ТаєайындауМемлекет басшысының Жарлығымен Данияр Қабидоллаұлы

Сарекенов Қазақстан Республикасының Малайзиядағы Төтенше жəне өкілетті елшісі болып тағайындалды.

№201 (28140)30 ТАМЫЗ

ЖҰМА2013 ЖЫЛ

(Соңы 2-бетте). (Соңы 2-бетте).

(Соңы 4-бетте).

Конституция – егемен еліміздің мемлекеттілігін, тəуелсіздігін, демократиялық құндылықтарын айғақтайтын бірден-бір құжат.

Қазақстан Республикасының Конституциялық дамуының екінші кезеңі 1995 жылы қабылданған, биыл қабылданғанына 18 жыл толған Конституция əлемдік стандартқа сəйкес келетін саяси, экономикалық жəне əлеуметтік мəнге ие.

Өткен 18 жыл ішінде қоғам мен биліктің тұрақтылығын қам-тамасыз етуде Конституциялық принцип жəне оның нормасы еліміздің тəуелсіздігін, эко но-микалық реформасын нығайтудың басты құралына айналды. Елімізде заңдылық пен конституциялық тəртіптің салтанат құруы негізгі бағыт саналады. Заңдылықты бұл-жыт пай орындау немесе сақтай білу жауапкершілігі – Қазақстанның тұрақты дамуына жағдай жасай отырып, мемлекетіміздің өзекті деген бағыт-бағдарындағы барлық құқықтық қызметтің өркен жаюы-на жол ашып берді. Ал əрбір аза-мат өзін мемлекет міндетті түрде қорғай алатынын нық сезінді, конституциялық заңдылық аза-маттар мен адамдардың құқы ғына жəне бостандығына нақты кепілдік беретініне кəміл сенді.

Қазақстанның демократиялық, зайырлы жəне құқықтық мемлекет ретінде орнығуы Конституцияда қаралған президенттік басқару жүйесінің əсеріне тікелей байла-ныс ты. Қазіргі таңда нақ осы бас қару – мемлекетіміздің тəуел-сіз дігін қамтамасыз етіп, эконо-ми калық жəне саяси реформаны жүргізуге, елдегі ішкі саяси тұрақ-тылықты сақтауға мүмкіндік беріп отыр.

Ата Заңымыз бойынша Пре зи -дент – елді жаңғыртудың баста -ма шысы жəне іске асырушысы, Конституцияның сенімді кепілі. Осы орайда өткен күндерге көз

жіберсек, ел егемендігін алған-нан берідегі уақыт ішінде Елба-сы ның басшылығымен Консти-ту циялық жəне құқықтық жүйені эволюциялық тұрғыда сатылап ре-формалау нəтижесінде мемлекеттік биліктің теңгерімді де тиімді жүйе-сі қалыптастырылды.

Конституцияның 3-бабында: “Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық, халық билікті тіке лей республикалық референ-дум жəне еркін сайлау арқылы жү зеге асыратындығы, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мем-ле кеттік органдарға беретіндігі, Қазақстан Республикасында би-лік ті ешкім де иемденіп кете ал-май тындығы, билікті иемденіп кетушілік заң бойынша қуда-ла на тындығы, халық пен мем-лекет атынан билік жүргізуге респуб лика Президентінің, сондай-ақ Парламенттің де құқығы бар екендігі, республика Үкіметі өзіне берілген өкілеттіктер шегінде ғана мемлекет атынан билік жүргі-зетіндігі” атап көрсетілген.

Бұл орайда Елбасы Н.Ə.На зар-баевтың Қазақстан халқына арнаған «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында жергілікті өзін өзі басқаруды да-мыту тұжырымдамасын бекітуін жəне осы бастаманың нəтижесінде биыл мəслихат арқылы ауыл əкім-дерінің сайлауының сəтті өтуін елімізде Ата Заң талабының мүл-тік сіз орындалуының жəне Қазақ-станның демократиялық үрдіске адалдығының нақты дəлелі ретінде атап өтуге болады.

Ауылдық округ əкімдерінің сай лануы қоғамды одан əрі демо-кратияландырудың маңызды кезеңі болып табылады жəне жергілікті жерлерде басқарудың тиімділіг і мен айқындығын арттыруға мүм кіндік береді.

Қайрат МƏМИ, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы:

Ўлы ќўндылыќтарды ўлыќтаєан ќўжат

Ќазаќстан Республикасыныѕ Президенті Н.Ə. Назарбаевтыѕ

Конституция кїніне орай Ќазаќстан халќын ќўттыќтауы

Қымбатты отандастар!

Сіздерді Қазақстан Рес пуб ли-касының Конституциясы күнімен шын жүректен құттықтаймын!

Еліміздің Ата Заңы жаңа Қа-зақ стан жетістіктерінің бе рік ке-пі ліне айналды. Тиімді құ қық -тық жүйені орнықтыру ар қы лы біз экономикалық өсімге жə не қоғамның əл-ауқатының ар туы-на қол жеткізіп, елімізде тұрақ-тылықты, бейбітшілік пен келісімді қалыптастырдық.

Əкімшілік жəне құқықтық реформалар, жергілікті өзін өзі басқаруды дамыту, əлеуметтік жаң ғырту – мұның бəрі берік конс ти туциялық негізде жүзеге асы рылуда жəне халықтың өмір сүру деңгейін одан əрі ұлғайтуға бағыт талған. Біздің сыртқы саясат тағы жүйелі бастамалары-мыз Қазақстанның халықаралық

беделінің ұдайы өсуін қамтамасыз етуде.

Биыл еліміз 2050 жылға дейінгі ұзақ мерзімді даму стратегиясын-да көзделген мақсаттарды іске асыруға кірісті. Соның ең бас-тысы – Қазақстанның əлемдегі ең да мы ған 30 мемлекеттің қа та -ры на енуі. Стратегияның бар лық мақсаттарына қол жеткізу қа зақ-стандықтардың бірлігі мен Кон сти-туция қағидаларын мүл тіксіз орын-дау негізінде ғана мүмкін болмақ.

Ата Заңның қағидаттары мен нормаларын ұстану, консти ту ция-лық құндылықтарды қорғау – əрбір азаматтың құрметті парызы жəне қасиетті міндеті.

Барша қазақстандықтарға игі-лік пен бақ-береке тілеймін! Біз-дің Отанымыз – Қазақстан Рес-пуб ликасы нығайып, дами берсін!

Нұрсұлтан НАЗАРБАЕВ.

Конституционализм əлеуетіпікір алысќанда артады

Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,Лəйла ЕДІЛҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан».

Сөз орайы келгенде шараны ұйым-дас тыруға Конституциялық Кеңес, Бас про куратура, Адам құқықтары жөніндегі уə кіл, Астана қаласының əкімдігі, Еу-ро па Кеңесі Құқық арқылы демокра тия үшін Еуропалық Комиссиясы (Ве не ция ко миссиясы), Қазақстан халқы Ассам-блеясы, Халықаралық заңгерлер одағы, Қа зақстан заңгерлер одағы, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті атсалысқандығын айта кеткен жөн. Алқалы жиын жұмысына еліміздің Премьер-Ми-нистрі, Парламент Сенатының Төра ға сы, Мем лекеттік хатшы, Президент Əкім ші-лі гінің Басшысы, Парламент депутаттары, орталық мемлекеттік органдардың бі рін-ші басшылары, сондай-ақ 19 ел мен ха-лық аралық беделді ұйымдардың өкілдері қатысты.

Кеше елордада Конституция кү ні не арналған «Конституция – қоғам мен мемлекет даму стратегиясының негізі» атты ғылыми-тəжірибелік конфе-ренция болып өтті. Жыл сайынғы дəстүрлі өтіп тұратын бұл кезекті шара барысында Қазақстанның конс ти туциялық дамуындағы жəне қоғам мен мемлекетті əлеуметтік жаң ғыр тудағы мəселелер кеңінен сөз болды.

● 30 тамыз – Қазақстан Республикасының Конституциясы күні ● 1 қыркүйек – Білім күні

Атап айтқанда, алқалы жиынға БҰҰ, Еуропа Кеңесі, Еуропа Одағы, ЕҚЫҰ өкіл-дері, Əзербайжан, Белоруссия, Болгария жəне Түркия Конституциялық соттарының төрағалары, Корея жəне Тəжікстан омбудс-мендері, Армения, Ауғанстан, Литва, Молдова, Ресей, Өзбекстан, Украина, Гер-мания, Хорватия жəне басқа да елдердің конституциялық əділет органдары мен парламенттерінің мүшелері, сонымен бірге, шетелдік жəне отандық танымал заңгер-ғалымдар мен сарапшылар келді.

Халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция жұмысын Конституциялық Кеңес Төрағасы Игорь Рогов сөз сөй леп ашты. Конституциялық Кеңес Төра ға сы атал ған халықаралық шарада ең басты қарас тырылатын мəселелер Қа зақ стан Республикасы Президенті Н.Ə.На зар-баев тың «Қазақстан-2050» стратегиялық құ жа тының құқықтық аспектілерін жүзеге асыру болып табылатынын ерек-ше атап кетті.

Ал еліміздің Мемлекеттік хатшысы Марат Тəжин конференция қаты су шы-ларына Елбасының құттықтауын жеткізді. Елбасы өз сөзінде қатысушыларды Консти-туция күнімен шын жүректен құт тық-тай мын, дей келіп, Ата Заңның мем-леке тіміздің табысты дамуының берік іргетасы екендігіне ерекше тоқталған. Конституцияның арқасында мемлекеттік жəне жеке меншіктің теңдігі, кəсіпкерліктің дербестігі мен меншікті қоғам мүддесіне пайдалану қағидаттарына сəйкес Қазақстан экономикасы дамып келеді. Қазақстан Рес-публикасының Конституциясы əлеуметтік мемлекет ретінде еңбек бостандығы құқы-ғына кепілдік береді. Неке мен отбасын, ананы, əке мен баланы мемлекеттің қор-ғауына алып, халық денсаулығын сақтауды қамтамасыз етеді, делінген Елбасының құттықтауында.

Президент сондай-ақ еліміздің Ата Заңы мемлекеттік билік бірлігінің, оның барлық тармақтарының тиімді өзара іс-қимылының негізін қалағандығын да ерек-ше атап кеткен. Конституциялық қағидалар негізінде мемлекет пен азаматтық қоғам институттарының өзара əріптестігі іске асып, жергілікті өзін өзі басқару даму-да. Оған тəуелсіз Қазақстан тарихында алғаш рет болып өткен жергілікті əкім-дер сайлауы дəлел бола алады. Конс-ти туцияны бұлжытпай орындау Қазақ-стандағы қоғамдық келісім мен саяси тұрақтылықты нығайтудың сенімді кепі-лі. Бүгінде Қазақстан 2050 жылға дейінгі стратегияны іске асыруда. Оның бас ты мақсаты – əлемдегі ең дамыған 30 мем-ле кеттің қатарына ену. Бұл мақсатты жұ-мыс Конституция мен заңдардың тəр тібін мүлтіксіз сақтауды міндеттейді. Кон-ференцияға қатысушылардың барлы ғының жұмысына жеміс жəне кəсіби қызметіне табыс тілеймін, дейді Нұрсұлтан Əбішұлы құттықтауының соңында.

Бұдан кейін сөз алған Парламент Се-на тының Төрағасы Қайрат Мəми Құ қық-тық саясат тұжырымдамасында атап өтіл-гендей, Қазақстанның 2020 жылға дейінгі құқықтық дамуының басты мақсаты мен негізгі бағдары Конституцияның ережелері мен идеяларын толық жəне дəйекті түрде іске асыру дегенді баса айтты. Білім күніне арналған топтаманы

7-беттен оқисыздар.

Өз сөзінде Қазақстан Президенті соңғы үш жылда еліміздің құқық қорғау органда-ры жүйесіне елеулі реформа жүргізілгенін атап өтті.

– Қазақстан халқына былтырғы Жол-дауым да құқық қорғау жүйесіне реформа жүргізу, сондай-ақ Қылмыстық кодекстің жаңа редакциясының, жаңа Қылмыстық-іс жүргізу кодексі мен Қылмыстық-атқару

кодексінің жаңа редакциясының жобала-рын əзірлеу туралы тапсырма берген едім. Жыл бойы тиісті жұмыс жүргізілді. Енді біз əзірленген жобаларды қарап шығып, оларды Парламентке енгізу жөнінде тап-сырма беруіміз қажет, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Кеңес барысында Қылмыстық жəне Қылмыстық-іс жүргізу кодекстерінің

жобалары бойынша жасаған баяндама-сында Бас прокурор Асхат Дауылбаев жо-баларда қылмыстың барлық жаңа түріне қарсы тиімді күрес жүргізу үшін негіз қаланғанын, балалар мен жеткіншектердің құқықтары мен бостандықтарына кез кел-ген озбырлық көрсетушіліктің қатаң жаза-ланатынын атап өтті.

Бас прокурор адам өліміне байланысты емес орташа жəне орташа ауырлықтағы қылмыстар үшін негізгі жаза ретінде көлемі ұлғайтылған айыппұл белгіленгенін атап өтті.

–Қылмыстық кодекс жобасында түзету

жұмыстарын атқару тəртібі мен мазмұны өзгеріп, айыппұлға жақын балама ретінде белгіленді жəне бюджетке төленуі тиіс нақты сома көлемінде есептелді, – деді А.Дауылбаев.

Бұған қоса, Бас прокурор Қылмыстық кодекстің жобасы 467 баптан – 98-і Жалпы жəне 369-ы Ерекше бөлімнен тұратынын, сонымен бірге, «ілеспелі» заңжоба ретінде 12 кодекс пен 47 заңға түзетулер енгізуді қарастыратынын мəлім етті.

Жемісті реформалар жїргізу жалєасады

● Бүгінгі күнде Қазақстан – ба лаларды мектепке дейінгі білім мен қамту көрсеткіші бой-ынша ТМД елдері арасында көш бастап келеді.

●12 жылдық оқытуға көшуге дайындық алдағы басты басым-дықтардың қатарынан санала-ды.

● Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мем лекеттік бағдарламасы та-бысты іске асуда.

Егемен елдіѕ тірегі – білімді ўрпаќ

Кеше Ақордада Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Қылмыстық кодекстің жаңа редакциясының, жаңа Қылмыстық-іс жүргізу кодексі мен Қылмыстық-атқару кодексі жаңа редакциясының жобаларын қарауға арналған кеңес өткізді.

Жемісті реформалар жїргізу жалєасады

Қазақстан халқы ел дамуы мен

бір лі гі нің, азаматтар құ қық та ры ның

мүлтіксіз сақталуының кепілі – Конституция

кү нін жан-жақты атап өтуде. Ата Заң

18 жыл ішінде қо ғам мен биліктің

тұ рақ тылығын қамтамасыз етуге

өлшеусіз үлес қосып келеді.

30 тамыз 2013 жылwww.egemen.kz2 30 тамыз – Қазақстан Республикасының Конституциясы күні

АЙБЫНДЫ АСЫРҒАНҚайрат МƏМИ, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы:

Ўлы ќўндылыќтарды ўлыќтаєан ќўжат

(Соңы. Басы 1-бетте).

Барлық жердегі ауылдық округ əкімдерінің сайлауы – республи-када демократиялық өзгертулер өткізудің жаңа кезеңі. Жергілікті əкімдердің сайлануы – бұл мемлекеттік басқару жүйесінің тиімділігі мен халық алдын-да атқарушы билік органдары жауапкершілігін арттыру, саяси жүйесін одан əрі демократия-ландыру мен азаматтық қоғам дамуын жетілдіру. Ауылдар əкімдерінің балама сайлауы сая-си жүйедегі реформалардың жүзеге асуына жəрдемдеседі, оның мақсаты халықты мемле-кет басқаруына, қазақстандық қоғамның жетілдірілуіне қатысуға кеңірек тарту.

Конституция бойынша еліміз-дің басқару билігінің үш түрі – заң шығарушы, атқарушы жəне сот билігінің құзыреттері нақтыланған. Биліктің заң шығарушы тармағы – Парламент, атқарушы тармағы – Үкімет, сот билігін тек қана сот жүзеге асырады.

Ел Конституциясына сəйкес Қазақстан Республикасының қос палаталы Парламенті заң шығару қызметін жүзеге асыра-тын республиканың ең жоғары өкілді органы болып табылады

жəне ол ел дамуына, азаматтардың əлеуметтік ахуалын жақсартуға қатысты жаңа заңдар қабылдайды, өзгерістер мен толықтырулар е н г і з е д і . К о н с т и т у ц и я д а Қазақстан Республикасының ең қымбат қазынасы – адам жəне адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп бекітілсе, бұл – Ата Заңымыздың бұлжымайтын темірқазығы. Өткен 18 жыл ішінде Конституциямызға бірнеше өзгерістер мен толықтырулар енгізілсе де, ол өзінің негізгі

қағидаларын жоғалтқан жоқ. Негізгі Заң еліміздің демократиялық, за-йырлы, құқықтық жəне əлеуметтік мемлекет ретінде орнығуына мол ықпалын тигізді.

Е л і м і з д і ң А т а З а ң ы н д а азаматтардың шығу тегіне , əлеуметтік жағдайына, нəсіліне, ұлтына, тіліне, дініне, көзқарасына қарамастан адам жəне азамат құқықтарының теңдігіне кепілдік берілген.

Бұл тұрғыда елімізді ме-кен еткен барлық этностарды

азаматтық жəне рухани-мəдени тұтастық негізінде топтастыруға, қазақстандық жарасымдылықты, патриотизмді қалыптастыруға н е г і з д е л г е н қ а з а қ с т а н д ы қ

ба ғыт оларды ортақ мүддеге ұйыс-тырып, бұл ұстаным бүкіл əлем мойындаған жəне үлгі санайтын үрдіске айналды.

Еліміздің Ата Заңында эконо-ми ка дағы тұрақтылықты, халық-тың əлеуметтік жағдайын жасауды басты назарға алу да көзделген.

Өткен 18 жыл ішінде қоғам мен биліктің тұрақтылығын қамтамасыз етуде Конституциялық принцип жəне оның нормасы еліміздің тəуелсіздігін, экономикалық ре-формасын нығайтудың басты құралына айналды.

Əділет, құқық қорғау органда-ры азаматтың Ата Заңмен берілген құқықтары мен бостандықтарын қорғай отырып, олардың заман талабына сай еңбек етіп, білім алуына жəне өздерінің барлық конституциялық құқықтарын т о л ы қ қ а н д ы п а й д а л а н у ы -на өздеріне жүктелген құзырет

шеңберінде жағдай туғызып келеді.

Ата Заңымыз бүгінде ел дамуы мен бірлігінің, азамат-тар құқықтарының мүлтіксіз сақталуының кепілі болып отыр.

Демократиялық, зайырлы, құқықтық жəне əлеуметтік мемле-кетке айналуды өзіне басты міндет етіп алған еліміздің бұл күндері қол жеткізіп отырған қыруар табыста-ры да осы Конституцияның жəне кемел ой, қайсар рух, мұқалмас күш-жігермен еліміз үшін атқарып жүрген əр азаматтың ұлан-ғайыр еңбегінің арқасы.

Тыныштық, Тұрақтылық, Ынтымақ атты ұлы құндылықтарға негізделген Ата Заңымыз ел бірлігін қамтамасыз етіп, елге ырыс, жақсы тұрмыс əкеліп отыр. Бүгінгі еліміз қол жеткізген барлық жетістіктеріміз бен жеңістеріміз де осы Конституцияның жемісі.

(Соңы. Басы 1-бетте).

Сенат Төрағасы осы ретте қазақстандық құқықтық жүйені за манауи азаматтық қоғаммен тиімді жұ мыс жүргізу құқықтық мемлекет құруға бағдарлауды көздейтіндігіне назар аударды. Мемлекеттік саясат заңнамалық жағынан қамтамасыз етілген жағдайда жоғары заңдық жəне стратегиялық сипатқа ие бо-лады. Мемлекеттік биліктің өкілді органы қабылдайтын нормативтік-құқықтық акт ғана мемлекеттік саясаттың тиімді т ү р д е і с к е а с ы р ы л у ы н ы ң өміршеңдігін қам тамасыз ете алады. Парламентаризм даму-дың жаңа кезеңіне қадам ба-сып отыр. Баршаға мəл ім , Қазақстан мемлекеттілікті одан əрі нығайтуды жəне қоғамды демо-кратияландыруды таңдап алған ел, деді Қайрат Əбдіразақұлы.

Қазақстан 2012 жылы Венеция комиссиясына өткеннен бастап ынтымақтастығымыз қарқынды дами түсті, деп бастаған Еуропа Кеңесі Венеция комиссиясының төрағасы Джанни Букиккио бұл ынтымақтастық басқа мем-лекеттер үшін үлгі болатыны-на сенім білдірді. «Венеция комиссиясының əртүрлі жүйедегі өзінің тəжірибелері Қазақстанда өткізілетін реформалар үшін та-бысты болады деген ойдамын. Мұнымен қоса, бұл реформа-лар Еуропа Кеңесінің 2012-2013 жылдарға арналған басқа да қызметтерінен қолдау таба ала-ды, деді ол өз сөзінде.

Бүгінгі конференцияның та-қырыбы «Конституция – қоғам мен мемлекет даму стратегия сы-ның негізі» деп аталады. Жəне ол барлығымыздың демо кра-тияның мəнісін түсінуге мүмкіндік береді. Көптеген конституциялар мемлекеттік биліктің тармақтарға бөлу кепілдігін, сонымен қа-тар, мынадай қағидаттарды: конституциялық құндылық, бір-біріне сыйластық қарым-қа тынас, бейбітшілік, тұрақтылық деген секілді қағидаттарға негіз де-леді. Конституция қоғамды бөл-шектемеуі, қайта біріктіруі тиіс, деп тəмамдады ол өзінің сөзін.

Сондай-ақ, алқалы жиынға арнайы келген мəртебелі мейман-дар – Əзербайжан жəне Түркия конс титуциялық соттарының төрағалары Фархад Абдуллаев пен Хашим Килич, Корея Адам құқы жөніндегі ұлттық комиссиясының төрағасы Бёнг Чол Хён, Еуразия экономикалық бірлестік сотының төрағасы Анна Соколовская құттықтау сөз сөйледі. Түркия Конституциялық сотының төрағасы жалпыадам-заттық құндылықтарға назар ау-дарды. Ол өз сөзінде жаһандық ар-ұждан қадағалауын орнату қажеттігіне, əйтпесе əлемде жаһан дық қақтығыстар мен адам құқықтарының аяқасты болуы да ғажап еместігі жайындағы пайымымен бөлісті. Ал Еуразия эко номикалық бірлестік соты-ның төрайымы Еуразиялық инте-грацияның жетістіктеріне, соның ішінде өзі басқарып отырған ЕурАзЭҚ Сотының жұмысына кеңінен тоқталды.

Жақсы дəстүрге айналған фо-румның пікір алысу алаңына да

ай налғандығын тілге тиек еткен Əзербайжан Конституциялық со-тының төрағасы осы ретте заң-дылық, тұрақтылық пен сот тə-жі рибесінің бірыңғай жүзеге асырылуын жəне объективті түзетілуін қамтамасыз етуіміз керек дегенді көлденең тарт-ты. Оңтүстік Корея заңдарының осы елдегі адам құқықтарын қорғауға қандай үлес қосқандығын тəптіштеп айтып берген Корея Адам құқықтары жөніндегі ұлттық комиссиясының төрағасы заң үстемдігі адам құқықтарын қор-ғау мен ынталандырудың ма-ңызды талаптарының бірі ретінде қаралуы тиістігін ерекше атады. Бұл тұрғыдан келгенде, БҰҰ өзінің 2012 жылғы қарашадағы қарарында əлемдегі бейбітшілік, қауіпсіздік, адам құқықтары мен дамуы үшін заң үстемдігінің маңыздылығын таныған.

Бұдан кейінгі кезекте сөз алған қатысушылар Конституция күніне арналған халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференцияның тақырыбы төңірегінде сөз қоз ға-ды. Мəселен, Қазақстан Рес пуб-ликасындағы Адам құқықтары жөніндегі уəкіл Асқар Шəкіров «Конституцияны жүзеге асыру – қоғам мен мемлекеттің дамуының шешуші факторы» деген тақы-рып та баяндама жасай келе, жиынның маңызына тоқталды. Ата Заң – мемлекетіміздің жəне қоғамымыздың іргетасы. Біздің азаматтарымыздың құқықтары мен бостандықтарының кепілі. Бүгінде еліміздегі стратегиялық құжаттар конституциялық норма-лар дың жүзеге асуына ықпал

етуде. Мəселен, «Қазақстан-2050» Стратегиясы келешектегі онжыл-дық тарға арналған. Бұл стратегияда мемлекетіміздің басым бағыттары, атап айтқанда, кəсіпкерлікті қол-дау, əлеуметтік құқықтарды, ана мен баланы қорғау, денсаулық сақтау, білім беру салаларын да мыту, демократия тетіктерін жетілдіру мəселелері қамтылған. Біздің Конституцияның жүйелілік мəні бар. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев былтырғы жылы Конституцияға арналған конференция барысында атап өткендей, «Конституция – бұл мемлекеттің барлық құры лым-дарының іргетасы, деді ол.

Қазақстан Республикасы Жо-ғарғы Сотының Төрағасы Бек-тас Бекназаров «Қазақстан Рес пуб ликасының сот жүйесі – аза маттардың конституциялық құқық тарын қорғаудың басты теті гі» тақырыбында баяндама жа сады. 1995 жылдың 30 тамы-зында республикалық референ-думда қабылданған Конституция Отанымыздың тарихындағы ма-ңызды оқиға болғандығы белгілі. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан На зарбаевтың бастамасымен əзір ленген жəне қабылданған Қазақстан Республикасының жаңа Конс титуциясы өз күшіне ен-геннен кейін кеңестік сипаттағы биліктің белең алуына жол бер-мей, Қазақстанның либералдық қ ұ н д ы л ы қ т а р ы м е н с а я с и -əлеуметтік жəне экономикалық бағытта дамуына жол ашты. Қазақстан Конституциясы адамның құқықтары мен бостандықтарының б а с ы м д ы ғ ы н б е к і т і п , з а ң

шығарушы, атқарушы жəне сот билігінің бүкіл қызметі адамның құқықтары мен бостандықтарын қ о р ғ а у ғ а б а ғ ы т т а л ғ а н ы н нақты айқындап берді. Адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау – Конституцияның негізі. Конституцияға сəйкес, əрбір аза-мат өзінің құқықтарын сот арқылы қорғай алады, заңдық мүдделерін қорғау үшін де сотқа жүгіне алады, деді өз сөзінде Б.Бекназаров.

Ол, сонымен қатар, Қазақстанда тəуелсіздік кезеңінен бастап сот жүйесі дамып, жетілдіріліп келе жатқанына, мəселен, Президенттің тапсырмасына сəйкес, өзара бай-ланысты іс-шаралар кешені іске асырылып жатқанына тоқталды. Бұл шаралар сот төрелігінің сапасын арттыруға, азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын қорғауға бағытталған. Дəлірек айтсақ, бүгінгі таңда сот төрелігін жүргізудің ашықтығын қамтамасыз ету, азаматтардың сотқа деген сенімін арттыру, сот істерінің са-палы жəне дер кезінде қаралуын жүзеге асыру, сот төрелігін қолжетімді ету бағыттарында іс-шаралар атқарылуда. Қазір аза-маттар мен заңды тұлғалардың сотқа көп жүгіну үрдісі байқалуда. Мəселен, 2012 жылы 1 млн. сот ісі қаралды. Бұл соттардың сот төрелігін арттырудың басты ор-ганына айналғанының айғағы бо-лып отыр. 2011 жылдың қыркүйек айында Қазақстанның судьялар жүйесі Судьялардың халықаралық ассоциациясының мүшелігіне өтті. Бұл ассоциацияға ТМД-ның 4 мемлекеті ғана кіреді. Мұның өзі біраз жайтты аңғартса керек,

деді Б.Бекназаров. Ол, соны-мен қатар, елдегі сот жүйесінің жаңғыртылып, электронды сот ісін жүргізу үдерісі қарқынды дамып келе жатқанына, мəселен, биылғы жылы 6,5 мыңға тарта электронды талап-арыз қабылданғанына, элек-тронды түрде сот хаттамаларын беру іске асырылғанына тоқталды.

Ал Беларусь Республикасы Конституциялық сотының төр аға-сы Петр Миклашевич өз сөзін Беларусь Конституциясының ерекшелігімен байланыстырды. Өркениетті əлемде əрбір мемлекет өзінің даму жолын іздейді. Осыған байланысты саяси-əлеуметтік, экономикалық сипаттағы іс-шаралар жүргізіледі. Өзінің құқықтық іргетасы болып табы-латын негізгі құжаты əзірленеді. Беларусь Республикасының 1994 жылғы Конституциясының кіріспе сөзінде: «Біз, Беларусь халқы өзімізді өзіміз айқындауға негізделе отырып жəне көп ғасырлар бойғы Беларусь мемлекеттілігі

негізін басшылыққа ала отырып, азаматтық келісімді, халық билігін мызғымастай орнықтыру үшін осы Конституцияны, Беларусь Республикасының негізгі заңын қабылдаймыз» деп жазылған. Конституцияда мемлекеттің бас-ты мəселелері, яғни мемлекеттік билік, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары мəселелері қамтылған. Осының нəтижесінде Беларусь Республикасы 20 жыл бойы дамып, жан-жақты өркендеп келеді, деді П. Миклашевич. Ол, сондай-ақ, сөзінің соңында қазақстандық əріптестерін , мемлекеттік органдар, жоғары оқу орындары өкілдерін Конституция күнімен құттықтады.

