12. boje - karakteristike

22

Boje za visoku tampu tipotamparske boje boje za rotacionu tampu boje za fleksografsku ilustracione boje

tampu dvotonske boje boje za novanice itd...

Boje za ravnu tampu litografske boje boje za ofset tampu boje za linotampu boje za ofsetnu rotacionu tampu..

Boje za duboku tampu tampon tampu, bakrotampu, elinu tampu

Klasifikacija boja prema tamparskoj tehnici u kojoj se koriste:

33

Boje za propusnu tampu sito-tampu i ablonsku tampu.

Specijalne boje bronze zlatne i srebrene fluoroscnetne boje, boje za optike itae, itd...

Klasifikacija boja prema tamparskoj tehnici u kojoj se koriste:

KARAKTERISTIKE TAMPARSKIH BOJA ZAVISE OD TEHNIKE TAMPE I OD VRSTE PODLOGE ZA TAMPANJE !

Nije mogue proizvesti jednu boju koja e zadovoljiti uslove svih vrsta

tampe i tamparskih podloga !

44

Optike osobine boja

Strukturno mehanike karakteristike

Prijanjanje otiska na podlogu

Postojanost sloja boje na otisku

tamparska svojstva boja odreuju ponaanje boje u procesu tampanja i kvalitet otiska:

55

Ton boje (obojenost, obojenje), Pokrivna sposobnost boje (neprovidnost) i Sjaj.

Ljudsko oko osjetljivo je samo na "vidljivo" svjetlo,odnosno elektromagnetne talase ija se talasna duine() kree od oko 380-760 nm.

Prolazak svjetlosti kroz boju: refleksija, difrakcija iupijanje.

Zavisno od talasne duine zraenja koja e razliitopodraivati receptore u oku, dobija se doivljajodreene boje.

Optike osobine boja

66

Kakav e biti ton boje zavisi od dijela spektra koji sereflektuje do oka posmatraa.

iste boje kojima odgovara jedna talasna duina reflektovane svjetlosti praktino ne postoje.

Obojeni zrak koji dospjeva do oka obino predstavlja opseg talasnih duina, gdje su pojedine talasne duine zastupljene sa manjim ili veim intenzitetom.

Ton boje (obojenje)

Talasna duina ton bojeTon boje zavisi od

talasne duine reflektovane svjetlosti!

77

Ispitivanje tona boje Moe se vriti na dva naina:

spektrofotometrom kolorimetrom.

Spektrofotometrijski ocjena boje se daje prema dominantnoj talasnoj duini.

Boja 1 je manje zasienab1>b2

Boja 2 je manje svjetlinec1>c2

c 1

c 2b1b2

1

2

lambda [102 nm]3 4 5 6 7

R[%]100

D dominantna tal. du.

88

Ako je boji pridruena samo jedna talasna duinaonda je boja maksimalno zasiena.

Zasienje se definie kao koliina sivog u boji.

Manje sivog vee zasienje

Ispitivanje tona boje

99

Kolorimetar je instrument za skeniranje boje. Rezultat tog skeniranja je slian sa ljudskimopaanjem boje, ali brojano izraava boju.

Instrument sadri senzore za boju, mikroprocesor i poseban izvor svetlosti koji je na tano odreeni nain usmeren na objekat posmatranja (merenja).

Standardni izvor svetlosti u instrumentu odgovara dnevnom svetlu, ali bez ultraljubiastog dela spektra svetlosti.


1010

Kolorimetrijski ocjena se vri prema CEI(Commission Internationale de lEclairage) dijagramuhromatinosti.

Svakoj boji pripada odreenataka na dijagramu, a poznavanjetake odreuje njen ton i zasienje.

Mjere se primarne boje:X (mjerenjem kroz crveni filtar),Y (mjerenjem kroz zeleni filtar) iZ (mjerenjem kroz plavi filtar)


1111

Trifilterski kolorimetri su instrumenti iji je princip rada zasnovan na trihromatskoj teoriji.


Senzori izmjere tri veliineX, Y i Z

koje s preraunavajuu razliite parametre boje

1212

Prema pokrivnosti boje se mogu podijelit na: transparentne boje i pokrivne boje.

