές αρχές έχουν δική τους περιουσία

και µπορούν να αναπτύσσουν επιχειρηµατική δραστηριότητα, η οικονοµική τους

αυτοτέλεια είναι ακόµα περιορισµένη.

Ένας λόγος για την αδυναµία ανάπτυξης οικονοµικών δραστηριοτήτων των

τοπικών αρχών αποτελεί, το ότι τα στελέχη τους είναι σε ένα σηµαντικό ποσοστό

πρώην υπάλληλοι της κεντρικής διοίκησης του παλαιού καθεστώτος, που είχαν

συνηθίσει σε µια συγκεκριµένη διοικητική κουλτούρα. Ως εκ τούτου δεν µπορούν να

αξιοποιηθούν όλα τα πλεονεκτήµατα που δίνει το νοµοθετικό σύστηµα, ενώ επιπλέον η

κατάσταση επιβαρύνεται από την έλλειψη ικανοτήτων τόσο σε επίπεδο κεντρικής

διοίκησης όσο και περιφερειών. Σε αυτό το σηµείο σκόπιµο είναι να επισηµανθεί ότι οι

τοπικές αρχές είναι αυτές που έχουν την αρµοδιότητα να επιλέγουν και να διορίζουν τα

στελέχη τους. Ακολούθως, καθώς η ενσωµάτωση του κοινοτικού κεκτηµένου είναι µια

διαδικασία η οποία απαιτεί ικανό προσωπικό, διαφαίνονται και οι υποχρεώσεις και οι


ευθύνες των τοπικών οργανισµών για την εφαρµογή των εθνικών και ευρωπαϊκών

πολιτικών.

Οφείλουµε να έχουµε υπόψη µας ότι σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης το 75%

των ευρωπαϊκών αποφάσεων εφαρµόζεται σε τοπικό επίπεδο. Ως εκ τούτου, θα πρέπει

να δοθεί περισσότερη προσοχή κατά «την µεταφορά του κεκτηµένου της ΕΚ, καθώς

και στον τρόπο εφαρµογής και επιβολής του σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό

επίπεδο, ώστε να συµβιβάζεται µε την κατάσταση της Βουλγαρίας». Στην διαπίστωση

αυτή, προστίθεται και η πρόταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ότι η Βουλγαρία πρέπει να

υιοθετήσει τόσο σε κεντρικό όσο και σε τοπικό επίπεδο «διαφανείς διαδικασίες

προσλήψεων και προαγωγών, καθώς και να βελτιώσει το τοµέας διαχείρισης του

ανθρώπινου δυναµικού».

Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, η βελτίωση των τοπικών θεσµών θα συµβάλλει στην

αποτελεσµατική διαχείριση και απορρόφηση των ευρωπαϊκών πόρων που διατίθενται

για την ανάπτυξη της χώρας. Στο σκεπτικό αυτό, τονίζεται η σηµασία της ενίσχυσης

των ικανοτήτων των τοπικών αρχών ώστε να διαχειρίζονται και να αξιοποιούν τις

ευκαιρίες που προκύπτουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αλλά µέχρι σήµερα, µόνο οι

µεταρρυθµίσεις του 2001 έχουν κάνει κάποιες ικανοποιητικές προτάσεις προς αυτήν

την κατεύθυνση.

Στα πλαίσια των αλλαγών του συστήµατος τοπικής αυτοδιοίκησης της

Βουλγαρίας, αρκετές εκθέσεις διεθνών οργανισµών επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους

στην ενίσχυση της αποκέντρωσης και των µεταρρυθµίσεων του δηµοσιονοµικού

συστήµατος των δήµων, ώστε να καταστεί δυνατή η ουσιαστική οικονοµική τους

αυτοτέλεια. Σήµερα οι κύριες πηγές εσόδων των δήµων είναι οι κρατικές επιχορηγήσεις

και οι φόροι. Μάλιστα το Σύνταγµα αναφέρει σχετικά µε τους τοπικούς φόρους, ότι

πρέπει να εγκρίνονται από µια εθνική επιτροπή και να επικυρώνονται από το

Κοινοβούλιο. Επίσης, καθώς οι δήµοι λαµβάνουν κρατικές επιχορηγήσεις υπόκεινται

σε δηµοσιονοµικό έλεγχο για τη χρηστή διαχείρισή τους. Υπάρχει όµως η εξαίρεση, ότι

οι τοπικοί οργανισµοί δεν ελέγχονται για τη διαχείριση επιχορηγήσεων που λαµβάνουν

από την κεντρική διοίκηση για την υλοποίηση ειδικών κυβερνητικών προγραµµάτων.

Η οικονοµική διαχείριση των τοπικών οικονοµικών πλήττεται όµως από µια

παθογένεια όλου του διοικητικού συστήµατος, που κληρονοµείται και σε τοπικό

επίπεδο: από τη διαφθορά. Παρόλο που η κατάσταση είναι πολύ καλύτερη από ότι ήταν

πριν από λίγα χρόνια, εξακολουθεί ακόµα να στέκεται τροχοπέδη στην οµαλή

οικονοµική ανάπτυξη των τοπικών οργανισµών. Πάντως η έκθεση του 2002 για την


ένταξη της χώρας, έχει να παρουσιάσει ενθαρρυντικές προσπάθειες για την

καταπολέµηση της διαφθοράς. Κύριο εργαλείο όλων των προσπαθειών είναι το κείµενο

της Εθνικής Στρατηγικής για την αντιµετώπιση της διαφθοράς, που υιοθετήθηκε από το

Συµβούλιο των Υπουργών το 2001. Σε αυτό το σηµείο τίθεται η πρόκληση για τη χώρα,

ουσιαστικής ενσωµάτωσης των αρχών του προγράµµατος στις διοικητικές λειτουργίες

των κεντρικών, αλλά και τοπικών διοικήσεων της.

Ένα ακόµα ενδιαφέρον στοιχείο για το βουλγαρικό σύστηµα αυτοδιοίκησης,

είναι η συµµετοχή του σε διεθνικά σχήµατα συνεργασιών µε άλλους δήµους. Η

εξωστρέφεια αυτή, είναι σίγουρα σηµαντική σε σχέση µε άλλες βαλκανικές χώρες,

αλλά δεν µπορεί να συγκριθεί µε ανάλογες περιπτώσεις κρατών της δυτικής Ευρώπης.

Ενδιαφέρον έχει η περίπτωση της ευρωπεριφέρειας Μεστά- Νέστου58, που ήταν η

πρώτη ευρωπεριφέρεια στην Νοτιοανατολική Ευρώπη. Αυτή αποτελεί µια

διασυνοριακή ένωση ελληνικών και βουλγαρικών δήµων, όπου κύριος στόχος της είναι

«η ανάπτυξη της διασυνοριακής συνεργασίας βάσει τακτικής ανταλλαγής πληροφοριών

για τις οικονοµικές, κοινωνικές και πολιτιστικές ευκαιρίες για ανάπτυξη κοινών

πρωτοβουλιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο». Οι δράσεις του όλου σχήµατος της

ευρωπεριφέρειας συντονίζονται από δύο προέδρους, ένα βούλγαρο και έναν έλληνα.

Η Βουλγαρία έχει δηµιουργήσει και µια άλλη ευρωπεριφέρεια µε τη γείτονα

χώρα Ρουµανία. Αξίζει να αναφέρουµε ότι τα τελευταία χρόνια έχουν δοθεί στη χώρα

επιπλέον 28 εκατοµµύρια ευρώ για την προώθηση της διασυνοριακής συνεργασίας. Η

κοινοτική αυτή χρηµατοδότηση, αποβλέπει στην ανταλλαγή εµπειριών ανάµεσα στους

δήµους της Βουλγαρίας και της Ελλάδας, που είναι ήδη µέλος, αλλά και µε τους δήµους

της Ρουµανίας, που προετοιµάζεται και αυτή για την ένταξή της.

Είναι εµφανές, ότι η προενταξιακή περίοδος για την απόκτηση της ιδιότητας του

κράτους µέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει δηµιουργήσει νέες προκλήσεις για την

τοπική αυτοδιοίκηση στη Βουλγαρία. Το νέο αυτό πεδίο δράσης για τους τοπικούς

οργανισµούς, αφορά την προετοιµασία επιτυχηµένων έργων, τη χρήση των

προενταξιακών κεφαλαίων, αλλά το σηµαντικότερο µια αλλαγή νοοτροπίας τόσο στη

διαχείριση των τοπικών υποθέσεων όσο και στην ανάπτυξη των σχέσεων τους µε τους

τοπικούς κατοίκους.

58 Βλ. αναφορές σε άρθρο της τοπικής εφηµερίδας της ∆ράµας «Ηχώ» στο τεύχος της 27 Ιουνίου 2003 - αρ. φύλλου 3565 ή στον ηλεκτρονικό τόπο http://www.hxo.gr/20030627-thema3.htm


22..22.. ΡΡΟΟΥΥΜΜΑΑΝΝΙΙΑΑ5599

Στη Ρουµανία, η διαδικασία εκδηµοκρατισµού ξεκίνησε το 1989 µε την πτώση

του τότε ολοκληρωτικού καθεστώτος. Ενώ στη Βουλγαρία η µετάβαση είχε ξεκινήσει

και αυτή το 1989 µε µια αναίµακτη ενδοκυβερνητική ανατροπή, στη Ρουµανία η

κατάσταση ήταν αρκετά διαφορετική, αφού συνοδεύτηκε από ένοπλες συγκρούσεις

ανάµεσα στις φιλο-καθεστωτικές δυνάµεις ασφαλείας και στο στρατό. Ουσιαστικά στη

χώρα, όπως και στη Βουλγαρία, η δηµοκρατία προήλθε µέσα από µια δεύτερη

δηµοκρατική µετάβαση που πραγµατοποιήθηκε την περίοδο 1996 -199760. Η δεύτερη

αυτή µετάβαση έγινε µε τις νέες εκλογές, µετά από την πρώτη περίοδο διακυβέρνησης

από κοµουνιστικές ελίτ, που ουσιαστικά ανήκαν στο προηγούµενο καθεστώς και είχαν

πετύχει να τεθούν επικεφαλείς των «µεταµορφωµένων κοµουνιστικών κοµµάτων». Οι

οµάδες αυτές, είχαν καταφέρει να κερδίσουν τις πρώτες µετα-κοµουνιστικές εκλογές

και να παραµείνουν στην εξουσία για σχετικά µεγάλο χρονικό διάστηµα µετά την

κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισµού. Οι εκλογές του 1996 σήµαναν και την αλλαγή

πλεύσης της Ρουµανίας.

Ο ευρωπαϊκός προσανατολισµός της χώρας, σηµατοδοτήθηκε µε τη σύναψη της

πρώτης εταιρικής σχέσης της Ρουµανίας µε την Ευρωπαϊκή Ένωση, τον Μάρτιο του

1998. Όπως και για τη Βουλγαρία έτσι και για τη Ρουµανία, το 2007 θεωρείται χρονιά

ορόσηµο για την ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πορεία ένταξης µοιάζει

όµως να είναι µια ιδιαίτερα απαιτητική διαδικασία για το εσωτερικό σύστηµα της

χώρας, µιας και βρίσκεται σε πιο δυσµενή κατάσταση από ότι ήταν τα αντίστοιχα

συστήµατα των κρατών της Κεντρικής Ευρώπης, που ανήκουν στο πρώτο κύµα της

διεύρυνσης.

Όπως αναφέρει και η περιοδική έκθεση του 2002 για την πορεία ένταξής της, «η

Ρουµανία εξακολουθεί να πληροί τα πολιτικά κριτήρια και παρότι εξακολουθεί να

σηµειώνει πρόοδο ώστε να καταστεί βιώσιµη οικονοµία της αγοράς, δεν πληροί ακόµα

τα οικονοµικά κριτήρια της Κοπεγχάγης. Για την επιτυχή έκβαση της προετοιµασίας

της, η Ρουµανίας πρέπει να συνεχίσει τις προσπάθειές της για την µεταφορά, την 59 Για τη συγγραφή αυτής της ενότητας χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία από Congress of Local and Regional Authorities of Europe, Fact Sheets on the Situation of Local and/or regional democracy in South-Eastern European Countries, op.cit., σελ. 13-14, από Pamfil Claudia, Serban Daniel, Changing Attitudes between Partners- Training Effectiveness: Case Study from Romania, σε Caddy J., Jabes J.(ed.), Improving Relations between the Administration and the Public, NISPAcee, 1999, σελ.46-53, από Coman Pena, Crai Eugen, Radulescu Monica, Stanciulescu Gabriella, Local Government in Romania, σε Kandeva Emilia (ed.), op.cit., σελ. 351- 416, από Alexandru I., Matei L., Public services, Economica Publishing House, Bucharest, 2000, και στο δικτυακό τόπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη διεύρυνση www.europa.eu.int/comm/enlargement/romania/index.htm 60 Βλ. σχετικά Σωτηρόπουλος ∆ηµήτρης, op.cit., σελ.223.


εφαρµογή και την επιβολή του κεκτηµένου. Πρέπει επίσης να συνεχίσει τη

µεταρρύθµιση της δηµόσιας διοίκησης…..ώστε να δηµιουργήσει την αναγκαία

διοικητική και δικαστική ικανότητα»61.

Σε ένα άλλο σηµείο της έκθεσης, η Επιτροπή κρίνει ότι, για τη δηµιουργία

ευοίωνων προοπτικών για την ένταξη της χώρας, είναι απαραίτητη η «υιοθέτηση

σφαιρικής στρατηγικής για τη διαχείριση της διεξαγόµενης διαδικασίας αποκέντρωσης/

αποσυγκέντρωσης. Η στρατηγική που θα καταστρωθεί πρέπει να εφαρµοστεί µέσω

προγράµµατος σταδιακών µεταρρυθµίσεων και να προβλέπει ένα πλαίσιο για την

πολυετή βοήθεια που θα παράσχουν οι χορηγοί. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο

θέµα της παροχής -κατά τρόπο διαφανή και προβλέψιµο- επαρκών πόρων στα επίπεδα

τοπικής διοίκησης ώστε να εξασφαλιστεί η επάρκεια των πόρων τους σε σχέση µε τις

αυξανόµενες αρµοδιότητες τους»62.

Η αναδιοργάνωση της δηµόσιας διοίκησης ξεκίνησε κατευθείαν µετά την πτώση

του προηγούµενου καθεστώτος το ∆εκέµβριο του 1989. Η µετάβαση όµως από τις

κοµουνιστικές δοµές σε µια επαγγελµατική δηµόσια διοίκηση, υλοποιήθηκε σταδιακά

µέσα από την έκδοση ενός πλήθους διατάξεων. Οι πρώτοι νόµοι όρισαν νοµαρχιακές

αρχές για να διοικήσουν τις επαρχίες, τους δήµους και τις κοινότητες µέχρι την

διεξαγωγή των πρώτων εκλογών. Το 1991 µε την ψήφιση των νόµων για την τοπική

δηµόσια διοίκηση, τις τοπικές εκλογές καθώς και τις νέες διατάξεις του Συντάγµατος

για την τοπική αυτοδιοίκηση, τέθηκαν οι βάσεις για να ξεκινήσει η διοικητική

µεταρρύθµιση, µεταφέροντας ταυτόχρονα εξουσίες από το κεντρικό στο τοπικό

επίπεδο.

Οι πρώτες δηµοκρατικές τοπικές εκλογές έγιναν το 1992, και µετά από τέσσερα

χρόνια επαναλήφθηκαν υπό την εποπτεία του Συµβουλίου της Ευρώπης. Όσον αφορά

τη διοικητική διαίρεση της χώρας, η επικράτεια χωρίζεται σε επαρχίες, δήµους και

κοινότητες, όπου οι επαρχίες περιλαµβάνουν µία πόλη-πρωτεύουσα και πολλούς

άλλους δήµους και κοινότητες. Ακολούθως, µε τη διοικητική διαίρεση του 1998, η

Ρουµανία χωρίστηκε σε 42 επαρχίες (όπου περιλαµβάνεται και ο δήµος του

Βουκουρεστίου), 262 δήµοι και 2.686 κοινότητες.

61 Σχετικά σε έκθεση προόδου 2002 της Ρουµανίας κατά τη διαδικασία προσχώρησης σε Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Απόφαση του Συµβουλίου για τις αρχές, τις προτεραιότητες, τους ενδιάµεσους στόχους και τις προϋποθέσεις που περιέχονται στην εταιρική σχέση για την προσχώρηση της Ρουµανίας, COM(2003) 143 τελικό, Βρυξέλλες, 26.3.2003, σελ. 7. 62 Σχετικά σε έκθεση προόδου 2002 της Ρουµανίας, op.cit., σελ.8.


Πρέπον είναι να αναφερθεί, ότι την περίοδο 1992-1996 η διαδικασία

δηµοκρατικής µετάβασης των τοπικών θεσµών χαρακτηρίζεται ως πρακτικώς

προβληµατική, λόγω σηµαντικών οργανωτικών δυσκολιών. Παρόλα αυτά, την περίοδο

εκείνη άρχισε να µορφοποιείται και η κοινωνία των πολιτών µέσα σε οργανωµένα

σχήµατα, και να προωθείται η χρηµατοδότηση και η στήριξη των οργανισµών τοπικής

αυτοδιοίκησης µέσα από διεθνή πρόγραµµα τεχνικής και οικονοµικής βοήθειας.

Η πρώτη µεταρρύθµιση του 1991, που προέβλεπε ουσιαστικές αλλαγές για την

τοπική αυτοδιοίκηση και τις τοπικές εκλογές, δεν κατάφερε πλήρως να ολοκληρωθεί.

Αυτό µπορεί να δικαιολογηθεί από το ότι για κάποιο διάστηµα όλες οι προσπάθειες

είχαν επικεντρωθεί στην αναδιοργάνωση της κεντρικής διοίκησης και στην

εγκαθίδρυση νέων αρχών και θεσµών, που ήταν απαραίτητοι για τη διαδικασία

αποκέντρωσης των εξουσιών. Ως εκ τούτου, ζητήµατα για την οικονοµική κυρίως

αυτοτέλεια των τοπικών οργανισµών δεν αποτέλεσαν αντικείµενο συζητήσεων,

τουλάχιστον στα πρώτα χρόνια της µετάβασης.

Το 1996 ήταν όµως η χρονιά που το ρουµανικό Κοινοβούλιο τροποποίησε τους

βασικούς νόµους για την τοπική διοίκηση/ αυτοδιοίκηση και τη διεξαγωγή των τοπικών

εκλογών, σε µια προσπάθεια εναρµόνισης των εσωτερικών διατάξεων µε τις

ευρωπαϊκές επιταγές. Οι πιο σηµαντικές αλλαγές ήταν η θέσπιση της λογοδοσίας των

νοµαρχών για τη µη χρηστή διαχείριση των οικονοµικών των τοπικών οργανισµών, η

εισαγωγή άµεσων εκλογών για το νοµαρχιακό συµβούλιο, και ο σαφέστερος

διαχωρισµός των αρµοδιοτήτων των τοπικών αρχών. Οι αλλαγές αυτές είναι

ενδεικτικές της προσπάθειας προώθησης της περιφερειοποιήσης και της ανάπτυξης των

περιφερειακών πολιτικών, στα πλαίσια δηµιουργίας των κατάλληλων δοµών για την

ενσωµάτωση των αντίστοιχων ευρωπαϊκών πολιτικών. Πάντως η οργάνωση της χώρας

σε 8 περιφέρειες, όπως προέκυψε µετά από απόφαση του 1997, εξυπηρετεί περισσότερο

λόγους σχεδιασµού αναπτυξιακής πολιτικής, παρά διοικητικής οργάνωσης. Το γεγονός

αυτό επιβεβαιώνεται και από τη λειτουργία της ∆ιοικητικής Επιτροπής (CRD) όπου στη

σύνθεση της µετέχουν αντιπρόσωποι των τοπικών αρχών, µε σκοπό κυρίως το

συντονισµό των τοπικών πολιτικών µε τις εθνικές πρωτοβουλίες.

Μια ακόµα βασική αλλαγή για την τοπική αυτοδιοίκηση που προέκυψε από τις

µεταρρυθµίσεις του 1996, αφορούσε το τοπικό εκλογικό σύστηµα. Οι αλλαγές που

προωθήθηκαν ενθάρρυναν τη συµµετοχή περισσότερων τοπικών παρατάξεων στην

εκλογική διαδικασία, ενώ ταυτόχρονα αύξησαν την αποτελεσµατικότητα στη

διαδικασία λήψης των τοπικών αποφάσεων. Το 1996 ήταν η πρώτη χρόνια, όπου τα


µέλη του επαρχιακού συµβουλίου εκλέγονταν άµεσα από τους πολίτες, και όχι από τα

µέλη των τοπικών συµβουλίων. Στο ίδιο πνεύµα, την περίοδο 1996- 2000 προωθήθηκε

και η αποκέντρωση σηµαντικών υπηρεσιών των υπουργείων σε επαρχιακό επίπεδο.

Οι αλλαγές που επήλθαν στο θεσµό της τοπικής αυτοδιοίκησης, ανέδειξαν και

την ανάγκη επιµόρφωσης των µελών της, αιρετών και δηµοτικών υπαλλήλων. Για τον

πολυπληθή όγκο των αιρετών και των στελεχών της τοπικής αυτοδιοίκησης,

δηµιουργήθηκαν επιµορφωτικά κέντρα υπό την εποπτεία του Επιστηµονικού

Συµβουλίου. Το Εθνικό Κέντρο Επιµόρφωσης Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που εδρεύει

στο Βουκουρέστι, βρίσκεται στην ιεραρχία της επιµόρφωσης στη χώρα, όπου εποπτεύει

τη δράση των περιφερειακών επιµορφωτικών κέντρων. Παρόλα αυτά, τα περιφερειακά

κέντρα απολαµβάνουν µια οικονοµική και διοικητική αυτοτέλεια, όπου όµως η παροχή

των υπηρεσιών και των προγραµµάτων που προσφέρουν διαφέρει σηµαντικά µεταξύ

τους. Πάντως σε µια γενική κριτική του θεσµού της επιµόρφωσης στη χώρα, η Ένωση

αναφέρεται στη σηµασία «βελτίωσης των διατάξεων για την αρχική κατάρτιση και τη

συνεχή επιµόρφωση...και θέσπιση στοιχείων σύγχρονης διαχείρισης του ανθρώπινου

δυναµικού»63.

Όσον αφορά την οικονοµική κατάσταση της Ρουµανίας, αυτή είναι σίγουρα σε

πολύ καλύτερη κατάσταση από άλλες χώρες των Βαλκανίων, αλλά παραµένει ακόµα

προβληµατική. Το γεγονός αυτό επηρεάζει έντονα αρκετές επαρχιακές περιοχές, που

είναι ήδη υποανάπτυκτες και η τοπική οικονοµία τους βασίζεται σε χαµηλής

παραγωγικότητας και ποιότητας γεωργία. Τα κοινοτικά συµβούλια σε αυτές τις

περιοχές είναι πολύ περιορισµένων δυνατοτήτων, µε ελλιπή οργάνωση και αδυναµία

πρόσβασης στην πληροφόρηση, καθιστώντας έτσι δύσκολη ακόµα και την επιβίωση

τους.

Με σκοπό τη ρύθµιση των οριζοντίων ανισοτήτων ανάµεσα στις διάφορες

κοινότητες, ψηφίσθηκε ένας νόµος για τα τοπικά οικονοµικά που προβλέπει τη διανοµή

µέρους του φόρου εισοδήµατος ως µια εξισορροπητική χρηµατοδότηση, καθώς και

ειδικές επιχορηγήσεις στις αδύναµες οικονοµικά κοινότητες. Στα πλαίσια αυτά, ο

κρατικός προϋπολογισµός παρέχει µηχανισµούς για την χρηµατοδότηση των επαρχιών,

όπου το επαρχιακό συµβούλιο µπορεί να κρατήσει το 25% αυτής της επιχορήγησης και

το υπόλοιπο να το διανείµει ακολούθως στα κοινοτικά συµβούλια. Η διανοµή της

χρηµατοδότησης στα κοινοτικά συµβούλια, γίνεται κατόπιν διαβούλευσης µε το

63 Σχετικά σε έκθεση προόδου 2002 της Ρουµανίας, op.cit., σελ.8.


αντίστοιχο τµήµα του Υπουργείου Οικονοµικών και σύµφωνα µε τα κριτήρια που

ορίζει ο νόµος. Παρόλα αυτά, η ασάφεια και η υποκειµενικότητα του επικρατεί στις

διατάξεις, δηµιουργεί µεγάλα προβλήµατα κατά την εφαρµογή τους.

Το νοµικό πλαίσιο για τα οικονοµικά της τοπικής αυτοδιοίκησης, αποτελεί µια

ενδεικτική περίπτωση για την κατάσταση που επικρατεί στην χώρα. Στην παρατήρηση

αυτή συνάδει και η επισήµανση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ότι η Ρουµανία πρέπει να

προβεί στην «µείωση της εξάρτησης από τα διατάγµατα, καθώς και από τα έκτακτα

διατάγµατα ως νοµοθετικά µέσα, και να διευκρινίζει τις περιστάσεις υπό τις οποίες

µπορούν αυτά να χρησιµοποιούνται»64.

Πάντως ο νόµος για τα οικονοµικά της τοπικής αυτοδιοίκησης θεωρήθηκε ότι

έφερε µια «επαναστατική αλλαγή» για τη λειτουργία του θεσµού στη χώρα, παρέχοντας

τη δυνατότητα στα τοπικά συµβούλια να συνάπτουν δάνεια είτε για τοπικές επενδύσεις

είτε και για αποπληρωµή των χρεών τους. Στο παρελθόν τέτοιες επενδύσεις είχαν

χρηµατοδοτηθεί µόνο από κρατικές επιχορηγήσεις, γεγονός που δηµιουργούσε

δυσκολίες και καθυστερήσεις στην έγκριση των απαραίτητων κεφαλαίων. Η νέα αυτή

ρύθµιση αυξάνει τη δυνατότητα των τοπικών οργανισµών να ορίζουν και να

διαχειρίζονται τις δικές τους αναπτυξιακές προτεραιότητες, πέρα από τις επιρροές και

πιέσεις της κεντρικής διοίκησης.

Για τη σύναψη εσωτερικών δανείων δεν χρειάζεται η έγκριση του υπουργείου

Οικονοµικών, ενώ αντίθετα η σύναψη εξωτερικών δανείων πρέπει να εγκρίνεται από

ειδική επιτροπή. Το γεγονός όµως ότι ως εγγυητικό κεφάλαιο για τα δάνεια, µπορεί να

µπει ένα πολύ περιορισµένο µέρος της δηµοτικής περιουσίας (που συνήθως δεν έχει

κανένα ενδιαφέρον για τους δανειοδότες), οδήγησε τα δάνεια να αποτελούν το 1999

µόνο το 0.35 % των συνολικών τοπικών εσόδων. Στο πλαίσιο αυτό, και έπειτα από

εισήγηση της Εθνικής Τράπεζας της Ρουµανίας που επεσήµανε τις µακροοικονοµικές

συνθήκες και το αδύναµο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα της χώρα, προωθήθηκε η

δηµιουργία µιας πιστωτικής τράπεζας για τις τοπικές αρχές.

Παρόλες όµως τις προσπάθειας και τις αλλαγές που έχουν γίνει µέχρι σήµερα,

το οικονοµικό σύστηµα των τοπικών οργανισµών, εξακολουθεί και αντιµετωπίζει

δυσκολίες για να εφαρµόσει τις µεταρρυθµιστικές πολιτικές. Οι σηµαντικότερες από

αυτές τις δυσκολίες οφείλονται α) στην απουσία ενός κατάλληλου λογιστικού σχεδίου

για τα τοπικά οικονοµικά, β) σε έλλειψη ικανοτήτων του υπάρχοντος προσωπικού, γ)

64 Σχετικά σε έκθεση προόδου 2002 της Ρουµανίας, op.cit., σελ.8.


στην ύπαρξη αµφιλεγόµενων και συχνά αδιαφανών κριτηρίων διανοµής των

επιχορηγήσεων και γενικότερα δ) στη αδυναµία διαµόρφωσης ενός κατάλληλου

νοµικού πλαισίου που να υποστηρίζει τη χρηστότητα στη δηµοσιονοµική διαχείριση.

Πάντως η κατάσταση των οικονοµικών των τοπικών οργανισµών περιπλέκεται

ακόµα περισσότερο, αν λάβουµε υπόψη µας την επισήµανση της Ευρωπαϊκής Ένωσης

για «εντατικοποίηση του αγώνα κατά της δωροδοκίας και…την ανάγκη θέσπισης της

έννοιας της ποινικής ευθύνης νοµικών προσώπων στο ρουµανικό ποινικό δίκαιο».

Ένα επιπλέον βασικό πρόβληµα που αντιµετωπίζουν οι τοπικοί οργανισµοί,

είναι η αδυναµία τους να εφαρµόσουν πολλές φορές το νόµο. Αυτό γίνεται εύκολα

αντιληπτό και µέσα από τα παραδείγµατα αµέλειας ή άρνησης κρατικών επιχειρήσεων

να εκπληρώσουν τις οικονοµικές τους υποχρεώσεις προς τους τοπικούς οργανισµούς.

Σε τέτοιες περιπτώσεις παρατηρείται, οι τοπικοί οργανισµοί πρακτικά να αδυνατούν να

επιβάλλουν την ισχύ τους, και ως εκ τούτου να στερούνται πολύτιµων πηγών εσόδων.

Όσον αφορά την οργανωτική δοµή των τοπικών οργανισµών, διαπιστώθηκε ότι

τα τελευταία χρόνια οι περισσότερες τοπικές αρχές υιοθέτησαν ευέλικτα

οργανογράµµατα, καθώς και οι τοπικοί υπάλληλοι σταδιακά συνειδητοποιούν τις

ευθύνες του νέου ρόλου τους στην πορεία µετάβασης της χώρας. Αντιστοίχως, τα µέλη

των τοπικών συµβουλίων αντιλαµβάνονται σιγά σιγά, ότι αυτό που θα κρίνει στο

µέλλον την εκλογιµότητά τους, θα είναι το αποτέλεσµα της δουλείας τους και συνεπώς

αρχίζουν να στρέφουν το ενδιαφέρον τους προς αυτήν την κατεύθυνση.

Αν και η Ρουµανία υπολείπεται ακόµα σε ικανοποιητικούς ρυθµούς ανάπτυξης,

είναι ολοφάνερο ότι η ευρωπαϊκή προοπτική της, λειτουργεί σαν µια εξωτερική πίεση

εκσυγχρονισµού του συστήµατος της χώρας. Ήδη έχουν φανεί οι προοπτικές ανάπτυξης

του θεσµού της τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά για την ολοκλήρωση αυτής της

διαδικασίας απαραίτητη προϋπόθεση είναι η εξασφάλιση της οικονοµικής

σταθερότητας της χώρας.

22..33.. ΚΚΡΡΟΟΑΑΤΤΙΙΑΑ6655

65 Για τη συγγραφή αυτής της ενότητα χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία από Ivanisevic Stjepan, Kopric Ivan, Omejec Jasna, Simovic Jure, Local Government in Croatia, σε Kandeva Emilia (ed.), Stabilization of Local Governments, Local Governments in Central and Eastern Europe, vol. 2, Local Government and Public Service Reform Initiative Local Government Open Society Institute, 2001, σελ. 179- 240, από το δικτυακό τόπο http://www.decentralization.org, από Dusenbury Pat, Visnja Mrakovcic Supek, Economic Development Workbook Local Government Reform Project- Croatia, Local Government Reform Project, U.S. Agency for International Development, The Urban Institute, January 2002, από το δικτυακό τόπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις εξωτερικές σχέσεις µε την Κροατία σε www. europa.eu.int/comm/external_relations/see/croatia/index.htm, από την έκδοση του Συµβουλίου της


Σε άρθρο του Economist66 το 2002, η µετάβαση της οικονοµίας της Κροατίας σε

όρους συµµετοχής του ιδιωτικού τοµέα στο ΑΕΠ της χώρας, χαρακτηριζόταν ότι ήταν

περίπου στα ίδια επίπεδα µε τη Σλοβενία, Ρουµανία και Λετονία. Παρόλα αυτά είχε

γραφτεί ότι «για λόγους περισσότερο πολιτικούς παρά οικονοµικούς σε σχέση µε άλλα

υποψήφια κράτη, διαφαίνεται ότι θα καθυστερήσει η ένταξη της Κροατίας στην Ε.Ε.».

H κατάσταση στη χώρα εξακολουθεί να µην µπορεί να χαρακτηρισθεί πολύ καλή, αλλά

είναι σίγουρα καλύτερη από ότι στα υπόλοιπα κράτη των ∆υτικών Βαλκανίων. Το

γεγονός αυτό, συνάµα µε πολιτικές πιέσεις που άσκησε η γερµανική πλευρά, οδήγησε

την Κροατία το Φεβρουάριο του 2003 να υποβάλει αίτηση υποψηφιότητας στην

Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η πορεία εκδηµοκρατισµού της χώρας ξεκινά από το 1990, µε την αδιάλειπτη

παραµονή στην εξουσία για 10 χρόνια του Φ. Τούτζµαν (µέχρι δηλαδή και το θάνατο

του). Το πρώτο Σύνταγµα που ψηφίστηκε το 1990, όταν η Κροατία ήταν ακόµα µια

οµοσπονδιακή περιοχή της Γιουγκοσλαβίας, προέβλεψε τις βασικές αρχές πάνω στις

οποίες θα βασιζόταν η τοπική αυτοδιοίκηση. Παρόλο ότι η Κροατία είχε ακόµα τότε

περιορισµένες συνταγµατικές εξουσίες, το νέο σύνταγµα έθετε στέρεες βάσεις για ένα

σύγχρονο σύστηµα τοπικής αυτοδιοίκησης.

Μετά όµως τη ψήφιση του Συντάγµατος και συγκεκριµένα µετά το

δηµοψήφισµα του Μαΐου του 1991 για την εθνική ανεξαρτησία της Κροατίας,

σηµειώθηκαν εξεγέρσεις στις περιοχές όπου κυριαρχούσε ο σέρβικος πληθυσµός. Αυτό

ήταν βέβαια η αρχή µιας διαµάχης που εξελίχθηκε σε ένοπλη σύγκρουση µεταξύ

Κροατών, Σέρβων και Μουσουλµάνων. Με τον επίσηµο τερµατισµό των ένοπλων

συγκρούσεων, το κροατικό κοινοβούλιο προώθησε ειδικές ρυθµίσεις για 2

ηµιαυτόνοµες περιφέρειες και κάποιους δήµους, εκεί όπου η πλειοψηφία των κατοίκων

ήταν Σέρβοι. Οι κάτοικοι των περιοχών αυτών δεν αποδέχτηκαν τις ρυθµίσεις και

«χρειάστηκε» η διαµεσολάβηση διεθνούς δύναµης για να επιφέρει τη σταθερότητα και

να επιβλέψει την εφαρµογή των νόµων σε εκείνες τις περιοχές. Είναι κατανοητό ότι

µέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ήταν δύσκολη η ενίσχυση του θεσµού της τοπικής

αυτοδιοίκησης.

Ευρώπης Congress of Local and Regional Authorities of Europe, Fact Sheets on the Situation of Local and/or regional democracy in South-Eastern European Countries, Council of Europe, Strasbourg, 31 May 2002, σελ. 8-10, καθώς από το δικτυακό τόπο των Ηνωµένων Εθνών για την τοπική αυτοδιοίκηση http://www.unpan.org/europe-localgovernment.asp, και από το ΙΣΤΑΜΕ, Παρατηρητήριο Βαλκανίων- Κροατία, Αθήνα, 1999 66 The Economist, ‘After the chaos’- A survey of finance in Central Europe, September 14th 2002.


Τα τελευταία 8-10 χρόνια το σκηνικό στη χώρα έχει αλλάξει σηµαντικά, όπου η

πολιτική κατάσταση έχει οµαλοποιηθεί, και έχουν ψηφιστεί µια σειρά µεταρρυθµίσεις

για τη δηµόσια διοίκηση και την τοπική αυτοδιοίκηση. Η πολιτική σταθερότητα

κατέδειξε ότι δεν ήταν πια ανάγκη για µια έντονα συγκεντρωτική κεντρική διοίκηση,

που να εξασφάλιζε την εδαφική συνοχή του κράτους. Άλλωστε είχαν τεθεί πια υπό

έλεγχο οι αντιδράσεις εκείνων των περιφερειακών διοικήσεων, οι οποίες παλαιότερα

αναζητούσαν την αυτονοµία τους. Το νέο αυτό σκηνικό οδήγησε στη δηµιουργία

ευνοϊκότερων συνθηκών για την λειτουργία των τοπικών θεσµών στα διάφορα

διοικητικά επίπεδα.

Η υπάρχουσα διοικητική οργάνωση της Κροατίας δοµείται σε δύο επίπεδα, το

τοπικό και το επαρχιακό. Όσον αφορά το πρώτο επίπεδο όπου είναι οι δήµοι,

παρουσιάζονται κάποιες µικρές διαφοροποιήσεις αναφορικά µε τις αρµοδιότητες

µεταξύ αστικών και επαρχιακών δήµων. Σε σύγκριση µε την κατάσταση που

επικρατούσε στο προηγούµενο καθεστώς, ο αριθµός των δήµων έχει αυξηθεί κατά

πέντε φορές, διαµορφώνοντας ένα σύστηµα αυτοδιοίκησης που βασίζεται στην ύπαρξη

πολλών µικρών δήµων.

Αξίζει να αναφέρουµε ότι το 1997, η τότε κυβέρνηση σε µια προσπάθεια

αναγνώρισης του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης στο εσωτερικό της σύστηµα,

υπόγραψε τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Τοπικής Αυτονοµίας, επικυρώνοντας όµως στην

ουσία 20 µόνο παραγράφους. Το γεγονός αυτό µπορεί πάντως να χαρακτηρισθεί ως µια

ένδειξη καλής θέλησης, προς µια πορεία αποκέντρωσης και δηµοκρατικής τοπικής

ανάπτυξης. Μια διαδικασία που αναγνωρίζεται πως έχει ακόµα αρκετό δρόµο για να

ολοκληρωθεί, παρόλο ότι τα τελευταία χρόνια καταβάλλονται σεβαστές προσπάθειες

για την υιοθέτηση ενός κατάλληλου νοµικού πλαισίου.

Ανεξάρτητα λοιπόν µε το µικρό αριθµό των δεσµεύσεων που έχει αναλάβει η

κροατική πλευρά για την εναρµόνιση των αρχών του Ε.Χ.Τ.Α., οι αλλαγές που θα

σηµάνουν αυτές θεωρούνται πολύ σηµαντικές για την αποτελεσµατικότητα του

εσωτερικού διοικητικού συστήµατος. Πάντως η λειτουργία του δεύτερου βαθµού

αυτοδιοίκησης σε επαρχιακό επίπεδο, εξακολουθεί και παραµένει προβληµατική, µιας

και δεν έχουν πλήρως διασαφηνιστεί όλα τα ζητήµατα που άπτονται µε την οργάνωση

του.

Στα προβλήµατα που δηµιουργεί η κατάσταση σε επαρχιακό επίπεδο,

προστίθεται και η τάση µικρών κοινοτήτων να αυτονοµούνται για να συγκροτήσουν

από µόνες τους δήµους. Μια τέτοια όµως εξέλιξη, οδηγεί σε ένα συνεχώς αυξανόµενο


αριθµό µικρών δήµων, οι οποίοι εκ των πραγµάτων είναι και περιορισµένης δυναµικής.

Η πρακτική αυτή ίσως βασίζεται στην κληρονοµιά της αυτοδιαχείρισης των έργων από

το παλιό καθεστώς. ∆εδοµένου λοιπόν ότι αρκετές περιοχές της Κροατίας µπορούν πια

να χαρακτηριστούν ως τουριστικά θέρετρα, αυτό αυξάνει την πίεση των κατοίκων για

συγκρότηση νέων οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης µε σκοπό «να διαχειρίζονται

µόνοι τους τις τοπικές τους υποθέσεις».

Αυτή η διαδικασία όµως αυτονόµησης, οδήγησε στην πραγµατικότητα στην

αύξηση του αριθµού των δήµων µε πολύ περιορισµένες οικονοµικές δυνατότητες,

ελλείψεις σε προσωπικό και υποδοµές. Οι δήµοι αυτοί καθίστανται αδύναµοι στο να

παρέχουν επαρκείς τοπικές υπηρεσίες και η όλη λειτουργία τους, στηρίζεται σχεδόν εξ

ολοκλήρου στην κρατική ενίσχυση. Παρατηρείται λοιπόν ο τρόπος οργάνωσης του

αυτοδιοικητικού συστήµατος, να οδηγεί εµµέσως στην απαίτηση για ύπαρξη µιας

ισχυρής κεντρικής διοίκησης που θα στηρίζει τη λειτουργία των τοπικών αρχών. Με

άλλα λόγια, η προσπάθεια αποκέντρωσης του διοικητικού συστήµατος της χώρας, στην

πράξη υποδεικνύει την ανάγκη ενίσχυσης του συγκεντρωτισµού.

Ένα ακόµα ζήτηµα που σχετίζεται την εδαφική οργάνωση της τοπικής

αυτοδιοίκησης στην Κροατία, είναι ο διαχωρισµός µεταξύ αστικών και µη, τοπικών

αρχών. Στην ουσία αυτό δεν σηµαίνει καµία διαφορά στις αρµοδιότητες που έχει κάθε

µονάδα, ούτε και στον έλεγχο που ασκεί σε αυτές το δεύτερο επίπεδο αυτοδιοίκησης.

Απεναντίας, ο διαχωρισµός αυτός δεν καθίσταται καθόλου λειτουργικός,

επιβαρύνοντας την αποτελεσµατικότητα των µεγάλων αυτοδιοικητικών µονάδων της

χώρας. Κάτι τέτοιο συµβαίνει, διότι παρέχονται στους µεγάλους δήµους οι ίδιες

αρµοδιότητες και ο ίδιος βαθµός αυτονοµίας, που έχουν και οι πολύ µικρές κοινότητες,

οι οποίες έχουν αποκτήσει το δικό τους σύστηµα αυτοδιοίκησης.

Από την άλλη πλευρά, η υπάρχουσα οργάνωση της χώρας επιτρέπει στις

τέσσερις επαρχίες να αντιπροσωπεύονται απευθείας µέσα στη δοµή της κεντρικής

κυβέρνησης. Αυτό πραγµατοποιείται µέσα από την αποστολή τριών αντιπροσώπων από

κάθε περιφέρεια, οι οποίοι συνθέτουν τη «βουλή αντιπροσώπων» στο κροατικό

κοινοβούλιο, που ασχολείται µε τα ιδιαίτερα ζητήµατα των επαρχιών. Στο εν λόγω

σώµα δίνεται ταυτόχρονα και νοµοθετική δυνατότητα για θέµατα περιφερειακού

ενδιαφέροντος, και κατά τον τρόπο αυτό θεωρείται ότι οι επαρχίες ασκούν την

αυτοδιοίκησή τους. Αυτή όµως η ρύθµιση του ρόλου των επαρχιακών αρχών είναι

ασαφής και κυµαίνεται µεταξύ του ορισµού τους ως διοικητικά σώµατα της κεντρικής

διοίκησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ιδιαίτερα ο χαρακτήρας τους ως


αποκεντρωµένες διοικήσεις, τονίζεται από το γεγονός ότι ασκούν και µια µορφή

περιορισµένης εποπτείας στους οργανισµούς της πρώτης βαθµίδας αυτοδιοίκησης.

Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο όσον αφορά τις σχέσεις µεταξύ κεντρικής διοίκησης

και τοπικών οργανισµών, αυτές χαρακτηρίζονται στην πράξη από µια έντονη επιρροή

της κεντρικής διοίκησης στην άσκηση των τοπικών αρµοδιοτήτων. Η παρατήρηση

αυτή, µπορεί να δικαιολογηθεί από την ύπαρξη ενός αδιαφανή και ασαφή διαχωρισµού

αρµοδιοτήτων, µεταξύ των επιπέδων της διοικητικής οργάνωσης της χώρας. Σε πολλές

περιπτώσεις οι αρµοδιότητες συγκρούονται, όπου λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών στη

χώρα, το κριτήριο τίθεται υπέρ της κεντρικής διοίκησης.

Ακολούθως, παρατηρείται συχνά στην πράξη, ότι εάν µια αρµοδιότητα δοθεί

στην τοπική αυτοδιοίκηση για να την ασκήσει, τις περισσότερες φορές δεν είναι σαφές

αν αυτή εντάσσεται στις αρµοδιότητες που αποκλειστικά ασκούν οι τοπικοί οργανισµοί,

ή αν απλώς είναι µια υπηρεσία που µεταφέρθηκε για να παρέχεται προσωρινά σε

τοπικό επίπεδο. Το πρόβληµα ανακύπτει διότι κατά τις ισχύουσες διατάξεις, στην

πρώτη περίπτωση ο έλεγχος της κεντρικής διοίκησης θα πρέπει να περιορίζεται σε

έλεγχο νοµιµότητας, ενώ στη δεύτερη µπορεί να διευρυνθεί και σε ουσιαστικό έλεγχο

σκοπιµότητας. Καθώς όµως ο έλεγχος της διοίκησης είναι ασαφής, η φύση των

αρµοδιοτήτων καθορίζεται και αυτή αναλόγως.

Όσον αφορά τις τοπικές εκλογές, το σύστηµα είναι έντονα πολιτικοποιηµένο και

όπως στο κοινοβούλιο έτσι και µέσα στο δηµοτικό συµβούλιο κυριαρχεί επί το

πλείστον µία παράταξη. Παρά λοιπόν την ύπαρξη πολλών τοπικών παρατάξεων, το

τοπικό εκλογικό σύστηµα είναι κατά τέτοιο τρόπο σχεδιασµένο, που δεν ευνοεί την

αντιπροσώπευσή τους στο τοπικό συµβούλιο. Η επικράτηση του αναλογικού

συστήµατος είναι προς όφελος των κοµµάτων παρά των µεµονωµένων υποψηφίων,

καθιστώντας κατά αυτόν τον τρόπο για ένα υποψήφιο την ιδιότητα µέλους ενός

κόµµατος, σηµαντικότερο στοιχείο από τις ατοµικές του ικανότητες. Οι αλλαγές που

επήλθαν στο εκλογικό σύστηµα µετά το 2000, είναι βέβαια ένα βήµα το οποίο όµως

µέχρι στιγµής δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα το πολιτικό σκηνικό σε τοπικό επίπεδο.

Ένα άλλο ζήτηµα που άπτεται µε την τοπική πολιτική και τη διοίκηση στην

Κροατία, είναι αυτό των δικαιωµάτων των µειονοτήτων και ιδιαίτερα των Σέρβων. Σε

περιοχές όπως η ανατολική Σλαβονία, η ενίσχυση των θεσµών αυτοδιοίκησης δεν

κρίνεται ως ένας άµεσος στόχος, αντιθέτως αντιµετωπίζεται ακόµα ως απειλή. Η πορεία

όµως ένταξης της χώρας επιτάσσει να τεθούν οι βάσεις για την άµεση διευθέτηση του


ζητήµατος, ιδιαίτερα µάλιστα στα πλαίσια του σεβασµού των δικαιωµάτων των

µειονοτήτων.