Қазақстанның Денсаулық с а қ т а у м и н и с т р і С а л и д а т Қайырбекова адам құқықтарының негізі денсаулық сақтау саласы-на тікелей байланысты екенін атап өтті. Қазақстан мемлекетінің қалыптасуы барысында оның денсаулық сақтау жүйесі де

бірқатар өзгерістерді бастан өткерді. Тəуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап мемле-кет денсаулық сақтау жүйесіне үлкен қолдау көрсетті. Осының арқасында біз денсаулық сақтау саласының əлеуметтік бағдарын қамтамасыз еттік. Сондай-ақ, халыққа берілетін тегін көмек жүйесін жүзеге асырдық. Соңғы жылдары денсаулық сақтау жүйесін қаржыландыру он есеге дейін көбейді. Сарапшылардың п і к і р і н ш е , б і з д і ң е л і м і з экономикалық дағдарыстарға қарамастан , саланы ти іст і мөлшерде қаржыландыратын елдердің қатарына енген. Елімізде денсаулық сақтау саласына қатысты арнайы бағдарламалар қабылданды. Денсаулық сақтау саласы – азаматтарға ғұмыр бойы қызмет ететін қажетті сала. Сондықтан, Қазақстанның əрбір азаматына сапалы медициналық көмек көрсету басты талап, деді С.Қайырбекова.

Болгария Республикасы Конс-ти туциялық сотының төрағасы Димитар Токушев Конституция мемлекет пен қоғам дамуының негізгі нормативтік мүдделерін, саяси жағдайды, мемлекеттік аху-алды, экономикалық жүйедегі адамның құқығы мен еркіндігін айқындайтын басты құжат бо-лып саналатынын айтып өтті. Конституция ең басты қоғамдық қарым-қатынастарды реттейді. Осыған байланысты ол қоғамдағы көзқарастардың жан-жақты ескерілуін қамтамасыз етеді. Болгария Республикасының Конституциясы 1991 жылы қабылданған. Ол – тоталита-ризмнен арылып, демократиялық жолға бет алған мемлекеттің бас-ты құжаты. Мемлекеттік басқару Конституцияда көрсетілген нор-малармен, ережелермен бекітіледі. Конституцияның негізі – адам. Яғни мемлекет те өз қызметін жалпыадамзаттық құндылықтарға, бейбітшілікке, теңдікке, əділдікке, адамгершілікке негіздеуі тиіс. Себебі, адамдардың құқықтары мен бостандықтары барлығынан жоғары тұруы тиіс, деді Д.Токушев.

Конференцияға қатысушылар «Қазақстан-2050» Стратегиясы д е м о к р а т и я л ы қ , з а й ы р л ы , құқықтық жəне əлеуметт ік мемлекетті əрі қарай бекітуге барынша мүмкіндік жасайты-нын атап өтті. Іс-шара бүгін Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде жəне Rixos-Borovoe (Щучье кенті) қонақ үйінде жалғасатын болады. ------------------------------

Суреттерді түсірген Ерлан ОМАРОВ.

Оңалсын ЖҰМАБЕКОВ,Қазақстан Парламенті Мəжілісінің депутаты:

– Конференцияда Конс титуцияның ма-ңыз дылығы мен мем-л е к е т і м і з г е ж а с а п

жатқан мүмкіндіктері жан-жақты ашы-лып көрсетілді. Өткен конституциялар тоталитарлық режімнің қалдықтарынан құтылмай келгенімізді анық көрсетті. Ал 1995 жылы 30 тамызда бүкілхалықтық ре-ферендумда қабылданған Конституция тəуелсіз Қазақстанның қазіргі жетістігіне құқықтық негіз қалады. Сол кезден бастап еліміз қарқынды дами бастады. Мұнда жалпыадамзаттық құндылықтар қамтылған. Ең алдымен мемлекет адам үшін деген қағида болса, бұрын бұл түсінік керісінше сипат алып келген-ді.

Əлі де Конституция мемлекетімізге толық əлеуетін ашқан жоқ. Сондықтан алдағы қабылданар заңдарда ол жүзеге аса-ды деп ойлаймын.

Зариф АЛИЗОДА,Тəжікстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уəкіл:

– Біз жыл сайын жи-налып, Конституцияның қоғам өміріндегі маңызын ашып, тұрақтылық пен өркендеуге қосар үлесін жан-жақты талқылауға

мүмкіндік алып отырмыз. Заңдарымызды жетілдіруде біраз табыстарымыз баршылық дей тұрғанмен, мынадай пікір алмасу алаңында айтылған ұсыныстар мен пікірлер

бағытымыздың дұрыстығын екшеп алуға жəрдемдесетін болады.

Жиырма жыл тарих үшін онша көп уақыт емес, əйткенмен де ескіліктің сарқыншақтарынан осылайша тəжірибе алмасу арқылы біртіндеп арылып келеміз. Сондықтан да Орталық Азия елдері осы бағыттағы өзара ынтымақтастықты артты-руы тиіс дегім келеді.

Мұхтар ТІНІКЕЕВ,Қазақстан Парламенті Мəжілісінің депутаты:

– Мен өз ім 1993 жылғы Конституцияның қабылдануына атса-лыс қан адаммын. Ал 1995 жылғы референ-

думда қабылданған Ата Заңымызда ел тұрғындарының тілектері ескерілді деп айтуға болады. Еліміздің əрбір тұрғынының құқын қамтамасыз еткен Ата Заңымыздың күнін атап өтуіміз де сондықтан. Заңмен жұмыс істейтін азаматтарымыздың кез келгенінің үстелінің үстінде Конституция жатады. Өңірлерде өзімнің қабылдауымда болған азаматтар Конституцияны алға тарта отырып, шенеуніктердің неге соны орында-май отырғандығына назар аудартып жатты. Ел азаматтары қазір заңдарды алға тарта отырып, өз талаптарын орынды қоя баста-ды. Сондықтан бұл депутаттарға еліміздің Негізгі заңына сүйене отырып, олардың құқын қорғауда жеңілдіктер туғызып отыр.

Бүркітбай АЯҒАН,Мемлекет тарихы институтының директоры, профессор:

– Жалпы, қазақ қоғамында мұндай дəстүр бұрын да болған. Оған Жеті жарғыны, Есімнің ескі жолын, Қасымның қасқа жолын жатқызсақ

та жеткілікті. Ал бірақ, ол заман басқа еді. Қазіргі за-ман мүлдем басқа.

1995 жылы тамыз айын да қабылданған Конс титуцияның ерек-ше лігі – бұл қазіргі заманға сай Конституция. А й т а л ы қ , А м е р и к а Қ ұ р а м а Ш т а т т а р ы ,

Қытай секілді үлкен алпауыт елдердің ата заңдарынан кем емес. Неге десеңіз, жалпы конституцияның қоғамда маңызды болаты-ны, оның адамға экономикалық та, саяси да бостандық беретіні белгілі. Бұл – өте маңызды мəселе. Кеңес дəуірінде Сталин конституция-сы, одан кейін Брежнев конституциясы деген болған. Егер сол бұрынғы конституцияларды қарасаңыз, таптық мəселелер айтылады. Ал 1995 жылғы қабылданған Конституцияның айырмашылығы, біріншіден, қоғамды топқа, тапқа бөлу мүлдем жойылады. Екіншіден, көппартиялы жүйеге жол ашылды.

Тастемір ƏБІШЕВ,Қазақстан Президенті жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссияның хатшысы-хатшылық меңгерушісі:

– Халықаралық конфе-ренцияда Қазақстан Конс-титуциясының əлеуе тінің

іске асырылған тұстары тал қы ланды. Бүгінде Конституцияның нормаларын халықаралық сарапшылар өте жоғары бағалауда. Себебі, Конституцияның барлық нормалары еліміз бекіткен, яғни ратификациялаған адам құқықтары саласындағы халықаралық шарттарға, яғни келісімшарттар нормала-рына толығымен сəйкес келеді. Бұл тура-лы БҰҰ-ның Женевадағы комитеттерінде,

Варшавада, Венада, сондай-ақ, Американың мемлекеттік департаментінде кеңінен айты-лып өткен.

Қазіргі кезде жалпы қолданыстағы заңнаманы Конституцияның нормаларына сəйкестендіру үдерісі кеңінен қолға алы-нып жатыр. Өздеріңіз байқасаңыздар, біздің Конституцияның 30-бабы адам құқықтарына арналған. Бұл əлем елдерінде де сирек кездесетін құбылыс.

Николай АКУЕВ,Қазақстан Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының профессоры:

– Əлемде 226 тəуелсіз мемлекет бар. Солардың 193-і БҰҰ-ға мүше. Сол мемлекеттердің бар-лығының да Консти ту-циясы бар. Ал Қазақ стан-ның Конституциясы уақыттың да, тəжірибенің де сынағынан өтті. 18 жылдың ішінде норма-лары іске асып, қоғамның дамуына ықпал етіп келеді. Болашақта да Конституцияның норма-лары нəтижелі түрде іске асырылып, адамның құқықтары мен бостандықтары қамтамасыз етілуі керек. Бірқатар мемлекеттер біздің Конституциядан үлгі алуда. Мəселен, біздің Ата Заңымыздың кей нормалары Ресейде қолданылып жүр. Демек, бұл – Қазақстан Конституциясының нормалары басқа елдердің тəжірибесінде бар деген сөз.

Жақында Қытай мемлекетінің шақыруымен Шанхай университетінің аспиранттарына арнайы дəріс оқып келдім. Олар да біздің Конституциямыздың тəжірибесіне өз қызы-ғушылықтарын танытты. Бұл нені көрсетеді? Егер, біздің Конституциямыздың тетігі дұрыс құрылмаса, нормалары көңілден шықпаса, өзге елдер өз тəжірибелерінде қолданбас еді.

Конституционализм əлеуетіпікір алысќанда артады

Қатысушылар лебізі

30 тамыз 2013 жыл www.egemen.kz 3 30 тамыз – Қазақстан Республикасының Конституциясы күні

АЙШЫҚТЫ АТА ЗАҢ

Мұхтар СМАҒҰЛОВ,Атырау облыстық сотының төрағасы.

Ата-бабамыз аңсаған егемен-дік ке қол жеткізуіміздің арқасында осыдан 18 жыл бұрын тəуел-сіз Қазақстанның жаңа тұрпат-тағы Ата Заңы қабылданды. Бо-дандықтың қамыты біржолата сыпырылды. Азаттықты арман-да ған қазақстандықтар Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың сара сая сатын қызу қолдай отырып, демократиялық даму жолын таң-дады. Еліміздің мəдени, қоғамдық, саяси өмірінде ғасыр жүгін арқалайтын ұлы өзгерістер мен тың бастамалар жүзеге асырыла бастады. Егеменді Қазақстанның тəуелсіздігін əлемнің жүзден астам мемлекеті мойындап, тығыз əріптестік қатынастар орнатылды.

Зайырлы, құқықтық жəне əлеу-меттік мемлекеттің іргетасы көте-ріліп, шекарамыз бекітілді. Мем-лекеттік рəміздер, əнұранның жаңа мəтіні, азаматтығымыз қа-был данып, ұлттық валютамыз – тең ге айналысқа енді. БҰҰ-ның тұрақты мүшесі болдық. ТМД елдері арасынан суырылып шы-ғып, ЕҚЫҰ-ға жетекшілік жаса-уымыз, Ислам Ынтымақтастығы Ұйымына басшылық жасап, еуро-азиялық кеңістіктегі тұрақтылық пен қауіпсіздікті нығайтуға, төрт күл дүниедегі сан қырлы саяси оқиғалардың күрмеуін салиқалылықпен шешуге ықпал етуіміз, экономиканың өркендеуі, халқымыздың əл-ауқатының жылдан-жылға жақсара түсуі егемендігімізбен, Ата Заңымызбен тығыз байланысты.

Жоғарыда айтып өттік, осы-дан 18 жыл бұрын, 1995 жылы республикалық референ дум да Қазақстанның жаңа Конс ти ту-циясы қабылданды. Сөйтіп, Қазақ-стан Республикасы президенттік басқару нысанындағы мемлекет болып жарияланды. 30 тамыз мемлекеттік мереке – Қазақстан Республикасының Конституциясы күні болып белгіленді.

Егеменді еліміздің алғашқы Конституциясы 1993 жылы 28 қаңтарда ХІІ шақырылған Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің ІХ сессиясында қабылданғанын ерекше атап өткен жөн. Онда

Президентті Мемлекет басшысы, қазақ тілін мемлекеттік тіл деп тану, билікті бөлісу принципі, мемлекет тəуелсіздігі, егемендік, сот органдары жəне басқа да маңызды мəселелер қамтылғанын жақсы білеміз. Бірақ кеңестік жүйенің қасаң қағидаттарынан толықтай арыла алмаған кон-ституциямыз уақыт көшіне ілесе алмады. Өркениет талаптары-на, республика тұрғындарының мүддесіне сай келетін Ата Заң қажеттігі күн өткен сайын айқын сезіле бастады.

Халық қалауын басшылыққа ала отырып, Бүкілхалықтық ре-ферендум арқылы 1995 жылы 30 тамызда бүгінгі қолданыстағы Ата Заңымыз қабылданды. Конс-титуцияның «Жалпы ереже-лер» деп аталатын 1-бөлімінде «Қа зақстан Республикасының стратегиялық бағыты – демо-кратиялық, зайырлы, құқықтық жəне əлеуетті мемлекет құру» деп атап көрсетілді. Сол бойынша мемлекеттік билік заң шығарушы, атқарушы жəне сот билігі болып үш тармаққа бөлінді. Президент құзырындағы өкілеттіктердің белгілі бір бөлігі Парламентке беріліп, президенттік-парламент-тік басқару жүйесі бекітілді.

Уақыт талабына сай 1998 жəне 2007 жылдары Конституцияға қосымша толықтырулар енгізілді. Барлық қазақстандықтардың мүддесін көздің қарашығындай сақтауға бағытталған Ата Заңы-мыз еліміздің сот жүйесінің тəуелсіздігін қамтамасыз етіп, судьялардың мəртебесін көтеруге үлкен серпін туғызды. Атап ай-тар болсақ, сот кадрларын іріктеу Жоғары Сот Кеңесіне берілді. Өлім жазасына мораторий енгізіліп, тұтқындауға санкция беру құзы-реті прокуратурадан соттарға ау-ыстырылды. Алқа билер инсти-туты, мамандандырылған эко-но микалық, əкімшілік, қыл-мыс тық, ювеналдық соттар құ-рылып, жұмыс жасауларының арқасында сот беделі көтеріліп, халықтың сотқа деген сенімі нығая түсті. «Медиация туралы» Заң қабылданып, түрлі даулар-ды шешудің баламалы əдістері жүзеге асырыла бастады.

«Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының

м ə р т е б е с і т у р а л ы » К о н с -ти туциялық заңға, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексіне, «Атқарушылық і с ж ү р г і з у ж ə н е с о т орындаушыларының мəртебесі туралы» Заңға тиісті түзетулер мен өзгерістер енгізіліп, «Жоғары Сот Кеңесі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы мен басқа да маңызды нормативтік қаулылар қабылданды.

2012 жылдың 1 шілдесінен бастап Қылмыстық, Азаматтық іс жүргізу кодекстеріне енгізілген өзгерістер мен толықтыруларға с ə й к е с о б л ы с т ы қ с о т т а р -да азаматтық жəне əкімшілік істер бойынша жəне қылмыстық істер бойынша апелляциялық сот алқалары, облыстық соттың төрағасы тікелей жетекшілік ететін кассациялық сот алқасы жұмыс жасауда.Сол бойын-ша бірінші сатыдағы соттарда қабылданған заңды күшіне енбе-ген сот шешімдері мен үкімдері облыстық соттың апелляциялық сот алқаларында, ал заңды күшіне енген бірінші сатыдағы сот шешімдері мен үкімдері, апелляциялық сот алқасымен қабылданған үкімдер, қаулылар кассациялық сот алқасында қаралуда. Осы жерде атап өтетін нəрсе, тараптар сот үкіміне, шешіміне разы болмаған жағдайда заңды күшіне енген сот актілерін облыстық соттың кассациялық сот алқасы қайта қарап, бірінші жəне апелляциялық сатыдағы соттардың қателіктерін дер кезінде түзеп отырады. Соған сəйкес ендігі жерде Жоғарғы Соттың қарауына тек кассациялық тəртіпте қаралған істер ғана жол-данатын болады.

Қазақтың «тура биде туған жоқ» деуі тектен-тек емес. Осы қағиданы əрбір судья берік ұстанғанда ғана халықтың сотқа деген сенімі ұлғая түседі. Бұл судьялық қызметтің қаншалықты қиын, қаншалықты жауапты, қаншалықты мəртебелі екендігін айғақтайды. Сондықтан осы-нау биік міндет үдесінен көріну үшін кəсіби шеберлігімізді, біліктілігімізді жетілдіре отырып, алдағы уақытта да қара қылды қақ жарып, əділ билік айтатын боламыз.

Жиырма жылға жуық уақыттан бері Қазақстан Конституциясы еліміздің ұлттық саяси-құқық-тық жүйесінің түпқазығы, мем ле-кеттілігі мен егемендігінің, елдегі заңдылық пен құқық тəртібінің заңдық негізі, бүкіл заңнама мен құқық қолдану практикасы, сондай-ақ еліміздің мемлекеттік-құқықтық қайта жаңғыруы мен даму үрдісі арқа сүйейтін мықты іргетас болып табылады.

Конституцияда жалпы адам зат-қа да, ұлтқа да тəн құндылықтар баянды етіліп, Қазақстан халқының ортақ тілегінен туындаған ерік-қалауы, оның интеллектуалдық əлеуеті мен халықаралық қоғам-дас тықтың негізгі стандарттары паш етілген. Конституция нор-

маларының халықаралық құ-қық нормаларымен, əсіресе, гуманитарлық құқық саласындағы нормаларымен өзара сəйкес болуы Қазақстанды құқықтық жүйесі дамыған мемлекеттер деңгейіне шығарады.

Конституциялық-құқық тық ық-пал ету механизмінде реттеуші нормалармен қатар, былайша айтқанда, мақсатты нормалар ерекше рөл атқаратыны мəлім. Негізгі Заңның кейбір ережелері, мемлекет пен қоғам дамуының көкжиегін ай қындап, оларға жетудің тəсіл деріне талаптар қоя отырып, осындай қызмет атқарады. Мəсе лен, Конституцияның 1-ба-бында Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құ-қықтық жəне əлеуметтік мемле-кет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы – адам жəне адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары, деп баян ды етілген. Өзінің бірқатар шешімдерінде Конституциялық Кеңес бұл ереже-лер Қазақстанның өз мүмкіндігіне қарай отырып, оларды жүзеге асыруға міндеттеме алған мемлекет ретінде дамуға ниетін білдіреді, деп түсіндірді.

Қ а з а қ с т а н П р е з и д е н т і – Елба сы Н.Ə.Назарбаевтың са-рабдал конституциялық саяса-ты, Конституцияның əлеуеті мейлінше жүзеге асырылуын қамтамасыз ету туралы қатаң та-лабы арқасында өмірдің барлық салаларында айтарлықтай табысқа жетті. Конс титуцияда айқындалған мақсаттардан туындайтын бағдар-ламалық-стратегиялық құжаттарға, Республика Президентінің жолдау-лары мен сөйлеген сөздеріндегі қағидаларға сəйкес конституциялық материяның мазмұны іске асырыл-ды.

Бұл ретте Елбасы бекіт кен Құқықтық саясат тұжырым да-малары үлкен маңызға ие. Рес-публика Президентінің 2002 жылғы 20 қыркүйектегі Жар-лы ғымен бекітілген алғашқы Тұжырымдамада Конституцияның құқықтық идеялары Қазақстанда демократиялық, зайырлы, құ-қықтық жəне əлеуметтік мемле-кет институттарын орнықтыруға бағытталған заңнамалық, ұйым-дық жəне басқа шаралар арқылы іске асырылуы тиіс деп атап көр-сетілген болатын. Қазір қолда ны-лып жүрген, 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған Құқықтық сая-сат тұжырымдамасында құқық-тық құндылықтарды, консти-туцияның идеялары мен прин-циптерін, ең алдымен, мемлекеттік билік органдары мен оның ла-уазымды адамдарының қыз ме-тінде толыққанды іске асыру, бұл ретте Конституцияны ті-келей қолданумен қатар, ағым-дағы заңнама жəне құқық қол да-ну арқылы оның əлеуетін қам-тамасыз ету конституциялық құқықтың негізгі міндеті ретінде айқындалған.

Мемлекет басшысы тəуел сіз-діктің елең-алаңында жариялаған, ұзақ мерзімді жеті басымдықты: ұлттық қауіпсіздікті; ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топта-суын; шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған на-рықтық экономикаға негізделген экономикалық өсуді; Қазақстан

азаматтарының денсаулығын, бі-лімі мен əл-ауқатын; энергетика ресурстарын; инфрақұрылымды, əсіресе, көлік пен байланысты; кə сіби мемлекетті көздейтін «Қазақстан-2030» Стратегиясы конс титуциялық талаптарды өмірде іске асыруға айтарлықтай септігін тигізді.

Көптеген параметрлер бойын-ша оларға мерзімінен бұрын қол жеткіздік, өз ретінде бұл еліміздің даму болашағын қайта қарап, Елбасының «Қазақстан-2050» Стра-тегиясы – қалыптасқан мем лекеттің жаңа саяси бағыты» атты жаңа Жолдауын жариялауға негіз бол-ды. Бұл бағдарламалық құ жаттың негізгі мазмұны – 2050 жылға қарай Қазақстанның əлемдегі ең дамыған

отыз мемлекет қатарына енуі. Бұл биік мақсат Конституцияның кіріспесінен туындайды, онда Қазақстан халқының қазіргі жəне болашақ ұрпақтар алдындағы жоғары жауапкершілігін сезіне оты-рып, дүниежүзілік қоғамдастықта лайықты орын алуды қалайтыны туралы жазылған.

Стратегияның əрбір бағыты Конституциядан қисынды түрде бастау алып, оның нормаларына сəйкес келеді.

Стратегияда паш етілген бюд-жет, салық, ақша-несие жəне индустриялдық саясатты жаң-ғыртуды көздейтін жаңа ба ғыт-тың экономикалық саясат Қа-зақстанның бүкіл халықтың игілігін көздейтін экономикалық дамуы туралы конституциялық принципке негізделеді (Негізгі Заңның 1-бабының 2-тармағы). Ре-формалардың алғашқы кезеңінде-ақ республика Конституциясы əлеуметтік-экономикалық да му-дың негіздерін – əлеуметтік ба-ғытталған нарықтық экономиканы, кəсіпкерлік қызмет бостандығын, меншік нысандарының сан-алуандылығы мен теңдігін бекітті. Осы принциптерді дəйектілікпен жүзеге асыра отырып, Қазақстан өз дамуының инновациялық өсу стратегиясына негізделген жаңа деңгейіне аяқ басты.

Азаматтарға берілетін əлеу-мет тік кепілдік пен олардың жауапкершілігін көздейтін жаңа əлеуметтік саясаттың принциптері де Конституцияға негізделген.

Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы идеясының түп негізінде Конс-титуцияда паш етілген əркімнің еңбек ету бостандығы, қызмет түрі мен мамандығын еркін таңдау құқығы, кəсіпкерлік бостандық пен өз мүлкін кез келген заңды кəсіпкерлік қызмет үшін пайда-лану құқығы жəне т.б. жатыр. Конс титуция адамдардың əл-ауқа тының қайнар көзі жасампаз еңбектен басталады деп есептейді. Мемлекет əркімге қауіпсіздік пен тазалық талаптарына сай келетін еңбек жағдайына, ешбір кемсітусіз еңбегіне сыйақы алу-ына, сондай-ақ жұмыссыздықтан əлеуметтік қорғалуына кепілдік береді. Осының бəрі жан-жақты ойластырылған əлеуметтік сая-сат жүргізуге мүмкіндік береді. Жоғары өмір сүру деңгейі мен оның сапасы – республикамыз дамуының нақты мақсаты бо-лып табылады. Бұл ретте сапалы білім алуға, жоғары технологиялы медицинаға, саламатты өмір салты-на, бұқаралық спортқа, қолжетімді баспанаға ерекше назар аудары-лады.

Неке мен отбасы, аналық, əкелік жəне балалық, Конституцияның 27-бабында баянды етілгендей,

мемлекеттің қорғауында бола-ды. Əл-ауқаты нашар адамдарға мемлекет тарапынан нақтылы көмек көрсетіліп, қоғамның негізгі ұясы ретінде отбасы институтына мейлінше қолдау білдіріледі.

Мемлекеттілікті одан əрі ны ғайту жəне казақстандық демократияны дамыту 2050 Стра те гиясында т ілге тиек б о л ғ а н к о н с т и т у ц и я л ы қ -құқықтық реттеудің маңызды мəселелерінің бірі бо лып табы-лады. Бұл бағытта Парламенттің өкілеттігін күшейту, басқаруды орталықсыздандыру, орталық п е н ө ң і р л е р а р а с ы н д а ғ ы жауапкершілік пен өкілеттіктің аражіг ін ажырату , халыққа қызмет етуді бəрінен де жоғары

қоятын кəсіби мемлекеттік аппа-рат қалыптастыру қарастырылған.

Мұндай бастама жасаудың құқықтық негіздері елімізде 1998 жəне 2007 жылдары жүргізілген конституциялық реформалар нəтижесінде пайда болып, сол арқылы республика Парламенті мен оның палаталарының мəртебесі көтерілді, саяси партиялардың рөлі артты, жергілікті атқарушы органдардың басшыларын сай-лау, мемлекеттік функциялар-ды жергілікті өзін өзі басқару органдарына беру мүмкіндігі бекітілді, қоғамдық бірлестіктерді мемлекеттің қаржыландыруына қойылған тыйым алынып тастал-ды жəне т.б.

Бұл конституциялық жаңашыл-дық жоспарлы түрде іске асыры-луда. Жуырда ғана егемен Қа-зақ станның тарихында алғаш рет аудандық маңызы бар қалалар мен ауылдардың əкімдерін сайлау өтті. Жергілікті өкілді органдар барлығы болып елдегі бүкіл əкімдердің 91 пайызын ба ламалы түрде сай-лап алды. Парламент жақында қабылдаған, жергілікті мемлекеттік басқару мен жергілікті өзін өзі басқаруға қатысты заң олардың өз функцияларын тиімді атқаруы үшін оларға қосымша өкілеттік пен қажетті қаржылық жəне өзге де ресурстар береді, сондай-ақ халықтың жергілікті мемлекеттік басқару органдарының қызметіне бақылау жасауын көздейді.

Ұлттық құқықтық жүйені одан əрі жаңғыртудың стратегиялық мақсаты Конституциямен үндес. Жеке жəне жария құқықтың не-гізгі салаларының бəсекеге қабі-леттілігін қамтамасыз ету, құқық қорғау жүйесінің тиімділігін арт-тыру Конституцияның құқық қор-ғаушылық əлеуетін одан əрі жүзеге асыруға бағытталған шаралар кешенін қабылдауды қажетсінеді.

Құқық бұзушылыққа нөлдік толеранттылық (төзімділік) қағи-дасы əркімнің Қазақстан Рес-пуб ликасының Конституциясы мен заңнамасын сақтауға, өзге тұлғалардың құқықтарын, бостан-дықтарын, абыройы мен қадір-қасиетін құрметтеуге деген мін де-тінен қисынды түрде туындайды.

Тұлға құқықтарының жүзе-ге асырылуына берілген консти-туциялық кепілдіктерді күшейту, сот ісін жүргізудің жəне құқықтық жауапкершілік шараларының тиімділігін қамтамасыз етуге де-ген қажеттілік мемлекеттің қыл-мысқа қарсы күрес саласын-дағы құқықтық саясатын біл-дірудің негізгі нысандары ретін-де қылмыстық, қылмыстық іс жүргізушілік, қылмыстық-атқа-рушылық заңнаманы терең де-тіп реформалауға алып келді. Бұл заңнамаларда құқық қорғау органдарының, соттардың жəне азаматтардың қылмыстық іс-əрекеттерден бұзылатын құқық-тарын қорғайтын, қоғамдық қауіпсіздік пен тəртіпті қамта-ма сыз ететін, қылмыстардың ал-дын алатын, жазаны жəне өзге де жауапкершілік шарала рын атқаратын өзге де құры лым дардың қызметінің негізгі бағыттары айқындалады.

Мемлекет пен қоғамның қызметі сыбайластықпен ымы-расыз күресуге жұмылдырылған. Бұл бағытта сыбайластыққа қар-сы заңнама үнемі жетілдіріліп, мемлекеттік қызметті «қайта іске қосу» жүргізілуде.

Дəйектілікпен жүргіз іл іп

отырған жəне алдын ала болжауға келетін сыртқы саясат – ұлттық мүддені ілгерілету, өңірлік жəне жаһандық қауіпсіздікті нығайту – Стратегияның маңызды басым-дығы болып табылады.

Конституцияға сай Қазақстан Республикасы халықаралық құқықтың принциптері мен нор-маларын құрметтейді, мемлекеттер арасында ынтымақтастық пен тату көршілік қарым-қатынас жасау, олардың теңдігі мен бір-бірінің ішкі істеріне араласпау, халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу саясатын жүргізеді, қарулы күшті бірінші болып қолданудан бас тар-тады.Осы конституциялық ереже-лерге негізделген, тəуелсіздіктің алғашқы жылдарынан жүзеге асырылып отырған еліміздің көпвекторлы сыртқы саясаты өзге елдермен тығыз əріптестік қарым-қатынас орнатып, əлемдік қоғамдастықта лайықты орын алуға мүмкіндік берді.

