TARİH9. SINIF

ÖRNEKTİR

Dizgi - Grafik

MU BA Yayıncılık Dizgi - Grafik Birimi

Baskı

Ayrıntı Basımevi • Tel: 0.312 394 55 90 - 91Matbaa Sertifika No: 13987

Öneri ve düşünceler için

info@mubayayinlari.com • 0.312 504 64 41

Yayın ve Dağıtım

MU BA Yayıncılık Ltd. Şti.Ostim (OSB) Mahallesi 1203. Cadde No: 38/1/2 Yenimahalle - ANKARA

Tel: 0.312 504 64 41 • Faks: 0.312 232 26 69www.mubayayinlari.com

ISBN: 978-605-7509-74-1T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın bandrolü ile satılmaktadır.

Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını rica ederiz.

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları MU BA YAYINCILIK LTD. ŞTİ.’ne aittir.Hangi amaçla olursa olsun, yayınların tamamının veya bir bölümünün, şirketin yazılı izni olmadan kopya

edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması yasaktır.MU BA bir Murat Yayınları Ltd. Şti. markasıdır.

“Bu kitapta yer alan çıkmış sınav sorularının her hakkı ÖSYM’ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğrafının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM’nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Yayınevimiz telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

ÖRNEKTİR

SUNUSevgili Öğrenciler,

Murat Yayınları’nın yıllara dayanan tecrübesinin ve vizyonunun bir sonucu olarak yayın çalışmalarını sürdüren MUBA, ortaokul, lise ve üniversiteye ha-zırlık yardımcı kaynaklarını öğrencileriyle buluşturmanın kıvancını duymak-tadır.

Alanında uzman yayın kadromuz tarafından hazırlanan kitaplarımızda, uy-gulamada olan sınav dahil test teknikleri dikkate alınarak kapsamlı bir çalış-ma yürütülmüş, siz değerli öğrencilerimizin hazırlık sürecindeki yükünü hafif-letmeyi amaçlayan bir yol izlenmiştir.

MEB’in güncel eğitim programı ve kazanımlarını gözeterek oluşturduğumuz bu yayınımızda klasik çoktan seçmeli, örnek çözümlü, kısa cevaplı sorular ve et-kinlikler, amaca uygun kısa notlar, sınav odaklı özet bilgiler ve doğrudan sınavı hedefleyen mantık ve muhakeme soruları akılda kalıcı bir yöntemle verilmiştir.

Gireceğiniz tüm sınavlarda başarılar diler, yaşamınızda sağlık ve mutluluklartemenni ederiz.

MU BA YAYINLARIÖRNEKTİR

4

İÇİNDEKİLER

TARİH SORU BANKASI SAYFA

ÜNİTE 1: TARİH VE ZAMAN 5

ÜNİTE 2: İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ 23

ÜNİTE 3: ORTA ÇAĞ’DA DÜNYA 57

ÜNİTE 4: İLK VE ORTA ÇAĞLAR’DA TÜRK DÜNYASI 75

ÜNİTE 5: İSLAM MEDENİYETİ’NİN DOĞUŞU 101

ÜNİTE 6: TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ 131

ÖRNEKTİR

Ünite 1

TARİH BİLİMİVE ZAMAN

ÖRNEKTİR

ÖRNEKTİR

7

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

TARİH VE ZAMAN

Bazı tarihçilerin tarihe ilişkin düşünceleri şöyledir:HERODOTOS: Tarih, insanların ve insan topluluklarının başlarından geçenleri kaydetme yoluyla edini-len bilgidir.

LEOPOLD VON RANKE: Gerçeğin ne olduğu belgelerde saklıdır ve ancak gerçek belgelerin eleştirisi yoluyla ortaya çıkar.

HALİL İNALCIK: Gerçek bir tarih için kaynaklara gitmek, kaynakları iyi tenkit edip değerlendirmek gerekir.

Tarih sözcüğü, Ay anlamına gelen Arapça verehha fiilinden türetilmiş-tir. Anlamı Ay’ın tarihidir. Olayları sıralamak, nakletmek anlamlarına da gelir. Batı dillerindeki karşılıkla-rı Grekçe istoria, istorien sözcük-lerinden geçmiştir. Bildirme, haber edinme yoluyla bilgilendirme anlam-larında kullanılmıştır.

TARİHİN KONUSU

SİYASAL TBMM’nin açılması

TOPLUMSAL Kavimler Göçü

EKONOMİK Coğrafi Keşifler

KÜLTÜRELMağara duvarlarına yapılan resimler

SANATSAL Mısır piramitleri

ASKERÎSakarya Meydan Savaşı

DİNÎTek Tanrılı inanışla-rın doğması

TARİHİN KAYNAKLARI

BİRİNCİ EL-DEN KAYNAK-L A R (A N A KAYNAKLAR)

Olayların yaşandığı döneme ait kaynak-lardır.

İKİNCİ ELDEN KAYNAKLAR

Birinci elden kay-naklara dayanılarak oluşturulan kaynak-lardır.

TEST • 1

1. Tarih bilimi;• PaleolitikDönem’demağaralarasığınanin-sanhayatını,

• OrtaÇağ’ınsonundaöğrenilenteknikaraç-larıntoplumaetkisini,

• Fransız İhtilali’nden sonra ortaya çıkanulusçulukeylemleriniinceler.

Bu bilgilere göre;I.tarihinkonusu,insanlığıngeçmiştekitümetkinlikleridir,

II.tarihiolaylararasındanedensonuçilişki-sivardır,

III.tarihiolaylararaştırılırkenbelgelerdenya-rarlanılır

yargılarından hangisi ya da hangilerine va-rılabilir?A) YalnızI B) YalnızII C) IveIID) IIveIII E) I,IIveIII

2. “Çağdaştarihçininikigörevibirdenvardır:Azsayıdakianlamlıolgularıbularakonları tari-hinolgularınadönüştürmekvepekçokolgu-ları tarihideğildirdiyebirkenarabırakmak.” görüşünü savunan tarihçi aşağıdakilerden hangisidir?A) HalilİnalcıkB) İlberOrtaylıC) İbn–iHaldunD) LeopoldvonRankeE) EdwardH.Carr

3. Tarih biliminin çalışmalarında kullandığı yöntemlerden hangisinin, tarihsel olayla-rın sonucunun nesnel olarak belirlenmesi-ne katkıda bulunduğu savunulamaz?A) Olaylarınyaşandığıdöneminkoşullarına

dikkatetmeB) Neden–sonuçilişkisinedikkatetmeC) Kahramanlarınkişiselözelliklerinidikka-

te almaD) BelgeleredayanmaE) Olaylarınyaşandığıyerinözelliklerinedik-

kat etme

4. Aşağıdakitablodatarihinkaynaklarıgruplan-dırılarakgösterilmiştir.

Gerçekeşyavenesneler

Arkeolojikbulgular,eşyalar,mezarlar,tapınaklarvb.

M Kiltablet,takvim,kitabe,pa-pirüsvb.

N Cd,kaset,resim,film,fotoğ-rafvb.

Sözlükaynaklar

Efsaneler,destanlar,menkı-belervb.

Bu tabloda M ve N ile gösterilen yerlere aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır?A) Yazılıkaynaklar–Seslivegörüntülükay-

naklarB) I.eldenkaynaklar–SözlükaynaklarC) Gerçekeşyavenesneler–I.eldenkay-

naklarD) II.eldenkaynaklar–Gerçekeşyavenes-

nelerE) Sözlükaynaklar–II.eldenkaynaklar

5. Aşağıda bazı düşünürlerin ve tarihçilerin tarih hakkındaki görüşleri verilmiştir:I.Tarih, insanlarınve insantopluluklarınınbaşlarındangeçenlerikaydetmeyoluylaedinilenbilgidir.

II.Tarihçiileolgulararasındakesintisizkar-şılıklıetkileşimsüreci,bugün ilegeçmişarasındabitmezbirdiyalogdur.

III.Gerçeğinneolduğubelgelerdesaklıdırvegerçekancakbelgelerineleştirisiyleorta-yaçıkar.

Bu görüşler sırasıyla aşağıdaki tarihçiler-den hangilerine aittir?

I. II. III.A) Herodotos EdwardH.

CarrLeopoldvonRanke

B) Ahmet CevdetPaşa

İlberOrtaylı

Wilhelm Thomsen

C) İsmailHakkıDanişmend

StanfordShaw Halilİnalcık

D) Emre Kongar

BahaeddinÖgel Thukydides

E) Wilhelm Barthold SinaAkşin ÖmerLütfi

Barkan

ÖRNEKTİR

8

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Yanıtlar123456789101112131415AECAABCDCEDEADA

6. Tarihdersindeilk insanlarınyaşambiçimlerivegeçimkaynaklarıylailgilibirprojeödeviha-zırlayanÖykü,konuylailgilieldeettiğikaynak-larıtürlerinegöregruplandırmıştır.Buna göre, Öykü tarihin yöntemi basamak-larından hangisini uygulamıştır?A) KaynaklarıtaramaB) KaynaklarıntasnifiC) KaynaklarıntahliliD) KaynaklarıntenkidiE) Kaynaklarınterkibi

7. Tarihî araştırmalarda kullanılan aşağıdaki kaynaklardan hangisi, gerçek eşya ve nes-nelerden birisi değildir?A) SüseşyalarıB) MısırpiramitleriC) II.DünyaSavaşı’ylailgilibelgesellerD) TacMahalE) BergamaZeusTapınağı

8. Tariharaştırmalarındayararlanılanvebirincieldenkaynaklardanyararlanılarakoluşturulankaynaklaraikincieldenkaynakdenir.Aşağıdakilerden hangisi, bu kaynaklara örnek olarak gösterilebilir?A) NutukB) Naima TarihiC) OrhunKitabeleriD) İnkılapTarihiderskitabıE) KadeşAntlaşmasımetni

9. Beril:Tarihprojeödevimiziçineldeettiğimizkaynaklarıneleştirisiniyaptımvekaynaklarıngüvenilirolduğunuanladım.Eylül:Artıkbukaynaklarıbirarayagetirip,projeödevimiziçinkullanabiliriz.Yukarıda verilen diyalogda, I.tarama,II.tasnif,III.terkipgibi tarihin yöntemi basamaklarından han-gisi ya da hangileri anlatılmaktadır?A) IveII B) YalnızII C) YalnızIIID) IIveIII E) I,IIveIII

10. Tarih araştırmaları sırasında yararlanılan aşağıdaki kaynaklardan hangisi, sözlü kaynak değildir?A) Masal B) Kitabe C) DestanD) Efsane E) Antlaşma

11. Tarihselolaylarancakgeçmişzamanlardakitoplumlarınbizebırakmışolduklarıbelgeler-denöğrenilir.Bunedenletarihbilimikendineözgüyöntemleruygulamaktadır.Aşağıdakilerden hangisi, bu yöntemler-den birisi olamaz?A) BelgelerisınıflandırmaB) EldeedilenbelgelerieleştirmeC) BelgelerianalizetmeD) AnketuygulamaE) Eldeedilenbelgelerinsenteziniyapma

12. Tarihteki göç hareketlerini ve göç yollarını belirlemek isteyen bir tarihçinin, aşağıdaki bilim dallarının hangisinden yardım alma-sı gerekmez?A) Kronoloji B) AntropolojiC) Filoloji D) CoğrafyaE) Heraldik

13. “Burdur’unAğlasunilçesiyakınlarındaSaga-lassosAntikKenti’ndeyaklaşık2000yılön-cesineaitbirçeşmebulunmuştur.” diyerek dersine başlayan Yılmaz Öğretmen, tarihe yardım eden bilim dallarından hangisiyle ilgili bilgi vermektedir?A) Arkeoloji B) Epigrafi C) CoğrafyaD) Diplomatik E) Sigilografi

14. TarihÖğretmeniTülayHanım;dersinde İn-sanlığınHafızasıTarihkonusunuanlatırken,tarihinbaşkabilimlerdenyardımaldığınısöy-lemiş,bunlardankazı,yazı,belge,kitabebi-limlerinisırasıylaanlatmıştır.Tülay Öğretmen’in anlattığı bu bilimler sı-rasıyla aşağıdakilerden hangisidir?A) Kronoloji,coğrafya,etnografya,filolojiB) Epigrafi,kronoloji,arkeoloji,diplomatikC) Heraldik, diplomatik, paleografi, nümiz-

matikD) Arkeoloji,paleografi,diplomatik,epigrafiE) Epigrafi,diplomatik,paleografi,arkeoloji

15. Toplumsal olayların tekrarlanamaz olması tarih çalışmalarında;I.deney,II.terkip,III.tasnif,IV.tahlilgibi yöntemlerden hangisi ya da hangileri-nin uygulanmasına engel olmuştur?A) YalnızIB)YalnızII C) IveIIID)YalnızIV E) II,IIIveIV

Tarihte Yardımcı Olan Bilim Dalları

Bilim Dalları Açıklamaları

KronolojiTarihteki olayların za-mana göre sıralaması-nın yapılmasını sağlar.

Coğrafya

Tarihî olayların oluşu-munda etkili olan ik-lim, yeryüzü şekilleri, coğrafi konum, eko-nomik etkinlikler vb. etkenlerin araştırılma-sını sağlar.

Arkeoloji Toprak ve su altında kalan eserleri bulur.

Diplomasi

Ferman, şeriye sicili, antlaşma metni gibi her türlü belgeyi şekil ve içerik bakımından inceler.

Heraldik Arma bilimidir.

Etnografya İnsan topluluklarının örf, adet ve gelenekle-rini inceleyen bilimdir.