Pokrivna sposobnost boje zavisi naina prelamanjasvjetlosnog zraka koji prodire u sloj boje i pri tomenailazi na estice pigmneta i veziva.

Pokrivna sposobnost boje (neprovidnost)

indeks prelamanja pigmenta = indeksu prelamanja veziva

boja je providna

1313

Odreivanje providnosti vri se nanoenjem boje nastaklenu plou u slojevima razliite debljine.

Procjena providnosti vri se posmatranjem sa drugestrane ploe.

Ako se sa druge strane jasno vidi kroz svih 5 polja boje(i najdeblji sloj) boja je potpuno providna i oznaavase brojem 5.

Ako se ne vidi ni kroz jedno polje, dobija oznaku 1.

Ispitivanje providnosti bojeindeks prelamanja pigmenta indeksu prelamanja veziva

boja je ne providna

1414

Zavisi iskljuivo od toga koliko je glatka, odnosnohrapava povrina na koju se boja nanosi.

Ako je povrina otiska glatka svjetlost pada na glatkupovrinu upadni ugao je jednak odbojnom nemarasipanja svjetlosti otisak boje je sjajan.

Ako je povrina hrapava dolazi do rasipanja svjetlosti povrina ima mat izgled, odnosno nije sjajna

to je papir glatkiji i gui to je vea kapilarnostpovrine papira boja se bre upija otisci su sjajniji.

Sjaj boje

1515

Mjeri se koliina usmjerene svjetlosti koja dolazi sapovrine (reflektovana svjetlost) .

Postupak mjerenja: Zraka svjetlosti se usmjeri na povrinu (premaz boje), Zrak se odbija pod odreenim uglom i ulazi u fotoelijufotoelktrinog mjeraa sjaja.

Koliina odbijene svjetlosti se poredi sa crnom polarnomstaklenom ploom koja slui kao etalon (referentnavrijednost 100%) i predstavlja mjeru za sjaj povrine.

Rezultati se izraavaju numerikim vrijednostima uprocentima [%].

Ispitivanje sjaja boje

1616

1. viskoznost, 2. tiksotropija, 3. plastinost, 4. ljepljivost i5. elastinost.

Strukturno mehanike karakteristike:

1717

Viskoznost predstavlja mjeru unutranjeg trenja, kojese javlja kao otpor na promjenu poloaja molekula pristrujanju fluida (boje).

Sila koja se javlja na dodirnoj povrini dva sloja fluidau kretanju je sila unutranjeg trenja (F) koja je premaNjutnovom zakonu direktno proporcionalna gradijen-tu brzine ( )prema relaciji:

1.Viskoznost ()

xvAF

xv

1818

1.Viskoznost Viskoznost boje zavisi od temperature i strukture boje. Porastom temperature se smanjuje, boja postajetenija.

U tehnikoj praksi vie se koristi kinematika visk.(),a predstavlja kolinik dinamike viskoznosti i gustine tenosti, pri datoj temperaturi i pritisku:

Viskoznost JediniceSI cgs

Dinamika viskoznost, Pas(paskal-sekunda) cP

(Poise)Kinematika viskoznost, mm2/s cSt (Stokes),

1919

Odreivanje viskoznosti Viskozimetrima specijslnim ureajima koji mogubiti razliite konstrukcije, zavisno od konzistencijeboje.

KONZISZENCIJA opisuje opte stanje boje u masi,mijenja se promjenom temperature, a do promjenamoe doi i s vremenom stajanja boje.Prema konzistenciji razlikuju se dvije vrste boja:rijetke boje, odnosno boje lake konzistencije, kojesu rijetke, fluidne i rukovanje njima je jednostavno i

guste boje, odnosno boje teke konzistencije kojesu guste i pastozne, a rukovanje njima je oteano.

2020

Odreivanje viskoznostiViskozimetri koji rade na principu:

mjerenja vremena padanja tijela odreenog oblikai dimenzija (npr.kugla),

mjerenja otpora rotaciji, mjerenja vremena isticanja,

Viskoznost gustih grafikihboja odreuje se tzv. Larayevimviskozimetrom mjeri se otpor prolazu metalnog tapa kroz boju u jedinici vremena (vrijeme prolaska).tap moe biti optereen razliitim tegovima.