Еліміздің халықаралық ауқым-дағы бастамалары ең жоғары деңгейде жүзеге асырылуда. Күні кеше бүкіл əлем қауымдастығы Ядролық сынақтарға қарсы халық-аралық іс-қимыл күнін мерекеледі. Бұл мерекені Қазақстанның ұсы-нысы бойынша БҰҰ Бас Ассам-блеясы 2009 жылғы желтоқсанда жариялады (64/35 қарар). Нақ осы 1991 жылдың 29 тамызында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Əб ішұлы Назарбаев Семей ядролық полигонын жабу ту-ралы батыл шешім қабылдаған болатын. Осы кезден бастап бүкіл əлем Қазақстанды ядроға қарсы жаһандық қозғалыстың көшбасшысы ретінде танып, тілге ала бастады.

Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының Қазақстанды БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі кеңесінің мүшесі етіп сайлау ту-ралы 2012 жылғы 12 қарашадағы шешімі Қазақстанның құқық үстемдігін қамтамасыз етудегі жетістіктерін дəлелдейді. Бұл шешім, сонымен қатар, мемлекет-ке адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтары саласындағы жалпыға бірдей қабылданған принциптерді сақтау бойынша міндеттер жүктейді.

«2050» Стратегиясы қоғам дық келісімді нығайту жəне сақ тау мəселелеріне ерекше орын береді. Көпұлтты жəне көпконфессио-налды қоғам жетістігінің түп қа-зы ғы ре тін де барлық азаматтардың тең құ қылығы мен олардың Ота-ны мыздың гүлденуі үшін жалпы жауапкершілігі болып табылатын жаңа қазақстандық патриотизм жарияланды.

Қазақстан топырағында əлемдік жəне дəстүрлі діндердің төрт съезі өтіп, олардың басшылары бір үстел басында жиналды. Мұндай жетістіктің арқауы республика Конституциясында: республи-ка қызметінің принципі ретінде жұрттың бəрінің теңдігі мен кез кел-ген себеп бойынша кемсітуге тый-ым салынуы, идеологиялық жəне саяси саналуандылық, қоғамдық келісім мен саяси тұрақтылық, П а р л а м е н т п а л а т а л а р ы н д а Қазақстан халқы Ассамблеясына квота бөлінуі, ұлттық-мəдени жəне қоғамдағы өзге де маңызды мүдделердің ескерілуі, əркімнің өз ана тілі мен төл мəдениетін пайдалануға, қарым-қатынас, тəрбие, оқу жəне шығармашылық тілін еркін таңдап алуға құқығы туралы ережелер, сондай-ақ оның нормаларын дамыту мақсатында қабылданған заңнамалық актілерде бекітілген. Азаматтарды кез келген жағдай бойынша кемсітуге тыйым салу еліміз заңнамасының өн бой-ынан өтеді, бұл мəселелер барлық мемлекеттік органдардың ерекше назарында тұр.

Қорыта келе, «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемле-кет – Қазақстан Республикасының дəуірі кезінде Конституцияны одан əрі жүзеге асыруға арналған ұзақ мерзімді маңызды бағдарламалық құжат болып табылады, деп атап өтуге болады. Стратегияның не-гізгі қағидалары Негізгі Заң та-лаптарынан тікелей туындайды, конституциялық нормалар мен прин циптердің ұзақ мерзімді стра-тегиялық жалғасымы болып табы-лады.

Бұл жаңашылдықтар өздігінен жұмыс істеп кете алмайды. Жүр-г із іл іп отырған реформалар сəттілікпен аяқталуы үшін олар-ды жан-жақты, тереңінен түй-сіну қажет. Қазақстан Респуб ли-касының Президенті – Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың бастамалары бүкіл мемлекеттік органдардың, азаматтық қоғам өкілдерінің, əр-бір қазақстандықтың тізе қосып, жұ мыла жұмыс істеуін қажет етеді.

Конституция – Ќазаќстанныѕ даму стратегиясына негіз

Төлқұжатым, бек мұратым Ата Заң,Бізге жеткен мұрадай боп атадан.Тəуке жазған Жеті жарғы бұлжымас,Бұйрық, үкім бабам берген батадан.

Бұл даланың бұлтартпайтын заңы бар,Ол ақсақал, алқа билер, қазылар.Туғаны жоқ тура билер кесімгер,Шешімдері əділ жолдан табылар.

Парламенті бұл даланың қыр басы,Қыр басында қарттың сұсты тұлғасы.Адам тұрмақ, тұсау ұрлау күйе боп,Жағылатын бір ауылға күнəсі.

Қамшысымен тыйып, тежеп тентегін,Ентігін де басар есер, еркенің.

Жесір дауы, туа қалса жер дауы,Бір қария-ақ жазар еді «дерт емін»

Ата Заңым – бас кітабым, бұлағым,Ата Заңым – ар ожданым, тұрағым.Ата Заңым – шариғатым, шарттарым,Бағдар шамым, бойға қуат ұраным.

Ынтымағын, татулығын, бірлігін,Атап өтер 30-ы бұл ұлы күн.Арқа сүйер Ата Заңым тұрғанда,Қазақстан өзіңменен Ұлымын,Қазақстан биік сенің тұғырың!

Мақсат ҚАРҒАБАЙ.Оңтүстік Қазақстан облысы,Созақ ауданы.

Егемендік еѕсесін кґтерген сот жїйесі

Құрметті отандастар!

Қазақстан халқы Ассамблеясы барша Қазақстан халқын айбынды мемлекеттік мерекеміз – Қазақстан Республикасының Конституциясы күнімен шын жүректен құттықтайды.

1995 жылғы 30 тамыз , Қазақстан Республикасының Конституциясы қабылданған күн – еліміздің Тəуелсіздік тарихындағы жаңа кезең басталған күн.

«Біз, ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы байырғы қазақ жерінде мем-лекет құра отырып» деп басталатын басты құжатта Қазақстанның тұрақты дамуы мен өркендеуінің берік негізі салынды.

Ата Заңның «Мемлекеттің міндеті – адамдардың еңбек етіп, өмір сүруінің тиісті заңдық тетіктерін жасау, конституциялық құқықтарына кепілдік беру» деген ұстанымы егемен елдің азаматтарының болашаққа сенімін нықтап, Отан алдындағы жауапкершілігін арт-тырды.

Еліміздің жаңа тарихында Қазақстанның

Тəуелсіздігі ең басты ұлттық құндылық ретінде танылғанын мақтанышпен айта ала-мыз. Осы уақыт ішінде Ата Заңымыз қоғам мен мемлекеттің басты құжаты ретінде кеңінен мойындалды, əлеуеті еселеніп өсті. Қазақстан Республикасының Конституциясы айбынды елдің азаттығының айғағына, Тəуелсіздігінің тірегіне, ел бірлігінің қайнар бастауына, еліміздің əрбір азаматының мақтанышы мен қорғанына айналды.

Бүгінде кемел жасына толған Конституция ережелерінің, халықтың жүрегіне ұялаған құндылықтары мен сенімнің арқасында біз Біртұтас Мемлекет, Берекелі Қоғам, Бірлігі Жарасқан Елге қол жеткіздік.

Қазақстан халқы Ассамблеясы егемен мемлекетіміз үшін айрықша маңызды осы бір айтулы күні əрбір қазақстандыққа бақ-береке, ырыс пен ынтымақ тілейді.

Тəуелсіз еліміз гүлденіп, əрбір шаңырақ шаттыққа кенелсін!

Қазақстан халқы Ассамблеясы.Астана, 2013 жыл.

Ќазаќстан халќы Ассамблеясыныѕ 30 тамыз – Ќазаќстан Республикасыныѕ

Конституциясы кїнімен ќўттыќтауы

Бас кітабым, бўлаєым

Игорь РОГОВ,Қазақстан РеспубликасыКонституциялық Кеңесінің Төрағасы.

30 тамыз 2013 жыл www.egemen.kz 5

ҮКІМЕТҮКІМЕТ

1

Бақберген АМАЛБЕК,«Егемен Қазақстан».

Көкшетаудағы «Вектор» комбайн құрастыру зауыты биылғы егін орағы қарсаңында өзінің алғашқы өнімдерін диқандар игілігіне ұсына бастады. Қазақстан-Ресей бірлескен кəсіпорны «ҚазАгроҚаржы» жəне «Ростсельмаш» ком-байн зауыты» акционерлік қоғамдары ара-сындағы «Yector 410Kz» комбайндарын құрас-тыру жөніндегі мəміле негізінде құрылған болатын.

Өткен жұмада, Атбасар ауданы жағынан іссапардан келе жатқан біз, «Қазақстанда жасалған» деген белгісі бар комбайндар тізбесіне құрметпен жол босатып тұрған көлік жүргізушілеріне ризашылығымызды білдіргенбіз. Ауданмен хабарласқанымызда, ауыл шаруашылығы бөлімінің басшы-сы Жоламан Кəженов аталған техникалар «Полиграф-Астана» ЖШС алқаптарында егін орағына дайын тұрғанын айтты.

Осыдан кейін зауытқа əдейі келгенбіз. Қақпа алдында Шортанды ауданындағы «Бектау» ЖШС директоры, облыстық мəслихаттың де-путаты Сатыбалды Сыздықовты кездестірдік. Өзімізге жақсы таныс Сатыбалды Хамзенұлы жайдары жүзбен қуанышын бөлісіп жатыр.

– Біздің шаруашылық «Агроцентр-Астана» фирмасымен үлескер, – дейді ол. – Қаржылық жағдайымыз аса бапты бол-ма ғанымен, «НұрБанк» өтінішімізге түсі-ністікпен қарады. Осының арқасында, анау-мынау емес, «Вектордың» 20 данасын сатып алуға мүмкіндік туды. Бұл ауылдастарым үшін айрықша қуанышты оқиға. Өйткені, шаруашылығымыз соңғы рет 2001 жылы алынған «Енисейлерді» ілдебайлап пайдала-нып жүр еді. Тозығы жеткен техника қайбір өнімділік берсін. Механизаторлардан да ұят болып жүр еді. Жігері тасыған жігіттер 28 мың гектар алқаптағы бітік егінді төкпей-шашпай жинауға құлшынып тұр.

– Иə, Көкшетауға құстай ұшып жеткен-дейміз, – дейді шаруашылықтағы трактор-егіс бригадасының бригадирі Александр Ткаченко. – Бүгін күні бойы механизатор-лар өздеріне тиесілі комбайндарды 250 ша қы рымдық жолға дайындаумен болды. Жолбасшыларымыздың көмегімен түнде бол-са да жүріп кетпекпіз. Жалпы, мен «Вектор» комбайндарының техникалық мүмкіндіктерін жоғары бағалаймын. Оларды ауданымыздағы

«Новокубанка» ЖШС көп жылдардан бері пайдаланып келеді. «Вектор» өңіріміздің климаттық ерекшеліктеріне қолайлы, жеңіл басқарылады əрі жергілікті жағдайда жөндеп те

алуға болады. Ал, өнімділігі жағынан шетелдік комбайндардан қалыспайды.

Осы кезде зауыт қақпасынан шығуға дай-ын комбайндардың құжаттары мен қосалқы бөлшектерін тексерістен өткізіп жүрген за-уыт директоры Юрий Башуровтың қалт еткен уақытын пайдаланып, сөзге тарттық.

– «Вектордың» Қазақстан рыногында үлесі

жыл санап артып келеді. Нақтылай айтсақ, республикамыздағы егін жинау техникасының 42 пайызы осы комбайндардың үлесінде, –деді ол. Бүгін біз шортандылықтарға тиесілі комбайндардың алғашқы тоғызын сапарға аттандырамақпыз. Жалпы, биыл 144 агрегат-ты дайындық сапына қоямыз. Оның жетпісін «Ростсельмаш» компаниясымен он жыл бойы əріптестік байланыстағы «ҚазАгроҚаржы» АҚ жүйесімен сататын боламыз. Қазіргі таңда өндірістік алаңдарымызды қызу жаңғыртып, қуаттандыру үст індеміз . Келесі жылы 3000 шаршы метрлік екінші

цехты іске қосу арқылы 200 комбайнды құрастыруға мүмкіндік туады. Ал, 2015 жылы оны 300-ге жеткізу ниетіндеміз. Сұраныстың өсе түсуін техниканың сапалық көрсеткішімен бірге, биылғы шілде айын-да кеден режіміндегі еркін қойма желісін ашқанымызбен байланыстыруға болады. Яғни өнімдерімізді қосымша құн салығынсыз босатудың арқасында комбайнның бағасы 12 пайызға арзандап отыр. Мұның өзі ауыл еңбеккерлері үшін айтарлықтай жеңілдік.

Көкшетау зауытының болашақ жоспарлары туралы сұрағымызға Юрий Ефимович 2015-2016 жылдары өндірісті əртараптандыруға бағыт ұсталып, заманалық «Агросоюз-Хорш» тұқым себу кешендерін шығару жобасы түзілгенін айтты. Уақыт өте келе жаңа жұмыс орындары да көптеп ашылатын болады. Кəсіпорын өз мамандарын Ростовтағы зауытта кезең-кезеңімен оқыту үстінде.

Ақмола облысы.

Сатыбалды СƏУІРБАЙ,«Егемен Қазақстан».

Италияның əлемге танымал «Siemens-VAI» компания сы мен «Қазақстан темір жолы» ұлт тық компаниясы» АҚ бірлесіп қол-ға алған бұл жоба ның жалпы құны 55 миллиард теңге тұра ды. Қазақстан экономикасына серпін беретін бірегей жоба – рельс зауытының құрылысы бастал-ғалы жұмыста кəдімгідей қарқын байқалады. Мұның өзі инвес-торлардың қаншалықты ықы-ласты екенін көрсетсе керек. Жа қында осында болған облыс əкімі Архимед Мұхамбетов зауыт құрылысының осыншалықты қар-қынды жүргізілуі уақыт талабы екенін айта келіп, өңірде эко но-микалық ілгерілеуге үлкен ірге тас қаланып отырғанын алға тартты.

Қазір өндіріс орны ірге

Фарида БЫҚАЙ,«Егемен Қазақстан».

Облыс орталығындағы «Жы лу жүйелері» ЖШС компа-ниясы қала тұтынушылары үшін коммуналдық төлем тарифтерін өсірусіз-ақ орталықтандырылған жылумен жабдықтау жүйесіне қосылғысы келетін тұрғындар үшін жылу желілерін қалай мо дернизациялауға болады де-ген мəселенің түйінін тап қан -дай. Яғни бұл жылу желі ле рін қайта жаңартуға да мүм кін дік тудырды. Мұндай жұ мыс тарды жүргізуге арналған қара жат облыс орталығындағы «Жылу жү йелері»» ЖШС-ның ха лық-аралық қаржылық даму инс -титуттарынан алған қарыз да-ры ның арқасында пайда болды.

2011 жылы Еуропа Қайта құру жəне даму банкі қаланың жылу желілерін жаңартуға жəне модернизациялауға 2 млрд. 997 миллион теңге несие берді, дейді серіктестік инженері Александр Захарьян. Құбырлар ауыстырылып, жылу берілетін уақытты бақылайтын автомат-ты қондырғылар орнатылуда. Қолданыстағы магистральдар-да құбырларды ораған мине-рал мақта жылу өткізгіштігі төмен пенополиуретанға ау-ыстырылуда. Алда №1 жылу электр орталығы қамтитын аумақ бойынша жұмыстар күтіп тұр. Нəтижесінде, жылу беру кезінде шығындар деңгейі 20 пайызға дейін азаятын болады.

Шілде айында облыс орталы-ғында серіктестік өткізген сынақтар кезінде көше бойын-да екі жерден асфальт опырыл-ды. Бірінші жағдайда опырылған шұңқырға ер адам құлады, екіншісінде, шұңқырға жеңіл көлік түсіп кетті.

Жалпы, жылу жүйелеріне жаз айларында сынақ жүргізу қысқы аязда апатты жағдайларға

келтіруі мүмкін желілердің ең осал жерлерін анықтау үшін жасалады ғой, деп түсіндірді мұны серіктестіктің бас инже-нері Вадим Ковальчук. Егер құбыр темір-бетон науаға орна-ластырылған болса, онда тіпті ол жарылған жағдайда да су топырақты шаймай жəне опы-рылу қаупін туғызбай, желіден жылу камераларына қарай ағады. Ал, біз бүгінде арнасыз аралық қабат төсемдерін пай-даланамыз, ол да топырақтың шайылып кетуін болдырмай-ды. Жылу желілерін жаңарту бойынша жұмыстар жоспар бойынша жүргізілуде. Жұмыс көп. Облыс орталығындағы жылу магис траль дарында əлі күнге дейін өткен ғасырдың 60-70-жылдарын да салынған бөлікшелер жет кілікті. Бұл то-раптар сынақ ке зінде шыда-майды, сондық тан, то пырақ шайылады. Қаланың кез кел-ген бөлігінде болуы мүмкін, сондықтан «Жылу желілері» ЖШС ақпарат құралдары ар-қы лы қалалықтарды үнемі ес-кертіп отырады, оларды сы-нақ бөліктерінде сақ болуға шақырады. Жылу желілерін ұстап тұру үшін жыл сайын жылу желілерінің 15-16 ша-қырымын жөндеу қажет. Бүгінгі күні тарифтік сметалық өлшем 9,6 шақырымға ғана мүмкіндік береді. Сонымен қатар, жылу желілеріне жауапты адам құбыр-дың келесіде қай жерде жа-рылатынын алдын ала білудің жəне оның салдарын азайтудың барлық мүмкіндіктерін пай-даланады. Əрбір торап бой-ынша жүйелі түрде ақауды анықтау деп аталатын куə-ландыру жүргізіліп отырады. Егер жылу трассасының белгілі бір учаскесінде жылу маусымы ішінде 5-6 зақымдану болса, сол учаскеде күрделі жөндеу жүргізіледі. Егер зақымдану

жергілікті болса, онда оны жой-ып, кейін тексеріп, қайтадан жұмысқа қосады, дейді «Жылу жүйелері» ЖШС бас директоры Виталий Матвеев.

Қысқа дайындық қызу жүріп жатыр. Былтырғы жылу маусы-мында Екібастұзда үйлерге жылу беру кезінде күрделі үзілістер болғаны белг іл і . Сөйт іп , биыл жөндеу жұмыстарына 1 млрд. 250 миллион 417 мың теңге бөлінді. Қаржыландыру жоспарланған жұмыстарды белгіленген мерзімде аяқтауға жəне екібастұздықтарды жы-лумен қамтамасыз етуде алда тұрған қысты апатсыз өткізуге жасалған мүмкіндік. Екібастұзда қалыпты температура бойын-ша реттеудің жолға қойылған жүйесі жоқ, сондықтан жылу желілері үйлердің бір бөлігіне температуралық кестеге сəйкес келетін температураны бере алмайды, деп түсіндірді бас ин-женер Вадим Ковальчук. Жылу тораптарының, шығындарды реттегіштердің жəне тағы бас қа лардың болмауы жылу энергиясының нормадан тыс тұ ты нылуына алып келеді. Жүйені жолға қою үшін ПИК-тердің белсенді қатысуы өте қажет. Бірақ кооперативтердің барлығы бірдей көмекке келе бермейді. Өткен жылы құны 9, 5 млрд. теңге болатын ішкі желілерді қайта жаңарту бойын-ша ұсыныстарға сай бірнеше жо-балар іске асырылуда. Сонымен қатар, «Жылу жүйелері» ЖШС мемлекеттік құрылымдармен өзара бірлесу нəтижесінде моноқалаларды дамыту жə не мемлекет-жеке меншік серік-тестігі бағдарламалары аясын-дағы жұмысты бастауды жос-парлап отыр.

Павлодар облысы.

Өмір ЕСҚАЛИ, «Егемен Қазақстан».

Петропавл №2 жылу электр орталығы өздеріне жүктелген инвестициялық бағдарламаларды жүзеге асырып келеді. Стансаның көптен бері күрделі жөндеу көрмеген №6 қазан агрегатының қыздыру беттері толық ауыстырылып, күл ұстағыш жабдықтар орнатылды. Осылайша, қайта жаңартудан кейін бу өнімділігі сағатына 220-270 тоннаға дейін артты. Озық жобалардың жалпы құны 2 696,435 миллион теңге болса, олар шекті тарифтер жəне банктен алынған инвестициялық қарыздар арқылы толыққанды жүзеге асырылды. №7 қазандық агре-гаты да қайта жаңартудың нəтижесінде қуаттылығы 220-270 тоннаға дейін, электр қуатының өндірілуі 53-65 мВт-ға дейін көбейіп, қоршаған ортаның эмис-сиялары техникалық талаптарына сəйкестендірілді. Сондай-ақ, автоматтандырылған басқару жүйесі енгізілді. Осы жобаға жұмсалған капитал салымы 2 943, 856 миллион теңгені құрады. Қайта жаңарту арқылы шартты отынның үнемделуі №6 қазандықта 3938,2 тоннаны, №7 қазандықта 3715,3 тоннаны құрап отыр.

Бүгінде №8 қазандық агрегатының монтаждау жұмыстарының 70,5 пайызы орындалып, барлығы 4698,181 миллион теңге жұмсау көзделген. Жаңа агрегат іске қосылған кезде экологиялық жəне экономикалық үнемділікпен жұмыс істейтін бо-лады.

ЖЭО-да атқарылып жатқан ірі шаралардың біріне əбден тозығы жеткен №4 турбина агрегатын

Урал зауытының жаңа “Т-50/60-90” турбинасы-на ауыстыру жұмысын жатқызуға болады. Қазір жалпы жаңарту көлемінің 53,5 пайызы атқарылды. Бүгінде турбина корпусының төменгі бөлігі мен генератор статорын жобалық жағдайға жеткізу ісі қолға алынған. Сонымен бірге жоғары жəне төмен қысымды құбырларды, қосалқы жабдықтарды мон-таждау жəне автоматтандырылған басқару жүйесін орнату қызу қарқын алған. Мамандардың айтуынша, жаңа турбиналық агрегаттар жылына электр қуатын 50 мВт-ға көбейтуге жəне қосымша 320 млн. кВт./сағат шамасында электр қуатын өндіруге, жылу қуаттылығын 96 Гкал/сағатқа арттыруға мүмкіндік береді. Отын үнемі бір шартты жылға 15055,4 тон-на көмірге тең. Жаңа турбогенератордың жобалық құны 5373 миллион теңгеден асады.

Жылу қуатын өндіруден түскен қаражатқа стансаның №2, 3,10,11 қазандық агрегаттарының қыздырма беттері ауыстырылды. Енді компанияның жоспарында №1 жəне №5 турбоагрегаттарды орнату міндеті тұр. Олардың жабдықтарын жеткізуге Урал турбина зауытымен келісімшарттар жасалған.

Жаңғырту бағдарламалары аяқталғаннан кейін қазандық агрегаттар саны қазіргі жұмыс істеп тұрған 11 бірліктің орнына 12-ге жетеді, ал стансаның толыққан қуаттылығы 347 мВт-дан 480 мВт-ға дейін артады. Сөйтіп, 2015 жылға таман ескірген құрал-жабдықтардың 35-40 пайызы осы заманғы қуат үнемдегіш құрылғыларға ауыстыры-латын болады.

Солтүстік Қазақстан облысы.

Алќапта – Кґкшетау комбайндары

А қ ж а й ы қ а у д а н ы н д а ғ ы Тайпақ орман жəне жануарлар-ды қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесінде тоғайды санитарлық тазарту жөнінде ерекше екі күн өтті. «Ерекше» деп отырғанымыз, құрғап-кеуіп тұрған, құлаған ағаштардан тоғайды арылтуға басқа аудандардағы əріптестер – Ақжайық, Бөрлі, Чапаев, Орал, Январцева орман шаруа-шы лықтарынан 46 адам күш-құралдарымен жетіп, көмек

көрсетті. Мұндай көмек аталған мекеменің өмірінде бірінші рет болып отыр. Айта кетейік, бұл іс аудан əкімі Н.Төреғалиев пен облыстық табиғи ресурстар-ды жəне табиғат пайдалануды реттеу жөніндегі басқарманың басшысы А.Дəулетжановтың бастамасымен жүзеге асты. Сонымен қатар, былтырдан бас-тап дағдыға енгендей, ауданның Тайпақ, Сарытоғай, Базартөбе, Базаршолан , Қарауылтөбе

ауылдарынан осы екі күнде орманда 350 тұрғын, еңбек ұжымдарының өкілдері аталған іспен айналысты. 1500 текше метр қураған, құлаған ағаштар, қалдық-қоқыстар жиналды.

Болат ЕСҚАЛИЕВ.Батыс Қазақстан облысы,Ақжайық ауданы.

Суретті түсіргенНұрбек ИХСАН.

Ґз рельсіміз болады

Ақтөбе облысында қолға алынып жатқан ірі инвестициялық-инновациялық жобалардың ішінде Ақтөбе рельс зауытының құрылысы қарқынды жүргізілуде. Жақында осы құрылыс алаңында болған «Қазақстан темір жолы» АҚ президенті Асқар Мамин жұмыс барысына риза болды. Мердігер компаниялар ауа райының жауын-ша-шынды болғанына қарамастан құрылыс жұмыстарында кідіріс болдырмауда. Бұл нысан облыстың экономикасы-на серпін беретін жоба ретінде жергілікті биліктің де қатаң қадағалауында тұрғаны шындық. Себебі, елдің күретамыры іспетті темір жолға қажетті рельс шығаратын бұл кəсіпорынның маңызы зор əрі елімізде біреу ғана сыңайлы.

тебетін алаңда жер жұмыстары аяқталып келеді, кəсіпорынның іргетасы құйылып болды. Зауыт пайдалануға берілгенде жы-лына 430 мың тонна сортты рельс шығарылады. Еуропа мен Азияның қақ ортасын-да тұрғандығы жəне аймақта ірі өнеркəсіп орындарының шоғырлануы да есепке алынғаны көрініп тұр. Жобаны жүзеге асы-ру мерзімі өте қысқа, мұның өзі кəсіпорын құрылысын жүргі-зушілерге үлкен жауапкершілік жүктейді. Бұл зауыт 2014 жылдың шілде айында пайдалануға беріледі деп күтілуде. Сөйтіп, бір жыл ішінде облыс орталығынан Мəртөкке шығар жолдың бой-ында тағы бір ірі өндіріс орны іске қосылмақшы. Зауыттың бастамашыларының бірі – «Транспорттық технология» ЖШС жобаны жүзеге асыруға

ынталы болып отыр. Қазірдің өзінде Қазақстанның Даму банкі жоба құжаттарын қарап, несиелік тұжырым берген. Аталмыш банк қажетті қаржының 70 пайы-зын несиелейді, ал, қалғанын Қазақстан темір жолы мен жеке инвесторлар қаржыландырады. Индустрияландыру картасына сəйкес жақын күндері жобаның инфрақұрылымдық желілері жарақтандырылады. Яғни газ, су, зауыттың темір жол арқы-лы өтетін автожолы, электр желісі осы бағдарлама аясында жүргізілетін болады. Зауытқа 39-ыншы Қызғалдақты разьезінен темір жол тарту қарастырылған.

Италияның «Siemens-VAI» компаниясы жабдықтарды жет кі зіп, өз технологияларын өндіріске орнатып қана қой-майды, қондырғыларды құру жəне құрылыс жұмыстарының дұрыс жүргізілуіне бақылау жа-сайды. Зауыттың бас корпусын технологиялық жарақтандыру, прокаттық қондырғыларды жа-сақ тау, іске қосу-реттеу жұ-мыстарын италиялық мамандар жүзеге асырады. Бас мердігер – «Союзкомплект» Қазақстан-Украина бірлескен кəсіпорны да өз тарапынан атқарылатын жұмыстардың уақтылы жəне сапалы болатынына кепілдік беріп отыр. Жобаны жүзеге асыруға қатысатын ресейлік «Прокатмонтаж» фирмасының италиялықтармен жұмыс жа-сауда бұрыннан қалыптасқан тəжірибесі бар екен.

Өңірде бірнеше инвестиция-лық-инновациялық жобалар жүзеге асуда. Соның ішінде, күн-нен күнге жан-жағы жинақталып, жұмысы жүйеленіп қалған рельс зауытының таяу уақытта пайдалануға берілетініне қазіргі жұмыс қарқыны сендіре түседі.

Ақтөбе облысы.

Жаѕєырту жўмыстарыныѕ жемісі

Орманныѕ тынысын кеѕейтті

Жылу жїйелеріндегі жўмыс «Қыстың қамын жаз ойла» демекші, бүгінде Кентау қаласында қысқа дайындық жұмыстары жүргізіліп жатыр. Көп қабатты тұрғын үйлердің құбырларын, магистрал-ды жүйелерді, ішкі орамды қысыммен шаю, тазалау істері атқарылды.

Ќысќа дайындыќ ойдаєыдай

Жылу маусымы біткенен кейін дайындық жұмыстарын бастаған болатынбыз. Қазандықтарды, тур-биналарды өз күшімізбен жөндеп алдық. Алдағы уақытта бір салалы қалаларды дамыту бағдарламасы бойынша магистралды құбырлар ауыстырылады. Ол жұмыстарды бірінші қазанға дейін толық бітіреміз. Қатты отын мен сұйық отынның мəселелерін шешу жолда-рын қарастырып жатырмыз, дейді №5 жылу-энергия орталығының ди-ректоры Қабылбек Күмісбеков.

Орталықтағы құбырлар арасы-на толып қалған күлдер алынып, бұрандалар мен құрылғылардың жарамсыздары ауыстырылуда. Мамандар трансформаторлар мен турбиналарды қайта жарақтап жа-тыр. Өткен жылы орталықта бес қазандық жұмыс істеген бола-тын. Биыл ЖЭО бюджеті есебінен сегізінші қазандық жөнделуде.