Antropoloji İnsan ırklarının geçir-diği fiziksel ve kültürel evrimleşmeyi inceler.

Nümizmatik Eski paraları inceler.

Paleografya Eski yazıları ve alfabe-leri çözümler.

Filoloji Dilin gramer yapısını inceler.

Epigrafi Kitabeler bilimidir.

Sosyoloji Toplum bilimidir.

Sigilografi Mühür bilimidir.

Bir Köşede Bulunsun

Anakronizm, tarihi olay ya da ol-guların içerisinde geçtiği zaman ile olay ya da olguda yer alan nesne ya da özelliklerin birbiriy-le uyumsuzluğudur.

ÖRNEKTİR

9

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Tarihin Yöntemi Basamakları1. TARAMA (KAYNAK ARAMA):

Tarihi olaya kaynaklık edebile-cek her türlü bilgi ve belgenin bulunması aşamasıdır.

2. TASNİF (SINIFLANDIRMA): Araştırmalar sonucunda elde edilen kaynakların belli bir plan ve mantıklı bir düzen içerisinde sınıflandırılmasıdır.

3. TAHLİL(ÇÖZÜMLEME, ANA-LİZ): Elde edilen verilerin, kay-nak ve bilgi yönünden yeterli olup olmadığının belirlendiği aşamadır.

4. TENKİT (ELEŞTİRİ, KRİTİK): Toplanan kaynakların gerçekli-ğinin ve bilgi açısından güvenir-liğinin belirlendiği aşamadır.

5. TERKİP (SENTEZ): Toplanan verilerin birleştirilerek, sonuca ulaşılması aşamasıdır.

TEST • 2

1. Tarihçiningörevigeçmişisevmekyadakendi-sinigeçmiştenkurtarmakdeğil,bugünüanla-manınanahtarıolarakonunüstündeçalışmakveanlamaktır.Buna göre, I.geçmişingünümüzüaydınlatması,II.ulusolmabilinciningelişmesi,III.bilgibirikimininartmasıgibi durumlardan hangisi ya da hangileri-nin tarih öğrenmenin bireylere sağladığı yararlardan birisi olduğu söylenebilir? A) YalnızI B) YalnızII C) YalnızIIID)IveII E) IIveIII

2. Herinsanıntercihlerivardır.İsterbutercihle-ri izlesin, isterbunlarlasavaşsıntarihçihis-sizkalamaz.Ancakiyibirtarihçihiçbirülkeye,hiçbirdönemeüyeolmamalıdır.Yukarıdaki durumda bir tarihçinin taşıma-sı gereken özelliklerden hangisine deği-nilmiştir?A) ObjektifdavranmasıB) ZamanbildirmesiC) YerbelirtmesiD) OlaylarınkronolojisinedikkatetmesiE) Yalnızcabirincieldenkaynaklaradikkat

etmesi

3. Yargı: Tarih,doğrulanmışbirolgularkümesi-dir.Tıpkıbirbalıkçınıntablasındakigibi,bel-geler,yazıtlarvbiçindeolgularhazırdururlar.Tarihçionlarıalır,evinegötürür,pişirir,canınasılistiyorsaöylesofrayakoyar.Tarih biliminin özellikleri:I.Belgelerlekanıtlanır.II.Geçmişiinceler.III.Yervezamanbelirtir.IV.Nesneldir.V.İlerleyenbirsüreçtir.

Yukarıda verilen yargı, Tarih biliminin yu-karıdaki özelliklerinden hangisine uyma-maktadır?A) I B) II C) III D) IV E) V

4. Almanya’nınVersailles(Versay)Antlaşması’naaykırıhareketederekRenbölgesineas-kerçıkarmasıvesaldırganbirsiyasetizleye-rekhızlasilahlanmasıyenibirsavaşanedenolmuştur.Yukarıda verilen bu olayla tarih biliminin aşağıdaki özellikleri eşlenirse hangisi bu grubun dışında kalır?A) NedensonuçilişkisinedayanmaB) İnsanfaaliyetleriniincelemeC) GeçmiştekalmaD) YergöstermeE) Zamanbildirme

5. İngiliz tarihçiTonybee’yegöre, tarihte ilerle-mekavramıgörecelidir.BirGotikKatedrali-ninYunanyadaÇintapınağınagöreilerlemeolduğunusöylemeksaçmabirşeyolacaktır.Bu düşünce, aşağıdaki yargılardan hangi-siyle açıklanabilir?A) Tarihbilimindeyasalaryoktur.B) Tarihneden-sonuçilişkisinedayanır.C) Tarihteyervezamangösterilir.D) Tarihtebelgelerönemlidir.E) Tarihgünümüzdeğeryargılarıylailerler.

6. TarihbilimininbabasısayılanHerodotos,kita-bınınenbaşındaamacınışöyletanımlar:“Yu-nanlılarınveBarbarlarınyaptıklarınınanısınıkorumakveözellikle,herşeyinötesinde,bir-birleriylesavaşmalarınınnedeninivermek.”Herodotos, amacını açıklarken tarih bili-minde;I.belgeler,II.yervezaman,III.kronoloji,IV.neden-sonuçilişkisiögelerinden hangisinin önemini vurgula-mıştır?A) YalnızI B) IveII C) IIveIIID) YalnızIV E) IIIveIV

ÖRNEKTİR

10

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Yanıtlar1234567891011121314AADEADBCAEDBAE

7. Tarihinsanlığınhafızasıdır,biranıdefteridir,Buna göre tarih biliminin toplumlara sağ-ladığı yarar aşağıdakilerden hangisidir?A) NedensonuçilişkisikurmaB) GeçmişinbirikimindenyararlanmaC) ÖğreticitarihanlayışınıgeliştirmeD) DiplomasikurallarınıöğrenmeE) Savaştekniklerinigeliştirme

8. Tarihi tanımlamakaslındabüyükbirhatadır.Çünkütanımlamaktarihihapsetmektir.Bilim-lerdetıpkıinsanlargibiözgürlüğeihtiyaçdu-yarlar.Yukarıdaki yargıyı savunan bir tarihçinin, aşağıdakilerden hangisini buna gerekçe olarak göstermesi beklenemez?A) TarihbilimininkurallarınınolmamasınıB) TarihselolaylarınilerlemesiniC) Tarihselolaylardakahramanlarayerveril-

mesiniD) Tarihselolaylarınyaşanılanzamanagöre

değişmesiniE) Tarihselolaylarıntoplumlarıfarklışekilde

etkilemesini

9. Atatürk, “Eğerbirmilletbüyüksekendisinita-nımakladahabüyükolur.” diyerek; I.tarihöğrenme,II.çağdaşlaşma,III.toplumsaldayanışmadurumlarından hangisinin önemini vurgu-lamıştır?A) YalnızI B) YalnızII C) YalnızIIID) IveIII E) IIveIII

10. Bir tarihsel olayın doğru ve tarafsız olarak aydınlatılmasında aşağıdakilerden hangi-sinin önemi diğerlerine göre daha azdır?A) OlaylararasındabağlantıkurulmasıB) Olayınyaşandığıgününkoşullarınagöre

değerlendirilmesiC) OlayınyaşandığıyerinbelirlenmesiD) KronolojiksıralamanınyapılmasıE) Kahramanlaraönemverilmesi

11. Tarihi olayyadaolguların içerisindegeçtiğizamanileolayyadaolgudayeralannesneya da özelliklerin birbiriyle uyumsuzluğuna…………………….denir.Yukarıdaki anlatımda boş bırakılan yer, aşağıdaki kavramlardan hangisiyle ta-mamlanmalıdır?A) PragmatizmB) SosyaltarihanlayışıC) AnnalesekolüD) AnakronizmE) Terkip

12. I.TarihdersindeFatihSultanMehmetdöne-minianlatırkenöğretmeninOsmanlı top-lumundanOsmanlı yurttaşları diye sözetmesi,

II.İslamiyetöncesiTürktarihinikonualanbirsinemafilminde,başroloyuncusununak-sesuarolarakkolsaatikullanması,

III.AntikÇağYunanUygarlığı’ndaTanrılarımemnunetmekamacıylaOlimpiyatlarındüzenlenmesi

Durumlarından hangisi ya da hangileri, anakronizme (tarih yanılgısı) örnek olabilir?A) YalnızI B) IveII C) YalnızIIID) IIveIII E) I,IIveIII

13. Aşağıdakilerden hangisi, tarih biliminin konusu olamaz?A) Toplumsalkurumlarınoluşumuvegeliş-

mesiB) ÇiviyazısınınkullanılmasıC) İslamiyet’inortayaçıkmasıveyayılmasıD) SömürgeciliğinemperyalizmedönüşmesiE) Ulusçulukakımının imparatorluklarıpar-

çalaması

14. Bir tarihçinin taşıması gereken özellikler-den bazıları şöyledir:I.Nesneldavranmalıdır.II.Olayınyaşandığıgününkoşullarınadikkatetmelidir.

III.Öznelyaklaşımdanuzakdurmalıdır.Yargı:Hiçbircoşkutarihçiyikışkırtmamalıdır.Yoksatarihçi,tarihçiolmaktançıkar,lafebe-sinedönüşür.Yukarıda verilen özelliklerden hangisi ya da hangileri yargıya uygundur?A)YalnızI B)YalnızII C) IveIIID)IIveIII E) I,IIveIII

Tarihi yaratan insandır. Bu nedenle insan, her zaman geçmişini merak etmiş ve öğrenme gereği duymuş-tur. İnsan tarihini öğrenerek;• Geleceği hakkında daha doğru

kararlar verebilir.• Geçmişteki hatalardan ders çı-

karabilir.• Ait olduğu ulusun günümüz uy-

garlığındaki yerini belirleyebilir. • Ulusal birlik ve beraberlik duy-

gularını güçlendirir ve vatandaş olma bilincini geliştirir.

• Tarihteki kültürel birikimlerin-den yararlanarak edebiyat, sa-nat, bilim gibi alanlarda ilerleme sağlar.

• Geçmişe duyduğu merak duy-gusunu giderir.

• Mantık yürütme, yorum yapma, empati kurma, farklı bakış açıla-rı geliştirme gibi özellikler kaza-nır.

ÖRNEKTİR

11

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Hicri Takvim Miladi Takvim

• Ay yılı esa-sına dayalı-dır. Ay yılı, Ay’ın Dünya etrafında 12 kez dönüşü-ne göre he-saplanır (354 gün, 8 saat 48 dakika).

• İlk defa Sü-merler kul-lanmıştır.

• Hz. Ömer dö-neminde tek-rar düzenlen-miş ve baş-langıç y ı l ı belirlenmiş-tir (Hicret – 622).

• İslam dün-yasında dinî günlerin be-lirlenmesin-de kullanıl-maktadır.

• Güneş yılı esasına da-yalıdır. Güneş yılı Dünya’nın Güneş etra-fında bir kez d ö n ü ş ü n e göre hesap-lanır (365 gün 6 saat).

• İlk defa Mı-sırlılar kul-lanmıştır.

• R o m a l ı l a r Dönemi’nde Jul Sezar ve Papa XIII. Gregor tek-rar düzenle-miştir. Papa XIII. Gregor, Güneş yılın-daki 6 saatlik farkı hesapla-mış ve takvi-min başlan-gıç yılını Hz. İsa’nın do-ğumu olarak belirlemiştir.

TÜRKLERİN KULLANDIKLARI TAKVİMLER

On iki Hayvanlı Türk Takvimi

Hicri Takvim

Celâli Takvimi

Rumi Takvim

Miladi Takvim

TEST • 3

1. İnsanlık,çokeskidönemlerindenitibarenzama-nıperiyodikolarakbölmüşvetakvimibulmuştur.Bu durumda aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu söylenemez?A) YaşanılananıdüzenlemeçabasıB) EkonomiyleilgiliihtiyaçlarC) ÇevrekültürlerleolanetkileşimD) DinîgünleribelirlemeçabasıE) Dinîayinleridüzenlemeçabası

2. “Tarihtekerrürdenibarettir.” görüşünü savu-nan bir tarihçinin;I.ilerlemeci,II.döngüsel,III.çizgiselzaman anlayışlarından hangisini benimse-diği söylenebilir?A) YalnızI B) YalnızII C) IveIIID) IIveIII E) I,IIveIII

3. TarihÖğretmeniHasanBey,dersindeEdwardH.Carr’ın“Tarih,biricikvegenelarasındakiilişkiyleuğraşır.”sözünedeğinmiştir.Hasan Öğretmen Edward Carr’ın sözüne değinirken;I.geçmiştekiolayveolguların,II.olaylarınnedenlerinin,III.olgularıngenelliğinin,IV.olaylarınözgünlüğünündurumlarından hangisinin önemini vurgu-lamak istemiştir?A) YalnızI B) IveII C) YalnızIIID) IIIveIV E) I,IIveIV

4. Hicri takvime, Kamerî takvim de denilme-sinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir?A) SümerlertarafındanbulunmasıB) Ziguratlarda rahiplerin denetimi altında

düzenlenmesiC) AyyılınıesasalmasıD) SonşekliniMüslümanlarınvermesiE) Politeistinanışlarıyansıtması

5.

?

Güneş yılı esasına dayalıdır.

Bir yıl 365 gün 5 saat olarak

kabul edilmiştir.

Aylar sayıyla belirtilir.

Çinliler, Tibetliler ve Moğollar tarafından

da kullanmıştır.

