11.bireysel emeklilik sistemi

Bireysel Emeklilik Sistemi

Hazırlayan: Doç.Dr.Metin COŞKUN

Bireysel Emeklilik

Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), bireylerin gelir elde ettikleri dönemde düzenli olarak tasarrufta bulunmaları, yatırıma yönlendirilen tasarruflarıyla birikim oluşturmaları ve emeklilikte gelir elde etmeleri üzerine kurulmuş bir özel emeklilik sistemidir. Bu sistem ile hem bireylerin emeklilik dönemindeki refah düzeyi yükselmekte, hem de oluşan uzun vadeli emeklilik fonları ekonomiye ciddi bir kaynak yaratmaktadır.

Bireysel Emeklilik

Bireysel Emeklilik Sistemi, devletin sosyal güvenlik sistemini tamamlar nitelikte, bireylerin gönüllü katılımı esasına dayanan özel bir emeklilik sistemidir.

Bireysel Emeklilik Sistemi'ne katılım zorunlu değildir. Katılımcılar; mevcut gelir düzeyleri ve emeklilik dönemine ait gelir beklentilerini göz önüne alarak, katkı payı tutarını belirler ve emeklilik sözleşmesi imzalayarak sisteme dahil olur. Medeni hakları kullanma ehliyetine sahip herkes sisteme katılabilmektedir.

Bireysel Emeklilik

Sistemin asıl amacı

Bireylerin aktif olarak gelir elde etmekte oldukları dönem içerisinde, gelecekteki emeklilik dönemleri için düzenli olarak tasarrufta bulunarak birikim oluşturmalarını ve emeklilik geliri elde etmelerini sağlayacak, çağdaş bir gelecek güvencesi alternatifini topluma sunmaktır.

Bireysel Emeklilik

Neden ihtiyaç duyuldu

Bireysel emeklilik sisteminin hayatımıza girmesiyle, gelecek nesil emeklilerin yaşam koşullarının iyileştirilmesine olanak sağlayacak olması nedeniyle sosyal açıdan, bireysel tasarrufların oluşacak emeklilik fonları aracılığıyla ekonomiye ciddi kaynak yaratacak olması nedeniyle ekonomik açıdan ülkemiz de bireysel emeklilik sistemine ihtiyaç duyuldu.

Dünyada Emeklilik Sistemi

Dünyanın birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkesinde, özel emeklilik fonları kurumsal yatırımcı özellikleri ve piyasalara uzun vadeli fon sağlayan kurumlar olmaları nedeniyle büyük önem taşır.

Bu özellikleri ile özel emeklilik fonları, sosyal güvenlik sistemlerinde ortaya çıkan ve çıkması muhtemel olumsuzlukları ortadan kaldırmanın bir aracıdır.


Sanayileşmiş ülkelerde nüfusun yaşlanması ile sosyal güvenlik sistemlerinin aktif - pasif dengelerinin bozulmaya başlaması, sosyal güvenlik reformunun en önemli gerekçesini oluşturmuştur.

Sanayileşmiş ülkelere bakıldığında, bu ülkelerde tasarrufların önemli bir kısmını emekliliğe yönelik fonların oluşturduğu görülür. Bu fonlar aynı zamanda ülkelerin ekonomik gelişmelerinde de gerekli olan uzun vadeli fon kaynağını da oluşturur.

Gelişmekte olan ülkelerde ise reform ile bireylere daha nitelikli ve daha yüksek düzeyde sosyal güvenlik hizmetinin verilmesi amaçlanır.


Genel olarak Bireysel Emeklilik Sistemi konusunda ülkeler arasında uygulama farklılıkları görülür. Sistem, bazı ülkelerde sosyal güvenliği tamamlayıcı olurken bazı ülkelerde sosyal güvenliğin alternatifi olur. Sisteme katılım şekli ise bazı ülkelerde zorunlu, bazı ülkelerde kişinin tercihine bırakılmıştır.