Σε αυτό το σηµείο σκόπιµο είναι να αναφερθούµε στις επιπτώσεις που είχε η

οικονοµική µετάβαση στην ανάπτυξη των δραστηριοτήτων των τοπικών αρχών, και

ιδιαίτερα των µεγάλων δήµων. Στα πλαίσια λοιπόν της πορείας προς την ελεύθερη

οικονοµία, οι τοπικοί οργανισµοί δηµιουργούν δηµοτικές επιχειρήσεις, όπου µπορούν

συνάµα να χρεώνουν για τις υπηρεσίες που παρέχουν, αλλά και να λαµβάνουν κρατικές

ενισχύσεις για αυτές. Από την άλλη πλευρά, υπηρεσίες όπως η εκπαίδευση, ο

πολιτισµός, η κοινωνική πρόνοια κ.ο.κ. εξακολουθούν να ασκούνται από την κεντρική

διοίκηση. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι υπάρχει επιπλέον η δυνατότητα

παραχώρησης άσκησης τοπικών υπηρεσιών σε ιδιώτες, όπου µάλιστα σε κάποιες

µεµονωµένες περιπτώσεις έχουν αποδειχθεί αρκετά επιτυχηµένες (κυρίως σε

τουριστικές περιοχές). Αλλά αυτό οφείλεται περισσότερο σε θέµατα συγκυριών, διότι

παρά την ύπαρξη ενός ευνοϊκού θεσµικού πλαισίου, η οικονοµική κατάσταση σε τοπικό

επίπεδο δεν ενθαρρύνει σε µεγάλο βαθµό την ανάληψη τέτοιων πρωτοβουλιών.

Η οικονοµική αυτοτέλεια των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης είναι ακόµα

πολύ µικρή, ενώ το 2000 ψηφίστηκε µια σειρά νόµων µε σκοπό να ανατρέψει το κλίµα

όσον αφορά τη δηµοσιονοµική τους ικανότητα. Οι τελευταίες ηγεσίες του Υπουργείου

∆ικαιοσύνης, ∆ιοίκησης και Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν επανατοποθετήσει στο

προσκήνιο του πολιτικού ενδιαφέροντος, την οικονοµική ενίσχυση των τοπικών

οργανισµών και την προώθηση ενός προγράµµατος δηµοσιονοµικής αποκέντρωσης στη

χώρα. Αυτό άλλωστε είναι εµφανές µέσα από τις ρυθµίσεις που ψηφίστηκαν από την

νέα κυβέρνηση το 2001, επιχειρώντας να αλλάξουν την κατάσταση για την τοπική

αυτοδιοίκηση που συντηρούσαν οι προκάτοχοι τους.

Τα νούµερα όµως µέχρι σήµερα, εξακολουθούν και δείχνουν ότι οι τοπικοί

προϋπολογισµοί αποτελούν το 4-6% του εθνικού ακαθάριστου προϊόντος. Μάλιστα, το

µεγαλύτερο µέρος των τοπικών δαπανών αποδίδεται σε έργα υποδοµών και

κατασκευές, αποτυπώνοντας έτσι και τις προτεραιότητες των τοπικών αρχών.

∆ιαφαίνεται λοιπόν ότι η ανοικοδόµηση της χώρας σε επίπεδο θεσµών όσο και

υποδοµών περνά µέσα από την τοπική αυτοδιοίκηση. Άλλωστε προς την πορεία

αναζήτησης του ρόλου των τοπικών αρχών, όπως εκφράζεται από τις διάφορες

µεταρρυθµίσεις, γίνεται κατανοητό ότι πρέπει πρώτα να δηµιουργηθούν οι υποδοµές

και να επιλυθούν βασικά προβλήµατα επιβίωσης των τοπικών κοινωνιών, ώστε έπειτα


να µπορέσουν να αναζητηθούν οι νέες αρµοδιότητες που θα διασφαλίζουν την

αυτονοµία τους.

Η µεταρρύθµιση της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Κροατία, έχει αναχθεί σε

αντικείµενο έντονου εσωτερικού διαλόγου και βοηθείας διεθνών οργανισµών. Σε αυτήν

την προσπάθεια ανοικοδόµησης µιας νέας δοµής του κράτους, πολύτιµη συµπαράσταση

αναζητείται µέσα από την χρηµατοδότηση και την τεχνογνωσία που παρέχουν

προγράµµατα της Ευρωπαϊκές Ένωσης και της Παγκόσµίας Τράπεζας67, αλλά και µέσα

από διµερείς σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί µε χώρες όπως η Γερµανία, η Σουηδία και η

Νορβηγία. Στα πλαίσια αυτά η Κροατία παρουσιάζεται να κινείται µε γοργούς ρυθµούς

στην πορεία προσέγγισης των κριτηρίων ένταξης της στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

67 Ενδεικτικά αναφέρουµε σχετική µελέτη της Παγκόσµιας Τράπεζας για τη δηµοσιονοµική αποκέντρωση στην Κροατία, βλ. σε World Bank, Fiscal Decentralization in Croatia, The Fiscal Decentralization Initiative for Central and Eastern Europe Programme, 2002.


ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ ΤΤΡΡΙΙΤΤΟΟ

ΟΟ ΘΘΕΕΣΣΜΜΟΟΣΣ ΤΤΗΗΣΣ ΤΤΟΟΠΠΙΙΚΚΗΗΣΣ ΑΑΥΥΤΤΟΟ∆∆ΙΙΟΟΙΙΚΚΗΗΣΣΗΗΣΣ ΣΣΤΤΙΙΣΣ ΤΤΕΕΣΣΣΣΕΕΡΡΙΙΣΣ ΧΧΩΩΡΡΕΕΣΣ ΤΤΩΩΝΝ ∆∆ΥΥΤΤΙΙΚΚΩΩΝΝ ΒΒΑΑΛΛΚΚΑΑΝΝΙΙΩΩΝΝ:: ΑΑΛΛΒΒΑΑΝΝΙΙΑΑ,, ΠΠ..ΓΓ..∆∆.. ΤΤΗΗΣΣ ΜΜΑΑΚΚΕΕ∆∆ΟΟΝΝΙΙΑΑΣΣ,, ΒΒΟΟΣΣΝΝΙΙΑΑ ΚΚΑΑΙΙ

ΕΕΡΡΖΖΕΕΓΓΟΟΒΒΙΙΝΝΗΗ,, ΟΟ..∆∆.. ΤΤΗΗΣΣ ΓΓΙΙΟΟΥΥΓΓΚΚΟΟΣΣΛΛΑΑΒΒΙΙΑΑΣΣ

Η περιοχή των ∆υτικών Βαλκανίων αποτελεί ένα χαρακτηριστικό υποσύστηµα

µέσα στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, όπου όλα τα στοιχεία της

αλληλεπιδρούν έντονα µεταξύ τους68 (η παρατήρηση αυτή ισχύει σε µεγάλο βαθµό και

για όλη την περιοχή της Βαλκανικής). Ο ορισµός της συγκεκριµένης περιφερειακής

υποενότητας, έγινε σε συµφωνία µε τις κατευθύνσεις που ακολουθεί η εξωτερική

πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία έχει προβεί στην αναγνώριση των ∆υτικών

Βαλκανίων, ως ξεχωριστή περιφερειακή ενότητα άσκησης πολιτικής.

Αυτό που έχουµε να επισηµάνουµε είναι ότι η περιοχή των ∆υτικών Βαλκανίων

έχει χαρακτηριστεί (και σε ορισµένα τµήµα της χαρακτηρίζεται ακόµα) από έντονες

διενέξεις και εσωτερικές συγκρούσεις. Τα κράτη που εντάσσονται στην περιοχή έχουν

να επιδείξουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά, παρουσιάζουν όµως και έντονες

διαφοροποιήσεις στα µέσα και στο βαθµό δηµοκρατικής ολοκλήρωσή τους. Ειδικότερα

στην περιοχή των ∆υτικών Βαλκανίων, η διαδικασία της µετάβασης µπορεί να

θεωρηθεί περισσότερο επώδυνη, από ότι σε άλλα πρώην σοσιαλιστικά κράτη.

Η πιο πάνω διαπίστωση τεκµαίρεται από τα στάδια που συνθέτουν την ίδια την

έννοια της µετάβασης, καθιστώντάς την µια τρισυπόστατη διαδικασία όπου τα δύο

βασικότερα στάδια είναι η µετάβαση προς µια πλουραλιστική δηµοκρατία και προς µια

ελεύθερη οργάνωση της αγοράς. Το τρίτο στάδιο που έχει ιδιαίτερη σηµασία στην

περιοχή των ∆υτικών Βαλκανίων, είναι η εξασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας ενός

κράτους. Κατά τούτο λοιπόν, έχει λεχθεί ότι «η συγκρότηση ενός κράτους του οποίου η

εδαφική ακεραιότητα είναι αποδεκτή από τον πληθυσµό του και δεν αµφισβητείται από

κάποια σηµαντική οµάδα αποτελεί την τρίτη διάσταση της µετάβασης προς τη

δηµοκρατία»69. Άρα στο µέτρο που εµφανίζονται ή τροφοδοτούνται ισχυρές εντάσεις

68 Βλ. σε Αλειφαντής Στέλιος, Τζιφάκης Νικόλαος, Η Νοτιο-Ανατολική Ευρώπη ως Περιφερειακό Υποσύστηµα, σε, Αλειφαντής Στ., Τα Βαλκάνια προς τον 21ο αιώνα: ∆ιεθνείς και Εσωτερικές Παράµετροι, Πάντειο Πανεπιστήµιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστηµών, Ιανουάριος 2000, σελ.31. 69 Βλ. σε ∆ιαµαντούρος Νικηφόρος, Προβληµατική του εκδηµοκρατισµού, σε Παπασπηλιόπουλος Σπ.(επ.), Τα Βαλκάνια στην Ενωµένη Ευρώπη- Η Συµβολή της Ελλάδας, εκδ. Ι.Σιδέρης, 1995, σελ.61.


ανάµεσα στις µειονότητες στα κράτη της περιοχής, τίθεται η µεγάλη πρόκληση της

τριπλής µετάβασης.

Συνεπώς η εξέταση των δηµοκρατικών τοπικών θεσµών οφείλει να γίνει υπό το

πρίσµα αυτής της τριπλής µετάβασης, στο πώς δηλαδή οι χώρες της περιοχής

επιτυγχάνουν να παγιώσουν ένα δηµοκρατικό καθεστώς που στηρίζεται στην εθνική και

συνάµα τοπική αυτονοµία. Με άλλα λόγια, η διαδικασία αυτή προϋποθέτει προσπάθειες

τόσο για την µετάβαση στη δηµοκρατία και στην οικονοµία της αγοράς, όσο όµως και

στην παγίωση της γεωγραφικής τους επικράτειας, η οποία είναι προϋπόθεση για να

µπορέσει να λειτουργήσει η δηµοκρατία70.

Αλλά µέχρι και σήµερα, σε κάποιες χώρες της περιοχής (π.χ. στη Βοσνία και

Ερζεγοβίνη), παραµένουν ακόµα έντονα τα χαρακτηριστικά ενός αποκαλούµενου

«µιλιταριστικού ανθρωπισµού»71 που επιχειρεί, όπως υποστηρίζει να διασφαλίσει τη

σταθερότητα στον χώρο. Υπό µία άλλη έννοια, ο ιδιάζον αυτός «ανθρωπισµός»

στοχεύει στην αποφυγή ένοπλων συγκρούσεων που θα επηρέαζαν και τα τρία στάδια

της µετάβασης αυτών των χωρών.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η οικοδόµηση δηµοκρατικών τοπικών θεσµών

καθίσταται µια ιδιαίτερη διαδικασία. Η εγκαθίδρυση της τοπικής αυτοδιοίκησης µέσα

σε ένα περιβάλλον διενέξεων και εσωτερικών συγκρούσεων, συνεπάγεται και την

ταυτόχρονη υιοθέτηση µηχανισµών που να διασφαλίζουν την εθνική αυτονοµία, καθώς

και την επίλυση των δυνητικών συγκρούσεων σε τοπικό επίπεδο.

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των τοπικών συστηµάτων που βρίσκονται σε

περιοχές διενέξεων, είναι ότι απαιτούνται τέτοιες δοµικές αλλαγές ώστε να

δηµιουργούν µια κουλτούρα συνύπαρξης και κοινής επίλυσης των διαφορών, ώστε να

αποφεύγονται οι διενέξεις. Σε µία αντίθετη περίπτωση, όπως παρατηρήθηκε στο

Κόσοβο72, παρόλο ότι κατέστη δυνατό να δηµιουργηθούν οι τοπικοί θεσµοί, να γίνει

ένας αρχικός διαχωρισµός αρµοδιοτήτων ανάµεσα στα διοικητικά επίπεδα, οι τοπικές

αρχές αδυνατούν σε µεγάλο βαθµό να λειτουργήσουν, λόγω του ότι δεν καταφέρνουν

να εξισορροπήσουν και να αντιµετωπίσουν τις συγκρούσεις στο εσωτερικό τους. Η

κατάσταση επιβαρύνεται ακόµα περισσότερο και από την αδύναµη οικονοµία της

70 Βλ. σε ∆ιαµαντούρος Νικηφόρος, Προβληµατική του εκδηµοκρατισµού, op.cit., σελ. 62 71 Βλ. σε Γιαλλουρίδης Χρ., Κεφάλα Β., Κόσοβο: Η εικόνα του πολέµου- Όψεις σύγχρονου µιλιταριστικού ανθρωπισµού, εκδ. Ι. Σιδέρης, 2001, σελ. 157 επ. 72 United Nations, Department of Economic and Social Affairs Division for Public Administration and Development Management, Public Administration in Kosovo-Situational Analysis & Strategy, Kosovo Provisional Institutions of Self-Government & UNMIK Public Administration Strategy, First draft, United Nations, July 2003.


χώρας που στερεί από τους τοπικούς οργανισµούς απαραίτητους πόρους και ευκαιρίες

για να ασκήσουν την αποστολή τους.

Γίνεται ακολούθως αντιληπτό, ότι η διαχείριση των αµφισβητήσεων και των

συγκρούσεων µέσα σε µια κοινωνία, ανάγεται σε µία από τις βασικές αρµοδιότητες

κάθε συστήµατος διακυβέρνησης73, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως τα ∆υτικά Βαλκάνια.

Μέσα από την εξέταση των τοπικών θεσµών στην περιοχή, παρατηρήθηκε ότι δεν έχει

δοθεί ακόµα η σηµασία που θα έπρεπε -και βασικά προς την κατεύθυνση που θα

έπρεπε- για στην οικοδόµηση εκείνων των τοπικών ικανοτήτων για την πρόληψη των

συγκρούσεων και τη διαχείριση των πλουραλιστικών συµφερόντων (όπως π.χ.

φυλετικών) που δύναται να υπάρχουν µέσα σε µία τοπική κοινωνία. Μακροπρόθεσµα

µάλιστα η διαχείριση των διενέξεων σε τοπικό επίπεδο θα µπορούσε να «οδηγήσει και

στη µετατροπή της περιρρέουσας πολιτικής κουλτούρας από διχαστική/ εθνικιστική σε

συναινετική/διεθνιστική»74.Όµως, η ανάπτυξη τέτοιων τοπικών ικανοτήτων έχει ως

βασική προϋπόθεση την ύπαρξη ενός κατάλληλου εξωτερικού περιβάλλοντος. ∆ηλαδή

συνθηκών, όπου θα µπορούν να αναπτυχθούν τέτοιες πρωτοβουλίες µέσα σε ένα

πλαίσιο οικονοµική ανάπτυξης του κράτους.

Πάντως, η τρίτη έκθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την «Μετάβαση στα

∆υτικά Βαλκάνια»75, υιοθετεί µια αισιόδοξη οπτική, αναφέροντας ότι πολλά έχουν γίνει

µέχρι σήµερα, ενώ ταυτόχρονα χαράζεται µια ενθαρρυντική πορεία για την ευρωπαϊκή

προοπτική της περιοχής.

33..11.. ΑΑΛΛΒΒΑΑΝΝΙΙΑΑ7766

73 Βλέπε σχετικά στο δικτυακό τόπο των Ηνωµένων Εθνών για τη ∆ηµόσια ∆ιοίκηση, στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.unpan.org, ειδικότερα όσον αφορά τα προγράµµατα στη θεµατική «Capacity-Building in Conflict Management». 74 Βλ. σε Σωτηρόπουλος ∆ηµήτρης, Η πορεία του εκδηµοκρατισµού στα Βαλκάνια, op.cit. σελ.228. 75 Βλ. σε European Commission, Directorate-General for Economic and Financial Affairs, The Western Balkans in transition, σε European Economy, Occasional Papers N° 5 January 2004. 76 Για τη συγγραφή αυτής της ενότητας χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία από Hoxha Artan, Local Government in Albania, σε Kandeva Emilia (ed.), Stabilization of Local Governments, Local Governments in Central and Eastern Europe, op.cit , σελ.41-88, από την έκδοση του Συµβουλίου της Ευρώπης Congress of Local and Regional Authorities of Europe, Fact Sheets on the Situation of Local and/or regional democracy in South-Eastern European Countries, op.cit., σελ. 2-3, καθώς και από το δικτυακό τόπο των Ηνωµένων Εθνών για την τοπική αυτοδιοίκηση http://www.unpan.org/europe-localgovernment.asp, από το ΙΣΤΑΜΕ, Παρατηρητήριο Βαλκανίων-Αλβανία, Αθήνα, 1999, από το δικτυακό τόπο του Soros Institute http://lgi.osi.hu/resources/ceecis94/albania.html, από το δικτυακό τόπο του κέντρου τοπικής Αυτοδιοίκησης που λειτουργεί στα πλαίσια του USAID στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.usaid.gov/locations/europe_eurasia/dem_gov/local_gov/country/albania.htm, από την ΚΕ∆ΚΕ, Ενίσχυση των ευρωπαϊκών τάσεων ανάπτυξης στην τοπική αυτοδιοίκηση Νοτιοανατολικής Ευρώπης, op.cit., ενότητα 1 για την Αλβανία, από World Bank, Albania: Decentralization in Transition, Report No.: 27885-ALB, Poverty Reduction and Economic Management Unit Europe and Central Asia


Η διαδικασία ανοικοδόµησης ενός αλβανικού κράτους βασισµένου σε

δηµοκρατικούς θεσµούς, άρχισε µετά την πτώση του ολοκληρωτικού καθεστώτος το

1991. Η κατάρρευση αυτή οδήγησε συνάµα και στην απαξίωση του υπερβολικά

συγκεντρικού µοντέλου διοίκησης που ίσχυε µέχρι τότε. Στην απουσία ενός

συνταγµατικού κειµένου που θα ικανοποιούσε τις απαιτήσεις της διαδικασίας

µετάβασης, το πρώτο πλουραλιστικό κοινοβούλιο υιοθέτησε ένα πακέτο νοµοθετικών

ρυθµίσεων, το οποίο δεν περιελάµβανε καµία αναφορά στην έννοια της αποκέντρωσης.

Απεναντίας, εισήγαγε την έννοια της τοπικής διακυβέρνησης και όριζε ότι η κεντρική

διοίκηση θα βασιζόταν σε µια συναινετική πολιτική φόρµουλα, χωρίς όµως ευθεία

αναφορά στο ρόλο των τοπικών αρχών. Αυτή η προσπάθεια θεωρήθηκε ως µια

περισσότερο προσωρινή λύση που αφορούσε το διαχωρισµό των εξουσιών, παρά την

αποκέντρωσή τους.

Τον Ιούνιο του 1992 το Κοινοβούλιο συµπλήρωσε τις ισχύουσες νοµοθετικές

διατάξεις µε το νόµο 7570, µε τον οποίο εγκαθιδρύεται η τοπική αυτοδιοίκηση. Με τον

ίδιο νόµο αναγνωρίζεται η τοπική αυτονοµία και η αποκέντρωση, ως βασικές αρχές για

τη δηµιουργία και τη λειτουργία των τοπικών οργανισµών. Ως το πρώτο επίπεδο

ορίζονται οι κοινότητες (300) και οι δήµοι (65), ενώ οι επαρχίες (12) αποτελούν το

δεύτερο διοικητικό επίπεδο. Μόλις λίγες µέρες αργότερα, το Κοινοβούλιο µε ένα νέο

νόµο τον 7572, προβαίνει στη ρύθµιση της οργάνωσης και της λειτουργίας των τοπικών

αρχών. Η τελευταία αυτή νοµοθετική ρύθµιση αποτελεί, µέχρι και σήµερα, τη νοµική

βάση της οργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκηση στη χώρα.

Με την ίδια νοµοθετική ρύθµιση γίνεται ο διαχωρισµός των αρµοδιοτήτων

µεταξύ κεντρικής διοίκησης και τοπικής αυτοδιοίκησης, ενώ επιπλέον ορίζεται η

περιφέρεια ως το «αντιπροσωπευτικό σώµα της κεντρικής διοίκησης σε τοπικό

επίπεδο» το οποίο ελέγχει και τη νοµιµότητα των δράσεων των τοπικών αρχών. Αυτές

οι αλλαγές θεωρήθηκαν ως µια προσπάθεια να εφαρµοστούν για πρώτη φορά στην

πράξη, οι βασικές αρχές του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτονοµίας (κυρίως όµως οι

αρχές της πολιτικής και διοικητικής αυτονοµίας και σε µικρότερο βαθµό της

οικονοµικής αυτοτέλειας).

Όσον αφορά τις αρµοδιότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης, η διάταξη του νόµου

µπορεί να χαρακτηριστεί πολύ «γενναιόδωρη» στην απόδοση αρµοδιοτήτων και

καθηκόντων στους πρωτοβάθµιους Ο.Τ.Α.. Οι πιο σηµαντικές ανάµεσα σε αυτές τις Unit, February 2004, από Hoxha Artan, Local self-government and decentralization- Case of Albania: History, Reforms and Challenges, Institute for Contemporary Studies, Tirana, 24th January 2002.


αρµοδιότητες, ήταν (1) η κατάρτιση και η έγκριση των τοπικών προϋπολογισµών, (2) η

επιβολή και η είσπραξη φόρων, (3) ο διορισµός και παύση των επιτροπών των

δηµοσίων επιχειρήσεων, η µέριµνα για την κατασκευή του οδικού δικτύου, των

τοπικών µεταφορών και των ταχυδροµικών υπηρεσιών, (4) η κατάρτιση και εφαρµογή

των αστικών αναπτυξιακών σχεδίων, (5) η παροχή των τοπικών υπηρεσιών, (6) η

διασφάλιση των κατάλληλων συνθηκών για τη λειτουργία των τοπικών ιδρυµάτων

εκπαίδευσης, υγείας, πολιτισµού κ.ο.κ. και (7) η ενασχόληση µε οικιστικά και

πολεοδοµικά θέµατα.

Η πλουσιοπάροχη απόδοση αρµοδιοτήτων στην τοπική αυτοδιοίκηση ήταν

δηλωτική της θέλησης του νοµοθέτη, να προωθήσει την αποκέντρωση και την

εγκαθίδρυσης τοπικών οργανισµών που να µπορούν να ικανοποιούν τις ανάγκες των

τοπικών κοινωνιών. Στην πράξη όµως, προέκυψαν σηµαντικές αδυναµίες και

ανεπάρκειες από αυτήν τη νοµοθετική ρύθµιση. Αυτό κυρίως οφείλεται στην έλλειψη

µιας σχετικής τεχνογνωσίας, αλλά και αδυναµίας υιοθέτησης µια σαφής εικόνας για το

εύρος και το βαθµό που τέτοιες πρωτοβουλίες µπορούσαν να ασκηθούν από την τοπική

αυτοδιοίκηση.

Ενδεικτική είναι και η περίπτωση, όπου ο νόµος αναγνωρίζει το δικαίωµα στα

τοπικά σώµατα (δηµοτικά και κοινοτικά συµβούλια) να ενεργούν σε εκείνες τις

περιοχές ζητηµάτων, όταν δεν υπάρχει σχετική αντίστοιχη αρµοδιότητα από άλλο

όργανο. Συγκεκριµένα το άρθρο 14 του νόµου για την τοπική αυτοδιοίκηση αναφέρει

ότι «το συµβούλιο της κοινότητας ή το συµβούλιο του δήµου έχει την πρωτοβουλία να

αποφασίζει κατά την κρίση του για προβλήµατα, όπου ο νόµος δεν δίδει δικαιοδοσία σε

κανέναν άλλο όργανο». Ουσιαστικά, όλοι οι νόµοι που εισήχθηκαν µετά το 1990

επέµεναν στην αρχή «ότι δεν απαγορεύεται από το νόµο, επιτρέπεται». Αυτή η αρχή

δηµιουργεί όµως ένα πλαίσιο µέσα στο οποίο µπορούν ευρέως να ερµηνευτούν και να

ασκηθούν οι αρµοδιότητες των τοπικών αρχών.

Οι πρώτες δηµοκρατικές εκλογές σε τοπικό επίπεδο έλαβαν χώρα τον Ιούλιο

του 1992. Ως αποτελέσµατα αυτών, θεωρήθηκε η εξισορρόπηση των αντίθετων

συµφερόντων των πολιτικών κοµµάτων, αλλά συνάµα και µια ταυτόχρονη µείωση της

πολιτικής θέλησης για περαιτέρω ενίσχυση της τοπικής µεταρρύθµισης. Ως εκ τούτου,

επανήλθαν κάποιες συγκεντρωτικές τάσεις σε µια σφαίρα αρµοδιοτήτων, όπως στην

εκπαίδευση, στην υγεία και στη γεωργία, µε τη δηµιουργία στις περιφέρειες ειδικών

διευθύνσεων που άνηκαν οργανικά στα αντίστοιχα υπουργεία. Αυτός ο περιορισµός της

σφαίρας των δραστηριοτήτων της τοπικής αυτοδιοίκησης, δεν επηρέασε όλους τους


τοµείς. Σε ζητήµατα οικονοµικού ή αναπτυξιακού χαρακτήρα, όπως το εµπόριο, οι

µεταφορές, οι ιδιωτικοποιήσεις, ο αστικός σχεδιασµός κ.α., οι πιέσεις για αποκέντρωση

εξακολουθούσαν να είναι έντονες.

Η ρύθµιση των οικονοµικών των τοπικών οργανισµών, και η εν γένει

οικονοµική τους ενίσχυση, αποτέλεσε αντικείµενο του νόµου για τους τοπικούς

προϋπολογισµούς που ψηφίστηκε το 1993. Ο νόµος φιλοδοξούσε να εξασφαλίσει την

οικονοµική τους αυτονοµία και να βελτιώσει, κατά αυτό τον τρόπο, την οικονοµική

κατάσταση που βρίσκονται οι τοπικοί οργανισµοί. Αλλά κάτω από τις οικονοµικές

πιέσεις της µετάβασης και της διατήρησης µιας µακροοικονοµικής σταθερότητας, η

οικονοµική αυτονοµία εξακολουθεί και παραµένει µέχρι σήµερα πολύ περιορισµένη.

Για την περίοδο µετάβασης 1991- 1998 (για την οποία υπάρχουν διαθέσιµα

στοιχεία) οι δαπάνες του κρατικού προϋπολογισµού για την τοπική αυτοδιοίκηση

κυµαίνονται από 4- 5% του συνόλου του προϋπολογισµού, παρουσιάζοντας µια τάση

µείωσης. Από την άλλη πλευρά, η αδυναµία των τοπικών οργανισµών για απόκτηση

επαρκών ιδίων εσόδων, καθιστά τη λειτουργία τους προβληµατική ή πολύ

περιορισµένη.

Αντιστοίχως λοιπόν, όσον αφορά την περιουσία των Ο.Τ.Α. και τη δηµιουργία

ενός τοπικού δηµοσιονοµικού συστήµατος, ο νόµος παρέχει δύο διαφορετικά

εναλλακτικά µοντέλα, τα οποία µπορούν να ακολουθήσουν οι τοπικοί οργανισµοί.

Λόγω όµως αδυναµίας ικανοτήτων των τοπικών αρχών, δεν έχουν αναληφθεί αξιόλογες

πρωτοβουλίες προς αυτήν την κατεύθυνση. Στην πραγµατικότητα, µέχρι το 2001 η

συντριπτική πλειοψηφία των τοπικών οργανισµών δεν κατείχε κανένα περιουσιακό

στοιχείο (το οποίο µπορεί να αναγνωριστεί στα πλαίσια σύναψης µιας σύµβασης ή ενός

δανείου).

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η πιθανότητα για τους τοπικούς οργανισµούς να

εξασφαλίσουν µια τοπική φορολογική βάση παραµένει αρκετά περιορισµένη, ενώ η

οικονοµική αυτονοµία τους εξακολουθεί να απέχει πολύ από το να ολοκληρωθεί. Ως

αποτέλεσµα, οι τοπικοί οργανισµοί δεν είναι σε θέση να ενεργούν µε µεγάλη αυτονοµία

από την κεντρική διοίκηση, ούτε µπορούν να εκπληρώσουν µε τον καλύτερο δυνατό

τρόπο την αποστολή τους για την ικανοποίηση των αναγκών των κατοίκων τους.

∆ιαπιστώνεται λοιπόν, ότι ουσιαστικά δεν µπορούν να ασκήσουν τις αρµοδιότητες τις

οποίες τους παρέχουν οι νόµοι.

Μετά από τις µεταρρυθµίσεις των πρώτων χρόνων της µετάβασης, η ενίσχυση

των δοµών της τοπικής αυτοδιοίκησης επανήλθε ξανά στο επίκεντρο των συζητήσεων


ιδιαίτερα µε την υπογραφή του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτονοµίας (1998), καθώς

και κάτω από τις πιέσεις των ιδίων των τοπικών οργανισµών. Ως αποτέλεσµα, το

συνταγµατικό κείµενο που ψηφίστηκε εκείνο το έτος υιοθετεί στο σώµα του της

βασικές αρχές του Ε.Χ.Τ.Α.. Όµως το 1999 είναι η χρόνια που µπορεί να λεχθεί ότι,

άρχισε µια ουσιαστική προσπάθεια για την εφαρµογή µιας στρατηγικής για την

προώθηση της αποκέντρωσης στην χώρα. Μεταξύ των σηµαντικότερων προσπαθειών

της κυβέρνησης, συγκαταλέγεται η δηµιουργία µιας επιτροπής που ασχολείται µε την

εθνική στρατηγική για την αποκέντρωση και στην οποία συµµετέχουν αντιπρόσωποι

των υπουργείων, των ενώσεων δήµων και των µη κυβερνητικών οργανισµών.

Όσο αφορά τις ενώσεις των τοπικών οργανισµών υπάρχουν τρεις βασικές, που

θεωρούνται ότι αντιπροσωπεύουν τα συµφέροντα της τοπικής αυτοδιοίκησης στη χώρα.

Έχουµε λοιπόν:

α) την ένωση αλβανικών δήµων (AAM), στην οποία µετά τις τελευταίες

εκλογές του 2000 συµµετέχουν το 75% των δηµάρχων (στο σύνολο των 65 δήµων της

χώρας),

β) την αλβανική ένωση επαρχιακών συµβουλίων, η οποία δηµιουργήθηκε µόλις

το 2001,

γ) την αλβανική εθνική ένωση των κοινοτήτων, η οποία όµως µέχρι σήµερα δεν

έχει να επιδείξει καµία ιδιαίτερη δράση.

Το ενδιαφέρον έγκειται στην περίπτωση της ένωσης αλβανικών δήµων, η οποία

έχει ένα ρόλο διαµεσολαβητικό ανάµεσα στα µέλη της και την κεντρική διοίκηση.

Αλλά όσον αφορά ειδικότερα το αντικείµενο της µελέτης µας, η ένωση δήµων

λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος ανάµεσα στις τοπικές αρχές και τους εξωτερικούς

φορείς, µε σκοπό την ενίσχυση των ικανοτήτων των µελών της. Αξίζει να αναφέρουµε

ότι στα πλαίσια του Συµφώνου Σταθερότητας έχει συνεργαστεί µε το Κογκρέσο

Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών, σε δράσεις για την εξασφάλιση ενός πιο

αποτελεσµατικού ρόλου της στο εσωτερικό της χώρας.

Για τη διαµόρφωση µιας αντιπροσωπευτικής εικόνας για την τοπική

αυτοδιοίκηση στην Αλβανία, χρήσιµη θα ήταν η αναφορά στο νόµο 7605, ο οποίος

πραγµατεύεται την κατάσταση των πόλεων και τη διοικητική τους εποπτεία. Στα

πλαίσια αυτού, προβλέπεται ο διαχωρισµός των δήµων σε τέσσερις κατηγορίες, όπου η

διάκριση γίνεται µε κριτήριο το πληθυσµό και το µέγεθος. Στη βάση µιας τέτοιας

κατηγοριοποίησης ορίζεται επίσης, ο αριθµός του προσωπικού, η οργάνωση του

τοπικού οργανισµού, το επίπεδο των µισθών των διευθυντών των τοπικών αρχών,


καθώς και το επίπεδο των διοικητικών εξόδων. Η πρωτεύουσα της χώρας Τίρανα,

απολαµβάνει ειδικό καθεστώς καθώς ασκεί τις αρµοδιότητες που παρέχει ο νόµος τόσο

στους δήµους όσο και στις περιφερειακές αρχές.

Επικεφαλής των τοπικών αρχών είναι ο δήµαρχος, και αντίστοιχα ο πρόεδρος

της κοινότητας και ο έπαρχος. Το εκλογικό σύστηµα που ισχύει και στις τρεις

περιπτώσεις είναι το ίδιο: οι εκλογές γίνονται κάθε τέσσερα χρόνια όπου εκλέγεται το

αντίστοιχο συµβούλιο, το οποίο εκλέγει τον επικεφαλή της τοπικής αρχής ανάµεσα από

τα µέλη του.

Επιχειρώντας σε αυτό σηµείο να εντοπιστεί ο ρόλος των πολιτών µέσα στο

τοπικό σύστηµα, θα επικεντρώσουµε το ενδιαφέρον µας στην αναζήτηση τυχόν µορφών

άµεσης δηµοκρατίας. Όντως, το υπάρχον νοµοθετικό πλαίσιο επιτρέπει στα µέλη των

τοπικών κοινοτήτων να εκφράζουν άµεσα την άποψή τους σε θέµατα που τους

ενδιαφέρουν. Ως µια µορφή άµεσης δηµοκρατίας, προωθείται η οργάνωση τοπικών

δηµοψηφισµάτων σε ζητήµατα όπως η συνένωση ή ο διαχωρισµός των διοικητικών

µονάδων, η τοπική φορολογία κ.α. Το Σύνταγµα θεωρεί ότι τα τοπικά δηµοψηφίσµατα

είναι δικαίωµα της τοπικής κοινωνίας, το οποίο είναι ίδιας ισχύος µε τις αποφάσεις των

τοπικών αντιπροσωπευτικών σωµάτων.

Παρόλο που το δικαίωµα αυτό αναγνωρίζεται από το νόµο, δεν είχε ασκηθεί

µέχρι και το 2001. Επίσης µέχρι τότε, δεν υπήρχε νοµική ρύθµιση για το τι καλείται

ακριβώς ως δηµοψήφισµα, και ποια αρχή είναι υπεύθυνη για να εποπτεύει την

οργάνωση και τις διαδικασίες εφαρµογής του. Όµως και οι τοπικές αρχές µέχρι τότε,

δεν είχαν εκφράσει κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την άσκηση αυτού του

δικαιώµατος, καθώς δεν είχαν υποβάλει κάποιο δηµόσια ζήτηµα που να µπορούσε να

τεθεί αντικείµενο δηµοψηφίσµατος (όπως εδαφικές συνενώσεις ή υποδιαιρέσεις).

Ένα άλλο στοιχείο που είναι ενδεικτικό του επιπέδου τοπικής δηµοκρατίας,

είναι η συµµετοχή των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Παρόλο ότι ο νόµος

αναγνωρίζει την συµµετοχή των πολιτών στις συνεδριάσεις των τοπικών συµβουλίων,

οι τοπικές κοινωνίες επιδεικνύουν πολύ λίγο ενδιαφέρον για να εµπλακούν στην όλη

διαδικασία. Οι συνεδριάσεις των τοπικών συµβουλίων είναι ανοικτές για τους πολίτες,

καθώς και τα συµβούλια οφείλουν να τους ενηµερώνουν για τα θέµατα, το χρόνο και

τόπο διεξαγωγής των συναντήσεων. Οι πολίτες µπορούν να συµµετέχουν στις

συζητήσεις και να εκφράζουν τους δικούς τους προβληµατισµούς, µε την µόνη

εξαίρεση αν η πλειοψηφία του τοπικού συµβουλίου ψηφίσει ότι η συνεδρίαση πρέπει

να είναι κλειστή ή όταν συζητείται ο τοπικός προϋπολογισµός.


Ούτως αλλιώς όµως, η συµµετοχή είναι πολύ µικρή, όπου µόνο σε ελάχιστες

περιπτώσεις πολίτες ή και µέλη µη κυβερνητικών οργανισµών ουσιαστικά

συµµετέχουν. Εντούτοις, ούτε και τα τοπικά συµβούλια δείχνουν το ανάλογα

ενδιαφέρον να ικανοποιήσουν την υποχρέωσή τους, ώστε να εµπλέξουν τους πολίτες

στις τοπικές διαδικασίες. Συνήθως αναλώνονται σε δικαιολογίες, επισηµαίνοντας την

έλλειψη µέσων για την ανακοίνωση των συναντήσεων ή την ανυπαρξία κατάλληλων

χώρων που να µπορούν να υποδεχτούν µεγάλες συγκεντρώσεις ατόµων.

Η παθητική στάση των µελών της τοπικής κοινωνίας για να συνεργαστούν µε

τους τοπικούς οργανισµούς, ίσως όµως οφείλεται και σε µια γενική άγνοια των

σύγχρονων λειτουργιών και των αρµοδιοτήτων της τοπικής αυτοδιοίκησης και των

οργάνων της. Σε ανάλογες περιπτώσεις σε άλλες χώρες, η συνήθης πρακτική είναι η

προώθηση της δηµόσιας λογοδοσίας και της αναφοράς από πλευράς των πολιτών, ώστε

κατά τον τρόπο αυτό να αυξάνεται η επικοινωνία µεταξύ των τοπικών κοινωνιών και

των τοπικών αρχών. Παρόλα αυτά, λόγω της κατάχρησης τέτοιων πρακτικών από το

προηγούµενο καθεστώς, η δηµόσια αναφορά αντιλαµβάνεται ως ένα αρνητικό στοιχείο

στα πλαίσια άσκησης του ρόλου του πολίτη.

Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την µη εµπλοκή των πολιτών, είναι η

έντονη κοµµατικοποίηση των τοπικών οργάνων, τα οποία δηµιουργούν ισχυρότερους

θεσµούς µε τα πολιτικά κόµµατα που αντιπροσωπεύουν, παρά µε τους πολίτες που τους

εκλέγουν. Για το λόγο αυτό, µια πολιτική κρίση ή διένεξη σε κεντρικό επίπεδο

επηρεάζει σε πολύ µεγάλο βαθµό και την τοπική αυτοδιοίκηση.

Επιπλέον, η τοπική κοινωνία θεωρείται πολύ λίγο ανεπτυγµένη και άρα τα

άτοµα που είναι σε θέση να αντιληφθούν και να υποστηρίξουν τις τοπικές ανάγκες δεν

συµµετέχουν σε τοπικά σώµατα, µιας και αυτά δεν έχουν ακόµα επαρκώς

µορφοποιηθεί. Σε απάντηση στην πιο πάνω παρατήρηση, τα τελευταία χρόνια

επιχειρείται µια προσπάθεια ανάπτυξης της κοινωνίας των πολιτών, όπου µη

κυβερνητικοί οργανισµοί έχουν αναλάβει την υλοποίηση προγραµµάτων για αύξηση

της δηµόσιας συµµετοχής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (επί το πλείστον στα

πλαίσια της ξένης χρηµατοδοτικής βοήθειας). Μέρος αυτών των δραστηριοτήτων,

στοχεύει και στην αναζωογόνηση του ενδιαφέροντος για τις λειτουργίες των τοπικών

αρχών και της σηµασίας συµµετοχής των πολιτών σε τοπικό επίπεδο.

Στην Αλβανία, η ιστορία των µεταρρυθµίσεων και του συστήµατος τοπικής

αυτοδιοίκησης, βασίζεται σε παραδόσεις για τους τοπικούς θεσµούς που

εγκαθιδρύθηκαν στα χρόνια της µοναρχίας (1924-1938). Στη σύντοµη εκείνη περίοδο, η


τοπική αυτοδιοίκησης στην Αλβανία είχε να επιδείξει ένα υψηλό βαθµό οικονοµικών

και κοινωνικών λειτουργιών και πρωτοβουλιών. Παρόλα αυτά στις µέρες µας, πρέπει

πολλά ακόµα να γίνουν για να αναστραφεί ο εκφυλισµός που επιφέρει σε κάθε νέα

προσπάθεια η µνήµη του παλαιού καθεστώτος (1944–90), όπου το σύστηµα

διακυβέρνησης ήταν τότε έντονα συγκεντρωτικό.

33..22.. ΠΠ..ΓΓ..∆∆.. ΤΤΗΗΣΣ ΜΜΑΑΚΚΕΕ∆∆ΟΟΝΝΙΙΑΑΣΣ7777

«Η κατάσταση είναι κακή, αλλά καλύτερη σε σχέση µε της Βοσνίας. Η φτώχεια όµως είναι ένα µεγάλο πρόβληµα και το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν στα όρια της επιβίωσης µεγάλο. Τα χωρία είναι κατά κύριο λόγο µονοεθνικά, ενώ στις αστικές περιοχές δεν υπάρχει ‘καθαρή’ εθνική προέλευση. Οι περισσότεροι όµως προτιµούν να µείνουν σε περιοχές όπου η κοινότητα τους επικρατεί. Το Τέτοβο είναι κάτι άλλο, γιατί εκεί έγιναν οι συγκρούσεις το 2001».

Αλµπέρτ Μουσλίου, Αλβανός, υπεύθυνος της µη κυβερνητικής οργάνωσης ADI στα Σκόπια.

Από το 1974 µέχρι το 1991, το σύστηµα τοπικής αυτοδιοίκησης στην

δηµοκρατία της Μακεδονίας, ήταν έντονα αποκεντρωµένο. Οι τοπικές αρχές είχαν

παρά πολλές αρµοδιότητες, αρκετές από τις οποίες δεν συναντούνται σε άλλες χώρες,

όπως π.χ. εθνική ασφάλεια και νοµοθετικές αρµοδιότητες σε δηµοσιονοµικά θέµατα. Οι

τοπικοί οργανισµοί απολάµβαναν σχεδόν πλήρη τοπική αυτονοµία, όπου οι τοπικές

εκλογές και οι διορισµοί γινόντουσαν χωρίς παρέµβαση από την τότε γιουγκοσλαβική

οµοσπονδιακή κυβέρνηση. Στο τότε σύστηµα υπήρχε µόνο µία βαθµίδα αυτοδιοίκησης,

η οποία περιελάµβανε µεγάλους δήµους.

Ένα από τα θετικά χαρακτηριστικά εκείνου του συστήµατος ήταν ότι οι δήµοι

εµπλέκονταν πλήρως στην ανάπτυξη πολλών δραστηριοτήτων, όπως στην οικονοµία,

στην εκπαίδευση, στον πολιτισµό, στην κοινωνική πρόνοια, στις υποδοµές κ.α. Τα

στοιχεία αυτά υποδηλώνουν µια έντονη διαφοροποίηση από το σύστηµα τοπικής

αυτοδιοίκησης που υπήρχε στην τότε συγκεντρωτική Γιουγκοσλαβία, πριν από τη

διάσπασή της. Παρά τα αρνητικά αποτελέσµατα που είχε η λειτουργία ενός τέτοιου

συστήµατος στην πράξη, ως θετικό στοιχείο µπορεί να υποστηριχθεί η καλλιέργεια µιας

σχετικής αυτοδιοικητικής πολιτικής κουλτούρας ανάµεσα στους τοπικούς κατοίκους.

77 Για τη συγγραφή αυτής της ενότητας χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία από Todorovski I., Functional Aspects of Management at Local Government Level,σε Macedonian Management Review, Skopje 2001, από Todorovski I., Local Government in Macedonia, σε Kandeva Emilia (ed.), Stabilization of Local Governments, Local Governments in Central and Eastern Europe, op.cit , σελ.241-288, από την έκδοση του Συµβουλίου της Ευρώπης Congress of Local and Regional Authorities of Europe, Fact Sheets on the Situation of Local and/or regional democracy in South-Eastern European Countries, op.cit., σελ. 15-16, από την ΚΕ∆ΚΕ, Ενίσχυση των ευρωπαϊκών τάσεων ανάπτυξης στην τοπική αυτοδιοίκηση Νοτιοανατολικής Ευρώπης, op.cit., ενότητα 4 για την Π.Γ.∆. της Μακεδονίας.


Στην πράξη λοιπόν, οι αρνητικές επιπτώσεις της λειτουργίας του συστήµατος

αποδείχτηκαν πολύ έντονες. Αυτό ίσως θα µπορούσε να αιτιολογηθεί ότι η µεταβίβαση

εξουσίας από την κεντρική διοίκηση στην τοπική αυτοδιοίκηση ήταν δυσανάλογη των

ικανοτήτων της δεύτερης, όπου και απέτυχε να δηµιουργήσει µια ισορροπία στην

αποτελεσµατική άσκηση των αρµοδιοτήτων αυτών. Ειδικότερα, η δραµατική µείωση

των κρατικών λειτουργιών για την τοπική ανάπτυξη προκάλεσε πολλά πρόβληµα κατά

την περίοδο πριν από την µετάβαση.

Ενδεικτικά αναφέρουµε, ότι ο υψηλός βαθµός τοπικής αυτονοµίας εµπόδιζε την

τότε κεντρική διοίκηση να συντονίζει τις οικονοµικές δραστηριότητες, όπου κάθε

τοπική αρχή προέβαινε στην υιοθέτηση δικών της οικονοµικών πολιτικών, που

επηρέαζαν µακροχρόνια αρνητικά το επίπεδο ανάπτυξης όλης της περιοχής. Στα

πλαίσια αυτά, οι οικονοµικά ασθενείς δήµοι είχαν οδηγηθεί σε έναν συνεχής

οικονοµικό µαρασµό, απουσίας µια εξισορροπητικής κρατικής πολιτικής ενίσχυσής

τους. Η έλλειψη συντονισµού και η µεγάλη αυτονοµία δηµιουργούσε λοιπόν, ένα

περιβάλλον σύγχυσης στο σύνολο της περιοχής της γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας.

Μετά τη διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας το 1991- 1992, η Μακεδονία αναζήτησε

την εθνική της ανεξαρτησία και ανακηρύχθηκε σε κράτος. Οι τότε εξωτερικές και

εσωτερικές εξελίξεις, την οδήγησαν στην υιοθέτηση ενός περισσότερου

συγκεντρωτικού συστήµατος, που σήµανε το δραµατικό περιορισµό των ικανοτήτων

και της αυτονοµίας των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης. Την περίοδο από το 1991

έως το 1995, η τοπική αυτοδιοίκηση στο νεοσύστατο αυτό κράτος, βίωσε µια

κατάσταση αδιαφορίας, όπου οι παλιοί νόµοι είχαν καταργηθεί ενώ δεν είχαν ακόµα

ψηφιστεί νέοι που να ρύθµιζαν τα ζητήµατα που άπτονταν µε τη λειτουργία του

θεσµού. Η διαδικασία αποκατάστασης των τοπικών θεσµών, ξεκίνησε το 1995 µε το

νόµο για την τοπική αυτοδιοίκηση, όπου στη συνέχεια ακολούθησε και µια σειρά

άλλων ρυθµίσεων για ζητήµατα όπως το εκλογικό σύστηµα, ο νέος εδαφικός

διαχωρισµός των τοπικών αρχών κ.ο.κ.