2121

Odreivanje viskoznostiViskoznost boje se moe odrediti pomou rotacionog viskozimetra mjeri otpor koji prua fluid (boja) pri okretanju metalne osovine / vretena / /propelera.

Brukfildov viskozimetar

2222

Odreivanje viskoznostiViskoznost rijetkih tamparskih boja moe se odrediti pomou jednostavnih runih viskozimetara koji zapravo predstavljaju ae razliitog oblika - npr.viskozimetar po ForduMjeri se protok, odnosno vrijeme isticanja odreene zapremine boje, u obliku neprekidne niti, kroz otvor (diznu) tano definisanih dimenzija, u jedinici vremena.

2323

Posude za isticanje

Ford-ova aa

2424

Posuda za isticanje

DIN aa ISO aa

2525

Karakteristike aa za isticanje

2626

Odreivanje viskoznosti

Razliite tehnike tampnja zahtijevaju boje razliite viskoznosti.

Bitno je znati viskoznost, a boja se u toku pripreme moe razrijediti odreenim rastvaraima.

2727

Pojava da neki koloidni rastvor* (sol) prilikom mirovanja prelazi u gel stanje, odnosno gustu elatinoznu masu, a mehanikim dejstvom, mijeanjem ili mukanjem, ponovo prelazi u stanje rastvora (sola).

Tiksotropija se naziva jo sol-gel-sol transformacija (sl.)

*Koloidnirastvori sudisperznisistemikodkojihseveliinaesticakreeurasponuod1 100nm!Pravirastvor d< 1nm(109 m)

2. Tiksotropija

2828

Pojavu tiksotropije pokazuju koloidni sistemi kodkojih su koloidne estice povezane slabim vezama:

vodonine veze ili veze elektrostatike prirode (usljed pozitivnog ili

negativnog naelektrisanja estica boje). Mehanikim dejstvom raskidaju se slabe veze izmeu koloidnih estica, dolazi do uruavanja uspostavljene gel-strukture i orjentacije koloidnih estica, opadanja prividne viskoznosti, odnosno do vraanja u stanje sola i boja postaje ponovo tena.

Ova pojava je karakteristina i poeljna za veinu pastoznih tamparskih boja.

2. Tiksotropija

2929

Odreivanje tiksotropijevri se na sljedei nain: Odreena koliina boje se mijea u vremenskomintervalu odreenim intenzitetom,

Mijeanje se izvodi mjeraem/mjeraem specijalnekonstrukcije koji omoguava mjerenje promjenateljivosti, na osnovu ega se konstruie sljedeidijagram

manjetiksotropan

vietiksotropan vrijeme potrebno za postizanje ravnotene

strukture

3030

Plastinost boje predstavlja sposobnost boje da ostanedeformisana i poslije prestanka dejstva sile.

Velika plastinost boje loe utie na tamparskasvojstva boje jer boja gubi pokretljivost, a poveavase tiksotropnost.

Elastinost je svojstvo boje da se vrati u svoj prvotnioblik po prestanku djelovanja sile, bez trajnedeformacije.

Elastinost zavisi od udjela smole u boji, to je debljisloj smole, tj. to je vei zatitni omota okopigmenta, to je vea elastinost boje i manjatiksotropija.

3. Plastinost i elastinost

3131

Svojstvo ljepljivosti rezultat je adheziono-kohezionihsvojstva materijala od kojih je formulisana tamparska boja.

Adhezija je privlana sila koja djeluje izmeu estica razliitih materijala (papir-boja, boja-valjak) i od nje direktno zavisi ljepljivost boje.

Sile adhezije moraju biti dovoljno jake kako bi se boja prihvatila na tamparsku formu i zatim u potpunosti prenijela na tamarsku podlogu.

Kohezija predstavlja privlane sile izmeu susjednih estica istog materijala, odnosno vrstou sloja boje.