Bireysel Emeklilik Sistemi, Anglo-Sakson modeli bir sistem olup, ABD, İngiltere, Avustralya ve Hollanda gibi ülkelerde başarı ile uygulanmıştır. Daha sonra Şili, Peru ve Meksika gibi gelişmekte olan ülkeler de bu sistemi benimseyerek kendi yapılarına uydurmuşlar ve değişik modeller geliştirmişlerdir.


Ülke uygulamalarının temel özelliği, sistemin uzun dönemli bir fonlama sistemi oluşudur. Burada amaç, sisteme katılan birey için emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesi ve emeklilik döneminde ek bir gelir sağlanarak bireylerin refah düzeylerinin yükseltilmesidir.

Özel emeklilik fonları, uygulandığı ülkelerde sosyal güvenlik sistemi sorunlarının çözümünde önemli rol oynar. Ayrıca, küçük çaplı tasarrufları, düzenli prim ödemeleri vasıtasıyla büyük fon havuzlarında biriktirip, uzun vadeli kaynak olarak ekonominin hizmetine sunar; ülke kalkınmasında ve sermaye piyasalarının gelişmesinde kurumsal yatırımcı olarak büyük yararlar sağlar.


Bireysel Emeklilik Fonu Varlıklarının Gayrisafi Milli Hasılaya Oranları

1970 1980 1990 2000İSVİÇRE 38% 51% 69% 117%

HOLLANDA 29% 46% 79% 87%İNGİLTERE 17% 23% 55% 75%ABD 17% 24% 35% 58%KANADA 13% 17% 28% 43%ALMANYA - 3% 5% 5%

Yukarıdaki tabloda bireysel emeklilik fonlarının çeşitli vergisel tedbirlerle teşvik edildiği İsviçre, Hollanda, İngiltere, ABD, Kanada ile 2002 senesine kadar bireysel emeklilik planlarını cazip kılan bir ortamın olmadığı Almanya'da bireysel emeklilik varlıkları toplamının, adı geçen ülkelerin gayrisafi milli hasılalarına oranı yer almaktadır. Görüldüğü üzere, uygun ortam yaratıldığında çalışanların bireysel emeklilik sistemi çerçevesinde yaptıkları tasarrufların toplamı ülkelerinin gayrisafi milli hasılasına yaklaşabilmekte, hatta İsviçre'de olduğu gibi GSMH'yi aşabilmektedir.

Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemi

Ülkemizde yapısal reformlardan birisi olan sosyal güvenlik reformunun bir parçası olarak kamu sosyal güvenlik sistemine tamamlayıcı nitelikte emeklilik programlarının geliştirilmesine yönelik 16 Mayıs 2000 tarihinde Bakanlar Kurulu’nca Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı’na sunulan "Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu Tasarısı" ile vatandaşların emekliliğe yönelik gönüllü tasarruflarını düzenleyen bireysel emeklilik hesaplarına dayalı fonlu bir sistem oluşturulması amaçlanmıştır.

Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemi

Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu başta Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve Sermaye Piyasası Kurulu olmak üzere ilgili tüm kesimlerin görüş ve önerilerinin değerlendirildiği ortak bir metin ve sosyal güvenlik reformunun bir parçası olarak TBMM tarafından 28 Mart 2001 tarihinde kabul edilmiş, 7 Nisan 2001 tarih ve 24366 sayılı Resmi Gazete´de yayımlanmıştır. Kanun, yayımı tarihinden itibaren 6 ay sonra 7 Ekim 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Güvenlik ve Denetim

Emeklilik şirketi olarak faaliyet gösterecek tüm şirketler;

• T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı

• Emeklilik Gözetim Merkezi

• Aktüeryal denetim

• Bağımsız dış denetim

• Şirket iç denetim unsurları

tarafından sürekli ve gözetim altındadır.

