bireysel emeklilik sistemi
TRANSCRIPT
BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ
ÇAĞKAN BAŞER
Bireysel Emeklilik Sistemi (BES)
• Sosyal Güvenlik • Emeklilik Planı • Emeklilik Finansmanı • BES Hakkında • Avrupa’da Nasıl ? • Neden BES ? • Yeni BES • Mevcut Durum (EGM Veriler)
Sosyal Güvenlik
Hastalık, doğum, iş kazaları, işsizlik, maluliyet, yaşlılık ve ölüm gibi sebeplerle kazancın azalması veya durması sonucu oluşan ekonomik ve sosyal risklere karşı devletin vatandaşlarını korumak için almış olduğu tedbirler dizisi
Söz konusu riskler için uygun planların ve finansman yöntemlerinin kullanılması gerekmektedir
Sosyal güvenlik sisteminin en büyük parçasını emeklilik kısmı oluşturur
Emekliliğin temelinde ‘Emeklilik Planı’ vardır
Emeklilik Planı
Esas olarak bir anlaşmadır
Bu anlaşmaya göre, belirli şartları sağlayarak emekliliğe hak kazanan katılımcıya belirli bir süre, ömür boyu emekli aylığı verilir yada tek bir ödeme yapılır
Katılımcıların hak ve yükümlülükleri, katkıların değerlendirilmesi, ödemelerin hangi esaslara göre yapılacağı konularını düzenler
Emeklilik Planı
Planda aktüerler tarafından yapılan hesaplamalarla, sağlanan yardımlar ile alınan katkılar karşılaştırılarak sistemin devamlılığı araştırılır
Ödenmesi gereken katkılar, ekonomik varsayımları da hesaplamalarında dikkate alan aktüerin tavsiyesine göre belirlenir
Varsayımlarda meydana gelen değişimlerin etkisi ise, periyodik olarak aktüeryal değerleme ile sisteme yansıtılır
Emeklilik Planı
Emeklilik planları;
Belirlenmiş Fayda Esaslı Planlar
Belirlenmiş Katkı Esaslı Planlar
olarak 2’ye ayrılır
Emeklilik Planı
Belirlenmiş Fayda: Çalışanın emekli olacağı zaman ne kadar gelire sahip olacağı bir formülle önceden belirlenir
Belli bir ödenek tutarı yatırımcıya garanti edilmiştir ve garanti edilen tutarın fonlanması gerekmektedir
Aktüer, ödenecek yardımların maliyetini hesaplayarak bunu yıllara dağıtır ve plan için gerekli katkı oranını belirler
Emeklilik Planı
Değerlendirmelerde ölüm olasılıkları,malul kalma, erken emeklilik gibi demografik değişkenler ile iskonto oranı, gelecekte verilecek maaşlar ve çalışanlardan kesilen emeklilik prim oranları gibi ekonomik değişkenler aktüer tarafından dikkate alınır
Yatırım riski tamamen kuruma aittir
SGK ve şirketlere ait vakıfların sistemleri bu plana dayanmaktadır
İngiltere, Hollanda ve Almanya’da yaygındır
Emeklilik Planı
Belirlenmiş Katkı: Katılımcının gelirinden istediği oranda kesinti yapılır ve kendisi için oluşturulan hesaba aktarılır. Kurum da ayrı bir hesaba para yatırır
Burada yatırım riski katılımcının yatırdığı kısım için kendisine, kurumun yatırdığı kısım için kuruma aittir
Emeklilik Planı
Emeklilik günü geldiğinde hesapta biriken tasarruflar anüiteye çevrilebilir