4. Ljepljivost

3232

Ljepljivost se moe definirati kao otpor boje razvlaenju.

Radnici u tamparijama priruno ocjenjuje ljepljivost boje prema duini niti, i to tako da boju stavi izmeu palcai kaiprsta i nastoji prste rastaviti.

Ljepljiva boja razvlai se u duge niti, boja neznatne ljepljivosti lijepit e se malo, a eventualno nastale niti odmah e se prekinuti.

4. Ljepljivost

3333

Premala ljepljivost boje uzrokuje taloenje boje u bojaniku. Boja koja nema ljepljivost ne ponaa se kao premaz na valjcima.

Velika ljepljivost moe uzrokovati upanje vlakanaca, djelia povrine papira, lijepljenje boje na tamparskoj formi, a time i neist otisak.

Velika ljepljivost pogoduje boljoj adheziji boje na elemente tamparske forme i njihov bolji prenos sa forme na papir.

Lepljivost sposobnost razdjeljivanja filma tamparske boje izmeu

dva valjka.

4. Ljepljivost

3434

Odreuje se pomou aparata koji se sastoji iz tri valjka:

Prvi gumeni valjak, koji ravnomjerno nanosi boju na povrinu centralnog valjka koji se grije na T=const.

Drugi centralni aluminijski valjak koji se okree tano podeenom brzinom,

Trei valjaka koji odozgo nalijee na centralni valjak.

Odreivanje ljepljivosti

Pokretanje treeg valjka nije mogue bez prisustva boje, tj. pokree se usljed ljepljivosti boje.

Sila kojom se valjak suprostavlja kretanju proporcionalna je ljepljivosti i izraava se kao uloeni rad po jedinici povrine.

3535

Optike osobine boja





3636

Upijanjem odigrava se kada je sloj boje otisnut na poroznu podlogu sa veoma izraenom upijajuom sposobnou (papir sa hrapavom povrinom ili slabo keljeni papiri).

Najjednostavniji je nain suenja koji ne ukljuuje nikakvu kemijsku promjenu veziva.

Javlja se prilikom tampanja na svakoj upojnoj podlozi. Boje za tampanje novina (roto boje) se, gotovo

iskljuivo, sue upijanjem, Upijanjem se sue neke jeftinije boje za duboku

tampu.

Prijanjanje otiska na podlogu-VEZIVANJE BOJA-

3737

Isparavanjem se vezuju boje na bazi smola rastvorenih u isparljivim rastvaraima.

Rastvara ispari (na sobnoj T ili uz zagrijavanje), koncentracija smole raste i formira se tvrdi film boje.

Isparavanje rastvaraa jedan je od najeih mehanizama suenja za sve tehnike tampe,

Ove vrste boja se nesmiju suiti na valjcima ili tamparskoj formi. Put boje od bojanika do podloge za tampanje mora biti kratak.

Oksidacijom se vezuju boje iji je osnovni sastojak suivo vezivo (laneno ili neko drugo ulje).


3838

Polimerizacijom se vezuju boje koje sadre reaktivne sintetike smole (aldehidne, melaminske), ije reaktivne grupe reaguju i dovode poveanja mol. mase veziva koje postepeno prelazi u vrsto stanje.

Dobra strana ovih boja jeste da ne sadre organske rastvarae, pa su prihvatljive sa ekolokog aspekta

Geliranjem, Hlaenjem, Kombinovanjem.


3939

Optike osobine boja





4040

vrstoa sloja boje,

postojanost na svijetlo,

otpornost prema vodi,

otpornost na poviene temperature,

otpornost na masti, baze ili kiseline.


4141

Krtost sloja odnosi se na previjanje otiska i

Otpornost na otiranje odnosi se na ispitivanjeotpornost gotovog (suhog) otiskana na skidanje(razmazivanje) sloja boje usljed trenja prilikom trljanja dva otisaka ili prilikom trljanja ispitivanog otiska i nekog drugog materijala.

Odreena otpornost na trljanje zahtijeva se od svih otisaka, ali je naroito vano za ambalau sa tampom, vijednosne papire, i sl..

