Marco van Zandwijk Medewerker Ruimte-OK

Grip op Krimp! ’Consequenties, keuzes en

mogelijkheden’

@gezondengoed / @RuimteOK

Ruimte-OK

+ Slimmer organiseren professionaliseren opdrachtgeverschap vraaggericht: kennisbank, gebruikersnetwerken, trainingen

+ Beter ontwikkelen faciliteren kwaliteitsimpuls hulpmiddelen: huisvestingsinstrumenten, benchmarks

+ Anders financieren bevorderen ondernemerschap financieringsvormen: investeringsfonds, doordecentralisatie

3 peilers> Grip op Proces, Kwaliteit, Financiën

wat?

Actualisatie PVE’s Wet- en regelgeving

Budgetten en geldstromen Ondersteuning opdrachtgeverschap

Integrale samenwerking

@Ruimte-OK

@Gezondengoed

3 hoofdthema’s 8 deelthema’s 35 prestatievelden

‘Krimp is geen mooi verhaal. Krimp is een gegeven, je ertegen verzetten heeft dus geen enkele zin’, aldus Gerrit van Vegchel, voorzitter van Parkstad Limburg’

‘Voor de krimpende systemen rondom zorg, wonen, onderwijs en economie zijn monotone oplossingen, zoals wij die nu zien en kennen dan ook niet langer te accepteren.’

Samenwerking als groeimiddel Oplossing zoeken in nieuwe samenwerkingsvormen

Sectordoorbrekende verbinding maken met partners

Andere financieringsvormen Nieuwe spelregels

Loskomen van bestaande geldstromen

Oog voor onderwijsOnderkenning en bespreekbaar maken knelpunten

Instandhouden kleine scholen is (g)een keuze!

Omkering in het denken Integrale benadering met respect voor belangen en posities

Stelsel, beleid en normen (nog) ingericht op groei (ontregelen)Scholen en gemeenten en bewoners zijn gezamenlijke probleemeigenaar

Delen van kennis en ervaringen Krimp geen tijdelijk fenomeen

Bundeling en mobiliseren van kennis noodzakelijk

5x Kracht van Krimp!

Omkering in het denken Stelsel, beleid en normen (nog) ingericht op groeiScholen en gemeenten en bewoners zijn gezamenlijke probleemeigenaar

omkering in het denken

= nieuw houvast

‘krimp manifesteert zich als eerst in de kinderopvang en het onderwijs’

Landelijke context ruimtevraagstuk1200 besturen 70% = < 5 scholen 1.6 miljoen leerlingen 15 % van de leerlingen zit op een school (= 30%) met < 145 leerlingen38 jaar is gemiddeld leeftijd van gebouwen 15 miljoen m2 bruto vloeroppervlakte€ 9.5 miljard lumpsum15-20% leegstand

In relatie tot landelijke ontwikkelingenSluiten voorzieningen (verpleeghuizen, bibliotheken en dorps- en buurthuizen)Passend OnderwijsDecentralisatie JeugdzorgBurgerparticipatie / Zelfvoorzienend burgerschap DO IT YOURSELFGebruik buiten schooltijd > Buurtfunctie (vergroten multifunctionaliteit = openingstijden)Voorzieningennivo/ accommodatiebeleid Autonomie schoolbesturen > Decentralisatie buitenonderhoud ICT-ontwikkelingen (onderwijskundige vernieuwingen)Schooltijden > OverblijvenVeilig halen en brengen (kindcentra-dagarrangementen)Duurzaamheid / Cradle to Cradle

Nieuwe spelregels?

Krimpende markt?

Ontkenning ‘Krimp wordt nog niet erkend’

De cijfers demografische krimp agv krimpende bevolking, ontgroening, huishoudens 7% daling in 2020 = ca.100.000 leerlingen Primair Onderwijs 78% gemeenten heeft krimpend leerlingaantal tot 2015 (326 gemeenten)50% gemeenten meer dan 10% krimp tot 2015 (208 gemeenten)30% gemeenten meer dan 25% krimp tot 2015 (127 gemeenten) 4% gemeenten meer dan 10% groei tot 2015 (16 gemeenten) Over 10 jaar aantal geboorten kwart lager dan nu!