Bu durumda, uzun yaşama dolayısı ile fondaki paranın tükenmesi sonucu emeklilik maaşının karşılanmaması riski vardır
BES de bu plana dayanmaktadır
Danimarka, Avustralya ve ABD uygulanan ülkelerden bazılarıdır
Emeklilik Finansmanı
Dağıtım Modeli (Pay-as-you-go): Devlet tarafından yönetilir
Mevcut çalışanlardan alınan toplam primler, halihazırdaki emeklilere yapılan ödemelerin finansmanında kullanılır
Demografik değişimler ile prim ödeyenlerin oranında meydana gelen azalış finansman problemini ortaya çıkarmıştır
Sosyal Güvenlik Sistemi (Belirlenmiş Fayda)
Emeklilik Finansmanı
Biriktirme-Fonlama Modeli: Aktif dönemde ödenen primlerin biriktirilerek değerlendirilip emekli döneminde sağlanacak geri ödemelerin bu fondan aktarılması esasına dayanır
Sosyal dayanışma yerine bireysel biriktirme söz konusu olduğu için bir takım eleştiriler söz konusudur
Özel sektörün yer aldığı bir sistemdir (Belirlenmiş Katkı)
BES Hakkında
• 27 Ekim 2003 tarihinde faaliyete başladı
• Mevcut kamu sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak kurulmuştur
• Temel amacı bireyin çalıştığı dönemdeki refah seviyesinin emeklilik döneminde de devam etmesini sağlamaktır
• Gönüllü katılım esasına dayanmaktadır
BES Hakkında
Katılımcı, şirketin sunduğu risk ve getiri profili çerçevesinde katkı payı tutarını kendisi belirler (Bu tutar aylık brüt asgari ücretin %5’inden az olamaz)
Emeklilik şirketi, katılımcının bireysel emeklilik hesabına yapılan katkı payları üzerinden yönetim gideri kesintisi, fon net varlık değeri üzerinden fon işletim gideri kesintisi yapabilir
Katılım sırasında -bir defaya mahsus olmak üzere- giriş aidatı alınır
BES Hakkında
Şirkette en az 1 yıl kalan birey birikimlerini başka bir emeklilik şirketine aktarabilir
Bireysel emeklilik sisteminde emekli olmak için katılımcının, sisteme ilk giriş tarihinden itibaren 10 yıl süreyle sistemde kalarak katkı payı ödemesi ve 56 yaşını tamamlaması gerekir
Yılda en fazla 6 kez fon dağılım oranı ve yılda en fazla 4 kez emeklilik planı değiştirilebilir
BES Hakkında
Gelir amaçlı fonlar
Büyüme amaçlı fonlar
Para piyasası fonları
Kıymetli madenler fonları
İhtisaslaşmış fonlar
Diğer fonlar
BES Hakkında
53,04% 26.7%
9.92%
3.36% 6,09%
0.56%
0,33%
BES Fonlarının Yatırım Araçlarına Göre Dağılımı (%)
Kamu İç Borçlanma
Dengeli(Esnek&Karma)
Likit
Kamu Dış Borçlanma
Hisse Endeks
Kamu İç Borçlanma
(Döviz)
Uluslararası Borçlanma
Karma Esnek
31/12/10 itibariyle
Avrupa’da Nasıl ?
Avrupa’da 3 basamaklı bir ‘Dengeli Emeklilik Sistemi’ mevcut.
İlk basamak ülkemizde de bulunan ve devletçe sağlanan sosyal güvenlik sistemidir
İkinci basamağı isteğe bağlı olarak yapılan ‘İşveren Emeklilik Planları’ oluşturuyor
Üçüncü ve son basamak ise ‘Bireysel Özel Emeklilik Planları’
Avrupa’da Nasıl ?