Yukarıdaki tabloda ? ile gösterilen yere aşağıdaki takvim türlerinden hangisi ya-zılmalıdır?A) Rumi B) MiladiC) Onikihayvanlı D) Celali E) Hicri

6. Aşağıdaki seçeneklerde verilen tarihler-den hangisi “diğerlerinegöredaha” belir-sizdir?A) 29Ekim1923’tecumhuriyetilanedildi.B) Haziran’daAmasyaGenelgesiyayımlandı.C) Mart1921’deMoskovaAntlaşmasıimza-

landı.D) XX.yüzyıldalaikTürkiyeCumhuriyetiku-

ruldu.E) 1933’tenitibarenTürkiye’dedevletçilik il-

kesiuygulanmayabaşladı.

7. İnsanlığıetkileyen,başlangıçvebitişleribel-liolanekonomik,siyasi,kültürel,sosyal,dinîgelişmelerevakadenir.Bu açıklamaya göre, aşağıdakilerden han-gisi bir vaka değildir?A) I.veII.İnönüSavaşları’nınkazanılmasıB) İstanbul’unfethedilmesiC) SaltanatınkaldırılmasıD) 1877-1878OsmanlıRusSavaşı’nınyapıl-

masıE) Türkiye’ninçağdaşlaşmasıvedemokra-

tikleşmesi

ÖRNEKTİR

12

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Yanıtlar1234567891011121314CBACCBEBBEEDEC

8. Gönül Öğretmen:RönesansveReformha-reketlerinin etkisiyleAvrupa’daAydınlanmaÇağı’nagirilmişveinsanmerkezlitarihanla-yışıortayaçıkmıştır. Budönemin tarihçile-ri………………..anlayışınıbenimsemişlerdir.Gönül Öğretmen’in anlatımında boş bıra-kılan yere;I.daireselzaman,II.doğrusalzaman,III.öğreticitarih,IV.hikayecitarih,V.anakronizm

kavramlarından hangisi yazılmalıdır?A) I B) II C) III D) IV E) V

9. Tarihleilgiliolanbazıyargılaraşağıdakiseçe-neklerdeverilmiştir.Bunlardan hangisi döngüsel zaman anla-yışını benimsemiş olan bir tarihçinin dü-şüncesine terstir?A) Geçmiştekiherolaytekrarlanabilir.B) Geçmiş,bugünveyarınarasındabağlantı

kurulmasınısağlar.C) Tarihselolaylarrastlantısaldır.D) Tarihselolaylarınbaşlangıcıvesonubel-

lideğildir.E) Tarihselolaylarınnedenvesonuçlarıaynıdır.

10. I.Mekke’ninfethi,II.MalazgirtSavaşı,III.KurtuluşSavaşı,IV.Fransızİhtilali.Aşağıdakilerden hangisi, yukarıda verilen tarihî vakalara bağlı bir vakıa değildir?A) ArapYarımadası’nınMüslümanlaşmasıB) Anadolu’nunTürkleşmesiC) Türkiye’ninbağımsızlaşmasıvedemokra-

tikleşmesiD) AvrupadevletlerinindemokratikleşmesiE) UzakDoğu’daİslamkültürününyayılması

11. Aşağıda verilen tarihlerden hangisi, Fran-sız İhtilali’ne (1789) daha yakındır?A) MÖ3500 B) MÖ1286C) MÖ970 D) MÖ700E) MÖ 87

12. • Yazınınicadı,• Kavimlergöçü,• İstanbul’unfethi,• Fransızİhtilali.Yukarıda verilen olayların ortak yönü aşa-ğıdakilerden hangisidir?A) Avrupa’dayaşanmalarıB) AlanındailkörnekolmalarıC) BaşlamalarınaTürklerinnedenolmalarıD) Tarihindönemlendirilmesindeesasalın-

malarıE) Bilgininaktarılmasınıkolaylaştırmaları

13. MÖ 3500 MÖ 3200 MÖ 3000

Anadolu’da Tarih Çağları’nın başlaması

Mısır’da Tarih Çağları’nın başlaması

Mezopotamya’da Tarih Çağları’nınbaşlaması

Yukarıdakişemadadeğişikbölgelerdetarihçağlarınınbaşlangıcıgösterilmiştir.Aşağıdakilerden hangisi, yukarıda verilen-leri doğrulayan bir yargı olamaz?A) Toplumlarınyazıyıkullanmalarıfarklıdö-

nemlererastlamaktadır.B) Mezopotamya,MısırveAnadolu’yagöre

dahaileribiruygarlıktır.C) ToplumlarınTarihÇağları’nagirişi farklı

dönemlererastlar.D) Tarihbilimindeolaylarıaçıklarkenkuralve

kanunkonulamaz.E) TarihÖncesiÇağlarbirbirineyakınolan

bölgelerdeaynıandabitmiştir.

14. Tarihbilimininincelenmesindekolaylıksağla-makamacıyla,tarihdönemlereayrılır.Ancakbudönemlendirmesubjektiftir.Bu durum;I.olayveolgulararasındakiilişkinintarihindönemlendirilmesindeesasalınması,

II.tarihindönemlendirilmesindeyalnızcaMSyaşananolaylaradikkatedilmesi,

III.tarihindönemlendirilmesindeAvrupatari-hinietkileyenolaylaradikkatedilmesi

yargılarından hangisi ya da hangileriyle açıklanabilir?A) YalnızI B) YalnızII C) YalnızIIID) Ive II E) IveIII

Döngüsel (dairesel) Zaman: Zaman rastlantısaldır, sonu yoktur.

Çizgisel (doğrusal) Zaman: Tarih-sel sürecin başlangıcı vardır ve kıya-mete kadar devam edecektir.

TARİHİN DÖNEMLENDİRİLMESİ

• Tarihin dönemlendirilmesinde yazının icadı, dönüm noktası olmuştur. Farklı toplumlar, ken-dileri için önemli olan olaylara göre geçmişi dönemlendirmiş-tir.

• Tarihi dönemlere ayıran ilk ta-rihçi, Cellarius’dur. Cellarius ve diğer Avrupalı tarihçiler, daha çok Avrupa tarihini ilgilendiren olaylara göre, tarihi dönemlere ayırmışlardır.

Vaka (Olay): İnsanlığı etkileyen, başlangıç ve bitişleri belli olan eko-nomik, siyasi, kültürel, sosyal, dinî gelişmelerdir.

Örnek: Çanakkale Savaşları, Fran-sız İhtilali

Vakıa (Olgu): Olayların sonunda ortaya çıkan, uzun sürede meydana gelen değişimlerdir.

Örnek: Anadolu’nun TürkleşmesiÖRNEKTİR

13

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Tarih Yazıcılığı• İnsanlar çeşitli alanlarda edin-

diği deneyimleri gelecek kuşak-lara aktarma ihtiyacı duymuş ve bu merak sonucunda tarih yazı-cılığı ortaya çıkmıştır.

• Tarih, yazının icadıyla başlasa da, tarih yazıcılığının öncüsü Herodotos’dur.

• Hititlerde Anal (yıllıklar), Kök Türklerde kitabeler, Osmanlı-larda vekayinameler, Ruslarda kronikler tarih yazıcılığı örnek-leridir.

Hikâyeci Tarih Yazıcılığı• Bu tarih yazıcılığı türünde olay-

lar neden sonuç ilişkisine dikkat edilmeden kronolojik olarak ak-tarılır.

• Roma’da, Orta Çağ Avrupası’nda ve İslam dünyasında yazılan pek çok eser bu türdedir.

• Öncüsü, Herodotos’dur.

Öğretici (Pragmatik) Tarih Yazı-cılığı• Bu anlayışta tarihçilerin amacı,

kendi milletlerinin millî birlik ve beraberlik duygularını güçlen-dirmektir. Bu anlayışta, özellikle kahramanların yaşamına önem verilir.

• XIX. yüzyıla kadar Avrupa ve İs-lam dünyasında birçok tarihçi bu türü benimsemiştir.

• Öncüsü, Thukydides’dir.

TEST • 4

1. Bilişim teknolojileri sayesinde tarihî bilgilereulaşmakdahakolayhalegelmiştir.Ancakger-çekbirtarihçininbubilgileregüvenmesizordur.Bu durumun nedeni bu kaynakların;I.çokyönlüolmaması,II.eleştirelolmamaları,III.genelbilgileriçermelerigibi özelliklerinden hangisi ya da hangi-leri olabilir?A) YalnızI B) YalnızII C) IveIIID) IIveIII E) I,IIveIII

2. Tarih araştırmalarında yararlanılan aşağı-daki kaynaklardan hangisinin eleştirisinin daha iyi yapılması gerekir?A) AntlaşmametinleriB) BelgesellerC) FermanlarD) MimarikalıntılarE) Paralar

3. Prof.Dr.Halil İnalcık,Osmanlı tarihiaraştır-malarındakullanılanbirincieldenkaynakla-rın,sadeleştirilmedenkullanılmasıgerektiğinisavunmuştur.Aşağıdakilerden hangisi, bu durumun ge-rekçesi olarak gösterilemez?A) BelgelerdehataoluşabileceğiendişesiB) BelgelerindeğiştirilebileceğiendişesiC) BelgeleriözgünbiçimiylekullanmaçabasıD) BelgelerinsınıflandırılamayacağıendişesiE) Belgeleridoğrukullanmaçabası

4. Atatürk, “Tarihyazmak,tarihyapmakkadarmühimdir.Yazanyapanasadıkkalmazsade-ğişmeyenhakikat,insanlığışaşırtacakbirma-hiyetkazanır.” derken, I.tarihî araştırmalarda sözlü kaynaklarınkullanılmasının,

II.tarihyazıcılığındaobjektifliğin,III.tarihçininbelgeleregörehareketetmesinin,IV.tarihîaraştırmalarıngüvenirliğinindurumlarından hangisi ya da hangilerinin önemini vurgulamamıştır? A) YalnızI B) IveII C) I,IIveIIID) YalnızIV E) IIIveIV

5. Tarihçinin düşünce ve duygularının, tarihîolaylarınanlatımınadahaçokyansıdığıtarihyazıcılığıanlayışıdır.Orhun Yazıtları’nda da benimsenmiş olan bu tarih yazıcılığı anlayışı, aşağıdakiler-den hangisidir?A) HikâyecitarihB) AraştırıcıtarihC) PragmatiktarihD) SosyaltarihE) Kronik tarih

6. Tülin Öğretmen:Bilimseltarihyazımınınön-cüsüAlmantarihçiLeopoldVonRanke’dir.Le-opoldVonRanke’yegöretarihçi;I....…………………,II.…………………...,III.…………………...,IV.……………………dır.Tülin Öğretmen’in anlatımında boş bırakılan yerlere, aşağıdakilerden hangisi yazılamaz?A) Tarihîolgularıyaşandığıdöneminkoşulla-

rınagöredeğerlendirmelidir.B) Araştırmasınıbirincieldenkaynaklarada-

yanarakyapmalıdır.C) Belgelerikatıkurallarlaeleştiriyetabitut-

malıdır.D) Araştırmasındakendidönemininkoşulla-

rınagörehareketetmemelidir.E) Olayla ilgilibelgeselleri,cd.lerivb. ince-

lemelidir.

7. TarihÖğretmeniNurayHanım,Türktarihya-zıcılığındansözederken“ÖmerLütfiBarkanTürk tarihçiliğinin değişmesinde bir dönümnoktasıolmuştur.Resmîtarihanlayışıyerine,sosyalveiktisaditarihanlayışınayönelmiştir.YaptığıçalışmalarlaTürktarihçiliğinigelenek-selliktenkurtarıpmodernmetotlarlatarihinna-sılyazılacağınıöğretmiştir.”demiştir.Nuray Hanım, bu anlatımında Ömer Lütfi Barkan’ın Türkiye’de;I.Annalesekolü,II.Hikâyecitarih,III.Rankeekolügibi tarih anlayışlarından hangisinin öncü-lüğünü yaptığını vurgulamıştır?A) YalnızI B) YalnızII C) YalnızIIID) IveII E) IIveIII

ÖRNEKTİR

14

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Yanıtlar1234567891011121314EBDACEAEDBECDC

8. • Olaylaranlatılırkenyervezamangösterilir,nedensonuçilişkisinedikkatedilmez.

• Tarihçi,millîbirlikveberaberlikduygularınıgüçlendirmeyiamaçlar.

• Olaylarınsebeplerineönemverilir,tariheaitmalzemeeleştiriyetabitutulur.

• Tarihîolaylardasosyal,siyasi,ekonomik,kültürelvedüşünselbirçoknedeninolabi-leceğinisavunur.

Yukarıda açıklamaları yapılan tarih yazı-cılığı anlayışlarıyla aşağıdaki seçenekler eşleştirilirse hangisi bu grubun dışında kalır?A) Hikâyecitarih B) ÖğreticitarihC) Bilimseltarih D) SosyaltarihE) Annalesekolü

9. • I. Kaynak: XIII. ve XIV. yüzyıllardaAnadolu’nun sosyo-kültürel durumu, Os-manlılarınbüyümesindekienönemlietken-dir.

• II. Kaynak:Osmanlılarınbüyükbirgüçhali-negelmesinde,RumlardanOsmanlılarası-ğınanlarvedindeğiştirenleretkilidir.

• III. Kaynak:Osmanlılarınbüyümesindega-zilerveTürkgöçebelerietkilidir.