Химия-лабораториялық бөлмелер күрделі жөндеуден өткен. Ендігі жерде қатты отынның сынамалары алынып, сапасын анықтауға толық мүмкіндік бар. Күрделі жөндеуден өткен асхана да жұмысшыларға са-палы ас мəзірін ұсынуға əзір.

Қайрат ЗАЙНИШЕВ.

КЕНТАУ.

30 тамыз 2013 жылwww.egemen.kz6

ҮКІМЕТҮКІМЕТ

Қазақстан Республикасының Үкіметі www.government.kzІшкі істер министрлігі www.mvd.kzҚорғаныс министрлігі www.mod.kzҚоршаған ортаны қорғау министрлігі www.eco.gov.kzБілім және ғылым министрлігі www.edu.gov.kzСыртқы істер министрлігі www.mfa.kzДенсаулық сақтау министрлігі www.mz.gov.kzКөлік және коммуникация министрлігі www.mtk.gov.kz

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі www.enbek.gov.kzҚаржы министрлігі www.minfin.kzӘділет министрлігі www.minjust.kzТөтенше жағдайлар министрлігі www.emer.kzМәдениет және ақпарат министрлігі www.mk.gov.kzАуыл шаруашылығы министрлігі www.minagri.kzЭкономикалық даму және сауда министрлігі www.minplan.kz

Мұнай және газ министрлігі www.memr.gov.kzИндустрия және жаңа технологиялар министрлігі wwww.mit.kzСтатистика агенттігі www.stat.kzСпорт және дене шынықтыру істері агенттігі www.mts.gov.kz2

Орталыќ мемлекеттік органдардыѕ интернет-сайттары:

беріл ген тапсырмаға орай, қалған 41 шағын қала да аталған бағдарламада қамтылатын болды. Ол бо йынша қазір жаңа бағдарлама əзірленіп жатыр.

Кішкентай кенттердің көбісі Кеңес зама-нында темір жол салу, кен орындарын иге-ру, рекреациялық нысандарды ашу жəне т.б. жағдайларға байланысты ірге көтерген-ді. Келешек тағдыры бір ғана кəсіпорынға байланған осындай шағын қалалардың жағдайы Одақ ыдырағанда ылдиға қарай құлдилағаны рас. Өйткені, ірі кəсіпорындардың дені бұрын-соңды болмаған дағдарысқа тап келді. Əредік ес жиғанша заулаған замана озды да кетті. Бүгінде ел Үкіметі соның орнын толтыруға қамданып-ақ жатыр. Аталған бағдарлама осы игіліктің бір дəлелі.

Таяуда Премьер-Министрдің бірінші орын-басары – Өңірлік даму министрі Бақытжан Сағынтаевтың төрағалығымен Өңірлік даму министрлігінің кеңейтілген алқа мəжілісі болып өткені мəлім. Сонда Б.Сағынтаев моноқалаларды дамыту бағдарламасының жүзеге асырылу ба-рысын сынға алған еді. Осы сынның негізінде аталған министрлікке сауал салдық. Онда шағын шаһарлардың басты мəселелерін білгіміз келген.

Қазіргі уақытта шағын қалалардың негізгі проблемаларының бірі, білікті мамандар мен ин-вестицияларды тартудағы экономикалық базаның шектеулілігі мен тиімсіз бəсекелестік ұстанымдары болып отыр. Көптеген өндіріс орындарының тех-нологиясы артта қалған. Негізгі қорлардың тозу дəрежесі де тым жоғары. Бұлармен қатар, еңбек күші де тапшы болып тұр. Өйткені, шағын қалалардағы кəсіпорындар тоқыраған соң, тұрғындар үлкен қалаларға көше бастады, деген вице-министр Қайырбек Өскенбаев бізге қайтарған жауабын-да. Мұнымен бірге, халықтың табиғи аз аюы, қартаюы, денсаулық сақтау деңгейі төмендеген. Əлеуметтік-мəдени саланың да оңып тұрғаны ша-малы. Инженерлік инфрақұрылым нысандарының дамуы өте баяу көрінеді. Мұның бəрі өндірістің бір ғана саласы дамыған қаланың, қала құрушы кəсіпорындарға толық тəуелділігін білдіреді.

Шағын қалаларды дамыту бағдарламасын сапалы əзірлеу мақсатында министрлік республикамыздағы шағын қалалардың кешенді дамуын зерттеп жатыр. Тіпті, бұған дейін мамандар шетелдердегі кіші кенттерді дамыту үрдістерімен де арнайы танысып келген болатын. Қазіргі уақытта министрлік ма-мандары барлық көрген-білгені мен зерттеулерін жұптап, Үкіметке нақты ұсыныстарын əзірлеу

Ќарызды тґлемесеѕ жылусыз ќаласыѕ

Фарида БЫҚАЙ,«Егемен Қазақстан».

Жалпы, қазір облыстық энерге-тика жəне тұрғын үй шаруашылығы басқармасының мəлімдеуінше, об-лыс тағы қалалар мен аудандардың қысқы маусымға дайындығы бекітіл-ген кестеге сəйкес жүргізілуде. Жы-лу-энергетика жəне тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық нысан-дарын алдағы күз-қыс маусымына дайындауға сай өңірдегі электр стан-салары күр де лі жөндеулерден өтіпті. Яғни электр мен қамту желілерінің 2462,8 шақырымына жəне 745 қосалқы стансаға, 29 қазандыққа, жылумен қамту желілерінің 25,4 шақырымына, сумен қамту желілерінің 62,1 шақырымына күрделі жөндеулер жүргізіліп, 2399 тұрғын үйде қысқа дайындық жұмыстары жалғасуда. Ал, облыс орталығын, Екібастұз қаласын электр энергиясымен жабдықтаушы компания «Павлодарэнергосбыт» серіктестігі облыстағы электр жəне жылу энергиясын өндірумен, тасы-малдаумен жəне өткізумен айналы-сатын «Павлодарэнерго» АҚ-тың еншілес компаниясы болып табыла-ды. Бұл алып энергетикалық жүйенің құрамына облыс орталығындағы №2 ЖЭО, №3 ЖЭО, жəне Екібастұз жылу электр орталығы, Павлодар жəне Екібастұз қалаларының жылу желілерінің бүкіл кəсіпорындары, «Электржелілік тарату компания-сы» АҚ жəне «Павлодарэнергосбыт» ЖШС бар. Электр тарату желілерінің ұзындығы 15 800 шақырым, жы-лу беру желілерінің ұзындығы 749,5 шақырымнан астам. Электр стан-сала рының қуаттылығы 627 МВт, жылу энергиясы бойынша 2102 Гкал/сағатты құрайды. Сонымен бірге, «Пав лодарэнерго» АҚ еліміздегі ірі электр-энергетикалық компаниясы «Орталық Азия электр-энергетикалық корпорациясы» АҚ-тың біріккен энергетикалық холдингінің құрамына кіреді.

Бəрінен бұрын өкініштісі сол, кейбір тұрғындар жылу мен жарықтың қайдан келіп, қайдан шығып жатқа-нын білмей, тегін дүниедей көретінін коммуналдық қызметтерге төленбеген қарыздар тізімінен көреміз. Осы жылдың 1 маусымындағы жағдай бой-ынша облыс тұрғындарының қарызы 457,9 миллион теңгені құрап отыр. Тұты нушылар жылумен қамтуға 331,9 миллион теңге, электрмен қамтуға 90,0 миллион теңге, сумен қамту қызметтеріне 36,0 миллион теңге төлемеген. Бұдан бұрындары да қалалар мен аудандардың əкімдеріне мерзімінен кешіктірілген қарыздарды жабу жəне оны болдырмау бойын-ша тиісті іс-шаралар əзірлеу жөнінде тапсырмалар берілген-ді. Облыс əкімі Ерлан Арын қалалар мен аудандардың əкімдеріне, мемлекеттік органдар басшыларына қарыз мəселесін бақылауға алып, 1 қыркүйекке дейін көрсетілген коммуналдық қызметтер қарызын жабу бойынша қатаң шара-лар жүргізуді, сондай-ақ, шалғайдағы жəне қала іргесіндегі ауылдардың электр, су, жылумен қамту нысан-дарын назарға алуды тапсырған бо-латын. Мысалы, Екібастұзда жылу энергиясына ақы төлемегендерден берешекті өндіріп алу үшін сот орын-даушылары борышкерлердің үйіндегі жылыту құрылғыларын алып таста-уды бастады. Яғни бірінші кезеңдегі мұндай қатаң шара тізіміне жылу энергиясына берешектерді өндіріп алу туралы сот шешімін орындамағандар ілінді. Сот орындаушыларының айту-ынша, биылғы жылы қала бойынша тұтынушылардың жылу энергиясы-на мерзімі өтіп кеткен берешегінің жалпы көлемі 929 миллион теңгені құрап отырған көрінеді. Біз мұндай шараға амалсыздан барып отырмыз. Талап пен тəртіп бəрімізге бірдей. Сондықтан, жылыту құрылғыларын алу тəжірибесі көп қабатты үйлер мен жеке меншік секторындағы үйлерде тұратын борышкерлерге қолданылады, дейді «Павлодарэнергосбыт» ЖШС-ның Екібастұз қаласындағы бөлімше бастығы Татьяна Забелина.

Павлодар облысы.

Айқын НЕСІПБАЙ,«Егемен Қазақстан»,Қайрат ƏБІЛДИНОВ,журналист.

«Балқаш көлінің жағалауында Анта -лиядағыдан кем еместей демалыс кешені пайда болыпты» деген хабар елең еткізген еді жақында. Əлемнің көптеген елдерінің осындай табиғат арқасында туризмді да-мытып, шылқып та, шалқып та отырған жайы барда бұл жаңалық куантқаны рас. Бабаларымыз Көкше теңіз деп те атаған шалқар айдынның самал толқыны жұмсақ құмды аймалаған оңашалау мүйі-сі аясында демалып қайтушылар лебізі де сонда жетелеп, қызықтырмай қал маған. Əрине, көзбен көргеннің жөні бө лек емес пе?! Шаһардан сүт пісірімдей ғана əдемі тұсқа аяқ басылғанда-ақ оның мей-мандарының мақтауы тегін еместігі се зіле түсті. Ашылғанына көп уақыт болмаса да жұрт аузына іліксе іліккендей екен.

«Нұрбақыт» деген атауына жарасты демалыс кешенінің дəл жағалаудағы үш қабатты ғимаратының сыртқы бейнесі бірден көз сүйсіндірсе, ішкі сəнінің келіс-тігі де кірпияз туристердің өзін де тамсан-дырмай қоймайтындай көрінеді. Демалу-шылардың қандайлық та талап-тал ғам-дарына сай 4, 3 жəне 2 орындық 14 бөл-менің қай-қайсысы да жанға жайлы. Бар-лығы еркін, алаңсыз демалу уақытына не керектінің бəрімен жабдықталған. Баға сы

да соншалықты қымбат емес жəне қыз мет көрсету сапасы риза етерліктей кез кел-генін 15 мың теңгеге жалға алып, бұл дү-ние рахатына батуға тамаша жағдай бар.

Қол созым жердегі ұзыннан-ұзақ созылған жағажай күнге қыздырынып, майда құмына аунауды ұнатушылардың құмарын қандырарлықтай-ақ. Қалауына қарай жайғасып жатып демалуға арналған қаз-қатар жатақ-орындықтар жəне тізіліп тұр. Белгі берілсе салқын сусын қолға ұмсына қалады. Балақайлардың асыр са-лып ойнауына, көл суына шомылуына арналған орын қызығы бөлек. Оларды думанға бөлеушілер əке-шешелерін еш алаңдатпайды. Алыс-жақыннан

келушілердің ішінен ресейлік Андрей Соколовпен тілдескенімізде «Мен бұрынғы балқаштық ретінде бұл жердің танығысыз өзгеруіне қуанып қалдым. Осыған дейін жабайы жағажайды қызығарлық демалыс орнына айнал-дырушы кəсіпкер ісіне қалайша риза болмассың», деді ағынан жарыла.

Біз білгеніміздей, ол Тілеугерей Маканалин атты азамат екен. Кезінде та-нымал боксшы болған Тілекең Балқаш-тың болашақ бағы туризмде ғой. «Көз қорқақ, қол батыр» делінген емес пе, тəуе-келге бел буып, осы істі алғашқы ұйым-дастырушылардың бірі болдым. Енді жаз-да ғана емес, қыста да демалушыларды

қарсы алудың жолдарын ойластырып жүрмін, дейді.

Демалыс кешенінің күннен-күнге құшағы ашылудағы қызметі балқаш тық-тардың жұмыспен қамтылуына əсерін тигізіп отыруымен де игілікті. Бүгінде мұнда 20-ға тарта жас жігіттер мен қыздар еңбек етеді. Солардың бірі Гүлдерай Байту деген қарындасымыз «Біраз уақыт жұмыссыз жүр едім. Даяшы болып қабылдандым. Еңбекақым тəп-тəуір. Əке-шешеме, бауырларыма қолғабысым тиетін болды. Тілеугерей ағамыз де-малушылар қатарын ұлғайтуға жағдай жасауды кеңейтпек ойда. Бəріміз соны тілейміз. Өйткені, тағы бірнеше тұрғы лас-тарымызға жұмыс табылар еді», дегендей Маканалин ісіне тілеуқорлар көп.

Кəсіпкерлігімен қатар Тілекең Балқаш қалалық бокс федерациясының президенті тұрғысында жергілікті спорттың дамуы-на да атсалысып жүруімен танымал. Оның ұйымдастыруымен жыл сайын балқаштық былғары қолғап шеберлері Аманбек Маканалин, Ерлан Нөкербеков, Жанат Сəтеновті еске түсіруге арналған республикалық ашық турнир өтіп тұрады. Көрші мемлекеттер балғын боксшылары да қатысып, күш сынасатын жарыстың бас демеушісі де əрдайым өзі.

Жергілікті туризмді түрлендіруге берік бел буған Тілеугерей Маканалин Балқаштың да атағы демаушылар жұмағы ретінде алысқа жаңғыруын мақсат тұтады. Үміт үлкейткен, сенім жалындатқан іс басы соған ұмтылдыра түседі.

БАЛҚАШ.

Моноќалалар мəселесіқалай шешімін табуда?

Нұрбай ЕЛМҰРАТОВ,«Егемен Қазақстан».

«Заман озған, ой тозған». Қазір еліміздегі көптеген шағын қалалардың күйреген кейпіне қарасаң осы тəмсіл ойға оралады. Əлемдегі білімді елдердің алдыңғы легінде жүрсек те, кең байтақ жеріміздің асты мен үсті қазына-байлыққа толы болса да, шағын қалаларды тым құрығанда күйретпей, өз қалпында ұстап тұра алмадық. Оның өзіндік себеп-салдары көп, əрине.

Елімізде 87 қала бар. Оның 60-сы шағын шаһарлар екен. Яғни олардағы тұрғындардың саны 50 мыңнан əрі аспайды. Бүгінде осы моноқалалардың 19-ы ғана Үкіметтің 2012-2020 жылдарға арналған дамыту бағдарламасына ен-ген. Қалғандары жетім қозының күйіне енген-дей болған. Əйткенмен, Мемлекет бас шысының «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалып тасқан мем лекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жол дауын да

үстінде екен. Айта кетелік, зерттеудің нəтижесінде еліміздегі шағын қалалардың қаншасы бəсекеге қабілетті əрі экономикалық əлеуеті жоғары екені, ал нешеуінің даму мүмкіндігі шектеулі əрі төмен екендігі анықталатын болады.

Бұйыртса, шағын қалаларды дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы жыл соңына дейін қабылданып қалады.

М о н о қ а л а л а р д а ғ ы ш а ғ ы н ж ə н е о р т а

биз нес ті екінші деңгейдегі банктер арқылы не-сие леудің сыйақы ставкасын субсидиялау атал ған бағдарламада нақтыланған. Сондай-ақ, микро-несиелеу, индустриялық инфрақұрылымды жеткізу жəне кəсіпкерлерге гранттар ұсыну шаралары да бағдарламаға енгізілген. Министрліктің мəліметіне қарағанда, кəсіпкерлікке қолдау көрсету бойын-ша сыйақы ставкасы 14 пайыздан көп емес, ақша көлемі 750 млн. теңгеден аспайтын банктердің несиелері бойынша субсидиялау жүзеге асырылады. Олардың 10%-ын мемлекет төлесе, қалған бөлігін бағдарламаға қатысушысы қазынаға қайтаруы тиіс. Микронесие өзін өзі жұмыспен қамтыған, жұмыссыз жəне аз қамтамасыз етілген адамдар арасында жаңа жұмыс орындарын ұйымдастырғысы келетін неме-се шағын бизнесін кеңейтуді қалайтын моноқала тұрғындары мен оралмандарға беріледі. Бұл несиені кəсіпкер 5 жылдық мерзімге алады. Ал кредиттің ең жоғарғы сомасы 3,0 млн. теңгеден аспауы қажет деп белгілеген, Өңірлік даму министрлігі.

Бағдарламаның өндірістік инфрақұрылымды да-мыту туралы бөлімінде де жергілікті кəсіпкерлерге нақты көрсетілетін көмектер айқындалған. Онда жұмыс істеп тұрған өндірістерді жаңғырту жəне кеңейтуге бағытталған іс-шаралар жеткілікті. Ең бастысы, кəсіпкерлердің нысандарына жетіспейтін инфрақұрылымды жеткізіп беру көзделген. Оның ішінде, жолдар мен су желілерін тарту, сондай-ақ, газдандыру, су құбырларын жасау, жылу-мен жабдықтау, өнеркəсіп алаңдарына арналған қазандықтардың құрылысы мен реконструкциясы, темір жол тұйықтары, телефон орнату, кіші электр

стансалары бар. Бұдан өзге, жаңа өндірістер құруға 1,5-3 млн. теңге мөлшерінде гранттар да беріледі. Осы шараларды іске асыру үшін биылғы жылға 4,6 млрд. теңге бөлінген екен. Оның 1,8 млрд. теңгесі сыйақы ставкасын субсидиялауға, 1,75 млрд. теңгесі микронесилеуге, 711 млн. теңгесі индустриялық инфрақұрылымға, ал 300 млн. теңгесі гранттарды ұсынуға ажыратылған.

Тіпті, бағдарлама аясында шағын қалаларда

шаруа дөңгелеткен кəсіпкерлерге несиелердің сыйақы ставкасын субсидиялау бойынша екінші деңгейдегі 17 банкпен ынтымақтастық келісімдері жасалып, қол да қойылған. Оған қоса, ірі компаниялардың, мемлекеттің жəне қаржы институттарының күш-жігерін біріктіру арқылы өңірлердегі ірі компаниялардың айналасындағы тауар жəне қызмет көрсету жүйелерін жетілдіріп, олардың маңындағы шағын жəне орта бизнесті дамы-ту мен қолдау мақсатында серіктестік бағдарламасы əзірленген. Бұл бағдарламаны «Атамекен» одағы, облыс əкімдіктері, «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ, «ӨзенМұнайГаз» АҚ, «Қазцинк» ЖШС, «Қазақмыс» корпорациясы» ЖШС жəне «Теңізшевройл» ЖШС бəрі ынтымақтаса отырып, тығыз байланыста жүзеге асырады.

Шағын жəне орта бизнесті, инфрақұрылымды құру жəне дамытуды қолдау мақсатымен кəсіпкер-лерге қызмет көрсету орталықтары ашылады. Орталықтар ақпараттық-кеңестік қызметтерді «бір терезе» қағидасымен көрсетеді. Онда даму институттарының, мамандандырылған компа-ниялардың жəне екінші деңгейдегі банктердің өкілдері кəсіпкерге ақыл-кеңес беріп отырады. Мұндай орталықтар бүгінгі күнде Алматы, Шым-кент, Павлодар, Қызылорда жəне Тараз қалала рында қызмет етіп жатыр. Ал ағымдағы жылы олар барлық облыс орталығында ашылады. Былтырдан бастап 27 моноқалада халыққа қызмет көрсету орталықтары негізінде кəсіпкерлікті қолдау орталықтары құрылды. Мұнымен қатар, кəсіпкерлікті қолдаудың жұмылғыш орталықтары іске қосылған. Енді

осының шеңберінде кəсіпкерлерге көмек-кеңестер жəне тренингтер өткізеді. Қазірдің өзінде осындай 14 орталық жұмыс істеп тұр.

Кəсіпкерлікті қолдау құралдарының бірі биз-нес-инкубаторлар. Бүгінде 20 бизнес-инкубатор жұмыс істейді. Ол бойынша кəсіпкерлерге қызмет бөлмелері жеңілдік шарттарымен жалға беріледі. Сондай-ақ, бизнесін жүргізуі жəне дамытуы үшін ақпарат, ақыл-кеңеспен көмек көрсетіледі. Мəселен, Жаңаөзен қаласында жаңа үлгідегі қанатқақты бизнес-инкубатор ашылған. Оның шеңберінде жергілікті нарықты дамыту үшін өсу əлеуеті бар жəне жұмыс орындарын құрайтын, екі жылдан аспайтын жаңа құрылған компанияларға қызметтер көрсетілуде. Осы кезде бизнес-инкубаторда бизнес-жоспарларды жəне жобаларды дайындау орталығы, бухгалтерлік жəне заң қызметтерін ұсынатын 50 кəсіпкер орналасқан.

Аталған бағдарлама биылдан бастап толық іске асырыла бастады. Айтқандай, өткен жы-лы 27 моноқалаға қанатқақты жобамен 6,0 млрд. теңге бөлінген-ді. Шүкір етерлігі, оның иге рілуі 99 пайызды құрады. Жобада негізінен инже-нерлік инфрақұрылымды дамытуға баса көңіл бөлінген. Өйткені, моноқалалардың дамуын те-жей тін негізгі проблемалардың бірі – өндірістік инфрақұрылым жағдайының нашарлығы. Əсіресе, көлік тасымалының алыстығы мен автокөлік жолдарының жарамсыздығы өткір мəселе болып тұр. Мысалы, ірі өткізу нарықтарынан, қала агло-мерацияларынан алыс орналасқан, оған қоса көлік жолының тұйығында тұрған Арқалық, Жезқазған қалаларының дамуы қиындық туғызуда. Инженерлік жəне əлеуметтік инфрақұрылымның мүшкіл жағдайы шағын шаһарлардың ең маңызды мəселесі. Су құбыры, кəріздер, жылу жəне электр жүйелерінің тозуы мол қаржылық салымдарды қажет етеді. Тіптен, моноқалалардың жартысындағы электр жүйелерінің тозуы 70 пайызды құрап отыр, дейді білетін мамандар.

Дəтке қуат, осы мақсатқа жыл сайын қаражат бөлу бағдарламада қарастырылған. Ағымдағы жылы республикалық бюджеттен 18,7 млрд. теңге, оның ішінде инфрақұрылымның дамуына 7 млрд. теңгеден астам қаражат бөлінген. Бағдарлама қабыл-данған кезден бастап əлеуметтік сала объектілерінің жөнделуіне, моноқалаларды жылумен қамту жүйелерінің күрделі жəне ағымдағы жөндеу жұмыстарына көңіл бөлінуде. Былтыр 12 жоба-ны іске асыруға 142, 2 млн. теңге жұмсалған екен. Ал биыл 9 облыста жылумен қамтуға 33 жоба іске асырылып жатыр. Оларға 1, 9 млрд. теңге бөлінген.

Осы жылдың 25 сəуірінде министрлік Шы-ғыс Қазақстан облысының əкімдігімен бірге Кур ча тов қаласында 27 моноқаланың, мемле-кеттік органдардың, ұлттық компаниялардың, республиканың қала құрушы кəсіпорындары өкілдерінің қатысуымен «Моноқалалар – даму жолдары» тақырыбында халықаралық форум өткізді. Мұндай шараның өткізілу мақсаты алдағы уақытта моноқалалардың индустриялық дамуын жəне экономикасын əртараптандыру, шағын, орта бизнесті аяқтандыру болды. Сондай-ақ, форумда шетелдік жəне Қазақстан моноқалалары арасында тəжірибе алмасу да көзделді. Министрлік мұндай форум елімізде алғаш рет өткізілгенін айтады. Келешекте бұл шара жылда ұйымдастырылып, өңірлер арасындағы тəжірибе алмасу, жаңа техно-логиялармен ақпарат алмасу үшін диалог алаңына айналады екен.

Иə, бағдарламаның бағдарын бақсақ, шағын шаһарлардың шаруасын түзеуге деген Үкіметтің ниеті де, ықыласы да бар. Енді оны жүзеге асыруда жергілікті мамандар барды ұқсата білсе болғаны.

Шортанды ауданындағы «Төң -ке ріс астық қабылдау кəсіп орны» ЖШС-де «Агро бизнес-2020» бағдар-ламасы аясында жаңғыртылып, қуат тан дырылған астық қоймасы іске қосылды. Диқандар қауымы мен оны өңдеушілер, əсіресе, за-манауи астық кептіру жəне таза-лау желісінің таныстырылымына

айрықша ден қойды. Мамандардың бағалауынша, сынақ барысында ырыздық дəнінің ысырапқа түсуі мүмкін болған төменгі шектеулі деңгейге жауап берген.

Жылына 30 мың тонна өнім қа былдай алатын қойма то лық испан дық технология мен жабдық-талған. Барлық жұ мыс компью-тер желісімен бас қарылады. Аталған жобадағы басты ерекшелік ретінде модем жəне спутниктік антенна лар арқылы желі жұмысы тікелей Испаниядан бақыланып отыратындығын ай ту қажет. Мұндай мониторинг шетел дік жабдықтаушының желінің тоқ-таусыз қызметіне кепілдік береді.

Астық қоймасын жаңғыртуға 418 миллион теңгеден астам қар-жы жұмсалса, инвестициялық жо баға «ҚазАгроҚаржы» АҚ пен шор тан дылық кəсіпорын ұжымы белсене қатысты. Жобаның та-быстылығы оның темір жолға жа-қындығымен жəне келесі жылы кəсіпорынға шойын жол бұтақтары тартылатындығымен байланыс-тырылуда. Сондай-ақ, мұнда 50 жұмыс орнының ашылуы ауыл тұрғындарын қуанышқа бөледі.

Ақмола облысы,Шортанды ауданы.

Заманауи ќойма

Бақберген АМАЛБЕК,«Егемен Қазақстан».

Толќында тербелген демалыс

30 тамыз 2013 жыл www.egemen.kz 7

Сириядағы жағдайдың жаңа бетбұрыс алуы онда химиялық қарудың қолданылуына байла-нысты болды. Дамаск қаласының іргесіндегі Муадамияда осыдан он күн бұрын химиялық шабуыл жасалып, одан бірнеше жүзден 1300-ге дейін адам қаза тапқан. Əлі анықталмаған жай көп: сол қаруды кім қолданғаны да, қанша адам қаза тапқаны даулы. Ресми билік пен оппозиция бір-біріне жабады. Сірə, ешқайсысы күнəні өз мойнына ала қоймас.

Сырттағылардың пікірі де екі-ұдай. Бірақ соңғы кезде АҚШ бастаған Еуропаның жетекші елдері күнəні Башар Асадқа артып отыр. Ал Сирия билігіне шырылдап ара түсетін негізінен жалғыз Ресей. Онда да ол Сирия айыпты емес деп кесіп айта алмай, анығына жеткенше оған соғыс ашпаңдар, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің рұқсатын күтіңдер дегенді айтудан жалықпайды. Бұл қулықтың сыры оңай ашылады – Ресей мен Қытай, өздерінің вето құқын пайдаланып, Сирияға қарсы шешімді қабылдатпай тастайды.

Мұндай жағдайда күн тəртібіне, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің шеші-міне қарамай, химиялық қаруды қолданғаны үшін Сирияны жазалау мəселесі мықтап қойылып отыр. Бұған АҚШ пен Еуропаның жетекші елдері келісіп қойғандай. Сейсенбі күні АҚШ президенті Барак Обаманың бұл жөніндегі жоспары да мəлім болды. Ол бойынша Сирияға қарсы екі күндік əскери операция

өткізілуі мүмкін. Басқаларды былай қойғанда, тек АҚШ-тың Жерорта теңіз індегі 6-шы флотының, Парсы шығанағындағы жəне Араб теңізіндегі 5-ші флотының күштері-ақ Сирияға есеңгірете соққы бере алатыны анық. АҚШ-ты қолдап, іске кірісетінін Ұлыбритания мен Франция бірден мəлімдеді. Ал Түркия БҰҰ мандатынсыз-ақ Сирияға кіруге əзірлігін білдірді.

Мұндай екі күндік соққы беру мерзімі мынадай үш факторға қатысты белгіленбек: алдымен Дамаск маңындағы химиялық шабуыл туралы ақпарат толық жинақталуы керек, одақтастармен ақылдасып, АҚШ конгресінің келісімі алынады жəне мəселенің құқықтық жағын негіздеу. Бұған біраз уақыт кететіні анық. Содан да бүгін-ертең қырқысу бастала қоймас.

Қазір БҰҰ-ның арнаулы комис-сиясы химиялық шабуыл жасаған аймақта зерттеу жұмыстарын жүргізіп жатыр. Сирия басшылығы бұл комиссияның келуіне де бір-шама қарсылық көрсетті. Соның өзінен де оның кінəсі аңғарылғандай болды. Адал болса, алдымен сол комиссияны өздері шақыруы ке-рек еді ғой деген пікірдің де жаны бар. Сондай-ақ, дүйсенбі күні сол комиссия нұсқаушыларына оқ та атылған. Оны да біраз жұрт Сирия билігінен көреді.

БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун атап өткендей, бүкіл əлем қа зір Сириядағы жағдайға көз тігіп отыр. Өкінішке қарай, БҰҰ-ның өзі де, оның Қауіпсіздік Кеңесі де бүл шиеленісті шешуде дəрменсіздік көрсетіп отырғаны да əлемнің көз алдында. Біреулер Қауіпсіздік Кеңесінде пəрменді шешім қабыл-дауға мүмкіндік бермесе, оны Бас Ассамблеяның талқылауына шығаруға да болар еді ғой дейсің.

Тарихта, бір елдердің дəстүрінде құн төлеу болып жатады. Соғысқан екі елдің жеңілгені, əсіресе, сол соғысқа себепші болған ел айыпта-лып, ақыры əскери де, экономикалық та құн төлеп шығады. Алысқа бармай-ақ, оған кешегі екінші дүниежүзілік соғыстың нəтижесі айқын мысал. Германия, Жапония зауал тартты. Əйтпесе бір елдердің дəстүрінде əртүрлі қақтығыста адам қазасы болса, оған құн төленеді. Түрлі геноцидтік саясат үшін де бір елдерден құн сұралады.

Бұл өзі негізінен тарих бол-ғанмен, соңғы кезде құн сұрау жиілеп отыр. Тарихты білген жөн, кімнің кімге қиянат жасағанын, одан сабақ алған да жөн. Бірақ оны дауға айналдырған қалай болар екен де-ген де түйткіл сұрақ көңілге орала береді. Жақында қырғыз ағайындар арасында, олардың баспасөзінде 1916 жылғы ұлтазаттық соғысы кезінде Ресей империясының өз отар ларындағы халықтарға, оның ішінде қырғыздарға да жасаған озбырлығы үшін құн төлесін де-ген əңгіме біраз өршіді. Біраз қоғамдық ұйымдар үндеу қабылдап, Қырғызстан президентінен, үкі-метінен жəне парламентінен бұл мəселені халықаралық деңгейде көтеруді талап етті. Талаптың түйі-ні: қазіргі Ресей Федерациясы Қыр-ғызстанға сол соғыста ондаған, жүздеген мың қаза болған адамдар үшін құн төлеуге тиіс екен.

Ең алдымен қазіргі Ресей Фе-дерациясы өздерін сол патшалы Ресейдің мұрагерімін, солардың ісіне жауапкершілікті мойныма аламын демейтіні белгілі. Арада КСРО дейтін қызыл империяның да орын алып, жаңа тəуелсіз елдердің пайда болғаны, саяси жүйелердің өзгергенін де ұмытпайық. Ешқандай мемлекетаралық та, халықаралық

та заңнамалық аясында қазіргі Ресейден құн сұрап, одан оң нəтиже шығатынына үміттенудің жөні жоқ.

Əсте де біз патшалы Ресейдің сол жосықсыз əрекеттерін, саяса-тын ақтағалы отырғанымыз жоқ. Бəлкім, қырғыз ағайындардан гөрі, біздерге, қазақтарға, сол соғыстың зардаптары қаттырақ тиген шығар. Бұл оқиғалар тарихымызға жазы-лады. Онда орыс империясының озбырлығы ғана емес, оған қарсы халықтарымыздың қаһармандық күресі де, ерлігі де бар, ол ұрпаққа рухани мұра болып қалады. Бізге бəрінен сол қымбат. Тіпті құн төлейтін біреулер табылған күнде де құрбандар қанына баланған дүниенің қызығын көру де қиын ғой.

Қазіргі қырғыз ағайындар арасындағы құн сұраушылардың əрекетін өнбейтін дауға қосуға болғандай. Ары кеткенде, ол өзде-ріне жұрт назарын аударғысы кел ген саяси топтың дүрбелеңі ғана. Бұл бұрын да көтерілген. Нұрлан Мотиев деген бір жар-тылай қылмыскер саясаткер пре-зиденттікке сайлауға түскен кезде жұрт назарын өзіне аудару үшін Ресейден 100 миллиард доллар құн талап еткені бар. Сонда ол біраз желөкпелердің делебесін қоздырған шығар. Парасаттыққа жүгінгендердің қолдамағаны анық.

Тарих жарықтықта шырғалаң жайлар көп. Бəріне парасаттылық өлшеммен қарасақ лəзім-ау. Осы-дан үш ғасыр бұрын бізге тыр-нағыңды көп батырып едің деп жоңғарларға өкпе айтар болсақ, олар бүгінде тарихтан жоғалып кеткен. Кейінірек қоқандықтардың да қиянаты əжептəуір болды. Солар үшін өзбектерден құн сұрап, ренжісудің жөні бар ма? Даудан гөрі қазір жақсылыққа жеткізетін жасампаздық жолдар көбірек.

Иран Ислам Республикасының парламенті де осыдан 60 жыл бұрын өздерінде болған мемлекеттік төңкеріске қатысың болды деп АҚШ пен Ұлыбританиядан құн сұрамақ ойда екенін мəлімдеді. Одан нəтиже шығатынына күмəнмен қарайсың. Ал біреулерге мұндай саяси ойын-дар керек-ақ.

Пан Ги Мун: «Бїкіл əлем Сирияєа ќарап отыр»

Мамадияр ЖАҚЫП, «Егемен Қазақстан».

Расында да қазір жұрт назары Сирияда. Онда екі жарым жылдай уақыттан бері соғыс жүріп жатыр. 100 мыңнан астам адам қаза тапқан. Енді сол соғыс жаңа сипат алып, ол бұрынғыдан да күшейетіндей. Оған əлемнің жетекші елдерінің де қатысуы қаупі туып отыр.

Ќўн сўраєан жўрт кґбейдіҚаза бар жерде қиянат бар. Əділдікке жүгінсек, қиянат жасағандар жауап беруге тиіс. Оның да түрлі жолы бар. Біреуге жаза кесіледі, біреу құнын дүниемен өтейді. Əрине, сол қиянат жасады дегендер өз кінəларын мойындап, тағылған айыптарды өтеуге дайын екендігін білдірген күнде ғана ол жүзеге асады. Ал олай болаты-нына күмəн көп.

ДҮБІРГЕТОЛЫ ДЇНИЕ

– Ғалия Матанқызы, Жетісу жерінде биыл қанша мектеп жаңадан салынып, қаншасы күрделі, ағымдағы жөндеуден өтті? Жалпы, жаңа оқу жылына дайындық қалай?

– Елбасы дəстүрлі Жолдауында: «Бəсекеге қабілетті дамыған мем-лекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек», – деп нақтылады. Сондықтан мемлекеттік саясатқа сай мектеп-терде электронды білім беру ісін дамытуға, ағылшын тілінен дəріс беруді 1 сыныптан бастауға ерек-ше екпінмен кірісудеміз. Негізі алдыңғы буынның басты міндеті – жас ұрпақтың сапалы білім, са-налы тəрбие алуына жағдай жасау. Құдайға шүкір, үстіміздегі жылы Алматы облысында 13 жаңа мек-теп, 10 балабақша іске қосылады. Сонымен қатар, бюджеттен 5 млрд. 236 млн. 465 мың теңге бөлініп, 53 білім нысанына күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілді. «Балапан» мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жəне жеке меншікке өтіп кеткен балабақша ғимараттарын кері қайтару мақсатында жоспарлы жұмыстар жүргізілуде. Жергілікті атқарушы органдар тарапынан барлық білім нысандарының қысқы маусымға дайындық барысы жіті қадағаланып отыр. Қатты жəне сұйық отын жеткізу жұмыстары арнайы бекітілген кестеге сəйкес атқарылуда. Жалпы, қабылданған шаралардың арқасында барлық мектептер жаңа оқу жылының бас-талуына дайын, білікті кадрлармен қамтамасыз етілген жəне сапалы білім мен тəрбие беру үшін қажетті жағдай жасалған.

– Заманауи білім беру дең-гейін көтеру үшін қандай кемшіліктерді түзету керек? Об-лыс мектептері уақыт тала бына сай жабдықталған ба? Мем-лекеттік жалпы білім беру стан-дартына толық көшесіздер ме?

– Уақыт талабына сай білім беру деңгейін көтеру үшін облыстағы апатты жағдайдағы мектептердің жəне үш ауысымда оқитын мек-тептер санын азайту мəселесін түбегейлі шешу қажет. Бұл тұрғыда жаңа білім беру ғимараттарының салынып жатқанына қарамастан, Алматы қаласы маңындағы Еңбекшіқазақ, Іле, Жамбыл, Қарасай, Талғар аудандарына сырттан миграциялық жолмен келушілер есебінен оқушылар саны жылдан жылға өсуде.

2012-2013 оқу жылында кеңжолақты интернетке 470 бі-лім мекемесі қосылды. Бұл көрсеткіш алдыңғы оқу жылымен

салыстырғанда 10,9%-ға жоғары. 2006-2011 жылдар аралығында

об лыстың 316 мектебі лингофон-ды-мультимедиялы кабинеттермен жабдықталған болса, бүгінгі таңда 321 мектеп қамтылып отыр. Ал компьютермен қамту көрсеткіші 2 0 1 3 ж ы л ы 1 1 , 3 о қ у ш ы н ы құрайды (республикалық көр-сеткіш – 13), бұл алдыңғы жыл-дармен салыстырғанда, ком-пьютерлік техниканың са ны артқандығын көрсетеді. Об-лыс тың 529 мектебінде 1262 интерактивті тақта орнатылған. Жаңа модификациялық каби-неттермен де жабдықтау бары-сында физика кабинеттері – 235, химия кабинеттері – 120, био-логия кабинеттері 202-ге жетті. Былтырғы жылы жергілікті бюд-жеттен бөлінген 224,9 млн.теңгеге 1500 компьютер сатып алынса, биыл бұл мақсатқа жергілікті бюд-жеттен 257,5 млн.теңге бөлінді.

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі тарапы-нан əзірленген мемлекеттік жал-пы білім беру стандартына сəйкес 2013-2014 оқу жылынан бастап ағылшын тілі еліміздегідей 1 сы-ныптан бастап оқытылады.

– Қанша мектеп «Е-learning» электронды білім беру жүйесімен жұмыс істейді?

– «Е-learning»электрондық жүйесіне өткен жылы 70 білім беру ұйымы қосылған еді. Бұл ұйымдарда құрылымдық кабельдік жүйеге монтаж жұмыстары жүр-гізілді, заманауи компьютерлік жəне перифериялық техникамен жабдықталынды, кеңжолақты интернет желісіне (4–10 Мбит/с) қол жеткізу қамтамасыз етілді, электрондық оқыту жүйесінің бағдарламалық шешімі енгізіліп, ұйымдар жүйеде толық жұмыс істеуде. Ағымдағы жылы 75 бі-лім беру ұйымында жобаға қо-сы лу үшін əзірлік жұмыстары жүргізілуде.

Осылайша, 2013 жылы элек-трондық оқыту жүйесіне 139 жал-пы білім беретін мектеп қосылады. Электрондық оқыту жүйесінің жұмыс істеуі үшін оқытушылар мен электрондық оқыту жүйесінің ə к і м ш і л е р і н д а я р л а у ж ə н е біліктілігін арттыру мақсатында Алматы облысының педагогтары үшін республикалық білім көтеру институтының, облыстық білім берудегі жаңа ақпараттық техно-логиялар орталығының, жергілікті «Ұлттық ақпараттық технология-лар» АҚ филиалдарының ұйым-дастыруымен оқыту курстары өткізілген еді. Аталған курстардан

электрондық оқыту жүйесіне қосылған білім беру ұйымдары директорларының оқу ісі жəне тəрбие жұмыстары жөніндегі орынбасарлары, пəн мұғалімдері барлығы 5219 педагог өтті.

– Жас мамандарға билік та-рапынан жағдай жасала ма?

– Облысымызға келген жас мамандарға қолдау көрсету, ма-териалдық қажеттілігін қамтамасыз ету жəне кəсіби өсуіне мүмкіндік туғызу мəселесін облыс əкімі бас-ты назарда ұстап отыр. 2012-2013 оқу жылында Жетісу жеріне 699 жас маман келіп, оның 604-і ауыл мектептеріне еңбекке тартылды. Сөз реті келгенде айта кетсем, өткен оқу жылында облысымызға 569 жас маман келген еді. Солар-дың ішінде «Дипломмен – ауылға!» бағдарламасы бойынша 332 жас ма-ман жұмысқа орналасып, оларға 70 айлық есептік көрсеткіш көлемінде көтерме жəрдемақы төленді.

2013-2014 оқу жылында облыс-тағы білім беру ұйымдарында жұ мыс істеу үшін 119 жас маман тіркелді. Білім беру ұйымдарына келген жас мамандар есебінен бүгінгі күнге дейін жұмыс істеп жүрген зейнеткер ұстаздар саны 278-ге азайып отыр. Аудандық, қалалық білім бөлімдерінің бас-шыларына ауылдық жерлерге барған жас мамандарды толық апталық жүктемемен (18 сағатпен) қамтамасыз ету тапсырылды. Жас мамандарды жұмысқа тарту бойын-ша І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетімен ғана емес, Шығыс Қазақстан облы сындағы жəне Алматы қала-сындағы педагогикалық жоғары оқу орындарымен де жұмыс жүр-гізілуде.

Елбасының «тілдердің үштұ-ғырлылығы» мəдени жо басын жүзеге асыру мақ сатында Жар-кент гу ма нитарлық жəне Есік г у -м а н и т а р л ы қ - э к о н о м и к а л ы қ

кол ледждері базасында өткен оқу жылынан «Бастауыш мек тептегі ағылшын тілі мұғалімі» жəне «Аударма ісі» мамандықтары бойынша мамандар дайындалуда. Ауыл ды жерде жұмыс істей тін əрбір мұғалімге жыл сайын жала-қысына 25% үстемеақы қо сы лып отырады.

Бүгінгідей сан алуан ақпараттар үстемдігі белең алған кемелден-ген қоғамда өркениеттің барлық ізгі дəстүрлерін бойына сіңірген зерделі жеткіншектерді тəрбиелеу тек қана ұлағатты ұстаздардың қолынан келеді. Сондықтан да педагогтардың беделін арттыру ең басты мəселелердің бірегейі. Облысымызда жыл сайын ауыл мұғалімдерінің коммуналдық төлемдеріне қомақты қаражат бөлінуде. Білім саласы қыз-меткерлерінің мəртебесін өсіру мақсатында облыс əкімдігі тарапы-нан жүлде қоры қомақты 7 номи-нация бойынша кəсіби байқаулар өткізу дəстүрге айналған. Сол байқау қорытындысы бойын-ша ең үздік жыл мұғаліміне Талдықорған қаласынан 2 бөлмелі пəтер бері леді. Бұл өз кезегінде бақытын бала тəрбиесімен бай-ланыстырып отырған ұстаздар қауымының өз ісіне деген ын-тасын арттырып, жігеріне жігер қосатыны белгілі.

Елбасының тапсырмасы-на сəйкес оқушылардың функ-ционалдық сауаттылығын да-мыту бойынша 2012-2016 жыл-дарға арналған Ұлттық жоспар-ды негізге ала отырып, алған бі лім дерін кез келген ортада тиімді пайдалана білетін дарын-ды балалармен жүйелі жұмыстар жүргізілуде. Мəселен, 2012-2013 оқу жылында халықаралық олим пиадалар мен ғылыми жоба жарыстарына облыстан 182 оқу шы қатысып 130 медальді иеленді, оның 37-сі алтын, 35-і күміс, 58-і қола медаль. 2013 жылы Алматы қаласында өткен республикалық ғылыми жобалар байқауына 36 оқушы қатысып, 14 медаль иеленді. Талдықорған жəне Тараз қалаларында өткен республикалық олимпиада қоры-тындысы бойынша 1 алтын, 7 күміс жəне 12 қола медальді иеленіп, республика бойынша жалпы командалық сынақта бі-рінші орынды алып, «Үздік олим-пиада командасы» атағын тағы бір мəрте дəлелдеді.

Əңгімелескен Нұрбол ƏЛДІБАЕВ,

«Егемен Қазақстан».

БІЗ МЕКТЕПКЕ БАРАМЫЗ!

Жаѕа мїмкіндіктер кілті

«Бүгін Назарбаев Университеті тобының кезекті қатысушы жəне жаңа серіктес – Intel жаһандық компаниясымен толыққанын қуана хабарлаймын. Бұл əріптестіктің аясында біздің студенттерімізге, оқытушыларымыз бен ғалым-дарымызға жаңа мүмкіндіктер ашы-лады деп сенемін. Біз: «Intel енді бізде!» – деп мақтанышпен айта аламыз, – деп мəлімдеді На зарбаев Университетінің прези денті Шигео Катсу мырза.

Қол қойылған келісім аясын-да Назарбаев Университетіне аппараттық, бағдарламалық жəне əдістемелік шешімдерді қамтитын Intel® Education Solutions кешенді тəсілдемесін іске асыру барысында ақпараттық жəне техникалық қолдау көрсетіледі деп күтілуде.

Қазақстан, Орталық Азия жə не Закавказье елдерінің Intel корпорациясының аймақтық ди-ректоры Дмитрий Кисель: «Intel дүние жүзі бойынша білім беру саласындағы көптеген бағдар-ламаларға қатысып, қолдау көрсетіп келеді, бұл кез келген мезетте түрлі жобалардың сəтті іске асырылуының мысалдарына жүгінуге мүмкіндік береді. Назарбаев Университетінің инновациялық білім беру орта-сының дамуында корпорация тəжірибесінің қолданыс тапқанына аса қуаныштымыз жəне осы серіктестіктің табысты болатынына сенімдіміз!» – деп атап өтті.

Бір айта кетерлігі, Назарбаев Университеті мен Intel-дің бірлес-кен жобалары бірінші кезекте Nazarbayev University Research & Innovation System орталығы мен На зар баев Университетінде бі-лімді, ғылымды, инновациялар мен индустрияны интеграциялау үдерісінде негізгі кезең болып та-былатын, инно вациялық-зияткерлік кластердің бір бөлігі ретінде дамып келе жатқан университеттің ғылыми паркінің базасында жүзеге асырыла-тын болады.

«Егемен-ақпарат».

Раушан НҰҒМАНБЕКОВА.

Семейдегі Достық үйінде «Мектепке жол» қайырымдылық шарасы өткізілді. Оны өткізудегі басты мақсат – жетім бала-ларды, ата-ана қамқорлығынсыз қалғандар мен күнкөрісі төмен отбасы балаларын əлеуметтік тұрғыдан қолдау. Осының нəтижесінде балалар жаңа оқу жылына даярлықпен бармақ.

Бұл жолғы шара да осыны қамтыды. Достық үйіне қайырымдылық жасаушы мекеме өкілдерімен бірге аз қамтылған отбасылардың балалары жиналған бо-латын. Қалалық əкімдік жанындағы қоғамдық кеңестің төрайымы Жанна Жибраева жиналғандарды «Мектепке жол» шарасының мақсатымен таныс-тырғаннан кейін қатысушыларға сөз берді. Алғашқы болып сөз алған ҚМДБ

Семей орталық мешітінің наиб имамы Серікқали Бейсенұлы осынау игілікті шараның маңыздылығына тоқталып, оның төл дінімізде де сауапты амал екендігін айтып өтті. Оның сөзін жалғастырған қаламыздағы Тас мешіттің имамы Нұрбек Салимов жас шағында мейірім көрген баланың есейгенде жүрек жылуы мол бо-латынын тілге тиек етті.

Осыдан соң барлық мекеме, ұйымдар арнайы əкелген заттарын балаларға тарту етті. Оқушыларға арналған мектеп фор-масы, сөмкелер, оқу құралдары, киім-кешектер табыс етілді. Мұның барлығы аз қамтылған отбасы балалары үшін үлкен көмек, елеулі демеушілік екендігі белгілі. Акция барысында 35 бала мектепке қажетті құралдармен қамтамасыз етілді.

СЕМЕЙ.

Əмзе САРЫБАЕВ, мұғалім.

Шымкенттегі М. Əуезов атындағы ОҚМУ-ді 2011 жылы бітіріп, сол жылы «Дипломмен – ауылға!» бағдарламасы бойынша Мақтаарал ауданы, Ынтымақ ауылдық округі, Асықата жалпы орта мектебіне жұмысқа орналастым. Тарих пəнінің мұғалімімін. Бұл мамандықты сонау бала кезімнен армандап, өзім қалаған болатынмын. Келгеннен кейін жас маманға көрсетілетін жəрдемдердің бəрін уақтылы алдым. Тіпті, үй де берілді. Былайша айтқанда, талмай ізденіп, алаң сыз жұмыс істеуге барлық жағдай жасалған. Əрине, ауылда еңбек етудің өзін дік қиындығы да, ерекшелігі де бар. Біріншіден, өзім де ауыл баласымын, сон дықтан бұл жақтың тіршілігі маған таңсық емес. Екіншіден, менің анам да мұғалім, яғни, ұстаз өмірінің қиындығы

мен қызығын көріп өстім. Ең бастысы, мен өз мамандығымды сүйемін, бойда жастық жігер бар, сондықтан өз жұмы-сыма құлшына кірістім. Шынын айту керек, маған қазіргі жұмысым да, қазіргі жағ дайым да қатты ұнайды.

Мектебімізде 700-ден аса оқушы бар. Ғимарат та, ұстаздар да жаңа оқу жылы-на толық дайын, оқушыларды асыға күтіп отырмыз. Осы бір мектептің өзінде 10 шақты жас маман жұмыс істейді. Соның тең жартысына жуығы үйлі болды. Өңкей жас мамандар бір-бірімізбен жақын араласып, жұмыс турасында ақылдасып, мəре-сəре болып жатамыз. Білім саласында да үнемі біліміңді жетілдіріп отырмасаң, көштен кейін қаласың. Сондықтан, жақында Н. Назарбаев зияткерлік мектебінің базасында мұғалімдердің білімін жетілдіру курстары-нан өтіп келу ойымызда бар.

Оңтүстік Қазақстан облысы.

Электронды білім беру ісі ілкімдіАлматы облыстыќ білім басќармасыныѕ бастыєы Єалия АМАНОВАМЕН əѕгіме

Жақында Назарбаев Университеті мен Intel корпорациясы арасында ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды. Құжатқа Назарбаев Университетінің президенті Шигео Катсу мырза мен Intel корпорациясының Қазақстан, Орталық Азия жəне Закавказье елдерінің аймақтық директоры Дмитрий Кисель қол қойды.

Мўєалім болєаныма маќтанамынЖїрек жылуы

30 тамыз 2013 жылwww.egemen.kz8 Туыстық туы

Форум басталған күні өткен ғылыми-тəжірибелік конференция қасиетті Алтай асқарының адамзаттың алғашқы атажұрттарының бірі болғандығын тұшымды тарихи деректермен тағы бір тағандай түсті. Атаулы жиынды ашқан облыс əкімі Бердібек Сапарбаев Мемлекет бас-шысы Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен түркітілдес елдердің ұдайы интеграциялық қарым-қатынастарды дамыту үстінде екенін жеткізе оты-рып, түркі халықтарының төл мекені, өркениет бесігі атанған Төр Алтай өңіріне, адамзаттың біртуар перзенттері Абай мен Шəкəрімнің еліне қош келдіңіздер деді.

– Форумды өткізудегі мақсатымыз – түркітілдес елдер тарихын зерттеумен бірге, Алтай өңі ріне қатысы бар, көршілес, шекаралас мемлекеттер арасындағы экономикалық қарым-қатынасты жалғастыру. Бұл форум Мемлекет басшысының тапсырмасымен биыл қолға алынған «Халық та-рих толқынында» кешенді бағдарламасына сəйкес келіп отыр, – деді конференцияның беташар сөзінде Бердібек Сапарбаев.

Алғашқы сөзді алған Мəдениет жəне ақпарат министрі Мұхтар Құл-Мұхаммед төңкеріске дейін де, Кеңес Одағы тұсында да əлемдегі түркітанудың ең үлкен орталығы Ресей, оның ішінде Санкт-Петербург императорлық университеті болғанын, түркітанушылардың Ахмет Байтұрсынов бастаған алғашқы буынының Қазақстанда ғана емес, барлық түркі республикаларында репрессияға ұшырауы, олардың қиын да қилы тағдыры түркология саласының ұлт республикаларын-да өсіп-өркендеуіне аса зор зардабын тигізгенін атап өтті.

– Еліміз тəуелсіздік алғаннан кейін ғана түрлі саяси-идеологиялық кедергілер алынып, түркі тарихының жаңа кезеңі басталды. Міне, осы жаңалықтардың басы-қасында Елбасымыз тұрды. Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен «Мəдени мұра» бағдарламасы жасалып, соның негізінде Қытай, Ресей, Иран, Үндістан жəне Еуропа мен көптеген араб елдеріндегі қазақ тарихына қатысты мыңдаған деректер жи-налып, жүздеген том болып жарық көрді. Елбасымыздың бастамасымен түркі халықтары тарихында тұңғыш рет бүкілəлемдік Түрік ака-демиясы құрылып, академик Шəкір Ибраевтың басшылығымен өз жұмысын дүниежүзі деңгейінде жалғастырып отыр. Осылайша, Ресей ғалымдары мойындағандай, Қазақстан қазіргі кез-де түркітанудың əлем таныған жаңа орталығына айналды, – деді министр.

Мұхтар Құл-Мұхаммедтің айтуынша, бүгін-де 30-дан астам ұлт пен ұлыстан тұратын түр-кі халықтарының саны 200 миллионға жуық-тады. Олар оңтүстік-батыста Жерорта теңізі-нің жағалауынан бастап, солтүстік-шығыста Сол түстік Мұзды мұхитқа дейінгі Еуразияның апай төс алып даласында алты тəуелсіз мемле-кет, оның ішінде Ресей Федерациясының өзінде 20-дан астам түркітілдес халықтардың түрлі субъек тілерімен, кей жерде автономиялық, кей жерде еш субъектісі болмаса да үлкен облыстар құрамында өмір сүріп жатыр. 200 миллионға жуық халық бір кездері бір мемлекеттің құрамында болған. Егер адамзат тарихының кейінгі 1,5 мың жыл бұрынғы тарихын санамалайтын болсақ, түркі жауынгерлерінен қорғану үшін Ұлы Қытай қорғаны салынған. Өзінің басты қарсыласы түркілер деп есептеген Қытай тарихында бірыңғай сақтану, күшею, нығаю тарихы жүрді. Ал түркі жұртының тарихы 745 жылы Түрік қағанаты ыды рағаннан кейін ыдырау, бөліну, бөлшектену тарихы болды. Нəтижесінде, ХХ ғасыр басында дүниежүзі картасында жалғыз тəуелсіз түркі мем-ле кеті – Түркия орын алды, қалған 30-ға жуық үлкенді-кішілі, жалпы саны ондаған миллионнан асатын үлкен түркі этностары алпауыт мемлекет-тер құрамындағы басында билігі жоқ бодан елге айналды.

– Міне, Елбасы тарапынан түркі тарихының «түбіміз – бір, түгеліміз енді жиналуымыз ке-рек» деген ұраны тəуелсіздік тұсында айты-лып, түркі дүниесінің тұтастану ғасыры бастал-ды. Сондықтан, ХХІ ғасыр – түркі дүниесінің тұтастану, түркі халықтарының өсіп-өркендеу ғасыры болатындығына нық сенемін, – деді Мұхтар Құл-Мұхаммед.

«Түрік сөзі «берік» деген мағынаны білдіреді. Болаттай берік болғанда басымыз бірігеді, өсіп-өркендейтін боламыз», деген министр еліміз үшін ең қасиетті құндылық Елбасы айтқан тəуелсіздік болуы керектігін жеткізді.

– Осыдан 25 жыл бұрын Олжас Сүлейменов 5 мың жыл бұрын өмір сүрген шумер тарихын зерт-теп, «Шумер – Азиядан келген түркітілдес халық» деген тың теория ұсынды. Сол кезде ғылым тара-пынан біреу біліп, біреу білмесе де, бүгінде əлемдік шумертану ғылымында Олжас Омарұлының бұл теориясы кеңінен қолдау тапты деп айта аламыз. Сонда бұл қай тарих? Жалпы, адамзат тарихында «история и до история» ұғымы бар. Тарих кезеңі деп тасқа бейнеленген, қышқа, пергаментке, хатқа түскен, бізге белгі жеткен кезеңді айтады, тарихшы-лар мұны б.з.д. ІІІ мыңжылдықпен шектейді. Біздің кезеңімізден əрі қарайғы 5 мың жыл – адамзаттың тарихи кезеңі. Оған дейінгі кезең – тарихқа дейінгі кезең саналады. Сонда түркілердің арғы бабасы – шумерлер тарихқа дейінгі кезеңді ұстап тұр. Конференцияға корей жəне жапон ғалымдары қатысып отыр. Бұл халықтардың тілдері де түркі тілдерімен бірге Алтай семьясына жатады. Олардың ата-бабалары бізбен 5 мың жылдың ар жақ, бер жағында қосылатын туысқандар болып есептеледі. Сондықтан, біздің ата-бабаларымыз əрісі шумер, америка үндістері, корей, жапон, берісі сақ, ғұн тарихымен тікелей байланысты, – деді Мəдениет жəне ақпарат министрі.

Мұхтар Құл-Мұхаммед ғылымда ұзақ жыл-дар бойы адамзаттың шыққан тегі хомо сапи-енс ретінде қарастырылып, алғашқы адамдар Африкада пайда болып, жер жүзіне тарады деген теорияның баршаға белгілі екенін, алайда, архео-логиямен бірге генетика ғылымының дамуы бұл теорияны айтарлықтай өзгеріске ұшыратқанын атап өтті. Мəселен, Австралиядан 60 мың жыл бұрын, Африканың оңтүстігі мен орталығында, солтүстігінде 50 мың жыл бұрын, ал Еуропа жерінде 40 мың жыл бұрын өмір сүрген адам табылды.