BES fonlarının GSMH’ a oranına baktığımızda ;
Hollanda %134.9 , Finlandiya %82.1 , Danimarka %152.7
Ayrıca ABD ve Kanada’da %100’ün üzerinde
Polonya, Romanya, Macaristan gibi ülkelerde ise %6 ile %16 arasında değişiyor (Mesleki zorunluluğun etkisi)
Türkiye’de ise %2,3
Neden BES
Cari açık: Ülkemizde tasarrufların GSYİH oranı %13-14, yatırımların ise %22 dir Yani arada %8’lik bir cari açık var
İnsan ömrü boyunca yapılan sağlık harcamalarının %60’ı 65 yaş üstü kişiler tarafından yapılmaktadır (Özellikle yaşam süresinin uzaması ile sağlık sorunlarının artarak devam etmesi)
Neden BES
Emekli olduktan sonra metropollerde yaşamak özellikle maddi olarak daha da zorlaşıyor Eğer BES’in en çok tercih edildiği ve hayat pahalılığının en fazla olduğu illere bakacak olursak ;
Neden BES
.0
500000.0
1000000.0
Katılımcı Sayısı (ilk 10 il)
Katılımcı Sayısı
-0.50
0.51
1.52
2.53
Ista
nbul
Izm
ir
Ankar
a
Koca
eli
Anta
lya
Tra
kya
…
Burs
a
Bal
ıkesi
r
D.K
arad
eniz
O.K
arad
eniz
Ayd
ın-M
uğla
Sam
sun
Adan
a-Ic
el
TBA-Hayat Pahalılığı Endeksi
TBA-Hayat Pahalılığı
Endeksi
Yeni BES
29 Haziran 2012 yayınlanan kanunla bireysel emeklilik sisteminde değişiklikler yapıldı
Mevcut sistemden birçok farklılık içeren sistem, 1 Ocak tarihinden itibaren yürürlükte olacak
Peki bu değişiklikler neler ?
Yeni BES
Eski sistemde bir vergi avantajı durumu vardı. Ücretli çalışanlar ve memurlar ile işverenler ödedikleri katkı paylarını vergi matrahından düşebiliyorlardı. Yeni sistemde ise %25 devlet katkısı olacak. Örneğin ; sisteme her ay 100 TL ödersek devlet te bizim adımıza 25 TL ödeyecek ve böylece aylık birikimimiz 125 TL olacak
Devletin bir yıl için toplamda yatıracağı en yüksek tutar 2660 TL olacak; yani aylık 222 TL yi geçmeyecek
Yeni BES
Kişi adına, kişinin kendi hesabı ve devlet katkısı hesabı olarak iki hesap açılacak
Sistemden 3 yıl önce çıkanlar, kendi hesabındaki birikimi alabilecek fakat devlet katkısını alamayacak
3 yıldan sonra çıkanlar %15’ini, 6 yıldan sonra çıkanlar %35’ini, sistemde 10 yıl kalanlar ise %60’ını almaya hak kazanacak
Tamamını almak içinse 56 yaşını doldurup sistemden emekli olmak gerekiyor
Yeni BES
Katılımcıya emeklilik döneminde toplu miktar ödenmesinin yanında yıllık gelir sigortası ve programlı geri ödeme seçenekleri de sunulacak
Tek primli yıllık gelir sigortasından yapılan ödemelerin tamamı, Gelir Vergisi’nden ayrı tutulacak
Yeni BES
Sistemden çıkışlarda hem getiri hem anaparadan kesilen stopaj yerine yeni BES’te sadece getiri üzerinden stopaj kesintisi yapılacak. Ayrıca eski çıkışlarda anaparadan kesilen stopaj kesintisi de başvurulması halinde iade edilecek
Risk değerlendirmesine esas bilgileri toplamak amacıyla Sigorta Bilgi ve Gözetim Merkezi kurulacak
Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği yerini ‘Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği’ ne bırakacak
Mevcut Durum (EGM Veriler)
Toplam Fon Tutarı: 17.769,4 milyon TL
Toplam Katılımcı Sayısı : 2.892.813
Gelecek Tahmini
Bahsedilen değişiklikler ve ekonomik varsayımlar ışığında emeklilik şirketlerinin tahminine göre bireysel emeklilik sisteminin 2023 yılında 6 milyon katılımcı, 110 milyar liralık fon büyüklüğü ve 500 bini aşkın bireysel emekli sayısına ulaşması bekleniyor