Οι αλλαγές που επέφερε η περίοδο µετάβασης, οδήγησαν σε ένα σύστηµα

τοπικής αυτοδιοίκησης µε έντονες διαφοροποιήσεις από το παλιό, όπου:

Μειώθηκαν σηµαντικά οι αρµοδιότητες των τοπικών αρχών και το πιο σηµαντικό,

σχεδόν εξανεµίσθηκαν οι δυνατότητές τους να επηρεάζουν την οικονοµική ανάπτυξη

και την εθνική ασφάλεια. Σύµφωνα µε το νέο Σύνταγµα, στις αρµοδιότητες της τοπικής

αυτοδιοίκησης εντάσσονταν ο αστικός σχεδιασµός, οι κοινωνικές δραστηριότητες, η


κοινωνική ασφάλεια, ο πολιτισµός, ο αθλητισµός η προσχολική εκπαίδευση, καθώς και

ένα σύνολο άλλων που θα τους παρέχονται µε την έκδοση νόµων.

Αυξήθηκε η οικονοµική εξάρτηση των τοπικών οργανισµών από τις κεντρικές

αρχές, όπου το κράτος µπορεί να συντονίζει τις δραστηριότητές τους και να παρέχει πια

οικονοµική βοήθεια στους πιο αδύναµους τοπικούς οργανισµούς.

Επήλθε µια σηµαντική µείωση του µεγέθους και του πληθυσµού των δήµων, µέσα

από τη διαδικασία επαναπροσδιορισµού των γεωγραφικών τους ορίων. Προωθήθηκε το

µοντέλο της δηµιουργίας µικρότερων κοινοτήτων που να έχουν περισσότερα κοινά

χαρακτηριστικά, ώστε να µπορούν να γίνονται πιο εύκολα κατανοητά τα τοπικά

προβλήµατα και να καθίστανται συνεπώς ευκολότερη η επίλυση τους. Ως αποτέλεσµα

αυτού του νέου εδαφικού διαχωρισµού, δηµιουργήθηκαν 123 δήµοι, αντί για 34 που

υπήρχαν µέχρι και πριν από το 1996.

Έγιναν αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης των τοπικών αρχών ώστε να

ανταποκρίνεται στις νέες συνθήκες που προκάλεσε η µετάβαση, αλλά και στην µείωση

των αρµοδιοτήτων τους. Ενώ επίσης, καθιερώθηκε το αναλογικό εκλογικό σύστηµα για

την ανάδειξη των τοπικών αιρετών, όπου όργανα άσκησης της τοπικής αυτοδιοίκησης

είναι το τοπικό συµβούλιο και ο δήµαρχος.

∆ηµιουργήθηκαν εγγυήσεις για την αντιπροσώπευση των µειονοτήτων µέσα στην

τοπική αυτοδιοίκηση. Οι εγγυήσεις αυτές, πραγµατώθηκαν µέσα από την εισαγωγή

αναλογικής αντιπροσώπευσης των µειονοτήτων στους τοπικούς αυτοδιοικητικούς

θεσµούς, καθώς επίσης και µε τη δηµιουργία µιας πολυεθνικής επιτροπής, όπως όριζε ο

νόµος για την τοπική αυτοδιοίκηση. Πρέπει επίσης να αναφερθεί, ότι σε περιοχές όπου

υπήρχε υψηλό ποσοστό µειονοτήτων, χρησιµοποιήθηκε η γλώσσα της µειονότητας ως

δεύτερη επίσηµη γλώσσα.

Προωθήθηκε ο αστικός σχεδιασµός, µέσα από τη δηµιουργία ενός νέου θεσµού του

«υπεύθυνου για την αρχιτεκτονική του δήµου», όπου η θητεία του είναι για τέσσερα

χρόνια. ∆εδοµένου ότι η Π.Γ.∆. της Μακεδονίας έχει ένα χαµηλό επίπεδο

αστικοποίησης, ο «υπεύθυνος για την αρχιτεκτονική του δήµου» αναλαµβάνει το

σχεδιασµό της αστικής και αρχιτεκτονικής ανάπτυξης της περιοχής του.

Στη χώρα, όλες οι µονάδες τοπικής αυτοδιοίκησης έχουν τις ίδιες αρµοδιότητες,

δηλ. δεν υπάρχει ουσιαστικός διαχωρισµός αρµοδιοτήτων. Ένας τέτοιος διαχωρισµός

συναντάται µόνο στην πρωτεύουσα, τα Σκόπια, που απολαµβάνει ειδικό καθεστώς, µε

αυξηµένο µέγεθος και αρµοδιότητες σε σχέση µε τους λοιπούς δήµους της χώρας.

Συγκεκριµένα, η πόλη των Σκοπίων περιλαµβάνει επτά δήµους, όπου µε σχετικό νόµο,


της έχουν µεταφερθεί επιπλέον αρµοδιότητες. Πέρα όµως από τους δήµους µπορούν να

υπάρχουν και µικρές κοινότητες (χωριά ή προάστια) µε δικά τους συµβούλια και

γραµµατείες, οι οποίες να λειτουργούν στα εδαφικά όρια του δήµου. Από την άλλη

πλευρά δεν υπάρχουν περιφέρειες στη χώρα, γεγονός που η πολιτική ηγεσία έχει

ερµηνεύσει ότι το µέγεθος της χώρας και οι εσωτερικές ιδιαιτερότητες (µειονότητες)

δεν κρίνουν σκόπιµη την περιφερειοποιήσή της.

Ένα ζήτηµα το οποίο δηµιουργεί ακόµα έντονο προβληµατισµό, είναι η

οικονοµική ανεπάρκεια των τοπικών οργανισµών. Μάλιστα ζωηρές συζητήσεις έχει

δηµιουργήσει η απουσία σχετικής ρύθµισης για τη διανοµή της περιουσίας των πρώην

τοπικών οργανισµών, όπως αυτά ήταν πριν από τη διάσπασή τους το 1996. Αυτό έχει

ως αποτέλεσµα, πολλοί νέοι δήµοι που δηµιουργήθηκαν µετά το 1996 να µην κατέχουν

καθόλου περιουσία. Τα προβλήµατα πολλαπλασιάζονται και από την ύπαρξη

αντιφατικών αρχείων για το κτηµατολόγιο στην Π.Γ.∆. της Μακεδονίας, αλλά και

πολλών σχετικών δικαστικών διενέξεων.

Όσον αφορά την συµµετοχή των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων,

υπάρχει µια σειρά τυπικών και άτυπων µορφωµάτων µέσα από τα οποία αυτή µπορεί να

καταστεί εφικτή. Πιο αναλυτικά µπορούµε να διακρίνουµε α) την πρωτοβουλία

πολιτών, όπου πραγµατοποιείται µέσω του δικαιώµατος των πολιτών να προτείνουν στο

συµβούλιο της τοπικής αρχής την επίλυση ενός ορισµένου ζητήµατος, β) τη

συνάθροιση πολιτών, όπου οι πολίτες εκφράζουν τα ενδιαφέροντα και τους στόχους

τους και είναι η πιο ευρεία µορφή άµεσης δηµοκρατίας µε ιστορική παράδοση για τη

χώρα, γ) τα δηµοψηφίσµατα, τα οποία αποτελούν «ένα όργανο ελεύθερης γνώµης των

πολιτών, όπου µπορεί να ανακοινωθεί η διεξαγωγή του από την τοπική αρχή ή µε

πρωτοβουλία του 20% των τοπικών κατοίκων».

Παρόλα αυτά, η δηµόσια συµµετοχή είναι πολύ µικρή, µε τα µέσα ενηµέρωσης

να µην ασχολούνται µε τα θέµατα τοπικής αυτοδιοίκησης και ως εκ τούτου να µην

υπάρχει επιπλέον και σωστή πληροφόρηση των πολιτών. Από την άλλη πλευρά όµως,

τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σηµαντικά ο αριθµός των µη κυβερνητικών

οργανώσεων (ΜΚΟ), οι οποίες όµως εξακολουθούν να µην έχουν ακόµα µεγάλη

επιρροή στη διαδικασία λήψης των τοπικών αποφάσεων. Η αύξηση των ΜΚΟ

οφείλεται περισσότερο στη χρηµατοδότηση που προέρχεται µέσα από την ξένη

οικονοµική βοήθεια, παρά σε ουσιαστική κινητοποίηση των ίδιων των πολιτών.

Ένα άλλο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του συστήµατος τοπικής αυτοδιοίκησης

στη χώρα, είναι ότι οι πολίτες έχουν δικαίωµα να προσφεύγουν κατά των αποφάσεων


των οργάνων των τοπικών αρχών, µέσα από µια ειδική νοµική διαδικασία. Αντίστοιχο

δικαίωµα προσφυγής, δίδεται και στις τοπικές αρχές κατά των αποφάσεων της

κεντρικής διοίκησης που θεωρείται ότι θίγουν τα συµφέροντά τους.

Σε αυτό το σηµείο, οφείλουµε να επισηµάνουµε την ύπαρξη κάποιων ιδιαίτερων

συνθηκών που επηρεάζουν και διαµορφώνουν τις ισορροπίες µέσα στη λειτουργία του

συστήµατος τοπικής αυτοδιοίκησης. Αυτές οι ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στο

εσωτερικό της χώρας, οφείλονται στις εσωτερικές διενέξεις που αναπτύσσονται

ανάµεσα στις µειονότητες. Οι διενέξεις αυτές το 2001 την οδήγησαν στα πρόθυρα ενός

εµφυλίου πολέµου, όπου η αλβανική µειονότητα απαίτησε ίσα δικαιώµατα. Τότε τα

τανκς εισέβαλαν στο Τέτοβο και ύστερα από µήνες αψιµαχιών ο πρόεδρος της χώρας

ήρθε σε συµφωνία µε τους αλβανούς, που παρέδωσαν τα όπλα στο ΝΑΤΟ µε

αντάλλαγµα κάποια περισσότερα δικαιώµατα. Πρέπει να σηµειωθεί ότι στο εσωτερικό

της χώρας, η αλβανική µειονότητα είναι αυτή που τάσσεται υπέρ της εισαγωγής ενός

συστήµατος περιφερειοποίησης, το οποίο θεωρούν ότι θα συµβάλει στην από-

περιθωριοποίησή τους µέσα από την αυτοδιαχείριση των τοπικών τους υποθέσεων.

Ίσως όµως όλες αυτές οι εσωτερικές διενέξεις δεν είναι µόνο αποτέλεσµα της

«σύγκρουσης των πολιτισµών», αλλά και εξωτερικών επεµβάσεων που δεν τις

αντιλήφθηκαν και επενέβησαν σε µια διαµάχη που εν τέλει δεν κατάφεραν ή δεν

ήθελαν να ελέγξουν. Πάντως η όλη κατάσταση δηµιουργεί ένα σκηνικό για την τοπική

αυτοδιοίκηση στην Π.Γ.∆. της Μακεδονίας, που συµβάλλει στο χαρακτηρισµό της ως

ένα πολυεθνικό σύστηµα τοπικής διακυβέρνησης. Τα πολυεθνικά αυτά χαρακτηριστικά,

προσπαθούν να διασφαλιστούν µέσα από την αναγνώριση της γλώσσας των

µειονοτήτων ως επίσηµης σε διάφορα µέρη, µέσα από τη δηµιουργία «εθνικών

καθαρών» και «µεικτών» πόλεων, τη δηµιουργία πολυεθνικών επιτροπών στα πλαίσια

των τοπικών αρχών κ.ο.κ. Ο χρόνος βέβαια θα αποδείξει την επιτυχία και τη

βιωσιµότητα αυτών των προσπαθειών.

Οφείλουµε βέβαια να επισηµάνουµε ότι πέρα από τις εσωτερικές διενέξεις, η

κατάσταση γίνεται περισσότερο δύσκολη για την ανάπτυξη του θεσµού της τοπικής

αυτοδιοίκησης, από έναν άλλο βασικό παράγοντα- αν όχι το βασικότερο. Αυτός ο

παράγοντας είναι η έλλειψη οικονοµικής ανάπτυξης της χώρας και η φτώχειας που

πλήττει το µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού. Στοιχεία, τα οποία είναι άλλωστε κοινά

σε µικρότερο ή µεγαλύτερο βαθµό σε όλες τις χώρες των ∆υτικών Βαλκανίων.

Όσο αφορά τη διεθνή παρουσία των τοπικών οργανισµών, υπάρχει η ένωση

δήµων της Π.Γ.∆. της Μακεδονίας, η οποία όµως δεν έχει να επιδείξει ακόµα µια


ικανοποιητική δραστηριοποίηση σε διεθνές επίπεδο. Παρόλα αυτά, η χώρα το 1997

υπέγραψε τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Τοπικής Αυτονοµίας, ενώ το ίδιο έτος κύρωσε τον

Ευρωπαϊκό Χάρτη για τις περιφερειακές και µειονοτικές γλώσσες.

Αξίζει επίσης να αναφέρουµε ότι η τοπική αυτοδιοίκηση αποτελεί αντικείµενο

σπουδών τόσο σε µεταπτυχιακό όσο και προπτυχιακό επίπεδο στη Νοµική Σχολή των

Σκοπίων, αλλά και στο µεταπτυχιακό πρόγραµµα του Ινστιτούτου Κοινωνιολογικής και

Πολιτικής Έρευνας. Ενδιαφέρον είναι ότι οι δύο πιο πάνω φορείς, αναπτύσσουν

δράσεις για την επιµόρφωση των στελεχών των τοπικών οργανισµών, όπου

συµµετέχουν ειδικοί από τη χώρα αλλά και το εξωτερικό.

Οι ικανότητες όµως των τοπικών αρχών παραµένουν ακόµα αδύναµες στο να

ικανοποιήσουν τις ανάγκες των κατοίκων. Ταυτόχρονα τα τοπικά οικονοµικά

εξακολουθούν να είναι ένα ουσιαστικό πρόβληµα που περιπλέκει ακόµα περισσότερο

την κατάσταση σε τοπικό επίπεδο. Ως µια γενική παρατήρηση, θα µπορούσε να

υποστηριχθεί ότι η ανάπτυξη του θεσµού της τοπικής αυτοδιοίκησης κατά την περίοδο

µετάβαση της χώρας, χαρακτηρίζεται από έντονο συγκεντρωτισµό, ο οποίος µέχρι

στιγµής δεν συνέβαλε ουσιαστικά στη βελτίωση του επιπέδου ζωής των τοπικών

κοινωνιών.

Καθώς η οικονοµία της χώρας είναι ακόµα υπό συγκρότηση, αυτό έχει

επιπτώσεις και στην οικονοµική ανάπτυξη των τοπικών οργανισµών, δηµιουργώντας

περιορισµένες ευκαιρίες για ουσιαστική βελτίωση της υφιστάµενης κατάστασής τους.

Η δηµιουργία το 1998, του Υπουργείου Τοπικής Αυτοδιοίκησης ίσως αποτελεί ένα

αισιόδοξο βήµα, αλλά σίγουρα δεν θεωρείται ότι µπορεί από µόνο του να επιφέρει τη

λύση σε όλα τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει ο θεσµός στη χώρα. Η ανατροπή του

υπάρχοντος σκηνικού σε τοπικό επίπεδο, µπορεί να καταστεί δυνατή µόνο µέσα από

την οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής και τη διαχείριση των εσωτερικών της

διενέξεων.

33..33.. ΒΒΟΟΣΣΝΝΙΙΑΑ ΚΚΑΑΙΙ ΕΕΡΡΖΖΕΕΓΓΟΟΒΒΙΙΝΝΗΗ7788

78 Για τη συγγραφή αυτής της ενότητας χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία από Charles Jokay, Local Government in Bosnia and Herzegovina, σε Kandeva Emilia (ed.), Stabilization of Local Governments, Local Governments in Central and Eastern Europe, op.cit , σελ. 89-140, από την έκδοση του Συµβουλίου της Ευρώπης Congress of Local and Regional Authorities of Europe, Fact Sheets on the Situation of Local and/or regional democracy in South-Eastern European Countries, op.cit., σελ. 4-5, από World Bank, Bosnia and Herzegovina, Local Level Institutions and Social Capital Study, vol. 1, World Bank, ECSSD, June 2002.


«Η οικονοµική κατάσταση που επικρατεί στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, δεν χαρακτηρίζεται µόνο ως ‘πολύ κακή’ αλλά, και σε αυτό το σηµείο έγκειται η µεγάλη ανησυχία, εµφανίζεται ως διαρκώς επιδεινούµενη. Έτσι στο τέλος της δεκαετίας του 1990, το κατά κεφαλήν εισόδηµα ήταν µικρότερο από το ήµισυ του αντίστοιχου επιπέδου του 1991. Ακόµα, η ανεργία πλέον ξεπερνά το 50% του ενεργού πληθυσµού και η αξία των εισαγωγών προς την αξία των εξαγωγών κυµαίνεται σε µία αναλογία 4:1»79

«∆εν υπάρχουν περιοχές διαχωρισµένες µε ορατά σύνορα στη Βοσνία, αλλά ‘εθνικά καθαρές πόλεις και χωρία’. Οι άνθρωποι δεν φοβούνται να ταξιδεύουν, ένα καλό που έφερε η διεθνής κοινότητα ήταν τα θωρακισµένα αυτοκίνητα, αλλά όσοι ζουν εκεί όπου ζούσαν και πριν από τον πόλεµο αντιµετωπίζουν προβλήµατα: τους κοροϊδεύουν, δέχονται επιθέσεις από άλλες εθνότητες, τους καταστρέφουν τις περιούσιες»80.

Σνιεζάνα Ιβλαντις, Σερβοβόσνια παντρεµένη µε Κροάτη, υπάλληλος ΜΚΟ στο Σαράγεβο

Η όλη περιοχή δέχθηκε ισχυρό πλήγµα µε τον τετραετή πόλεµο που βίωσε και

έληξε µε τη Συµφωνία του Ντέιτον τον Οκτωβρίου του 1995. Η συµφωνία του Ντείτον

τερµάτισε τις εχθροπραξίες και δηµιούργησε δύο χωριστές «οντότητες», µια Βοσνιακή

Μουσουλµανο- Κροατική Οµοσπονδία και τη Βοσνιακή Σέρβικη ∆ηµοκρατία. Η

καθεµία από τις δύο οντότητες έχει το δικό της πρόεδρο, κυβέρνηση, κοινοβούλιο,

στρατό και αστυνοµία. Η δύναµη του ΝΑΤΟ, SFOR, παραµένει υπεύθυνη για τη

διατήρηση της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή. Η Συµφωνία έδωσε επίσης

στην πρώην Γιουγκοσλαβική δηµοκρατία και ένα νέο όνοµα: Βοσνία και Ερζεγοβίνη,

το όνοµα µε το οποίο τα Ηνωµένα Έθνη, ο ΟΑΣΕ, η Παγκόσµια Τράπεζα και η Ε.Ε.

αναφέρονται στο τι ονοµάζεται Βοσνία στην καθηµερινή γλώσσα.

Μετά τη λήξη των εχθροπραξιών πολύ λίγα είχαν µείνει από τη διοικητική δοµή

της πρώην γιουγκοσλαβικής δηµοκρατίας, ακόµα και όσον αφορά το προσωπικό ή τις

υλικοτεχνικές υποδοµές. Πρώην δηµοτικοί υπάλληλοι είχαν αποτελέσει αντικείµενο

µετακινήσεων πληθυσµών, ενώ τα κτίρια των τοπικών αρχών, τα σχολεία, τα πάρκα

κ.α. αν είχαν γλιτώσει από τις φωτιές, σίγουρα δεν είχαν γλιτώσει από τις καταστροφές.

Βάσει των επίσηµων στατιστικών στοιχείων το 60% της φυσικής και οικονοµικής

υποδοµής είχε καταστραφεί. Στο τοπίο αυτό έρχεται να προστεθεί ότι οι

σιδηροδροµικές γραµµές είχαν καταστραφεί, ενώ το δίκτυο επικοινωνιών ανάµεσα στα

νέα κράτη που σχηµατίστηκαν στην πρώην Γιουγκοσλαβία, δύσκολα µπορεί να

θεωρηθεί, ακόµα και σήµερα, ότι έχει ολοκληρωθεί.

Αρκετές εκλογικές διαδικασίες έχουν διεξαχθεί κάτω από την γενική επίβλεψη

της διεθνούς κοινότητας, περιλαµβανοµένου των γενικών εκλογών του Σεπτεµβρίου 79 Απόσπασµα από την µελέτη του ΙΣΤΑΜΕ για την κατάσταση στα Βαλκάνια, βλ. σε ΙΣΤΑΜΕ, Βαλκανικό Παρατηρητήριο- Συµπληρωµατικός Τόµος, Κοινωνικές, οικονοµικές και πολιτικές εξελίξεις στις χώρες της Νοτιανατολικής Ευρώπης και στην Κύπρος, 1998-Μάιος 2001, σελ. 131. 80 Απόσπασµα από το αφιέρωµα του Ταχυδρόµου µε τίτλο «Οι µαύρες τρύπες» των Βαλκανίων», επιµέλεια ρεπορτάζ Αριστοτελία Πελώνη, 2004, σελ. 24-31.


του 1996 και των δηµοτικών εκλογών του Σεπτεµβρίου του 1997 (οι οποίες είχαν

ακυρωθεί πολλές φορές µέχρι τότε). Ενδεικτικό της κατάστασης της τοπικής

δηµοκρατίας είναι οι συνθήκες που διεξάγονταν οι εκλογές και ειδικά µετά τη λήξη του

πολέµου. Έτσι οι δηµοτικές εκλογές του Σεπτεµβρίου του 1997, έγιναν τελικά µετά από

πολλές αναβολές και ακυρώσεις, όπου και ψήφισαν 2,5 εκατ. Βόσνιοι, µεταξύ των

οποίων και 400.000 οι οποίοι ζούσαν σε καταλύµατα προσφύγων στην Ευρώπη.

Ύστερα, ο ΟΑΣΕ πέρασε όλο το υπόλοιπο του 1997 για να πιστοποιήσει ότι η

διεξαγωγή και τα αποτελέσµατα των τοπικών εκλογών ήταν δηµοκρατικά και δίκαια,

καθώς και ότι δεν είχαν νοθευτεί από τους κατοίκους που είχαν αρχικά µετακινηθεί και

µετά επέστρεψαν στον τόπο τους για να ψηφίσουν. Η µεγάλη δυσκολία για την

πιστοποίηση και την έκδοση των αποτελεσµάτων δεν ήταν µόνο η καταµέτρηση των

ψήφων, αλλά επίσης ότι έπρεπε να «εποπτευτούν» τα αποτελέσµατα για την ανάδειξη

των αντιπροσωπευτικών τοπικών σωµάτων. Στο σκεπτικό αυτό η διαµόρφωση των

τοπικών συµβουλίων και επιτροπών, ήταν πρέπον να γίνει κατά τέτοιο τρόπο ώστε να

µην δηµιουργούνται περαιτέρω διενέξεις, όσον αφορά την εθνική τους

αντιπροσωπευτικότητα στη σύνθεση τους.

Αυτό που παρατηρήθηκε ήταν εικονικές κοινότητες, των οποίων τα µέλη

ψήφισαν αλλά δεν ήταν κάτοικοι στους δήµους που ψήφισαν, να αντιπροσωπεύονταν

από πραγµατικά µέλη δηµοτικών συµβουλίων. Επίσης µε την επιµονή των διεθνών

φορέων, τα εκλεγµένα τοπικά συµβούλια διόριζαν την τοπική διοίκηση, κατά τέτοιο

τρόπο ώστε να αντανακλά την εθνοτική σύνθεση είτε του συµβουλίου είτε της τοπικής

κοινότητας. Όλοι αυτοί οι παράγοντες εν τέλει, συντέλεσαν στην

αναποτελεσµατικότητα των τοπικών δοµών. Όµως δεν µπορεί να υποστηριχθεί ούτε ότι

οι δηµοτικές και γενικές εκλογές που έλαβαν χώρα το 2000, βάσει ενός νέου εκλογικού

νόµου, άλλαξαν ουσιαστικά το τοπίο. Και αυτά παραµένουν µόνο κάποια παραδείγµατα

της γενικότερης κατάστασης στην περιοχή, προς την επονοµαζόµενη πορεία

εκδηµοκρατισµού της.

Όσον αφορά τα επίπεδα δηµοκρατίας σε καθεµία από τις δύο οντότητες, η

σερβική δηµοκρατία είναι πιο συγκεντρωτική, µε την ύπαρξη ενός υπουργείου για την

τοπική αυτοδιοίκηση που εποπτεύει την λειτουργία των δήµων. Από την άλλη πλευρά,

η οµοσπονδιακή οργάνωση βασίζεται σε ένα σύστηµα καντονίων τα οποία χωρίζονται

σε τρία είδη ανάλογα µε την εθνική σύνθεση του πληθυσµού τους: αυτά που είναι

µεικτά, αυτά που επικρατούν οι µουσουλµάνοι και αυτά που επικρατούν οι κροάτες.

Στην οµοσπονδία προωθείται ένα µοντέλο έντονης αποκέντρωσης, βασισµένο στη


θέληση των τοπικών κατοίκων για µεγαλύτερη αυτοδιαχείριση των τοπικών τους

υποθέσεων. Τα καντόνια έχουν τη δικιά τους νοµοθεσία, κυβέρνηση καθώς και

υπουργεία. Σε κάθε µία από τις δύο οντότητες, οι οικισµοί είναι οργανωµένοι σε

δήµους, οι οποίοι βρίσκονται διασπαρµένοι σε όλη τη γεωγραφική έκταση και των δύο

περιοχών.

Μέσα στην οµοσπονδία, το Σεράγεβο και το Μόσταρ έχουν δική τους τοπική

κυβέρνηση, ενώ το ίδιο ισχύει και για την Μπάνια Λούκα που βρίσκεται στη σέρβικη

δηµοκρατία. Αυτό µε άλλα λόγια σηµαίνει ότι οι τρεις αυτές πόλεις έχουν δικές τους

διοικήσεις και δηµάρχους, ξέχωρες από τους δήµους που βρίσκονται µέσα στην

γεωγραφική τους ενότητα. Βέβαια δεν είναι λίγες οι φορές που µπορεί να υποστηριχθεί

ότι, η λειτουργία τους βρίσκεται στο έλεος της λειτουργίας των λοιπών αυτόνοµων

δήµων που συµπίπτουν και να βρίσκονται µέσα στην εδαφική ενότητα των πόλεων

τους. Γίνεται λοιπόν κατανοητή, η αδυναµία άσκησης µητροπολιτικών λειτουργιών και

ειδικότερα, η απουσία επίδειξης ενός ηγετικού ρόλου από τα τρία βασικότερα αστικά

κέντρα της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης.

Η παρατήρηση αυτή συνάδει µε το ότι οι συνταγµατικές ρυθµίσεις της χώρας

δίνουν τις περισσότερες εξουσίες στις δύο οντότητες. Στο συγκεντρωτικό σύστηµα της

σέρβικης δηµοκρατίας, η εποπτεία των 64 δήµων γίνεται από το υπουργείο τοπικής

αυτοδιοίκησης, ενώ στην οµοσπονδία δεν υπάρχει αντίστοιχο υπουργείο. Συνεπώς στην

οµοσπονδία θέµατα που σχετίζονται π.χ. µε τα οικονοµικά και αφορούν τους δήµους

είναι αρµοδιότητα που µοιράζεται ανάµεσα στα διάφορα καντόνια και σε διάφορα

τµήµατα του υπουργείου οικονοµικών. Ειδικότερα από το 1999, είχε προβλεφθεί ότι

καθένα από τα δέκα καντόνια οφείλει να ψηφίσει ένα σύνολο διατάξεων για την

οργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης στο εσωτερικό του. Επιπλέον κάθε καντόνι είναι

ελεύθερο να οργανώσει αντίστοιχα τµήµατα στις υπηρεσίες του (όπως θα έκανε ένα

αντίστοιχο υπουργείο), τα οποία θα ασχολούνται µε θέµατα που άπτονταν µε την

τοπική αυτοδιοίκηση.

Παρόλα αυτά µέχρι το 2001, δεν είχε δηµιουργηθεί καµία αρχή για να

συντονίζει τους τοπικούς οργανισµούς, ενώ επιπλέον είχαν δοθεί επιπρόσθετες

φορολογικές εξουσίες και αρµοδιότητες στα καντόνια για να ρυθµίζουν όπως αυτά

θεωρούν καλύτερα τα θέµατα της τοπικής αυτοδιοίκησης στο εσωτερικό τους. Οι

διαφοροποιήσεις αυτές δικαιολογούνται και από το ότι η συνθήκη του Ντέιτον,

αναφερόταν σε 11 συστήµατα αυτοδιοίκησης µέσα στην χώρα, δέκα από τα οποία

παρουσιάζουν σηµαντικές διαφορές στη διανοµή των φόρων, των πόρων και των


δηµοτικών αρµοδιοτήτων. Στην πράξη όµως, ένας τέτοιος σχεδιασµός είχε ως

αποτέλεσµα έντονες διαφοροποιήσεις στη βιωσιµότητα των τοπικών οργανισµών,

καθώς και στις ικανότητες τους για την παροχή των τοπικών υπηρεσιών.

Σε επίπεδο διοίκησης των καντονιών, τα κοινοβούλια του, όπως αντίστοιχα

διοικητικά γραφείά σε άλλες χώρες που βρίσκονται σε µετάβαση, είναι αυτά που

εποπτεύουν τις αποφάσεις των δηµοτικών συµβουλίων. Αυτές οι αρµοδιότητες µπορεί

να µοιάζουν προφανείς ως ένα βαθµό, αλλά στη πράξη έχουν ευρέως χρησιµοποιηθεί

για να προστατεύσουν τις εθνικές οµάδες µέσα σε µία τοπική κοινότητα, ειδικά σε

εκείνες τις περιπτώσεις που η διοίκηση του καντονιού θεωρεί ότι κάτι τέτοιο είναι

βασική πολιτική της προτεραιότητα.

Όσον αφορά τη λειτουργία (όταν αυτό είναι δυνατόν) των τοπικών αρχών, αυτή

µπορεί να περιγραφεί µέσα από ένα πολύπλοκο ασαφές πλαίσιο. ∆εν υπάρχουν

συγκεκριµένα πρότυπα που να ισχύουν σε όλη τη χώρα για τη λειτουργία και την

οργάνωση των τοπικών αρχών. Στα συνταγµατικά κείµενα της οµοσπονδίας αναφέρεται

ότι, οι δήµοι θέτουν τους δικούς τους κανόνες λειτουργίας, καθορίζουν και διορίζουν

τους υπαλλήλους τους, καθώς και οργανώνουν τις αντίστοιχες εσωτερικές δοµές τους

όπως υπαγορεύει η εκάστονται νοµοθεσία των καντονιών. Μια παρεµφερή κατάσταση

ισχύει και στη σέρβικη δηµοκρατία, όπου τοπικές επιτροπές είναι υπεύθυνες για τη

δηµιουργία των κανόνων και του συστήµατος λειτουργίας των τοπικών αρχών, τα

οποία όµως υπόκεινται στην έγκριση της κυβέρνησης (της σέρβικης δηµοκρατίας).

Ένα καθοριστικό ζήτηµα αναφορικά µε τις δοµές της τοπικής αυτοδιοίκησης

στη χώρα, είναι η συνύπαρξη των διαφόρων εθνικοτήτων µέσα σε ποικίλα οργανωτικά

µορφώµατα (δηµοτικά συµβούλια, διοικήσεις τοπικών αρχών κ.ο.κ.). Όλες οι ρυθµίσεις

και οι ποσοστώσεις για εθνική αντιπροσώπευση, που λαµβάνονται µέσα στα διάφορα

διοικητικά ή πολιτικά σώµατα, δεν γίνονται βέβαια στο σκεπτικό αύξησης της

αποτελεσµατικότητας των τοπικών θεσµών, αλλά παρουσιάζονται ως µια προσπάθεια

εγκαθίδρυσης της ειρηνικής συµβίωσης. Η συνύπαρξη αυτή καθίστανται µέχρι και

σήµερα δύσκολη, λόγω της έλλειψης µίας βάσης εµπιστοσύνης και αλληλοσεβασµού,

ιδιαίτερα µετά τα γεγονότα του πολέµου. Βέβαια, όπως λένε κάποιοι κάτοικοι «οι

κοινότητες ζούσαν δίπλα η µία στην άλλη εδώ και αιώνες και αυτό δεν µπορεί να το


καταστρέψει ένας πόλεµος»81, όµως «καµία από τις δύο πλευρές δεν µπορεί να ξεχάσει

εύκολα».

Σύµφωνα µε έκθεση του Συµβουλίου της Ευρώπης82, η τοπική αυτοδιοίκηση

στη χώρα δεν µπορεί να θεωρηθεί ότι συµπλέει µε τα ευρωπαϊκά πρότυπα για το θεσµό,

ούτε οι αρχές του Ε.Χ.Τ.Α. µπορούν να πραγµατωθούν µέσα σε αυτό το περιβάλλον

αστάθειας που επικρατεί ακόµα. Αυτό δεν σηµαίνει ότι το νοµοθετικό πλαίσιο και στις

δύο οντότητες δεν είναι συµβατό µε τις αρχές του Ε.Χ.Τ.Α., αλλά ότι στην πράξη µια

σειρά προβληµάτων καθιστούν την εφαρµογή του αδύνατη. Η ουσιαστική έλλειψη

ικανοτήτων των τοπικών αρχών, η οικονοµική τους ανέχεια, η έκταση της διοικητικής

εποπτείας, είναι µερικοί από τους παράγοντες που οδηγούν στην σύγχυση των

λειτουργιών των τοπικών αυτοδιοικητικών θεσµών στη χώρα.

Η προβληµατικότητα της κατάστασης της τοπικής δηµοκρατίας στη Βοσνία, δεν

σταµατά όµως εδώ. Ενδεικτικά µπορούν να αναφερθούν µια σειρά άλλων παραγόντων

που επιβαρύνουν το ήδη τεταµένο κλίµα. Έτσι π.χ. οι αποφάσεις που λαµβάνονται για

τις δηµόσιες υποθέσεις εξακολουθούν και βασίζονται σε εθνικιστικά κριτήρια, ενώ

είναι πολύ αδύναµη η οριζόντια επικοινωνία που συνδέει τα ποικίλα διοικητικά επίπεδα

στις δύο οντότητες (στην οµοσπονδία και τη σέρβικη δηµοκρατία). Παρόλα αυτά, είναι

ακόµα εµφανείς κάποια στοιχεία από την πρώην γιουγκοσλαβική παράδοση της

«αυτοδιαχείρισης των εργατών», που εν µέρει ενισχύουν την τοπική αυτοδιοικητική

κουλτούρα. Αλλά στις επικείµενες ιδιωτικοποιήσεις και στις ελπίδες για κάποιες ξένες

επενδύσεις, οι τοπικές αρχές (και τα καντόνια) οι οποίες είναι υπεύθυνες για την

οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής τους, ίσως να µην ενθαρρύνουν µια ευρεία

συµµετοχή των πολιτών- στον κίνδυνο πάντα της αναζωπύρωσης των διενέξεων.

Θα µπορούσε όµως να υποστηριχθεί, ότι είναι ακόµα αρκετά πρόωρο να

εφαρµοστούν στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, µοντέλα ιδιωτικοποιήσεων ή εµπλοκής µη

κυβερνητικών οργανισµών στην παροχή τοπικών υπηρεσιών, ανάλογα µε πρακτικές

που έχουν ήδη εφαρµοστεί σε χώρες που βρίσκονται σε µετάβαση από την Κεντρική

Ευρώπη. Άλλωστε µια από τις κύριες προκλήσεις που εξακολουθεί και αντιµετωπίζει η

χώρα, είναι ο µετασχηµατισµός της τοπικής κοινωνίας των πολιτών και η αλλαγή της

κουλτούρας πάνω στην οποία µπορούν να οικοδοµηθούν οι τοπικές σχέσεις.

81 Από συνέντευξη του Μπόγιαν Στάνεντεβιτσς, σερβοβόσνιου δηµοσιογράφου, σε αφιέρωµα 2004 του Ταχυδρόµου, «Οι µαύρες τρύπες» των Βαλκανίων», op.cit., σελ.31. 82 Congress of Local and Regional Authorities of Europe, Fact sheets on the situation of local and/or regional democracy in south-eastern European countries, op.cit., σελ. 4.


Οφείλουµε να έχουµε πάντα υπόψη µας, ότι παρόλο που η Βοσνία και

Ερζεγοβίνη αποτελεί µία ενιαία χώρα, είναι φτιαγµένη πάνω σε δύο οντότητες, οι

οποίες προσπαθούν να διασφαλίσουν τη δική τους αυτονοµία στα πλαίσια της εθνικής

αυτονοµίας της χώρας. Ως εκ τούτου, γίνεται αντιληπτό ότι τουλάχιστον µέχρι σήµερα,

η ανάπτυξη του θεσµού της τοπικής αυτοδιοίκησης δεν αποτελεί σηµαντική

προτεραιότητα, ούτε πολιτική αλλά ούτε των τοπικών κοινωνιών. Και αυτό διότι ακόµα

έχουν να επιλυθούν ζητήµατα που άπτονται µε την επιβίωσή τους, ως κράτος και ως

πολίτες.

33..44.. ΟΟ..∆∆.. ΤΤΗΗΣΣ ΓΓΙΙΟΟΥΥΓΓΚΚΟΟΣΣΛΛΑΑΒΒΙΙΑΑΣΣ8833

«Η κατάσταση στο Κόσοβο δεν είναι ικανοποιητική ούτε για το Κόσοβο ούτε για τη Σερβία. Το συνταγµατικό χάος κάνει δύσκολη την ανάπτυξη της οικονοµίας στο Κόσοβο, ενώ εµποδίζει και τη Σερβία- µε την περίεργη σχέση της µε το Κόσοβο και το Μαυροβούνιο- να σηµειώσει πρόοδο προς την ευρωπαϊκή ενσωµάτωση. ∆ουλεύουν σκληρά για να εκπληρώσουν τα κριτήρια που απαιτεί η Ε.Ε., αλλά είναι πολύ δύσκολο να το πετύχουν όταν δεν γνωρίζουν ποιο θα είναι το τελικό καθεστώς σε τρία ή σε τέσσερα χρόνια».

Μίσα Γκλένι, ∆ηµοσιογράφος

Οι δύο δηµοκρατίες της Σερβίας και του Μαυροβουνίου που απέµειναν από τη

Γιουγκοσλαβική Οµοσπονδία, ενώθηκαν το Φεβρουάριο του 2002 ύστερα από ψήφισµα

της Γιουγκοσλαβικής Βουλής, σηµαίνοντας και επίσηµα το τέλος ύπαρξης της πρώην

Γιουγκοσλαβίας.O Συνταγµατικός Χάρτης, στον οποίο συµφώνησαν οι δυο πλευρές το

∆εκέµβριο του 2002, προβλέπει οµοσπονδιακή προεδρία, και κοινό υπουργείο Εθνικής

Άµυνας και Εξωτερικών. Το Κόσοβο είναι de facto «διεθνές προτεκτοράτο», αλλά

νοµικά παραµένει στη Σερβία.

Το όλο σκηνικό περιπλέκεται ακόµα περισσότερο από τις έντονες διαφορές που

παρουσιάζει η Σερβία και το Μαυροβούνιο. Οι διαφορές αυτές είναι σε πολλά επίπεδα,

δοµών, ρυθµίσεων, εσωτερικής οργάνωσης. Επιπλέον η Σερβία κατοικείται από το 95%

του πληθυσµού της οµοσπονδιακής δηµοκρατίας, ενώ καταλαµβάνει το 90% του 83 Για τη συγγραφή αυτής της ενότητας χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία από Sevic Zeljko, Local Government in Yugoslavia, σε Kandeva Emilia (ed.), Stabilization of Local Governments, Local Governments in Central and Eastern Europe, op.cit , σελ.417-470, από την έκδοση του Συµβουλίου της Ευρώπης Congress of Local and Regional Authorities of Europe, Fact Sheets on the Situation of Local and/or regional democracy in South-Eastern European Countries, op.cit., σελ. 17-19, από United Nations, Common Country Assessment for Serbia and Montenegro, Belgrade, October 2003, από Open Society Institute, Fiscal Decentralization Initiative for Central and Eastern Europe, Fiscal Decentralization in the Federal Republic of Yugoslavia, Fiscal Decentralization Initiative Conference Proceedings, November 9–10 2001, από Sevic Ζ., Vukasinovic Μ., Local Politics and Politico- Administrative Relationships at Local Government Level in Yugoslavia, σε Jabes J.(ed.), Ten years of transition –Prospects and Challenges for the Future of Public Administration, NISPAcee, 2000, σελ. 35-51.


συνόλου της χώρας. Ως αποτέλεσµα, η Σερβία κυριαρχεί σε µεγάλο βαθµό µέσα στην

οµοσπονδιακή δοµή του κράτους, αλλά παρόλα αυτά η σύνθεση της οµοσπονδιακής

κυβέρνησης οργανώνεται µε βάση την αρχή της ισοτιµίας.

Όπως σε όλες τις νέες χώρες που προέκυψαν στην περιοχή, έτσι και στην Ο.∆.

της Γιουγκοσλαβίας, η τάση είναι ένας υψηλός συγκεντρωτισµός, όπου πολλές από τις

εξουσίες των πρώην δηµοκρατιών ενσωµατώθηκαν στη δοµή της κεντρικής διοίκησης.

Οι δήµοι παραµένουν η κεντρική µορφή τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά µε πολύ λίγη

αυτονοµία, σε αντίθεση µε ότι ίσχυσε σε άλλες πρώην σοσιαλιστικές χώρες που

εισήγαγαν την αποκέντρωση ως στοιχείο της κοινωνικής τους µετάβασης.

Η Σερβία και το Μαυροβούνιο ως πρώην γιουγκοσλαβικές δηµοκρατίες, ήταν

ελάχιστα αποκεντρωµένες, ως εκ τούτου ακόµα και η διαδικασία µιας επιχειρούµενης

αποκέντρωσης αποτέλεσε έκπληξη για τα διοικητικά τους συστήµατα. Το όλο

εγχείρηµα για την εισαγωγή της αποκέντρωσης, κατέληξε να γίνει αντιληπτό, ως µια

διαδικασία ανοικοδόµησης του κράτους, η οποία εν µέρει απέσπασε και την

υποστήριξη του κόσµου. Πρόσφατα σε κάποιους νόµους γίνονται αναφορές για

µεταβίβαση περισσότερων εξουσιών στους δήµους και αύξηση της ικανότητάς τους να

χρηµατοδοτούν οι ίδιοι τις δράσεις τους. Παρόλα αυτά, λόγω ότι η χώρα βρίσκεται σε

δύσκολη οικονοµική κατάσταση, δεν είναι ιδιαίτερα πιθανόν να ενισχυθεί σε µεγάλο

βαθµό η οικονοµική αυτοτέλεια των τοπικών οργανισµών. Εξακολουθεί όµως να

θεωρείται αναγκαίος ένας µεγαλύτερος βαθµός αποκέντρωσης, ο οποίος να

συνοδεύεται και από την απόδοση περισσοτέρων πόρων στην τοπική αυτοδιοίκηση. Για

να επιτύχει όµως ένα τέτοιο εγχείρηµα, πρέπει να συνδυαστεί µε προσπάθειες για

καλύτερη κατάρτιση των τοπικών στελεχών και βελτίωση των τοπικών διαδικασιών.

Η µόνη βαθµίδα τοπικής αυτοδιοίκησης και στις δύο δηµοκρατίες, είναι οι

δήµοι. Η Σερβία ως µεγαλύτερη γεωγραφική ενότητα χωρίζεται επιπλέον σε 29

επαρχίες, όπου όµως αυτές δεν αποτελούν αυτοδιοικητικές µονάδες, αλλά ένα ακόµα

διοικητικό επίπεδο για την καλύτερη εκτέλεση των κεντρικών αρµοδιοτήτων (της

Σερβίας). Ως αποτέλεσµα, οι επαρχίες δεν είναι αυτόνοµες ούτε έχουν ξεχωριστό

προσωπικό, αλλά λαµβάνουν χρηµατοδότηση απευθείας από τον κρατικό

προϋπολογισµό για την εκπλήρωση των καθηκόντων τους. Στη Σερβία, οι δήµοι

εξακολουθούν να έχουν στενή συνεργασία µε τα διάφορα γραφεία των υπουργείων της

δηµοκρατίας, τα οποία βρίσκονται κάτω από την εποπτεία της επαρχίας.

Οι δήµοι δεν έχουν µια άµεση επικοινωνία µε το οµοσπονδιακό επίπεδο

κυβέρνησης της χώρας. Εξαίρεση αποτελούν οι υπηρεσίες του Υπουργείου Άµυνας που


βρίσκονται σε κάθε τοπική αρχή και αφορούν την υπηρεσία στρατολόγησης, το µητρώο

αρρένων κ.λ.π.. Όλη η επίσηµη επικοινωνία ανάµεσα στο κεντρικό και τοπικό επίπεδο,

πραγµατώνεται µέσα από το δίκτυο συνεργασίας µεταξύ των δήµων και της

κυβέρνησης της δηµοκρατίας ή των γραφείων της στις επαρχίες. Σε αντίθεση µε την

επαρχία, που δεν έχει νοµική προσωπικότητα ούτε κατέχει κανένα περιουσιακό

στοιχείο, οι δήµοι έχουν δική τους νοµική προσωπικότητα και δεν υπάρχει περιορισµός

από την κεντρική διοίκηση για την απόκτηση και την ανάπτυξη της περιουσίας τους.

Ο νόµος για τη διοικητική οργάνωση της Σερβίας και την τοπική αυτοδιοίκηση,

περιέχει µια ειδική αναφορά για την δηµιουργία αυτόνοµων επαρχιών. Μέσα σε µια

πολύ συνοπτική διάταξη αναφέρονται όλοι δήµοι που µπορούν να δηµιουργήσουν

αυτόνοµες περιφέρειες και παρατίθεται µία λίστα αυτών, όπου περιλαµβάνεται και η

αυτόνοµη επαρχία του Κοσόβου.

Σκόπιµο είναι να λεχθεί ότι, σε επίπεδο συντάγµατος της οµοσπονδίας δεν

υπάρχει εκτενής αναφορά στο θεσµό της τοπικής αυτοδιοίκησης, ενώ αντιθέτως κάτι

τέτοιο συναντάται στα αντίστοιχα συνταγµατικά κείµενα των δηµοκρατιών. Το

Σύνταγµα περιορίζεται στην πρόβλεψη της συνεργασίας των δήµων µε τους φορείς των

δηµοκρατιών, καθώς και στην ενθάρρυνση της διαδηµοτικής συνεργασίας προκειµένου

να ασκηθούν µε το καλύτερο τρόπο οι τοπικές αρµοδιότητες. Η πρωτεύουσα της

Οµοσπονδίας, Βελιγράδι, αποτελεί αντικείµενο ξεχωριστής κατηγορίας τόσο

συνταγµατικών όσον και νοµοθετικών ρυθµίσεων.