YukarıdaOsmanlılarınkuruluşuvebüyüme-siyleilgilibazıkaynaklargösterilmiştir.Aşağıdakilerden hangisi, bu bilgilerle ilgili en doğru yargıdır?A) Tarihîolaylarlailgilifarklıbelgelerolabilir.B) Tarihçilerolaylarlailgiliaynıbelgelereula-

şabilirler.C) Geçmişin aydınlatılmasında her tarihçi

farklıyöntemleruygulayabilir.D) Belgeleraynıolsadabunlarınyorumlan-

masındafarklılıkolabilir.E) Türklerin ve Avrupalıların tarihe bakışı

farklıdır.

10. Tarihîbilgimutlakdeğildir.Bu durumu;I.olaylarlailgilibelgelerinyetersizolması,II.bulunanyenibelgelerletarihîbilgilerinde-ğişebilmesi,

III.araştırmalarınyazısızkaynaklaradayana-rakyapılması

yargılarından hangisi ya da hangileri doğ-rular?A) YalnızI B) YalnızII C) IveIIID) IIveIII E) I,IIveIII

11.

Yukarıdakidiyagramdatarihyazıcılığınınge-lişimiyleilgilibazıbilgilerverilmiştir.Bu ifadelerden hangisi doğru değildir?A) I B) II C) III D) IV E) V

12. GeçtiğimizyıllardatelevizyonkanallarındanbirisindeyayınlananMuhteşemYüzyıladlıdi-zininardından,ülkemizdetariheduyulanilgiartmıştır.Tarihleilgiliromanlarençoksatılan-larlistesinegirmeyebaşlamıştır.Ancakbunlartoplumuntarihleilgiliyanlışbilgilenmesinedenedenolmaktadır.Yukarıda anlatılan olumsuzluğun nedeni, aşağıdakilerden hangisi değildir?A) Popülereserlerintarihitümyönleriyleyan-

sıtmamasıB) Televizyonyapımlarıveromanlardabirinci

elkaynaklarınkullanılmamasıC) Bueserlerintoplumuntariheolanilgisinde

dahaetkiliolmasıD) Bueserlerdekişiselyorumlarındahafaz-

laolmasıE) Popülereserlerindahaçokgenelbilgiye

dayanması

13. Sanem:KısabirsüreöncesinekadarMal-taAdası’ndakitapınakların,dünyanıneneskiibadethaneleriolduğubilinmekteydi.Asya: Yapılanarkeolojikaraştırmalarsonun-da, Şanlıurfa yakınlarında Göbeklitepe’debulunantapınak,Malta’dabulunantapınak-lardan7500yılöncesineaittir.Yukarıdaki diyalogda, tarihî bilgilerin han-gi özelliğinden söz edilmektedir?A) KesinliğiB) TarafsızlığıC) KanıtlanabilirolmasıD) DeğişebilirolmasıE) Genelkanılaradayanması

14. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlılar Dönemi’nin vakanüvislerinden birisi değildir?A) MustafaNaimaEfendiB) AhmetCevdetPaşaC) İbn-iHaldunD) İbrahimPeçeviE) HocaSaadettin

Tarih Yazıcılığının

Gelişimi

II. Thukydides olayları

yorumlayarak yazmıştır.

III. Aydınlanma Çağı’nda dinî unsurlar tarih

düşüncesinden çıkarılmıştır.

IV. Yakın Çağ’da olayların bütün

yönleri, tarih yazımında önem

kazanmıştır.

V. Günümüzde belgelere yalnızca

Genel Ağ’da ulaşmak, tarih yazımında

belirleyici olmuştur.

I. Heredotos'la birlikte tarih

yazıcılığı başlamıştır.

TARİH YAZICILIĞINDA DEĞİŞİM

• Aydınlanma Dönemi’nde; ta-rih düşüncesinden dinî un-surlar kaldırılmıştır. Sanayi Devrimi’nin de etkisiyle bilimsel bilgi ve yöntemlerin saygınlık kazanması, tarih yazıcılığını da etkilemiştir. Tarihçiler; bilimsel ilke ve yöntemlere uygun, bilim-sel nesnelliğe sahip bilgi üretimi arayışına girmişlerdir.

• Nesnel tarih yazıcılığının öncü-sü Alman tarihçi Leopold Von Ranke’dir.

Araştırıcı Tarih Yazıcılığı

• Bu anlayış XIX. yüzyılda ortaya çıkmıştır.

• Araştırıcı tarihte olayların ne-denlerine ve sonuçlarına, yaşandığı zamana ve yere, bel-gelere dikkat edilir.

Sosyal Tarih Yazıcılığı

• Tarihî olaylarda sosyal, siyasi, ekonomik, kültürel ve düşünsel birçok nedenin olabileceğini sa-vunur.

• Bu anlayışta, tarihî olaylardan sosyal kanunlara ulaşmaya ça-lışılır.

Annales Ekolü

• Fransa’da ortaya çıkmıştır. Dev-let ve siyaset merkezli tarih ya-zımını eleştirmiş; tarih bilimine toplumsal, ekonomik ve kültürel yönden bütünlük kazandırmayı amaçlamışlardır.

• Bu ekolün temsilcileri; Marc Bloch, Fernand Braudel, Luci-en Febvre gibi tarihçilerdir. Ül-kemizde de Ömer Lütfi Barkan ve Halil İnalcık bu ekolün izin-den gitmişlerdir.

ÖRNEKTİR

15

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

İslam Dünyasında Tarih Yazıcılığı• İslam dünyasında tarih yazıcılı-

ğı vakanüvislik olarak gelişmiş, Osmanlılarda böyle devam et-miştir. Vakanüvislikte olaylar yalnızca kaydedilir, neden ve sonuçlarına bakılmaz. Vakanü-vislik, XVIII. yüzyıl başlarında kurumlaşmıştır.

• Osmanlılarda ilk vakanüvis Ha-lepli Mustafa Naima Efendi’dir. Bunun dışında; Hoca Sadeddin Efendi, Peçevi, Âşık Paşaza-de, Oruç Bey, Behişti, Selani-ki önemli tarihçilerdir.

• Tanzimat Dönemi’nden itibaren Osmanlılardaki tarih anlayışı değişmeye başlamıştır. Ahmet Cevdet Paşa bir vakanüvis ol-masına rağmen, birinci elden kaynakları eleştirel gözle ince-lemeye başlamıştır.

• II. Meşrutiyet Dönemi’nde Ba-tı’daki yöntem ve yaklaşımlar Türk tarihçileri arasında yay-gınlaşmaya başlamıştır.

• Türk tarihçiliğindeki esas de-ğişim, Atatürk’ün çabalarıyla Cumhuriyet Dönemi’nde ger-çekleşmiştir. Atatürk, Cumhu-riyet Dönemi’nde Türk Tarihi araştırmalarının hızlanması için 1931’de Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’nin kuruluşuna ön-cülük etmiştir. Bu cemiyet son-radan Türk Tarih Kurumu adını almıştır.

TEST • 5

1. Tarihsel olayların araştırılması sırasında deney ve gözlem metodunun kullanılama-masının nedeni aşağıdakilerden hangisi-dir?A) NedensonuçilişkisininaraştırılmasıB) TarihselkaynaklarınyetersizolmasıC) TarihselolaylarıngeçmiştekalmasıD) ToplumlararasındaetkileşiminolmamasıE) Tarihteyervezamanınbelirtilmesi

2. TarihÖğretmeniTülayHanımdersindeöğren-cilerine,“bir tarihîolaykendisindenöncevesonrameydanagelengelişmelerdenbağım-sızolamaz.”demiştir.Tülay Hanım bu anlatımında tarih bilimi-nin;I.tarihîolaylarınbirbirinebenzediği,II.tarihîolaylarınsebepvesonuçlarınınol-duğu,

III.tarihîçalışmalarınkendineözgüyöntem-lerlesürdürüldüğü

özelliklerinden hangisi ya da hangilerini vurgulamıştır?A) YalnızI B) YalnızII C) YalnızIIID) IveIII E) IIveIII

3. Tarih araştırmalarında, olayların etki ve sonuçlarının tam olarak ortaya çıkarılma-sında aşağıdakilerden hangisine diğerle-rinden daha çok dikkat edilmelidir?A) OlayınsiyasalsonuçlarınaB) ÇevrekoşullarınınolayüzerindekietkisineC) OlayüzerindekişilerinetkisineD) Olayın gerçekleştiği zamanın ekonomik

koşullarınınanlaşılmasınaE) Yaşananolayınüzerindenbellibirzama-

nıngeçmesine

4. Tarihteolaylarınyerininvezamanıngösteril-mesizorunluluğuvardır.Bu bilgiye dayanarak aşağıdakilerden hangisinin tarihsel bir anlatım olduğu söy-lenemez?A) I.DünyaSavaşıAvrupadışınadataşmış-

tır.B) OsmanlıDevleti’ninMısır’dakiegemenliği

XVI.yüzyıldabaşlamıştır.C) OsmanlıDevletiKuruluşDönemi’ndeİs-

tanbulbirkaçkezkuşatılmıştır.D) Savaşbeklenendenerkenbaşlamıştır.E) KavimlerGöçüRomaİmparatorluğu’nun

bölünmesinenedenolmuştur.

5. YeniÇağ’daAvrupadevletleriarasındayapı-lanVerasetSavaşları’ylailgilibirprojeödevihazırlayanBeril,konuylailgilibazıkaynakla-raulaşmıştır.Bu bilgiye göre Beril, tarihin yöntemi ba-samaklarından hangisini uygulamaktadır?A) Tarama B) Tasnif C) TahlilD) Tenkit E) Terkip

6.

?

Mısır piramitleriSagalassos’ta

bulunan çeşme

YağıbasanMedresesi

Lidyalılardankalanpara

Yukarıdaki diyagramda soru işareti ile gösterilen yere, aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır?A) SözlükaynaklarB) BirincieldenkaynaklarC) GerçekeşyavenesnelerD) YazılıkaynaklarE) Seslivegörüntülükaynaklar

ÖRNEKTİR

16

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Yanıtlar12345678910111213CBEDACBDABCDB

7. Aşağıdakilerden hangisi, ülkemizde Anna-les ekolünün temsilcilerinden sayılan Halil İnalcık’ın görüşlerine uygun değildir?A) FarklıkaynaklardanyararlanmakB) KişiselyargılarıönemsemekC) TarafsızyorumyapmakD) KaynaklaraeleştirelgözlebakmakE) Olaylaraekonomik,toplumsal,siyasalve

kültürelbütünyönleriylebakmak

8. Tarihe yardımcı olan bilim dallarından han-gisinin açıklaması, karşısında yanlış ola-rak verilmiştir?A) Paleografi:EskiyazıbilimiB) Arkeoloji:KazıbilimiC) Etnografya:KültürbilimiD) Epigrafi:ParabilimiE) Sosyoloji:Toplumbilimi

9. BirdönemTürkiye’deçokpopülerolan,başroloyunculuğunuCüneytArkın’ınyaptığı;BattalGaziDestanı,Malkoçoğlu,CemSultangibisi-nemafilmlerinde,zamanzamanbinalarınça-tılarındatelevizyonantenlerigörülürdü.Bu durum, I.anakronizm,II.görselkaynaklar,III.nesnellikkavramlarından hangisi ya da hangilerine örnektir?A) YalnızI B) IveII C) YalnızIIID) IveIII E) IIveIII

10. Eskidünyanınönemliuygarlıklarınaaitolandestanlarınveefsanelerinbaşlangıcıvebiti-şibellideğildir.Bu durum;I.çizgisel,II.döngüsel,III.ilerlemecizaman anlayışlarından hangisi ya da han-gilerine uygundur?A) YalnızI B) YalnızII C) YalnızIIID) IveII E) IveIII

11. Aşağıdakilerden hangisinin oluş zamanı diğerlerine göre daha belirgindir? A) TBMM,Nisan’daaçıldı.B) Cumhuriyet29Ekim’deilanedildi.C) Para,MÖVIII.yüzyıldakullanılmayabaş-

landı.D) Halifelik3Mart’takaldırıldı.E) MudanyaAteşkesiKurtuluşSavaşından

sonraimzalandı.

12. Tanzimat Dönemi’nin vakanüvisi olan Ah-met Cevdet Paşa; I.olaylarıkaydetmesi,II.olaylarıoluşsırasınagöreyazması,III.olaylaraaitbelgelerinzamanınıbelirtmesi,IV.belgelereeleştirelgözlebakmasıyönlerinden hangisi ya da hangileriyle di-ğer Osmanlı vakanüvislerinden ayrılmak-tadır?A) YalnızI B) IveII C) I,IIveIIID) YalnızIV E) IIIveIV

13. TarihÖğretmeniNazımBey,öğrencilerindenbirsonrakiderseönhazırlık içinXX.yüzyı-lınbaşlarındakullanılmışolanpara,mühürveOsmanlıcayazılmışbirmetinbulmalarınıistemiştir.Nazım Bey tarihin araştırmalarında;I.nümizmatik,II.sigilografi,III.paleografi,IV.epigrafibilimlerinin hangisi ya da hangilerinden yardım aldığını göstermek için öğrencile-rin bu hazırlığı yapmalarını istemiştir? A) IveII B) I,IIveIII C) IIIveIVD) I,IIIveIV E) II,IIIveIV

Çıkmış Soru (2016– LYS -4)

476 yılında Batı Roma Devleti’nin yı-kılmasıyla son bulduğu kabul edilen İlk Çağ’da; Sümer, Mısır, Hint, Çin ve Doğu Akdeniz medeniyetlerinin kat-kılarıyla birçok icat yapılmıştır.

Aşağıdakilerden hangisi bu dö-nemdeki icatlardan biri değildir?