Verschillen in NL zijn groot (-67% Haarlemmerliede en Spaarnwoude en + 33% Rijswijk)Krimpgemeenten -750 scholen + 300 scholen in groeigemeenten = overschot 450 scholen23% groei kleine scholen (<140 leerlingen) = 2672 scholen in 2020 (nu 2181)

Bronnen: www.leerlingendaling.nl/handboek-primair-onderwijs (‘van meer naar beter’ kennisplein krimp)www.jeugdstatline.cbs.nl (jeugdmonitor CBS 7 okt 2012; jongeren 5/ 10 jaar)www.aob.nl (onderwijsblad)

Lokale cijfers Gemeente Lingewaard

Krimpende leerlingaantallen in gemeente Lingewaard is 23,3%

Ter vergelijking: 30% gemeenten meer dan 25% krimp tot 2015 (127 gemeenten) Gemiddelde krimp in Nederland 6% Gemiddelde krimp in Oost-Nederland 9,5% Gemiddelde krimp in Gelderland 12,8%

Omringende gemeentenUbbergen (-40%) Millingen aan de Rijn (-33,3%) Rijnwaarden (-28,6%) Westervoort (-25%)Lingewaard (23,3%)Duiven (-20%) Overbetuwe (-9,4%) Arnhem (+9,8%) Nijmegen (+14,5%)

Bronnen: www.leerlingendaling.nl/handboek-primair-onderwijs (‘van meer naar beter’ kennisplein krimp)www.jeugdstatline.cbs.nl (jeugdmonitor CBS 7 okt 2012; jongeren 5/ 10 jaar)

Lokale cijfers

Ruimtebehoefte Kernen:2013 2015 2020 2030 KRIMP

Angeren (1) 1593 m2 -141m2 -372m2 -427m2 =27%

Bemmel (5) 7976 m2 -377m2 -1730m2 -2861m2 =35%

Doornenburg (1) 1030 m2 -25m2 -156m2 -136m2 =13%

Gendt (2) 3870 m2 -126m2 -392m2 -382m2 =10%

Haalderen (1)1312 m2 -141m2 -277m2 -357m2 =27%

Huissen (7) 10.458m2 -110m2 -240m2 -925m2 =9%

Totaal 26.239 m2-1000m2 -2247m2 -5088 m2 = 20%

Gemeente LingewaardConsequenties leerling-prognoses voor dorpen als Angeren en Haalderen

(+Doornenburg);Leegstand bij veel leslokalen dreigt!!

Teruggave onrendabele gebouwen naar gemeente?Veranderingen kleine scholen toeslag?

Focus op verwachtingen nieuwbouw als mogelijke valkuil?Verwachtingen 800 woningen tot 2025! (boekwaarde gronden)

Partners ‘Krimp vraagt afstemming’

2. Samenwerking als groeimiddel

MFA Leusden

Dilemma:In voorzieningenniveau dorpen speelt onderwijs steeds belangrijkere rol. Terwijl onderwijsgebouwen in juridische zin geen openbaar gebouwen zijn.

- Regionaal coördinator in Overijssel (Provincie Overijssel!)- Afspraken tussen gemeenten/ scholen over spreidingsbeleid (Eindhoven)- Afspraken over gebruik schoolpleinen buiten schooltijd (Barendrecht)- Combinatiefuncties/ IKC ontwikkeling (Leeuwarden)- Leefbaarheid/ voorzieningenniveau kleine kernen (Ouderkerk)- Bevordering samenwerkingsscholen vanuit kabinet (OCW)- Gezamenlijk dossier bevolkingsdaling (Provincie Zeeland en Limburg)

(met oa inventarisatie knelpunten wet- regelgeving uit 2010)

=Regionale sectoroverstijgende samenwerking als gemeenschappelijke deler (geven en nemen)

Kwaliteitsimpuls gebouwen;Vervangingsopgave / Teruggave van (onrendabele) gebouwen (focus op bestaande voorraad; energieverbruik- binnenklimaat)

Accent op vervanging en kwaliteitsverbetering (ipv nieuwbouw/ uitbreiding)

Kosten multifunctionaliteit / Passend onderwijs (andere m2/ flexibelere inzet/ huur en medegebruik)