Στα πλαίσια ρύθµισης της συνεργασίας των δήµων, προτάσσονται οι αρχές «του

εθελοντισµού, της αµοιβαιότητας και της αλληλεγγύης». Σε εκείνες όµως τις

περιπτώσεις, που θα προκύψει σύγκρουση αρµοδιοτήτων µεταξύ κεντρικής διοίκησης

και τοπικής αυτοδιοίκησης, το κριτήριο είναι υπέρ της κεντρικής διοίκησης. Στην ουσία

λοιπόν οι τοπικοί οργανισµοί αντιµετωπίζονται πάντα ως υποκείµενοι κάτω από τις

εξουσίες της διοίκησης των δηµοκρατιών και ως εκ τούτου έχουν περιορισµένη

αυτοτέλεια.

Οι διατάξεις και των δύο συνταγµατικών κειµένων, είναι πολύ περιοριστικές

όσον αφορά τη ρύθµιση του θεσµού της τοπικής αυτοδιοίκησης. Το γεγονός αυτό

δικαιολογείται, από το ότι και στις δύο δηµοκρατίες προωθείται ένα περισσότερο

συγκεντρωτικό µοντέλο διοίκησης στα πλαίσια σταθεροποίησης της δηµοκρατίας στη

χώρα. Το σύνταγµα της ∆ηµοκρατίας της Σερβίας ορίζει ένα γενικό πλαίσιο όπου

περιλαµβάνονται 8 γενικές αρµοδιότητες και καθήκοντα των τοπικών αρχών, ενώ στο

αντίστοιχο συνταγµατικό κείµενο του Μαυροβουνίου γίνεται µια ακόµα λιγότερο


εκτενής αναφορά στο θεσµό. Όµως, οι νοµοθετικές ρυθµίσεις για την τοπική

αυτοδιοίκηση στο Μαυροβούνιο είναι πιο λεπτοµερείς για τη λειτουργία του θεσµού

και των τοπικών οργανισµών, αλλά στην ουσία οι αρµοδιότητες για τους δήµους

παραµένουν ίδιες και στις δύο δηµοκρατίες.

Όσον αφορά την οικονοµική αυτοτέλεια των τοπικών οργανισµών και στις δύο

δηµοκρατίες, αυτή είναι πολύ περιορισµένη, όπου προβλέπεται ότι η κεντρική διοίκηση

θα πρέπει να µεριµνεί για τη χρηµατοδότηση των τοπικών οργανισµών. Και στα δύο

κανονιστικά πλαίσια, έχουν ψηφιστεί νόµοι που ορίζουν πηγές ιδίων τοπικών εσόδων,

δίνοντας στους τοπικούς οργανισµούς τη φορολογική εξουσία και τη δυνατότητα

επιβολής ανταποδοτικών τελών. Ενδεικτικά αναφέρουµε µερικά παραδείγµατα φόρων

που καθίσταται δυνατόν να επιβάλλονται στην πράξη: φόρος κληρονοµιάς, φόρος στη

γεωργία και στη ξυλεία, φόρος µεταβίβασης ακίνητης περιουσίας και φόρος γης. Αξίζει

να αναφέρουµε, ότι η συλλογή των φόρων είναι αρµοδιότητα των τοπικών αρχών, ενώ

ένα ποσοστό τους συλλέγεται και από τις επαρχιακές υπηρεσίες της δηµοκρατίας, µε

σκοπό όµως µετά να αποδοθεί στους Ο.Τ.Α. της περιοχής. Στη ∆ηµοκρατία της

Σερβίας, ο νόµος ορίζει τις περιπτώσεις όπου µπορούν να επιβληθούν τοπικοί φόροι,

αλλά παρέχει τη διακριτική ευχέρεια στις τοπικές αρχές να καθορίσουν το ύψος των

επιβαλλόµενων φόρων και των τελών.

Η διαδικασία τοπικών εκλογών και στις δύο δηµοκρατίες µιµείται το µοντέλο

των εκλογών των αντίστοιχων κοινοβουλίων τους. Αυτό µπορεί να θεωρηθεί ότι

αποτελεί κατάλοιπο του προηγούµενου καθεστώτος, όπου στο παρελθόν οι δήµοι είχαν

την ίδια διοικητική δοµή όπως οι επαρχίες, οι δηµοκρατίες και η οµοσπονδία. Οι δήµοι

λοιπόν, είναι υποχρεωµένοι να χρηµατοδοτούν µόνοι τους τη διεξαγωγή των τοπικών

εκλογών και προβλέπεται να δίνουν και ένα είδος επιχορήγησης στις τοπικές

παρατάξεις. Το ποσό όµως που δίνεται σε αυτές, είναι συνήθως συµβολικό λόγω της

δεινής κατάστασης που βρίσκονται οι περισσότερες τοπικές αρχές. Από τις εκλογές,

αναδεικνύεται µε άµεση καθολική ψηφοφορία «η επιτροπή του δήµου» (δηµοτικό

συµβούλιο) και ο «πρόεδρος» αυτής (δήµαρχος). Μάλιστα τα τελευταία χρόνια σε µια

προσπάθεια επαγγελµατοποίησης του θεσµού του προέδρου της επιτροπής, έχουν δοθεί

σε αυτόν αυξηµένες αρµοδιότητες.

Ενδιαφέρον στοιχείο στους νόµους που ορίζουν την τοπική εκλογική διαδικασία

στη Σερβία, είναι η αναφορά ότι «άτοµο το οποίο εµποδίζει µε κάθε τρόπο κάποιον

άλλο να ψηφίσει, φυλακίζεται µέχρι ενός έτους». Ενώ σε ένα άλλο σηµείο, προβλέπεται

ότι αν κάποιος επιχειρεί να δωροδοκήσει ή να εξαγοράσει ή και εκβιάσει ψήφους,


διώκεται πάλι ποινικά. Η συνήθης πρακτική είναι όµως διαφορετική. Η διαφθορά που

ελλόχευε τόσα χρόνια και που δεν συγκαλύπτεται πια κατά την περίοδο της µετάβασης,

πλήττει έντονα όχι µόνο την οικονοµία της χώρας, αλλά και το πολιτικό της σύστηµα.

Η παρατήρηση αυτή συνάδει µε την ευρύτερη κατάσταση που επικρατεί στην

οµοσπονδία, όπου η διαφθορά έχει καταλήξει να θεωρείται συστηµατική, έχοντας

διεισδύσει σχεδόν σε όλες τις διοικητικές λειτουργίες. Η διαφθορά, ή καλύτερα ο

εντοπισµός και η αναφορά της διαφθοράς, παραµένει όµως ένα φαινόµενο που

εµφανίζεται έντονα σε όλες τις χώρες σε µετάβαση, και δεν αποτελεί αποκλειστικό

προνόµιο της Ο.∆. της Γιουγκοσλαβίας.

Όµως κατά την εξέταση του τοπικού συστήµατος αυτοδιοίκησης στη χώρα,

οφείλουµε να επισηµάνουµε, ότι εάν τίθεται η µοναδική επιλογή αν η τοπική διοίκηση

πρέπει να υπηρετεί µε το έργο της τη διαφθορά (περιπτώσεις θεσµοθετηµένης

διαφθοράς) ή να είναι απλώς παθητική σχετικά µε τις αξίες (αδιαφορία των πολιτών,

έλλειψη εµπιστοσύνης), τότε η δεύτερη επιλογή θα µπορούσε να χαρακτηριστεί η

τουλάχιστον λιγότερο χείριστη. Εάν όµως αυτές είναι οι µοναδικές επιλογές για το

µέλλον της τοπικής διακυβέρνησης, τότε γενικότερα το µέλλον της τοπικής κοινωνίας,

και όχι µόνο, είναι υπό σοβαρή αµφισβήτηση.

Ένα άλλο σοβαρό πρόβληµα του Σερβικού (αλλά και γενικότερα του

Γιουγκοσλαβικού) νοµικού συστήµατος, που εντείνει την πιο πάνω περιγραφόµενη

κατάσταση, είναι η µεγάλη ασυµφωνία ανάµεσα στους κανόνες του νοµικού

συστήµατος και στην εφαρµογή αυτών στην πράξη. Οι νόµοι ως τεχνικά κείµενα της

κρατικής γραφειοκρατίας (και της εξωτερικής βοήθειας) χαρακτηρίζονται από σχετική

αρτιότητα. Στην πράξη όµως δεν εφαρµόζονται αποτελεσµατικά ή κάποιες φορές το

δικαίωµα της διακριτικής ευχέρειας που παρέχει ο νόµος, είναι τόσο µεγάλο που κατά

την εφαρµογή του καταστρατηγείται η ουσία του. Σε τοπικό επίπεδο, η ενσωµάτωση

και η εφαρµογή των νοµικών κειµένων, χαρακτηρίζεται ακόµα από µεγαλύτερο βαθµό

προβληµατικότητας λόγω της έλλειψης τοπικών ικανοτήτων.

Γεννάται λοιπόν το ερώτηµα, ποιος ποινικός νόµος ή διοικητική πράξη µπορεί

αποτελεσµατικά να επηρεάσει ή να κινητοποιήσει την κοινωνική συµπεριφορά µέσα

στην τοπική κοινωνία. Ένα ερώτηµα που δύσκολα µπορεί να λάβει µια ικανοποιητική

απάντηση, µιας και αυξάνοντας και «τελειοποιώντας» το νοµικό µηχανισµό (π.χ.

νοµοθετικό πλαίσιο, έλεγχοι κ.ο.κ.) χωρίς να αναλυθούν τα αίτια που προκαλούν ένα

φαινόµενο, το µόνο που επιτυγχάνεται είναι µια εφήµερη επιτυχία.


Όπως πολύ χαρακτηριστικά αναφέρουν οι Jacobs και Anechiano για την

περίπτωση της διαφθοράς: «..στην αναζήτηση λύσεων για την αντιµετώπιση του

προβλήµατος της διαφθοράς, οφείλουµε να κοιτάξουµε πέρα από τους παραδοσιακούς

νόµους της παρακολούθησης, του ελέγχου, των κανόνων και της τιµωρίας. Αν

υιοθετήσουµε µια τέτοια στρατηγική, το πιο πιθανό είναι να έχουµε τα αντίθετα

αποτελέσµατα και αυτό διότι θα καλλιεργηθεί ένα κλίµα καχυποψίας µέσα στην τοπική

κοινωνία όπου ο καθένας θα αντιµετωπίζεται ως πιθανός εγκληµατίας για να διαφθαρεί

και να διαφθείρει τους δηµόσιους λειτουργούς..» 84. Προς αυτήν την κατεύθυνση

σκόπιµο είναι να κινητοποιηθούν και οι προσπάθειες των ξένων οργανισµών στα

πλαίσια της τεχνικής και οικονοµικής βοήθειας που δίδεται στη χώρα.

Συµπερασµατικά, η ανάπτυξη των τοπικών δηµοκρατικών θεσµών και η

αποτελεσµατική λειτουργία της τοπικής αυτοδιοίκησης, πλήττεται σηµαντικά από δύο

βασικούς παράγοντες: την καλλιέργεια µη ηθικών συµπεριφορών στο εσωτερικό τους

που εντείνουν την αδύναµη οικονοµική κατάσταση της χώρα, καθώς και από τη

διαφορά µεταξύ του πνεύµατος του νόµου και της εφαρµογής του.

Για την Ο.∆. της Γιουγκοσλαβίας δεν ανακύπτει λοιπόν µόνο η ανάγκη

µετασχηµατισµού του τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου, ιδιαίτερα µάλιστα µιας και στη

χώρα είναι περισσότερο διαµορφωµένο από ότι σε άλλες βαλκανικές χώρες. Ούτε

θεωρείται πανάκεια για όλα τα προβλήµατα η εισαγωγή νοµικών διατάξεων, µιας και

ήδη η τάση που εµφανίζεται για την ανάπτυξη του υπάρχοντος νοµικού πλαισίου για

την τοπική αυτοδιοίκηση, είναι ικανοποιητική (δεδοµένου της αβεβαιότητας που

επικρατεί στη χώρα). Η παρουσίαση των ιδιαιτεροτήτων του τοπικού συστήµατος της

Ο.∆. της Γιουκοσλαβίας, αποτελεί ένα ακόµα καλό παράδειγµα για τους φορείς που

δραστηριοποιούνται στην Βαλκανική (π.χ. Ε.Ε.) να αναπτύξουν µια δράση πρόληψης

των κρίσεων και όχι απλά καταστολής τους. Στα πλαίσια αυτά, θα πρέπει να αναλυθούν

καλύτερα τα αίτια που προκαλούν µια κατάσταση και ίσως να επαναπροσδιοριστούν οι

στόχοι της διεθνούς κοινότητας, προς µια κατεύθυνση ενίσχυσης της ανάπτυξης µε

οικονοµικούς αλλά και κοινωνικούς όρους.

84 Βλ. σε Anerchiarico Frank, Jacobs James (ed.), The Pursuit of Absolute Integrity- How Corruption Control Makes Government Ineffective, The University of Chicago Press, 1996, σελ. 207


ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ ΤΤΕΕΤΤΑΑΡΡΤΤΟΟ

ΗΗ ΣΣΗΗΜΜΑΑΣΣΙΙΑΑ ΤΤΗΗΣΣ ΑΑΝΝΟΟΙΙΚΚΟΟ∆∆ΟΟΜΜΗΗΣΣΗΗΣΣ ΤΤΩΩΝΝ ΤΤΟΟΠΠΙΙΚΚΩΩΝΝ ΘΘΕΕΣΣΜΜΩΩΝΝ ΣΣΤΤΑΑ ΠΠΛΛΑΑΙΙΣΣΙΙΑΑ ΤΤΗΗΣΣ ΜΜΕΕΤΤΑΑΒΒΑΑΣΣΗΗΣΣ ΠΠΡΡΟΟΣΣ ΜΜΙΙΑΑ ∆∆ΗΗΜΜΟΟΚΚΡΡΑΑΤΤΙΙΚΚΗΗ ΤΤΟΟΠΠΙΙΚΚΗΗ ∆∆ΙΙΑΑΚΚΥΥΒΒΕΕΡΡΝΝΗΗΣΣΗΗ

« Μια έρευνα που έγινε σε µεικτές κοινότητες, σε ακριτικές περιοχές, έδειξε ότι βασική ανησυχία είναι το οικονοµικό. Άλλη δηµοσκόπηση που έγινε στην ΠΓ∆Μ και στις δύο κοινότητες, στο αποκορύφωµα των συγκρούσεων, έδειξε ότι το πρώτο τους πρόβληµα ήταν η ανεργία και κατόπιν θέµατα όπως η υγεία και η εκπαίδευση. Οι εθνοτικές εντάσεις έρχονται έκτες. Αυτό πρέπει να µας λέει κάτι για το τι απασχολεί τους καθηµερινούς ανθρώπους. Η πολιτική των διενέξεων ανάµεσα στις διάφορες κοινότητες παίζονταν πάντα στο επίπεδο της εθνικής πολιτικής, ποτέ δεν αντικατόπτριζε τις πραγµατικές ανησυχίες των πολιτών. Και η Ε.Ε. πρέπει να ασχοληθεί µε αυτό»85.

Μίσα Γκλένι

Στα προηγούµενα κεφάλαια παρουσιάστηκαν οι δοµές της τοπικής

αυτοδιοίκησης στα κράτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Αυτό όµως που οφείλουµε

να έχουµε υπόψη µας, είναι ότι η ανοικοδόµηση της τοπικής αυτοδιοίκησης στην

περιοχή δεν αποτέλεσε µόνο προϊόν εσωτερικών µετασχηµατισµών, αλλά και

εξωτερικών πιέσεων στα πλαίσια ξένης τεχνικής και οικονοµικής βοήθειας. Η τόνωση

του ενδιαφέροντος για την οικοδόµηση τοπικών δηµοκρατικών θεσµών στα πλαίσια της

τεχνικής βοήθειας, συνάδει µε την υιοθέτηση τις τελευταίες δεκαετίες ενός νέου

προσανατολισµού στα αναπτυξιακά προγράµµατα διεθνών οργανισµών. Μάλιστα ήδη

από το 1989, σε σχετική έκθεση86 της Παγκόσµιας Τράπεζας, είχε αναγνωριστεί ο

ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης, ως απαραίτητη συνιστώσα στα πλαίσια των

οικονοµικών προγραµµάτων.

Η εν λόγω έκθεση επανατοποθετούσε στο προσκήνιο του ενδιαφέροντος τον

όρο της διακυβέρνησης, σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, και σηµατοδοτούσε µια νέα

οπτική για την ανάπτυξη. Αυτή βασιζόταν στην πεποίθηση, ότι η οικονοµική ευηµερία

δεν είναι δυνατή χωρίς ένα ελάχιστο επίπεδο κράτους δικαίου και δηµοκρατικών

θεσµών. Την ίδια στιγµή όµως, η χρήση ενός φαινοµενικά µη πολιτικού όρου, όπως η

διακυβέρνηση, θεωρήθηκε πολύτιµη για να αποτραπούν οι κριτικές που θα δεχόταν η

Παγκόσµια Τράπεζα, όταν αποφάσιζε να εµπλακεί στις πολιτικές αποφάσεις που

λαµβάνονται στις λήπτριες χώρες.

85 Απόσπασµα από τη συνέντευξη του Μίσα Γκλένι στο αφιέρωµα του Ταχυδρόµου, «Οι µαύρες τρύπες» των Βαλκανίων, op.cit., σελ. 27. 86 Βλέπε σχετικά σε World Bank, Sub-Sahara Africa: from crisis to sustainable growth. A long –term perspective study, World Bank, Washington, D.C., 1989.


Σήµερα όµως η διακυβέρνηση έχει αναδειχθεί σε σηµαντικό ζήτηµα για όλους

τους διεθνείς οργανισµούς, όπου για παράδειγµα τα Ηνωµένα Έθνη, ο ΟΟΣΑ και η

Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχουν πολιτικές, κατευθυντήριες οδηγίες και προβαίνουν σε

έρευνες για ζητήµατα που άπτονται των θεµάτων της διακυβέρνησης. Άλλωστε η

Ευρωπαϊκή Ένωση87 αναγνωρίζει µέσα στα βασικά κριτήρια προσχώρησης των νέων

κρατών µελών (κριτήρια της Κοπεγχάγης) την ύπαρξη σταθερών και δηµοκρατικών

θεσµών στα υποψήφια κράτη, µε σκοπό να µπορούν να σεβαστούν και να εφαρµόσουν

το κοινοτικό κεκτηµένο.

Για να µπορέσουν όµως οι τοπικοί οργανισµοί της περιοχής να αντεπεξέλθουν

στις απαιτήσεις για µια οικονοµική ανάπτυξη και πολιτική σταθερότητα, οφείλουν να

έχουν τις κατάλληλες ικανότητες. Η έννοια της ικανότητας, αναφέρεται στη δυναµική

της τοπικής αρχής «να αντεπεξέρχεται και να αντιµετωπίζει επιτυχώς τόσο την

πολυπλοκότητα, όσο και τον όγκο των θεµάτων που εµπίπτουν στις αρµοδιότητές

της».88 Είναι ακολούθως κατανοητό, ότι η περίπτωση επίδειξης «ανικανότητας

προσαρµογής και η αδυναµία σφαιρικής και στρατηγικής αντιµετώπισης και επίλυσης

των προβληµάτων, οδηγούν µοιραία πρώτα στον µαρασµό και την αποχαλίνωση της

διαφθοράς και σύντοµα µετά, στη συλλογική αποσύνθεση, περνώντας από τον

γενικευµένο κυνισµό, την αλλοτρίωση και την παρανοµία»89.

Ακριβώς αυτό το σηµείο, εντάσσεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος πολλών

αναπτυξιακών προγραµµάτων στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. ∆ηλ. πώς

θα οικοδοµηθούν οι κατάλληλες ικανότητες των τοπικών αρχών, ώστε να διασφαλίζουν

ή να µην αποθαρρύνουν την οικονοµική ανάπτυξη στην περιοχή, συµβάλλοντας

ταυτόχρονα και στην εδραίωση ενός δηµοκρατικού περιβάλλοντος πολιτικής

σταθερότητας.

Μέσα από τα προγράµµατα που προωθούνται στην Ν.Α. Ευρώπη, η ενίσχυση

της τοπικής ικανότητας, αναφέρεται κυρίως στην µεταφορά οικονοµικών πόρων,

αρµοδιοτήτων και τεχνογνωσίας στην τοπική αυτοδιοίκηση. Ιδιαίτερα µετά από τα

πρώτα χρόνια της µετάβασης, αναδεικνύεται και η σπουδαιότητα της τοπικής γνώσης

και του κοινωνικού κεφαλαίου στη διαδικασία οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης.

87 Βλέπε ειδικότερα για την Επιτροπή των Περιφερειών, σε Επιτροπή των Περιφερειών, Πολιτικές Προτεραιότητας της Επιτροπής των Περιφερειών για την περίοδο 2002-2006, Υπηρεσία Επίσηµων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Λουξεµβούργο, 2002. 88 Βλ. σε Αργυριάδης ∆ηµήτριος, Για µια ∆ηµόσια ∆ιοίκηση που αποδίδει και επικοινωνεί µε τους πολίτες, σειρά: Θεσµοί της Ελληνικής Κοινωνίας, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 1998, σελ.72. 89 Βλ. σε Αργυριάδης ∆ηµήτριος, Για µια ∆ηµόσια ∆ιοίκηση που αποδίδει και επικοινωνεί µε τους πολίτες, op.cit., σελ.72.


Η παραδοχή αυτή γίνεται κατανοητή και σε επίπεδο Ηνωµένων Εθνών, όπου ήδη από

τη δεκαετία του 1990 είχε παρατηρηθεί µέσα από εκθέσεις πολλών κρατών, ότι παρόλο

που η τεχνική βοήθεια (οι οικονοµικοί πόροι) είχε απορροφηθεί, οι στόχοι που τίθονταν

(π.χ. αντιµετώπιση της διαφθοράς σε τοπικό επίπεδο) δεν είχαν επιτευχθεί90. Μέρος της

απάντησης ήταν, ότι δεν δινόταν η απαραίτητη έµφαση στην ενίσχυση της τοπικής

ικανότητας.

Εάν όµως σε τοπικό επίπεδο (π.χ. στα πλαίσια λειτουργίας της τοπικής αρχής),

το ζητούµενο είναι η ανάπτυξη της τοπικής ικανότητας, τότε πρέπει να γίνουν πολλά

περισσότερα από το να διευρυνθούν µόνο οι ικανότητες κάθε ατόµου, το οποίο συχνά

ανήκει και σε διαφορετική εθνότητα. Είναι σηµαντικό να γίνει κατανοητό, ότι η τοπική

ικανότητα δεν είναι µόνο το άθροισµα των ικανοτήτων κάθε µέλους της τοπικής

κοινωνίας. Η τοπική ικανότητα είναι µια περίπλοκη έννοια, η οποία ενώνει τις ατοµικές

δυνατότητες µέσα σε πιο ισχυρά και αποτελεσµατικά οργανωτικά σχήµατα. Για το λόγο

αυτό, στα πλαίσια της τοπικής διακυβέρνησης θα πρέπει να δίδεται έµφαση στη

δηµιουργία ευκαιριών και πρωτοβουλιών στα άτοµα της τοπικής κοινωνίας για να

χρησιµοποιούν και να διευρύνουν τις ικανότητές τους. Ενώ παράλληλα, θα πρέπει να

υποστηρίζεται η βελτίωση των δοµών µέσα στις οποίες τα άτοµα συµµετέχουν και

εκφράζονται, π.χ. µέσα από ενώσεις και δίκτυα τόσο στο εσωτερικό των βαλκανικών

χωρών όσο και µε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. ∆ιότι η περαιτέρω ανάπτυξη της

ικανότητας µιας τοπικής αρχής, δεν αναφέρεται µόνο στην ικανότητα των ατόµων,

αλλά επίσης και στις µεταξύ τους σχέσεις, θεσµικές και µη, µέσα στους θεσµούς και τα

δίκτυα που δηµιουργούν.

Στη διαδικασία όµως µετάβασης προς τον εκδηµοκρατισµό των χωρών αυτών,

γίνεται αντιληπτή µια ταυτόχρονη διαδικασία µεταβίβασης αρµοδιοτήτων από την

κεντρική διοίκηση προς την τοπική αυτοδιοίκηση. Αυτή η µεταβίβαση αρµοδιοτήτων,

γίνεται σε συµφωνία µε το σκεπτικό των ωφελειών της αποκέντρωσης, αλλά και της

κοινωνικής πίεσης να ικανοποιηθεί ένα σύνολο νέων προσδοκιών των πολιτών, κοντά

στον τόπο στον οποίο διαµένουν. ∆εν ήταν όµως λίγες οι φορές, που η αυξηµένη πίεση

που ασκήθηκε στους τοπικούς οργανισµούς, δηµιούργησε µια κατάσταση σύγχυσης,

που εξελίχθηκε σε κρίση, όταν δεν διαχειρίστηκε κατάλληλα. Όµως, όπως επισηµαίνει

90 Βλ. σε Malik Κ., Capacity and Development, σε Fukuda-Parr S., Lopes C., Malik Κ. (ed.), Capacity for development- New solution to old problems, United Nations Development Programme, 2002, σελ. 23-25.


ο Bogason91, η κρίση µπορεί να υπήρξε µόνο επειδή δηµόσιοι οργανισµοί δεν ήταν σε

θέση ή δεν είχαν τη θέληση να αντιδράσουν στις αλλαγές που είχαν πραγµατοποιηθεί

στις αξίες και στις συµπεριφορές.

Προς αυτήν την κατεύθυνση, µία σηµαντική διάσταση, στην οποία τα

προγράµµατα διεθνής βοήθειας πρέπει να εισάγουν την έννοια της αλλαγής στην τοπική

αυτοδιοίκηση, είναι η δηµιουργία δυνατοτήτων, αλλά και ικανοτήτων για τους πολίτες

για να συµµετέχουν αποτελεσµατικά στις τοπικές υποθέσεις. Μέσα από τα

παραδείγµατα των χωρών που εξετάσθηκαν, αυτές οι αλλαγές µπορούν να αποδοθούν

ως η εισαγωγή µηχανισµών για την εµπλοκή των πολιτών στη διαδικασία λήψης

αποφάσεων (π.χ. τοπικά δηµοψηφίσµατα). Εξακολουθούν όµως να παραµένουν πολλά

αυτά που πρέπει να γίνουν για τη «δηµιουργία ικανοτήτων» των πολιτών ώστε να

συµµετέχουν ουσιαστικά µέσα στους νέους αυτούς µηχανισµούς, αλλά και για την

ενθάρρυνση του ενδιαφέροντός τους.

Παρόλο λοιπόν που η φιλοσοφία των γενικών αρχών για την τοπική

αυτοδιοίκηση είναι κοινή, µέσα από τις περιπτώσεις των υπό µελέτη κρατών διαφάνηκε

ότι η εφαρµογή τους δεν σηµαίνει και ίδια αποτελέσµατα για κάθε τοπικό οργανισµό ή

τοπική κοινωνία. Το γεγονός αυτό ερµηνεύεται, ότι αν και µπορεί να είναι παρόµοια η

πολιτική διάσταση της ικανότητας του τοπικού οργανισµού (ίδιο θεσµικό πλαίσιο και

ίδια οργανωτική δοµή), σίγουρα όµως υπάρχουν σηµαντικές διαφορές στην ικανότητα

που το κοινωνικό κεφάλαιο κάθε περιοχής διαθέτει. Προς αυτήν την κατεύθυνση

άλλωστε κινούνται και κάποια προγράµµατα, επιχειρώντας πέρα από τη δηµιουργία

ισχυρών τοπικών δοµών, την ενδυνάµωση και τον µετασχηµατισµό του υπάρχοντος

κοινωνικού κεφαλαίου (π.χ. προγράµµατα για την ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών

ή της ελευθερίας των µέσων µαζικής ενηµέρωσης).

Όλες όµως οι τοπικές αρχές των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης έχουν

µια δική τους λογική, βάσει της οποίας λειτουργούν και είναι κτισµένη στις

δυνατότητες και αδυναµίες που έχουν αναπτύξει, µέσα στο εκάστοτε εθνικό περιβάλλον

όπου δρουν. Για το λόγο αυτό, ίσως θα ήταν προτιµότερο να αναφερόµαστε στο

µετασχηµατισµό της ικανότητας ενός τοπικού οργανισµού, παρά στην έννοια της

ανάπτυξης της ικανότητάς του. ∆ιότι ακόµα και αν το προηγούµενο καθεστώς στις υπό

µετάβαση χώρες ήταν έντονα συγκεντρωτικό, η κάθε περιοχή είχε µια σχετική

παράδοση (σε µεγαλύτερο ή µικρότερο βαθµό) αυτοδιαχείρισης. Ο µετασχηµατισµός 91 Βλ. σε Bogason Peter, Public Policy and Local Governance: Institutions in Post-Modern Society, Edward Elgar, Cheltenham, 2000, σελ.7.


αυτός λοιπόν, δεν θα πρέπει να παραβλέπει τον πλούτο της τοπικής γνώσης, καθώς ούτε

και τις ατοµικές και συλλογικές ικανότητες της κάθε τοπικής κοινωνίας.

Οι διαφορετικές ιδιοµορφίες κάθε συστήµατος των χωρών της περιοχής,

οδηγούν βεβαίως και σε διαφορετικές αδυναµίες, σε διαφορετικές ενδείξεις

παθογένειας και εν τέλει στη χρήση διαφορετικών εργαλείων για την αποκατάσταση

της χρηστής λειτουργίας του. Η πολιτική που πρέσβευε πακέτα λύσεων που να

υπηρετούν τη φιλοσοφία «ένα µέγεθος που ταιριάζει σε όλους» (one size fits all),

ενδείκνυται µόνο για πολιτικά σύστηµα που παρέχουν διοικητικές υπηρεσίες σύµφωνα

µε το µοντέλο µιας µεγάλης κοινής αγοράς. Στην ουσία όµως, αυτός ο χώρος αγοράς

ποτέ δεν είναι «κοινός», ούτε καν έχει τους ίδιους κανόνες, ειδικότερα µάλιστα στην

περιοχή των Βαλκανίων. Η ύπαρξη µιας µοναδικής άριστης λύσης, έχει έντονα

επικριθεί και αµφισβητηθεί, διότι υποτιµά την αξία της ιστορικής παράδοσης και των

τοπικών ιδιαιτεροτήτων. Άλλωστε τα ιδιαίτερα ιστορικά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής έχουν µια δυναµική, που πηγάζει µέσα από την κουλτούρα και τις εκάστοτε

κοινωνικές νόρµες και διαµορφώνουν ένα διαφορετικό πλέγµα αναγκών ώστε, να

καταστεί η µετάβαση επιτυχής.

Όµως, η ανάπτυξη και ο µετασχηµατισµός ενός πλαισίου τοπικής

διακυβέρνησης είναι µια διαδικασία που απαιτεί «χρόνο, δέσµευση, καινοτόµες

ιδέες,..αλλαγή συµπεριφορών και νορµών για αυτούς που εργάζονται µέσα στην τοπική

αυτοδιοίκηση,…αποτελεσµατικό σχεδιασµό, πιθανόν και καλή τύχη»92. Αλλά το

σπουδαιότερο, απαιτείται ένα νέο µοντέλο λειτουργίας των τοπικών αρχών πέρα από τις

αντιλήψεις που επικρατούσαν στις χώρες τις τελευταίες δεκαετίες, πριν από τη

µετάβαση. Και σε αυτό το σηµείο έγκειται η σπουδαιότητα της ξένης βοήθειας, στην

παροχή τεχνογνωσίας και οικονοµικής ενίσχυσης, ώστε να καταστεί η ανοικοδόµηση

και η λειτουργία των τοπικών θεσµών, µια επιτυχηµένη πραγµατικότητα.

92 Βλ. σε Grindle Merilee S, The Good Government Imperative- Human Resources, Organizations and Institutions, σε Grindle Merilee S.(ed.), Getting Good Government, Capacity Building in the Public Sector of Developing Countries, Harvard Institute for International Development Harvard University, Harvard University Press, Boston, 1997, σελ. 26.


ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ ΠΠΕΕΜΜΠΠΤΤΟΟ

ΟΟΙΙ ΕΕΥΥΡΡΩΩΠΠΑΑΪΪΚΚΕΕΣΣ ΠΠΟΟΛΛΙΙΤΤΙΙΚΚΕΕΣΣ ΓΓΙΙΑΑ ΤΤΗΗ ∆∆ΙΙΑΑΜΜΟΟΡΡΦΦΩΩΣΣΗΗ ΕΕΝΝΟΟΣΣ ΠΠΛΛΑΑΙΙΣΣΙΙΟΟΥΥ ΑΑΝΝΑΑΠΠΤΤΥΥΞΞΗΗΣΣ ΤΤΗΗΣΣ ΤΤΟΟΠΠΙΙΚΚΗΗΣΣ ΑΑΥΥΤΤΟΟ∆∆ΙΙΟΟΙΙΚΚΗΗΣΣΗΗΣΣ ΣΣΤΤΗΗΝΝ ΠΠΕΕΡΡΙΙΟΟΧΧΗΗ ΤΤΗΗΣΣ

ΝΝΟΟΤΤΙΙΟΟΑΑΝΝΑΑΤΤΟΟΛΛΙΙΚΚΗΗΣΣ ΕΕΥΥΡΡΩΩΠΠΗΗΣΣ

Ένας Ιρλανδός δηµοσιογράφος, ο Neil Belton, έχει γράψει χαρακτηριστικά ότι

«η Ευρώπη έχει συνεχώς ανάγκη από επεκτεινόµενα όρια, γεωγραφικά, δηµοκρατίας,

καθώς και ανθρωπίνων και πολιτικών δικαιωµάτων». Αυτό γίνεται άλλωστε εµφανές

µέσα από τα κύµατα διεύρυνσης, αλλά και τις διαδικασίες βάσει των οποίων αυτά

πραγµατώνονται. Το ενδιαφέρον της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την περιοχή της

Νοτιοανατολικής Ευρώπης, µπορεί να ερµηνευτεί ως ένα φυσικό επακόλουθο της

πορείας να εντάξει στους κόλπους της όλα τα κράτη της γηραιάς ηπείρου. Από την

άλλη πλευρά, η περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, αποτελεί ένα χώρο ιδιαίτερου

ενδιαφέροντος λόγω των συγκρούσεων που παρουσιάζει, αλλά και της γεωγραφικής

της θέσης. Ένα χώρο όπου µπορούν να ασκηθούν ανταγωνιστικές πιέσεις και να

επιβεβαιωθεί η ισχύ µεγάλων αντίπαλων δυνάµεων.

Πριν προχωρήσουµε στην παράθεση των ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών για την

σταθεροποίηση και την ανάπτυξη στην περιοχή, σκόπιµο είναι να αναφερθούµε στο

πώς οικοδοµήθηκε το πλέγµα σχέσεων ανάµεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τα υπό

εξέταση κράτη. Η ευρωπαϊκή βοήθεια προς τις χώρες της περιοχής ήταν πάντα

ιδιαίτερα αξιόλογη, όπου ενδεικτικά για την περίοδο 1990- 1998 η συνολική βοήθεια

της Ένωσης και των κρατών της, ανερχόταν σε 17,5 δισ. ευρώ, από τα οποία τα 7,5 δισ.

περίπου ήταν δωρεάν βοήθεια και τα υπόλοιπα δάνεια93. Η βοήθεια αυτή

αντιπροσώπευε τότε το 47% της συνολικής βοήθειας που δόθηκε από τις χώρες του G-

24 και τους διεθνείς χρηµατοδοτικούς οργανισµούς και το 71% της δωρεάν βοήθειας94.

Χαρακτηριστικά, η αντίστοιχη τότε βοήθεια των Η.Π.Α. ανερχόταν σε περίπου

3,5 δισ. ευρώ (από τα οποία δωρεές ήταν τα 2 δισ.), ή στο 1/5 περίπου της βοήθειας της

Ε.Ε. Το σκηνικό αυτών των συσχετισµών δυνάµεων, όµως άλλαξε εν µέρει τα

τελευταία χρόνια. Επιπλέον οι διενέξεις και οι συγκρούσεις στην περιοχή, οδήγησαν

την Ένωση σε µια µαζική ανθρωπιστική και οικονοµική βοήθεια προς τα εµπλεκόµενα

93 Βλ. στοιχεία από Βαλντέν Σωτήρης, op.cit., σελ. 247-248. 94 Βλ. σε Βαλντέν Σωτήρης, op.cit., σελ. 247.


κράτη. Όµως πέρα από την επιρροή που άσκησε και ασκεί η Ευρωπαϊκή Ένωση στην

περιοχή, η αναταραχή στα Βαλκάνια (που κορυφώθηκε µε το πόλεµο του Κοσόβου),

επηρέασε έντονα και την ίδια τη λειτουργία της Ένωσης.

Γενικά, αυτό που έχουµε να παρατηρήσουµε και ειδικά µετά τη λήξη των

συγκρούσεων, είναι ότι η κοινοτική οικονοµική βοήθεια προς τις χώρες της

Νοτιοανατολικής Ευρώπης, δόθηκε κυρίως διαµέσου τεσσάρων χρηµατοδοτικών

µέσων. Είχαµε λοιπόν:

1. Το πρόγραµµα Phare, που έχει αποτελέσει το βασικό πρόγραµµα δωρεάν βοήθειας

προς τις υπό µετάβαση χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.

2. Το πρόγραµµα Obnova που υιοθετήθηκε το 1996 για την ανοικοδόµηση της

Βοσνίας (ορισµένα ποσά είχαν προβλεφθεί να λαµβάνουν από αυτό και η Κροατία, η

Ο.∆. της Γιουγκοσλαβίας και η Π.Γ.∆. της Μακεδονίας).

3. Την ανθρωπιστική βοήθεια (µέσω της υπηρεσίας της Επιτροπής ECHO), που

δίδεται σε όλες τις χώρες της περιοχής, ενώ σε αυτήν µπορεί να προστεθεί και η

επισιτιστική που δόθηκε, ιδίως στις αρχές της δεκαετίας του ’90 σε ορισµένες χώρες).

4. Τη στήριξη της µακροοικονοµικής ισορροπίας µέσω δανείων και δωρεών που έχουν

δοθεί σε διάφορες χώρες, καθώς και τα δάνεια της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.

Όµως σε επίπεδο υλοποίησης, έγινε εµφανές ότι οι πολιτικές που ακολουθούσε

η Ένωση δεν της επέτρεπαν εν τέλει να χειριστεί από µόνη της ικανοποιητικά την κρίση

«στην κοντινή της γειτονιά»95, την αποσταθεροποιηµένη περιοχή της Νοτιοανατολικής

Ευρώπης.

Η κρίση όµως στην περιοχή ανέδειξε τις δυστοκίες στη διαµόρφωση µιας

σαφούς γραµµής πλεύσης στην «εξωτερική» παρουσία της Ένωσης και κατά «µείζονα

λόγο την ‘υλική’ της υστέρηση σε πλείονες τοµείς δυνατοτήτων και µέσων έναντι των

Ηνωµένων Πολιτειών»96. Αλλά το σηµαντικότερο κατέδειξε την επείγουσα ανάγκη για

την Ένωση, να διαµορφώσει το ταχύτερο δυνατόν «παρεµβατικές δυνατότητες και

επιχειρησιακά σχέδια µέσα στο χώρο της διαχείρισης κρίσεων»97 και της διαχείρισης

των µετα- κρίσεων καταστάσεων στην περιοχή. Με τον όρο αυτό αναφερόµαστε, όχι

όµως κατά τρόπο εξαντλητικό, σε «δραστηριότητες ανθρωπιστικής

βοήθειας…επιχειρήσεις προστασίας ανθρωπίνων δικαιωµάτων και προώθησης

95 Βλ. σε Βαλντέν Σωτήρης, Τα Βαλκάνια και η Ευρώπη µετά τον πόλεµο του Κοσόβου, op.cit., σελ. 231. 96 Βλ. σε Πιέρρος Φίλιππος, Η ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού µηχανισµού διαχείρισης κρίσεων και προτάσεων θεσµικής διασφάλισης των Βαλκανίων, σε Ντόκος Θ., Πιέρρος Φ. (επ.), Τα Βαλκάνια µετά από τον πόλεµο του Κοσσυφοπεδίου, op. cit., σελ. 281. 97 Βλ. σε Πιέρρος Φίλιππος, op.cit., σελ. 281.


δηµοκρατικού εκσυγχρονισµού και κυρίως σε επιχειρήσεις ανόρθωσης και

ανασυγκρότησης των περιοχών και χωρών»98. Ακολούθως, η ανοικοδόµηση

δηµοκρατικών τοπικών θεσµών επανέρχεται στο προσκήνιο του ενδιαφέροντος των

ευρωπαϊκών πολιτικών, ως µια συνιστώσα για την άσκηση και εφαρµογή «εξωτερικής

πολιτικής» στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Η ιδιαίτερη κατάσταση στην Νοτιοανατολικής Ευρώπης -και εν πολλοίς

συνεχιζόµενη- υπογράµµισε όµως την ανάγκη υιοθέτηση νέων πολιτικών και

πρωτοβουλιών, µε σκοπό την αύξηση της επιρροής της Ένωσης στην περιοχή. Αυτό εν

µέρει πραγµατώθηκε µέσα από την ανάπτυξη στενών σχέσεων µε τα τρία κράτη της

περιοχής που θεωρούνται υποψήφια για ένταξη, αλλά και την υιοθέτηση µιας σαφούς

πολιτικής για τα υπόλοιπα κράτη. Στο σκεπτικό αυτό, η περιοχή των ∆υτικών

Βαλκανίων έχει οριστεί ως περιφέρεια ειδικού ενδιαφέροντος στα πλαίσια των

εξωτερικών σχέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Πιο ειδικά, οι θέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωση για την Νοτιοανατολική Ευρώπη

διαφαίνονται µέσα από µια σειρά αποφάσεων και πρωτοβουλιών που συνοπτικά

µπορούν να αναφερθούν ως οι εξής99:

Το Σύµφωνο Σταθερότητας για την Νοτιοανατολική Ευρώπη, που υιοθετήθηκε στις

10/6/99, ηµέρα λήξης των εχθροπραξιών.

Την αναβάθµιση της «περιφερειακής προσέγγισης» της Ένωση προς τα ∆υτικά

Βαλκάνια σε «διαδικασία σταθεροποίησης και σύνδεσης», µέσα από την οποία

υιοθετείται µια πιο προωθηµένη πολιτική για τις χώρες της περιοχής.

Αποφάσεις για πρόσθετη οικονοµική στήριξη της περιοχής (µέσα από

χρηµατοδοτήσεις της ΕΤΕ), συµπεριλαµβανοµένης και της ίδρυσης του Ευρωπαϊκού

Οργανισµού Ανασυγκρότησης.

Καθώς και τροποποίηση της στρατηγικής διεύρυνσης της Ένωσης, µε πρόταση της

Επιτροπής που δηµοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 1999, και απόφαση του Ευρωπαϊκού

Συµβουλίου του Ελσίνκι το ∆εκέµβριο του ίδιου έτους.

Στο παρόν κεφάλαιο, θα επιχειρηθεί να ανιχνευτεί ο ρόλος των παραπάνω

σχηµάτων στην προώθηση δράσεων και προγραµµάτων για την ανάπτυξη των θεσµών

της τοπικής αυτοδιοίκησης στα κράτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Το Σύµφωνο Σταθερότητας για την Νοτιοανατολική Ευρώπη100. Το

Σύµφωνο Σταθερότητας για την Νοτιοανατολική Ευρώπη συµβολίζει µια νέα, ευρύτερη 98 Βλ. σε Πιέρρος Φίλιππος, op.cit., σελ. 282. 99 Βλ. σε Βαλντέν Σωτήρης, op.cit., σελ. 232-233.


περιφερειακή προσέγγιση της Ένωσης για την περιοχή. Πρόκειται για µια γερµανικής

έµπνευσης ευρωπαϊκή πρωτοβουλία101 που υιοθετήθηκε και από το G-8, καθώς και από

το Συµβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, ως τµήµα της λύσης για την κρίση του Κοσόβου.

Στο Σύµφωνο συµµετέχουν όλες οι χώρες της περιοχής, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα

κράτη- µέλη της και όλοι οι άλλοι σηµαντικοί διεθνείς δρώντες, συµπεριλαµβανοµένων

των Ηνωµένων Πολιτειών και της Ρωσίας.

Το Σύµφωνο έχει ως στόχο την ενίσχυση των χωρών της Νοτιοανατολικής

Ευρώπης στις προσπάθειές τους να προωθήσουν την ειρήνη, τη δηµοκρατία, το

σεβασµό των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, ώστε να πετύχουν την επιθυµητή σταθερότητα

σ’ ολόκληρη την περιοχή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως εµπνευστής του Συµφώνου

Σταθερότητας, αποτελεί και το βασικό συντελεστή του, συµµετέχοντας ενεργά σε

όλους τους τοµείς του. Στην πρώτη έκθεση που υπέβαλε από κοινού η Προεδρία και η

Επιτροπή στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Ελσίνκι, αναφέρονται εκτενώς οι στόχοι και

οι προτεραιότητες της Ένωσης στο πλαίσιο του Συµφώνου. Ειδικότερα, οι βασικές

θεµατικές µε τις οποίες ασχολείται, µε βάσει τους τοµείς δραστηριότητας του

Συµφώνου, έχουν ως εξής:

• Εκδηµοκρατισµός και ανθρώπινα δικαιώµατα: Οικοδόµηση θεσµών και χρηστή

διακυβέρνηση, καθώς επίσης δράσεις για την παιδεία και την ελευθερία του τύπου.

• Οικονοµική ανοικοδόµηση και συνεργασία, ανάπτυξη του ιδιωτικού τοµέα,

περιφερειακές υποδοµές και περιβάλλον, νοµοθετική µεταρρύθµιση και προσέγγιση

νοµοθεσιών.

• Θέµατα ασφάλειας, συµπεριλαµβανοµένων δικαιοσύνης και εσωτερικών

υποθέσεων: αντιµετώπιση του οργανωµένου εγκλήµατος και της διαφθοράς, διαχείριση

συνόρων, µετανάστευση, τελωνεία, αφαίρεση ναρκών και µικρά όπλα.

Η φιλοσοφία του Σύµφωνου, όπως διαφαίνεται µέσα από τις θεµατικές του,

έγκειται στο ότι, απουσία δηµοκρατικών θεσµών οι οποίοι να µπορούν να λειτουργούν

αποτελεσµατικά, καθώς και χωρίς µια δηµοκρατική ανάπτυξη ενός κράτους δικαίου,

δεν µπορεί να υπάρξει µακροχρόνια οικονοµική ανάπτυξη και ευηµερία. Όπως επίσης

τονίζεται και στους κύριους στόχους του Συµφώνου για το 2004, η εγκαθίδρυση των

δηµοκρατικών θεσµών πρέπει να προωθηθεί µε την ίδια δυναµική και σε τοπικό

επίπεδο.

100 Βλ. περισσότερα στοιχεί στην ηλεκτρονική διεύθυνση του Συµφώνου Σταθερότητας σε www.stabilitypact.org 101 Βλ. σε Βαλντέν Σωτήρης, op.cit., σελ. 243-244.