BES’in İşleyişi

1. Sözleşmenin Yürürlüğe Girmesi ve Katkıların Toplanması

Sisteme girmek isteyen katılımcı; gelir düzeyi, emeklilik dönemindeki gelir beklentileri ve yatırım tercihleri yönünde plan seçer, emeklilik sözleşmesi teklif formunu doldurur ve imzalar. Emeklilik sözleşmesinin İnternet sitesi, çağrı merkezi veya şirketçe yetkilendirilen çağrı merkezi aracılığıyla düzenlenmesi halinde emeklilik sözleşmesine, emeklilik planına ve sisteme ilişkin gerekli bilgilerin kendisine verildiğini teyit ederek teklifi çağrı merkezi veya elektronik imza aracılığıyla onaylar. Emeklilik sözleşmesi, şirket tarafından reddedilmediği takdirde varsa blokaj süresinin tamamlanmasını müteakip, katkı payı olarak yapılan ilk ödemenin şirket hesaplarına nakden intikal ettiği tarihte yürürlüğe girer. Sözleşme kurulduktan sonra katılımcının ve sponsor kuruluşun ödediği katkılar, katılımcı adına açılan bireysel emeklilik hesabında izlenir.


2. Katkıların yatırıma yönlendirilmesi

Bireysel emeklilik hesaplarına ödenen katkı payları, katılımcının seçtiği emeklilik yatırım fonlarında yatırıma yönlendirilir. Herhangi bir fon dağılımı tercihinde bulunmayan katılımcıların birikimleri, dahil olunan plan kapsamında sunulan standart fonda yatırıma yönlendirilir. Emeklilik yatırım fonları, emeklilik şirketinin portföy yönetim şirketiyle yapacağı ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından onaylanacak portföy yönetim sözleşmesine göre yönetilir.


Sistemde kalınan süre boyunca birikimler bireysel emeklilik hesabında izlenir ve bireysel emeklilik hesabına ilişkin her türlü bilgi düzenli olarak katılımcıya iletilir. Bu bilgiler, bireysel emeklilik hesabına yatırılan katkı tutarlarını, hesaptaki emeklilik yatırım fonlarının detaylarını ve birikimlerin değerini içerir. Katılımcıların fon tercihlerini bilinçli bir şekilde yapabilmesini teminen şirket, takvim yılının her üç aylık döneminde elektronik postayla ve kendi İnternet sitesi aracılığıyla katılımcılara yatırım araçlarına ilişkin genel bilgiler, finansal piyasalardaki güncel gelişmeler, sunulan fonlara ilişkin yatırım ve performans bilgileri, katılımcıların maruz kalabileceği yatırım riski ve diğer finansal riskleri içeren bilgilendirme yapar.


Katılımcı, sözleşmesinin dahil olduğu emeklilik planını yılda en fazla dört defa, katkı payının ve birikiminin değerlendirildiği fonları, bu fonların dağılım oranlarını yılda en fazla altı defa değiştirebilir. Ayrıca başka şirketten aktarımla kurulan sözleşmeler hariç, bir emeklilik şirketinde iki yılı dolduran sözleşmenin katılımcısı dilerse ilgili sözleşmedeki birikimini başka emeklilik şirketine aktarabilir. Başka şirketten aktarımla düzenlenmiş sözleşmelerin ise şirkette en az bir yıl bulunmaları durumunda tekrar aktarılmaları mümkündür.


3. Emeklilik ve Sistemden Ayrılma

Katılımcı emekliliğe hak kazandığında emeklilik hesabındaki birikimini toplu olarak veya belirli bir program çerçevesinde emeklilik şirketinden alabileceği gibi, yaptıracağı yıllık gelir sigortası ile ömür boyu veya belirli süreler için düzenli olarak emekli maaşı alabilir. Katılımcı, emekliliğe hak kazanmadan da sistemden ayrılabilir.