Kod ovih proizvoda otisak je izloen trljanju smetalom pri izradi i punjenju ambalae, a trljanje meu otiscima je prisutno i pri transportu.

vrstoa sloja boje

4242

Na otiranje utiu svojstva i karakteristike tamparske boje i podloge za tampanje:

svi faktori koji utiu na suenje boje (prisustvo sikativa) i

sadraj voska za poveanje stepena glatkoe. Dodatak voskova i/ili suivih ulja moe pozitivno uticati na otpornost na otiranje, ali ako je to optimalnakoliina.

Premala koliina voska smanjuje otpornost na otiranje, prevelika koliina moe previe omekati boju i uiniti je previe vodootpornom (offsetna boja mora tokom tampe emulgovat odreenu koli. vode).

vrstoa sloja boje

4343

Da bi otisci imali dobru otpornost prema otiranju, prije njihove dorade ili transporta, boja se mora do kraja osuiti. Preporueno vrijeme suenja boje:

ako se radi o suenju otiska na premazanom papiru je najmanje 24 sata,

ako se radi o otisku na nepremazanim papirima, 48 sati.

Problem otiranja je naroito prisutan kod mat premaza. papira, jer je njihova povrina abrazivnija u odnosu na glatko premazane papir, a sve zbog karakteristine grube strukture.

vrstoa sloja boje

4444

Standardna metoda BS 3110 - Otpornos otiska prema otiranju Ureaj za ispitivanje otpornosti otiska na otiranje ine dva diska razliitih prenika, koji su cijelom povrinom u dodiru.

Diskovi rotiraju istim ugaonim brzinama.

Ispitivani uzorak (otisak) i bijeli offsetni papir nalaze na diskovima, a pritisak izmeu njih regulie se postavljanjem utega razliitih masa na gornji disk.

Ispitivanje otpornosti na otiranje

45

Boja koja se uslijed trljanja skida s povrine otiska prenosi se na bijeli offsetni papir.

Otpornost na otiranje mjeri se: razliitim brojem obrtaja gornjeg diska (10,20 i

40) i razliitim pritiscima.

Pritisak kojim djeluje na diskove iznosi:

(engl. pound per square inch) kvadratni inch


46

Poredi se prenos boje sa ispitivanog uzorka/otiska na isti papir, sa nekim standardom koji zadovoljava otpornost na otiranje.

Ocjena 5 dodjeljuje se otisku najvee otpornosti, Ocjena 0 dodjeljuje se otisku najmanje otpornosti. Na istom ureaju moe se ispitati:

otpornost prema grebanju (engl. scratch test), otpornost otiska boja, lakova prema razliitim

rastvaraima, sapunima, deterdentima, uljima i slino (engl. solvent test).


4747

tamparski proizvodi su uglavnom izloeni uticaju dnevne svjetlosti (plakati, novac, geografske karte, esto i ambalaa, itd...),

Otpornost boje na svjetlo zavisi od: hemijske grae pigmenta (njgove postojanosti), koncentracije pigmenta (razblaene boje imaju

manju postojanost), kvaliteta podloge za tampanje (sve promjene na

podlozi odraavaju se i na boju. Npr. ako papir pouti pod uticajem svjetlosti, to se odraava i na boju).

Postojanost na svjetlo

4848

Princip odreivanja otpornost na svjetlo:boje se izlau uticaju dnevne svjetlosti (simulacija dnevne svjetlosti), a zatim se vri poreenjem sa skalom etalon boja.

Ovo izlaganje se sprovodi u komori sa filtriranim izvorom svetlosti ksenonske lampe koja simulira sunev spektar.

Ova metoda moe da se koristii za odreivanje postojanosti obojenja na starenje.

Odreivanje postojanosti na svjetlo

4949

Osim simuliranja osvjetljenosti, ovaj ureaj omoguava da se uzorci izloe tano odreenim uslovima temparature i relativna vlanost (interesabtno ako se radi o tampi na tekstinom materijalu).

Svetlosni izvor je ksenonska svetiljka sa opsegom talasnih duina od 300-400 nm.