Στα πλαίσια αυτά, υποστηρίζονται δράσεις που στοχεύουν στην συστηµατική

συνεργασία µεταξύ των τοπικών αρχών, των οικονοµικών και κοινωνικών δρώντων

από την τοπική κοινωνία, καθώς όµως και στην ενθάρρυνση της διασυνοριακής

συνεργασίας. Επιπροσθέτως, στηρίζεται η δηµιουργία ευρωπεριφερειών102 στην

Νοτιοανατολική Ευρώπη και ενθαρρύνονται οι εθνικές πολιτικές για µεγαλύτερη

αποκέντρωση.

Όσο αφορά τον τρόπο λειτουργίας και τους µηχανισµούς υλοποίησης των

δράσεων του Συµφώνου, έχουν δηµιουργηθεί τρία «τραπέζια εργασίας», που

ασχολούνται µε τις αντίστοιχες τρεις θεµατικές: εκδηµοκρατισµός και ανθρώπινα

δικαιώµατα, οικονοµική ανοικοδόµηση, ζητήµατα ασφάλειας. Το ενδιαφέρον µας στην

παρούσα µελέτη, επικεντρώνεται στο «τραπέζι εργασίας Ι», όπου στα πλαίσια

προώθησης του εκδηµοκρατισµού στην περιοχή, ασχολείται και µε δράσεις για την

τοπική δηµοκρατία, αποσκοπώντας στη «γεφύρωση του δηµοκρατικού χάσµατος σε

τοπικό επίπεδο».

Η επιλογή της τοπικής δηµοκρατίας και της διαπεριφερειακής συνεργασίας ως

τοµείς εργασίας στα πλαίσια του Συµφώνου, δικαιολογείται διότι θεωρήθηκε αδύνατη η

σταθεροποίηση και ο εκδηµοκρατισµός στην περιοχή, χωρίς την εµπλοκή των τοπικών

αρχών. Το σκεπτικό αυτό βασίζεται και στις εµπειρίες από την εφαρµογή του µοντέλου

των ευρωπεριφερειών, που θεωρείται ότι έχει επιδείξει αξιόλογα αποτελέσµατα µέσα

στην Ένωση και στα σύνορα της, και ιδιαίτερα στην περιοχή της Κεντρικής Ευρώπης.

Τα επιχειρήµατα υπέρ αυτού του µοντέλου, είναι ότι βασίζεται στην προώθηση µιας

από κάτω προς τα πάνω προσέγγισης για την επίλυση των τοπικών προβληµάτων, όπου

οι τοπικές αρχές και οι τοπικοί δρώντες αναλαµβάνουν έναν ουσιαστικό ρόλο.

Η δικιά µας τοποθέτηση πάντως, εκφράζει µια διστακτικότητα για την

προώθηση των ευρωπεριφερειών σε µια περιοχή που παρουσιάζει ακόµα, σε µικρότερο

ή µεγαλύτερο βαθµό, συγκρούσεις στο εσωτερικό της, και ιδιαίτερα ανάµεσα στα

σύνορα των κρατών της. Υπό µια έννοια θα µπορούσε να ειπωθεί, ότι στην περιοχή δεν

έχει ακόµα αποκρυσταλλωθεί η διαδικασία ολοκλήρωσης της εθνικής αυτονοµίας.

Συνεπώς η δηµιουργία ευρωπεριφερειών υπό το ιδιάζον καθεστώς που ορίζεται για

102 Ο θεσµός των ευρωπεριφερειών προωθείται ιδιαίτερα στα πλαίσια της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας Interreg όπου µπορούν να αναζητηθούν και περισσότερες πληροφορίες στο δικτυακό τόπο www.europa.eu.int/comm/regional_policy/interreg3/index_en.htm, καθώς και σε Commission of the European Communities, Progress Report on the Communication from the Commission on the impact of enlargement on the regions bordering candidate countries- Community action for border regions, COM(2002) 660 final, Brussels 29.11.2002.


αυτές, ίσως δεν επιφέρει τα ίδια αποτελέσµατα που είχε η δηµιουργία αυτών στις

περισσότερο σταθερές δοµές των συνόρων των κρατών της Κεντρικής Ευρώπης.

Παρόλα αυτά παραµένει αδιαµφισβήτητη η ανάγκη συνεργασίας ανάµεσα στις

τοπικές αρχές των διαφόρων κρατών, υπό ένα µοντέλο που θα δύναται να διασφαλίζει

όµως τόσο την τοπική όσο και την εθνική αυτονοµία. Στο σκεπτικό αυτό και στα

πλαίσια του Συµφώνου, έχουν ήδη γίνει κάποια βήµατα για τη διασυνοριακή

συνεργασία µεταξύ περιφερειών, όπως στην περίπτωση της Ο.∆. της Γιουγκοσλαβίας-

Ουγγαρίας- Ρουµανίας, Ο.∆. της Γιουγκοσλαβίας -Βουλγαρίας- Π.Γ.∆. της

Μακεδονίας, Βουλγαρίας- Ελλάδας, Βοσνίας και Ερζεγοβίνης- Κροατίας- Ουγγαρίας

κ.α.

Μέχρι στιγµής λοιπόν, φαίνεται103 να υπερισχύει η άποψη που θεωρεί το

µοντέλο των ευρωπεριφερειών, ως το κατάλληλο µηχανισµό για την ενδυνάµωση των

σχέσεων ανάµεσα σε διαφορετικές εθνότητες. Η όλη διαδικασία πάντως εξακολουθεί

και παραµένει σηµαντική ως προς το στόχο της, που είναι η αρµονική συνύπαρξη

διαφορετικών εθνοτήτων που ζουν σε περιφέρειες που συνορεύουν. Ίσως µάλιστα αυτή

είναι και η ιδέα που εµπνέει τους υποστηρικτές των ευρωπεριφερειών στην

Νοτιοανατολική Ευρώπη, ότι δηλ. οι σχέσεις ανάµεσα σε διαφορετικές εθνότητες θα

βελτιωθούν από την ανάπτυξη πρωτοβουλιών συνεργασίας ανάµεσα σε τοπικές αρχές -

και τοπικές κοινωνίες γενικότερα- που βρίσκονται στα εθνικά σύνορα των κρατών της

περιοχής.

Ακολούθως θα ήταν πρέπον να αναφερθεί, ότι οι δράσεις που προωθούνται στα

πλαίσια του Συµφώνου δεν είναι µια στατική διαδικασία. Αντιθέτως, αποτελούν συχνά

αντικείµενο συζητήσεων και διαβουλεύσεων µε τις τοπικές αρχές της περιοχής, µε

σκοπό την αξιολόγηση και τον ανασχεδιασµό τους, ώστε να επιφέρουν τα καλύτερα

δυνατά αποτελέσµατα. Στα πλαίσια των διαδικασιών διαβούλευσης, ενδιαφέρον έχουν

τα πορίσµατα σχετικών συζητήσεων που έγιναν το 2001 στα γραφεία του Συµφώνου

Σταθερότητας στο Βέλγιο104. Οι συζητήσεις οδήγησαν σε ένα περαιτέρω προσδιορισµό

των ακόλουθων θεµάτων, ως βασικές προτεραιότητες για τις οποίες θα έπρεπε να

αναληφθούν δράσεις για τα εξής:

Την µεταφορά της τεχνογνωσίας και την ανταλλαγή εµπειριών σε σηµαντικούς

τοµείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, ανάµεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στις χώρες από

103 Αυτό έγινε κατανοητό και από τα πρακτικά της 15ης συνάντησης του «Τραπέζι Εργασίας Ι», που έγινε στα Σκόπια το ∆εκέµβριο του 2001. 104 Βλέπε σχετικά στο δικτυακό τόπο του Συµφώνου Σταθερότητας www.stabilitypact.org


την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, καθώς και στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες

από την περιοχή.

Την εισαγωγή προγραµµάτων επιµόρφωσης και κατάρτισης σε θέµατα τοπικής

αυτοδιοίκησης, µε σκοπό να αντιµετωπιστούν οι προκλήσεις που επιφέρει η προοπτική

της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ένα τέτοιο πλέγµα δράσεων έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον

για τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες, συµβάλλοντος στην παροχή βοήθειας για την

ικανοποίηση των κριτηρίων προσχώρησης. Ταυτόχρονα δίδεται έµφαση και στην

ενίσχυση των ικανοτήτων των τοπικών αρχών και των ενώσεών τους, µε σκοπό να

αντιµετωπίσουν τις πιέσεις που δέχονται µέσα στον εθνικό και διεθνή χώρο που

καλούνται να δράσουν.

Την οικοδόµηση των ικανοτήτων των εθνικών ενώσεων των τοπικών αρχών.

Την ενδυνάµωση του ∆ικτύου Εθνικών Ενώσεων Τοπικής Αυτοδιοίκησης των

κρατών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Τη βελτίωση των συνθηκών και των δεξιοτήτων για την εφαρµογή νέων

τεχνολογιών της πληροφορικής στην τοπική αυτοδιοίκηση. Παράλληλα προωθείται η

δηµιουργία βάσεων δεδοµένων για ανταλλαγή εµπειριών σε κοινά προβλήµατα που

αντιµετωπίζουν οι τοπικοί οργανισµοί, αλλά και σε εφαρµογές βάσει των οποίων

ενσωµατώνονται οι αρχές του νέου δηµόσιου µάνατζµεντ στον τρόπο λειτουργίας τους

Την προώθηση της εξ’ αποστάσεως εκπαίδευσης για τα στελέχη και τους

αιρετούς εκπρόσωπους της τοπικής αυτοδιοίκησης στα κράτη της περιοχής.

Και τέλος, την περαιτέρω βοήθεια για τις θεσµικές µεταρρυθµίσεις και την

υιοθέτησή τους σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.

Από το 2001 µέχρι σήµερα, δεν µπορεί να αµφισβητηθεί ότι έχουν γίνει φιλότιµες

προσπάθειες για την υλοποίηση δράσεων που να ενσωµατώνουν τις πιο πάνω

κατευθύνσεις. Οφείλουµε όµως να επισηµάνουµε ως µια κριτική παρατήρηση, ότι

πρέπον θα ήταν οι δράσεις αυτές να αναζητούν και τρόπους που να εξασφαλίζουν τη

βιωσιµότητα τους, µιας και εξακολουθούν να είναι σηµαντικά αυτά που υπολείπονται

ακόµα να γίνουν.

Βέβαια οι δράσεις για την τοπική αυτοδιοίκηση δεν µονοπωλούν το ενδιαφέρον των

πρωτοβουλιών που υλοποιούνται στα πλαίσια του Συµφώνου. Οι περισσότερες

προσπάθειες άλλωστε, επικεντρώνονται στην προώθηση µιας οικονοµικής

ανοικοδόµησης και συνεργασίας, που εκφράζει και τους στόχους του πλαισίου που τους

παράγει. Υπό µία έννοια θα µπορούσε να υποστηριχθεί, ότι η οικοδόµηση

δηµοκρατικών θεσµών λειτουργεί ως το µέσο για την εξασφάλιση της οικονοµικής


ανάπτυξης, παρά ως ο τελικός σκοπός της. Άλλωστε έχει γίνει ευρέως αποδεκτό ότι

χωρίς την οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής, ποτέ δεν θα επιτευχθεί να εξασφαλιστεί η

πολιτική σταθερότητα και ο εκδηµοκρατισµός της.

Πέρα από αυτές τις πολιτικές τοποθετήσεις που υπαγορεύουν, πολιτικά και

οικονοµικά κείµενα όπως το Σύµφωνο Σταθερότητας, η βαρύτητα του ενδιαφέροντός

µας, παραµένει στην ανάπτυξη των τοπικών θεσµών στην περιοχή. Συγκεντρωτικά

στοιχεία για τα προγράµµατα για την τοπική αυτοδιοίκηση που υλοποιούνται στα

πλαίσια του Συµφώνου Σταθερότητας, µπορούν να αναζητηθούν στη βάση δεδοµένων

του Ινστιτούτου Open Society105 (παράρτηµα του Ιδρύµατος Soros µε κεντρικά γραφεία

στη Βουδαπέστη και στην Ουάσιγκτον). Στην εν λόγω βάση, δίδεται µια συνοπτική

περιγραφή προγραµµάτων που έχουν υλοποιηθεί ή η υλοποίηση τους βρίσκεται υπό

εξέλιξη, καθώς επίσης και συνοπτικά στοιχεία για το ποιοι είναι οι δωρητές και οι

εµπλεκόµενοι φορείς, καθώς και την στρατηγική τους στον τοµέα της τοπικής

δηµοκρατίας και της διασυνοριακής συνεργασίας στην Νοτιοανατολική Ευρώπη.

Ενδεικτικά επιλέχτηκαν να παρουσιαστούν δύο προγράµµατα στη θεµατική ενότητα

της τοπικής αυτοδιοίκησης, όπου δωρητής φορέας είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το

πρώτο αποτελεί µια πρωτοβουλία που χρηµατοδοτείται εξ’ ολοκλήρου από την

Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ το δεύτερο πρόγραµµα είναι µια κοινή δράση ανάµεσα σε

εθνικούς φορείς και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπου όµως χρηµατοδοτείται µε

ευρωπαϊκούς πόρους µόνο ένα µέρος του.

ΤΤίίττλλοοςς:: ΚΚεεννττρριικκήή κκααιι ΝΝοοττιιοοααννααττοολλιικκήή ΕΕυυρρώώππηη:: ∆∆ιιααφφοορρεεττιικκόόττηητταα κκααιι ∆∆ηηµµοοκκρρααττίίαα

∆ωρητές: Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Εµπλεκόµενοι φορείς: «Κοινωνία για τη βελτίωση των τοπικών κοινοτήτων των Ρόµα»

Πληροφορίες για το πρόγραµµα: Στόχος του προγράµµατος είναι η αύξηση της

ευαισθητοποίησης των τοπικών κοινωνιών σε θέµατα µειονοτήτων και των δικαιωµάτων

τους. Ενώ ενθαρρύνεται η συνεργασία µεταξύ διαφόρων φορέων που ασχολούνται µε

συναφή ζητήµατα µειονοτήτων, σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Στα πλαίσια αυτά,

προωθούνται δράσεις για την ενδυνάµωση των ικανοτήτων των τοπικών αρχών, ώστε

θέµατα µειονοτήτων να αποτελούν αντικείµενο και των τοπικών πολιτικών.

Προϋπολογισµός: 1.124.635 ευρώ

∆ράσεις: Έρευνα, συµβουλευτική σε θέµατα τοπικών πολιτικών και κανονιστικών αποφάσεων

105 Βλέπε περισσότερα στην ηλεκτρονική διεύθυνση του Ινστιτούτου Soros, σε www.soros.org


ΤΤίίττλλοοςς:: ΕΕννδδυυννάάµµωωσσηη ττηηςς δδηηµµοοκκρρααττίίααςς κκααιι ττηηςς ααννάάππττυυξξηηςς ττωωνν θθεεσσµµώώνν σσττηηνν ΚΚεεννττρριικκήή κκααιι

ΑΑννααττοολλιικκήή ΕΕυυρρώώππηη

∆ωρητές: Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Εµπλεκόµενες χώρες: Αλβανία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Π.Γ.∆. της Μακεδονίας,

∆ηµοκρατία της Μολδαβίας, Ρουµανία, Ο.∆. της Γιουγκοσλαβίας (Σερβία και

Μαυροβούνιο και η περιοχή του Κοσόβου)

Πληροφορίες για το πρόγραµµα: Οι στόχοι του προγράµµατος προσβλέπουν στην παροχή

συµβουλευτικής υποστήριξης και βοήθειας για να γίνουν κατανοητά τα οφέλη παραγωγής

κατάλληλων νοµοθετηµάτων και θεσµών, ώστε να είναι σύµφωνα µε τα ευρωπαϊκά

δεδοµένα («εξευρωπαϊσµός» των διοικητικών δοµών και θεσµών).

Προϋπολογισµός: 1.130.714 ευρώ (ευρωπαϊκή χρηµατοδότηση: 454.208 ευρώ )

∆ιάρκεια προγράµµατος: 24 µήνες Ειδικότερα στο δεύτερο πρόγραµµα, χρήσιµη κρίνεται µια περαιτέρω αναφορά

στη χρηµατοδότησή του, όπου είναι ενδεικτική ενός τρόπου που δίδεται η βοήθεια της

Ένωσης και των κρατών της, προς τα κράτη της περιοχής. Γενικότερα λοιπόν, στα

πλαίσια του Συµφώνου η συνολική βοήθεια προς τα κράτη της Νοτιοανατολικής

Ευρώπης, δίδεται µε δύο τρόπους: ένα µεγάλο ποσοστό αποτελεί η δωρεάν βοήθεια,

αλλά ένα εξίσου σηµαντικό ποσοστό αποτελούν τα δάνεια µε πολύ ευνοϊκούς όρους, µε

τα οποία τα κράτη µπορούν να καλύψουν και τη συµµετοχή τους στα διάφορα

προγράµµατα.

Την ίδια στιγµή, σηµαντική είναι και η συµβολή και άλλων φορέων που

εµπλέκονται στην υλοποίηση των προγραµµάτων στα πλαίσια του Συµφώνου

Σταθερότητας. Σε αυτό το σηµείο, αξίζει να αναφέρουµε τους βασικότερους

εµπλεκόµενους φορείς στις δράσεις για την τοπική αυτοδιοίκηση στην περιοχή. Μεταξύ

αυτών λοιπόν έχουµε, το Συµβούλιο της Ευρώπης, το Κογκρέσο Τοπικών και

Περιφερειακών Αρχών της Ευρώπης, την Ένωση Ευρωπαϊκών Παραµεθόριων

Περιφερειών, το Ινστιτούτο Open Society, το Ινστιτούτο East West και το βρετανικό

ΊδρυµαWestminster.

Αυτό που πρέπει να αναγνωρισθεί είναι, ότι η ανοικοδόµηση και η στήριξη των

τοπικών θεσµών παρέµενε ένας από τους στόχους του Συµφώνου, αλλά όχι ο

βασικότερος. Εν τούτοις όµως στα πλαίσια του Συµφώνου προωθήθηκαν σηµαντικά


προγράµµατα και έχουν ενθαρρυνθεί αξιόλογες πρωτοβουλίες για την τοπική

αυτοδιοίκηση106 στην περιοχή.

Η ευρωπαϊκή προσέγγιση προς τα ∆υτικά Βαλκάνια και η οικονοµική

στήριξη της περιοχής. Τα τελευταία χρόνια, η πορεία προς µια ουσιαστική ευρωπαϊκή

ολοκλήρωση, υπέδειξε και τον αναπροσδιορισµό των πολιτικών στο χώρο της Κοινής

Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης107. Στα

πλαίσια αυτά, η περιοχή των ∆υτικών Βαλκανίων αναγνωρίστηκε ως ένα ξεχωριστό

περιφερειακό υποσύστηµα108 των εξωτερικών σχέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως εκ

τούτου, οι ευρωπαϊκές πολιτικές ασκούνται και σχεδιάζονται όχι πια σε επίπεδο µιας

ευρύτερης περιφέρειας -όπως πριν υπήρχαν πολιτικές για την Νοτιοανατολική Ευρώπη-

αλλά αναγνωρίζονται τα κοινά χαρακτηριστικά των κρατών της περιοχής που

συνθέτουν τη ξεχωριστή υποενότητα των ∆υτικών Βαλκανίων.

Ως βασικός στόχος της Ένωσης για τα ∆υτικά Βαλκάνια, έχει αναγνωρισθεί η

δηµιουργία των κατάλληλων συνθηκών ώστε να είναι «αδιανόητη µια πιθανή

στρατιωτική σύγκρουση, και µέσα σε αυτό το πλαίσιο να προάγεται η ειρήνη, η

σταθερότητα, η ευηµερία και η ελευθερία»109. Μάλιστα την τελευταία δεκαετία, η

Ένωση έχει καταβάλλει σηµαντικές προσπάθειες στο να κάνει αυτόν τον στόχο

πραγµατικότητα.

Από το 1991 µέχρι και το 2001, η Ένωση έχει υπάρξει ένας σηµαντικός φορέας

παροχής βοήθειας στην περιοχή των ∆υτικών Βαλκανίων, όπου µέσα από διάφορα

προγράµµατα έχει προσφέρει περισσότερα από 6,1 δισ. ευρώ. Ειδικότερα αναφέρουµε

ότι το έτος 2001 διατέθηκαν περίπου 845 εκατ. ευρώ µόνο µέσα από τα προγράµµατα

Phare, Obnova and CARDS.

Όσον µάλιστα αφορά το Phare, αυτό αποτελεί στην ουσία ένα από τα τρία µέσα

χρηµατοδότησης110 για τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες από την Κεντρική και

Ανατολική Ευρώπη. Αρχικά δηµιουργήθηκε το 1989 για την παροχή βοήθειας προς την

Πολωνία και την Ουγγαρία και στη συνέχεια κάλυψε τα 8 νέα κράτη από την Κεντρική

106 Βλ. περισσότερα σε Congress of Local and Regional Authorities of Europe, Fact sheets on the situation of local and/or regional democracy in south-eastern European countries,op.cit.. 107 Βλ. σε Πιέρρος Φίλιππος, Η ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού µηχανισµού διαχείρισης κρίσεων και προτάσεων θεσµικής διασφάλισης των Βαλκανίων, op.cit., σελ. 281. 108 Βλ. σε Αλειφαντής Στ. Τα Βαλκάνια προς τον 21ο αιώνα: ∆ιεθνείς και Εσωτερικές Παράµετροι, Πάντειο Πανεπιστήµιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστηµών, Ιανουάριος 2000, σελ. 16. 109 Βλ. περισσότερα στο δικτυακό τόπο των εξωτερικών σχέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.europa.eu.int/comm/external_relations/index.htm 110 Τα άλλο δύο χρηµατοδοτικά µέσα είναι το SAPARD για την αγροτική πολιτική και το ΙSPA για το περιβάλλον και τις µεταφορές.


Ευρώπη καθώς και τα υπό ένταξη κράτη της Ρουµανίας και της Βουλγαρίας. Μέχρι

όµως το 2000 και οι χώρες των ∆υτικών Βαλκανίων µπορούσαν να ενταχθούν για

χρηµατοδότηση στα πλαίσια του Phare. Εν τούτοις, το 2001 είναι η χρονιά που

δηµιουργείται ένα ειδικό πρόγραµµα για τα Βαλκάνια µε την ονοµασία CARDS111,

έχοντας ως σκοπό την «ανοικοδόµηση, ανάπτυξη και σταθερότητα στην περιοχή των

Βαλκανίων» (Community Assistance for Reconstruction, Development and Stability in

the Balkans).

Για τους σκοπούς της µελέτης το ενδιαφέρον µας, όσον αφορά τα ∆υτικά

Βαλκάνια, επικεντρώνεται στο πρόγραµµα CARDS. Ειδικότερα, το CARDS αποτέλεσε

το 2001 µια συντονισµένη µορφή ευρωπαϊκής βοήθειας στην περιοχή των ∆υτικών

Βαλκανίων, µε ευρύτερο στόχο την υποστήριξη των κρατών για να συµµετέχουν µέσα

σε µια «διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης» µε την Ευρωπαϊκή Ένωση

(Stabilisation and Association Process-SAp)»112. Η εν λόγω διαδικασία (SAp) αποτελεί

το πυρήνα της ευρωπαϊκής πολιτικής για την περιοχή, στα πλαίσια της οποίας

οικοδοµούνται στενότερες σχέσεις µε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Για τις χώρες που

κρίνεται ότι έχουν κάνει ικανοποιητική πρόοδο σε επίπεδο πολιτικών και οικονοµικών

µεταρρυθµίσεων, δηµιουργείται στα πλαίσια της SAp, µια επίσηµη συµβατική σχέση µε

την Ε.Ε., η οποία παίρνει την µορφή µιας Συµφωνίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης

(Stabilisation and Association Agreement).

Για την περίοδο 2000- 2006, το πρόγραµµα διαθέτει 4,6 εκατ. ευρώ για

επενδύσεις, οικοδόµηση των θεσµών και άλλα µέτρα, µε σκοπό την εκπλήρωση των

στόχων που έχει θέσει για την ανάπτυξη της περιοχής. Ειδικότερα οι στόχοι αυτοί

αφορούν:

« 1. Την ανοικοδόµηση, τη δηµοκρατική σταθερότητα, την επιστροφή των

προσφύγων και την ενσωµάτωση τους στις τοπικές κοινωνίες.

2. Την ανάπτυξη των θεσµών και του νοµικού πλαισίου, περιλαµβανοµένου και

την εναρµόνιση του µε τα ευρωπαϊκά δεδοµένα. Όπου συγκεκριµένα τίθεται ως

βασικός σκοπός η υποστήριξη της δηµοκρατίας και του κράτους δικαίου, των

ανθρωπίνων δικαιωµάτων, της κοινωνίας των πολιτών και των µέσων µαζικής

ενηµέρωσης, καθώς και της ελεύθερης οικονοµίας.

111 (EΚ) No 2666/2000 5 ∆εκεµβρίου 2000. 112 Για τη SAp βλέπε περισσότερα στο δικτυακό τόπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις εξωτερικές σχέσεις, στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://europa.eu.int/comm/external_relations/see/actions/index.htm


3. Τη βιώσιµη οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη, όπου περιλαµβάνονται και

δοµικές µεταρρυθµίσεις.

4. Την προώθηση των στενότερων σχέσεων και της περιφερειακής συνεργασίας

ανάµεσα στις χώρες της περιοχής, αλλά και µεταξύ αυτών και της Ευρωπαϊκής

Ένωσης»113.

Για την υλοποίηση των πιο πάνω στόχων, επιλέξιµες θεωρούνται και δράσεις

που αφορούν την τοπική δηµοκρατία, ενώ οι τοπικοί οργανισµοί δύναται να εµπλακούν

σε ένα ευρύτερο φάσµα συνεργασιών που οικοδοµούνται στα πλαίσια της Sap. Ένας

βασικός τοµέας, στα πλαίσια του προγράµµατος µέσα στον οποίο οικοδοµούνται οι

σχέσεις της Ένωσης µε τις χώρες της περιοχής, είναι αυτός της «οικοδόµησης

ικανοτήτων των εθνικών διοικήσεων». Στον τοµέα αυτόν, τίθεται ως βασική

προτεραιότητα η ενδυνάµωση των δηµοσίων θεσµών, ως απαραίτητη προϋπόθεση για

«τη δηµιουργία καλύτερων σχέσεων µε την Ε..Ε». Μεταξύ άλλων, οι δράσεις που

περιλαµβάνει αφορούν διοικητικές µεταρρυθµίσεις σε εθνικό και τοπικό επίπεδο,

καθώς και αλλαγές στο δικαστικό σύστηµα.

Ένας άλλος βασικός τοµέας του προγράµµατος, είναι η «δηµοκρατική

σταθεροποίηση». Στα πλαίσια αυτά εντάσσονται δράσεις για την επιστροφή των

προσφύγων και την ενσωµάτωσή τους στην τοπική κοινωνία, ενώ παράλληλα

αναζητούνται τρόποι για τη δηµιουργία βιώσιµων τοπικών οικονοµιών, που να

εξασφαλίζουν παράλληλα και απασχόληση στους τοπικούς κατοίκους. Μέρος των

δράσεων επικεντρώνεται στην ανοικοδόµηση κατάλληλων ικανοτήτων των τοπικών

οργανισµών, ώστε να µπορέσουν να αντεπεξέλθουν σε ένα πιο διευρυµένο ρόλο που να

υποστηρίζει την τοπική δηµοκρατική σταθεροποίηση.

Ενδεικτικά, µπορούµε να αναφερθούµε σε ένα παράδειγµα δράσης που έχει

υλοποιηθεί στα πλαίσια του CARDS στην Π.Γ.∆. της Μακεδονίας, και έχει ως τίτλο

«Μαθαίνοντας να µένουµε µαζί µέσα στην τοπική κοινωνία». Αυτό αποτέλεσε µια

πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Οργανισµού Ανασυγκρότησης και του Ινστιτούτου

Κοινωνικών Επιστηµών της Χάγης, όπου πέρα από διάφορα εκπαιδευτικά κέντρα και

πανεπιστηµιακούς φορείς, εµπλέκτηκαν και οι τοπικές αρχές. Το συνολικό κόστος του,

για την περίοδο 2003- 2004 , ήταν 199.830 ευρώ και ως στόχος είχε τη δηµιουργία µιας

πολυεθνικής οµάδας εργασίας, που θα την απάρτιζαν σπουδαστές. Τα µέλη της οµάδας

θα έπρεπε να δουλέψουν µαζί, επιχειρώντας να βελτιώσουν τις σχέσεις ανάµεσα στις

113 Βλέπε στο δικτυακό τόπο http://europa.eu.int/comm/external_relations/see/actions/index.htm


διάφορες εθνικές κοινότητες. Ακολούθως µέσα από τα πορίσµατα των εργασιών τους

θα συνέβαλλαν στην καλλιέργεια ενός κλίµατος δηµοκρατικής σταθεροποίησης στη

χώρα τους. Η σύνθεση της οµάδας θα αποτελούταν από σπουδαστές από την σερβική,

αλβανική, τουρκική και µακεδονική κοινότητα, όπου µέσα από την συνεργασία τους θα

διαχεόταν το πνεύµα αρµονικής συνύπαρξης και στις τοπικές κοινωνίες όπου ζούσαν.

Οι τοπικές αρχές θα συνέβαλαν και αυτές µε τη σειρά τους, στην µεταφορά και

στη διάχυση ανάµεσα και στα άλλα µέλη των τοπικών κοινωνιών, του «πνεύµατος

συνεργασίας» που είχε καλλιεργηθεί από τους νέους. Είναι όµως κατανοητό ότι η

επιτυχία τέτοιων δράσεων, δεν δύναται να στηριχθεί µόνο σε επίπεδο ευρωπαϊκού

σχεδιασµού, αλλά καθορίζεται και από τη θέληση των τοπικών κατοίκων να

συνεργαστούν µέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο.

Μακροπρόθεσµα η «∆ιαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης» που

υποστηρίζεται από το πρόγραµµα CARDS, φιλοδοξεί να προσφέρει στα κράτη της

περιοχής, τη δυνατότητα µιας πλήρης ολοκλήρωσής τους µέσα στις δοµές της

Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο σκεπτικό αυτό άλλωστε προωθούνται και οι αλλαγές σε

επίπεδο τοπικών δοµών, µε σκοπό να καταστεί δυνατόν οι τοπικοί οργανισµοί να

µπορέσουν να συµµετάσχουν ουσιαστικά σε αυτή τη διαδικασία ολοκλήρωσης,

σύµφωνα πάντα µε το ευρωπαϊκό κεκτηµένο.

Υπεύθυνη για το συντονισµό των πρωτοβουλιών της SAp, είναι η Γενική

∆ιεύθυνση των Εξωτερικών Σχέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (από το 2001). Ενώ

το Γραφείο ‘Ευρωπαϊκή Βοήθεια Συνεργασίας’ (EuropeAid Co-operation Office) είναι

υπεύθυνο για τη διαχείριση των προγραµµάτων και των Ετήσιων Προγραµµάτων, που

έχουν συµφωνηθεί να υλοποιούνται σε κάθε χώρα. Όσον αφορά µάλιστα την Ο.∆. της

Γιουγκοσλαβίας (Σερβία, Μαυροβούνιο, Κόσοβο) και την Π.Γ.∆. της Μακεδονίας, το

2001 δηµιουργήθηκε114 ένας ειδικός φορέας ως υπεύθυνος για την παροχή βοήθειας

στις εν λόγω περιοχές. Ο φορέας αυτός καλείται Ευρωπαϊκός Οργανισµός για την

Ανασυγκρότηση (European Agency for Reconstruction), µε τα κεντρικά γραφεία του να

βρίσκονται στη Θεσσαλονίκη, και επιχειρησιακά κέντρα στο Βελιγράδι (Σερβία), στην

Ποντγκόριτσα (Μαυροβούνιο), στην Πρίστινα (Κόσοβο) και στα Σκόπια (Π.Γ.∆. της

Μακεδονίας).

114 Ευρωπαϊκός Κανονισµός 2667/2000-05/12/2000.


Για τους σκοπούς της µελέτης µας, ενδιαφέρον παρουσιάζει η δραστηριοποίηση

του Οργανισµού Ανασυγκρότησης, όσον αφορά δράσεις για την τοπική αυτοδιοίκηση

και τη διοικητική µεταρρύθµιση σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Ως εκ τούτου,

εντοπίστηκαν µια σειρά προγραµµάτων115 για την ανοικοδόµηση των τοπικών θεσµών

που υλοποιούνται υπό την εποπτεία και χρηµατοδότηση του Οργανισµού. Ενδεικτικά

αναφέρουµε το πρόγραµµα του 2003 για τη διοικητική µεταρρύθµιση στο Κόσοβο,

όπου περιλαµβάνει ένα πλέγµα δράσεων για την υποστήριξη της Ένωσης ∆ήµων της

περιοχής. Σκοπός του εν λόγου προγράµµατος, είναι η ενδυνάµωση των διοικητικών

ικανοτήτων της Ένωσης ∆ήµων καθώς και η ενθάρρυνσή της, για να αναλαµβάνει

πρωτοβουλίες σύναψης διεθνών συνεργασιών.

Στην ίδια περιοχή, την περίοδο 1998- 2002, είχε υλοποιηθεί ένα αντίστοιχο

πρόγραµµα που υποστήριζε τη διεξαγωγή των δηµοκρατικών εκλογών σε εθνικό και

τοπικό επίπεδο. Επίσης το ίδιο χρονικό διάστηµα είχαν σταλθεί 50 ειδικοί σε θέµατα

τοπικής αυτοδιοίκησης, µε σκοπό να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη δικτύων µεταξύ των

διαφόρων οργανισµών της τοπικής αυτοδιοίκησης. Αξιόλογη είναι και η δράση του

Ταµείου ∆ηµοτικών και Τοπικών Επενδύσεων (Municipal & Local Investment Fund

MLIF), που υποστηρίζεται από τον Οργανισµό Ανασυγκρότησης, και την τετραετία

εκείνη χρηµατοδότησε 120 µικρή κλίµακας έργα σε 30 δήµους της περιοχής του

Κοσόβου.

Αντίστοιχα την περίοδο 1999- 2002, στην περιοχή της Π.Γ.∆. της Μακεδονίας,

υλοποιήθηκε ένα πρόγραµµα για την τοπική αυτοδιοίκηση, που το κόστος του

ανερχόταν στα 1,9 εκατ. ευρώ. Η συνοπτική αναφορά στις δράσεις που

χρηµατοδοτήθηκαν στα πλαίσια του εν λόγω προγράµµατος, δίνεται να δώσει µια

ενδεικτική εικόνα των προτεραιοτήτων των ευρωπαϊκών πολιτικών για την ενίσχυση

της τοπικής αυτοδιοίκησης στην χώρα. Οι κύριες δράσεις λοιπόν που

χρηµατοδοτήθηκαν έχουν ως εξής:

Υποστήριξη του Υπουργείου Τοπικής Αυτοδιοίκησης για την ανάπτυξη µιας

στρατηγικής για την αποκέντρωση, καθώς και για την υιοθέτηση ενός σχεδίου δράσης

για την µεταρρύθµιση στην τοπική αυτοδιοίκηση.

Υποστήριξη για τη σύνταξη νοµοθετηµάτων, αναφορικά µε τις τοπικές πολιτικές.

Οικονοµική βοήθεια σε 12 πιλοτικά δηµοτικά έργα.

115 Βλέπε στοιχεία για τα προγράµµατα σε www.ear.eu.int/sectors/sectors.htm, επίσης οφείλουµε να επισηµάνουµε ότι σηµαντικό ήταν και το υλικό που µας διατέθηκε στα πλαίσια της συνεργασίας µας µε τον Ευρωπαϊκό Οργανισµό Ανασυγκρότησης..


Ανάπτυξη ενός επιχειρησιακού σχεδίου για την Ένωση ∆ήµων της χώρας (ZELS).

Οι πιο πάνω δράσεις είναι δηλωτικές της φιλοσοφίας του Οργανισµού

Ανασυγκρότησης, όπου υποστηρίζεται ότι η ύπαρξη ενός χρηστού τοπικού συστήµατος

διακυβέρνησης, ενθαρρύνει την εν γένει ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών, αλλά και

της χώρας γενικότερα.

Στο ίδιο σκεπτικό κινείται και το πρόγραµµα για την τοπική αυτοδιοίκηση στο

Μαυροβούνιο, το οποίο ήταν χρονικής διάρκειας από το 2001- 2002, µε συνολικό

προϋπολογισµό στα 4,5 εκατ. ευρώ. Στα πλαίσια του εν λόγω προγράµµατος

χρηµατοδοτήθηκαν συνολικά πέντε δράσεις, οι οποίες κάλυπταν µικρής και µεγάλης

εµβέλειας έργα, αλλά καµία από αυτές δεν είχε ως περιοχή εφαρµογής όλο το

Μαυροβούνιο. Αναλυτικότερα, µέσα από τους φακέλους του προγράµµατος εντοπίσαµε

τις εξής δράσεις:

Κατασκευή πυροσβεστικού σταθµού στην πόλη Ποντγκόριτσα.

Κατασκευή µια γέφυρας πεζών πάνω από το ποταµό Λιµ στην πόλη Bijelo Polje

Ανάπλαση των πολιτιστικών κέντρων σε δύο δήµους.

Ανάπλαση των τοπικών δρόµων στο Mojkova και στο Kolasin

Επέκταση του συστήµατος παροχής νερού.

Και ένα πρόγραµµα για την ανοικοδόµηση των ικανοτήτων σε τέσσερις δήµους,

στους τοµείς της κατάρτισης του προϋπολογισµού, της προσέλκυσης επενδύσεων, του

προσδιορισµού των τοπικών αναγκών κ.ο.κ.

Οφείλουµε να επισηµάνουµε, ότι για την υλοποίηση των τοπικών δράσεων που

χρηµατοδοτεί ο Οργανισµός Ανασυγκρότησης, προωθείται το σχήµα των εταιρικών

σχέσεων µεταξύ δηµοσίων και ιδιωτικών φορέων116. Υπό την έννοια αυτή,

ενθαρρύνονται οι συνεργασίες µεταξύ των τοπικών αρχών και άλλων δηµοσίων

οργανισµών, µε φορείς της ιδιωτικής οικονοµίας, αποσκοπώντας στο να έρθουν κοντά

οι τοπικοί δρώντες κατά την επίλυση των τοπικών προβληµάτων. Η δικιά µας

παρατήρηση είναι, ότι κάτι τέτοιο προαπαιτεί και µια οργανωµένη κοινωνία των

πολιτών σε τοπικό επίπεδο, η οποία να διαθέτει το απαραίτητο κοινωνικό κεφάλαιο.

Ίσως αυτή η παρατήρηση είναι που δικαιολογεί γιατί παράλληλα µε τις δράσεις για την

ανοικοδόµηση των τοπικών δοµών, προωθούνται και δράσεις, µέσα από άλλα

προγράµµατα, για την ενδυνάµωση των ικανοτήτων των τοπικών κοινωνιών. 116 Βλέπε σχετικά στο κείµενο οµιλία του Wout Soer, µάνατζερ στο Ευρωπαϊκό Οργανισµό στο Βελιγράδι, στο συνέδριο «Financing infrastructure, municipalities & sub-national governments in Central, Eastern and South Eastern European countries», που οργανώθηκε από το Ευρωπαϊκό Οικονοµικό Σύµφωνο, στην Βιέννη στις 17- 18 Φεβρουάριου 2004.


Επιπλέον, παρατηρήθηκε ότι στα πλαίσια των δράσεων για την ανάπτυξη των

ικανοτήτων των κατοίκων και των υπαλλήλων των τοπικών αρχών, είχε ενταχθεί και η

εξοικείωσή τους µε τις νέες τεχνολογίες. Στόχο αποτέλεσαι η εισαγωγή των νέων

τεχνολογιών στη λειτουργία των τοπικών οργανισµών, αυξάνοντας κατά τον τρόπο

αυτό και την αποτελεσµατικότητά τους.

Ταυτόχρονα, προωθούνται προγράµµατα για την κινητοποίηση των φορέων της

τοπικής αυτοδιοίκησης, ώστε να αναπτύξουν κατάλληλες ικανότητες µέσα από την

επιµόρφωση, ενώ καλλιεργείται και ένα σκεπτικό συνεργασίας µε την τοπική κοινωνία

για το σχεδιασµό και την εφαρµογή των τοπικών δράσεων. Στο προσεχές µέλλον, ο

Οργανισµός Ανασυγκρότησης, φιλοδοξεί να αξιοποιήσει περαιτέρω το δυναµικό των

υπαλλήλων από κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε να δουλέψουν ως

εµπειρογνώµονες, µεταφέροντας τη διοικητική τεχνογνωσία τους στις τοπικές δοµές

των υπό µελέτη χωρών.

Ειδικότερα, όσον αφορά την µεταφορά τεχνογνωσίας και τη συνεργασία

ανάµεσα στις δοµές της τοπικής αυτοδιοίκησης, η όλη προσπάθεια ενθαρρύνεται και

από το ευρωπαϊκό πρόγραµµα αδελφοποιήσεων117. Κεντρική ιδέα του όλου

προγράµµατος είναι η παροχή βοήθειας στα υποψήφια κράτη, ώστε να προσαρµόσουν

τη νοµοθεσία και τις εσωτερικές τους διαδικασίες σύµφωνα µε την ευρωπαϊκή εµπειρία

και σεβόµενα το ευρωπαϊκό κεκτηµένο.

Ενδιαφέρον έχει επίσης το γεγονός, ότι για την υλοποίηση δράσεων για την

τοπική αυτοδιοίκηση στην περιοχή, ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός Ανασυγκρότησης

συνάπτει συνεργασίες και µε διάφορους άλλους διεθνείς και ευρωπαϊκούς φορείς.

Ενδεικτικά αναφέρουµε το παράδειγµα της συνεργασίας µε τα Ηνωµένα Έθνη, το οποίο

αφορά ένα διετές πρόγραµµα για το νότιο τµήµα της Σερβίας, που έχει τίτλο «Τοπική

Βελτίωση και Αναζωογόνηση». Ο προϋπολογισµός του εν λόγω προγράµµατος είναι

7,5 εκατ. ευρώ (6,5 η ευρωπαϊκή συµµετοχή και 1 η συµµετοχή από τις τοπικές αρχές),

και στόχος του αποτελεί η ανοικοδόµηση ικανοτήτων των τοπικών αρχών, ώστε να

µπορούν να ικανοποιούν µε τον πιο αποτελεσµατικό τρόπο τις ανάγκες των κατοίκων

τους.

Εξίσου αξιόλογη είναι και η περίπτωση του προγράµµατος για την κατασκευή

τοπικών έργων στη Σερβία, που χρηµατοδοτείται σε συνεργασία µε την Ευρωπαϊκή

Τράπεζα Επενδύσεων και τη ∆ιεθνή Οικονοµική Συνεργασία. Στην περιοχή της 117 Περισσότερα στοιχεία για το ευρωπαϊκό πρόγραµµα αδελφοποιήσεων σε European Commission Enlargement Directorate General, Twinning in Action, October 2001.


Σερβίας, µπορούµε να εντοπίσουµε ένα ακόµα ενδιαφέρον παράδειγµα118 από τη δράση

του Ευρωπαϊκού Οργανισµού Ανασυγκρότησης. Αυτό αφορά τη δηµιουργία και την

υποστήριξη ενός Ταµείου για την ανασυγκρότηση των δήµων της περιοχής. Το

ενδιαφέρον σε αυτήν την περίπτωση δεν είναι απλά η υποστήριξη του Ταµείου σε

δράσεις των τοπικών αρχών, αλλά και ο διαµεσολαβητικός του ρόλος στην άντληση

κεφαλαίων για την υλοποίηση τοπικών έργων. Πρέπει να διασαφηνιστεί ότι το Ταµείο

δεν λειτουργεί ως τράπεζα, αλλά αντιθέτως µεσολαβεί ανάµεσα στις τοπικές αρχές και

τους πιθανούς τοπικούς και διεθνείς οικονοµικούς φορείς, µε σκοπό την

χρηµατοδότηση και την υλοποίηση των τοπικών έργων. Αξίζει να αναφέρουµε, ότι ήδη

η δράση αυτή έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων,

της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης και της γερµανικής KfW.

Πέρα όµως από τα προγράµµατα που χρηµατοδοτούνται από τον Ευρωπαϊκό

Οργανισµό Ανασυγκρότησης ή στα πλαίσια των διήµερων συνεργασιών µεταξύ Ε.Ε.

και κρατών των ∆υτικών Βαλκανίων, υπάρχει η δυνατότητα χρηµατοδότησης δράσεων

και στα πλαίσια των ευρωπαϊκών προγραµµάτων, τα οποία έχουν σχεδιαστεί κυρίως για

τα κράτη µέλη. Ένα τέτοιο πρόγραµµα είναι η Κοινοτική Πρωτοβουλία Interreg119 που

χρηµατοδοτεί δράσεις για τη διαπεριφερειακή συνεργασία και την κατασκευή

υποδοµών µεταφορών. Ειδικότερα ο ρόλος των τοπικών αρχών στα πλαίσια του

Interreg, διαφαίνεται στην προώθηση των διαπεριφεριακών συνεργασιών, µε τη

δηµιουργία των ευρωπεριφερειών, καθώς και σε έργα µεταφορών σε τοπικό επίπεδο

(δρόµους, οδικές αρτηρίες κ.ο.κ.).

Το αν ένα ευρωπαϊκό πρόγραµµα είναι ανοικτό για χρηµατοδότηση δράσεων

και στην περιοχή των ∆υτικών Βαλκανίων, αυτό αποτελεί µέρος συµφωνίας που έχει

συναφθεί µεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών της περιοχής, και

αναγράφεται το σώµα του κειµένου, στο σηµείο που αφορά τα επιλέξιµα κράτη που

έχουν δικαίωµα υποβολής προτάσεων. Ενδεικτικά αναφέρουµε ότι πολλά από τα

προγράµµατα της Γενικής ∆ιεύθυνσης Ενέργειας και Μεταφορών120, είναι ανοικτά στα

κράτη των ∆υτικών Βαλκανίων, στα πλαίσια αναγνώρισης της ευρύτερης σηµασίας της

περιβαλλοντικής διαχείρισης της ενέργειας στην περιοχή.

118 Βλ. στοιχεία από την οµιλία του Wout Soer, µάνατζερ στο Ευρωπαϊκό Οργανισµό στο Βελιγράδι, op.cit. 119 Βλ. περισσότερα στο δικυακό τόπο της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας Interreg στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.europa.eu.int/comm/regional_policy/interreg3/abc/abc_en.htm 120 Βλέπε περισσότερα στην ηλεκτρονική διεύθυνση της Γενικής ∆ιεύθυνσης Ενέργειας και Μεταφορών στο www.europa.eu.int/comm/energy_transport/rtd/5/index


H εισαγωγή των χωρών των ∆υτικών Βαλκανίων σε επιλεγµένα ευρωπαϊκά

προγράµµατα, προωθείται στο σκεπτικό της «πιθανής ολοκλήρωσης των κρατών της

περιοχής µέσα στις ευρωπαϊκές δοµές, γεγονός που συνάδετε και µε την επιβεβαίωση

της δυνατότητας τα κράτη αυτά να αποτελέσουν στο µέλλον υποψήφια προς ένταξη

κράτη»121. Άλλωστε και το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στις Βρυξέλες το 2003, ανέφερε ότι

«το µέλλον των ∆υτικών Βαλκανίων είναι µέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση» και

προσκάλεσε «το Συµβούλιο και την Επιτροπή να εξετάσουν τρόπους και µέσα,

βασισµένα στην εµπειρία της διαδικασίας διεύρυνσης, ώστε να ενδυναµωθεί περαιτέρω

η πολιτική της Ένωσης στην περιοχή»122.