A) Kâğıt

B) Yazı

C) Takvim

D) Para

E) Barut

Cevap E

ÖRNEKTİR

17

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Çıkmış Soru (2019 – AYT)

İslamiyet öncesi dönemde Orta Asya’da kurulan Türk devletleri hakkında bilgi almak isteyen bir araştırmacının, aşağıdakilerden hangisinin kaynaklarından fayda-lanması beklenir?

A) Babil

B) Mısır

C) Roma

D) Çin

E) Hitit

Cevap D

TEST • 6

1. Ayşe:Herodotos’agöretarih, insanlarınveinsantopluluklarınınbaşındangeçenlerikay-detmeyoluylaedinilenbilgidir.Mehmet: EdwardH.Carr’agöretarih;tarih-çiileolgulararasındakikarşılıklıbiretkileşimsüreci,bugünilegeçmişarasındabitmezbirdiyalogdur.Sinan:İbn-iHaldun’agöretarih,gerçeğiaraş-tırmakveolaylarınsebebinibuluportayakoy-maktır.Zehra:Halilİnalcık’agöre,gerçekbirtarihiçinkaynaklaragitmek,kaynakları iyi tenkitedipdeğerlendirmekgerekir.Yukarıdaki diyaloga bakılarak, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?A) TarihleilgilifarklıdüşüncelerinolduğuB) Türktarihçilerinintarihleilgiliaynışekilde

düşündükleriC) TarihçiliğinHeredotos’labirliktebaşladığıD) Moderntarihçiliğinöncüsününİbn-iHal-

dunolduğuE) Halil İnalcık’ınTürkiye’deAnnalesekolü-

nütemsilettiği

2. • Saltanatınkaldırılması,• YüzyılSavaşları,• Matbaanınicadı,• MerkantilizminoluşmasıYukarıdageçmişteyaşanmışbazıolaylarvedurumlarverilmiştir.Bunlar, tarihin ilgi alanlarından hangisiyle ilgili değildir?A) Siyasal B) Askerî C) KültürelD) Dinî E) Ekonomik

3. Aşağıdakilerden hangisi, tarihin yöntemi basamaklarından tenkitle ilgili değildir?A) EserinyazıldığıyervebasımtarihiB) Yazarıngörüşlerinineserüzerindekietki-

leriC) Verilenbilgilerin farklıkaynaklardanasıl

yeraldığıD) KaynaklarıngerçekliğiE) Kaynaklarınbellibirdüzen içerisindesı-

nıflandırılması

4. Tarihe yardımcı bilimlerden “paleografi”nin ilgi alanı aşağıdakilerden hangisidir?A) Ekonomikyapı B)MezartaşlarıC) Eskiparalar D)YazılıanıtlarE) Eskiyazılar

5. XIII.yüzyıldayaşamışolanCuveyni,Tarih-iCihangüşaadlıeserinde,Uygurbölgesinige-zerkenrastladığıgaripişaretlerleyazılmıştaş-lardansözetmiştir.Cuveyni’nin eserinde söz ettiği bu taşların tarih bilimine kazandırılmasında;I.epigrafi,II.nümizmatik,III.sigilografi,IV.diplomatikbilim dallarından hangisi ya da hangileri etkili olmuştur?A) YalnızI B) IveII C) IIveIIID) YalnızIV E) II,IIIveIV

6. Tarihbilimibireylerdeçokyönlüdüşünmebe-cerisinigeliştirir.Bu durumda tarih biliminin; I.olayveolgulardanoluşması,II.bellibiryervezamandayaşanması,III.olaylararasındanedensonuç ilişkisinin

olmasıgibi özelliklerinden hangisi ya da hangile-ri etkilidir?A) YalnızI B) YalnızII C) YalnızIIID) IIveIII E) I,IIveIII

7. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?A) MÖ1280tarihi,MÖXIII.yüzyılın1.yarı-

sındadır.B) MÖ476tarihi;MÖV.yüzyılın1.yarısın-

dadır.C) MS1040tarihi,MSXI.yüzyılın1.yarısın-

dadır.D) MS1789tarihi,MSXVIII.yüzyılın1.ya-

rısındadır.E) MS1881tarihi,MSXIX.yüzyılın2.yarı-

sındadır.

ÖRNEKTİR

18

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Yanıtlar1234567891011121314ADEEACDABDACCB

8. Vakıalar,olaylarınsonundaortayaçıkanuzunsürelideğişimlerdir.Buna göre, aşağıdakilerden hangisi vakıa değildir?A) Müslümanların Mekke’den Medine’ye

göçüB) OrtaDoğu’nunMüslümanlaşmasıC) AvrupatoplumlarınındemokratikleşmesiD) OrtaAsyatoplumlarınınSlavlaştırılmasıE) Anadolu’nunTürkleşmesi

9. Tarihte, olaylarının incelenmesini ve öğre-nilmesini kolaylaştırmak amacıyla aşağı-daki yöntemlerden hangisine başvurulur?A) OlaylarlailgiliarkeolojikkalıntılarabakmakB) TarihidönemlendirmekC) YazılıkaynaklaraöncelikvermekD) KaynaklarıeleştirmekE) Birincielkaynaklarıkullanmak

10. SanemveBeril,tarihdersindehazırladıklarıprojeödeviiçinöncekaynaklarıtaramışlar,ar-dındanbunlarısıkıbireleştiriyetabitutmuşlar-dır.Sonradabubelgeleredayanarak,olaylararasındabağlantıkurup,ödevleriniyazmış-lardır.Sanem ve Beril hazırladıkları proje ödevin-de, aşağıdaki tarih yazıcılığı anlayışların-dan hangisini kullanmışlardır?A) HikâyecitarihyazıcılığıB) ÖğreticitarihyazıcılığıC) PozitivisttarihyazıcılığıD) AraştırıcıtarihyazıcılığıE) Sosyaltarihyazıcılığı

11. Ben Marc Bloch, Lucien Febvre’nin yolun-dan gidiyorum diyen bir tarihçi;I.Annalesekolü,II.Pragmatiktarih,III.Pozitivisttarihanlayışlarından hangisi ya da hangilerini benimsemiştir?A) YalnızI B) YalnızII C) IveIIID) IIveIII E) I,IIveIII

12. Yapılan araştırmalar sonucunda yeni bel-ge ve bilgilerin ortaya çıkması, tarih bili-mine aşağıdaki özelliklerden hangisini kazandırmıştır?A) ÖznelyöntemlerlearaştırmayapmasıB) TekrarlanabilirolmasıC) MutlakbilgileresahipolmamasıD) OlaylararasındabağlantıkurmasıE) Yervezamanögesineyervermesi

13. Aşağıdakilerden hangisi, tarih öğrenme-nin bireylere sağladığı yararlardan birisi değildir?A) Gelecek hakkında daha doğru kararlar

verebilmeB) GeçmiştekihatalardandersçıkarabilmeC) GünümüzuygarlıklarınınöneminikavramaD) EmpatikurabilmeE) Farklıbakışaçılarıgeliştirebilme

14. Tanım: Filoloji;insanlarınkullandıklarıdillerinkökenlerini,birbirleriyleolanakrabalıklarınıvebenzerlikleriniinceleyenbilimdalıdır.Durum: OrtaÇağ’daİslamdünyasındaedebi-yatvebilimdiliolarakkullanılanFarsçabaştaTürkçeolmaküzerepekçokMüslümantop-lumundilinietkilemiştir.Yukarıda verilen tanım ile durum arasında bağlantı kurulursa aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?A) Tarihindiğerbilimdallarıylailişkisiyoktur.B) Filoloji kullanılandilin yaygınlığınagöre

otopluluğunDünyauygarlığındakiyerinibelirler.

C) Dillerarasındakiakrabalıkyenidillerinior-tayaçıkmasınısağlar.

D) Dilbilimininyaptığıaraştırmalartarihteya-şanansiyasalolaylarıaydınlatır.

E) Tarihinnesnelolmasınısağlayanfilolojibi-limidir.

Çıkmış Soru (2014 – YGS)

Tarih öncesi çağların işlendiği bir derste aşağıdaki konuşma geçer:

Öğrenci:

– Öğretmenim, geçmişte yaşanmış bir olayı bilmemizin bize ne fayda-sı olacak? Hayatta bizim ne işimize yarayacak?

Öğretmen:

– Tarih okumak, ––––,

Bu konuşmada boş bırakılan yere,

I. başkalarının yaşadığı olayların neden sonuçlarından dersler çı-karmayı sağlar

II. geçmiş çağlar üzerine düşüne-rek insanlık bilincini geliştirir

III. başkalarının yaşadıklarını zihin-de canlandırarak empati yetene-ğini geliştirir

yargılarından hangileri getirilebi-lir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

Cevap E

ÖRNEKTİR

19

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Çıkmış Soru (2014 – LYS 4)

Bir tarihî olayın geçtiği döneme ait her çeşit bulgu ve belgelere birinci el kaynak denir.

Buna göre aşağıdakilerden hangi-si, Osmanlı Devleti’nde Lale Dev-ri ile ilgili birinci el kaynaklardan biri olamaz?

A) Ahmet Refik Altınay’ın Lale Dev-ri isimli eseri

B) Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın Evkâfı Muhasebe Def-teri

C) Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin Paris Sefaretnamesi

D) Sultan III. Ahmet Dönemi’ne ait fermanlar

E) Nedim’in Divan’ı

Cevap A

TEST • 7

1. Tarih yazıcılığı anlayışlarından bazıları şunlardır:I.Öğreticitarihanlayışı,II.Sosyaltarihanlayışı,III.Araştırıcıtarihanlayışı.Bunlardan hangisi ya da hangileri, objektif tarih anlayışına ters düşer?A) YalnızI B) YalnızII C) YalnızIIID) IveII E) IIveIII

2. I.İslamiyet’inortayaçıkmasıveyayılması.II.Sömürgeciliğinemperyalizmedönüşmesi.III.Çiviyazısınınkullanılması.Yukarıda verilen durumlardan hangisi ya da hangileri Tarih biliminin inceleme ala-nına girer?A) YalnızI B) YalnızII C) YalnızIIID) IveIII E) I,IIveIII

3. Tarihin bilinen ilk yazılı antlaşması, Hitit-lerle Mısırlılar arasında imzalanan KadeşAntlaşması’dır.Yukarıdaki bilgiye ulaşan bir tarihçi, ön-celikle aşağıdaki bilim dallarının hangi-sinden yardım almıştır?A) Antropoloji B) HeraldikC) Kronoloji D) FilolojiE) Diplomatik

4. “Tarih,gerçekleri tahrifedenbirsanatdeğilbelirten bir bilim olmalıdır.” diyen Mustafa Kemal Atatürk, tarih biliminin;I.süreklilik,II.nedensellik,III.nesnellikgibi özelliklerinden hangisi ya da hangile-rinin önemini vurgulamıştır?A) YalnızII B) YalnızIII C) IveIIID) IIveIII E) I,IIveIII

5. Tarih bilimi;I.olaylarınedensonuçilişkisiyleaçıklar,II.olaylarıaçıklarkenyergösterir,III.geçmişteki insan topluluklarının kültürel

alandakigelişmeleriniinceler.Tarih biliminin yukarıda verilen özellikleri ile aşağıda verilen durumlar eşleştirilirse hangisi bu grubun dışında kalır?A) SümerkralıUrgakina ilkyazılıkanunları

hazırlayarakhukukdevletianlayışınınge-lişmesinisağlamıştır.

B) NilnehrininverimlitopraklarındayaşayanMısırlılarİlkÇağ’daözgünbiruygarlıkya-ratmışlardır.

C) İpekYolu ticaretiOrtaAsya’dayaşayanTürklerleÇinlilerarasındasavaşlarayolaçmıştır.

D) BalkanlardasiyasibirliğinolmamasıOs-manlıların bölgedeki ilerleyişi hızlandır-mıştır.

E) I.DünyaSavaşı1914–1918yıllarıarasın-dayaşanmıştır.

6. Tarihçağlarıevrenselnitelikliolaylaragöredönemlereayrılır.Ancakbudönemlerindün-yanınheryerindeaynıözellikteyaşanmasımümkündeğildir.Bu durum, tarih biliminin aşağıdaki özel-liklerinden hangisiyle açıklanabilir?A) YasalarınınolmamasıylaB) YervezamangöstermesiyleC) ObjektifolmasıylaD) BelgeleredayanmasıylaE) Toplumlarıincelemesiyle

7. Aşağıda verilen tarihsel olaylardan han-gisinin yaşandığı zaman diğerlerine göre daha belirsizdir?A) 1Kasım1922’desaltanatkaldırıldı.B) BMM23Nisan1920’deaçıldı.C) YeniçeriOcağıXIX.yüzyıldakapatıldı.D) İstanbul1453’tefethedildi.E) 3Aralık1876’daKanuniEsasikabuledildi.