Sa upotrebom odreenih filtera je mogue ilustrovati delovanje suneve svetlosti bilo da je re o spoljanosti ili o uticaju iza prozorskog stakla.

Ksenoska lampa znaajno skrauje vrijeme ispitivanja, tj. izloenost boje sunevoj svjetlosti, na 24 sata.

Odreivanje postojanosti na svjetlo

5050

Karakteristika bitna kada se govori o ravnoj (offset)tampi kod koje su tampajui elementi u istoj ravni (razlika je u nekoliko m) sa slobodnom povrinom (netampajuim elementima). Zato?

Ravne tamparske forme se prije tampanja kvase vodom,

Netampajui elementi su hidrofilni i oleofobni (prihvataju vodu, a odbijaju boju),

tampajui elementi su hidrofobni i oleofilni (odbijaju vodu, prihvataju boju).

Otpornost prema vodi

5151

Ofset tampa je najzastupljenija tehnika tampanja jer daje visok kvalitet otiska uz relativno niske trokove.

Sloenost ovog sistema za tampanje postavlja visoke zahtijeve u vezi karakteristike ofsetnih boje,

Ofsetne boje su izloene djelovanju tenosti za vlaenje i mora podnijeti dvostruki prelaz do podloge za tampanje:

prelaz sa tamparske forme na offset cilindar prelaz sa offset cilindra na podlogu za

tampanje.


5252

Ofsetne boje je potrebno tampati sa to je mogue manje vode, a istovremenodovoljno vode kako netampajui elementi tamparske forme ne bi poeli prihvatati boju, to bi uzrokovalo razmazivanje otiska.


5353

To znai da sposobnost ofset boja da stvaraju emulzije sa rastvorom za vlaenje mora da se kree u odreenim granicama.

Ako boja emulguje malu koliinu vode, tada viak ostaje kao povrinska vlaga i boja se nemoe prihvatiti na male povrine zasiene vodom,

Ako boja emulguje previe vode, definitivno je slaba boja, gubi viskoznost.

Pigment i vezivo moraju biti otporbi na vodu ! Pigmenti za ofset boje su otporni prema vodi (nerastvaraju se) i kiselinama, a veziva su bazirana na uguenim lanenim uljima i vjetakim smolama, koji brzo disperguju pigment i vezuju manji % vode.


54

54

~m

5555

Karakteristika veoma bitna kod boja koje se nanose na podloge na kojima se suene vri na poveanoj temperaturi, metalne povrine (npr. lim 100-200C),

Ove boje moraju biti otporne i na masti, baze i kiseline, jer kvalitet tampe na metalnim povrinama zavisi od kvaliteta pripreme povrine, te se ona mora odmastiti, ponekad i hemijski obraditi.

Ispitivanje postojanosti se zasniva na izlaganju uzorka povienoj temperaturi, a zatim se odreuje stepen promjene boje, odnosno ocjenjuje se:

otrina boje, ravnomjernost boje, otpornost na otiranje itd.

Otpornost na toplotu

5656

Vana karakteristika za ambalani materijal, Odreivanje - filter-papir se natopi:

kiselinom (5%-tni rastvor HCl) ili bazom (5%-tni rastvor NaOH),

Deset krugova natopljenog filter-papira, jedan preko drugog, stavi se na staklenu podlogu, a zatim poklopi ispitivanim uzorkom,

Uzorak se poklopi drugom staklenom ploom optereenom utegom od 1kg,

Otpornost se procjenjuje na osnosvu broja obojenih slojeva filter-papira; 8-10 slojeva otpornost loa (1)

nijedan sloj otpornost dobra (5)

Otpornost na baze i kiseline

5757

Odreeni rastvara se uspe u prozirnu posudu (cijev), U njega se potori ispitivani uzorak, Temperatura je sobna (25C) Nakon vaenja uzorka iz rastvaraa, sui se i utvruje se da li je promijenio boju,

Ispitivani uzorak se poredi sa uzorkom koji nije tretiran, provjerava se da li je ouvan film boje, da li boja jednako prijanja na podlogu.

Otpornost na rastvarae

12. boje - karakteristike

Documents