Αδιαµφισβήτητα, τα επίσηµα οικονοµικά στοιχεία καταδεικνύουν, µέσα από

ποικίλες πρωτοβουλίες, µια έντονη παρουσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα ∆υτικά

Βαλκάνια. Ειδικότερα όµως όσον αφορά την ανοικοδόµηση τοπικών θεσµών,

οφείλουµε να παρατηρήσουµε και την σηµαντική εµπλοκή των Η.Π.Α., που εκφράζεται

είτε µέσα από την Αµερικανική Αναπτυξιακή Βοήθεια (ενδεικτική είναι η περίπτωση

του ρόλου της USAID στα πλαίσια του Συµφώνου Σταθερότητας, αναφορικά µε

δράσεις για την τοπική αυτοδιοίκηση), είτε διαµέσου άλλων πρωτοβουλιών όπως

προωθούνται µέσα από µη κρατικούς φορείς µε έδρα στις Η.Π.Α. (βλέπε πάλι, βάση

δεδοµένων του Ιδρύµατος Soros όσον αφορά τους δωρητές και τους εµπλεκόµενους

φορείς για προγράµµατα τοπικής αυτοδιοίκησης στην περιοχή της Νοτιοανατολικής

Ευρώπης).

Από την άλλη πλευρά, η οικονοµική ισχύ της ευρωπαϊκής αναπτυξιακής

βοήθειας στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων µπορεί να ενισχυθεί µέσα από τη

χρηµατοδοτική στήριξη προς τις υποψήφιες για ένταξη χώρες. Σε ένα ευρύτερο

πλαίσιο, η περιοχή των Βαλκανίων αποτελεί πια ένα ουσιαστικό κοµµάτι του

ενδιαφέροντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στα πλαίσια των εξωτερικών της σχέσεων και

στην προοπτική διεύρυνσής της προς την περιοχή.

Όσον αφορά µάλιστα µια πιθανή διεύρυνση της Ένωσης προς τα ∆υτικά

Βαλκάνια, η νέα «διαδικασία σταθεροποίησης και σύνδεσης» (SAp) που υιοθετήθηκε

τον Ιούνιο του 1999, και συνοπτικά αναφέρθηκε πιο πάνω, αναγνωρίζει την «προοπτική

του µέλους», στη βάση όµως της συνθήκης του Άµστερνταµ και εφόσον θα πληρούνται

τα κριτήρια της Κοπεγχάγης. Η ένταξη όµως των χωρών της περιοχής δεν θα 121 Communication from the Commission to the Council and the European Parliament, The Western Balkans and European Integration, Brussels, 21.5.2003, COM (2003) 285 final 122 Communication from the Commission to the Council and the European Parliament, The Western Balkans and European Integration, op.cit., σελ. 2.


υπόκεινται µόνο στους όρους του άρθρου 6 της Συνθήκης123, αλλά και σε µια σειρά

πρόσθετων όρων, όπως αµοιβαία αναγνώριση συνόρων, επίλυση όλων των εκκρεµών

ζητηµάτων, περιλαµβανοµένων και αυτών των εθνικών µειονοτήτων.

Όπως επίσης χαρακτηριστικά έχει λεχθεί στα πλαίσια της συνάντησης το 2003

στη Θεσσαλονίκη «η επιτυχία των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης να

ικανοποιήσουν τα κριτήρια της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση µπορεί να αποτελέσει

έµπνευση και ενθάρρυνση των χωρών των ∆υτικών Βαλκανίων να µοιραστούν αυτό το

όραµα».

Η στρατηγική διεύρυνσης της Ένωσης. Μέχρι του παρόντος (Σεπτέµβριος

2004), τρεις χώρες από την περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης έχουν κάνει αίτηση

για την ένταξή τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ρουµανία και η Βουλγαρία είχαν

ξεκινήσει τις διαδικασίες διαπραγµάτευσης από το 1998, µαζί µε την Μάλτα, τη

Λετονία, τη Λιθουανία και τη Σλοβακία, αλλά λόγω αδυναµίας ικανοποίησης των

κριτηρίων της Κοπεγχάγης δεν κατάφεραν να είναι στο πρώτο κύµα της διεύρυνσης.

Η έκβαση αυτή ήταν εν µέρει αναµενόµενη, µιας και ήταν από τότε γνωστό ότι

οι δύο αυτές χώρες υστερούσαν από τις υπόλοιπες υποψήφιες της Κεντρικής Ευρώπης

ως προς το επίπεδο της προετοιµασίας τους για την ένταξη, αλλά οι γεωπολιτικές

σκοπιµότητες καθιστούσαν ιδιαίτερα δύσκολο να µείνουν πίσω. Επιπλέον, µια

ενδεχόµενη στασιµότητα της Βουλγαρίας και της Ρουµανίας στις διαδικασίες

διαπραγµάτευσης, θα ερµηνευόταν ως οµαδοποίησή τους µε τα υπόλοιπα Βαλκάνια που

βρίσκονται σε δυσµενέστερη θέση από άποψη θεσµικών σχέσεων µε την Ένωση, και θα

διέψευδε την ευρωπαϊκή διακήρυξη ότι η πορεία ολοκλήρωσης της περιοχής προς την

Ε.Ε. θα επιταχυνθεί124.

Ως εκ τούτου στο Ελσίνκι, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο συµφώνησε στην έναρξη

των διαπραγµατεύσεων µε τις δύο χώρες το Φεβρουάριο του 2000, «αποφασισµένο να

συµβάλλει θετικά στην ασφάλεια και σταθερότητα στην ευρωπαϊκή ήπειρο, και στο

φως των πρόσφατων εξελίξεων»125. Ακολούθως, στη ∆ιάσκεψη της Αθήνας το 2003,

ορίσθηκε ότι η διαδικασία αυτή θα ολοκληρωθεί το 2007, εφόσον και αν

εκπληρώνονται τα κριτήρια.

123 Πρόκειται για το άρθρο της Συνθήκης του Άµστερνταµ που αναφέρει ότι η Ένωση βασίζεται στις αρχές της ελευθερίας, της δηµοκρατίας, του σεβασµού των δικαιωµάτων του ανθρώπου και των θεµελιωδών ελευθερίων, καθώς και του κράτους δικαίου, αρχές που είναι κοινές στα κράτη µέλη. Επίσης το άρθρο 49 της Συνθήκης προβλέπει πως κάθε ευρωπαϊκό κράτος που σέβεται τις αρχές που απαριθµούνται στο άρθρο 6 παρ. 1 µπορεί να ζητήσει να γίνει µέλος της Ένωσης. 124 Βλ. σε Βαλντέν Σωτήρης op.cit., σελ. 239- 240. 125 Βλ. σε Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Ελσίνκι, Συµπεράσµατα της Προεδρίας, παρ. 10.


Όσον αφορά την Κροατία, το Φεβρουάριο του 2003 υπέβαλε, και αυτή µε τη

σειρά της, αίτηση για προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το χρονοδιάγραµµα για

την έναρξη των διαδικασιών διαπραγµάτευσης µε την Κροατία δεν έχει ακόµα οριστεί,

αλλά η αίτηση της µπορεί να θεωρηθεί συνέχεια των στενών σχέσεων που είχε

αναπτύξει µε την Ένωση. Αυτές ήταν προϊόν µιας συνεχής προσπάθειας της χώρας για

πολιτική και οικονοµική ανοικοδόµηση, µε στόχο να δηµιουργήσει τις κατάλληλες

συνθήκες για να ικανοποιήσει τα πολιτικά και οικονοµικά κριτήρια της Κοπεγχάγης.

∆εν υπάρχει αµφιβολία ότι η διεύρυνση αποτελεί µείζον γεγονός για την

οικοδόµηση της Ευρώπης, το οποίο θα έχει τεράστια επίπτωση στην πολιτική της

ηπείρου κατά τις επόµενες δεκαετίες. Για να µπορεί όµως αυτή να θεωρηθεί επιτυχής,

τα υποψήφια κράτη θα πρέπει να ικανοποιούν τα κριτήρια ένταξης και να έχουν την

ικανότητα υιοθέτησης του κοινοτικού κεκτηµένου.

Για το λόγο αυτό, η Ένωση υιοθετεί µια στρατηγική ενίσχυσης της θεσµικής

και διοικητικής ικανότητας των χωρών αυτών, προκειµένου να καταστεί δυνατή η

εφαρµογή του ευρωπαϊκού κεκτηµένου, καθώς και η συµµόρφωση των επιχειρήσεων

τους προς τους ευρωπαϊκούς κανόνες. Επιπλέον, η Επιτροπή για να µπορέσει να

ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της προενταξιακής διαδικασίας των υποψηφίων χωρών

της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, καθιέρωσε την εταιρική σχέση ως βασική συνιστώσα

στη διαδικασία προσχώρησης. Ενώ στο ίδιο πάντα σκεπτικό, παρέχει στις υποψήφιες

χώρες τη δυνατότητα συµµετοχής στα ευρωπαϊκά προγράµµατα, ενθαρρύνοντας την

υλοποίηση δράσεων στα πλαίσια συνεργασιών µε άλλα κράτη.

Αναλυτικότερα η προώθηση της εταιρικής σχέσης αποτελεί ένα βασικό άξονα

της προενταξιακής στρατηγικής. Σε αυτήν περιλαµβάνονται όλες οι µορφές ενίσχυσης

προς τις υποψήφιες χώρες, διαµέσου ενός ενιαίου πλαισίου εφαρµογής των εθνικών

προγραµµάτων προετοιµασίας για την απόκτηση της ιδιότητας του µέλους της

Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέσα από έναν πολυετή προγραµµατισµό, η εταιρική σχέση

ορίζει βραχυπρόθεσµες και µεσοπρόθεσµες προτεραιότητες για κάθε υποψήφια χώρα

(κυρίως αναφορικά µε τη δηµοκρατία, την µακροοικονοµική σταθερότητα, την

πυρηνική ασφάλεια και την υιοθέτηση του κεκτηµένου) και παραθέτει τα διαθέσιµα

µέσα για την προετοιµασία των υποψηφίων προς ένταξη κρατών.

Οι οικονοµικές και τεχνικές ενισχύσεις που φτάνουν από την Ευρωπαϊκή

Ένωση στα υποψήφια κράτη της περιοχής, αποτελούν αντικείµενο ευρωπαϊκών

συµφωνιών ανάµεσα στα δύο µέλη, όπου την κύρια εποπτεία την έχει η Ευρωπαϊκή

Επιτροπή. Στο πλαίσιο λοιπόν της προενταξιακής στρατηγικής, συντάσσονται


ευρωπαϊκές συµφωνίες, οι οποίες αποτελούν το βασικό νοµικό µέσο που καθορίζει τις

σχέσεις µεταξύ της Ένωσης και των υποψηφίων χωρών. Οι ευρωπαϊκές συµφωνίες

αφορούν κυρίως ζητήµατα εµπορίου, πολιτικού διαλόγου και άλλων τοµέων

συνεργασίας και αποσκοπούν στη σταδιακή εγκαθίδρυση µιας ζώνης ελεύθερων

συναλλαγών µεταξύ της Ένωσης και των υποψηφίων χωρών. Επιπλέον επιτρέπουν την

παρακολούθηση της προόδου των υποψηφίων χωρών, όσον αφορά την υιοθέτηση και

την εφαρµογή του κοινοτικού κεκτηµένου, καθώς και την τήρηση των προτεραιοτήτων

της εταιρικής σχέσης για την προσχώρηση.

Όπως αναφέρθηκε επιγραµµατικά και πιο πάνω, ως ένας από τους ενδιάµεσους

στόχους της προσχώρησης έχει οριστεί η συµµετοχή των υποψηφίων κρατών στα

κοινοτικά προγράµµατα. Αυτά τα προγράµµατα καλύπτουν την πλειονότητα των

κοινοτικών πολιτικών (εκπαίδευση, κατάρτιση, περιβάλλον, µεταφορές, έρευνα, κλπ.)

και αποτελούν µία χρήσιµη προετοιµασία για την προσχώρηση, εξοικειώνοντας τις

υποψήφιες χώρες και τους πολίτες τους, µε τις πολιτικές και µε τις µεθόδους εργασίας

της Ένωσης.

Η προσέγγιση των εθνικών νοµοθεσιών αποτελεί επίσης έναν πρωτεύοντα

ενταξιακό στόχο και εποµένως έχει κριθεί αναγκαίο να ενισχυθεί η κοινοτική βοήθεια

προς αυτήν τη κατεύθυνση. Ως εκ τούτου, στο πλαίσιο της Λευκής Βίβλου για την

προετοιµασία της προσχώρησης των ΧΚΑΕ (Χώρες Ανατολικής και Κεντρικής

Ευρώπης) στην ενιαία αγορά, δηµιουργήθηκε ένα γραφείο τεχνικής βοήθειας και

ανταλλαγής πληροφοριών (TAIEX)126, του οποίου η θητεία έχει παραταθεί µέχρι και

σήµερα. Το γραφείο αυτό παρέχει πληροφορίες για το σύνολο του κοινοτικού

κεκτηµένου στις υποψήφιες χώρες, ιδίως µέσω ειδικών σεµιναρίων ή ‘επισκέψεων

µελέτης’ στους δηµόσιους οργανισµούς, αλλά και στις ιδιωτικές επιχειρήσεις των

εκάστοτε χωρών.

Η προσέγγιση των νοµοθεσιών από µόνης της δεν µπορεί να θεωρηθεί αρκετή,

αλλά εξίσου σηµαντικό είναι να ενισχυθούν οι οργανισµοί που είναι αρµόδιοι για την

υιοθέτηση και την εφαρµογή του κοινοτικού κεκτηµένου. Ένα σηµαντικό µέσο για την

ενίσχυση των φορέων είναι η διαδικασία αδελφοποιήσεων127, που περιλαµβάνει την

απόσπαση εµπειρογνωµόνων της Ένωσης στις υποψήφιες χώρες. Αυτή η διαδικασία

ξεκίνησε µε την απόσπαση "προενταξιακών συµβούλων" που µπορούσαν να ήταν

126 Βλ. περισσότερες πληροφορίες στο δικτυακό τόπο του Γραφείου στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.taiex.be 127 Βλ. αναφορές σε European Commission Enlargement Directorate General, Twinning in Action, op.cit.


υπάλληλοι των κρατών µελών ή ανεξάρτητοι εµπειρογνώµονες. Με την πείρα τους,

συµβάλλουν στην κατάρτιση των οµολόγων τους στις υποψήφιες χώρες για την

υιοθέτηση, εφαρµογή και ενίσχυση των βασικών τοµέων του κοινοτικού κεκτηµένου.

Η υλοποίηση των στόχων της προενταξιακής στρατηγικής προϋποθέτει επίσης

την προσφυγή σε µέσα ενίσχυσης και χρηµατοδοτικής βοήθειας. Η Ε.Ε. βοηθά τις

υποψήφιες χώρες από την περιοχή να ενσωµατώσουν την ευρωπαϊκή νοµοθεσία,

παρέχοντας τους ένα ευρύ φάσµα χρηµατοοικονοµικής βοήθειας για τη βελτίωση της

υποδοµής και της οικονοµίας τους. Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Βερολίνου το 1999,

για να ανταποκριθεί στις ανάγκες των υποψήφιων χωρών, αποφάσισε να διπλασιάσει

την προενταξιακή ενίσχυση από το έτος 2000 και να δηµιουργήσει δύο ειδικά µέσα:

το προενταξιακό διαρθρωτικό µέσο (ISPA), για το οποίο διατίθεται το ποσό των

1.040 εκατοµµυρίων ευρώ ετησίως από το 2000,

το προενταξιακό γεωργικό µέσο (SAPARD), για το οποίο διατίθεται το ποσό των

520 εκατοµµυρίων ευρώ ετησίως .

Τα δύο αυτά µέσα συµπληρώνουν τις παρεµβάσεις που χρηµατοδοτούνται στο

πλαίσιο του προγράµµατος Phare, που ισχύει από το 1989 και το οποίο παραµένει η

πρώτη πηγή βοήθειας προς τις υποψήφιες χώρες. Για τους σκοπούς της µελέτης µας, το

ενδιαφέρον µας επικεντρώνεται στο πρόγραµµα Phare και στις δράσεις που υποστηρίζει

για την ανάπτυξη των τοπικών δηµοκρατικών θεσµών και γενικότερα για την ενίσχυση

των ικανοτήτων των τοπικών αρχών στα υποψήφια προς ένταξη κράτη.

Ο στόχος του προγράµµατος Phare εξελίχθηκε µε τα χρόνια µαζί µε τις ανάγκες

που προέκυψαν από τη διαδικασία υιοθέτησης του κεκτηµένου. Επί του παρόντος το

Phare επικεντρώνεται σε δύο βασικές προτεραιότητες :

α) Τη "θεσµική στήριξη" δηλ. την ενίσχυση της διοικητικής και θεσµικής

ικανότητας των υποψηφίων χωρών. Έτσι π.χ. ενδεικτικά στην περίπτωση της

περιφερειακής πολιτικής, στηρίζεται η δηµιουργία σε όλα τα διοικητικά επίπεδα δοµών

που να έχουν την ικανότητα να καθορίσουν πολυετή σχέδια ανάπτυξης. Στην

συγκεκριµένη περίπτωση, πρόκειται για τη δηµιουργία ενός προπαρασκευαστικού

ειδικού προγράµµατος διαχείρισης των διαρθρωτικών ταµείων.

β) Την "ενίσχυση επενδύσεων" δηλ. τη χρηµατοδότηση επενδύσεων που

προορίζονται για να προσαρµοστούν οι επιχειρήσεις και οι τοπικές υποδοµές στα

ευρωπαϊκά πρότυπα. Το 70% των 1.560 εκατοµµυρίων ευρώ που αποτελούν τον

προϋπολογισµό του Phare, παρέχεται σε αυτόν τον τοµέα.


Όσον αφορά τη θεσµική στήριξης στα πλαίσια του Phare, αξιόλογες δράσεις

προωθήθηκαν προς την κατεύθυνση στήριξης των τοπικών δοµών. Άλλωστε η Ένωση

έχει αναγνωρίσει128 ότι η ύπαρξη µιας κατάλληλης διοικητικής ικανότητας στις

υποψήφιες χώρες είναι «βασική σηµασίας ώστε να µπορούν να υλοποιήσουν το

κεκτηµένο και να διασφαλίσουν την τήρησή του από της εντάξεως τους». Υπό µία

έννοια λοιπόν, η διοικητική ικανότητα αποτελεί ένα βασικό παράγοντα για την επιτυχία

της διαδικασίας διεύρυνσης.

Στα πλαίσια της διαδικασίας προσχώρησής τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι

τρεις χώρες της Βαλκανικής βρίσκονται αντιµέτωπες µε την πρόκληση να βελτιώσουν

τις δοµές της τοπικής αυτοδιοίκησης στο εσωτερικό τους. Αυτό θα συµβάλλει τόσο

στην προώθηση της τοπικής δηµοκρατίας, ικανοποιώντας το πολιτικό κριτήριο ένταξης,

όσο και στο να µπορέσουν οι τοπικές αρχές να ενσωµατώσουν µε τις δράσεις τους το

ευρωπαϊκό κεκτηµένο129 στις τοπικές πολιτικές.

Ενδιαφέρον παραδείγµατα για τις αλλαγές που επέφεραν τα προενταξιακά µέσα

στην δοµή των τοπικών αρχών στις υποψήφιες για ένταξη χώρες, µπορούµε να

αναζητήσουµε µέσα από τα αποτελέσµατα των εκ των υστερών αξιολογήσεων του

προγράµµατος Phare. Επιλέξαµε να παρουσιάσουµε δύο µελέτες περιπτώσεων, για τις

οποίες υπάρχουν πλήρης διαθέσιµα στοιχεία.

Η πρώτη περίπτωση αφορά την Ρουµανία και το ρόλο που διαδραµάτισε το

Phare στην ανοικοδόµηση των τοπικών θεσµών στην εν λόγω χώρα130. Το έργο που

υλοποιήθηκε στα πλαίσια του Phare και θα παρουσιαστεί είχε τίτλο «Ανάπτυξη της

τοπικής αυτοδιοίκησης». Ο βασικός στόχος του ήταν να υποστηρίξει τους τοπικούς

οργανισµούς, ώστε να µπορέσουν να ανταποκριθούν πιο αποτελεσµατικά στις νέες

αρµοδιότητές τους, καθώς και στις καινούργιες νοµικές διατάξεις που ψηφίζονταν

διαρκώς στη χώρα κατά τη περίοδο µετάβασής της.

Οι τοµείς που θεωρήθηκε ότι έπρεπε να δοθεί έµφαση για την επίτευξη αυτών

των στόχων, ορίστηκαν ως οι εξής:

Ανάπτυξη των ικανοτήτων του Τοµέα Τοπικής Αυτοδιοίκησης (τώρα είναι το

Υπουργείο ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης), για να µπορεί να υιοθετήσει µια οργανωτική δοµή

που να ικανοποιεί τις ανάγκες µια επιτυχηµένης αποκέντρωσης.

128 COM (2002) 256 τελικό. 129 Resolutions of 10th Meeting of Ministers responsible for Public Administration in the European Union, Rhodes 6 June 2003, σ. 7. 130 Βλέπε αναλυτικά σε Phare Country Ex-Post Evaluation and Capacity Building, Country Report – Romania, April 2003, σελ.. 95- 98.


Ενδυνάµωση των Ενώσεων των τοπικών αρχών.

Αναβάθµιση των περιφερειακών κέντρων επιµόρφωσης και ανάπτυξη του

ανθρώπινου δυναµικού της κεντρικής και τοπικής διοίκησης.

Ανάπτυξη και υποστήριξη των εφαρµογών νέων τεχνολογιών και επικοινωνιών στη

λειτουργία της κεντρικής και τοπικής διοίκησης.

Ενδυνάµωση των εν γένει ικανοτήτων των τοπικών οργανισµών.

Για την υλοποίηση των πιο πάνω στόχων, αλλά και την επίτευξη του τελικού

σκοπού που ήταν η αναβάθµιση των τοπικών θεσµών, προωθήθηκε µια δέσµη δράσεων

που περιελάµβανε, τα ακόλουθα:

Επιµόρφωση του προσωπικού του κεντρικού φορέα που ασχολείται µε την τοπική

αυτοδιοίκηση (τότε τµήµα Τ.Α.), σε θέµατα διαχείρισης και διοίκησης.

∆ηµιουργία ηλεκτρονικής σελίδας του κεντρικού φορέα και έκδοση ενηµερωτικής

επιθεώρησης για την ανταλλαγή απόψεων µεταξύ των φορέων της τοπικής διοίκησης.

Συνέδριο για θέµατα τοπικής δηµοκρατίας και ανάπτυξης.

Εγκαθίδρυση και θεσµική ανάπτυξη ενός συντονιστικού οργάνου των ενώσεων των

τοπικών διοικήσεων.

∆ηµιουργία εγχειριδίων για την τοπική διοίκηση, τα οποία άπτονταν των

ευρωπαϊκών θεµάτων.

Σχεδιασµός και οργάνωση προγραµµάτων ανάπτυξης ανθρώπινου δυναµικού σε

κεντρικό και τοπικό επίπεδο.

Επιµόρφωση των επιµορφωτών των περιφερειακών κέντρων επιµόρφωσης και του

εθνικού κέντρου επιµόρφωσης.

Επιµόρφωση του προσωπικού των τοπικών αρχών.

Τεχνική και υλική κάλυψη της λειτουργίας των κέντρων επιµόρφωσης.

Τεχνική κάλυψη σε εφαρµογές νέων τεχνολογιών της περιφέρειας, των

επιµορφωτικών κέντρων, του κεντρικού τµήµατος τοπικής αυτοδιοίκησης και του

συντονιστικού οργάνου των ενώσεων των τοπικών αρχών.

Ίδρυση ενός Ταµείου για τον εκσυγχρονισµό της τοπικής διοίκησης/αυτοδιοίκησης.

Στα πλαίσια αυτά προωθήθηκε µια δέσµη νοµοθετικών ρυθµίσεων και αλλαγών

στη δοµή της κυβέρνησης, όπου το Υπουργείο ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης, αντικατέστησε το

Υπουργείο ∆ηµοσίων Υπηρεσιών, εντάσσοντας στη δοµή του το τµήµα για την τοπική

αυτοδιοίκηση. Ακολούθως το Υπουργείο ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης αποτέλεσε το

συντονιστικό φορέα του προγράµµατος Phare για την ενίσχυση των τοπικών δοµών,

όπου αντίστοιχα το Υπουργείο Οικονοµικών ανέλαβε την οικονοµική διαχείριση και τις


πληρωµές. Κατά τον τρόπο αυτό, το Phare οδήγησε και σε έµµεσες επιπτώσεις στη

δοµή της κεντρική διοίκησης, ώστε να καταστεί δυνατόν ο καλύτερος συντονισµός των

δράσεων και η πιο αποτελεσµατική διαχείριση του προγράµµατος.

Από το σύνολο των δράσεων στο ρουµανικό παράδειγµα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον

παρουσιάζει η ίδρυση του Ταµείου εκσυγχρονισµού της τοπική αυτοδιοίκησης, το

οποίο µε τη λειτουργία του υποστήριξε την εν γένει ανάπτυξη των τοπικών οργανισµών

και στήριξε την τοπική τους αυτονοµίας. Πιο αναλυτικά, το Ταµείο χρηµατοδότησε

περισσότερα από 100 έργα, λειτουργώντας ταυτόχρονα και ως ένας φορέας ανταλλαγής

και προώθησης νέας γνώσης ανάµεσα στις τοπικές αρχές. Μάλιστα πολλές φορές, οι

ενώσεις των τοπικών οργανισµών εµπλέχθηκαν στο όλο εγχείρηµα, λειτουργώντας ως

ενδιάµεσοι φορείς ανάµεσα στο ταµείο και στις τοπικές αρχές. Η εµπλοκή των ενώσεων

των τοπικών αρχών συνέβαλλε στη διάχυση και στη δηµοσιοποίηση των

αποτελεσµάτων των καλύτερων πρακτικών, που παρουσίαζαν µεµονωµένα διάφοροι

τοπικοί οργανισµοί στη χώρα. Στο πλαίσιο αυτό έγινε µια προσπάθεια, η εµπειρία ενός

οργανισµού να γίνει γνώση και για τους υπόλοιπους.

Επίσης, λόγω της συχνής αδυναµίας των τοπικών αρχών στο να κάνουν αίτηση

για χρηµατοδότηση από κάποιο πρόγραµµα, το Ταµείο άσκησε έναν συµβουλευτικό

ρόλο ώστε να µην αποκλείονται οι αδύναµοι τοπικοί οργανισµοί, από τις νέες, αλλά πιο

απαιτητικές διαδικασίες χρηµατοδότησης των τοπικών έργων. Ταυτόχρονα όµως, το

Ταµείο επιχείρησε να αυξήσει τις ικανότητες των τοπικών οργανισµών ώστε να

µπορούν να απευθύνονται και σε µεγαλύτερες χρηµατοδοτικές πηγές από το Phare.

Στην τελική αξιόλογη αναφέρεται ότι η δράση του Ταµείου, αύξησε την

διαφάνεια και την αποτελεσµατικότητα στον τρόπο που παρέχονταν οι τοπικές

υπηρεσίες, καθώς επίσης βοήθησε και στην εισαγωγή υπηρεσιών που πριν δεν

παρέχονταν από τις τοπικές αρχές. Επίσης το Ταµείο µέσα από τα προγράµµατά του,

λειτούργησε ως η κινητήριο δύναµη για να τονωθεί η συνεργασία µεταξύ δηµοσίων και

ιδιωτικών φορέων, ενώ παράλληλα ενδυνάµωσε τη συµµετοχή των πολιτών στη

διοίκηση των τοπικών υποθέσεων. Τέλος, σύµφωνα µε τα λεγόµενα υπαλλήλων των

τοπικών διοικήσεων και πολιτών, το Ταµείο «συνέβαλε στην καλύτερη εκπαίδευση των

υπαλλήλων, στη δηµιουργία ενός θετικότερου πλέγµατος σχέσεων ανάµεσα στη

διοίκηση και τους πολίτες, ταυτόχρονα αύξησε τη διαφάνεια και εξοικονόµησε χρόνο

στις συναλλαγές των πολιτών µε τις τοπικές αρχές, ενώ οδήγησε σε λιγότερη

γραφειοκρατία και καλύτερη συλλογή των τοπικών φόρων».


Το πιο πάνω παράδειγµα από τη Ρουµανία, όσο και αντίστοιχα από άλλες

χώρες, µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως συµβουλάτορες για την εξαγωγή χρήσιµων

συµπερασµάτων σχετικά µε την ευρωπαϊκή βοήθεια στην ανοικοδόµηση τοπικών

θεσµών. Όλα όµως οδηγούν στο συµπέρασµα, ότι µια επιτυχηµένη διαδικασία

µεταφοράς ιδεών και θεσµών για την ενίσχυση της τοπικής αυτοδιοίκησης, απαιτείται

ταυτόχρονα και η ενίσχυση του πλαισίου που καλείται να τις εφαρµόσει. Στο σκεπτικό

αυτό, θα πρέπει να δίδεται ειδική έµφαση στη δηµιουργία µιας τοπικής ικανότητας

µέσα στις κοινωνίες, για να µπορεί να υποστηρίξει την όλη προσπάθεια.

Σε αυτό το σηµείο, επιλέξαµε να παραθέσουµε ένα παράδειγµα από τη

Βουλγαρία131, µε κριτήριο περισσότερο το διδακτικό χαρακτήρα της αδυναµίας του να

επιτύχει τους τιθέµενους στόχους, παρά την εν τέλει αποτελεσµατικότητά του. Το έργο,

είχε τίτλο «Ανάπτυξης της Κοινωνίας των Πολιτών και Αποκέντρωση», και ως βασικός

συντονιστής των δράσεων ήταν το Ίδρυµα για την Ανάπτυξη της Κοινωνίας των

Πολιτών. Το κόστος του κυµαινόταν στα 2 εκατ. ευρώ και ο βασικός σκοπός του ήταν

η «ενδυνάµωση της τοπικής δηµοκρατίας και του κράτους δικαίου, σύµφωνα µε το

πρώτο κριτήριο της Κοπεγχάγης, καθώς και η περαιτέρω ανάπτυξη των µη

κυβερνητικών οργανώσεων».

Για την επίτευξη των πιο πάνω στόχων χρηµατοδοτήθηκε η προβολή των

δράσεων των µη κυβερνητικών οργανώσεων, επιµορφώθηκαν στελέχη από 60

οργανισµούς, καθώς και επιδοτήθηκαν µη κυβερνητικές οργανώσεις που είχαν

δραστηριοποιηθεί σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Επιπλέον,

υποστηρίχθηκε η δράση ενός κεντρικού φορέα, ώστε να µπορεί να διαχειριστεί ένα

σχέδιο υποστήριξης της όλης προσπάθειας ενίσχυσης των µη κυβερνητικών

οργανώσεων της χώρας. Παρόλο που εν τέλει ικανοποιήθηκαν οι ποσοτικοί στόχοι, δεν

επιτεύχθηκαν όµως τα αναµενόµενα αποτελέσµατα και οι αλλαγές που είχε σχεδιαστεί

να επέλθουν στην τοπική κοινωνία.

Το παραπάνω παράδειγµα αποδεικνύει ότι τελικά η ανοικοδόµηση της τοπικής

δηµοκρατίας σε µία περιοχή είναι ένα αρκετά πολύπλοκο έργο, που θα πρέπει στην

ουσία να στηρίζεται και να αξιοποιεί την τοπική ικανότητα. Η εµπειρία που

αποκτήθηκε από ανάλογες δράσεις, έδειξε ότι η δηµιουργία ή καλύτερα ο

µετασχηµατισµός µιας τοπικής κοινωνίας από άλλους για άλλους, είναι µια αρκετά

πολυσύνθετη και πολύ απαιτητική διαδικασία. Πάνω στο σκεπτικό αυτό σχεδιάστηκαν 131 Βλ. σε Phare Country Ex-Post Evaluation and Capacity Building, Country Report – Bulgaria, April 2003, σελ. 62


οι επόµενες δράσεις για το πρόγραµµα Phare, αξιοποιώντας τη γνώση από

προηγούµενες εµπειρίες και αναδεικνύοντας τη σηµασία του τοπικού στοιχείου και των

τοπικών ιδιαιτεροτήτων, στη διαδικασία σχεδιασµού των πολιτικών εκδηµοκρατισµού

και σταθεροποίησης.

Όσον αφορά την περίπτωση της Κροατίας, στην προοπτική ένταξή της έχουν

γίνει ικανοποιητικές προσπάθειες για την οικοδόµηση δηµοκρατικών και

αποτελεσµατικά λειτουργούντων τοπικών θεσµών. Ενδεικτικά µπορούµε να

αναφέρουµε132 την υπογραφή του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτονοµίας, την

ανάπτυξη στενών σχέσεων συνεργασίας µε το Κογκρέσο Τοπικών και Περιφερειακών

Αρχών, αλλά και την ψήφιση µιας σειράς νόµων τα τελευταία χρόνια για την ενίσχυση

της θέσης των τοπικών και περιφερειακών αρχών. Παρόλα αυτά, η διαδικασία

ενίσχυσης της τοπικής αυτονοµίας απέχει πολύ ακόµα από το να ολοκληρωθεί, ενώ

πολλά ακόµα υπολείπονται για την ανοικοδόµηση των ικανοτήτων της κεντρικής

διοίκησης.

Συνεχίζοντας την εξέτασή µας σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουµε να

παρατηρήσουµε ότι η διεύρυνση αποτελεί ένα από τα ζητήµατα που τίθεται τα

τελευταία χρόνια στις προτεραιότητες των ευρωπαϊκών θεσµικών οργάνων. Στα

πλαίσια αυτά, ενδιαφέρον έχουν οι πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει η Επιτροπή των

Περιφερειών για υποστήριξη των ευρωπαϊκών πολιτικών για την Νοτιοανατολική

Ευρώπη. Ιδιαίτερα όσον αφορά τα υποψήφια για ένταξη κράτη, η Επιτροπή των

Περιφερειών καταβάλλει προσπάθειες για τη διασφάλιση µιας ισόρροπης οικονοµικής

και κοινωνικής ανάπτυξης, η οποία θα ενσωµατώνει το ρόλο των τοπικών και

περιφερειακών αρχών, στο εσωτερικό των κρατών τους. Οι προθέσεις της Επιτροπής

των Περιφερειών διαφαίνονται µέσα από τη δράση και το πρόγραµµα εργασιών των

επιτροπών133 της. Εκπρόσωποι από τις υπό ένταξη χώρες καλούνται στις συνεδριάσεις

και εκδηλώσεις των διαφόρων επιτροπών, µε σκοπό να εξοικειωθούν µε έννοιες που θα

συµβάλλουν στην εντατικοποίηση της ουσιαστικής προσχώρησής τους.

Παράλληλα, η Επιτροπή των Περιφερειών προσπαθεί να προωθήσει µέσα στους

κόλπους της, την ανάπτυξη συνεργασιών µε τοπικές και περιφερειακές αρχές µεταξύ

των κρατών µελών και των υποψηφίων προς ένταξη. Στο σκεπτικό αυτό, αναπτύσσει

132 Βλέπε αναφορές στις εκθέσεις προόδου της Κροατίας στα πλαίσια της «διαδικασίας σταθεροποίησης και συνεργασίας» στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://europa.eu.int/comm/external_relations/see/croatia/index.htm 133 Επιτροπή των Περιφερειών, Πρόγραµµα Εργασίας των Επιτροπών για το 2003, R/CDR 59/2003, Bρυξέλλες, 31 Μαρτίου 2003.


δράση οργανώνοντας συνέδρια, σεµινάρια, επιµορφωτικές εκδηλώσεις στα υποψήφια

κράτη µέλη, όπου κυρίως στοχεύει στην υποστήριξη της ένταξής τους, ιδιαίτερα σε

τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Οι ενέργειες αυτές της Επιτροπής των Περιφερειών,

είναι η δικιά της απάντηση στη διαπίστωση που επανειληµµένα έχει εκφράσει, ότι οι

τοπικές και περιφερειακές αρχές συνήθως παραγκωνίζονται στη διαδικασία

προσχώρησης, επιδεικνύοντας µια αδύναµη συµµετοχή.

Οι επιπτώσεις των ευρωπαϊκών πολιτικών και πρωτοβουλιών, όπως

παρουσιάστηκαν, είναι αρκετά έντονες στις τοπικές δοµές των κρατών της

Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ο αντίκτυπος των ευρωπαϊκών πολιτικών, µπορεί να

ανιχνευτεί είτε άµεσα είτε έµµεσα στο εσωτερικό πολιτικό σύστηµα των κρατών134 της

περιοχής, διαµορφώνοντας ένα νέο περιβάλλον δράσης για αυτά. Ειδικότερα, ο άµεσος

αντίκτυπος διαπιστώνεται στις αλλαγές που συντελούνται σε επίπεδο εθνικών

πολιτικών, προκειµένου αυτές να προσαρµοστούν στις κοινοτικές επιταγές, δηλ. να

«εξευρωπαϊστούν».

Ο εξευρωπαϊσµός είναι ιδιαίτερα εντονότερος για τα υποψήφια υπό ένταξη

κράτη της περιοχής, όπου γίνεται αντιληπτός ως «µια εξελεγκτική διαδικασία που

επαναπροσανατολίζει την κατεύθυνση και το περιεχόµενο της εσωτερικής πολιτικής σε

τέτοιο βαθµό, ώστε η πολιτική και η οικονοµική δυναµική της Ε.Ε. καθίστανται µέρος

της οργανωτικής λογικής του εθνικού πολιτικού συστήµατος και της διαδικασίας

διαµόρφωσης πολιτικής»135. Ακολούθως, κατά τη διαδικασία εξευρωπαϊσµού των

εθνικών πολιτικών, πραγµατοποιείται µια σύγκλιση στη δηµιουργία προτύπων και

κοινών ευρωπαϊκών λύσεων, όπου έµµεσα το διοικητικό σύστηµα των υπό µετάβαση

χωρών εξελίσσεται.

Βέβαια υπάρχουν σηµαντικές διαφορές στο πώς γίνεται αντιληπτός ο

εξευρωπαϊσµός από τα εκάστοτε διοικητικά συστήµατα, και ιδιαίτερα ανάµεσα στα ήδη

κράτη µέλη και για τα υπό µετάβαση κράτη τα οποία φιλοδοξούν να ενταχθούν στην

Ευρωπαϊκή Ένωση. Το γεγονός αυτό ερµηνεύεται από το ότι µπορούν να δοθούν

ποικίλες απαντήσεις σε ερωτήµατα που σχετίζονται µε τις αλλαγές που σηµαίνει η

διαδικασία του εξευρωπαϊσµού σε κάθε σύστηµα. Οι αλλαγές αυτές µπορούν να είναι

ταυτόχρονα η αιτία ή και το αποτέλεσµα του εξευρωπαϊσµού των συστηµάτων. Έτσι 134 Βλ. σε Goetz Klaus , Hix Simon (ed.), Europeanised Politics: European Integration and National Political Systems, ed. Frank Cass, 2001,σ. 10. 135 Βλ. σε Ιωακειµ ίδης Π .Κ . , Ευρωπαϊκή Ένωση και Ελληνικό Κράτος, Οι επιπτώσεις από τη συµµετοχή στην ενοποιητική διαδικασία, εκδ. Θεµέλιο, Αθήνα 1998, σελ. 28,και σε Ladrech R. , Europeanization of Domestic Politics and Institutions: The case of France, Journal of Common Market Studies, τοµ. 32, τευχ.1, Μάρτιος 1994.


για παράδειγµα, οι µεταρρυθµίσεις που δύναται να επέλθουν στο σκανδιναβικό µοντέλο

αυτοδιοίκησης στο πλαίσιο εξευρωπαϊσµού του, µπορεί να έχουν ως αποτέλεσµα να

αυξήσουν την αυτονοµία των τοπικών αρχών. Ενώ αντίστοιχες µεταρρυθµίσεις στις

πρώην σοσιαλιστικές χώρες των Βαλκανίων, θα στοχεύουν σε ενίσχυση της

δηµοκρατικής ανάπτυξης του θεσµού, ιδιαίτερα µετά την πτώση των προηγούµενων

καθεστώτων136.

Σε όλες όµως τις περιπτώσεις οι µεταρρυθµίσεις που σηµαίνει ο εξευρωπαϊσµός

των τοπικών συστηµάτων αφορούν το ίδιο θέµα: πώς θα κάνουν τους τοπικούς

οργανισµούς να ανταποκρίνονται καλύτερα στις προκλήσεις της ενωµένης Ευρώπης.

Τα µέσα όµως και τα εργαλεία που χρησιµοποιούνται διαφέρουν ανάµεσα σε κάθε

χώρα, όπου οι διαφορές είναι ακόµα πιο έντονες ανάµεσα στις χώρες που είναι ήδη

στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σε αυτές που προσπαθούν να ενταχθούν. Παρόλα αυτά τα

µεταρρυθµιστικά πακέτα που κατά καιρούς έχουν εφαρµοστεί σε ποικίλα ευρωπαϊκά

αυτοδιοικητικά συστήµατα, αποτελούν πολύτιµη γνώση για τις αλλαγές που

επιχειρούνται στα υπό µετάβαση κράτη. Η εµπειρία άλλων ευρωπαϊκών κρατών και τα

εργαλεία που έχουν χρησιµοποιήσει στην προσπάθεια εξευρωπαϊσµού των τοπικών

τους συστηµάτων, προσφέρουν µια ευρεία γκάµα µεταρρυθµιστικών µοντέλων που

µπορούν να υιοθετήσουν τα κράτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Άλλωστε πρέπει να αναγνωριστεί ότι την τελευταία δεκαετία, η µεταρρύθµιση

έχει γίνει µέρος της διοικητικής πραγµατικότητας των χωρών της περιοχής. Η

διαδικασία αλλαγών στο χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης δεν διαφαίνεται ότι πρόκειται

να ολοκληρωθεί σύντοµα, αφού ακόµα και στην περίπτωση µίας πιθανής ένταξή τους, η

Ένωση θα συνεχίζει να πιέζει για διοικητικό εκσυγχρονισµό, λόγω των διαρκών

απαιτήσεων της ενσωµάτωσης του κοινοτικού κεκτηµένου.

136 Βλ. σε Baldersheim Harald, Twenty Years of Local Government Reforms – European Models and Experiences, a paper prepared for the Research Group on Administrative Modernisation in Local Government: Understanding and Interpreting Local Government Reform, EGPA Conference, Ljubljana 1st – 4th September 2004, σελ. 14.


ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ EEKKTTOO

ΟΟ ΡΡΟΟΛΛΟΟΣΣ ΤΤΗΗΣΣ ΕΕΛΛΛΛΑΑ∆∆ΑΑΣΣ ΣΣΤΤΗΗΝΝ ΠΠΡΡΟΟΩΩΘΘΗΗΣΣΗΗ ΚΚΑΑΙΙ ΕΕΝΝΙΙΣΣΧΧΥΥΣΣΗΗ ΤΤΩΩΝΝ ΤΤΟΟΠΠΙΙΚΚΩΩΝΝ ∆∆ΟΟΜΜΩΩΝΝ ΣΣΤΤΑΑ ΚΚΡΡΑΑΤΤΗΗ ΤΤΗΗΣΣ ΝΝΟΟΤΤΙΙΟΟΑΑΝΝΑΑΤΤΟΟΛΛΙΙΚΚΗΗΣΣ ΕΕΥΥΡΡΩΩΠΠΗΗΣΣ

Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα συνδέεται µε ισχυρούς ιστορικούς δεσµούς µε την

περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, όπου από τη σύσταση του νέου ελληνικού

κράτους η περιοχή αποτέλεσε κύριο πεδίο δράσης της ελληνικής εξωτερικής

πολιτικής137. Ιδιαίτερα κατά την µεταψυχροπολεµική περίοδο, o συγκεκριµένος χώρος

αποκτά µεγαλύτερη στρατηγική σηµασία για την περιφερειακή σταθερότητα που

συνάδει µε τα ελληνικά πολιτικά και οικονοµικά συµφέροντα138. Οι διµερείς εµπορικές

και οικονοµικές σχέσεις σηµειώνουν αξιόλογη άνοδο τα τελευταία χρόνια και σε

συνάρτηση µε την επιδίωξη της σταθεροποίησης στην περιοχή, παρουσιάζουν ακόµα

καλύτερες προοπτικές για το µέλλον.

Στα πλαίσια αυτά η Ελλάδα έχει ασκήσει, και συνεχίζει να έχει υποχρέωση να

ασκεί, έναν σταθεροποιητικό ρόλο στην Νοτιοανατολική Ευρώπη. Ήδη από την εποχή

της κρίσης του Κοσόβου, έχει αναλάβει σειρά διεθνών πρωτοβουλιών για την

αποκατάσταση της ειρήνης, την προώθηση της περιφερειακής συνεργασίας και την

ανασυγκρότηση του συνόλου της περιοχής. Βέβαια οφείλουµε να επισηµάνουµε ότι δεν

έχουν αξιοποιηθεί, στο βαθµό που θα ήταν αναµενόµενο, οι δυνατότητες µιας

ελληνικής παρουσίας στο βαλκανικό χώρο, ούτε ακόµα έχουν γίνει οι απαραίτητες

υπερβάσεις για άρση των προκαταλήψεων που εµποδίζουν την ανάπτυξη ενός τέτοιου

ρόλου.

Παρόλα αυτά, η Ελλάδα εξακολουθεί να αποτελεί έναν αξιόπιστο διεθνή

συνοµιλητή για τα τεκταινόµενα στην Νοτιοανατολική Ευρώπη και βασικό εταίρο στη

διαµόρφωση σχηµάτων περιφερειακής και διεθνούς συνεργασίας. Ενδεικτικά

αναφέρουµε ότι στη Θεσσαλονίκη εδρεύουν σήµερα ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός

Ανασυγκρότησης και ο Ειδικός Συντονιστής του Συµφώνου Σταθερότητας. Άλλωστε

και η ιδιαίτερη θέση της Ελλάδας στο περιφερειακό σύστηµα της Νοτιοανατολικής

137 Βλ. σε Γιαλλουρίδης Χρ., Αλειφαντής Στ., ∆ιεθνείς σχέσεις στα Βαλκάνια, εκδ. ∆ανια, 1987, σελ. 129. 138 Βλέπε σχετικές αναφορές σε Υπουργείο Εξωτερικών, Πρόγραµµα Οικονοµικής Ανασυγκρότησης των Βαλκανίων 2000- 2006, Ε.Σ.Ο.Α.Β., Αθήνα 2002.


Ευρώπης139, συνάδετε από το γεγονός ότι η χώρα αποτελεί µέλος της Ευρωπαϊκής

Ένωσης ήδη από το 1981. Επιπροσθέτως βαρύνουσα σηµασία στο ρόλο της Ελλάδας

σε σχέση µε τα υπόλοιπα κράτη της περιοχής, προσδίδει το γεγονός ότι η χώρα έχει να

επιδείξει υψηλότατο βαθµό ανάπτυξης µέσα στο περιφερειακό υποσύστηµα, τόσο από

πλευράς οικονοµικής όσο και από πολιτικής ανάπτυξης.