Emeklilik Şartları

Katılımcı, bireysel emeklilik sistemine giriş tarihinden itibaren en az on yıl sistemde bulunmak ve on yıl süreyle katkı payı ödemek koşuluyla 56 yaşını tamamladıktan sonra emekliliğe hak kazanır.

Katılımcının birden fazla emeklilik sözleşmesi bulunması halinde, tüm sözleşmelerden emekliliğe hak kazanması için en az birinden bu hakkı kazanması yeterlidir. Katılımcının diğer sözleşmelerden emekliliğe hak kazanması, emeklilik hakkının kullanılmasına ilişkin talebin yapılması ile birlikte, emekli olmak istediği diğer sözleşmelerinden de hesap birleştirmesi yaparak bu hakkı kullanacağını şirkete bildirmesine bağlıdır.

Katkı Payı Ödemeleri

Giriş aidatı: Katılımcının, bireysel emeklilik sistemine ilk defa katılması sırasında veya yeni bir bireysel emeklilik hesabı açtırması halinde, katılımcıdan veya sponsor kuruluştan, teklif formunun imzalandığı tarihte geçerli aylık brüt asgari ücretin %10’unu aşmamak üzere giriş aidatı alınabilir.

Yönetim gideri kesintisi: Bireysel emeklilik hesabına yapılan katkı payları üzerinden azami yüzde iki oranında yönetim gideri kesintisi alınabilir.

Fon toplam gider kesintisi: Fon net varlık değeri üzerinden yapılan fon işletim gideri kesintisi dahil olmak üzere, fona ilişkin giderlerin karşılanması için fondan gider kesintisi yapılabilir. Bu kapsamda yapılacak toplam kesinti oranları üst sınırları, günlük azami yüzbinde 3, yüzbinde 5,25, yüzbinde 6,25 olmak üzere; üçe ayrılmış olan fon grubu bazında belirlenmiştir.

Ara Verme kesintisi: Bir yıldan fazla ödemeye ara verme durumunda, bireysel emeklilik hesabına ilişkin olarak emeklilik gözetim merkezine ve saklayıcı kuruluşa şirket tarafından ödenen sabit giderler, emeklilik planında belirtilmek kaydıyla bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerden indirilebilir.

Emeklilik Sözleşmesi

Bireysel emeklilik hesabı açılması, hesaba katkı payı ödenmesi, ödenen katkı paylarının tercih edilen fonlarda yatırıma yönlendirilmesi ve hesapta biriken paraların hak sahiplerine ödenmesine ilişkin esas ve usuller ile tarafların bu kapsamdaki diğer hak ve yükümlülüklerini düzenleyen bir sözleşmedir.

Katılımcı, teklif formunun imzalanmasından veya mesafeli satışlarda teklifin onaylanmasından sonra altmış gün içinde cayma hakkına sahiptir. Katılımcı cayma talebini çağrı merkezi, faks ya da posta aracılığıyla emeklilik şirketine bildirir. Cayma talebinin şirkete ulaşmasından sonra verilen ödeme talimatları iptal ettirilir ve yapılan tüm ödemeler, fon toplam gider kesintisi haricinde hiçbir kesinti yapılmadan, varsa yatırım gelirleriyle birlikte on iş günü içinde ödeyene iade edilir. Yürürlük tarihinden sonra yapılan cayma işlemlerinde, varsa getiri üzerinden stopaj kesintisi yapılır.


Emeklilik sözleşmeleri, bireysel, gruba bağlı bireysel ve işveren grup emeklilik sözleşmeleri olarak üçe ayrılmaktadır.

- Bireysel emeklilik sözleşmesi: Bireysel emeklilik planına bağlı olarak şirket ile katılımcının taraf olarak yer aldığı bir sözleşmedir.

- Gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesi: Grup emeklilik planına bağlı olarak şirket ile katılımcının taraf olarak yer aldığı bir sözleşmedir.

- İşveren grup emeklilik sözleşmesi: Grup emeklilik planına bağlı olarak şirket ile sponsor kuruluşun taraf olarak yer aldığı ve katılımcı lehine yapılan bir sözleşmedir.