ÖRNEKTİR

20

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Yanıtlar12345678910111213AEEBEACDCBAED

8. Geçmiştenbugünetarihbilimiyleilgilifarklıta-nımlaryapılmıştır.Bununla birlikte tarihçiler, tarihle ilgili;I.geçmiştekalması,II.merkezindeinsanınolması,III.olaylarınfarklıbakışaçılarıylayorumlan-

masıgibi durumlardan hangisi ya da hangilerin-de ortak görüşe sahip olmuşlardır?A) YalnızI B) YalnızII C) YalnızIIID) IveII E) IIveIII

9. I.Sümer,II.Hitit,III.Lidya.Yukarıdaki İlk Çağ uygarlıkları buluşları ile aşağıdaki bilim dallarından hangileri-nin ortaya çıkmasını sağlamışlardır?A) Arkeoloji,coğrafya,kronolojiB) Sosyoloji,etnografi,epigrafiC) Paleografi,diplomatik,nümizmatikD) Nümizmatik,heraldik,sigilografiE) Antropoloji,kimya,arkeoloji

10. Yazının bulunmasının tarih çağlarının baş-langıcı olarak kabul edilmesinin en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisidir?A) YazıylabirlikteilkuygarlıklarınoluşmasıB) BilgilerindahakesinolarakaktarılmasıC) YazılıkanunlarınyapılmasıD) AlfabeningeliştirilmesiE) Devletlerinkurulması

11. EskiÇağtoplumlarındakölelikortakbirkurumolarakbinlerceyıldevametmiştir.Kölesahip-leri,kölelerinyaşamveölümhakkınasahipolmuşlardır.Yukarıda verilen durumu “İnsanHaklarıEv-renselBildirisi’neaykırıbiruygulama”olarak gören bir tarihçinin, tarih biliminin aşağı-daki özelliklerinden hangisini gözardı etti-ği söylenebilir?A) OlaylardadöneminkoşullarınınetkisiniB) BelgelerinöneminiC) OlaylardamekânınetkisiniD) TarihtekuralkonulmamasınıE) Nedensonuçilişkisini

12. Aşağıda verilen tarihlerden hangisi, XX. yüzyılın ilk yarısında değildir?A) 1919 B) 1923 C) 1938D) 1945 E) 1951

13. Güneş yılı esasına dayalıdır.

?

Mali işlerin düzenlenmesinde

kullanılmıştır.

Osmanlılar Dönemi'nde kullanılmıştır.

Yukarıdaki diyagramda? ile gösterilen yere, aşağıdaki takvim türlerinden hangi-si yazılmalıdır?A) MiladiB) CelaliC) HicriD) RumiE) OnikiHayvanlı

Notlarım

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ÖRNEKTİR

21

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Çıkmış Soru (2015 – YGS)

Tarih öğretmeni sınıfa ferman, tarihî para, Çanakkale’de şehit düşen bir askerin hatıratı, İstiklal madalyası ve Halil İnalcık’ın Devlet-i Aliyye isim-li eserini getirerek, öğrencilerine bu materyallerden hangisinin birinci el kaynaklar içerisinde yer alamayaca-ğını sormuştur.

Öğrencilerin bu soruya doğru ce-vap olarak aşağıdakilerden hangi-sini vermesi beklenir?

A) Ferman

B) Tarihî para

C) İstiklal madalyası

D) Şehidin hatıratı

E) Halil İnalcık’ın eseri

Cevap E

TEST • 8

1 - 5. soruları aşağıdaki metne göre cevaplayınız.

Talas SavaşıI.744yılındaII.KökTürkDevleti’ninyıkılışındansonrakurulanUygur-lar,onlarınyerinidolduramamış,bu nedenle Çinliler batıya doğ-ru ilerlemeyebaşlamıştır.BununüzerineKarlukTürkleriMüslümanAraplarıdesteklemişböyleceÇin-lilerleMüslümanAraplararasındameydana gelen Talas Savaşı’nı(751)Müslüman Araplar kazan-mışlardır. Çinliler bu yenilgidensonraBatıTürkistan’ahâkimolmaemellerinden vazgeçmiş böyle-ceTürkboylarıÇinbaskısındankurtulmuşlardır.BatıTürkistan’dasarsılanTürknüfuzuyenidenku-rulmuştur.

II.Talas Savaşı’ndan sonra Türk– Arap dostluğu başlamıştır.Sağlanan bu barış ortamındaİslâmiyet’inTürklerarasındayayıl-masıhızlanmışveTürklerinMüs-lümanlaşmasürecibaşlamıştır.

III.TalasSavaşıkültür tarihiaçısın-dandaönemligelişmelereyolaç-mıştır.KâğıtbusavaştaesiralınanÇinlilervasıtasıylaÇindışındailkdefaSemerkant’taüretilmiştir.IX.yüzyıldan itibaren Endülüs’tenHindistan’akadarbütünİslamül-kelerindekâğıtyapımınabaşlan-mıştır.KâğıtAvrupa’yaSicilyaveEndülüsüzerindengirmiştir.

1. Yalnızca metinde verilen bilgilere bakıldı-ğında, bir tarihsel olayın özellikleri hak-kında aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?A) OlaylarınbazınedenlerininolduğuB) FarklıalanlardasonuçlardoğurduğuC) Olaylarınsonuçlarınınfarklıtoplumlarıda

etkilediğiD) DöngüselolduğuE) Geçmiştekaldığı

2. Metinde altı çizili olarak verilen bilgi, aşa-ğıdakilerden hangisine bir örnek olarak gösterilebilir?A) TarihselolguyaB) NedensonuçilişkisineC) TarihselolayaD) TarihbilimininnesnelliğineE) Tarihtebelgelerindeğerine

3. Yandaki metinde aşağıdaki zaman anlayış-larından hangisi vardır?A) Dairesel B) ÇizgiselC) Piramitsel D) DöngüselE) Pragmatik

4. Metinde numaralandırılarak gösterilen bil-gilerden hangisi ya da hangileri, bir olayın yalnızca siyasal sonuçlarının olmadığını da gösterir?A) YalnızI B) YalnızII C) YalnızIIID) IveII E) IIveIII

5. Aşağıdakilerden hangisi, yandaki metne bakılarak söylenebilecek olgulardan biri-sidir?A) KarluklarlaAraplararasındaittifakyapılmasıB) UygurDevleti’ninkurulmasıC) KâğıtüretimininyaygınlaşmasıD) ÇinlilerleAraplararasındasavaşınbaşla-

masıE) ÇinlilerinBatıTürkistan’dakiisteklerinden

vazgeçmesi

6. Aşağıda verilen tarihlerle İlk Çağ’ın baş-langıcı arasındaki zaman farkı en fazladır?A) KavimlerGöçü(375)B) Paranınbulunması(MÖ700)C) KadeşAntlaşması(MÖ1280)D) TalasSavaşı(751)E) Doristilası(MÖ1200)

ÖRNEKTİR

22

TARİH VE ZAMAN

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Yanıtlar12345678910111213DABECDECBACEC

7. Tarih biliminin daha kolay incelenmesi ve öğretilmesi için aşağıdakilerden hangisi-ne başvurulmaktadır?A) OlaylarınkronolojiksıralamasınıyapmayaB) OlaylarınyerinibelirlemeyeC) NedensonuçilişkisikurmayaD) GözlemvedeneyyapmayaE) Tarihselolaylarıdönemlereayırmaya

8. İnsanların faaliyetleri, yaşadıkları çevreyledoğrudanilgilidir.Tarihselolaylarınoluşumun-dadainsantopluluklarınınyaşadıklarıbölge-ninbüyükbiretkisivardır.Bunedenledoğanıninsanlaraetkisini,insanlarındadoğaylailişki-siniiyianlamakveölçmekgereklidir.Yukarıdaki yargıyı savunan bir tarihçi, ta-rih araştırmalarında aşağıdaki bilimlerin hangisinden yardım alınması gerektiğini vurgulamaktadır? A) Filoloji B) ArkeolojiC) Coğrafya D) EtnografiE) Epigrafi

9. “Tarihhayalmahsulüolamaz.Bizdaimahaki-katiarayanvebuldukça,bulduğumuzainan-dıkçaifadeyecüretgöstereninsanlarız.” MustafaKemalATATÜRKAtatürk yukarıdaki sözünde, tarih biliminin aşağıdaki özelliklerinden hangisinin öne-mini vurgulamıştır?A) YervezamangöstermesiB) BelgeleredayanmasıC) KurallarınınolmamasıD) NesnelolmasıE) Kendineözgüyöntemlerininolması

10. Tarihe yardımcı olan bilim dallarından olan epigrafinin ilgi alanı aşağıdakilerden han-gisidir?A) KitabelerB) EskiyazılarC) EskiparalarD) UnutulmuşdillerE) Armalarvemühürler

11. I.DünyaSavaşı’nınsonundaAnlaşmaDev-letleriileAlmanyaarasındaçokağırkoşullariçerenVersailles(Versay)Antlaşması imza-lanmıştır. Almanya’nın bu antlaşmanın ko-şullarını değiştirmeye çalışması II. DünyaSavaşı’nınbaşlamasınayolaçmıştır.Dersinde yukarıdaki örneği veren Tarih Öğ-retmeni Hasan Bey, bir tarihçinin araştırma yaparken aşağıdakilerden hangisine öncelik verdiğini öğrencilerine anlatmıştır?A) OlaylarınkahramanlarınaB) OlaylarıngeçtiğizamanaC) OlaylarınnedenlerivesonuçlarınaD) OlaylarıngünümüzeyakınlığınaE) Olaylarınaraştırıldığıgününkoşullarına

12. İnsanoğlu Taş Devri’nde ateşi bulmasaydıdahasonrakidönemlerde topraktanyaptığıeşyalarıpişiremezvemadenlerikullanamaz-dı.Madenlerikullanamasaydıüretimaraçla-rını geliştiremezdi. Tekerlek bulunmasaydıbugünkullandığımızotomobillerolmazdı.Yalnızca bu bilgilere bakıldığında;I.tarihilerleyenbirsüreçtir,II.günümüzuygarlığıbinlerceyıldırsürege-lenbirolgunlaşmanınsonucudur,

III.tarihtekiolaylarbirzincirinhalklarıgibibir-birinebağlıdır

yargılarından hangisi ya da hangilerine ulaşılabilir?A) YalnızI B) IveII C) YalnızIIID) IIveIII E) I,IIveIII

13. Hz.Muhammed’invearkadaşlarınınörnekya-şamvedavranışlarınıyeninesillereaktarmakiçinyazılankitaplara“siyer”denilmektedir.Yukarıda sözü edilen bu tarihsel kay-nakların hazırlanmasında, tarih yazıcılığı türlerinden hangisinin benimsendiği söy-lenebilir?A) SosyaltarihanlayışıB) AraştırıcıtarihanlayışıC) ÖğreticitarihanlayışıD) ÖykücütarihanlayışıE) Olgucutarihanlayışı

Notlarım

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ÖRNEKTİR

Ünite 2

İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ

ÖRNEKTİR

ÖRNEKTİR

25

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ

• İnsanoğlu, ilk zamanlarındaavcılık ve toplayıcılık yaparakgeçinmiş,göçebeyaşamış,ma-ğaralarasığınmıştır.

• Zamanla insanoğlu, tarımyapmaya başlamıştır. Tarımageçişlebirliktehayvanlarevcil-leştirilmiştir. Bunun sonucun-da yerleşik yaşama geçilmiş,ilkbarınaklaryapılmışveköylerkurulmuştur.

• Arkeolojik araştırmalar sonu-cunda,Anadolu’daMÖ9.bin-lerdenitibarenüreticiyaşamınbaşladığıanlaşılmıştır.Diyarba-kır yakınlarındakiÇayönü Hö-yüğüileMalatyayakınlarındakiCafer Höyük’teyapılançalışma-lar,tahılınanavatanınınAnadoluolduğunuispatlamıştır.

• Öncetaşıkabacayontarakeşyayapaninsanoğlu,etrafındabu-labildiği obsidyen ve kemiğeşekilvererekkesicialetleryap-mıştır.Zamanlamikrolitdenilendahaküçükeşyalaryapılmıştır.

• Tarımınbaşlamasıyla, tahıllarıöğütmekiçintaşlar,havanlarvedibeklerkullanılmıştır.Seramiksanatıbaşlamışveçanakçöm-lekyapılmıştır.

• Avladığıhayvanlarınpostlarınıgiysiolarakkullanan insanoğ-lu,sonradanhayvanlarınyünle-rindenvebitkiliflerindenelbisedokumayabaşlamıştır.

Bir Köşede Bulunsun

Antalya Öküzini’nde yapılan ka-zılar sonunda avcılıkta kullanılan eşyalara rastlanılmıştır.

TEST • 1

1. İnsanlığın günümüzden on bin yıl öncesinden günümüze kadar geçirdiği gelişme sürecine bakıldığında, gelişmenin ilk beş bin yılda çok yavaş son beş bin yılda ise oldukça hızlı ol-duğu görülür.Yukarıda belirtilen bu durumda aşağıda-kilerden hangisinin etkili olduğu söylene-mez?A) İklim koşullarının iyileşmesininB) Yazının kullanılmasınınC) Tarım üretiminin başlamasınınD) Ticaretin gelişmesininE) Dinsel inanışların ortaya çıkmasının

2. Tarih öncesinin insanların kullandıkları araç ve gereçlerin niteliğine göre dönem-lere ayrılmasının en önemli nedeni aşağı-dakilerden hangisidir?A) Yaşam koşullarının elverişsiz olmasıB) Yazının kullanılmamasıC) Göçebe yaşamın görülmesiD) Köylerin kurulmasıE) Devletlerin ortaya çıkması

3. C.J.

ThomsenJ.

Lubbock

?