Η επικείµενη διεύρυνση προς ανατολάς, στην οποία περιλαµβάνονται η

Βουλγαρία και Ρουµανία, και ίσως αργότερα η Κροατία, καθώς και οι Συµφωνίες

Σύνδεσης και Σταθεροποίησης µε τις χώρες των ∆υτικών Βαλκανίων, «πέραν της

οριστικής υπέρβασης της ψυχροπολεµικής διαίρεσης της Ευρώπης, εγκαθιδρύουν µια

ενιαία ζώνη ελεύθερου εµπορίου και οικονοµικών σχέσεων, επιταχύνουν την επέκταση

των διευρωπαϊκών δικτύων µεταφορών, επικοινωνιών και ενέργειας, και οδηγούν στην

φιλελευθεροποίηση των οικονοµιών και τον εκδηµοκρατισµό των Βαλκανικών

χωρών»140. Όλα αυτά έχουν συνάµα ως αποτέλεσµα και απόρροια, να αποτελεί σταθερή

επιλογή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής η σταδιακή ενσωµάτωση της

Νοτιοανατολικής Ευρώπης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Γίνεται λοιπόν κατανοητό -και θα έπρεπε να γίνει από όλους τους φορείς- ότι τα

ελληνικά πολιτικά και οικονοµικά συµφέροντα περνούν ακριβώς µέσα από τον

ευρωπαϊκό προσανατολισµό της περιοχής. Περνούν µέσα από «την πολιτική

σταθεροποίησης και την περιφερειακή συνεργασία, την ανοικοδόµηση στέρεων

δηµοκρατικών θεσµών και κανόνων της αγοράς, την οικονοµική και κοινωνική

ανάπτυξη»141.

Αν λοιπόν δεχτούµε ότι η θέση της Ελλάδας στην περιοχή της Νοτιοανατολικής

Ευρώπης, αποτελεί σηµαντική προτεραιότητα για την ελληνική εξωτερική πολιτική,

τότε ίσως θα ήταν σκόπιµο να εξεταστούν οι ιδιαίτεροι παράγοντες που ουσιαστικά

συµβάλλουν στη διαµόρφωση αυτής της θέσης. Ως εκ τούτου, σε αυτό το σηµείο θα

πρέπει να τονιστεί ότι η συµπεριφορά ενός κράτους µέσα στο διεθνές περιβάλλον

καθορίζεται από παράγοντες που άπτονται άµεσα των εσωτερικών δοµών και

συµφερόντών του. Οι παράγοντες αυτοί αναπτύσσονται σύµφωνα µε τη δράση

διαφόρων οµάδων, αλλά ακόµα και από τη δυναµική των διοικητικών επιπέδων

εξουσίας, που συναντιούνται στο εσωτερικό σύστηµα της χώρας.

139 Βλ. σχετικά σε Ιωκειµίδης Παναγιώτης, Η σταθεροποίηση των Βαλκανίων και ο ρόλος της Ελλάδας, σε Ντόκος Θ., Πιέρρος Φ. (επ.), op.cit., σελ. 127. 140 Υπουργείο Εξωτερικών, Πρόγραµµα Οικονοµικής Ανασυγκρότησης των Βαλκανίων 2000- 2006, op.cit., σελ. 5-6. 141 Υπουργείο Εξωτερικών, op.cit., σελ. 6.


Στο σκεπτικό αυτό έχει διατυπωθεί142 πολύ εύστοχα, ότι υπάρχει µια έντονη

σχέση ανάµεσα στην εσωτερική πολιτική δοµή ενός κράτους και των δοµών των

διεθνών του σχέσεων. Συνεπώς τα ζητήµατα των εξωτερικών σχέσεων δεν δύναται να

αποτελούν αντικείµενο µόνο ενός φορέα, αλλά εντάσσονται (ή θα έπρεπε να

εντάσσονται) στο πλαίσιο δράσεων όλων των φορέων που χαράζουν και ασκούν

δηµόσια πολιτική. Η πολιτική των διαφόρων υποσυνόλων της εθνικής δοµής της

Ελλάδας, πρέπει συνεπώς να προσαρµοστεί µε αυτά τα νέα δεδοµένα. Η προσαρµογή

αυτή θα συµβάλλει ώστε να προωθούνται αποτελεσµατικά, από όλους τους φορείς, οι

εθνικοί στόχοι143 για έναν ισχυρό ρόλο της Ελλάδας στην περιοχή, αλλά και την

επίτευξη της γενικότερης σταθερότητας και ανάπτυξης στην Νοτιοανατολική Ευρώπη.

Οι παρατηρήσεις αυτές επιχειρούν να αναδείξουν το σύγχρονο ρόλο των

οργανισµών και των φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης, ως παράγοντες που επηρεάζουν

και επηρεάζονται από την εξωτερική πολιτική. Στη συνέχεια της ανάλυσής µας, θα

επιχειρήσουµε να παραθέσουµε τα µέσα µε τα οποία ασκείται η ελληνική εξωτερική

επιρροή στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και τα οποία έχουν συνάµα

αντίκτυπο στις τοπικές δοµές των επιµέρους κρατών.

Ειδικότερα, τα τελευταία χρόνια η παρουσία της Ελλάδας ενισχύεται µέσω ενός

νέου µέσου πολιτικής, την ανθρωπιστική και αναπτυξιακή βοήθεια. Η αναπτυξιακή

βοήθεια δεν περιορίζεται µόνο στην κλασσική διακρατική βοήθεια για την

καταπολέµηση της φτώχειας και την στήριξη των οικονοµιών των τρίτων χωρών, αλλά

εκτείνεται και στη διαµόρφωση συνθηκών ευρύτερης κοινωνικής ευηµερίας µε την

άµεση εµπλοκή των φορέων της κοινωνίας και των µη κυβερνητικών οργανώσεων.

Στο προβληµατισµό αυτό εξειδικεύουµε την ανάλυση µας στην εξέταση του

«1ου Πενταετούς Προγράµµατος Κρατικής Αναπτυξιακής Βοήθειας προς τρίτες χώρες»

για την περίοδο 1997-2000. Αυτό αποτέλεσε αντικείµενο συνεργασίας ανάµεσα στο

τότε Υπουργείο Εθνικής Οικονοµίας144και την Επιτροπή Αναπτυξιακής Βοήθειας του

Ο.Ο.Σ.Α., όπου και καταρτίστηκε σύµφωνα µε τα πρότυπα Κρατικής Αναπτυξιακής

Βοήθειας (Κ.Α.Β.) του διεθνούς οργανισµού145. Από τα ποσά που διατέθηκαν στο

142 Βλ. σε Γιαλλουρίδης Χρ., Αλειφαντής Στ., op.cit., σελ. 11. 143 Βλ. σε Κρανιδιώτης Γ., Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική- Σκέψεις και Προβληµατισµοί στο κατώφλι του 21ου αιώνα, εκδ. Ι. Σιδέρης, 1999, σελ. 463. 144 Στο 2ο Πενταετές Πρόγραµµα Κρατικής Αναπτυξιακής Βοήθειας, αυτή η αρµοδιότητα µεταφέρθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών όπου η Υπηρεσία ∆ιεθνούς Αναπτυξιακής Βοήθειας (Υ.∆.Α.Σ.- HELLENIC AID) ανήκει οργανικά σε αυτό. 145 Βλ. περισσότερα στοιχεία για την κρατική αναπτυξιακή βοήθεια στα πλαίσια του Ο.Ο.Σ.Α., στο δικτυακό τόπο www.oecd.org, όσον αφορά τα στοιχεία του τµήµατος µε το τίτλο Development Co-operation Directorate (DAC)


πρόγραµµα, το 61,8% ήταν τεχνική συνεργασία, το 7,3% αφορούσε επισιτιστική

βοήθεια, το 9,6% χρηµατοδοτική βοήθεια, ενώ τέλος ένα σηµαντικό ποσοστό της τάξης

του 21,4% διατέθηκε για την αντιµετώπιση έκτακτων επειγουσών αναγκών.

Για λόγους πολιτικούς, που στηρίζονται και στο γεγονός ότι στα πλαίσια του

Ο.Ο.Σ.Α., η Κ.Α.Β. (D.A.C.) περιλαµβάνει δράσεις και για την στήριξη των τοπικών

θεσµών, το 1ο Πενταετές εξειδικεύτηκε σε «πρόγραµµα αναπτυξιακής βοήθειας στο

χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης και του αστικού περιβάλλοντος». Η εξειδίκευση του

προγράµµατος έγινε σε συνεργασία µε το Υπουργείο Εσωτερικών και την Ελληνική

Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (Ε.Ε.Τ.Α.Α.), η οποία είχε και το

µεγαλύτερο µέρος της ευθύνης για το συντονισµό των δράσεων.

Ως σκοπός αυτού του προγράµµατος αναπτυξιακής βοήθειας, τέθηκε η

προσπάθεια «βελτίωσης των κοινωνικών και οικονοµικών συνθηκών και γενικότερα

της ποιότητας ζωής, µέσω της συνεργασίας των αυτοδιοικητικών αρχών»146. Οι

θεµατικοί άξονες στους οποίους εντάχθηκαν οι χρηµατοδοτούµενες δράσεις ήταν «η

ενδυνάµωση των διοικητικών µηχανισµών, η προώθηση της αποτελεσµατικής και

χρηστής διοίκησης, σε συνδυασµό µε την αναβάθµιση του αστικού περιβάλλοντος»147.

Από το σύνολο των ληπτριών χωρών που έλαβαν αναπτυξιακή βοήθεια, έξη από

αυτές είναι από την περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (όλες οι υπό µελέτη χώρες

πλήν της Κροατίας, µε την οποία δεν έχει υπογραφεί Πενταετής Συµφωνία

Αναπτυξιακής Συνεργασίας). Όσον αφορά τη φάση υλοποίησης, σκόπιµο είναι να

αναφερθεί ότι το «πρόγραµµα υλοποιήθηκε µέσα από πολλαπλούς κύκλους

συναντήσεων» µεταξύ νοµαρχών, δηµάρχων και άλλων φορέων της αυτοδιοίκησης.

Ενώ παράλληλα πραγµατοποιήθηκαν συναντήσεις οµάδων εργασίας, οι οποίες είχαν ως

σκοπό την ανταλλαγή εµπειριών και την µεταφορά τεχνογνωσίας µέσω

«πλοηγικών»148 µελετών, δηλ. κατευθυντήριων και υποδειγµατικών µελετών.

Στον πιο κάτω πίνακα παρουσιάζεται το σύνολο των έργων που εντάχθηκαν για

χρηµατοδότηση στα πλαίσια της κρατικής αναπτυξιακής βοήθειας για την τοπική

αυτοδιοίκηση. Τα στοιχεία του πίνακα βασίζονται στα επίσηµα δεδοµένα του

Υπουργείου Εσωτερικών ∆.∆.Α., και η παράθεσή τους αποσκοπεί στην παρουσίαση

των προτεραιοτήτων της αναπτυξιακής βοήθεια για την τοπική αυτοδιοίκηση σε κάθε

λήπτρια χώρα της περιοχής. Αποφεύγοντας την εξαγωγή βιαστικών συµπερασµάτων 146 Βλ. Υπουργείο Εσωτερικών ∆.∆.Α., Ε.Ε.Τ.Α.Α., 1ο Πενταετές Πρόγραµµα Κρατικής Αναπτυξιακής Βοήθειας 1997- 2001 στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, σελ. 3. 147 Βλ. Υπουργείο Εσωτερικών ∆.∆.Α., Ε.Ε.Τ.Α.Α, op.cit., σελ.3-4. 148 Βλ. Υπουργείο Εσωτερικών ∆.∆.Α., Ε.Ε.Τ.Α.Α, op.cit., σελ.4.


σχετικά µε το ρόλο της αναπτυξιακής βοήθειας, οφείλουµε να επισηµάνουµε ότι η

επιλογή ή µη συγκεκριµένων έργων για χρηµατοδότηση, µπορεί να οφείλεται σε

πολιτικές αποφάσεις ευρύτερων εθνικών θεµάτων, που δεν µπορούν να είναι γνωστές

στα πλαίσια συγγραφής της παρούσας µελέτης.

ΠΠίίνναακκααςς έέρργγωωνν πποουυ υυλλοοπποοιιήήθθηηκκαανν σσττοο ππλλααίίσσιιοο ττοουυ ««11οουυ ΠΠεεννττααεεττοούύςς ΠΠρροογγρράάµµµµααττοοςς ΑΑννααππττυυξξιιαακκήήςς

ΒΒοοήήθθεειιααςς σσττοο χχώώρροο ττηηςς ΤΤοοππιικκήήςς ΑΑυυττοοδδιιοοίίκκηησσηηςς κκααιι ττοουυ ΑΑσσττιικκοούύ ΠΠεερριιββάάλλλλοοννττοοςς»»

ΑΑλλββααννίίαα

1997 Συµβουλευτική υποστήριξη Οργανισµών Αυτοδιοίκησης της Αλβανίας

Συµµετοχή στην 1η ∆ιεθνή Έκθεση POLIS’97

1998 Τεχνική συνεργασία για τον εκσυγχρονισµό των λειτουργιών και

δραστηριοτήτων των ∆ήµων Αργυροκάστρου και Κορυτσάς

Συµµετοχή στη Βαλκανική συνάντηση εργασίας µεταξύ διευθυντικών στελεχών

∆ηµοτικών Επιχειρήσεων Κοινής Ωφέλειας

Συµµετοχή στη διηµερίδα «Πρόληψη καταστροφών, ετοιµότητα και δυνατότητα

αποκατάστασης φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών»

1999 Οικονοµική και τεχνική υποστήριξη στους τοµείς αστικών υποδοµών και

δηµοσίων κτιρίων

Συµµετοχή στη 2η ∆ιεθνή Έκθεση POLIS ‘99

2000 Ασφαλτόστρωση της εισόδου του ∆ήµου Αργυροκάστρου από την Εθνική οδό

µέχρι τα κέντρο της πόλης

2001 Προµήθεια και παράδοση 200 τροχήλατων µεταλλικών κάδων απορριµµάτων

των 1.100 λίτρων για 5 ∆ήµους


ΒΒοουυλλγγααρρίίαα

1997 Εξοικονόµηση ενέργειας σε ∆ηµόσια και ∆ηµοτικά Κτίρια

Συµµετοχή στη 1η ∆ιεθνή Έκθεση POLIS ’97

1998 Συµµετοχή στη Βαλκανική συνάντηση εργασίας µεταξύ διευθυντικών στελεχών


Εξοικονόµηση ενέργειας σε ∆ηµόσια και ∆ηµοτικά Κτίρια



1999 Πολιτική προστασία


Βιώσιµα δηµόσια κτίρια- βελτίωση ενεργειακής απόδοσης (παρακολούθηση των

έργων και δικτύων συνεργασίας του Προγράµµατος ‘98)

2000 Τεχνική υποστήριξη στον τοµέα διαχείρισης υγρών και στερεών αστικών

αποβλήτων, µε τη διοργάνωση ενηµερωτικής συνάντησης αιρετών και στελεχών

φορέων της Τ.Α.

Τεχνική και οικονοµική υποστήριξη για τη βιωσιµότητα του δικτύου των

Ενεργειακών Γραφείων στη Βουλγαρία που δηµιουργήθηκαν στο πλαίσιο της

αναπτυξιακής βοήθειας το 1998

2001 Αναβάθµιση συστηµάτων θέρµανσης, τοποθέτηση ηλιακών συλλεκτών,

εξοπλισµός σε γηροκοµείο σε προάστιο της Φιλιππούπολης

Συµµετοχή στη 3η ∆ιεθνή Έκθεση POLIS 2001

ΡΡοουυµµααννίίαα




1999 Παρακολούθηση δράσεων και στήριξη δοµών εξοικονόµησης ενέργειας σε

δηµόσια και δηµοτικά σχολεία


2000 Οικονοµική και Τεχνική υποστήριξη, υπό µορφή αναπτυξιακού σχεδίου και

έργων επίδειξης, στο ∆ήµο Βράιλα, τον τοµέα ανάπλασης ∆ιακεκριµένων

Κτιρίων και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονοµιάς του τόπου

Ενεργειακές παρεµβάσεις σε ∆ηµόσιο Ορφανοτροφείο στην Campina

Επεµβάσεις για την πλήρη λειτουργία του συστήµατος θέρµανσης και

παραγωγής ζεστού νερού στο Κέντρο Προστασίας Ορφανών Παιδιών της πόλης

Victoria


ΠΠ..ΓΓ..∆∆.. ττηηςς ΜΜαακκεεδδοοννίίααςς

1997 Συµβουλευτική υποστήριξη Οργανισµών Αυτοδιοίκησης της Π.Γ.∆. της

Μακεδονίας στα πλαίσια χρηµατοδοτικών ευκαιριών υπό το Phare


1998 Σύσταση συµβουλευτικού φορέα στην Ένωση ∆ήµων και µεταφορά πιλοτικών

εφαρµογών στο ∆ήµο Γευγελής

Συµµετοχή στη Βαλκανική συνάντηση εργασίας µεταξύ διευθυντικών στελεχών





Συνεργασία µε το ∆ήµο Γευγελής για ένταξη έργου στο Phare

1999 Οικονοµική και τεχνική υποστήριξη στους τοµείς αστικών υποδοµών και

δηµοσίων κτιρίων


2000 Ανάπλαση κεντρικής πλατείας ∆ήµου Γευγελής

Ανάπλαση παραλιακής ζώνης ∆οϊράνης

2001 Συµµετοχή στη 3η ∆ιεθνή Έκθεση POLIS 2001

ΟΟ..∆∆.. ττηηςς ΓΓιιοουυκκοοσσλλααββίίααςς

1997 Συµµετοχή στην 1η ∆ιεθνή Έκθεση POLIS ‘99

1998 Συµµετοχή στη Βαλκανική συνάντηση εργασίας µεταξύ διευθυντικών στελεχών

∆ηµοτικών Επιχειρήσεων Κοινής Ωφελείας



2001 Βελτίωση και δικτύωση υπηρεσιών του Μητροπολιτικού ∆ήµου Βελιγραδίου

και του ∆ήµου Cukarica, µε στόχο την υποστήριξη των προσφύγων


Από το σύνολο των πιο πάνω έργων, θα γίνει µια ενδεικτική αναφορά σε

συνολικά πέντε από αυτά: ένα από τη Βουλγαρία, δύο από την Π.Γ.∆. της Μακεδονίας,

ένα από την Αλβανία και σε ένα πέµπτο που αποτέλεσε τη «διαβαλκανική συνάντηση

εργασίας µεταξύ διευθυντικών στελεχών δηµοτικών επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας».

Για τη Βουλγαρία επιλέξαµε ένα έργο που στόχευε στην οικονοµική και τεχνική

υποστήριξη φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης, που δραστηριοποιούνται στον τοµέα

της εξοικονόµησης ενέργειας σε δηµόσια και δηµοτικά κτίρια της χώρας. Στο εν λόγω

πρόγραµµα εντάσσονταν δύο κατηγορίες δράσεων. Στην πρώτη κατηγορία είχε

περιληφθεί η οικονοµική ενίσχυση και ένταξη του περιφερειακού ενεργειακού κέντρου

του Haskovo στο υφιστάµενο δίκτυο. Επιπλέον προωθήθηκε η ανάδειξη του κέντρου

του Haskovo σε ενδιάµεσο κόµβο διαρκούς συνεργασίας µε το Ενεργειακό Γραφείο

Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και την Ένωση Βουλγαρικών ∆ήµων και

Κοινοτήτων Μαύρης Θάλασσας.


Στην δεύτερη κατηγορία δράσεων είχε ενταχθεί η παρακολούθηση, αξιολόγηση

και καταγραφή των θετικών αποτελεσµάτων (οικονοµικών, ενεργειακών, κοινωνικών)

των έργων που είχαν πραγµατοποιηθεί τον προηγούµενο χρόνο στα πλαίσια του 1ου

Πενταετούς και πιο αναλυτικά ήταν τα εξής:

«Ανακατασκευή του θερµικού συστήµατος ενός σχολικού κτιρίου σε προάστιο

της Σόφιας και του συστήµατος εξωτερικού φωτισµού του.

Συντήρηση και επισκευή των παραθύρων και πλαισίων των αιθουσών

διδασκαλίας, διαδρόµων και κλιµακοστασίων του ίδιου σχολικού κτιρίου.

Εγκατάσταση ενός σύγχρονου ηλιακού συστήµατος παραγωγής ζεστού νερού, σε

ένα νηπιαγωγείο.

Σύνταξη Τεχνικής Έκθεσης, η οποία περιείχε:

- Λεπτοµερής αναφορά για τον τρόπο λειτουργίας των έργων και επισήµανση των

όποιων προβληµάτων

- Συγκριτική αξιολόγηση των συνθηκών λειτουργίας και του βαθµού ανέσεων στα

κτίρια του Σχολείου και του Νηπιαγωγείου, πριν και µετά τις παρεµβάσεις (µε

ταυτόχρονη αναφορά στα οικονοµικά και ενεργειακά αποτελέσµατα που

σχετίζονταν µε τη λειτουργία τους).

- Προτάσεις για περαιτέρω βελτίωση της υπάρχουσας κατάστασης και

δηµοσιοποίηση των θετικών αποτελεσµάτων µέσα από ειδικά έντυπα κι

ενηµερωτικές εκποµπές στο εθνικό τηλεοπτικό δίκτυο της χώρας»149.

Η πιο πάνω αναλυτική αναφορά στο περιεχόµενο του προγράµµατος, αποσκοπεί

στο να δώσει µια ενδεικτική εικόνα στο πως γινόταν κατανοητές οι προτεραιότητες και

οι στόχοι, που τίθονταν στα πλαίσια του 1ου Πενταετές για την ανάπτυξη των

ικανοτήτων της τοπικής αυτοδιοίκησης στην περιοχή.

Όσον αφορά την περίπτωση της Π.Γ.∆. της Μακεδονίας, επιλέχθηκε να

παρουσιαστεί η µελέτη σύστασης ενός συµβουλευτικού φορέα στην Ένωση ∆ήµων της

χώρας (ZELS), που θα είχε την µορφή ενός δικτύου υποστήριξης. Το δίκτυο που θα

λειτουργούσε στα πλαίσια της ZELS, θα αναλάµβανε «την επιστηµονική- τεχνική

υποστήριξη των Ο.Τ.Α. της χώρας, καθώς και την προώθηση του αναπτυξιακού ρόλου

που καλούνται οι Ο.Τ.Α. σήµερα να διαδραµατίσουν µε τα εργαλεία της επιστήµης, του

συντονισµού των κοινωνικών εταίρων, της κινητοποίησης της τοπικής κοινωνίας και µε

149 Βλ. Υπουργείο Εσωτερικών ∆.∆.Α., Ε.Ε.Τ.Α.Α, op.cit., σελ. 26-27.


τη συµπληρωµατικότητα του δηµοσίου και ιδιωτικού κοινωνικού τοµέα της

οικονοµίας»150.

Στη φάση της µελέτης για την ικανοποίηση αυτού του σκοπού, είχε προταθεί η

υιοθέτηση µιας στρατηγικής σταδιακής οικοδόµησης του δικτύου, η οποία είχε ως

τελικό στόχο την ανάπτυξη του δικτύου σε µια «ειδική αναπτυξιακή εταιρία»151. Η

εταιρεία αυτή θα λειτουργούσε ως ο κεντρικός κόµβος και «θα δηµιουργούσε µικρό

αριθµό περιφερειακών υποκαταστηµάτων που θα υποστήριζαν τη λειτουργία των

γραφείων ανάπτυξης και προγραµµατισµού που λειτουργούσαν στους 124 δήµους της

χώρας»152.

Επιπλέον, σε συνεργασία µε την Τ.Ε.∆.Κ. Ν. Κιλκίς και την συµβουλευτική

υποστήριξη της Ε.Ε.Τ.Α.Α., τέθηκαν οι προδιαγραφές για τη λειτουργία ενός Γραφείου

Προγραµµατισµού και Ανάπτυξης στο ∆ήµο Γευγελής. Για την ολοκλήρωση και την

αξιολόγηση του έργου, πραγµατοποιήθηκαν συνολικά 20 τεχνικές συναντήσεις και δύο

επισκέψεις πολυµελούς ελληνικής αντιπροσωπείας στη χώρα. Στα πλαίσια του όλου

προγράµµατος εξασφαλίστηκε η απαραίτητη υλικοτεχνική υποδοµή του Γραφείου της

Γευγελής, ενώ παραδόθηκε και σε διάφορους δήµους της Π.Γ.∆. της Μακεδονίας

εκπαιδευτικό υλικό σχετικά µε θέµατα τοπικής ανάπτυξης.

Ένα άλλο ενδιαφέρον παράδειγµα από την εφαρµογή της Κ.Α.Β. στην χώρα,

είναι αυτό της παροχής «συµβουλευτικής υποστήριξης οργανισµών τοπικής

αυτοδιοίκησης στην Π.Γ.∆. της Μακεδονίας στα πλαίσια χρηµατοδοτικών ευκαιριών

υπό το Phare». Στα πλαίσια του εν λόγω προγράµµατος σχεδιάστηκαν δύο πιλοτικές

µελέτες στους ∆ήµους της Γευγελής και του Μοναστηρίου, οι οποίες στόχευαν στην

καλύτερη λειτουργία των τοπικών οργανισµών. Επιπλέον έγινε και µια συντονισµένη

αναζήτηση χρηµατοδοτικών πηγών για την υποστήριξη των προτάσεων των δύο πιο

πάνω µελετών, δίνοντας ιδιαίτερη έµφαση στην αξιοποίηση των οικονοµικών

δυνατοτήτων του προγράµµατος Phare.

Η πρώτη µελέτη αφορούσε «την εκπόνηση των προδιαγραφών και ένα

‘πλοηγητικό’ σχεδιασµό προγράµµατος εκσυγχρονισµού των οργανισµών τοπικής

150 Βλ. σε Πρόγραµµα Κρατικής Αναπτυξιακής Βοήθειας, Υπουργείο Εσωτερικών ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης, Σύσταση Συµβουλευτικού Φορέα στην Ένωση ∆ήµων της Π.Γ.∆.Μ. και Μεταφορά Πιλοτικών Εφαρµογών, φορέας υλοποίησης: Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης, Απολογιστική Έκθεση, 1998, σελ. 85. 151 Βλ. σε Πρόγραµµα Κρατικής Αναπτυξιακής Βοήθειας, Υπουργείο Εσωτερικών ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης, op.cit., σελ. 89. 152 Βλ. σε Πρόγραµµα Κρατικής Αναπτυξιακής Βοήθειας, Υπουργείο Εσωτερικών ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης, op.cit., σελ. 89.


αυτοδιοίκησης σύµφωνα µε διεθνή πρότυπα (π.χ.ISO 9000)»153. Βάσει των

αποτελεσµάτων της, προτάθηκε η δηµιουργία µια ειδικής υπηρεσίας, η οποία θα

ασχολείται µε θέµατα προγραµµατισµού και ανάπτυξης των δύο δήµων. Αντιστοίχως η

δεύτερη -οικονοµοτεχνικής φύσης- µελέτη αναφερόταν στον «εκσυγχρονισµό των

δοµών και υποδοµών διαχείρισης στέρεων και αστικών αποβλήτων, σύµφωνα µε τα

ευρωπαϊκά πρότυπα»154.

Ιδιαίτερο στοιχείο στην παρουσίαση του εν λόγου έργου, αποτελεί το

παράδειγµα της τρίτης δράσης, η οποία σχετίζεται µε την «ενθάρρυνση για την

αναζήτηση χρηµατοδότησης για την υποστήριξη των ιδεών των πιο πάνω µελετών»

µέσα από κοινοτικούς πόρους. ∆ιαφαίνεται σε αυτό το σηµείο η σηµασία αξιοποίησης

και διάχυσης της γνώσης της ελληνικής τοπικής αυτοδιοίκησης, η οποία έχει αποκτηθεί

µέσα από την µακροχρόνια συµµέτοχής της στους ευρωπαϊκούς χρηµατοδοτικούς

µηχανισµούς.

Επιπλέον, δεδοµένου ότι η διαχείριση των απορριµµάτων τίθεται συχνά στην

ατζέντα των συζητήσεων των ελληνικών Ο.Τ.Α., θα µπορούσε να υποστηριχθεί ότι έχει

αναπτυχθεί µια σχετική εµπειρία µέσα από την ποικιλία δράσεων που έχουν κατά

καιρούς εφαρµοστεί. Η εµπειρία αυτή µεταφράζεται και σε γνώση της Ε.Ε.Τ.Α.Α, η

οποία στα πλαίσια της Κ.Α.Β. προώθησε ένα ανάλογο πρόγραµµα για την «τεχνική και

οικονοµική υποστήριξη σε 5 δήµους στην Αλβανία για βελτίωση των υφιστάµενων

υποδοµών διαχείρισης απορριµµάτων»155.

Η όλη παρέµβαση έγινε κατόπιν συνεννόησης µε τις κατά περίπτωση τοπικές

αρχές, όπου µέσα από τις συζητήσεις αναδείχτηκε η ανάγκη «αναβάθµισης και

βελτιστοποίησης του συστήµατος προσωρινής αποθήκευσης και µηχανικής

περισυλλογής των απορριµµάτων από τις κατοικίες και τους κοινόχρηστους χώρους

των δήµων τους»156. Ως αποτέλεσµα, προέκυψε ο εφοδιασµός των επωφελούµενων

δήµων µε «200 τροχήλατους µεταλλικούς κάδους»157.

Το πέµπτο έργο που θα παρουσιαστεί, είναι η διαβαλκανική συνάντηση

εργασίας µεταξύ διευθυντικών στελεχών δηµοτικών επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας158,

η οποία έγινε σε συνεργασία µε την Ελληνική Ένωση ∆ηµοτικών Επιχειρήσεων

Ύδρευσης- Αποχέτευσης (Ε.∆.Ε.Υ.Α.). Η συνάντηση πραγµατοποιήθηκε στο 153 Βλ. Υπουργείο Εσωτερικών ∆.∆.Α., Ε.Ε.Τ.Α.Α, op.cit., σελ. 12. 154 Βλ. Υπουργείο Εσωτερικών ∆.∆.Α., Ε.Ε.Τ.Α.Α, op.cit., σελ. 12. 155 Βλ. Υπουργείο Εσωτερικών ∆.∆.Α., Ε.Ε.Τ.Α.Α, op.cit., σελ. 40. 156 Βλ. Υπουργείο Εσωτερικών ∆.∆.Α., Ε.Ε.Τ.Α.Α, op.cit., σελ. 40. 157 Βλ. Υπουργείο Εσωτερικών ∆.∆.Α., Ε.Ε.Τ.Α.Α, op.cit., σελ. 40. 158 Βλ. Υπουργείο Εσωτερικών ∆.∆.Α., Ε.Ε.Τ.Α.Α, op.cit., σελ. 20.


Βελιγράδι, στις 4-5 ∆εκεµβρίου 1998, και είχε την µορφή ενός διαβαλκανικού

«εργαστηρίου», στο οποίο συµµετείχαν συνολικά 35 άτοµα από την Αλβανία, την

Π.Γ.∆. της Μακεδονίας, την Ο.∆. της Γιουγκοσλαβίας, τη Βουλγαρία και την Ελλάδα.

Οφείλεται να σηµειωθεί, ότι τον Οκτωβρίου του 1998 είχε προηγηθεί

προκαταρκτική συνάντηση στην Αθήνα εκπροσώπων των συλλογικών οργάνων των

δηµοτικών επιχειρήσεων ή οργανισµών κοινής ωφέλειας, από τα κράτη που

συµµετείχαν και στη συνάντηση του Βελιγραδίου. Στην τότε πρώτη συνάντηση

καθορίσθηκαν η αναλυτική θεµατολογία, καθώς και οι λεπτοµέρειες της κύριας

συνάντησης εργασίας του Βελιγραδίου.

Ως σκοπός της διαβαλκανικής συνάντησης είχε τεθεί η διαµόρφωση µιας κοινής

στρατηγικής σε θέµατα που άπτονταν της λειτουργίας και της οργάνωσης των

δηµοτικών επιχειρήσεων ή οργανισµών κοινής ωφέλειας (ποιότητα ζωής, προστασία

περιβάλλοντος). Όσον αφορά την ατζέντα των συζητήσεων, αυτή περιελάµβανε τα

ακόλουθα ζητήµατα:

«Θεσµικά και οργανωτικά θέµατα των επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας και

ιδιαίτερα θέµατα ιδιωτικοποίησης αυτών.

Θέµατα στρατηγικής διαχείρισης του νερού στην Ευρωπαϊκή Ένωση µε

εξειδίκευση στα βαλκανικά κράτη.

Τιµολογιακή πολιτική των επιχειρήσεων σε σχέση µε τη βιωσιµότητα τους.

∆ίκτυα συνεργασίας µεταξύ των επιχειρήσεων των βαλκανικών κρατών.

Τεχνικά θέµατα (όπως επεξεργασία πόσιµου νερού και λυµάτων, διάθεση και

επαναχρησιµοποίηση αυτών).

∆ίκτυα (υδροδότησης, αποχέτευσης, τηλεθέρµανσης).

Νέες τεχνολογίες στη διαχείριση νερού, λυµάτων, καθώς και στην

τηλεθέρµανση.

Εξαγωγή συµπερασµάτων και προτάσεων για µελλοντική συνεργασία»159.

Αυτή η διαβαλκανική συνάντηση µπορεί να αποτελέσει ένα διδακτικό

παράδειγµα για τις δυνατότητες συνεργασίας των φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης στις

χώρες της Βαλκανικής, καθώς επίσης και για τις προοπτικές που ανοίγονται σε

εύρωστες δηµοτικές επιχειρήσεις να αναπτύξουν επιχειρηµατική δραστηριότητα στην

περιοχή.

159 Βλ. Υπουργείο Εσωτερικών ∆.∆.Α., Ε.Ε.Τ.Α.Α, op.cit., σελ. 20.


Ως µια γενική παρατήρηση για τις δράσεις της κρατικής αναπτυξιακής βοήθειας,

σκόπιµο είναι να επισηµανθεί ότι εκείνη τη χρονική περίοδο (1997-2001) έλαβαν χώρα

διάφορες πολεµικές συγκρούσεις και διενέξεις σε αρκετές περιοχές της

Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Το γεγονός αυτό αδιαµφισβήτητα επηρέασε την

αποτελεσµατικότητα των δράσεων, σύµφωνα µε τους στόχους που είχαν αρχικά τεθεί.

Πέρα όµως από αυτό, διαπιστώθηκε ότι θα µπορούσε να υπήρχε ένας καλύτερος

συντονισµός µε δράσεις άλλων φορέων που είχαν κινηθεί πολλές φορές παράλληλα για

την ανάπτυξη των αυτοδιοικητικών θεσµών στις περιοχές εφαρµογής. Αυτό θα

οδηγούσε κάποιες δράσεις στο να µην κατέληγαν ηµιτελείς και ανολοκλήρωτες. Επίσης

ένας παράγοντας καθυστέρησης ήταν οι γραφειοκρατικές διαδικασίες που υπήρχαν σε

όλα τα επίπεδα, καθώς και ο αργός ρυθµός προσαρµογής των θεσµικών και νοµικών

πλαισίων των λήπτριων χωρών.

Η εµπειρία από το 1ο Πενταετές αποτέλεσε πολύτιµη γνώση για το σχεδιασµού

του 2ου, το οποίο ξεφεύγει από τα πλαίσια µιας εκτενής ανάλυσης µας. Αυτό οφείλεται

στο ότι µέχρι στιγµής δεν έχουν ενταχθεί σε αυτό δράσεις αυτοδιοικητικού

ενδιαφέροντος για την περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ανάλογες µε αυτές που

υλοποιήθηκαν την προηγούµενη πενταετία σχεδιασµού. Πάντως διαπιστώθηκε, ότι όσο

αφορά την ενίσχυση των τοπικών δοµών στο 2ο Πενταετές, το ενδιαφέρον µεταφέρθηκε

από την περιοχή των Βαλκανίων σε αυτήν της Μαύρης Θάλασσας και του Καυκάσου.

Οφείλουµε όµως να επισηµάνουµε ότι στο 2ο Πενταετές Πρόγραµµα Ελληνικής

Αναπτυξιακής Βοήθειας, εντάσσεται η δηµιουργία του Ελληνικού Σχεδίου

Ανασυγκρότησης των Βαλκανίων (Ε.Σ.Ο.Α.Β.). Το Ε.Σ.Ο.Α.Β., ύψους 550 εκατ. ευρώ

και πενταετούς διάρκειας, έχει ιδιαίτερη σηµασία στο πλαίσιο των προσπαθειών

εγκαθίδρυσης των αναπτυξιακών διαδικασιών στις χώρες της Νοτιοανατολικής

Ευρώπης. Το όλο Σχέδιο είναι κυρίως επιχειρηµατικού ενδιαφέροντος και απευθύνεται

σε ένα ευρύ φάσµα δηµοσίων και ιδιωτικών φορέων, αλλά και σε µη κυβερνητικούς

οργανισµούς, προωθώντας ταυτόχρονα και τις διεθνείς συνεργασίες. Στα πλαίσια

αυτού, έχουν υπογραφτεί έξι διµερείς συµφωνίες µε τις επωφελούµενες χώρες

(Βουλγαρία, Ρουµανία, Π.Γ.∆. της Μακεδονίας, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Ο.∆. της

Γιουγκοσλαβίας και Αλβανία), οι οποίες αποσκοπούν στο να εξασφαλίσουν τη

διαφάνεια και την αποτελεσµατικότητα των διαδικασιών υλοποίησης.

Το ενδιαφέρον µας επικεντρώνεται σε ένα στοιχείο της επιλεξιµότητας των

έργων, όπου τίθεται ως προϋπόθεση ότι πρέπει να έχουν «σφαιρικό αναπτυξιακό

χαρακτήρα, καθώς και να σχετίζονται µε τον εκσυγχρονισµό των υποδοµών, την


προώθηση των παραγωγικών επενδύσεων, τον εκσυγχρονισµό της δηµόσιας διοίκησης

και τοπικής αυτοδιοίκησης, τη στήριξη των δηµοκρατικών θεσµών και του κράτους

δικαίου, την ενίσχυση του κοινωνικού κράτους και την κατάρτιση του εργατικού,

υπαλληλικού και επιστηµονικού δυναµικού»160. Ως εκ τούτου µπορεί να υποστηριχθεί

ότι µέσα στα κριτήρια επιλεξιµότητας, διαφαίνεται η εµπλοκή του τοπικού στοιχείου,

ιδιαίτερα στο επίπεδο υλοποίησης και εφαρµογής των δράσεων.

Σύµφωνα µε τα στοιχεία που ήταν διαθέσιµα και µας δηµοσιοποιήθηκαν,

ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι περιπτώσεις διαφόρων µη κυβερνητικών οργανισµών, οι

οποίοι εµπλέκονται σε δράσεις µε τοπικό αντίκτυπο στην περιοχή. Ενδεικτικά

αναφέρουµε την πρωτοβουλία του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγµατικού ∆ικαίου, που

προωθεί τη δηµιουργία αντίστοιχου κέντρου στην Π.Γ.∆. της Μακεδονίας, µε σκοπό

την αναµόρφωση της τοπικής αυτοδιοίκησης στο κράτος αυτό. Παράλληλα µπορούν να

αναφερθούν και δύο περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες µη κυβερνητικών οργανισµών,

στις οποίες εµπλέκονται και φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης: η πρώτη καλείται

«Ελληνοβουλγαρική Συνεργασία» και είναι µια πρωτοβουλία της οργάνωσης «Νόµος

και Φύση», ενώ η δεύτερη αποτελεί πρωτοβουλία της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών,

και έχει ως θέµα «Ελλάδα- Αλβανία: Πάρκο Πρεσπών».

Πάντως η συνήθης κριτική που έχει ασκηθεί στο Ε.Σ.Ο.Α.Β. είναι ότι αποτελεί

«ένα ‘αντιπροσωπευτικό’ γνώρισµα της ελληνική οικονοµικής πολιτικής: είναι ‘καλών

προθέσεων’, περιορισµένων δυνατοτήτων, όπου πολλές φορές έχει καθυστερήσει

ανεπίτρεπτα στην υλοποίηση των δράσεων του, και ‘πάσχει’ ως ένα βαθµό από έλλειψη

οργάνωσης και συντονισµού»161. Επειδή όµως κάθε κριτική οφείλει να συνοδεύεται και

από µια δέσµη προτάσεων, ιδιαίτερο ενδιαφέρον -ακόµα και για το σύνολο της

ελληνικής τεχνικής και οικονοµική βοήθειας- µπορούν να έχουν οι παρατηρήσεις του

προέδρου της Πρωτοβουλίας Συνεργασίας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (Southeast

European Cooperative Initiative- SECI).

Αναφέρει λοιπόν ο κ. Ευθυµιάδης «ότι το ΕΣΟΑΒ δεν πρέπει να αναλωθεί, µε

την προσφιλή σε εµάς τους Έλληνες µέθοδο κατακερµατισµού των δράσεων του σε

υπερβάλλοντα αριθµό, µικρού βεληνικούς και αµφίβολης ποιότητας έργων….δεν

πρέπει να αποτελεί πρόγραµµα για εσωτερική µικρο-κατανάλωση, αλλά αντίθετα να

στηρίξει την εξωτερική οικονοµική πολιτική και τις ελληνικές πρωτοβουλίες υψηλής 160 Υπουργείο Εξωτερικών, Πρόγραµµα Οικονοµικής Ανασυγκρότησης των Βαλκανίων 2000- 2006, op.cit., σελ. 7. 161 Απόσπασµα από τη συνέντευξη του Ευθυµιάδη Νίκου, προέδρου του SCI, «Να συγκροτήσουµε ένα πρόγραµµα στήριξης των Βαλκανίων», σε Οικονοµικό Ταχυδρόµο, 6 Απριλίου 2002 σελ. 22.


αποδοτικότητας»162. Παρόλο ότι αυτές είναι παρατηρήσεις πάνω σε ένα σχέδιο µε επί

το πλείστον οικονοµικές προεκτάσεις, και γίνονται εκ µέρους του προέδρου

πρωτοβουλίας επιχειρηµατιών της περιοχής της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, απεναντίας

εξακολουθούν να αποτελούν χρήσιµες προτροπές και υποδείξεις για αντίστοιχες

πολιτικές παροχής βοήθειας µε εξειδίκευση στο χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Πέρα από την ελληνική παρουσία στα πλαίσια διµερών συνεργασιών (όπως

περιγράφτηκαν πιο πάνω) για την ενίσχυση των αυτοδιοικητικών θεσµών, αυτή µπορεί

να γίνει αισθητή και µέσα στα πλαίσια µιας πολυµερής βοήθειας στην περιοχή. Ένα

παράδειγµα για τη δεύτερη περίπτωση, µπορούµε να αντλήσουµε από το Σύµφωνο

Σταθερότητας, από όπου και επιλέχτηκε να παρουσιαστεί ένα πρόγραµµα163, όπου η

Κεντρική Ένωση ∆ήµων και Κοινοτήτων Ελλάδας αποτελεί έναν από τους δωρητές

φορείς.

Πιο αναλυτικά, το πρόγραµµα αφορά την ενδυνάµωση του δικτύου Ενώσεων

των Τοπικών Αρχών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (NALAS SEE). Ως χρηµατοδότες

της όλης πρωτοβουλίας εµφανίζονται η ΚΕ∆ΚΕ και η ελβετική Εταιρεία Ανάπτυξης

και Συνεργασίας (SDC), ενώ στην όλη προσπάθεια συµµετέχει ως εµπλεκόµενος

φορέας το Κογκρέσο Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών. Οµάδα στόχος για την

εφαρµογή του όλου προγράµµατος αποτελούν οι εξής χώρες: Αλβανία, Βοσνία και

Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Κροατία, Π.Γ.∆. της Μακεδονίας, Ο.∆. της Γιουγκοσλαβίας,

Ρουµανία και η ∆ηµοκρατία της Μολδαβίας.

Το πρόγραµµα ξεκίνησε το 2002 και στοχεύει στην ενδυνάµωση του ρόλου των

Ενώσεων των Τοπικών Αρχών, τόσο όσον αφορά τις σχέσεις τους µε τις τοπικές αρχές

όσο και τη σχέση τους µε την κεντρική διοίκηση στο εσωτερικό των κρατών. Στο

σκεπτικό αυτό, προωθείται η ανταλλαγή εµπειριών ανάµεσα στις εθνικές ενώσεις,

καθώς και η ουσιαστική ενδυνάµωση του δικτύου τους στην περιοχή. Αποδέκτες του

όλου προγράµµατος δεν αποτελούν µόνο το δίκτυο ή οι ενώσεις που συµµετέχουν σε

αυτό, αλλά και όλες οι τοπικές αρχές των χωρών που είναι οι άµεσα ωφελούµενοι από

την ανάπτυξη των ικανοτήτων των εθνικών τους Ενώσεων. Η παρατήρηση αυτή µπορεί

άλλωστε να δικαιολογηθεί από το ότι, η ύπαρξη ικανών ενώσεων τοπικών αρχών

σηµαίνει καλύτερη υποστήριξη των δράσεων των τοπικών οργανισµών, καθώς και

ουσιαστικότερη προώθηση των συµφερόντων τους σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

162 Απόσπασµα από τη συνέντευξη του Ευθυµιάδη Νίκου, op.cit., σελ. 23. 163 Τα στοιχεία που έχουν παρατεθεί είναι από τη βάση δεδοµένων του Soros Institute, βλ. περισσότερα στο δικτυακό τόπο http://lgi.osi.hu/projectsdb/


Ο συνολικός προϋπολογισµός του προγράµµατος για το 2002 ήταν 150.000

ευρώ, ενώ για τη διετία 2003-2005 έχει υπολογιστεί στα 330.000 ευρώ. Οι δράσεις που

έχουν πραγµατοποιηθεί µέχρι σήµερα περιλαµβάνουν µια σειρά σεµιναρίων και άλλων

δραστηριοτήτων, όπως κατάρτιση σε θέµατα εσωτερικής οργάνωσης και παροχής

υπηρεσιών, δηµιουργία ηλεκτρονικού δικτυακού τόπου, προετοιµασία προγραµµάτων,

διασυνοριακή συνεργασία κ.α. Το ποσοστό, µε το οποίο συµµετέχει στην

χρηµατοδότηση του όλου προγράµµατος η ΚΕ∆ΚΕ, δεν είναι διαθέσιµο. Παρόλα αυτά,

η εµπλοκή της γίνεται εµφανής σε µία από τις συνολικά έξη δράσεις του

προγράµµατος, η οποία και αφορά την ανταλλαγή πληροφοριών, όπου και

συµπεριλαµβάνεται η δηµιουργία ηλεκτρονικής σελίδας.