Sözleşme Öncesi;

Aracınız, sistemin işleyişi ve tarafların hak ve yükümlülükleri konusunda bilgi verir ve “risk getiri” analizinizi yapar.

Gelir düzeyinize ve risk getiri profili formunuzdaki bilgilere uygun emeklilik planı ve fon dağılımı teklifi sunulur.

Teklifi kabul etmeniz halinde “giriş bilgi formunu” ve “emeklilik sözleşmesi teklif formunu” imzalamanız istenir.

İmzaladığınız formların (giriş bilgi formu, teklif formu) birer örneği ve “tanıtım kılavuzu” size verilir.


Yürürlüğe Girme:

Emeklilik sözleşmeniz, şirketiniz tarafından reddedilmediği takdirde teklif formunu imzalandığınız tarihi takip eden 30. günde yürürlüğe girer. Emeklilik sözleşmeniz yürürlük tarihinden itibaren 5 iş günü içinde size gönderilir.

İşveren grup emeklilik sözleşmelerinde sponsor kuruluşa “sözleşme”, katılımcılara ise “grup emeklilik sertifikası” yürürlük tarihinden itibaren 5 iş günü içinde gönderilir


Sözleşme yürürlüğe girmeden önce cayma hakkınızı kullanabilirsiniz. Cayma halinde yapılan tüm ödemeler hiçbir kesinti yapılmadan ve varsa fon gelirleri ile birlikte 7 iş günü içinde ödeyene iade edilecektir.

Teklif formunu imzaladığınız tarihten itibaren 60 gün içinde hiçbir ödeme yapmazsanız, emeklilik şirketiniz emeklilik sözleşmenizde hüküm bulunması kaydı ile sözleşmenizi feshedebilir.


Ara Verme:

Katkı payı ödemeye ara verebilirsiniz. Bu döneme karşılık gelen işlem tarihindeki asgari katkı paylarını emeklilik hakkını kullanacağınız sırada ödemeniz durumunda ara verdiğiniz dönem emekli olmanız için gereken sürenin hesabında dikkate alınır.

Emeklilik Şirketinin Yükümlülükleri

Şirketiniz,

Emeklilik sözleşmeniz yürürlüğe girmeden önce şirket hesaplarına intikal eden katkı payı ödenmelerini, hesaba intikal tarihini takip eden en geç 2. iş gününde likit fonda yatırıma yönlendirmekle,

Emeklilik sözleşmenizin yürürlüğe girdiği tarihi takip eden en geç 2. iş gününde sizin tarafınızdan belirlenen fonlar için gerekli fon alım-satım talimatlarını vermekle,

Ödediğiniz katkı paylarının veya aktarım yolu ile gelen birikimlerinizin şirket hesaplarını intikalini takip eden en geç 2. iş gününde gerekli fon alım-satım talimatlarını vermekle,

Fon dağılımı değişikliği taleplerinizde, iki iş günü içinde fon alım-satım talimatlarını vermekle yükümlüdür.

Katılımcının Hakları

Emeklilik sözleşmeniz yürürlüğe girmeden önce cayma hakkınız var.

Yılda 4 kere plan değişikliği ve 6 kere birikimlerinizin ve ödediğiniz katkı paylarının fonlar arasındaki dağılım oranlarına veya tutarlarına ilişkin değişiklik yapabilirsiniz.

Emeklilik sözleşmenizin yürürlük tarihinden itibaren en az 1 yıl sonra birikimlerinizi başka bir emeklilik şirketine aktarabilirsiniz.

Farklı şirketlerde bulunan hesaplarınızı birleştirebilirsiniz.