Yukarıdaki şemada ? ile gösterilen yere aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır?A) Tarihin dönemlendirilmesiB) Tarih yazıcılığının gelişmesiC) Tarih öncesi dönemlendirmeD) Mezopotamya uygarlığının araştırılmasıE) Göbeklitepe tapınağının bulunması

4. Aşağıdaki buluntulardan hangisi, tarih ön-cesi dönemlere ait olamaz?A) Altın ve gümüş kolyelerB) Topraktan kaplarC) Demir silahlarD) Ticari sözleşme metinleriE) At koşumları

5. İnsanlık tarihi günümüzden yaklaşık 2,5 mil-yon yıl önce başlamıştır ancak ilk yerleşim-ler günümüzden yaklaşık 12 bin yıl öncesinde başlamıştır.Bu durumda;

I. iklim koşulları,II. göç hareketleri,III. istilalargibi nedenlerden hangisi ya da hangileri etkili olmuştur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve IID) II ve III E) I, II ve III

6. Tarih öncesi devirlerde yapılan eşyalar, Ne-olitik Dönem’e kadar av aletleri ve taşınabilir eşyalarken Neolitik Dönem’in ortalarında ev eşyaları yaygınlık kazanmaya başlamıştır.Tarih öncesi dönemlerde eşya yapımında görülen bu gelişme aşağıdakilerden han-gisinin göstergesidir?A) Yerleşik yaşamın başladığınınB) Devletlerin kurulduğununC) Madenlerin kullanılmaya başlandığınınD) Ticaretin yaygınlaştığınınE) Toplumsal sınıf ayrımının başladığının

7. Paleolitik Dönem’de insanlar taşları yontup il-kel silahlar ve aletler yaptılar. Hayvanları av-layıp, bitkileri toplayarak beslendiler. Hava soğuyunca mağaralara sığındılar.Bu bilgilere bakılarak Paleolitik Dönem’de;

I. ekonomik yaşam,II. devlet örgütlenmesi,III. savunma biçimigibi alanlardan hangisi ya da hangilerinde bir gelişme yaşandığı söylenemez?A) I ve II B) Yalnız II C) Yalnız IIID) I ve III E) II ve III

ÖRNEKTİR

26

İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Yanıtlar1234567891011121314EBCDAABDCEECDB

8. Yargı: Tarih boyunca insanoğlu merakı, do-ğayı tanıma isteği ve ihtiyaçları doğrultusun-da çalışmalar yapmış bu da bilimsel buluşların ortaya çıkmasını sağlamıştır.Durum: Merakını yenemeyen insanoğlu, Pa-leolitik Dönemi’n sonlarında bir rastlantı so-nucu ateşi denetim altına almayı başarmıştır.Yukarıda verilen yargı ile durum arasında bağlantı kurulduğunda aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?A) Yerleşik yaşamla birlikte uygarlığın ilerle-

diğiB) Eşya üretiminin başladığıC) Klanların oluşmasıyla iş bölümünün baş-

ladığıD) Buluşlarla insanoğlunun doğayı denetle-

meye çalıştığıE) Politeist inanışların şekillendiği

9. Tarih öncesi devirleri birbirinden kesin olarak ayırt etmek oldukça zordur.Bu durumda;

I. tarih öncesi dönemlerin dünyanın her ye-rinde aynı sırada yaşanmaması,

II. yazılı belgelerin olmaması,III. kitlesel göç hareketlerinin başlamasıgibi nedenlerden hangisi ya da hangileri-nin etkili olduğu söylenemez?A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IIID) I ve II E) I ve III

10. • Konya-Akşehir Dursunlu fosil yatakları, Anadolu’da insan varlığına ilişkin kalıntıların ele geçirildiği en eski buluntu yeridir.

• İstanbul-Yarımburgaz Mağarası’na günü-müzden 270 bin-390 bin yıl önce ilk insan-ların yerleştiği tespit edilmiştir.

• Antalya-Karain Mağarası Anadolu’da insa-na dair en eski kemik kalıntılarını barındır-ması açısından çok önemlidir.

Yalnızca yukarıda verilen bilgilere bakıldı-ğında, Anadolu’yla ilgili aşağıdaki yargı-lardan hangisine ulaşılabilir?A) Yerleşik yaşamın ilk defa burada başladığıB) Etkileşime açık olduğuC) Göç yolları üzerinde bulunduğuD) Ham madde yönünden zengin olduğuE) İnsan yaşamına elverişli bir bölge olduğu

11. Çatalhöyük’te yapılan kazılarda; bir gömütte kendirden yapılmış bir kumaş parçası kalıntı-sı ve kafatasını örten ahşap bir kalıntı bulun-muştur. Bu binadaki kalıntılar karbonlaştıkları için çok iyi bir şekilde korunmuştur. Bu ka-lıntılar arasında, batı duvarına yerleştirilmiş olarak bulunan öküz kafası ve boynuzlarıy-la bir sekinin üzerine yerleştirilen boynuzlar, en önemlileridir. Binada bulunan seki kaldı-rıldığında altından daha küçük bir seki daha çıkmış ve bu sekinin üzerinde yaban koyunu boynuzları bulunmuştur.Yalnızca yukarıdaki bilgilere bakıldığında, Çatalhöyük’te yaşayanlar hakkında aşağı-daki çıkarımlardan hangisi yapılamaz?A) Hayvancılıkla uğraştıklarıB) Yerleşik yaşama geçtikleriC) Dokumacılık yapmayı öğrendikleriD) Kendi barınaklarını yapabildikleriE) Maden işçiliğinde geliştikleri

12. Aşağıdakilerden hangisi, Anadolu’da yazı-dan önceki dönemlerin yaşandığı yerleşim merkezlerinden birisi değildir?A) Karain B) Caferhöyük C) KültepeD) Çayönü E) Çatalhöyük

13. Yazıdan önceki dönemlere ait olan I. Caferhöyük,II. Çatalhöyük,III. Göbeklitepegibi yerleşim merkezlerinden hangisi, UNESCO tarafından Dünya Mirası listesi-ne alınmıştır?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve IID) II ve III E) I, II ve III

14. Neolitik dönemde insanlar tüketici yaşamdan üretici yaşama geçtiler.Aşağıdakilerden hangisi üretici yaşama ters düşmektedir?A) Tarım yapılmasıB) Bitki köklerinin toplanmasıC) Hayvanların evcilleştirilmesiD) Seramik sanatının başlamasıE) Göl kenarlarında evlerin kurulması

Sözlü Kültür

• Yazının icadından önce in-sanoğlu, yaşadıklarını sözlüolarakkuşaktankuşağaaktar-mıştır.EskiYunan’daefsanevemitanlatıcıları,Türklerdeozanveâşıklar,Afrika’datopluluğunenyaşlılarıbugöreviüstlenmiş-tir.

• Bu efsanelerde ve mitlerdetopluluğun yaratılış hikâyesi,topluluğu etkileyen olaylar vekahramanlarişlenmiştir.

ÖRNEKTİR

27

İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Tarih Öncesi Dönemlendirme

• Yazının icadından önceki dö-nemyani tarihöncesidevirlerinsanoğlunun kullandığı araçvegereçlerinniteliğinegöredö-nemlereayrılmıştır.

Tarih Öncesi Devirler

Taş Çağı Maden Çağı

EskiTaşÇağı

OrtaTaşÇağı

YeniTaşÇağı

Ba-kırÇağı

TunçÇağı

De-mirÇağı

İlkdefaC.W.Thomsen; taş, tunç,demirsıralamasınıyaparakÜç Çağ Sistemi’ni kurmuştur (1836). J.Lubbock,ÜçÇağSistemi’niayrıntılıbirşekildeelealmıştır.

• Tarihöncesidevirlerinbaşlan-gıçvebitişleri,bölgeleregörefarklılıkgösterir.

• Tarihöncesiçağlardainsanoğ-lunun en önemli buluşu, ateşidenetlemektir.

Bir Köşede Bulunsun

Anadolu’da:

• İnsan varlığına ilişkin en eskibuluntu yeri; Konya, AkşehirDursunlufosilyataklarıdır.

• Paleolitik Çağ’a ait ilk bulun-tu yeri, İstanbul, YarımburgazMağarası’dır.

• Antalya,KarainMağarasıinsa-nadaireneskikemikkalıntıla-rını bulundurması bakımındanönemlidir.

TEST • 2

1. I. Yontma Taş Devri’nde havaların soğuma-sı, rüzgârların artması, buzulların güneye doğru kayması üzerine insanlar mağara-lara, ağaç kovuklarına sığınmak zorunda kalmışlardır. Ormanların yerini otlaklar al-mıştır. İnsanların beslenmesini sağlayan bitkilerin azalması, meyve, tohum, kök gibi yiyeceklerin toplanmasını zorlaştırmıştır. Avcılık önem kazanmış ve gelişmiştir.

II. Cilalı Taş Devri’nde buzulların kuzeye doğ-ru çekilmesi ve havanın ısınmasından do-layı insanların yaşamında değişiklikler olmuştur. Böylece yenilebilecek bitki çe-şitleri artmış, insanlar mağaralardan çık-mıştır. İnsanlar yedikleri bitkileri üretmeye başlamışlar ve toprağı ekip biçmeyi öğren-mişlerdir. Su kıyılarında kamıştan ve ağaç-tan evler yapmışlardır.

Yalnızca yukarıdaki bilgiler değerlendiril-diğinde, aşağıdaki çıkarımlardan hangisi yapılamaz?A) İklim koşulları insanların geçim kaynakla-

rının şekillenmesinde etkilidir.B) Yontma Taş Devri’nde insanlar doğaya ba-

ğımlılardır.C) Ekonomik yaşamın değişmesi insanların

sosyal yaşamını etkilemiştir.D) Yontma Taş Devri Cilalı Taş Devri’ne göre

daha uzun sürmüştür.E) Cilalı Taş Devri’nde insanlar tarım yapma-

ya başlamışlardır.

2. Arkeolojik araştırmalar sonucunda Çatalhöyük’te çıkartılan buluntulardan hangisi, burada yaşayanların kendi ek-mek ihtiyaçlarını karşıladıklarının göster-gesidir?A) Köpek ve sığır iskeletleriB) Ezme ve öğütme taşlarıC) Kendirden yapılmış kumaş parçalarıD) Birbirine bitişik evlerE) Yaban koyunu boynuzları

3. Anadolu’da yuvarlak planlı kulübeler, ızgara planlı konutlar gibi yapılarda ele geçen bu-luntular arasında; obsidyen araçlara, insan ve hayvan heykelciklerine, bitki ve bitki tohu-mu kalıntılarına, az da olsa deniz kabuklarına rastlanmıştır. Bu bilgilere bakıldığında Anadolu’yla ilgili;

I. yerleşik yaşama geçildiği,II. tarım üretiminin yapıldığı,III. sanat çalışmalarının yapıldığıyargılarından hangisi ya da hangilerine ulaşılabilir?A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız IIID) II ve III E) I, II ve III

4. Tarih öncesi dönemlerde başlayan tarım üretiminin insan emeğini gerektirmesi, aşağıdaki toplumsal sınıflardan hangisi-nin ortaya çıkmasına neden olmuştur?A) Asiller B) Burjuvalar C) KölelerD) Rahipler E) Köylüler

5. İnsanlar mağaralara sığındıkları dönemler-de taştan bıçaklar, delmek ve kazmak için araçlar, hayvan kemiklerinden veya boynuz-larından bizler, hançerler, zıpkınlar ve mızrak uçları yapmışlardır.Yalnızca yukarıda verilenler dikkate alın-dığında, bu dönemlerde insanların eko-nomik yaşamlarının aşağıdakilerden hangisine dayalı olduğu söylenebilir?A) Avcılık ve balıkçılığaB) Tarım ve hayvancılığaC) Ticaret ve el zanaatlarınaD) Seramikçilik ve dokumacılığaE) Maden işlemeciliğine

6. Aşağıdakilerden hangisi, tarımın başlama-sıyla birlikte insanların yaşamında görülen değişikliklerden birisi değildir?A) Yerleşik düzene geçilmesiB) İlkel av aletlerinin yapılmasıC) Hayvanların evcilleştirilmesiD) Aşiretlerin oluşmasıE) Toplumsal iş bölümünün ortaya çıkması

ÖRNEKTİR

28

İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Yanıtlar12345678910111213DBECABECEDADC

7. 1. Klaus Schmidt a. Çayönü2. Halet Çambel b. Çatalhöyük3. J. Mellart c. Göbeklitepe

Yukarıdaki tabloda Anadolu’daki tarih öncesi-ne ait yerleşim merkezleri ve bunların ortaya çıkarılmasını sağlayan arkeologlar gösteril-miştir.Tablodaki bilgilerin doğru eşleştirmesi aşağıdaki seçeneklerin hangisinde veril-miştir?A) 1. – a, 2. – b, 3. – cB) 1. – b, 2. – c, 3. – aC) 1. – b, 2. – a, 3. – cD) 1. – a, 2. – c, 3. – bE) 1. – c, 2. – a, 3. – b

8. Yozgat ilinde Alişar’da yapılan bir arkeolojik araştırmada, kerpiçten bir surla çevrilmiş bir kale ve bu kalenin eteğinde asıl şehir bulun-muştur.Yukarıdaki bilgiler, burada yaşayanlarla il-gili aşağıdakilerden hangisinin gösterge-sidir?A) Sanatta ilerlediklerininB) Ticaretle uğraştıklarınınC) Savunmaya önem verdiklerininD) Çevre kültürlerle etkileştiklerininE) Tarih öncesi devirleri yaşadıklarının

9. Malatya yakınlarında Caferhöyük’te yapı-lan arkeolojik araştırmalar sonucunda;• hücre planlı, kerpiçten yapılara,• obsidyen ve çakmaktaşından bizlere, ok uç-

larına,• yaban domuzu kemiklerine,• emmer ve einkorn türü buğday tanelerine,• orak ve kazıyıcılara rastlanılmıştır.Yalnızca bu bilgilere bakıldığında Caferhö-yük’ te yaşayanlar hakkında;

I. avcılıkla uğraştıkları,II. yerleşik düzene geçtikleri,III. tahıl üretimini öğrendikleriyargılarından hangisi ya da hangilerine ulaşılabilir?A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız IIID) II ve III E) I, II ve III

10. İnsan topluluklarının üretici olmalarında ve toplumsal iş bölümünün başlamasında, aşağıdakilerden hangisi, diğerlerine göre daha çok belirleyici olmuştur?A) Ateşin denetlenmesiB) Bakırın işlenmesiC) Köylerin kurulmasıD) Tarımın başlamasıE) Hayvanların evcilleştirilmesi

11. Yazıdan önceki dönemlerde insanların eşya yapımında kullandıkları malzemele-rin doğru sıralaması, aşağıdakilerden han-gisidir?A) Taş – toprak – madenB) Maden – taş –toprakC) Toprak – taş – madenD) Taş – maden – toprakE) Toprak – maden – taş

12. KARADENİZ

AKDENİZ

•II

•V

•IV•III

•I

EGE D

ENİZİ

MARMARA

Yukarıdaki haritada numaralandırılarak gösterilen bölgelerden hangisinde yapı-lan araştırmalar, “Tapınak mimarisi yerleşik yaşama geçtikten sonra başlamıştır.” yargısı-nın tartışılmasına neden olmuştur?A) I B) II C) III D) IV E) V

13. İzmir Limantepe’de yapılan araştırmalarda, Yunanistan ve adalardan getirilmiş Miken se-ramik kalıntılarına rastlanılmıştır.Bu bilgiler, Limantepe’de yaşayanların aşağıdaki alanların hangisinde geliştikle-rinin kanıtıdır?A) Hayvancılık B) TarımC) Deniz ticareti D) SavunmaE) Seramikçilik

• Yerleşikyaşamvemedeniyetinilk izlerineyazıdanöncekidö-nemlerderastlanır.Anadolu’daGöbeklitepe, Çayönü ve Ça-talhöyükbudönemiaydınlatanönemlimerkezlerdir.