– 2008 жылы ресейлік белгілі ғалым, академик Анатолий Деревянко Алтайдағы Денис үңгірінен табылған адамның тісін, саусақтарын ДНК арқылы мұқият зерттеу барысында оның 50 мың жылға жуық уақыт бұрын өмір сүргенін анықтады. Аталған тау үңгірі Берелден 57 шақырым ғана жерде орналасқан. Бұл ғылымда «Алтайлық хомо сапиенс» ұғымын қалыптастырды. Оның материалдық жəне рухани құндылығын арттыра түсті. Енді ресейлік мамандар 9 үңгір жəне 11 көне адам тұрағына зерттеу жүргізіп жатыр. Қазір зама-науи теория негізінде адамның шығу тегі бойын-ша хомо сапиенстің африкалық, неандертальдық, ориенталистік қатарында адамзат өркениетінің төртінші ошағы ретінде «алтайлық хомо сапи-енс» енді деп айтуға болады. Біз осы адам пайда болған жəне жан-жаққа тараған алтын бесікте өмір сүрудеміз. Алтай – бүгінгі кезеңде жаңа тарихтағы түрік-моңғол жұртының ғана емес, бүкіл адамзаттың алтын бесігіне айналып отыр, – деді Мұхтар Құл-Мұхаммед.

ЮНЕСКО-дағы Қазақстанның тұрақты өкілі, ақын Олжас Сүлейменов Ресейдің императорлық академиясы бағзыда орыс жерінде қырыққа жуық түркі халқы өмір сүргенін жазған, бұл халықтардың саны қазір 28-ге дейін азайғанын айтты. Уақыт көшіне ілесе алмаған кей түркі ұлыстары жер бетінен жойылып, кіл мықтылары ғана өзін-өзі сақтап қалды. Олардың ішінде орасан нəубетті бастан кешіріп, ХХ ғасыр зобалаңдарында жартысына жуығы қырылса да, бүгінге жеткен қазақ халқы бар.

– Сондықтан , б і з ө з ім і зд ің қайдан шыққанымызды, кім екенімізді есімізге түсіруіміз керек жəне түсірдік те. Біздің аттарымыз бөлек болғанымен, тегіміз бір. Ол – түркілік. Түркілер екі құрлықты мекендейді. Моңғолиядан Жерорта теңізіне дейінгі байтақ дала – түркілердің мекені. Мұншалық үлкен аумаққа бізден басқа ешбір халық таралған жоқ.

«Алтай – түркі əлемінің алтын бесігі» деген өте тартымды, орынды сөз. Дегенмен, түркілер бір ғана емес, бірнеше бесікте өсіп-өнген. Олардың кейбіреуі шынымен де «алтын» деуге тұрарлық. Өйткені, бұл мекендерде түркілер өздерінің ал-тын іздерін, сол жерде болғандарын тасқа түскен таңбалары, жазулары арқылы қалдырған. Алтай мен Енисейде, Моңғолияның Орхон аймағында

Тґр Алтай – тїбі бір тїркі жўртыныѕ басын ќосты

Шығыс өңірінде биыл екінші мəрте ұйымдастырылған «Алтай – түркі əлемінің алтын бесігі» атты халықаралық форум табысты өтті. Əлемнің 12 елінен жəне Ресей құрамындағы түркітілдес елдерден келген өкілдер қатысқан жиын екі күнге созылды.

түркілердің іздері анық көрінеді. Қазіргі кезде түркілердің жазуы ежелгі Орта Азияда, Египетте, Апеннин түбегінде табылып жатыр. Бұл халықтар біртұтас болды ма деген сұрақ туады. Сол кездің өзінде олар оғыздар, қыпшақтар, бұлғарлар сияқты жекелеген түркітектес тайпаларға бөлініп тіршілік етті, – деді Олжас Сүлейменов.

Олжас Омарұлының айтуынша, бүгінде ЮНЕСКО-да бұл бағытта ауқымды шаруа-лар атқарылып жатыр. Мəселен, 2008 жылы ЮНЕСКО-ның ұйымдастыруымен Парижде адамдардың жер бетінде орналасуы тақырыбын қозғаған үлкен конференция өтті. Оған тарихшы-лармен бірге археологтар, генетиктер, лингвистер жəне басқа да көптеген түрлі сала мамандары қатысты. Онда адамдардың шамамен 100-150 мың жылдай бұрын Африкадан шыққаны туралы айтылды. Əрине, одан ертеректе де адамға ұқсас тіршілік иелері жер бетінде болғаны дəлелденген, бірақ хомо сапиенс түріне жататын адамдардың алғашқысы Африкада пайда болып, Жерорта теңізі арқылы таралған, ұрпақтары түрлі тайпаларға бөлініп, өздеріне тəн тілдері мен мəдениеттерін қалыптастырған. Лингвист ғалымдар Африкада оғыз, қыпшақ тілдеріндегі тайпалар тіршілік

еткенін зерттеді. Б.з.д. ІІІ мыңжылдыққа дейін бұл тайпалар ежелгі Орта Азиядан əрі Шығысқа қарай таралмаған, тек ІІІ мыңжылдықтан кейін ғана жорық басталды. Себебі, осы кезде күнге табыну нанымы пайда болған.

– Еуропадағы ежелгі ескерткіштер б.з.д VII мыңжылдықта тұрғызылса, Африка мен Шығыстағы ескерткіштердің қариясы б.з.д. III мыңжылдықпен тұспа-тұс келеді. Демек, біздің ата-бабаларымыз ерте ғасырларда Батыста, Еуропа жерінде өмір сүріп, өздерінің мəдениетін дамытты. Кейін Шығысқа қарай жылжып, Тынық мұхитына дейін келді. Ішіндегі тəуекелшілдері (америкалық үндістер) мұхитты жүзіп өтуге бекінсе, бүгінгі қытайлар мен жапондардың арғы ата-бабалары сол жерде тұрақтап қала берді, – деді Олжас Сүлейменов.

Əлемге əйгілі ақын ЮНЕСКО-ның екінші кон-ференциясы адамдардың жер бетіне қоныстануы жайында болғанын, америкалық бірқатар ғалымдар адамдардың мұхитты жүзіп өткендігіне күмəн келтіріп, олар суды жағалай отырып, Чукотка бұғазы арқылы Аляскаға ілініп, қоныстануды Американың солтүстігінен бастап, оңтүстікке жылжыды деген уəжді алға тартқанын жеткізді. Алайда, лингвистердің дəлелдері адамдардың Америкаға мұхит арқылы да жеткендігін көрсетті.

ЮНЕСКО биыл Оңтүстік Кореяда қиыр

насихаттауға, асыл мұраларымызды өскелең ұрпақ санасына сіңіріп, жадына жазуға үлес қосудамыз. Бұдан 2 жылдан астам уақыт бұрын Шығыс Қазақстан облысы басшысынан «Алтай – түркі əлемінің алтын бесігі» атты мəдени-этнографиялық форум өткізу туралы ұсыныс түскенде, түбі бір түркі жұртының ата қонысы болған құт мекен-ге Алтай тауларының етегінде мұндай шараны ұйымдастыруды шын ықыласымызбен қарсы алған едік. Биыл бұл халықаралық форум екі жыл-да бір рет өткізілетін ірі жиынға айналғанының куəсі болып отырмыз. 2011 жылы ғылыми кон-ференция мен дəстүрлі музыка фестивалімен қатар, ТҮРКСОЙ фотосуретшілерінің кездесуі де ұйымдастырылып, түркі елдерінен келген фотоөнер мамандары Шығыс Қазақстанның əсем табиғатын суретке түсірген еді. Сол кездесудің нəтижесінде ТҮРКСОЙ халықаралық ұйымы «Алтай – алтын бесігім» атты фотоальбом шығарып, соңғы екі жылда ұйымның əлемнің түкпір-түкпірінде өткізілген шараларында тегін таратылды. Мұны облыстың туризмін дамытуға қосылған аз да болса нақты үлес деп білген жөн, – деді Дүйсен Қасейінов.

Биыл ТҮРКСОЙ ұйымының құрылғанына 20 жыл толды. Ұйымның бас хатшысының айтуын-ша, бұл 20 жыл түркі халықтарының мəдениеті мен өнері өрге басқан, ұдайы даму үстіндегі, жаңалықтарға толы жылдар болды. ТҮРКСОЙ түркі дүниесі мемлекеттерінің даму динамика-сына сəйкес дамып, күшейіп, кемелденіп келеді. Ұйым мерейтойы тамыз айында Əзербайжанның Габала қаласында түркітілдес мемлекеттер басшыларының қатысуымен өтсе, қыркүйек айында ЮНЕСКО штаб-пəтері орналасқан Парижде жəне Страсбург қаласында, қазанда Түркияның Анкара, Эскишəһир қалаларында жоғары деңгейде атап өтілмек.

Халықаралық форум аясында мəртебелі мей-мандар Өскемендегі этноауылда болып, баспасөз мəслихатын өткізді. БАҚ өкілдерімен кездесуде Татарстанның Ш.Марджани атындағы ғылым академиясының тарих институты этнология бөлімінің меңгерушісі Гүлнара Ғабдрахманова «Еділ-Алтай-Дунай» ғылыми жобасы туралы айта келіп, бес томдық «Татар тарихы» монография-сын шығарғандарын жеткізді. Аталған жинақтың алғашқы екі томы көшпенділерге арналған.

Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы Төрағасының бірінші орынбасары Талғат Мамашев ТҮРКСОЙ ұйымына түркі мемлекеттерінің жаста-рына арналған спорттық бағдарлама құруы тура-лы ұсынысын білдірді.

– Ұлттық спорт түрлері бойынша түркі елдерінің фестивалін өткізуге болады. Моңғолияның Баян-Өлгей аймағының басшысы бұл ұсынысымды қуаттап, келесі жылы спорт мерекесін өткізуге əзір екенін жеткізіп отыр, – деді Талғат Мамашев. Сонымен қатар, дүниежүзі қазақтарының келесі V құрылтайын түркілердің атажұрты – Алтайда, Шығыс Қазақстанда өткізу жөнінде ой тастады.

Дүйсен Қасейінов жыл соңында Түркияның Эскишəһир қаласында «Еуровижн» сайысы түріндегі «Түрквижн» əн байқауы өтетінін, бұл да түркі елдерінің жастарын біріктіруге бағытталған шара екенін атап өтті.

Баспасөз мəслихатында Олжас Сүлейменов конференцияның жоғары деңгейде өткенін, тың ой-лар туындағанын, Мəдениет жəне ақпарат министрі Мұхтар Құл-Мұхаммедпен бірнеше идеялар тура-сында жоспарлар құрып та үлгергенін атап өтіп, ауқымды форумды мазмұнды ұйымдастырған об-лыс басшылығына алғысын жеткізді.

Халықаралық форумның екінші күні Төр Алтайда жалғасты. Бұл күні бір кезде алапаты мен айбаты асқан түркі халқының ізгі дəстүрлері де айшықталды. Көне түркінің мұрагері – қазақ халқының ғажайып салт-дəстүрлері театрландырылған көрініс ретінде қойылды. Сонымен қатар, Берел қорғандары жанындағы «Патшалар жазығында» түркі халықтарының музыкалық фестивалі өтті. Көне ғасырлар көз алдыңнан жүгіріп өткендей болған өнер кешіне елімізден «Сазген сазы» этнографиялық-фольклорлық ансамблі, қобызшы Саян Ақмолда, жыршы Берік Жүсіпов, Гүлдана Ноғайбаева (жетіген), Елмира Қашқымбаева (саз-сырнай), Талғат Мұқышев (сыбызғы), Арайбек Асқар (шаңқобыз) қатысса, Башқұртстаннан Радиф Бұхарбаев – қурай, Əзербайжаннан Əли Əлиев – тар, Татарстаннан Булат Хисматов – сырнай, Өзбекстаннан Закир Нодиров – дойра аспаптарымен өнер көрсетті. Сондай-ақ, Тілеулес Құрманғалиев, Сəуле Жанпейісовалар əуелетіп əн салды. Қырғызстаннан келген жыршы Нəзира Тоқонова, Закир Дуйшенбекұлы мен Ержан Жаменкеевтің күй тартысы жақсы əсер қалдырды. Əсіресе, саха жұртынан жеткен Вероника Лыткинаның орындаған композициясы тайгадағы ақтүтек борандар мен өр халықтың қайсар болмысын, ну жыныстағы көктем шуағын саз əуенімен əдемі жеткізді.

Меймандар түркі халықтарының музыкалық фестивалі аясында ұйымдастырылған жəрмеңкеге қатысты, сондай-ақ, əйгілі Берел қорғандарымен танысты.

Думан АНАШ.

Шығыс Қазақстан облысы.

Шығыс пен Оңтүстік-Шығыс Азия аумағында адамдардың қоныстануы жөнінде үшінші конфе-ренция өткізбек.

– Жиында біз түркілер, оның ішінде оғыз тай-пасы туралы айтамыз. Себебі, аталған аумақта оғыз тілінің іздері табылған. Бұл жазулар ежелгі Қытай, Моңғол жерлерінде сақталған. Оғыздар Қытай империясын ығыстыра келе, Моңғолия жеріне келгенде, мемлекет құрып, үлкен бір ел болып тұтасқан. Сосын айналасын жаулауға кіріскен. Түркілердің бұл шабуылынан қорғанудан шаршаған қытайдың бір императоры оғыздармен келісімге келіп, оларды Жібек жолындағы керуендердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету-ге шақырады. Алғашқыда күзетшілік қызмет көрсеткен түркілер кейіннен керуендер алаңсыз қатынауы үшін Жібек жолының бойын қауіп-қатерден тазартқан. Түркілердің Моңғолиядан Жерорта теңізіне дейінгі аралықта созылып орна-ласуына Ұлы Жібек жолының ықпалы тисе керек.

Бұл кезде түркілер жылқыны қолға үйретіп, көлік қылып мінді. Ол кезде үзеңгінің пайда болуы қазіргі атом қаруын ойлап табумен пара-пар еді. Себебі, үзеңгінің қолданысқа келуі жаяу жауынгерлердің атты əскерлерге айналуына, ауыр қару-жарақтан қылыш сияқты жеңіл түрлеріне көшуге мүмкіндік туғызды, жорықшылық қасиетті арттырды, – деді Олжас Сүлейменов.

ЮНЕСКО-ның тағы бір конференциясы Еуропаға қоныстануға арналмақ. Аталған жиын-да түркі тайпаларының ішіндегі қыпшақтар мен бұлғарлар жайында талқыланатын болады. Б.з.д. ІІІ мыңжылдықта Тигр жəне Евфрат өзендерінің бай алқабын ежелгі семиттер басып алады. Осы тұста алқапта басқалармен қатар тіршілік ет-кен қыпшақтар мен бұлғарлар батысқа қарай ығысады. Олар оғыздар сияқты Күнге емес, Шолпан жұлдызына табынған. Кейін батыста өзге тайпалар қатары көбейе бастаған соң, қыпшақтар мен оғыздар шығысқа қарай жылжи отырып, Алтайда оғыздармен қосылады. Халықтардың тоғысуы болады, олар бір-бірінің мəдениетін қабылдап, тропологиялық типтерін өзгертеді. Олжас Сүлейменов ЮНЕСКО-ның алдағы конференцияла-рында аталған маңызды мəселелер талқыланатынын айтып, форум жұмысына жеміс тіледі.

«ТҮРКСОЙ» халықаралық ұйымының бас хатшысы Дүйсен Қасейінов түркі халықтары ма-териалды жəне материалды емес мəдениетке аса бай жəне көп түрлі жəдігерлердің мұрагері екенін атап өтті.

– ТҮРКСОЙ – түркітілдес халықтардың арасындағы мəдени байланыстардың дамуы-на қызмет ететін бірден-бір халықаралық ұйым. Біз олардың ортақ тұстарын, озық үлгілерін

Харада ЮДЗО, Жапонияның Қазақстандағы Төтенше жəне өкілетті елшісі:

– Түркілік өнерді, мəдениетті өте құрметтеймін жəне жаныма жақын санаймын. Себебі, түркілер мен жапондардың мəдениеті өзара тығыз байланысты. Жапон, корей жəне түркі тілдері Алтай семьясына жата-тыны ғылыми тұрғыда дəлелденген. Ж а л п ы , б ұ л х а л ы қ т а р д ы ң б е т əлпеттері де бір-біріне ұқсас. Оған қазақтарды алғаш көрген сəтте көз жеткіздім. Сол сияқты, жапондардың музыкасы мен музыкалық аспапта-рында да түркілермен ұқсастықтар көп. Осыған қарап, біздің де түбіміз осы Алтайдан таралған дегенге шүбə келтірмеймін.

Садеттин ГЮМЕШ, Анкара университетінің профессоры (Түркия):

– Дүниедег і ешбір халықта түркілердікі сияқты Отанға деген сүйіспеншілік сезім жоқ. Түркілер басқадан бас тартса да, атажұртынан бас тартпаған. Сондықтан, бүкіл түркінің кіндік жұрты саналған Алтайды бəріміз қасиет тұтып, қ ұ р м е т п е н қ а р а у ы м ы з к е р е к . Ғалымдардың зерттеулеріне жүгінсек, Алтай аймағын мекен еткен ежелгі адамдар, яғни түркілер орта бойлы, шымыр денелі, қысық көзді, қыр мұрынды болып келетініне, еуропалық жəне моңғолоидтық нəс ілдерге ұқсамайтынына көзіміз жетеді.

Əбдіжəміл НҰРПЕЙІСОВ, КСРО жəне ҚР Мемлекеттік сыйлықтарының лауреаты, халық жазушысы:

– Түркітектес халықтар кеше ғана Астанада бас қосып едік, енді, Өскеменде жиналып, түбі бір тарихы-мызды түгендеп жатырмыз. Мұның түркі халықтарының төл мекені – Шығыс Қазақстанда өтуі заңды.

Қазақта «Ат аунаған жерде, түк қалады» деген жақсы бір сөз бар. Ертең форум аяқталған соң, осы жиынның нəтижесі ретінде Шығыс Қазақстанда, алтын Алтай топырағында нəсілдес халықтардың бірлігі мен берекесін, аппақ ниетін білдіретін əдемі бір ескерткіш ор-натса, нұр үстіне нұр болар еді.

Нəсіпхан СҮЙІНОВА, Қарашай-Шеркеш мемлекет-тік университетінің профессоры (Ресей):

– Бүгінде саны аз, мемлекеттілігі жоқ түркі халықтарының төл құндылықтарын, дəстүр-мəдениетін сақтап қалуы өзекті. Оның қатарына ноғайларды жатқызуға болады. Дегенмен, олар аздығына қарамастан, өздерінің тегін, тілі мен ділін жоғалтқан жоқ. ХХ ғасырдағы ноғай əдебиетінде ежелгі түркілердің сарыны, образдары мен құбылыстар кездеседі. Бүгінгі ноғай жазушылары жазған туындыларға қарап, олардың Шалкиіз, Асан қайғы, Доспанбет, Қазтуған секілді қазақтың ақын-жырауларының өлеңдері мен жырларынан сусындағанын аңғару қиын емес.

Жабайхан ƏБДІЛДИН, академик, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты:

– К е й і н г і б у ы н д ы р у х а -ни əлемі бай, көкірек көзі ояу, білімді , жан-жақты, отансүйгіш тұлға ретінде тəрбиелеуге тиіспіз. Сонда мақсатымыз орындалады. Егер таяз ойлайтын, ақшаны ғана жақсы көретін, тарихты, мəдениетті бағаламайтын, тегін қуаламайтын ұрпақ өсірсек, келешегіміз мүшкіл. Сондықтан, жастарды төл тарихы-мызбен, мəдениетімізбен сусын-датып, түркі əлемімен танысты-рып, оны сүюге, қорғап, сақтауға үйретсек, сан ғасырлардан бері үзілмей келе жатқан асыл мұрамыз жаһандану заманында да жұтылып кетпейді деп ойлаймын.

Татьяна АРТАМОНОВА, Алтай мемлекеттік аграрлық университетінің доценті:

– Зерттеуші Николай Рерихтің А л т а й д ы ң б а й л ы қ т а р ы т у р а -лы жазған жазбалары бойынша, бұл өлкен ің əл і де ашылмаған қазыналары көп екенін ұғамыз. Д е н и с о в ү ң г і р і н е н т а б ы л ғ а н сенсациялық жаңалық жер бетінде кездесетін үш түрлі: африкалық, еуропалық жəне шығыстық хомо са-пиенстермен қатар, Алтайлық хомо сапиенстің болғанын айғақтады. Бұл біздің тарихи құндылығы-мыз, ал енді табиғи байлықтарымызға кел-сек, оның өзі – бір төбе.

Əбдуақап ҚАРА, «Мимар Синан» универси-тетінің профессоры (Түркия):

– Алтай – түркі əлемінің алтын бесігі ғана емес, қазақтың ақыны Мағжан Жұмабаев айтқандай, «бүкіл түркі дүниесіне қорған болған алтын тақ!». Мұстафа Кемал Ататүрік тəуелсіздік үшін еуропалық интервенттермен төрт жыл бойы соғысқан шақта Мағжан түрік көсеміне арнап «Алыстағы бауырыма» де-ген өлең жазып, осы күресте жеңіс тілеген.

Менің ата-бабам Марқакөл өңірін мекендепті. Сондықтан, Алтайды өзімнің атажұртым санаймын. Əлем зерттеушілерінде түріктер тарихты жасаған, бірақ жаза алмаған деген пікір бар. Құдайға шүкір, түркілер қазір өз тарихын жазып жатыр.

Сағымбай ҚОЗЫБАЕВ, Қазақстан Журналистер академиясының президенті:

– Бұл форумда ұйымдастырылған іс-шаралардан үлкен қуат алдық, күш-жігер жинадық. Екі жыл бұрын ғана ұйымдастырылған форумның дəстүрге айналуы қуантады. Мұндай басқосулар тың бастамалар, жаңа идеялар тудыра-ды. Бұл – біздің халқымыз жүріп өткен жолдың қайта жаңғыруы деп есептеймін. Біз соңғы жылдары бір-бірімізге, өзімізге деген құрметке жаңаша қарай бастадық. Қазақстан Журналистер академиясы аты-нан осы форум аясында алдағы уақытта түркітілдес халықтардың бұқаралық ақпарат құралдары арасында байқау өткізуді жоспарлап отырмыз.

Форум қонақтарының пікірлерінен:

30 тамыз 2013 жыл www.egemen.kz 9

Приложение 2к приказу Министра финансов Республики Казахстан от 20 августа 2010 года № 422

Форма 1

Наименование организации: АКЦИОНЕРНОЕ ОБЩЕСТВО «КАЗАХЭНЕРГОЭКСПЕРТИЗА» ГОСУДАРСТВЕННОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ «КОМИТЕТ ГОСУДАРСТВЕННОГО ЭНЕРГЕТИЧЕСКОГО НАДЗОРА И КОНТРОЛЯ МИНИСТЕРСТВА ИНДУСТРИИ И НОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН»Сведения о реорганизации: нетВид деятельности организации: Деятельность прочих учреждений, осуществляющих технические испытания и анализыОрганизационно-правовая форма: Акционерное обществоТип отчета: Не консолидированныйСреднегодовая численность работников: 503 чел.Субъект предпринимательства: СреднийЮридический адрес (организации): Казахстан, 010000, Астана г.а., Алматинская р.а., улица Ташенова 8/2 (юр), улица Кенесары, дом 40, Бизнес-центр «7 Континент», 14-этаж (факт), тел: 87172968609, факс: 87172968612, e-mail: 1050@kazee.kz, веб-сайт: www.kazee.kz

Бухгалтерский балансза период с 01.01.2012 по 31.12.2012

тыс. тенгеНаименование статьи Код стро-

киНа конец отчет-

ного периодаНа начало от-

четного периодаАктивы

I. Краткосрочные активы:Денежные средства и их эквиваленты 010 30 798,00 49 026,00Краткосрочная торговая и прочая дебиторская задолженность 016 79 676,00 51 092,00Текущий подоходный налог 017 11 198,00 20 829,00Запасы 018 45 998,00 52 077,00Прочие краткосрочные активы 019 17 272,00 10 348,00Итого краткосрочных активов (сумма строк с 010 по 019) 100 184 942,00 183 372,00Долгосрочная торговая и прочая дебиторская задолженность 115 1 235,00 1 235,00Основные средства 118 130 354,00 123 935,00Нематериальные активы 121 38 400,00 9 458,00Прочие долгосрочные активы 123 5,00 5,00Баланс (строка 100 +строка 101+ строка 200) 354 936,00 318 005,00

Обязательство и капиталПрочие краткосрочные финансовые обязательства 212 41 667,00Краткосрочная торговая и прочая кредиторская задолженность 213 129 426,00 103 887,00Вознаграждения работникам 216 49 479,00 37 035,00Прочие краткосрочные обязательства 217 17 054,00 16 772,00Уставный (акционерный) капитал 410 69 069,00 69 069,00Нераспределенная прибыль (непокрытый убыток) 414 41 497,00 84 929,00Итого капитал, относимый на собственников материнской ор-ганизации (сумма строк с 410 по 414)

420 110 566,00 153 998,00

Баланс (строка 300+строка 301+строка 400 + строка 500) 354 936,00 318 005,00

Приложение 3к приказу Министра финансов Республики Казахстан от 20 августа 2010 года № 422

Форма 2Наименование организации: АКЦИОНЕРНОЕ ОБЩЕСТВО «КАЗАХЭНЕРГОЭКСПЕРТИЗА» ГОСУДАРСТВЕННОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ «КОМИТЕТ ГОСУДАРСТВЕННОГО ЭНЕРГЕТИЧЕСКОГО НАДЗОРА И КОНТРОЛЯ МИНИСТЕРСТВА ИНДУСТРИИ И НОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН»

Отчет о прибылях и убыткахза период с 01.01.2012 по 31.12.2012

тыс. тенгеНаименование показателей Код строки За отчетный

периодЗа предыдущий

периодВыручка 010 1 059 058,00 1 045 657,00Себестоимость реализованных товаров и услуг 011 432,00 743,00Валовая прибыль (строка 010 – строка 011) 012 1 058 626,00 1 044 914,00Расходы по реализации 013 463 161,00 387 704,00Административные расходы 014 662 825,00 672 545,00Прочие расходы 015 9 552,00 4 549,00Прочие доходы 016 48 096,00 45 311,00Итого операционная прибыль (убыток) (+/- строки с 012 по 016)

020 -28 816,00 25 427,00

Доходы по финансированию 021Расходы по финансированию 022 2 697,00Доля организации в прибыли (убытке) ассоциированных орга-низаций и совместной деятельности, учитываемых по методу долевого участия

023

Приложение 4к приказу Министра финансов Республики Казахстан от 20 августа 2010 года № 422

Форма 3Наименование организации: АКЦИОНЕРНОЕ ОБЩЕСТВО «КАЗАХЭНЕРГОЭКСПЕРТИЗА» ГОСУДАРСТВЕННОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ «КОМИТЕТ ГОСУДАРСТВЕННОГО ЭНЕРГЕТИЧЕСКОГО НАДЗОРА И КОНТРОЛЯ МИНИСТЕРСТВА ИНДУСТРИИ И НОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН»

Отчет о движении денежных средств (прямой метод)за период с 01.01.2012 по 31.12.2012

тыс.тенге Наименование показателей Код стро-

киЗа отчетный

периодЗа предыдущий

периодI. Движение денежных средств от операционной деятельности

1. Поступление денежных средств, всего (сумма строк с 011 по 016)

010 1 672 523,00 1 419 737,00

реализация товаров и услуг 011 729 672,00 484 073,00прочая выручка 012 1 934,00авансы, полученные от покупателей, заказчиков 013 463 546,00 697 289,00

прочие поступления 016 479 305,00 236 441,002. Выбытие денежных средств, всего (сумма строк с 021 по 027) 020 1 668 890,00 1 359 516,00платежи поставщикам за товары и услуги 021 158 645,00 275 760,00авансы, выданные поставщикам товаров и услуг 022 149 974,00 314 903,00выплаты по оплате труда 023 650 161,00 539 555,00подоходный налог и другие платежи в бюджет 026 274 305,00 229 298,00прочие выплаты 027 435 805,003. Чистая сумма денежных средств от операционной деятель-ности (строка 010 – строка 020)

030 3 633,00 60 221,00

II. Движение денежных средств от инвестиционной деятельности1. Поступление денежных средств, всего (сумма строк с 041 по 051)

040 4 868,00

реализация основных средств 041 4 868,002. Выбытие денежных средств, всего (сумма строк с 061 по 071) 060 54 942,00 18 545,00в том числе:приобретение основных средств 061 22 891,00 10 424,00приобретение нематериальных активов 062 32 051,00 8 121,003. Чистая сумма денежных средств от инвестиционной дея-тельности (строка 040 – строка 060)

080 -50 074,00 -18 545,00

III. Движение денежных средств от финансовой деятельности1. Поступление денежных средств, всего (сумма строк с 091 по 094)

090 143 333,00

получение займов 092 143 333,002. Выбытие денежных средств, всего (сумма строк с 101 по 105) 100 115 131,00 13 556,00погашение займов 101 101 667,00выплата вознаграждения 102 2 697,00выплата дивидендов 103 10 767,00 13 556,003. Чистая сумма денежных средств от финансовой деятельно-сти (строка 090 – строка 100)

110 28 202,00 -13 556,00

4. Влияние обменных курсов валют к тенге 120 11,00 272,005. Увеличение +/- уменьшение денежных средств (строка 030 +/- строка 080 +/- строка 110+/-стр.120)

130 -18 228,00 28 392,00

6. Денежные средства и их эквиваленты на начало отчетного периода

140 49 026,00 20 634,00

7. Денежные средства и их эквиваленты на конец отчетного периода

150 30 798,00 49 026,00

Приложение 6к приказу Министра финансов Республики Казахстан от 20 августа 2010 года № 422