Τα στοιχεία βάσει των οποίων στηρίχθηκε η πιο πάνω ανάλυση, είναι από τη

βάση δεδοµένων του Open Society. Αν δεχτούµε ότι η βάση αυτή είναι ενηµερωµένη

για όλες τις δράσεις για την τοπική αυτοδιοίκηση που υλοποιούνται στα πλαίσια του

Συµφώνου Σταθερότητας, η ΚΕ∆ΚΕ αποτελεί τον µοναδικό φορέα χρηµατοδότησης ή

και εµπλοκής, από ελληνικής πλευράς που εντοπίσαµε. Από την άλλη πλευρά, σκόπιµο

είναι να αναφέρουµε ότι η Ελβετική Εταιρεία Ανάπτυξης και Συνεργασίας συµµετέχει

ως φορέας χρηµατοδότησης σε τέσσερα προγράµµατα, ενώ η ΚΕ∆ΚΕ µόνο σε αυτό

που παρουσιάστηκε. Σε αυτήν την περίπτωση ίσως θα ήταν προτιµότερη µια πιο ισχυρή

παρουσία από ελληνικής πλευράς στα πλαίσια του Σύµφωνου, που θα µπορούσε να

εκφραστεί π.χ. µέσα από δράσεις του Υπουργείου Εσωτερικών (ή και εποπτευόµενων

φορέων του όπως το Εθνικό Κέντρο ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης) κ.ο.κ..

Ο ρόλος της Ελλάδας στην προώθηση και ενίσχυση των τοπικών δοµών στα

κράτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, µπορεί να φανεί ακόµα και µέσα από έναν άλλον

µηχανισµό, αυτόν των αδελφοποιήσεων. Αρχικά, το βασικό σκεπτικό ήταν ότι «η

γνωριµία και η συνεργασία µε εταίρους σε άλλα κράτη είναι ένα πολύτιµο µέσο για να

αντιληφθούν οι λαοί καλύτερα τα θέµατα που συµβάλλουν στην σταθεροποίηση και

ανάπτυξη, στα πλαίσια της πορείας προς µια ενοποιηµένη Ευρώπη»164. Στη βάση αυτή,

προωθήθηκε ο θεσµός των αδελφοποιήσεων τόσο στα πλαίσια των προγραµµάτων της

Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όσο και ως µια γενικότερη κουλτούρα συνεργασίας µεταξύ των

τοπικών αρχών.

Η εµπειρία που αποκτήθηκε, θεµελίωσε την ιδέα ότι «οι αδελφοποιήσεις είναι,

και πρέπει να συνεχίσουν να είναι, ένα βασικό στοιχείο της κοινής προσπάθειας των 164 Βλέπε σε Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Η τοπική αυτοδιοίκηση και η Ευρώπη- Πρακτικός Οδηγός αδελφοποιήσεων, Υπηρεσία Επίσηµων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 1998.


κρατών µελών και των υποψηφίων για ένταξη, για την ανοικοδόµηση των

δηµοκρατικών θεσµών. Είναι σαφές ότι η δηµιουργία επαρκών διοικητικών ικανοτήτων

είναι µια από τις µεγαλύτερες προκλήσεις της πορείας ένταξης»165. Στη φιλοσοφία

αυτή, η Επιτροπή παρέχει ένα σύνολο εργαλείων και χρηµατοδοτικών κινήτρων που

υποστηρίζουν τις προσπάθειες αδελφοποιήσεων. Το όλο εγχείρηµα έλαβε µια θεσµική

µορφή στα πλαίσια της ενταξιακής πορείας των κρατών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης

το 1999 (στα πλαίσια του Phare), και µέχρι σήµερα έχει να παρουσιάσει αρκετά

ενδιαφέροντα παραδείγµατα.

Ουσιαστικά τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αναπτυχθεί τα προγράµµατα

αδελφοποιήσεων των ελληνικών Ο.Τ.Α. µε τη γειτνιάζουσα περιοχή, όπου όµως συχνά

έχουν διαµορφωθεί πέρα από τους κόλπους των ευρωπαϊκών θεσµικών µορφωµάτων.

Το γεγονός αυτό καταδεικνύει τη συνειδητοποίηση, από κάποιους ελληνικούς Ο.Τ.Α.,

της ανάγκης συνεργασίας και παροχής βοήθειας στους αντίστοιχους τοπικούς

οργανισµούς των Βαλκανίων. Η όλη προσπάθεια µπορεί να θεωρηθεί ότι λαµβάνει

χώρα στα πλαίσια ενός ανθρωπιστικού ενδιαφέροντος, αλλά ίσως και κάποιες φορές,

της κατανόησης της σηµασίας ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων.

Πάντως η διαδικασία των αδελφοποιήσεων των ελληνικών Ο.Τ.Α., ως ουσιαστική

µορφή συνεργασίας και ανταλλαγής εµπειριών, δεν έχει ακόµα µορφοποιηθεί µέσα σε

ένα βιώσιµο και αποτελεσµατικό σχήµα.

Οφείλουµε να επισηµάνουµε ότι οι αδελφοποιήσεις έχουν τυπικά αναγνωριστεί

ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής. Ως εκ τούτου, η διαδικασία σύναψης µιας

συµφωνίας αδελφοποίησης µεταξύ ενός ελληνικού Ο.Τ.Α. και αντίστοιχου από άλλο

κράτος, απαιτεί την εκ των προτέρων αίτηση σε αρµόδια Επιτροπή του Υπουργείου

Εξωτερικών για να δοθεί µια σχετική έγκριση. Η διαδικασία αυτή αρκετές φορές δεν

τηρείται από τους ελληνικούς Ο.Τ.Α., δυσχεραίνοντας κατά αυτόν τον τρόπο την

υιοθέτηση µιας σαφής εικόνας για την κατάσταση των αδελφοποιήσεων στην Ελλάδα.

Τα ελλιπή αυτά δεδοµένα, εµποδίζουν την αξιοποίηση του µηχανισµού των

αδελφοποιήσεων των Ο.Τ.Α., ως ουσιαστικό εργαλείο εξωτερικής πολιτικής, ενώ

επιπλέον καθίστανται αδύνατος ο συντονισµός τους µε ανάλογου ενδιαφέροντος

εθνικές πρωτοβουλίες.

165 Από το προλογικό σηµείωµα του Günter Verheugen, µέλους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σε European Commission Enlargement Directorate General, Twinning in Action, October 2001.


Η πιο πλήρης βάση δεδοµένων που εντοπίστηκε είναι σε άτυπη µορφή και έχει

συνταχθεί µε πρωτοβουλία του προσωπικού της Κεντρικής Ένωσης ∆ήµων και

Κοινοτήτων Ελλάδας. Από τα διαθέσιµα στοιχεία, διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν 106

εγγραφές αδελφοποιήσεων δήµων, αλλά σύµφωνα µε ισχυρισµούς τόσο της ΚΕ∆ΚΕ

όσο και του Υπουργείου Εσωτερικών «ο πραγµατικός αριθµός είναι µεγαλύτερος».

Ενδεικτικό στοιχείο αποτελεί, ότι από τις 106 εγγραφές αδελφοποιήσεων της ΚΕ∆ΚΕ,

οι 17 δεν έχουν κάνει αίτηση για έγκριση στο Υπουργείο Εξωτερικών, ενώ από το

σύνολο όλων, µόνο 9 δήλωσαν ότι έχουν λάβει κάποια αντίστοιχη χρηµατοδότηση στα

πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τα πιο πάνω στοιχεία, ίσως µπορούν να µεταφραστούν και ως ανάγκη

αναµόρφωσης του συστήµατος συντονισµού των αδελφοποίησεσων κατά τέτοιο τρόπο,

ώστε να διαχέονται τα θετικά αποτελέσµατά τους, τόσο στο πλαίσιο των τοπικών όσο

και των εθνικών πολιτικών. Παράλληλα θα µπορούσαν να γίνουν προσπάθειες για την

προώθηση των αδελφοποιήσεων σε τοµείς, που η µέχρι τώρα αντίστοιχη ευρωπαϊκή

εµπειρία έχει να παρουσιάσει ενδιαφέροντα αποτελέσµατα. Ως εκ τούτου θα

µπορούσαν να προωθηθούν δράσεις για,

την επίλυση κοινών περιβαλλοντικών και οικολογικών ζητηµάτων (π.χ. από

διαχείριση υδροβιότοπων µέχρι αποτελεσµατικότερη διαχείριση απορριµµάτων και

καλλιέργεια µιας αντίστοιχης περιβαλλοντικής κουλτούρας στους κατοίκους),

την εσωτερική οργάνωση και την επίτευξη της αποτελεσµατικότητας της

λειτουργίας των τοπικών υπηρεσιών (όπου παράλληλα δύναται να προωθούνται

δράσεις για την ενίσχυση της τοπικής δηµοκρατίας και την στήριξη τόσο της

οργάνωσης όσο και των πρωτοβουλιών της κοινωνίας των πολιτών).

την µεταφορά εµπειριών και προτάσεων για την καλύτερη χρηµατοδότηση των

τοπικών έργων (µιας και οι τοπικές αρχές στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης

βιώνουν µια πορεία µετάβασης προς την ελεύθερη αγορά, αλλά δεν έχουν θεµελιωµένη

εµπειρία στον τοµέα της δηµόσιας χρηµατοδότησης και των σχηµάτων που µπορεί αυτή

να λάβει),

τη χρηµατοδότηση από ευρωπαϊκές πηγές, όπου εντάσσεται η προετοιµασία για

χρηµατοδότηση κοινών έργων, αλλά και η µεταφορά της αντίστοιχης τεχνογνωσίας που

έχει αποκτηθεί µέσα από την ελληνική εµπειρία και τις υπάρχουσες συνεργασίες.


Όπως έχει καταδείξει η διεθνής εµπειρία166, τα οφέλη των αδελφοποιήσεων,

µπορεί να είναι αµοιβαία και για τις δύο πλευρές, τόσο στα πλαίσια ανάπτυξης µιας

τεχνικής συνεργασίας, όσο και µέσα από τη δηµιουργία επίσηµων και ανεπίσηµων

δικτύων µεταξύ Ο.Τ.Α..

Επιπλέον δεδοµένου ότι οι κοινοτικοί πόροι επηρεάζουν και διαµορφώνουν σε

µεγάλο βαθµό το περιβάλλον µέσα στο οποίο δρούν οι ελληνικοί Ο.Τ.Α., αυτοί µε τη

σειρά τους πρέπει να κατανοήσουν τις αλλαγές που θα σηµάνουν στο µέλλον στο πεδίο

της ευρωπαϊκής πολιτικής. Οι αλλαγές αυτές θα είναι αποτελέσµατα της πορείας προς

την ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου στους κόλπους της θα εντάσσονται

πια περιφέρειες µε περισσότερα διαρθρωτικά προβλήµατα ανάπτυξης.

Οι ελληνικοί Ο.Τ.Α για να εξισορροπήσουν τα πιθανά κόστη από τη µείωση των

κοινοτικών πόρων, θα ήταν σκόπιµο να προετοιµαστούν, ώστε να είναι σε θέση να

αναπτύξουν δράση σε τοµείς, όπου θα δίδεται µεγαλύτερη βαρύτητα ή από όπου θα

µπορούν να αντλήσουν επιπρόσθετα οφέλη. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να καλλιεργήσουν

µια σχετική εµπειρία σε συνεργασίες µε τους Ο.Τ.Α. από τα υποψήφια προς ένταξη

κράτη, ενώ ταυτόχρονα να κινηθούν προς την ίδια κατεύθυνση µε τις ευρωπαϊκές

πολιτικές για την περιοχή, δηλ. να εργαστούν πάνω στην ευρωπαϊκή προοπτική των

∆υτικών Βαλκανίων.

Από τα παραπάνω συνάγεται λοιπόν, ότι ο χώρος της Νοτιοανατολικής

Ευρώπης ως τµήµα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, αλλά και ως τοµέας

προτεραιότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προσφέρει σηµαντικές ευκαιρίες και

δυνατότητες στους τοπικούς οργανισµούς για να αναπτύξουν περαιτέρω τις ικανότητες

τους. Την ίδια στιγµή θα µπορούσε να λεχθεί ότι οι εξελίξεις στην περιοχή, µε τις

επιπτώσεις που επιφέρουν στην ελληνική πολιτική και στις ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες

(π.χ. στην ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική), επηρεάζουν έµµεσα τη λειτουργία των

αυτοδιοικητικών οργανισµών στο εσωτερικό της Ελλάδας.

Η σύγχρονη πραγµατικότητα επιβάλλει οι ελληνικοί Ο.Τ.Α. και η πολιτική

ηγεσία να κατανοήσουν, ότι πια η τοπική αυτοδιοίκηση δεν δρα, ούτε επηρεάζεται µόνο

µέσα στα στενά εθνικά όρια. Η περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί ένα

άµεσο και απτό παράδειγµα. Τα τελευταία χρόνια καθώς αυξάνεται ο αριθµός και η

ένταση των διαδράσεων ανάµεσα στους τοπικούς φορείς και την Ένωση, οι ελληνικοί

τοπικοί οργανισµοί βρίσκονται αντιµέτωποι µε πολυσύνθετες διαδικασίες που συχνά 166 Βλ. σε Local Government International Bureau, New Neighbours- what does a bigger Europe mean for you?, 2003, σελ. 6


δεν µπορούν να επηρεάσουν, αλλά καλούνται να προσαρµοστούν µε αυτές. Στα πλαίσια

αυτά, η ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση καλείται να αναπτύξει µια κουλτούρα

εξωστρέφειας, που να προωθεί τις συνεργασίες και να υιοθετήσει έναν πιο δυναµικό

ρόλο µέσα στον εξωτερικό της περιβάλλον.

Γίνεται λοιπόν κατανοητό, ότι λόγω της αυξανόµενης αλληλοεπίδρασης που

υπάρχει µεταξύ των τοπικών οργανισµών και του περιβάλλοντος µέσα στο οποίο

λειτουργούν, τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει ένας τοπικός οργανισµός δεν µπορεί να

επιλυθούν από έναν και µόνο φορέα. Για να ξεπεράσουν οι τοπικές αρχές τα

οργανωτικά τους εµπόδια και να ικανοποιήσουν τα αιτήµατα των τοπικών κοινωνιών,

οφείλουν να συνεργαστούν και µε άλλους εταίρους, στα πλαίσια δηµιουργίας ενός

ευρύτατου δικτύου συνεργασιών.

Ακολούθως, οι αλλαγές που συµβαίνουν στην περιοχή της Βαλκανικής,

επηρεάζουν άµεσα τη δράση των ελληνικών τοπικών οργανισµών. Μερικές από αυτές

τις αλλαγές είναι συσσωρευτικές και µερικές ταχείς, µερικές βελτιώνουν την

κατάσταση και άλλες την επιβαρύνουν, αρκετές όµως από αυτές φέρνουν την ελληνική

τοπική αυτοδιοίκηση αντιµέτωπη µε µια νέα πραγµατικότητα. Έτσι π.χ. ζητήµατα όπως

η αύξηση του µεταναστευτικού κύµατος και η περιβαλλοντική µόλυνση, διαµορφώνουν

ένα νέο σκηνικό δράσης για την ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση, όπου καλείται να

υιοθετήσει ένα µοντέλο διακυβέρνησης διαφορετικό από αυτό που εφάρµοζε µέχρι

τώρα.

Επιπλέον παρατηρείται ως µια άλλη απαίτηση των καιρών, οι τοπικές αρχές να

πρέπει να αναπτύσσουν, όλο και µε πιο αυξανόµενο ρυθµό, µια προληπτική αντίδραση

στις θετικές οικονοµικές ευκαιρίες που προκύπτουν (π.χ. χρηµατοδότηση, εταιρικά

σχήµα για την παροχή υπηρεσιών). Την ίδια στιγµή όµως, καλούνται να αντιδράσουν

αµυντικά, προστατεύοντας τα συµφέροντά τους στις αντίστοιχες οικονοµικές πιέσεις

που δέχονται (π.χ. µείωση των κοινοτικών πόρων, αύξηση των επενδύσεων στους

τοµείς της κοινωνικής πρόνοιας κ.ο.κ.). Η θετική αντίδραση της ελληνικής τοπικής

αυτοδιοίκησης στα νέα δεδοµένα που προκύπτουν από τις αλλαγές στο χώρο της

Βαλκανικής, είναι δυνατό να επιτευχθεί µε διάφορους τρόπους. Ενδεικτικά µπορούµε

να αναφέρουµε τη στήριξη της διασυνοριακής συνεργασίας, την µεταφορά διοικητικής

τεχνογνωσίας, καθώς και την ανάπτυξη επιχειρηµατικής δράσης σε αντίστοιχους

Ο.Τ.Α. των Βαλκανίων.

Ειδικότερα µάλιστα, η σηµασία της διασυνοριακής συνεργασίας µπορεί να

φανεί µέσα από µια σειρά προβληµάτων που είναι κοινά ή επηρεάζουν τη λειτουργία


των τοπικών αρχών που βρίσκονται στις παραµεθόριες περιοχές. Ένα τέτοιο ζήτηµα

είναι η διαχείριση του περιβάλλοντος, καθώς και η βιώσιµη αξιοποίηση των

περιβαλλοντικών πηγών. Άλλωστε και στα πλαίσια της Local Agenda 21, έχει

αναγνωρισθεί ο ρόλος των τοπικών αρχών ως ουσιαστικός παράγοντας στην

περιβαλλοντική διαχείριση. Αυτό είναι µάλιστα ιδιαίτερα έντονο στις µέρες µας, όπου

οι τοπικοί οργανισµοί έχουν επιφορτιστεί µε µια σειρά αρµοδιοτήτων που έχουν άµεσο

ή έµµεσο περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Ως εκ τούτου, θα µπορούσε να προωθεί η

διασυνοριακή συνεργασία σε θέµατα προστασίας της χλωρίδας και της πανίδας, καθώς

και η ανάληψη κοινών πρωτοβουλιών για την αντιµετώπιση οικολογικών θεµάτων µε

διακρατικό χαρακτήρα.

Στο ίδιο σκεπτικό, δύναται να στηριχθεί η έννοια της βιώσιµης οικονοµικής

ανάπτυξης στην περιοχή των Βαλκανίων, µιας και συχνά στην πορεία µετάβασης προς

µια ελεύθερη αγορά θυσιάζονται οι περιβαλλοντικές ευαισθησίες. Όπως άλλωστε είναι

γνωστό, «πάντοτε η οικονοµία θα βρίσκεται σε συνάρτηση µε την οικολογία, στο

βαθµό που η πρώτη αφορά την ανθρώπινη συµπεριφορά στα ζητήµατα που άπτονται

της επιβίωσης και της ποιότητας ζωής και ενεργεί αναπόδραστα στο φυσικό

περιβάλλον»167.

Για να αντιµετωπιστούν οι προκλήσεις µιας τέτοιας κατάστασης, απαραίτητη

είναι η υιοθέτηση κατάλληλων µηχανισµών που να προλαµβάνουν τις πιθανές

αρνητικές επιπτώσεις από µια «µη χρηστή διαχείριση» της ανάπτυξης. Όµως, οι τοπικοί

οργανισµοί στις υπό µετάβαση χώρες δεν έχουν την ικανότητα και τη γνώση να

ανταπεξέλθουν σε αυτές τις νέες προκλήσεις, και ακριβώς σε αυτό το σηµείο έγκειται η

σηµασία των συνεργασιών µε τοπικούς οργανισµούς άλλων κρατών. Ιδιαίτερα µάλιστα

στις ελληνικές παραµεθόριες περιοχές, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η ανάπτυξη ενός

δήµου δεν µπορεί να επιτευχθεί, παρά µόνο µέσα από την ανάπτυξη και την ευηµερία

του συνόλου των γειτνιάζοντων περιοχών των άλλων χωρών.

Το πιο πάνω παράδειγµα, καταδεικνύει τη πρόκληση για τις ελληνικές τοπικές

αρχές, ώστε να κατανοήσουν τη θέσης τους µέσα στο διεθνή πια χώρο- ο οποίος συχνά

µπορεί να δηµιουργεί µεγαλύτερη αστάθεια σε τοπικό παρά σε εθνικό επίπεδο. Η

αστάθεια αυτή µπορεί να οφείλεται, στο ότι είναι περισσότερο εύκολο να γίνουν

αντιληπτά τα αποτελέσµατα σε τοπικό επίπεδο, παρά να αναζητηθούν και να

167 Βλ. σε Φιλανιώτης- Χατζηαναστασίου Τ., Το Ηφαίστειο του Αίµου- τα Βαλκάνια µετά τον Ψυχρό Πόλεµο, op.cit. σελ. 162.


αντιµετωπιστούν τα αίτια που τα προκαλούν, δεδοµένου ότι εντοπίζονται πέρα από την

ελληνική επικράτεια.

Η ανάγκη υιοθέτησης ενός διεθνούς ρόλου για την ελληνική τοπική

αυτοδιοίκηση, µπορεί να προκύψει και µέσα από τη διαδικασία µεταβίβασης κρατικών

αρµοδιοτήτων στις τοπικές αρχές. Π.χ. δεν είναι πια λίγες οι περιπτώσεις που το εθνικό

επίπεδο µεταφέρει αρµοδιότητες σε τοµείς της οικονοµικής πολιτικής σε τοπικό

επίπεδο168. Μέσα όµως στο σηµερινό παγκοσµιοποιηµένο περιβάλλον, η οικονοµία δεν

µπορεί να περιοριστεί στα στενά εθνικά όρια. Ως εκ τούτου τέτοιοι περιορισµοί δεν

µπορούν να ισχύουν αυστηρά ούτε για την άσκηση των οικονοµικών πολιτικών και

αρµοδιοτήτων των ελληνικών Ο.Τ.Α.

Στο σηµείο αυτό, θα επιχειρηθεί να οριστεί το ευρύτερο πλαίσιο διαµόρφωσης

του ρόλου της Ελλάδας στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ακολούθως,

λοιπόν έχει λεχθεί, ότι η χώρα θα µπορούσε να κατέχει ένα «‘ρόλο προώθησης του

εξευρωπαϊσµού’ της ευρύτερης περιοχής της Ν.Α. Ευρώπης µέσα από µια διαδικασία

‘γεωγραφικού εκχυλίσµατος’ (geographic spillover) του εξευρωπαϊσµού: από την

Ελλάδα, ως χώρα- µέλος της Ε.Ε. δηλαδή, να εκχυλίσει στην ευρύτερη περιοχή»169.

Αυτός ο νέος ρόλος για την Ελλάδα, αποτελεί µια πρόκληση για τη νοοτροπία

της χώρας, τόσο την πολιτική όσο και τη διοικητική. Η πρόκληση αυτή µπορεί να γίνει

αντιληπτή, στο ότι η Ελλάδα «δεν είχε συνηθίσει να είναι ισχυρή στις διεθνής

σχέσεις»170, -πόσο µάλλον οι τοπικοί οργανισµοί να αναπτύξουν αντίστοιχες διεθνικές

πρωτοβουλίες. Συνεπώς είναι απαραίτητες αλλαγές, τόσο στην εξωτερική εικόνα της

χώρας όσο και στην εσωτερική δοµή της, για να καταστεί δυνατή η ενσωµάτωση του

θετικού αντικτύπου των σύγχρονων προκλήσεων.

Όπως χαρακτηριστικά έχει αναφερθεί, η Ελλάδα «έχει αναπτυγµένα

αντανακλαστικά έναντι ισχυρότερων εταίρων και γειτόνων..νιώθει ευαίσθητη έναντι

κάθε απειλής..έχει εθισθεί να λαµβάνει, όχι να δίνει οικονοµική βοήθεια. Σήµερα όµως

τουλάχιστον σε σχέση µε τα Βαλκάνια, τα πράγµατα έχουν αναστραφεί, …αλλά πρέπει

να αλλάξουν ακόµα περισσότερο» 171. Και σε αυτό το σηµείο αναδεικνύεται ο ρόλος

168 Βλ. σχετικές αναφορές σε Χλέπας Ν.-Κ., Η Τοπική ∆ιοίκηση στην Ελλάδα- Ο διαλεκτικός ανταγωνισµός της αποκέντρωσης µε την αυτοδιοίκηση, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα – Κοµοτηνή 1999, σελ. 337. 169 Βλ. σχετικά σε Ιωακειµίδης Παναγιώτης, Η σταθεροποίηση των Βαλκανίων και ο ρόλος της Ελλάδας, op.cit., σελ. 132. 170 Βλ. σε Βαλντέν Σωτήρης, Πρόκληση για την Ελλάδα ο νέος ρόλος της στα Βαλκάνια, σε Οικονοµικό Ταχυδρόµο, 7 Σεπτεµβρίου 2002, σελ. 18. 171 Βλ. σε Βαλντέν Σωτήρης, Πρόκληση για την Ελλάδα ο νέος ρόλος της στα Βαλκάνια, op.cit., σελ. 18.


των τοπικών οργανισµών -ως το πιο κοντά στην τοπική κοινωνία διοικητικό επίπεδο-

ικανό να προωθήσει και να στηρίξει αλλαγές στην κουλτούρα των ανθρώπων, µέσα από

την οικοδόµηση ουσιαστικών σχέσεων µε αντίστοιχους φορείς από τα άλλα κράτη της

Βαλκανικής.

Για να καταστεί αυτό όµως δυνατόν, η ελληνική πλευρά, σε όλα τα διοικητικά

επίπεδα, θα πρέπει να µάθει να ‘διαχειρίζεται την ισχύ’ της, αν πραγµατικά επιθυµεί να

λειτουργήσει θετικά τόσο για τον εαυτό της όσο και την ευρύτερη περιοχή µέσα στην

οποία ανήκει. Εν τέλει, οι σχέσεις που θα ανοικοδοµηθούν, δεν µπορεί να βασίζονται ή

και να εκµεταλλεύονται την προσωρινή και συγκυριακή θέση αδυναµίας και κρίσης172

στην οποία βρίσκονται οι φορείς από τα άλλα κράτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Αντιθέτως οι σχέσεις θα πρέπει να δηµιουργούνται µε µια προοπτική µέλλοντος173,

όταν τα Βαλκάνια θα έχουν ανακτήσει το ρόλο που τους αναλογεί, ακόµα και µέσα

στην ευρωπαϊκή οικογένεια.

172 Βλ. σε Βαλντέν Σωτήρης, Πρόκληση για την Ελλάδα ο νέος ρόλος της στα Βαλκάνια, op.cit., σελ. 18. 173 Βλ. σε αφιέρωµα The Economist, Finance in Central Europe, September 14th-20th, 2002, σελ. 2.


ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ ΕΕΒΒ∆∆ΟΟΜΜΟΟ

ΒΒΑΑΛΛΚΚΑΑΝΝΟΟΠΠΟΟΙΙΗΗΣΣΗΗ ΗΗ΄ ΕΕΞΞΕΕΥΥΡΡΩΩΠΠΑΑΪΪΣΣΜΜΟΟΣΣ;;

Θα επιχειρήσουµε να κλείσουµε τη συγγραφή της παρούσας µελέτης µε ένα

ερώτηµα που διατύπωσε ο Todorov στο τέλος οµιλίας του, σε ένα συνέδριο µε θέµα «Η

Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα Βαλκάνια». Αναρωτήθηκε λοιπόν, αν όλα αυτά που

συνέβησαν και συµβαίνουν στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης δροµολογούν

τελικά µια πορεία προς τη «βαλκανοποίηση» ή τον «εξευρωπαϊσµό» της174.

«Ποια τάση θα επικρατήσει: η ορατή σήµερα πιθανότητα για τα βαλκανικά

κράτη να χάσουν ακόµα και την ήδη ταραγµένη εικόνα τους µε αποτέλεσµα να

παραµείνουν στην πίσω αυλή της Ευρώπης;…΄Η µήπως θα επικρατήσει η τάση να

υπερπηδηθούν οι αντιθέσεις που τώρα εµποδίζουν τις προτάσεις και την αποδοχή των

κοινών κανόνων συµπεριφοράς; Θα βρει λοιπόν η ίδια η Ευρώπη την ενοποιητική

δύναµη να γίνει µια ήπειρος χωρίς σύνορα;»175

Η «ώρα της αλήθειας» πλησιάζει, κατά την οποία η Ένωση θα χρειαστεί να

«αναµετρηθεί κατά µέτωπο µε τη µεγάλη πρόκληση της διεύρυνσης και της

µελλοντικής της ταυτότητας»176. Στο σκεπτικό αυτό, οι σηµερινές προοπτικές της

Νοτιοανατολικής Ευρώπης αποτελούν κεντρικό πλέον στοιχείο της όλης προσπάθειας

για το µέλλον ολόκληρης της Ευρώπης. Στα πλαίσια αυτά, αναγνωρίζεται ότι η

ενοποιητική διαδικασία περνά και απαιτεί την εµπλοκή και των τοπικών κοινωνιών,

ώστε να επιτύχει βιώσιµα µακροπρόθεσµα αποτελέσµατα. Για το λόγο αυτό, η

οικοδόµηση και ο µετασχηµατισµός ισχυρών δηµοκρατικών τοπικών θεσµών αποτελεί

βασική προϋπόθεση για την σταθεροποίηση και την ανάπτυξη της περιοχής.

Υπάρχουν όµως δύο βασικά στοιχεία που διαφοροποιούν τις µεταρρυθµιστικές

αλλαγές που πραγµατοποιούνται στα πλαίσια του εξευρωπαϊσµού, ανάµεσα στα ήδη

κράτη µέλη και τα λοιπά ευρωπαϊκά κράτη. Το πρώτο στοιχείο οφείλεται στο ότι οι

αλλαγές στα µη κράτη µέλη της περιοχής, χαρακτηρίζονται έντονα από τη διαδικασία

εξευρωπαϊσµού τους, αλλά και συνάµα από την πορεία µετάβασης τους. Το δεύτερο

174 Βλ. σε Todorov N., Η εµφάνιση των κρατών –εθνών, σε ΕΚΕΜ, Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα Βαλκάνια, πρακτικά συνεδρίου Κέρκυρα 2-5 Ιουλίου 1993, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 1996, σελ. 23. 175 Βλ. σε Todorov N., Η εµφάνιση των κρατών –εθνών, op.cit., σελ. 23 176 Βλ. σε Βαλντέν Σωτήρης, Τα Βαλκάνια και η Ευρώπη µετά τον πόλεµο του Κοσόβου, op.cit., σελ. 259-260.


στοιχείο είναι ότι οι αλλαγές που προωθούνται στα πλαίσια του εξευρωπαϊσµού και

ιδιαίτερα στο σύστηµα αξιών, διαµορφώνονται ουσιαστικά βάσει των αναγκών και της

κατανόησης των αλλαγών που έχουν τα ήδη κράτη µέλη της Ε.Ε. Σύµφωνα µε τη

δεύτερη µάλιστα επισήµανση, δύναται να υποστηριχθεί ότι ο εξευρωπαϊσµός ίσως δεν

µπορεί, σε όλες τις περιπτώσεις, να αποτελεί το εξευγενιστικό της βαλκανοποίησης.

Αυτό οφείλεται λόγω των ιδιαίτερων αναγκών που έχουν οι Βαλκανικές χώρες, αλλά

και συγκεκριµένα λόγω των διαφορετικών αιτιών που ώθησαν τις µεταρρυθµίσεις των

τοπικών θεσµών σε αυτές. Παρόλο όµως που πολλές φορές είναι διαφορετικοί οι

µηχανισµοί που οδηγούν και εφαρµόζουν τις αλλαγές στα εκάστοτε συστήµατα,

αδιαµφισβήτητα όλοι στοχεύουν στο να καταστήσουν την τοπική αυτοδιοίκηση ικανή

να αντεπεξέρθει στις σύγχρονες απαιτήσεις.

Το αν όµως τελικά ο εξευρωπαϊσµός µπορέσει να αποτελέσει σε ένα ευρύτερο

πλαίσιο το «συµπληρωµατικό και εξευγενιστικό αντίθετο του βαλκανισµού»177, αυτό

µόνο η ιστορία, που ερµηνεύει τη θέληση των λαών -και βέβαια όχι µόνο των

Βαλκανίων- µπορεί να το αποδείξει.

177 Όµως η Todorov Μaria υποστηρίζει ότι ακόµα η Ευρώπη δεν έχει βρεί το συµπληρωµατικό και εξευγενιστικό αντίθετο προς το βαλκανισµό, όπως συνέβη π.χ µε τον αντισηµιτισµό και την απέχθεια προς αυτόν ή τον ρατσισµό και τον αντιρατσισµό, βλ. σε Todorov Μaria, Βαλκάνια- Η δυτική φαντασίωση, op.cit., σελ. 424.


ΒΒΙΙΒΒΛΛΙΙΟΟΓΓΡΡΑΑΦΦΙΙΑΑ

Andrew C., Goldsmith M., From Local Government to Local Governance- and Beyond?, σε

International Political Sciences Association, vol.19 (2), Sage publ., 1998

Anerchiarico F., Jacobs J. (ed.), The Pursuit of Absolute Integrity- How Corruption Control

Makes Government Ineffective, The University of Chicago Press, 1996

Baldersheim H., Twenty Years of Local Government Reforms – European Models and

Experiences, a paper prepared for the Research Group on Administrative Modernisation

in Local Government: Understanding and Interpreting Local Government Reform,

EGPA Conference, Ljubljana 1st – 4th September 2004

Bennett R. J., Local Government in Post-Socialist Cities, Discussion Paper no.2, Local

Government and Public Service Reform Initiative, Open Society Institute, 1997

Bogason P., Public Policy and Local Governance: Institutions in Post-Modern Society,

Edward Elgar, 2000

Bridge S., Pine Fr., Surving Post- Socialism, Local strategies and regional responses in

eastern Europe and the former Soviet Union, Routledge Studies of Societies in

Transition, 1998

Caddy J., Jabes J.(ed.), Improving Relations between the Administration and the Public,

NISPAcee, 1999

Caddy J., Vintar M. (ed.), Building Better Quality Administration for the Public: Case

Studies from Central and Eastern Europe, NISPAcee, 2002

Camp J., McGrath C., Nissenbaum H., Trust: A Collision of Paradigms,σε John F. Kennedy

School of Government Harvard University Faculty Research Working Papers Series,

February 2001

Commission of the European Communities, Progress Report on the Communication from

the Commission on the impact of enlargement on the regions bordering candidate

countries- Community action for border regions, COM(2002) 660 final, Brussels

29.11.2002

Congress of Local and Regional Authorities of Europe, Fact Sheets on the Situation of Local

and/or regional democracy in South-Eastern European Countries, Council of Europe,

Strasbourg, 31 May 2002


Coulson A.(ed.), Local Government in Eastern Europe- Establishing Democracy at the

Grassroots, Edward Elgar publ., 1995

Dror Y., The Capacity to Govern, A Report of The Club of Rome, Frank Cass, 2002

Dusenbury P., Visnja Mapkovcic S., Economic Development Workbook Local Government

Reform Project- Croatia, Local Government Reform Project, U.S. Agency for

International Development, The Urban Institute, January 2002

European Commission Enlargement Directorate General, Twinning in Action, October 2001

European Commission, The Western Balkans in transition, σε European Economy,

Occasional Papers N° 5 January 2004

Finlay J., Debicki M. (ed.), Delivering Public Services in CEE Countries: Trends and

Developments, NISPAcee, 2002

Fukuda-Parr S., Lopes C., Malik (ed.), Capacity for development- New solution to old

problems, United Nations Development Programme, 2002

Goetz K., Hix S. (ed.), Europeanised Politics: European Integration and National Political

Systems, Frank Cass, 2001

Gole J., The Role of Civil Society in Containg Corruption at the Municipal Level,

Proceedings from the regional conference of the Transparency International

Representatives, Open Society Institute, 1999

Grindle M. S.(ed.), Getting Good Government, Capacity Building in the Public Sector of

Developing Countries, Harvard Institute for International Development Harvard

University, Harvard University Press, 1997

Hoxha A., Local self-government and decentralization- Case of Albania: History, Reforms

and Challenges, Institute for Contemporary Studies, Tirana, 24th January 2002

Jabes J.(ed.), Professionalization of Public Servants in Central and Eastern Europe,

NISPAcee, 1997

Jabes J.(ed.), Ten years of transition –Prospects and Challenges for the Future of Public

Administration, NISPAcee, 2000

Johnsson A., The Inter-Parliamentary Union—Universal Declaration of Democracy, IPU

(Inter-Parliamentary Union), 2002

Kandeva E. (ed.), Stabilization of Local Governments, Local Governments in Central and

Eastern Europe, vol. 2, Local Government and Public Service Reform Initiative Local

Government Open Society Institute, 2001

Kelly M. (ed.), Openness and Transparency in Governance: Challenges and Opportunities,

EIAP, NISPAcee, 1999


Kuhn T., Η δοµή των επιστηµονικών επαναστάσεων, επ. Β. Κάλφας, εκδ. Σύγχρονα

Θέµατα, 1989

Ladrech R., Europeanization of Domestic Politics and Institutions: The case of France,

Journal of Common Market Studies, τοµ. 32, τευχ.1, Μάρτιος 1994

Local Government International Bureau, New Neighbours- what does a bigger Europe mean

for you?, 2003

Loughlin L., Autonomy is Strength, σε Wilson R. (ed.), Hard Choice Policy Autonomy and

Priority Setting in Public Expenditure, Belfast Democratic Dialogue/ Eastern Health

&Social Services Board/ Northern Ireland Economic Council, 1998

Open Society Institute, Fiscal Decentralization Initiative for Central and Eastern Europe,

Fiscal Decentralization in the Federal Republic of Yugoslavia, Fiscal Decentralization

Initiative Conference Proceedings, November 9–10, 2001

Open Society Institute, European Union Enlargement and the Open Society Agenda: Local

Government and Public Administration, Budapest, OSI/LGI (ed.), March 2000

Orren G., Fall from Grace: The Public’s Loss of Faith in Government, σε Nye J. Jr, Zelikow

P., Kink D. (ed.), Why People do not trust Government, Harvard University Press, 1998

Phare Country Ex-Post Evaluation and Capacity Building, Country Report – Bulgaria, April

2003

Phare Country Ex-Post Evaluation and Capacity Building,Country Report – Romania, April

2003

Przeworski A., Democracy and the Market, Cambridge University Press, 1991

Ristelhueber R., Ιστορία των Βαλκανικών Λαών, µετ. Μεθενίτη Α., Στεφάνης Α., εκδ.

Παπαδήµα, 1995

Stiglitz, J. E., Towards a New Paradigm for Development: Strategies, Policies, and

Processes, Prebisch Lecture, United Nations Conference on Trade and Development,

Geneva, 1998

The Economist, ‘After the chaos’- A survey of finance in Central Europe, September 14th

2002

Todorov N., Society, the City and Industry in the Balkans, 15th- 19th Centuries, Ashgate,

1998

Todorova M., Βαλκάνια- Η δυτική φαντασίωση, επιµ. Κιτροµηλίδης Πασχάλης, εκδ.

Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 2000

Todorovski I., Functional Aspects of Management at Local Government Level,σε

Macedonian Management Review, Skopje 2001


United Nations Development Programme, Human Development Report 2002, United

Nations, 2002

United Nations, Common Country Assessment for Serbia and Montenegro, Belgrade

October 2003

United Nations, Department of Economic and Social Affairs Division for Public

Administration and Development Management, Public Administration in Kosovo-

Situational Analysis & Strategy, Kosovo Provisional Institutions of Self-Government &

UNMIK Public Administration Strategy, First draft, United Nations, July 2003

World Bank, Albania: Decentralization in Transition, Report No.: 27885-ALB, Poverty

Reduction and Economic Management Unit Europe and Central Asia Unit, February

2004

World Bank, Bosnia and Herzegovina, Local Level Institutions and Social Capital Study,

vol. 1, World Bank, ECSSD, June 2002

World Bank, Sub-Sahara Africa: from crisis to sustainable growth. A long –term perspective

study, World Bank, Washington, D.C., 1989

Αλειφαντής Στ. Τα Βαλκάνια προς τον 21ο αιώνα: ∆ιεθνείς και Εσωτερικές Παράµετροι,

Πάντειο Πανεπιστήµιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστηµών, Ιανουάριος 2000

Αργυριάδης ∆., Για µια ∆ηµόσια ∆ιοίκηση που αποδίδει και επικοινωνεί µε τους πολίτες,

σειρά: Θεσµοί της Ελληνικής Κοινωνίας, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 1998

Βακαλόπουλος Απ. Ιστορία της Μακεδονίας 1354- 1833, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1988

Βαλντέν Σ., Πρόκληση για την Ελλάδα ο νέος ρόλος της στα Βαλκάνια, σε Οικονοµικό

Ταχυδρόµο, 7 Σεπτεµβρίου 2002, σελ. 18-20

Γιαλλουρίδης Χρ., Αλειφαντής Στ. (επ.), Τα Βαλκάνια στο σταυροδρόµι των εξελίξεων,

Ροές, Αθήνα, 1988

Γιαλλουρίδης Χρ., Αλειφαντής Στ., ∆ιεθνείς σχέσεις στα Βαλκάνια, εκδ. ∆άνια, 1987

Γιαλλουρίδης Χρ., Κεφάλα Β., Κόσοβο: Η εικόνα του πολέµου- Όψεις σύγχρονου

µιλιταριστικού ανθρωπισµού, εκδ. Ι. Σιδέρης, 2001

∆ουδούνη Γ.Ε., Βαλκανικές εξελίξεις, τ. Ι, εκδ. ∆ωδώνη, Αθήνα- Γιάννινα, 1994

∆ουδούνη Γ.Ε., Βαλκανικές εξελίξεις, τ. ΙΙ, εκδ. ∆ωδώνη, Αθήνα- Γιάννινα, 1996

∆ουδούνη Γ.Ε., Βαλκανικές εξελίξεις, τ. ΙΙΙ, εκδ. ∆ωδώνη, Αθήνα- Γιάννινα, 1998

ΕΚΕΜ, Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα Βαλκάνια, πρακτικά συνεδρίου Κέρκυρα 2-5

Ιουλίου 1993, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 1996


Επιτροπή των Περιφερειών, Πολιτικές Προτεραιότητας της Επιτροπής των Περιφερειών για

την περίοδο 2002-2006, Υπηρεσία Επίσηµων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων,

Λουξεµβούργο, 2002

Εταιρία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισµού και Γενικής Παιδείας (ιδρυτής: Σχολή

Μωραΐτη), Τα Βαλκάνια Χτες – Σήµερα, Πρακτικά διήµερου Συνεδρίου, 21-22

Φεβρουαρίου 2000

Ευθυµιάδης Νίκος, προέδρου του SCI, «Να συγκροτήσουµε ένα πρόγραµµα στήριξης των

Βαλκανίων», συνέντευξη σε Οικονοµικό Ταχυδρόµο, 6 Απριλίου 2002 σελ. 22- 24

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Απόφαση του Συµβουλίου για τις αρχές, τις προτεραιότητες, τους

ενδιάµεσους στόχους και τις προϋποθέσεις που περιέχονται στην εταιρική σχέση για

την προσχώρηση της Ρουµανίας, COM(2003) 143 τελικό, Βρυξέλλες, 26.3.2003

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Απόφαση του Συµβουλίου για τις αρχές, τις προτεραιότητες, τους

ενδιάµεσους στόχους και τις προϋποθέσεις που περιέχονται στην εταιρική σχέση για

την προσχώρηση της Βουλγαρίας, COM(2003) 142 τελικό, Βρυξέλλες, 26.3.2003

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Η Τοπική Αυτοδιοίκηση και η Ευρώπη- Πρακτικός Οδηγός

Αδελφοποιήσεων, Υπηρεσία Επίσηµων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 1998

ΙΣΤΑΜΕ, Βαλκανικό Παρατηρητήριο- Συµπληρωµατικός Τόµος, Κοινωνικές, οικονοµικές

και πολιτικές εξελίξεις στις χώρες της Νοτιανατολικής Ευρώπης και στην Κύπρο, 1998-

Μάιος 2001

Ιωακειµίδης Π.Κ., Ευρωπαϊκή Ένωση και Ελληνικό Κράτος, Οι επιπτώσεις από τη

συµµετοχή στην ενοποιητική διαδικασία, εκδ. Θεµέλιο, Αθήνα 1998

ΚΕ∆ΚΕ, Ενίσχυση των ευρωπαϊκών τάσεων ανάπτυξης στην τοπική αυτοδιοίκηση

Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ∆ιεθνής ∆ιάσκεψη µε την οικονοµική υποστήριξη της

Υπηρεσίας των Ηνωµένων Πολιτειών για ∆ιεθνή Ανάπτυξη, 18-19 Μαΐου Σόφια, 2001

Κρανιδιώτης Γ., Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική- Σκέψεις και Προβληµατισµοί στο

κατώφλι του 21ου αιώνα, εκδ. Ι. Σιδέρης, 1999

Μακρυδηµήτρης Αντ., Πασσάς Α., Η Ελληνική ∆ιοίκηση και ο Συντονισµός της

Ευρωπαϊκής Πολιτικής, ∆ιοίκηση και Πολιτεία, Μελέτες-10, εκδ. Αντ. Σάκκουλα,

Αθήνα- Κοµοτηνή 1994

Μπέσιλα- Βήκα Ε., Τοπική Αυτοδιοίκηση, τοµ. Ι, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη,

2004

Ντόκος Θ., Πιέρρος Φ. (επ.), Τα Βαλκάνια µετά από τον πόλεµο του Κοσσυφοπεδίου,

ΕΛΙΑΜΕΠ, εκδ. Ι. Σιδέρης, 2000

Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου Μ., Οι Βαλκανικοί λαοί, 2η εκδ., Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1991


Παπαδασκαλόπουλος Α., Κόνσολας Ν., Πλασκοβίτης Η., Καραγάνης Τ., Χριστοφάκης Μ.,

Χωροταξικές ∆ιαστάσεις της Πολιτικής Μεταφορών στον Βαλκανικό Χώρο, Ινστιτούτο

Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πάντειο Πανεπιστήµιο, 2000

Παπασπηλιόπουλος Σπ.(επ.), Τα Βαλκάνια στην Ενωµένη Ευρώπη- Η Συµβολή της

Ελλάδας, εκδ. Ι.Σιδέρης, 1995

Υπουργείο Εξωτερικών, Πρόγραµµα Οικονοµικής Ανασυγκρότησης των Βαλκανίων 2000-

2006, Ε.Σ.Ο.Α.Β., Αθήνα 2002

Υπουργείο Εσωτερικών ∆.∆.Α., Ε.Ε.Τ.Α.Α., 1ο Πενταετές Πρόγραµµα Κρατικής

Αναπτυξιακής Βοήθειας 1997- 2001 στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Υπουργείο Εσωτερικών ∆.∆.Α., Πρόγραµµα Κρατικής Αναπτυξιακής Βοήθειας, Σύσταση

Συµβουλευτικού Φορέα στην Ένωση ∆ήµων της Π.Γ.∆.Μ. και Μεταφορά Πιλοτικών

Εφαρµογών, φορέας υλοποίησης: Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και

Αυτοδιοίκησης, Απολογιστική Έκθεση, 1998

Φιλανιώτης- Χατζηαναστασίου Τ., Το Ηφαίστειο του Αίµου- τα Βαλκάνια µετά τον Ψυχρό

Πόλεµο, Εναλλακτικές Εκδόσεις/ Άτροπος 1, 1992

Χαραλάµπης ∆., ∆ηµοκρατία και Παγκοσµιοποίηση, Ίδρυµα Σ. Καράγιωργα, 1998

Χλέπας Ν.-Κ., Η Πολυβάθµια Αυτοδιοίκηση, Θεωρητικές Αναζητήσεις και Θεσµικές

µεταµορφώσεις, σειρά ∆ιοίκηση και Πολιτεία, Μελέτες-7, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα,

Αθήνα – Κοµοτηνή 1994

Χλέπας Ν.-Κ., Η Τοπική ∆ιοίκηση στην Ελλάδα- Ο διαλεκτικός ανταγωνισµός της

αποκέντρωσης µε την αυτοδιοίκηση, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα – Κοµοτηνή 1999

your site name goes here

Documents