Andere financieringsvormen; Doordecentralisatie/ Investeringsfonds / Schoolschap (loskomen van bestaande geldstromen)

Teruglopende uitkering gemeentefonds/ Overheveling budgetten onderhoud buitenzijde PO-scholenAndere inzet kleine scholen toeslag

Revolving funds/ van MOP naar MEP (Eindhoven) (kosten exploitatie inzichtelijk maken/ voorfinancieren)

Contractvormen/ aanbesteden (schoolbestuurder als huurder)

30% krimp = 30% budgetkrimp

Verouderd ‘gemiddelde leeftijd 38 jaar’

Oog voor onderwijsInstandhouden kleine scholen is een keuze! Krimp raakt rechtstreeks Bedrijfsvoering scholen!

In krimp regio’s gaan alarmbellen rinkelen als scholen onder 80 leerlingen raken (=ondergrens 3 grp > 40 leerl. = 2 groepen echt dicht); kosten per leerl. kan factor 3 schelen! (kleine scholen toeslag < 140 leerl.; ondergrens instandhouding 23 leerl.; kosten 170 mln)

Rapport ‘Krimpen met Perspectief’ www.stamm.nl/actueel/ Omslagpunt (bedrijfseconomisch) ligt rond de 125 tot 150 leerlingen (Topteam Krimp, 2009) Omslagpunt (sociaal-emotioneel) ligt rond de 80 tot 100 leerl. (4 combigroepen 20/25 leerl.) (ter vergelijking gemiddelde school = ca 225 leerlingen/ ca 18 leerkrachten)

Bron: ‘fluchskrift Demografie en onderwijs’ www.partoer.nl

De gevolgen

Huisvestingminder geld voor aanpassingen huisvesting en duurzame nieuwbouw (kwaliteitsslag juist nodig agv achterstallig onderhoud, voorzieningenniveau onder druk)

Financieel minder inkomsten gemeenten en scholen (lumpsum tot 2020 ca 435 mln minder) (minder geld voor personeel en materiele instandhouding)toename remanentiekosten (inkomsten dalen sneller dan de uitgaven) (onderzoek OCW: duurt gemiddeld 7 jaar voordat kosten worden aangepakt)toename kosten leegstand; leeg lokaal kost jaarlijks ca € 4.500,-/€ 6.500,-) (veel verborgen leegstand >leegstaande lokalen in praktijk vaak gebruikt)

Personeel teveel aan personeel (4.800 banen van 6.500 mensen; gedwongen ontslagen? vergrijzend personeelsbestand (23% Primair Onderwijs > 55 jaar)

Onderwijskwaliteitverslechtering educatieve infrastructuur (diversiteit, grotere klassen, werkdruk)lagere onderwijskwaliteit tegen hogere kosten (kleinere scholen)

Delen van kennis en ervaringen Krimp geen tijdelijk fenomeen (bundeling en mobiliseren van kennis noodzakelijk)

Ruimte-OK; www.ruimte-ok.nlNationaal netwerk bevolkingsdaling: oa themagroep onderwijs www.vanmeernaarbeter.nl Kennisnetwerk Noord Nederland www.kknn.vanmeernaarbeter.nlOnderzoek leerlingendaling www.onderwijsarbeidsmarkt.nl en www.leerlingdaling.nl

Burgerparticipatie [inwoners] Anders kijken naar regierol Betrokkenheid/ communityforce school als lokaal eigendom

Opwaardering [schoolbestuur] Anders kijken naar rol architect Flexibiliteit / stap voor stap dynamische planontwikkeling

Programmatisch [gemeente] Anders kijken naar onderwijs Samenwerking / kindnetwerken gebruik bestaande ankerpunten

Herfinanciering [gem./school] Anders kijken naar investeringen Businesscase/ schuiven budgetten exploitatielast als kracht

Bereikbaarheid [regio] Anders kijken naar leerlingstromen Verbindingen/ buslijnnetwerk bereikbaarheid ipv aanwezigheid

Kenmerk [schaalnivo] Wat anders.. Wat nodig – Welke aanpak?