Форма 4Наименование организации: АКЦИОНЕРНОЕ ОБЩЕСТВО «КАЗАХЭНЕРГОЭКСПЕРТИЗА» ГОСУДАРСТВЕННОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ «КОМИТЕТ ГОСУДАРСТВЕННОГО ЭНЕРГЕТИЧЕСКОГО НАДЗОРА И КОНТРОЛЯ МИНИСТЕРСТВА ИНДУСТРИИ И НОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН»

Отчет об изменениях в капиталеза период с 01.01.2012 по 31.12.2012

тыс. тенгеНаименование компо-

нентовКод

стро-ки

Капитал материнской организации Доля не-контроли-рующих

собствен-ников

Итого ка-питалУставный

(акцио-нерный) капитал

Эмис-сион-ный

доход

Выкуп-ленные

собствен-ные доле-вые ин-

струменты

Резер-вы

Нера-спреде-ленная

прибыль

Сальдо на 1 января преды-дущего года

010 69 069,00 76 992,00 146 061,00

Изменение в учетной политике 011 -40,00 -40,00Пересчитанное сальдо (строка 010+/строка 011)

100 69 069,00 76 952,00 146 021,00

Общая совокупная при-быль, всего(строка 210 + строка 220):

200 21 533,00 21 533,00

Прибыль (убыток) за год 210 21 533,00 21 533,00Операции с собственника-ми, всего (сумма строк с 310 по 318):

300 -13 556,00 -13 556,00

Выплата дивидендов 315 -13 556,00 -13 556,00Сальдо на 1 января от-четного года (строка 100 + строка 200 + строка 300)

400 69 069,00 84 929,00 153 998,00

Изменение в учетной по-литике

401 -752,00 -752,00

Пересчитанное сальдо (строка 400+/строка 401)

500 69 069,00 84 177,00 153 246,00

Общая совокупная при-быль, всего (строка 610+ строка 620):

600 -31 913,00 -31 913,00

Прибыль (убыток) за год 610 -31 913,00 -31 913,00Операции с собственника-ми всего (сумма строк с 710 по 718)

700 -10 767,00 -10 767,00

Выплата дивидендов 715 -10 767,00 -10 767,00Сальдо на 31 декабря от-четного года (строка 500 + строка 600 + строка 700)

800 69 069,00 41 497,00 110 566,00

Руководитель: Есимханов Сунгат Куатович ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– ––––––––––– (фамилия, имя, отчество) (подпись)

Главный бухгалтер: Жунусова Мейрамкуль Сатыбаевна––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––– (фамилия, имя, отчество) (подпись)

Место печати

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Павлодар облысы бойын-ша департаменті, 140000, Павлодар қаласы, Қайырбаев к-сі, 32-үй, ақпарат алу телефон-

дары: 8 (7182) 32-04-36, факс 8 (7182) 32-80-06, ваканттық əкімшілік мемлекеттік қызметшілер

лауазымдарына конкурс жариялау:

Барлық қатысушыларға жалпы біліктілік талаптары:

СО-4 категориясына: «Құқықтану», «халық аралық құқық», «құқық қорғау қызметі» мамандықтары бойын-ша құқық саласында жоғары білім; Жұмыс тəжірибесі келесі талаптардың біріне сəйкес болуы тиіс:

1) мемлекеттік қызмет өтілі бір жылдан кем емес;2) осы санаттағы нақты лауазымның функцио-

нал дық бағытына сəйкес облыстарда жұмыс өтілі екі жылдан кем емес;

3) жоғары оқу орындарынан кейінгі оқу бағдар-ламалары бойынша Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы білім беру ұйымдарында мемлекеттік тапсырыс негізінде немесе шетелдің жоғары оқу орындарында Шетелде кадрлар даярлау жөніндегі республикалық комиссия бекітетін басым мамандықтар бойынша оқуды аяқтауы;

4) ғылыми дəрежесінің болуы.Қазақстан Республикасының Конституциясын,

Қазақстан Респуб ликасының «Қазақстан Респуб-ликасының Президенті туралы», «Қазақстан Респуб-ликасының Парламентi жəне оның депутаттарының мəртебесi туралы», «Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы» Конституциялық заңдарын, Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік қызмет туралы», «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы», «Əкімшілік рəсімдер туралы», «Жеке жəне заңды тұлғалардың өтiнiштерiн қарау тəртiбi туралы» Заңдарын, осы санаттағы нақты лауазымның ма-мандануына сəйкес облыстардағы қатынастарды реттейтін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін, «Қазақстан – 2050» Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты страте-гиясын білуі.

Əкімшілік мемлекеттік қызметшілердің лауазымдық жалақысы

категория Еңбек өтіліне байланыстыСО-4 84559 тенгеден 114027 тенгеге дейін

Инспекция жəне бақылау бөлімінің кон -сультант-инспекторы, (СО-4), 1 бір лік.

Қызметтік міндеттері: Тəртіптік кеңестің бақылау өкілдігін жүзеге асыру, мемлекеттік мекемелерде жəне аумақта «Сыбайлас жемқорлықпен кү рес туралы» ҚР Заңы мен ҚР Мемлекеттік қызметшілерінің Ар-намыс ко дексінің орындалуы туралы Тəртіптік кеңес мүшелері мен Төрағасын, Хатшылықтың меңгерушісін жəне бөлім басшысын ақпаратпен қамтамасыз ету.

Облыстың мемлекеттік органдарының қызметіне, мемлекеттік қызмет туралы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы, мемлекеттік қызметшілердің Ар-намыс кодексі жəне мемлекеттік қызмет көрсету бойынша заңнаманы сақтау бойынша, онын ішінде: жоспарлы, жоғарғы органдардың бұйрығы жəне жеке жəне заңды тұлғалардың өтініштері бойынша тексеру жүргізу.

Тəртіптік іс жəне өтініштер бойынша іс қағаздарды жүргізу жұмыстары, өтініштерді, азаматтардың арыз-дары, соның ішінде сенім телефоны жəне тəртіптік материалдарды тіркеу есебін жүргізу, белгіленген мерзімде құжаттардың орындалуын іштей бақылау жəне олардың дұрыс сақталуын жүзеге асыру.

Білімге талаптар: «Құқықтану», «халықаралық құқық», «құқық қорғау қызметі» мамандықтары бойынша құқық саласында жоғары білім

Конкурс комиссиясына келесі құжаттарды ұсынады:

1) өкілетті орган белгіленген нысандағы өтініш;2) 3х4 үлгідегі суретпен нысандағы сауалнама;3) бiлiмi туралы құжаттардың нотариал дық куəлан-

дырылған көшiрмелерi;4) еңбек қызметін растайтын құжаттың

нотариалдық куəландырылған көшiрмесi; 5) Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау ми нистрлігінің 2010 жылғы 23 қарашадағы №907 бұйрығымен бекі -тілген (Қазақстан Республикасының Нормативтік құқықтық акті лердің тізілімінде 2010 жылы 21 желтоқсанда № 6697 болып тір келген) нысандағы денсаулығы туралы анықтама; 6) Қазақстан Рес-публикасы азаматының жеке куəлігінің көшірмесі; 7) құжаттарды тапсыру сəтінде уəкілетті органмен белгіленген шекті мəннен төмен емес нəтижемен тестілеуден өткені туралы қолданыстағы сертификат.Азаматтар бiлiмiне, жұмыс тəжiрибесiне, кəсiби шеберлiгiне жəне беделіне қатысты (бiлiктiлiгiн арттыру, ғылыми дəрежелер мен атақтар берiлуi туралы құжаттардың көшiрмелерi, мiнездемелер, ұсынымдар, ғылыми жарияланымдар жəне өзге де олардың кəсіби қызметін, біліктілігін сипаттайтын мəліметтер) қосымша ақпараттарды бере алады. Азаматтар құжат тігілетін мұқабада орналастырылған құжаттарды қолма-қол тəртіпте немесе пошта арқылы құжаттарды қабылдау мерзiмiнде бере ала-ды. Азаматтар құжаттарды хабарламада көрсетілген

электрондық пошта мекенжайына электронды түрде бере алады.

Конкурсқа қатысу үшін құжаттарды электрондық пош та арқылы берген азаматтар құжаттардың түпнұсқасын əңгімелесу басталғанға дейін бір жұмыс күн бұрын кешіктірілмей береді.

Құжаттардың түпнұсқасы берілмеген жағдайда тұлға əңгімелесуден өтуге жіберілмейді.

Əңгімелесу өткізу орны: Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Павлодар облысы бойынша департаменті, 140000, Павлодар қаласы, Қайырбаев к-сі, 32-үй, 4-қабат, əңгімелесу жіберу туралы хабардар еткен күнінен бастап бес жұмыс күн ішінде.

Бұқаралық ақпарат құралдарына конкурс өткізілу туралы хабарландыру соңғы жарияланған күнінен бастап, конкурс құжаттары 10 жұмыс күн ішінде қабылданады.

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Талдықорған облысы бойын-ша департаменті, 040000, Талдықорған қаласы,

Тəуелсіздік к-сі, 38-үй, ақпарат алу телефон-дары: 8 (7282) 27-09-28, факс 8 (7282) 27-05-23,

ваканттық əкімшілік мемлекеттік қызметшілер лауазымдарына конкурс жариялау:

Барлық қатысушыларға жалпы біліктілік талаптары:

СО-3 категориясына: «Құқықтану», «халықаралық құқық», «құқық қорғау қызметі» мамандықтары бойынша құқық саласында жоғары білім; Жұмыс тəжірибесі келесі талаптардың біріне сəйкес бо-луы тиіс:

1) мемлекеттік қызмет өтілі екі жылдан кем емес;2) мемлекеттік органдарда басшылық немесе өзге

лау азымдарда жұмыс өтілі бір жылдан кем емес;3 ) о с ы с а н а т т а ғ ы н а қ т ы л а у а з ы м н ы ң

функционалдық бағытына сəйкес облыстарда жұмыс өтілі үш жылдан кем емес;

4) жоғары оқу орындарынан кейінгі оқу бағдарламалары бойынша Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы білім беру ұйымдарында мемлекеттік тапсырыс негізінде немесе шетелдің жоғары оқу орындарында Шетелде кадрлар даярлау жөніндегі республикалық комиссия бекітетін басым мамандықтар бойынша оқуды аяқтауы;

5) ғылыми дəрежесінің болуы.Қазақстан Республикасының Конституциясын,

Қазақстан Республи касының «Қазақстан Респуб-ликасының Президенті туралы», «Қазақстан Респуб-ликасының Парламентi жəне оның депутаттарының мəртебесi туралы», «Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы» Конституциялық заңдарын, Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік қызмет туралы», «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы», «Əкімшілік рəсімдер туралы», «Нормативтік құқықтық актілер туралы», «Жеке жəне заңды тұлғалардың өтiнiштерiн қарау тəртiбi туралы» Заңдарын, осы санаттағы нақты лауазымның мамандануына сəйкес облыстардағы қатынастарды реттейтін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін, «Қазақстан – 2050» Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты стратегиясын білуі.

Тəртіптік кеңес қызметін қамтамасыз ету (Тəртіптік кеңес хатшылығы) бөлімінің басшысы

(СО-3) 1 бірлік.Қызметт ік міндеттері : Бөл імнің жəне

хатшылықтың жылдық, тоқсандық жəне айлық жо-спарын əзірлейді жəне іске асырылуын қамтамасыз етеді. Тəртіптік кеңестің бақылау өкілеттіктерін жүзеге асыруды қамтамасыз етеді, Кеңес төрағасы мен мүшелерін, Хатшылық меңгерушісін мемлекеттік органдар мен өңірлердегі Қазақстан Республикасының «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Заңын жəне ҚР Мемлекеттік қызметшілердің Ар-намыс кодексін орындауы туралы жағдай жөнінде жиі ақпарат береді. Бөлім қызметіне басшылық етуді ұйымдастырады, кеңесшілер мен бөлім мамандарының жұмысын үйлестіреді. Мемлекеттік қызмет ту-ралы заңнаманың, сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманың жəне мемлекеттік қызметшілердің Ар-намыс кодексін қадағалауына бақылау жасайды, мемлекеттік органдардың тəртіптік комиссиясының жұмысын үйлестіреді. Құзыретіне енетін мəселелер бойынша мемлекеттік органдардың қызме тіне тек-серу жүргізеді.

Білімге талаптар: Құқықтану, халықаралық құқық, құқық қорғау қызметі мамандықтары бой-ынша құқық саласында жоғары білім

Əкімшілік мемлекеттік қызметшілердің лауазымдық жалақысы

категория Еңбек өтіліне байланыстыСО-3 92892 теңгеден 128126теңгеге дейінСО-4 84559 тенгеден 114027 тенгеге дейін

СО-4 категориясына: Құқық саласында, мемлекеттік жəне жергілікті басқару, экономика мамандықтары бойынша əлеуметтік ғылымдар, эконо-мика жəне бизнес саласында, білім саласында жоғары білім; Жұмыс тəжірибесі келесі талаптардың біріне сəйкес болуы тиіс:

1) мемлекеттік қызмет өтілі бір жылдан кем емес;2 ) о с ы с а н а т т а ғ ы н а қ т ы л а у а з ы м н ы ң

функционалдық бағытына сəйкес облыстарда жұмыс өтілі екі жылдан кем емес;

3) жоғары оқу орындарынан кейінгі оқу бағдар-ламалары бойынша Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы білім беру ұйымдарында мемлекеттік тапсырыс негізінде немесе шетелдің жоғары оқу орындарында Шетелде кадрлар даярлау жөніндегі республикалық комиссия бекітетін басым мамандықтар бойынша оқуды аяқтауы;

4) ғылыми дəрежесінің болуы.Қазақстан Республикасының Конституциясын,

Қазақстан Республикасының «Қазақстан Респуб-ликасының Президенті туралы», «Қазақстан Респуб-ликасының Парламентi жəне оның депутаттарының мəртебесi туралы», «Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы» Конституциялық заңдарын, Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік қызмет туралы», «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы», «Əкімшілік рəсімдер туралы», «Жеке жəне заңды тұлғалардың өтiнiштерiн қарау тəртiбi туралы» Заңдарын, осы санаттағы нақты лауазымның ма-мандануына сəйкес облыстардағы қатынастарды реттейтін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін, «Қазақстан – 2050» Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты страте-гиясын білуі.

Мемлекеттік қызмет персоналын басқару бөлімінің консультанты, (СО-4), 1бірлік.

Қызметтік міндеттері: Мемлекеттік қызмет өткеру жəне мемлекеттік қызметшілерді өқыту мəселелері бойынша Мемлекеттік органдардың кадр қызметтерімен өзара іс əрекетестікті жəне олардың жұмысын үйлестіруді жүзеге асыру;мемлекеттік қызмет кадрларының жай күйінің мониторингі мəселелері бойынша функцияларды жүзеге асы-ру; конкурстарды, аттестацияларды, мемлекеттік қызметшіні ауысу тəртібінде тағайындау рəсімін келесуді жəне мемлекеттік əкімшілік қызметін кадр резервін қалыптасуын жүзеге асыру; мемлекеттік органдардың қызметін персоналды басқару бағыты бойынша жыл сайынғы бағалауға қатысу; мемлекеттік қызметшілер мен мемлекеттік органдардың кадр қызметтеріне кеңес беру, азаматтардың өтініштері, ұсынымдарын бөлімінің құзырет деңгейінде қарау; мемлекеттік қызметшілерді қайта даярлау мен біліктілікті арттырудың мониторингін (талдауын) жүргізу жəне жетекшілік ететін мəселелер бойынша есептік ақпаратты əзерлеу; Департаменттін жоғары лауазымды тұлғаларды өз құзыреті шегінде жүктеген өзге де міндеттерді орындау.

Білімге талаптар: Құқық саласында, мемле-кеттік жəне жергілікті басқару, экономика маман-дықтары бойынша əлеуметтік ғылымдар, эко-номика жəне бизнес саласында, білім саласында жоғары білім

Конкурс комиссиясына келесі құжаттарды ұсынады:

1) өкілетті орган белгіленген нысандағы өтініш;2) 3х4 үлгідегі суретпен нысандағы сауалнама;3) бiлiмi туралы құжаттардың нотариалдық

куəландырылған көшiрмелерi;4) еңбек қызметін растайтын құжаттың отариалдық

куəландырылған көшiрмесi;5) Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау ми-

нистрлігінің 2010 жылғы 23 қарашадағы №907 бұй-рығымен бекітілген (Қазақстан Респуб лика сының Нормативтік құқықтық актілердің тізі лімінде 2010 жылы 21 желтоқсанда № 6697 болып тір кел-ген) нысандағы денсаулығы туралы анықтама;6) Қазақстан Республикасы азаматының жеке куəлігінің көшірмесі;

7) құжаттарды тапсыру сəтінде уəкілетті орган-мен белгіленген шекті мəннен төмен емес нəтижемен тестілеуден өткені туралы қолданыстағы сертификат.Азаматтар бiлiмiне, жұмыс тəжiрибесiне, кəсiби шеберлiгiне жəне беделіне қатысты (бiлiктiлiгiн арт-тыру, ғылыми дəрежелер мен атақтар берiлуi туралы құжаттардың көшiрмелерi, мiнездемелер, ұсынымдар, ғылыми жарияланымдар жəне өзге де олардың кəсіби қызметін, біліктілігін сипаттайтын мəліметтер) қосымша ақпараттарды бере алады. Азаматтар құжат тігілетін мұқабада орналастырылған құжаттарды қолма-қол тəртіпте немесе почта арқылы құжаттарды қабылдау мерзiмiнде бере алады. Азаматтар құжаттарды хабар-ламада көрсетілген электрондық почта мекен-жайына электронды түрде бере алады.

Конкурсқа қатысу үшін құжаттарды электрондық почта арқылы берген азаматтар құжаттардың түпнұсқасын əңгімелесу басталғанға дейін бір жұмыс күн бұрын кешіктірілмей береді.

Құжаттардың түпнұсқасы берілмеген жағдайда тұлға əңгімелесуден өтуге жіберілмейді.

Əңгімелесу өткізу орны: Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Алматы об-лысы бойынша департаменті, 040000, Талдықорған қаласы, Тəуелсіздік к-сі, 38 ұй, 2 қабат, əңгімелесу жіберу туралы хабардар еткен күнінен бастап бес жұмыс күн ішінде.

Бұқаралық ақпарат құралдарына конкурс өткізілу туралы хабарландыру соңғы жарияланған күнінен бастап, конкурс құжаттары 10 жұмыс күн ішінде қабылданады.

Ваканттық әкімшілік мемлекеттік қызметшілер лауазымдарына конкурс жариялау

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 9 тамыздағы №920 қаулысымен бекітілген, Жекешелендіру нысандарын сату қағидасымен, республикалық мен-шіктегі нысандарды сатудың орындалуын сəйкестендіреді.

Сауда-саттық Голланд əдісімен элек трон-дық аукционға республикалық мен шіктің мына нысандары қойылады:

1. Ваз 21213 автокөлігі, мемлекеттік тіркеу нөмірі F 830 PN, 2003 жылы шы-ғарылған, Шығыс-Қазақстан облысы, Өскемен қаласы, Питерские Коммунары көшесі, 26 ме-кенжайында орналасқан.

Алғашқы бағасы - 212 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 060 000 теңге. Ең төмен бағасы – 110 955 теңге.

Кепілді жарна – 31 800 теңге.2. «Зеленец» қайығы, ескектерімен,

зауыт тық нөмірі 342, 2008 жылы шыға-рылған, Павлодар облысы, Павлодар қаласы, Жеңіс көшесі, 17 мекенжайында орналасқан.

Алғашқы бағасы - 198 000 теңге. Бастапқы бағасы - 990 000 теңге. Ең төмен бағасы - 103 627 теңге.

Кепілді жарна – 29 700 теңге.«Зеленец» қайығы, ескектерімен, зауыт-

тық нөмірі 343, 2008 жылы шығарылған, Павлодар облысы, Павлодар қаласы, Жеңіс көшесі, 17 мекенжайында орналасқан.

Алғашқы бағасы - 213 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 065 000 теңге. Ең төмен бағасы- 111 478 теңге.

Кепілді жарна – 31 950 теңге. 4. КАВЗ 3976 автобусы, мемлекеттік

тіркеу нөмірі F 937 DW, 1993 жылы шыға-рылған, Шығыс Қазақстан облысы, Жарма ау-даны, Шар қаласы мекенжайында орналасқан.

Алғашқы бағасы - 204 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 020 000 теңге. Ең төмен бағасы - 106 767 теңге. Кепілді жарна – 30 600 теңге.

5. КАВЗ 3976 автобусы, мемлекеттік тіркеу нөмірі F 821 DK, 1992 жылы шығарылған, Шығыс Қазақстан облысы, Семей қ., Тихий тұйық көшесі, 5 мекенжайында орналасқан.

Алғашқы бағасы - 193 000 теңге. Бастапқы бағасы – 965 000 теңге. Ең төмен бағасы - 101 010 теңге.

Кепілді жарна – 28 950 теңге.6. Газ 66 автокөлігі, мемлекеттік тіркеу

нөмірі F 697 OO, 1988 жылы шығарылған, Шығыс Қазақстан облысы, Семей қаласы, Тəңірберген, 1 мекенжайында орналасқан.

Алғашқы бағасы - 109 000 теңге. Бастапқы бағасы – 545 000 теңге. Ең төмен бағасы- 57

047 теңге. Кепілді жарна – 16 350 теңге.7. 2 ПТС-4 тіркемесі, мемлекеттік тіркеу

нөмірі 16829, 1988 жылы шығарылған, Шығыс Қазақстан облысы, Семей қаласы, Тəңірберген, 1 мекенжайында орналасқан.

Алғашқы бағасы - 105 000 теңге. Бастапқы бағасы – 525 000 теңге. Ең төмен бағасы- 54 954 теңге.

Кепілді жарна – 15 750 теңге.Электрондық аукционға қаты сушыларды

тіркеу хабарлама жария ланған күннен бас-тап жүргізіледі жəне электрондық аукцион басталғанға дейін 48 (қырық сегіз) сағат бұрын аяқталады.

Кепілді жарналар «Қазақстан Рес публикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитетінің Шығыс Қазақстан мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаменті» ММ-нің мына есепшоты-на төленеді: ИИК KZ110705012170169006. БИК KКМFKZ2A, БСН 120240019160, КБЕ 11,КНП 171, «Қазақстан Республикасы Қаржы минис трлігі Қазынашылық комитеті» ММ-да (төленген кепілді жарна көлеміне банктік қызмет кірмейді).

Назар аударыңыз! Сатушының элек-трондық өтінімді қабылдаудан бас тартуы үшін қатысушының жарнамада көрсетілген талап-тарды сақтамауы, сондай-ақ жеке жəне заңды тұлғаның электрондық өтінімі мен құжаттарын қарау мерзімі аяқталғанға дейін сауда-саттықты өткізу туралы хабар ламада көрсетілген кепілді жарнаның Са тушының шотына түспеуі негіз болып та былады.

Электронды аукционға қатысушы кепілді жарнасын қайтару үшін кепілді жар наны қайтару туралы өтініш жəне банк тіктен ағымдағы шотын растайтын анықтаманың тұпнұсқасын (банктік шот заңды тұлға үшін) ұсынуы қажет.

Қатысушыларға кепiлдi жарнаның кез кел-ген санын енгiзуге жол беріледі, бұл ретте бір кепілді жарна қатысушыға сауда-саттыққа қатысу үшін осы кепілді жарнаны енгізген жекешелендіру нысанын сатып алу құқығын береді.

Электрондық аукционға қатысу үшін алдын ала тізілімнің веб-порталына тірке-луі қажет:

1) жеке тұлғалар үшін: жеке сəйкестендіру нөмірін (бұдан əрі – ЖСН), тегін, атын, əкесінің атын (бар болған жағдайда);

2) заңды тұлғалар үшін: бизнес сəйкес-тендіру нөмірін (бұдан əрі – БСН), толық

атауын, бірінші басшының тегін, атын, əкесінің атын (бар болған жағдайда);

3) кепілді жарнаны қайтару үшін екінші деңгейдегі банктегі есеп-айырысу шотының деректемелерін;

4) байланыс деректерін (пошталық мекен-жайы, телефоны, факс, е-mail);

5) ұлттық куəландырушы орталық берген ЭЦҚ-ның жарамдылығы мерзімін көрсете отырып, Тізілімнің веб-порталында алдын ала тіркелу қажет.

Жоғарыда көрсетілген деректер өзгерген кез-де қатысушы бір жұмыс күні ішінде Тізілімнің веб-порталына енгізілген дерек терді өзгертеді.

Электрондық аукционға қатысушы ретін де тіркелу үшін қатысушының ЭЦҚ қол қойылған, төмендегі құжаттардың көшірмелерін (сканерленген) электрондық өтінімді (бұдан əрі – электрондық өтінім) Тізілімнің веб-порталында тіркеу қажет.1) жеке тұлғалар үшін: паспорттың немесе жеке тұлғаның жеке басын куəландыратын құжаттың, сондай-ақ банктен ағымдағы шоттың бар-жоғын растайтын анықтаманың;заңды тұлғалар үшін: жарғының, заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) ту-ралы куəліктің не заңды тұлғаны мем лекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы анықтаманың, сондай-ақ банктен банктік шоттың бар-жоғын растайтын анық таманың; 2) қатысушының кепілді жарна сомасын аударғанын растай-тын банк белгісі бар төлем құжатының;3) заңды тұлға өкілінің өкілеттіктерін куəлан-дыра тын құжаттың, сондай-ақ заңды тұлғаның өкілі паспортының немесе оның жеке басын куəландыратын құжаттың;

Шетелдік заңды тұлғалар қазақ жəне/немесе орыс тілдеріндегі нотариалды куəландырылған аудармасы бар құрылтай құжаттарының электрондық (сканерленген) көшірмелерін ұсынады.

Электрондық аукционға қатысушылар электрондық аукцион басталғанға дейін бір сағат ішінде аукцион залына ЭЦҚ мен аукцион нөмірін пайдалана отырып кіреді. Электрондық аукцион жекешелендіру объектісінің бастапқы құнын аукцион залында автоматты түрде орна-ластыру жолымен сауда-саттықты өткізу тура-лы хабарламада көрсетілген Астана қаласының уақыты бойынша басталады.

Сауда-саттықтың голланд əдісі бойынша электрондық аукцион ережесі:

1) егер электронды аукцион басталған сəттен бастап бес минут ішінде қаты сушылардың б ірде-б іреу і электрондық аукционда

жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растамайтын болса, жекешелендіру нысанының бастапқы бағасы ережеге сəйкес белгіленген қадамға азаяды;

2) егер баға азайғаннан кейін бес ми-нут ішінде қатысушылардың бірде-біреуі жекешелендіру нысанын сатып алуға ние тін растамайтын болса, жекешелендіру ныса-нының соңғы жарияланған бағасы белгіленген қадаммен азаяды.

Жарияланған баға бойынша жеке шелендіру объектісін сатып алуға ниетін бірінші болып растаған қатысушы сау да-саттықтың голланд əдісі бойынша элек трондық аукцион жеңімпазы болып танылады жəне осы жекешелендіру ны-саны бойынша электрондық аукцион өткізілген болып танылады;

3) егер жекешелендіру объектісінің бағасы белгіленген ең төменгі мөлшерге жетсе жəне қатысушылардың бірде-біреуі жекешелендіру нысанын сатып алу ниетін растамаса, онда электрондық аукцион өткізілмеген болып та-нылады.

Əрбір сатылған жекешелендіру нысаны бойынша электрондық аукцион нəтижелері электрондық аукцион нəтижелері туралы элек тронды хаттамамен ресімделеді, оған сатушы жəне жеңімпаз ЭЦҚ-ны пай далана отырып, электрондық аукцион аяқталғаннан кейін жиырма төрт сағат ішінде Тізілімнің веб-порталында қол қояды.

Электрондық аукцион нəтижелері туралы хаттама электрондық аукцион нəтижелерін жəне жеңімпаз сатушының жекешелендіру нысанын сату бағасы бойынша сатып алу-са-ту шартына қол қою міндеттерін белгілейтін құжат болып табылады.

Семей қаласы, Интернационал көшесі, 38 (304-бөлме) мекенжайы бойынша жеңімпаз сатып алу-сату шартына электрондық аукцион өткізілген күннен бастап күнтізбелік он күннен аспайтын мерзімде қол қойылады.

Бұл ретте, электрондық аукционның жеңімпазы сатып алу-сату шартына қол қойған кезде көрсетілген құжаттардың көшірмелерін, осы құжаттардың түпнұс қаларын не нотариал-ды куəландырылған көшірмелерін салыстыру үшін міндетті түрде көрсете отырып, сатушыға ұсы нады. Құжаттардың түпнұсқалары салыс-тырылғаннан кейін бір жұмыс сағаты ішінде қайтарылады.

Электрондық аукционды өткізу туралы қосымша ақпаратты www.gosreestr.kz сайты арқылы жəне Семей қаласы 8 (7222) 523266 телефоны арқылы алуға болады.

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМАҚазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитетінің Шығыс Қазақстан мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру

департаментінің Семей филиалы 2013 жылғы 20 қыркүйекте сағат 10.00-ден бастап www.gosreestr.kz Мемлекеттік мүлік тізілімінің веб-порталында мемлекеттік республикалық меншіктегі

нысандарды сату жөнінде электрондық аукцион өткізеді

Солтүстік Қазақстан облысының əкімдігі көрнекті ғалым Евней Бөкетовтің інісіХамзабай АРЫСТАНҰЛЫНЫҢ

қайтыс болуына байланысты марқұмның туған-туысқандарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Егер сіз «Егемен Қазақстан» газетіне жарнама бергіңіз келсе,

мына телефондарға хабарласыңыз:

Астана тел/факс 37-64-48, 37-60-49. Электронды пошта: egemen_adv@mail.ru.