• Göbeklitepe, Şanlıur fa’nınÖrencik Köyü yakınlarındadır. 1995’ te arkeolog K laus Schmidt ’in başlat tığı kazıç a l ı şma l a r ı sonucunda ,Göbeklitepe’dedünyanıneneskidinîyapısıbulunmuştur.

• Konya’nın Çumra ilçesi ya-k ınlar ındak i Çatalhöyük ,arkeologJ.Mellart’ın kazı ça-lışmalarısonundabulunmuştur.Dünyanıneneskiköyyerleşim-lerindenbirisiolanÇatalhöyük,UNESCO’nunDünyaKültürMi-rasılistesindedir.

• Diyarbakır-Ergani sınırında-ki Çayönü, 1964’te Robert J.Braidwood ve Halet Çamlıbelbaşkanlığındakibirekibinkazıçalışmalarısonundaortayaçı-karılmıştır. Burası, Yakın Do-ğu’dakiköyyerleşmelerinin ilkörneğidir.

ÖRNEKTİR

29

İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

• İlkÇağ’daTanrılaradınaüretimyapılır ve ürünler tapınaklar-datoplanırdı.Rahiplerdetapı-naklarda toplananürünleri, kiltabletlere resmederdi. Bununsonucunda Sümerler, sembolyazısını(piktograf)icatetti.

• Sümerlerinkullandığı ilkyazılıtabletlere,Urukkentinde rast-lanılmıştır. İlk yazı örnekleri,ziraat ve ticaret kayıtlarındanoluşmaktadır.

• Yazının icadı, tarihdevirlerininbaşlangıcıdır.Bununsayesindeinsanlar,bilgibirikimlerininesil-dennesileaktarabilmişlerdir.

• SümerlerdensonraçiviyazısınıAkadlar,Babiller,Asurlar,Elam-lar,Hititler,UrartularvePerslerdekullanmıştır.

• Mısırlılardahiyeroglifdenilenresim yazısını bulmuşlar, pa-pirüsvefırçagibiyazıaraçlarıkullanmışlardır.Hiyeroglif,Fe-nikelilerin bulduğu alfabenintemelidir.24sessizharftenolu-şan Fenike alfabesinden SamiveLatinalfabelerigeliştirilmiş-tir.

• Bergamalılar da hayvan deri-sindeneldeettikleri,parşömendenilenkâğıtlarıbirleştirerekilkkezkitapoluşturmuşlardır.Çin-lilertekstildenkâğıtüretmiştir.VIII. yüzyıldan itibaren İslamdünyasında da kâğıt üretimiyaygınlaşmıştır.

• Savaşlar,göçler, ticari ilişkilerfarklı toplumların birbirlerininyazılarından ve dillerinden et-kilenmelerinisağlamıştır.Özel-likle imparatorlukların sahipolduklarıtopraklardakendidil-lerinikullandırmaları,buetkile-şimdeetkiliolmuştur.Latince,Yunanca, Sanskritçe, Farsça,Türkçe,Çince,Arapçabuşekil-deyayılmıştır.

TEST • 3

1. Aşağıdakilerden hangisi İlk Çağ’da Yunanistan’da gelişen bilim dalları ara-sında yer almaz?A) Astronomi B) Felsefe C) FizikD) Geometri E) Botanik

2. I. Roma İmparatorluğuII. Helen İmparatorluğuIII. EmevilerIV. Hint KrallığıV. İran

Yukarıda verilen uygarlıklarla bunların egemen oldukları coğrafyada konuşu-lan diller eşleştirilirse aşağıdaki dillerden hangisi bu grubun dışında kalır?A) Latince B) Grekçe C) ArapçaD) İbranice E) Farsça

3. Aşağıdakilerden hangisi Romalılarla ilgi-lidir?A) Latin alfabesiB) Pi sayısıC) Astronomi cetvelleriD) Çivi yazısıE) Onluk sayı sistemi

4. Dersine “Romalı şair Horatius’un bilgiyi, ya-zıyla pekiştirin.” sözüyle başlayan Tarih Öğretmeni Hasan Bey’in dersinde hangi konuyu anlattığı söylenebilir?A) İlk Çağ’da bilimB) İlk Çağ medeniyetlerinin bilimsel birikime

katkılarıC) İlk ve Orta Çağ’da ticaret yollarıD) Yazılı kültürün başlamasıE) Artı üründen sosyal sınıflara

5. Aşağıdakilerden hangisi Sümerler Döne-mi’ne ait bir gelişme değildir?A) Dört işlemin bulunmasıB) Alan ölçülerinin hesaplanmasıC) Anatomi ve eczacılığın gelişmesiD) Ay tutulmasının hesap edilebilmesiE) Çemberin çevresinin 360’a bölünmesi

6. İlk Çağ’da görünen;I. Pi sayısının bulunması,II. Güneş takviminin kullanılması,III. hiyeroglif yazısının geliştirilmesidurumlarından hangileri ilk kez Mısır’da gerçekleşmiştir?A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IIID) I ve III E) I, II ve III

7. İlk yazılı kil tablet örneklerine, Sümer site-lerinden Uruk’ta rastlanılmıştır. Bu tabletler, zigurrat denilen tapınaklarda toplanan tahıl çuvalları ve büyükbaş hayvan listelerinden oluşan muhasebe kayıtlarıdır. Tapınaklarda tutulan hesaplar, tarihler, malın cinsi gibi bil-gileri içeren ziraat ve ticaret kayıtları tarihte bildiğimiz ilk yazı örnekleridir.Yalnızca yukarıda verilen bilgilere dikkat edildiğinde, aşağıdaki yargılardan hangi-sine ulaşılamaz?A) Yazının mucidi Sümerlerdir.B) Sümerlerde tapınaklar ekonomik yaşamın

merkezidir.C) Yazının bulunuşunda ekonomiyi düzenle-

me isteği etkilidir.D) Sümerlerde ekonomik faaliyetler Tanrılar

adına yapılmaktadır.E) Yazının bulunması toplumlar arasındaki

etkileşimi kolaylaştırmıştır.

ÖRNEKTİR

30

İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

Yanıtlar1234567891011121314ADADCEEABCBACD

8. • Eski Mısır’da tıp ve mumyacılığın gelişmesi,• Sümerlerin astronomiyle ilgilenip ay takvi-

mini geliştirmeleri.Yukarıda verilen gelişmelerde, aşağıdaki-lerden hangisi diğerlerine göre daha çok etkili olmuştur?A) Dinsel inanışlarB) Tarımsal faaliyetlerC) Ticari faaliyetlerD) Toplumsal yaşantıE) Kültürel etkileşim

9. Eski Çağlar’da kullanılan;I. piktografik,II. hiyeroglif,III. hiyeratikgibi yazı türlerinden hangisi ya da hangi-leri, sonradan harf yazısına dönüştürül-müştür?A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IIID) I ve II E) I ve III

10. İyonlarda;• Thales, Dünya’yı suda yüzen bir disk olarak

kavramıştır.• Anaximandros, yerküreyi silindirik bir priz-

ma olarak kabul etmiştir.• Anaksimenes, Dünya’yı bir dikdörtgen ola-

rak ele almış, bunun çevresinde okyanus-ların yer aldığını ileri sürmüştür. İlk kez Ay tutulmasının doğru açıklamasını yapmıştır.

• Pisagor, ilk defa Dünya’yı küre olarak dü-şünmüş, matematik ve geometriyi bilimleş-tirmiştir.

Bu bilgiler bakıldığında, İyonlarla ilgili aşa-ğıdaki çıkarımlardan hangisi yapılamaz?A) Bilimin ilerlediğiB) İlk Çağ rönesansının yaşandığıC) Bilim insanlarının Doğu’dan etkilendiğiD) Dünya’yla ilgili değişik düşüncelerin oldu-

ğuE) Özgür düşünce ortamının olduğu

11. Çinliler kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuş ayrıca mürekkep, kâğıt, matbaa, pusula ve ba-rutu da bulmuşlardır.Çinlilerin bu buluşları, aşağıdaki alanlar-dan hangisinde görülen gelişmelere kat-kıda bulunmamıştır? A) Kültür B) Tarım C) AskerlikD) Ticaret E) Ulaşım

12. Mısır’da dinî inanç; bilim, sanat ve mimarinin gelişmesinde etkili olmuştur.Aşağıdakilerden hangisi, Mısır’da görülen bu durumu doğrulayan bir yargı değildir?A) Hiyeroglif bilenlerin ayrıcalıklı olmasıB) Ölülerin mumyalanarak gömülmesiC) Tıp ve eczacılık bilimlerinin gelişmesiD) İnsan anatomisinin tanınmasıE) Firavunlar için piramitlerin yapılması

13. Mısır’da Nil nehrinin taşmaları her yıl Temmuz ortalarında başlayıp, Kasım ayına dek bütün vadiye yayılırdı. Nil, Kasım ayından başlaya-rak da uzaklardan sürükleyip getirdiği kırmızı, ince ve bereketli toprak örtüsünü bırakıp ya-tağına çekilirdi.Aşağıdakilerden hangisi, bu durumun ge-tirdiği bir sonuç olamaz?A) Ekonominin tarıma dayanmasıB) Yaşantının Nil’e göre düzenlenmesiC) Mimarinin gelişmesiD) Uygarlığın ilerlemesiE) Takvimle ilgili çalışmalar yapılması

14. İlk Çağ’da,• Mısırlılar harf yazısını ilk kez kullandılar,• Fenikeliler, Mısır harflerinden yararlanarak

ilk alfabeyi oluşturdular,• Romalılar da bugünkü kullandığımız alfabe-

yi yaptılar.Bu bilgilere dayanarak, uygarlığın geliş-mesiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi söy-lenebilir?A) Uygarlığın yalnız Akdeniz Havzası’nda ge-

liştiğiB) Uygarlığın gelişmesinin ticarete bağlı ol-

duğuC) Uygarlığın birkaç kavim tarafından geliş-

tirildiğiD) Uygarlığın ortak bir ürün olduğuE) İlk Çağ’da uygarlığın çok az ilerlediği

İlk Çağ’da Bilim

• Kökleriilkinsanlarakadaruza-nanbilim,insanlığınortakeseri-dir.İhtiyaçlar,inanışlar,merak,rastlantılarbilimselgelişmele-rekaynaklıketmiştir.Mısır,Yu-nan,Çin,Hint,İran,Arap,TürkgibimilletlerİlkÇağ’danitibarenbilimingelişmesinekatkısağla-mışlardır.

• Tarımyapabilmekiçinmevsim-lerinzamanınıöncedenbilmekgerekliliği takvimin bulunma-sında etkili olmuştur. Böyleceastronomibilimigelişmeyebaş-lamıştır.Astronomi;matematik,fizikgibibilimleringelişmesinisağlamıştır.

• Modern astronominin mate-matiksel dayanakları ilk defaMezopotamya’dakullanılmıştır.Sümerler,zigurratdenilentapı-naklarınüstkatlarınırasathaneolarak kullanmışlardır. Bu sa-yedeAyveGüneştutulmaları-nıhesaplamışlarvegezegenleritanımışlardır.

• İnsanoğlunun ölümsüzlük veuzunyaşamaarzusutıpbilimi-ningelişmesinisağlamıştır.

• Eski çağlarda coğrafya bilimi,matematikvetarihbilimleriylebiraradagelişmiştir.

Bir Köşede Bulunsun

Amasya’da yaşamış Strabon; on yedi bölümden oluşan Coğrafya adli eserini yazmış, bu eserde ge-zip gördüğü yerleri ve bunların ta-rihini anlatmıştır. ÖRNEKTİR