Denkrichtingen

kanskaart

kanskaart

kanskaart

kanskaart

kanskaart

kanskaart

kanskaart

kanskaart

kanskaart

Heeft een school een gebouw nodig?

Scenario 6: Op de schopnaar totaal ander onderwijsaanbod ( bereikbaarheid/ vervoer)totale ontschotting/ harmonisatie CAO/ regelgeving/ onderwijs en kinderopvangopstapscholen/ onderbouwscholen

Scenario 1: Niets doenhuidig - vierjarige actualisatie IHP

Scenario’s

Scenario 2: Ieder voor zich actief beleid scholen zelf herdefiniëring doelgroepen schoolbesturen

Scenario 3: Quick wins optimaliseren bedrijfsvoering gemeente/ schoolbesturengezamenlijke inkoop, flexibele pool meubilair eabovenschoolse vervangingspool

Scenario 4: Samenwerking zonder fusie(s) SHP ipv IHP mogelijke herschikking/ spreiding locaties (naar voedingsgebied)

Scenario 5: Clustering fusie/ combineren functies/ denominaties / m2 / IKCactieve regierol gemeente (afstemming/ voorwaarden)bestuurlijke samenwerking tbv uitvoering staffuncties ed (samenwerkingsscholen)

Breed programma (extravert)

Identiteit centraal (behoudend)

Smal programma (introvert)

Activiteit centraal (vernieuwend)

Ieder voor zich

actief beleid scholen zelf (herdefiniëring doelgroepen schoolbesturen)

Quick wins

(optimaliseren bedrijfsvoering gemeente/ schoolbesturen)(gezamenlijke inkoop, bovenschoolse vervangingspool, flexibele pool meubilair ea)

Samenwerking zonder fusie(s)

(SHP mogelijke herschikking/ spreiding locaties)

Clustering fusie/ combineren functies/ denominaties / m2 / IKC

actieve regierol gemeente bestuurlijke samenwerking tbv uitvoering staffuncties

(samenwerkingsscholen)

Op de schop

naar totaal ander onderwijsaanbod(totale ontschotting/ harmonisatie

CAO/ regelgeving/ onderwijs en kinderopvang)

Niets doen (huidig - vierjarige actualisatie IHP)

Routekaart

Financieringsvraagstuk (middelen)welke nieuwe spelregels moeten worden geformuleerd? (ondergrens kleine scholen?)op welke manier kunnen zaken slimmer worden gefinancierd (schaalvergroting op welk nivo?)

Programmeringsvraagstuk (kwaliteit) hoe verhouden ontwikkelingen zich met huidige (voorzieningen) aanbod? (capaciteit per dorpskern)wat is de staat van de gebouwenvoorraad (boekwaarde, kwaliteit, gebruikerservaring?)welk activiteitenaanbod past bij de toekomstige behoefte/vraag (hoeveel ruimte nodig/ overbodig?)welke rol krijgt de kinderopvang, de bibliotheek, sportverenigingen en het lokale

jeugdbeleid? Organisatievraagstuk (rollen)welk scenario biedt meeste mogelijkheden? (op welke nivo's is samenwerking denkbaar en/of wenselijk)welke mate van diversiteit is wenselijk (denominaties)?op welke manier speelt het personeelsbestand een rol? (is uitstroom onvermijdelijk?)wie heeft de regie?

Checklist

□ Onderken problemen/knelpunten (posities- belangen)

□ Organiseer betrokkenheid (draagvlak - communicatie - weerstand

ouders/buurt)

□ Maak gebruik van wat er al is (wiel uitvinden - leer van ervaringen)

□ Formuleer nieuwe spelregels (nieuwe spelers; kwaliteitsniveau; ondergrens, sloopfonds)

□ Heb oog voor lange en korte termijn (IHP – SHP – DMJOP)

Tips & Kernwaarden . . .

* Vraaggericht Toegevoegde waardeGroeiend inzicht (delen van informatie)

* KrachtenbundelingSectoroverstijgendStructurele samenwerking (minder verspilling)Draagvlak

* Rust en vertrouwenVoorkomen tsunamiVerbetering opdrachtgeverschap

Slimme

ondernemer

denkt vooruit !

Droom of Doem?

www.Ruimte-OK.nl

@Ruimte-OK

@Gezondengoed