Алматы 273-74-39, ф. 273-73-97. Электронды пошта: gulnurekkz@mail.ru.

2012 жылдың қорытындылары бойынша «Өскемен титан-магний комбинаты» АҚ акцияларына дивидендтер төлеу туралы

АҚПАРАТ«Өскемен титан-магний комбинаты» акционерлік қоғамы (бұдан əрі –

«ӨТМК» АҚ) (атқарушы органның (Басқарманың) орналасу жері: 070017, Қазақстан Республикасы, Өскемен қаласы, Жаңа Согра кенті. Банк реквизиттері: «АТФ Банк» АҚ Өскемендегі филиалы, БСН 950940000178, ЖСК KZ31 826F 0KZT D200 1191, БСК ALMNKZKA) акционерлерге 2013 жылдың 7 тамызында өткізілген «ӨТМК» АҚ акционерлерінің жылдық жалпы жиналысы 2012 жылғы «ӨТМК» АҚ дивидендтерді төлеу тəртібі жəне келесі мөлшері бекітілсін.

«ӨТМК» АҚ артықшылықты акциялар бойынша 1 артықшылықты акцияға 190,00 (жүз тоқсан) теңге мөлшерінде дивидендтер есептелсін.

2012 жылдың қорытындысы бойынша қоғамның жай акцияларына дивидендтер төленбесін.«ӨТМК» АҚ артықшылықты акциялары бойынша дивидендтерді ресми бастапқы

төлеу мерзімі 2013 жылдың 16 қыркүйегі деп анықталсын.Акционерлердің тізімдемесіне сəйкес, 2013 жылдың 30 тамызындағы жағдайына,

2012 жылғы қорытындыларымен, «ӨТМК» АҚ артықшылықты акциялары бойынша дивидендтерді алуға құқығы бар акционерлер тізімін айқындау.

2012 жылдың қорытындылары бойынша «ӨТМК» АҚ артықшылықты акцияла-рына дивидендтер төлеу, акционерлерге – жеке тұлғаларға Қоғамның кассасында қолма-қол ақшамен төленсін, заңды тұлғаларға – ақшасыз есеп айырысу арқылы жүзеге асырылсын.

«ӨТМК» АҚ Басқармасы.

«Казвторчермет» АҚ «Акцио-нерлік қоғамдар туралы» ҚР Заңының 70-бабының тəртібімен «Альфабанк» АҚ-пен ірі мəміле жасағандығы туралы қоғамның акционерлеріне жəне кредиторларына хабарлайды – кредиттік желі ашуды қарастыратын бас кредиттік келісімді жасауы.

АО «Казвторчермет» в порядке ст. 70 Закона РК «Об Акционерных обществах» информирует акционеров и кредиторов общества о совершении крупной сделки с АО «Альфабанк» – заключении генерального кредитного соглашения, предусматривающего от-крытие кредитной линии. Адыбаева Қаламқас Алмас-

қызына берілген АКN1398195 ҰБТ сертификатының жоғалуына бай-ланысты жарамсыз деп танылсын.

АО «Медтехника» уведомля-ет своих акционеров, кредиторов и иных заинтересованных лиц о со-вершении крупной сделки с АО «Народный Банк Казахстана».

«Медтехника» АҚ «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-пен ірі мəміле жаса-ғандығы туралы өзінің акционерлеріне, кредиторларына жəне басқа да мүдделі тұлғаларға хабардар етеді.

«Маңғыстаумұнайгаз» ак-ционерлік қоғамы «Titan Oil Trading GmbH» компаниясымен 2013 жылы ірі мəміле – 25.12.2012 ж. MMG/TOTG-2013/1456-19 Қоғамның 2013 жылғы экспортқа жеткізілетін шикі мұнайының көлемін ұлғайту туралы қосымша келісім шарт жасасты.

Астана қаласының мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаменті 24.08.2013 ж. № 197 (28136) баспаға шыққан АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМАҒА мына мазмұндағы түзетулерді ұсынады: № 3 лот алып тастау: «Hyundai Aero Spase Ld» маркалы автокөлік, м/н Z 188 UD, 2005 жылы шығарылған, қозғалтқыш № D6AV5111551, қорап № KMJRJ18VP6C912923, баланс ұстаушы – «Қазақстан Республикасы Президентінің Іс Басқармасының автошаруашылығы» РМК, мекенжай: Астана қаласы, 27-ші к-сі, 13. Алғашқы бағасы – 5 370 000 теңге, бастапқы бағасы – 26 850 000 теңге, ең төменгі бағасы – 2 937 900 теңге, кепілді жарна – 805 500 теңге.

Пойыз «Қала маңындағы тасымал» АҚ жаңадан сатып алған жайлылығы жоғары вагондардан құралған. Ол бейсенбі, жұма, сенбі, жексенбі күндері «Астана-Павлодар» бағыты бойынша қатынайды.

«Демихов машина жасау зауыты» ААҚ жасап шығарған ЭД9Э сериялы электр-пой-ызы «Қала маңындағы тасымал» АҚ талап-тарына сəйкес вагон дардың техникалық жəне қуат үнемдеу қасиетін жақсартып, жетілдірілген. Əр вагонға бейне бақылау ор-натылып, ауа баптау жүйесі енгізілген.

Электр-пойыз Астанадан 18 сағат 40 минутта шығып, 00 сағат 50 минутта Павлодарға келеді. Керекуден кері жөнелуі 9 сағат 29 минутта. Ол елордаға 15 сағат 30 минутта келеді. Небəрі алты сағатта арқадағы екі қаланы қосады. Жолшыбай Ерейментау мен Екібастұз стансаларында аялдайды.

Электр пойыз жайлы креслосы бар 10 вагоннан тұрады. Осының төртеуі бірінші санатты. Онда 206 жолаушыға орын бар. Ал, екінші санаттағы екі вагонға 92, үшінші санаттағы вагондарға 194 адам жайғаса ала-ды. Аталған пойызбен барлығы 492 жолау-шы жол жүре алады. Бірінші жəне екінші

санатты вагондардың ішінде теледидар мен бар орналасқан.

Жол жүру құны Астанадан Павлодарға дейін бірінші санатты вагонда – 1956, 2 са-натты вагонда – 1822, үшінші санатты вагон-да 1514 теңге тұрады.

Қазіргі таңда «Қала маңын да ғы тасымал» АҚ республика бо йынша 21 бағдарға 24 электр-по йызын шығарды. Соң ғы жылдары аса жайлы 24 вагон сатып алынды. Шымкент пен Түр кістан аралығына ди зель ді рельсті жылжымалы құ рам қа ты найды. Болашақта ва гон дар дың жаңғырту ісін үздік сіз жал-ғастыратын боламыз, деді Аста надан жаңа жылжымалы құ рам ды шығарып салу рəсі-мінде «Қала маңындағы тасы мал» АҚ пре-зиденті Баян Сүнна това.

«Егемен-ақпарат».

Павлодарєа «Баянауыл» пойызы ќатынайдыКонституция күні қарсаңында «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясының «Қала маңындағы тасымал» АҚ Астана-Павлодар бағдарына жаңартыл ған, жайлылығы жоғары электр-пойыз шығарды.

Ел Президенті Н.Ə.Назарбаевтың жыл сайынғы Жолдауларының халыққа кеңінен таралуы қазіргі таңда оларды зерттеудің дəстүрлі тəсілдерінің белгілі бір дəрежеде жаңғыртылуы мен реформалануын заңды түрде қажет етеді. Өзгертулердің түпкі мəні ақпараттық-түсіндірме жұмыстарының мазмұнына, сондай-ақ ел Президенті Жолдаулары материал-дарын зерттеуді ұйымдастыру үдерісіне тікелей жаңаша көзқарас қалыптастыруды қарастыруы тиіс.

Бұған дейін уақыттың жаппай кең ауқымды та-лабы мен елдің əлеуметтік-экономикалық дамуы жағдайында ел Президенті сөздеріндегі материалдар-ды зерттеуге кеңінен қолданылып келген ақпараттық-рецептілік тəсілдер ендігі жерде тұрғындарды қоғамдық-саяси жəне еңбек белсенділігіне тиісті

деңгейде жұмылдыруға қабілетті бола бермейді, ел Президенті Жолдауларын жұртшылықтың жақсы қабылдауы үшін тиісті өзгерістер мен жаңа қадамдардың қажет екендігін бұрынғыдан бетер айқындай түседі.

Көрме тұсаукесері үдерісінде тұрмыстары төмен отбасылары балаларына «Бірінші сынып оқушыларының керек-жарақтары» тапсырылатын «Мектепке жол» акциясы, сондай-ақ концерттік-музыкалық бағдарлама болып өтті.

Ұтқыр көрменің ашылу салтанатына Парламент Мəжілісінің депутаты К.Бұрханов, сондай-ақ Алматы қаласының қоғам мен мемлекет қайраткерлері қатысты.

«Егемен-ақпарат».

Жаѕа оќу жылына – жарќын істер

Кеше Алматы қаласында «Қазақстанның Азаматтық Альянсы» ЗТБ, «Ақпараттық Ресурс Орталығы» ƏҚ, «Нұр Отан» ХДП Алматы қаласы Алмалы аудандық филиалы мен аудандық халыққа қызмет көрсету орталығының ұйымдастыруымен «Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауы: елдің даму тарихының жаңа кезеңі» ұтқыр көрмесінің ашылуы өтті.

30 тамыз 2013 жылwww.egemen.kz10

Спорт

Тосын табиғат

www.egemen.kz10

Газет мына қалалардағы:010000, Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС,050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Арко» ЖШС,110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС,030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ,080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,090000, Орал қ., Мұхит к-сі, 57/1, «Жайық Пресс» ЖШС,040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы,070002, Өскемен қ., Космическая к-сі, 6/3, «Шығыс ақпарат» ЖШСбаспаханаларында басылып шықты.

Меншік иесі:“Егемен Қазақстан”

республикалық газеті”акционерлік қоғамы

ПрезидентСауытбек АБДРАХМАНОВ

Вице-президент – бас редакторЖанболат АУПБАЕВ

Вице-президентЕркін ҚЫДЫР

МЕКЕН-ЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А.

АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 273-73-80.БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru , egemenkz@maіl.kzАлматыда: факс (727) – 273-73-80, электронды пошта – egemalm@host.kz

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР:Астана – (717-2) 37-61-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – (713-2) 56-01-75;Талдықорған – 8 (728-2) 27-05-70;Атырау – (712-2) 32-94-07;

Көкшетау – (716-2) 25-76-91;Қарағанды – (721-2) 43-94-72;Қостанай – (714-2) 39-12-15;Қызылорда – (724-2) 27-00-85Орал – (711-2) 28-80-35;Өскемен – (723-2) 25-28-41;

Павлодар – (718-2) 57-18-09;Семей – (722-2) 52-26-86;Тараз – (726-2) 43-37-33;Шымкент – 8 (701) 404-36-29;Петропавл – (715-2) 50-72-50.

ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-73-97, gulnurekkz@mail.ru

Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.А

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы

5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне

ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009

Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы200 601 дана.

Нөмірдің кезекші редакторы

Дастан КЕНЖАЛИН.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 5 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Тапсырыс 8921Газет Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС-те басылды, тел. 99-77-77. Тапсырыс №132 ek

Бокс. Жақында «Astana Arlans» клубының Бүкіл əлемдік бокс сериясындағы қарсыластары анықталды. Біздің команда WSB жаңа маусымында топтық кезеңде «Mexico Guereros», «Cuba Domadores», «Azerbaijan Baku Fires», «Russian Boxing Team» жəне «Hussars Poland» командала-рымен кездеседі. Турнирдің төртінші мау-сымы жаңа ережелер бойынша өтеді. Енді спортшылар бес салмақ емес, он салмақ дəрежесінде сынға түседі.

Биыл жаттықтырушылар кеңесі жаңа маусымда құрама сапында бес легионерді алып қалуды жоспарлап отыр. Команданың бас директоры Болат Манкеновтің ай-туынша, Сергей Деревянченко, Филипп Хргович, Михай Нистор, Эхсан Рузбахани жəне Хрвойе Сеп команда сапында қалуға келісімін берді.

Футбол. Қазақстан құрамасы 2014

жылғы əлем чемпионатының іріктеу сы-нындағы кезекті ойындарына дайындықты бастады. Жақында коман даның бас жат -тық тырушысы Мирослав Беранек Фарер (6 қыркүйек) жəне Швеция (10 қыркүйек, Астана) құрамасына қарсы ойнайтын футболшылардың тізімін жариялады.

Қақпашылар: Андрей Сидельников («Ақтөбе»), Александр Мокин («Шахтер»), Антон Цирин («Жетісу»), Самат Отарбаев («Ордабасы», Шымкент). Қорғаушылар: Қайрат Нұрдəулетов («Астана»), Андрей Порываев («Шахтер»), Юрий Логвиненко («Ақтөбе»), Алексей Мулдаров («Ақтөбе»), Виктор Дмитренко («Астана»), Марк Гурман («Қайрат», Алматы), Александр К и с л и ц ы н ( « Қ а й р а т » , А л м а т ы ) ,

Конс тантин Энгель («Энерги», Коттбус, Гер мания). Жартылай қорғаушылар: Нұр-бол Жұмасқалиев («Тобыл», Қостанай), Мақсат Байжанов («Шахтер»), Марат Хайруллин («Ақтөбе»), Валерий Коробкин («Астана»), Дмитрий Шомко («Ертіс», Павлодар), Андрей Карпович («Ордабасы», Шымкент), Анатолий Богданов («Тобыл», Қостанай). Шабуылшылар: Таңат Нөсер ба-ев («Астана»), Андрей Финонченко («Шах -тер»), Сергей Хижниченко («Шах тер»), Сергей Остапенко («Астана»), Алек сей Щеткин («Атырау»), Игорь Юрин («Ертіс»).

Хоккей. Көкшетаудың «Арлан» хоккей командасы Қазақстан Кубогын иеленді. Финалда көкшетаулықтар «Ертіс-Павлодар» командасын буллитте жеңді.

Ойынның негізгі уақытында есеп 2:2 болып аяқталды. Бұл «Арланның» екінші кубогы болып отыр.

Велоспорт. Испанияда өтіп жатқан «Вуэльта» көпкүндік жарысында «Астана» командасының өкілі Винченцо Нибали төрт кезеңнің қорытындысы бойынша əзір-ге бірінші орында келеді. Оның төрт кезең-де жинаған уақыты – 14:15:30. Одан кейінгі орындарды Кристофер Хорнер (США, «RadioShack Leopard») мен Николас Роч (Ирландия, «Saxo-Tinkoff») иеленіп отыр.

Ал күні кеше аяқталған төртінші ке зең-ді «Катюша» командасының өкілі, испан-дық Даниэль Морено жеңіп алды. Екін ші орынды Швейцария өкілі Фабиан Кан-челлера («RadioShack»), үшінші орынды австралиялық Михаэль Мэттьюс («Orica-GreenEdge») иеленді.

«Егемен-ақпарат».

Бұрнағы күні түнде Шотландияның орталығы Глазго қаласында жергілікті «Селтик» пен Қарағандының «Шахтері» арасында Чемпиондар лигасы төртінші раундының екінші қарымта матчы ойналды. Кескілескен күрес үстінде өткен бұл матчта алаң иелері 3:0 есебімен жеңіске жетіп, екі ойынның қорытындысы бойынша келесі кезеңге жолдама алды. Ал кеншілер командасы бұл кездесуде ұтылғанына қарамастан, футбол маманда-ры арасында өте жақсы əсер қалдырды.

Серік ПІРНАЗАР,«Егемен Қазақстан».

Жоғарыдағы сөздерімізге тағы бір дəлел үшін Ре сейдің белгілі спорт комментаторы Василий Уткиннің атал мыш ойын бітер-бітпесте өз твиттеріне: «Осы жақ сы əсерлері үшін, екі ойындағы көрсеткен рахаты үшін Қарағандыға алғыс білдіремін!» – деген жазу қал дырғанын мысалға келтірсек те жетеді. Мұның соңы нан ол енді жорық жол-дарын Еуропа лигасында жалғастыратын «Шахтердің» Қарағандыда өтетін бар лық ойындарынан репортаж жүргізетінін де айтыпты.

Ал мұндай алғысқа толы жылы сөздерді мыңдаған жанкүйер қауым сол күні түнде əртүрлі əлеуметтік желілер арқылы жаппай жариялап жатты. Иə, қарағандылықтардың екі ойынның қорытындысында ұтылысқа ұшырап, келесі кезеңге шыға алмай қалғанына қарамастан, нағыз жанкүйер жұртшылық команданың ойынына өз ризалықтарын білдіруден танған жоқ. Бұған, əлбетте, бас жаттықтырушы Виктор Кумыковтың осы шешуші матч алдында айтқан қолдан келгеннің бəрін жасау жөніндегі уəдесі үдесінен табылғаны бірден-бір себеп болды. Расында да команда қолдан келгеннің бəрін жасады. Ол азуы алты қарыс айту-лы қарсыласының алдында тізесін дірілдетіп, қалтыраған

күйге түспеді. Кеншілер бүкіл ойын барысында өзіне тəн жүйелі де тиімді ойынды көрсетуге күш салды. Кезі келген-де, қауырт шабуылға шығып, қарсы қақпа алдында қауіп те төндіре білді. Ең бір тəуірі, команда ойыншылары қандай бір сын сəттерінде, қиын кезеңдерде допты қақпа алдынан алысқа ұзатып салу үшін оңды-солды тепкілеу деңгейіне түсе қоймады. Ал мұндай үрдіс біздің құрамадан бастап, барлық жасақтар үшін бұрыннан жазылмай сақталған қағидат секілді еді. Міне, осындай ойындары арқылы «Шахтер» өзінің шынында да еуропалық деңгей дəргейіне жетіп қалғанын танытты.

Енді ойынға келейік. Өзіміз күткендей, «Селтик» кездесудің бірінші минутынан шабуылға басты. Біз осы алғашқы аптыққан жойқын жорықтардан аман шықса,

бұдан əрі жерлестеріміз бой бере қоймас деген үмітте болғанбыз. Осы сəттерде қақпашы Александр Мокин өте тамаша өнер көрсетті. Оның əртүрлі сэйвтері арқылы қақпа туралай келген сан доптан аман қалды. Голкипердің осы сенімді ойыны сосын алаңдағы ойыншыларға ауыс-ты. Соның нəтижесінде олар таймның ортасына қарай ойынды теңестірді. Өкініштісі, бізге гол да тап осы алаңда тең ойын жүріп жатқан кезде соғылды. Ол таймға қосылған қосымша уақытта Крис Комманстың аяғынан келіп кірді. Шамасы, осы сəтсіздік əсер етсе керек, келесі таймның басында да біздің жігіттер күтпеген жерден оралымсыздық көрсетіп алды. Мұны Қарағандыда түк бітіре алмай қайтқан Гиоргиос Самарас қақпашымен бетпе-бет келіп, жақсы пайдаланып кетті. Осымен екі ойынның нəтижесі теңесті.

Бұл біздің жігіттерді жасытқан жоқ, қайта қайратына мінгізгендей көрінді. Бұл сəтте қарағандылықтардың жан-таласа алға ұмтылуы қарсы жақтың ептеп үрейін туғызды. Сондықтан шотландтар ойынды алаң ортасынан əрі қарай өрбітпеуге барын салды. Ойын, əсіресе, таймның ортасын-да өзінің нағыз шарықтау шегіне жетті. Сол аралықта екі қақпаға да екі реттен қауіп төніп үлгерді. Бұдан əрі алаң иелерінің қауіпті сəттері көбірек болғанына қарамастан, ойын алма-кезек шабуыл сипатында өтіп жатты.

Бізге осы сəтте мəселені шешу овертаймға қалатындай болып көрінген. Шамасы, жігіттер де солай ойлап, аз-дап босаңсып қалса керек, матчтың бітуіне бір минут-тай қалғанда, күтпеген жерден алаң ортасынан келіп ұрған Джеймс Форрестің голын жіберіп алды. Бұл жер-де қақпашыны кінəлаудың титтей де реті жоқ. Сөйтіп, қосымша белгіленген төрт минуттың үшінші айналымында екі мачтағы текетірес пен таласқа соңғы нүкте қойылды.

Бірақ, «Шахтер» үшін Еуропа турнирі мұнымен аяқталған жоқ. Ол енді Еуропа лигасында өнер көрсетеді. Кеше түнде екі лиганың да топтық кезең үшін жеребесі тар-тылды. Біз жанкүйер қауымға осыншалықты қуаныш пен тартысқа толы қызықты ойын сыйлаған «Шахтердің» жаңа бəсекеде де жақсы деңгейден табыла беруіне тілектестік білдіреміз.

Оралхан ДƏУІТ,«Егемен Қазақстан».

Əрине, жыл өткен сайын елімізде ха-лыққа қызмет көрсету сапасы жақса рып келеді. Əйтсе де бұл саланың мəсе ле-сі толық шешілді деп айтуға болмай ды. Адамдарды кеңседен кеңсеге жү гір тіп, қаптаған қағазбастылықтан, сапы ры-лысқан кезектен арылмау, ең бас ты сы бас шылардың алдына келген жан дар-ға лайықты қызмет көрсетпеуі, мə де ни-еттілік танытпауы əлі де болса көп еке-нін жасыруға болмас. Міне, осын дай ол қы лықтарды болдырмау мақса тында ҚР Мемлекеттік қызмет істері агентті гі-нің Оңтүстік Қазақстан облысы бойын-ша департаментінің жанынан жеке тұл ға-лармен, коммерциялық емес ұйым дар мен мемлекеттік қызмет көрсету мəсе ле лері бо йынша өзара іс-қимыл жəне ын ты мақ-тастық жөніндегі қоғамдық кеңес құрылды.

Өткен аптада қоғамдық кеңес алғашқы

жиынын өткізіп, алдағы атқарылатын тірліктерін пысықтап алды. «Халыққа көрсетілетін қызметтердің сапасын жақсарту бұл Елбасының нақты тап-сырмасы. Біздің елімізде мемлекеттік қызмет көрсетудің көптеген түрлері бар. Алайда əлі де кемшін тұстары көп. Тіпті азаматтарды қабылдамай қоятын басшы-лар да баршылық. Сондықтан біз ашық алаңда жұмыс істеуіміз қажет. Билік пен қарапайым тұрғынның арасында ашық та əділ байланыс болуы керек» дейді ҚР Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша департаментінің басшысы Берік Бекжанов.

Қоғамдық кеңес консультативтік-кеңесші орган ретінде ҚР Конститу-циясының, «Мемлекеттік көрсе тілетін қызметтер туралы» заңын жəне басқа да нормативтік құқықтық актілерді басшылыққа алады.

Оңтүстік Қазақстан облысы.

Анар ТӨЛЕУХАНҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан».

Табиғат-ананың тосын мінезінің көрші жатқан елдің шат-шəлекейін шығарып, бірнеше аймақты тасқын судың астын-да қалдырғаны мəлім. Өз елімізде де жаз бойы əшейінде жаңбыр сирек жауа тын өңірлердің өзінде күн құрғатпай нө сер-лет ті. Тек тамыздың орта шенінен ас қан да ғана көктен күн күліп, зеңгір аспан бұлт-тан тазарып, қол-аяқ жазылып қалып еді...

Кеше таңертеңгілік қалтафондар «ыз-ыз» етіп, қатты жел тұратындығы жайлы хабарламалар келіп түскен. Аспан қабағын түйіп, ағаштар желмен шайқалып, күн райы күрт бұзылды.

Іле «Қазгидромет» орталығына хабар-ласып едік, ондағылар еліміздің солтүстік аймақтарында теріскейден өткен циклон

əсерінен күннің күрт суытқанын, бүгін, 30 тамыз күні де солтүстік-батыстан соққан желдің жылдамдығы секундына 7-12, кей жерлерде 15-18 метрге жететінін, мереке күні Астанада түнде жəне таңертеңгілік тұман түсіп, күндіз күнді кіреукелеген бұлт басатынын айтты. Тамыздың 31-інен күн райы аздап жұмсарып, сынап бағанасы түнде 6-8, күндіз 13-15 градус жылылықты көрсетеді екен.

Қыркүйек айы диқан қауымы үшін қолайлы болатындай. Жауынсыз, бере-ке лі сары күз келіп, ауаның температу-ра сы күндіз 20 градустың арғы-бергі жа ғындағы жылылықта орнап, яғни жиын-терінге қолбайлау жасамайтындай. Алайда, күз келгенін білдіріп, түн ба ла с ы салқын болады, дейді синоптиктер.

АСТАНА.

Жеѕілгенмен, жігері жасымаєанЌараєандыныѕ «Шахтеріне» жанкїйерлері дəн риза

Жалаулы жарыстар

Ќоєамдыќ кеѕес ќўрылды

(«Егемен Қазақстан» газетінің келесі нөмірі 3 қыркүйек, сейсенбі күні шығады).

Қарашаш ТОҚСАНБАЙ,«Егемен Қазақстан.

Күнтізбедегі қызылмен ерекше бедер-ленген əр мерекенің өмірімізден ойып тұрып алатын өзіндік орны бар. Соның ішінде жұрттың бəрі өте бір жауапкершілікпен атап өтуге тиісті осы күннің бəсі мен рухы басқаларына қарағанда ерекшелеу болып көрінуінде үлкен бір сыр бардай түйіледі. Отызыншы тамыз. Жадыраған жаздың жамалы аз уақытта алтын жалқынға ора-нып шыға келмек. Елдік пен теңдікті жырлайтын мерейлі мереке табиғат-ананың тамылжыған тап осы мезетіне дөп келуі кездейсоқ сəйкестік емес сияқты. Егін орылып, ел ырзығы еселеніп, дала жаңғырығына бала жаңғырығы қосылатын қыркүйегің иек астында тұр. Қамба да,

қазан да қайнаған шақ. Төл мерекеге жұрт-тың ерекше ықыластануынан тіршілік ба-зарын аңғарғандайсыз.

...Даланың абыз күйшісі Құрманғазы-ның «Сарыарқа» күйімен тамаша тағылым басталғанына тамсанған қауым «Сазген сазы» фольклорлық-этнографиялық ансамбліне, «Ұлытау» тобына, «Серпер» домбырашылар ансамбліне, өзге ұлттың ұл-қыздары болғанмен жанына қазақтың қара домбырасын серік еткен Ольга Желтухина, Георгий Югай, Андрей Фендриков пен Михаил Глазырин сын-ды орындаушыларға ризашылықпен қол соқты. Жекелеген домбырашылар мен фольклорлық ансамбльдің, эстрадалық топтың қосылып өнер көрсетуі некен-саяқ құбылыс болып саналады. Бірақ үш түрлі үннің үзілмей, өзара үйлесімді жарасып,

ортақ мақсатқа тоғысуынан «Сарыарқа» күйі өміршеңдігін тағы да таныта түспесе, атына нұқсан тиген жоқ.

Қазақтың халық əні «Бүлдіргенді» ҚР еңбек сіңірген əртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Майра Мұхамед-қы зының жұртты дауысына ұйытып, жүрегімен беріле салуынан қазақ ұлттық əн мектебінің тағылымды жалғасы сезілді. Халық тағы бір тосын сыйды тосырқамай қарсы алды. Үкілі Ыбырайдың атақты «Гəкку» əнін білмейтін қазақ кем де кем. Ғажайып шығарма соңғы уақытта классикалық үлгімен де, эстрадалық жанрмен де шырқалып жүр. Ал бірақ осы екеуін біріктіре білсе, бұл бір келешекте дамыта түсуге болатын, қолдауға тұратын үлгі екен. Қазіргі қазақ эстрадасының белгілі өкілі Медеу Арынбаев пен

опера жұлдызы Майра Мұхамедқызының қосылып орындаған əні халықтық інжу-маржандардың кереметтігіне көз жеткізді.

Қарағандылық «Аққу» би ансамблінің орындаған «Би күйі», «Ыңғай төк» билері сүйіспеншілікпен қабылданды. Күміс Базарбаева, Айдос Жабағин, Толқын Забирова, Игорь Благодарный, т. б. өнер шеберлері мерекелік кешті əсем жырмен көркемдесе, «МұзАРТ» тобының орындау-ында шырқалған Н.Айтұлы мен Ж.Дəулеттің «Қазақ елі» əні жас өркеннің жүрегіндегі патриотизм шоғын үрледі. Қазақстанның халық əртісі Ескендір Хасанғалиев пен халықаралық байқаулардың лауреаты Біржан Хасанғалиев салған «Атамекен» əні кең сарайды асқақ рухпен еңселендіріп, əр адамның жанына сезім қанатын селкеусіз қондырғандай.

Қазақ елі өзінің Ата Заңына 18 жыл толу мерекесін Бейбітшілік жəне келісім сарайында салтанатты жағдайда атап өтіп, елдің бас құжаты құрметіне қазақстандық өнер шеберлері əн мен жырдан шашу шашты. Ең басты байлық – адам мен оның өмірі, құқығы мен бостандығы, таңдау-тағылымы анық айшықталған ел Конституциясы күніне арналған мерекелік шараны Мемлекеттік хатшы Марат Тəжин, Мəдениет жəне ақпарат министрі Мұхтар Құл-Мұхаммед жəне басқа да мемлекеттік органдардың жауапты қызметкерлері, мəдениет пен өнер қайраткерлері, елордадағы дипломатиялық корпустың өкілдері мен қонақтар келіп тамашалады.

Тґл тойдыѕ тґресі

Сур

етте

рді т

үсір

ген

Ерл

ан О

МА

РОВ

.

Бірде – сел, бірде – жел