Devlet Katkısı

İşverenler tarafından ödenenler hariç olmak üzere katılımcı adına bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı paylarının %25’ine karşılık gelen tutarı, katılımcının vergi mükellefi olup olmamasına bakılmaksızın devlet katkısı olarak katılımcıların ilgili hesaplarına ödenir. Bir katılımcının bir takvim yılı içinde alabileceği devlet katkısı tutarı, ilgili yıla ilişkin brüt asgari ücret tutarının %25’ini geçemez. Limit hesabı katılımcı bazında yapılır.

Devlet Katkısı

1 Ocak 2013’ten Sonra Sistemde Geçirilen Süre Hak Ediş Oranı

3 yıldan 6 yıla kadar %15

6 yıldan 10 yıla kadar %35

10 yıl ve daha fazla %60

Emeklilik, vefat, maluliyet %100

Emeklilik Yatırım Fonları

Emeklilik yatırım fonu, emeklilik için ödenen katkı paylarının yatırıma yönlendirildiği bir yatırım fonudur.

Emeklilik şirketleri tarafından kurulur.

Portföy yönetim şirketlerince yönetilir.

Emeklilik şirketleri, içlerinden tercih yapabilmeniz için en az 3 emeklilik fonu kurmak zorundadır, ancak katılımcılara daha fazla alternatif sunabilir.

Emeklilik Yatırım Fonları İçerisindeki Yatırım Araçları

• Nakit, vadeli ve vadesiz mevduat

• Borçlanma araçları (ters repo dahil) ile hisse senetleri

• Kıymetli madenlere ve gayrimenkule dayalı varlıklar

• Repo işlemleri

• Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri

• Borsa para piyasası işlemleri

• Yatırım fonu katılma belgeleri

• Sermaye piyasası kurulu tarafından uygun görülen ve kamuya ilan edilen diğer para ve sermaye piyasası olabilir.

Emeklilik

10 yıl boyunca katkı payı ödediyseniz ve 56 yaşınızı tamamladıysanız; birikimlerinizin tamamını ya da bir kısmını toplu olarak alabilir, hazırlanacak bir program çerçevesinde aylık, 3 aylık, 6 aylık veya yıllık dönemlerde birikimlerinizin ödenmesini talep edebilirsiniz.

Vergilendirme

İşverenler, çalışanları adına ödedikleri katkı paylarını (ödemenin yapıldığı ayda elde edilen ücretin %15’ini ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını aşamayacak şekilde), doğrudan gider yazabilmektedirler.

Hem işverenin bireysel emeklilik sistemine katkı payı ödemesi hem de çalışanın şahıs sigorta poliçesi primi ödemesi ve toplam tutarın yukarıda belirtilen sınırı aşması halinde indirimin öncelikli olarak ücret matrahının tespitinde mi yoksa ticari kazancın tespitinde mi yapılacağı konusu taraflarca serbestçe belirlenebilecektir.

Vergilendirme

Bireysel Emeklilik Sistemi'nden ayrılma durumunda, sadece getiri üzerinden stopaj kesintisi uygulanır. Sistemden ayrılma şekli ve süresine göre aşağıdaki tabloda yer alan oranlar uygulanır.

Stopaj

Emeklilik hakkı kazananlar %5

Sistemden Vefat- Maluliyet -Tasfiye gibi zorunlu nedenlerden dolayı ayrılanlar %5

Sistemde 10 yıl süreyle katkı ödeyen ancak 56 yaş kriterini yerine getirmeden ayrılanlar %10

Sistemden 10 yıl süreyle katkı ödemeden ve 56 yaş kriterini yerine getirmeden ayrılanlar %15

Bireysel Emeklilik Aracısı

Bireysel emeklilik aracısı olmak için öncelikle elektronik ortamda gerçekleştirilen bireysel emeklilik aracıları sınavında (e-BEAS) başarı göstererek lisans belgesi almış olmanız ve bir emeklilik şirketi adına aracılık faaliyetinde bulunduğunuzu gösterir tanıtım kartına sahip olmanız gerekir.

11.bireysel emeklilik sistemi

Economy & Finance