การศกษาความสมพนธระหวางเกษตรกรผปลกทเรยน ผรบซอทเรยนและลงจนในจงหวดจนทบร

บทคดยอทเรยนเปนผลไมทมความส าคญทางเศรษฐกจชนดหนง ซงก าลงถกแทรกแซงจากกลมนายทนจนเขามาตง

โรงคดบรรจผลไม (ลง หรอ ลงจน) เพอรบซอผลไมไทยและสงออกไปสาธารณรฐประชาชนจน สงผลใหมการครอบง าการคาผลไมไทย ทางผวจยจงมแนวคดวาควรมการจดการทเรยนหลงการเกบเกยวใหมคณภาพ พรอมสงไปยงตลาดปลายทางในประเทศตาง ๆ เปนทยอมรบของตลาด เพอหยดย งการผกขาดโดยลงจน จงศกษาความสมพนธระหวางเกษตรกรผปลกทเรยน ผรบซอทเรยนและลงจน โดยใชวธเกบขอมลโดยการสมภาษณแบบเชงลกกบเกษตรกร จ านวน 17 คน และผรบซอจ านวน 3 คน ในจงหวดจนทบร

ผลการวจยพบวาเกษตรกรมความรในการจดการหลงการเกบเกยวทเรยน แตไมสามารถได เนองจากปจจยทางดานเงนทน และการสงออกไปยงตางประเทศ สวนผรบซอทเรยนพบวา มความรวธการจดการหลงการเกบเกยว แตไมสามารท าการตลาดทสาธารณรฐประชาชนจนได เนองจากมกลมอทธพลดแล การสงออกทเรยนประเทศอน ๆ นนท าไดยากเนองจากกฎหมายระหวางประเทศดานการสงออก แตปจจบนทชาวจนท าได เพราะน าเขาไปขายเองไมตองตรวจตามกฎหมาย การทเกษตรกรหรอผรบซอชาวไทยบกตลาดทจนนนเปนไปไดยาก ดวยกฎหมายทางการคาเรองผกผลไม ทมการตรวจเขมขนในเรองสารพษตกคาง มาตรฐานขนาดลก ภาษในการน าเขา ลวนแตเปนการกดกนทางการคา ในอนาคตหากประเทศไทยตองการบกตลาดทนอกเหนอจากจน ตองการใชความรทางดานวทยาศาสตร และเทคโนโลยการอาหารมาพฒนาแปรรปผลตภณฑจากทเรยน เพอเพมตลาดการบรโภคใหมากขน

จอนน สวางศรสกลพรดร.กฤช จรนโท

AbstractDurian is one of crucial economic fruits. Currently, Thai fruit trading was intervened from Chinese

investors into the packing fruit (Long or Chinese Long) in order to buy Thai fruits and export to People's Republic of China. Thai fruit trade was dominated .It should be a quality management to be accepted from other countries after harvesting, and set durians ready for destination markets. This could cease monopoly by Chinese traders' warehouse. The relationship between durian agriculturists, durian buyer and Chinese traders were studied. Using data collected by in-depth interviews with 17 durian agriculturists and buyers of 3 in Chanthaburi Province.

The results reveal that the majority of agriculturists had knowledge in harvesting management but could not manage their harvested fruit because the financial factors and export factors. For durian buyers, it was found that they knew how to manage after harvesting but they could make the market at People's Republic of China because the pressure group took care of this market. It was difficult for Thai traders to export durian to People's Republic of China because of the international trade law. There was no legal investment when the trade was conducted by Chinese traders. The Chinese law on the trade of fruit and vegetable, intensive investigation for remained toxin, fruit size, and import customs was considered a trade barrier. In the future, if Thai traders would like to export to other countries apart from China, they need to have the knowledge on food science and technology to preserve durian in order to increase marketshare.

ความเปนมาและความส าคญของปญหา ไทยเปนผผลตและผสงออกรายใหญของโลก ซงตลาดหลกส าคญของไทย คอสาธารณรฐประชาชานจน โดย

สงออกในรปของทเรยนสดรอยละ 90 ของการสองออกในป พ.ศ. 2554-2558 การสงออกทเรยนสดและผลตภณฑทเรยนของไทยเพมขนจาก 289,665 ตน (คดเปนทเรยนสด 307,927 ตน) มลคา 5,589.19 ลานบาท ในป พ.ศ. 2554 เปน 376,900 ตน (คดเปนทเรยนสด 382,800 ตน) มลคา 15,084.80 ลานบาท ในป พ.ศ. 2558 หรอเพมขนรอยยละ 6.01 และรอยละ 30.35 ตามล าดบ สวนในป พ.ศ. 2559 คาดวาจะมเนอทใหผล 581,830 ไร ผลผลต 641,941 ตน และผลผลตตอไร 1,103 กโลกรม เพมขน 573,293 ไร ผลผลต 603,332 ตน และผลผลตตอไร 1,052 กโลกรม (ส านกวจยเศรษฐกจการเกษตร, 2558)

ทเรยนเปนผลไมทมความส าคญทางเศรษฐกจชนดหนง เนองจากมรสชาตหวานมน มคณคาทางอาหาร และมกลนหอมพเศษเฉพาะตวเปนทนยมของผบรโภค ทเรยนทปลกในประเทศมมากกวา 100 พนธ แตพนธทปลกมากทสด คอ พนธหมอนทอง รองลงมาคอ พนธชะน ซงนยมปลกส าหรบการบรโภคหรอสงออกไปจ าหนายตางประเทศทเรยน จดเปนสนคาออกทท ารายไดสม าเสมอ เนองจากตลาดตางประเทศมความสนใจสงซอผลทเรยน และเนอทเรยนแชแขงเพมมากขนทกป ปจจบนการรบซอผลไมไทยก าลงถกแทรกแซงจากกลมทนตางประเทศในการเขามาเหมาซอผลไมไทยถงสวน ท าใหราคาผลไมในประเทศ เชน ทเรยน มงคด มะมวง มราคาสงขน สงผลใหมการลมตนยาง และหนมาปลกผลไมมากขน โดยเฉพาะในจงหวดจนทบร พอคาและนายทนชาวจนไดเขามาเปลยนแปลง การรบซอผลไมไทย มพอคาชาวจนเขามาตงโรงคดบรรจผลไม หรอทเรยกกนวา “ลง” หรอ “ลงจน” มากขนเพอรบซอผลไมไทยถงในสวนและสงออกไปสาธารณรฐประชาชนจน สงผลใหมการครอบง าการคาผลไมไทยและมการขยายฐานไปยดครองการคาผลไมไทยในอกหลายจงหวดในภมภาคตาง ๆ เกษตรกรชาวสวนผลไมสวนใหญ เรมหวาดหวนวาลงจนจะเขามาผกขาดการซอขาย และก าหนดราคาผลไมไทยในอนาคต ซงหากปลอยไวโดยไมมการแกไข ปองกนหรอควบคม ธรกจการคาผลไมไทยอาจประสบปญหาวกฤต (อรวรรณ วฒนยมนาพร, 2558)

ทางผวจยจงมแนวคดวาควรมการจดการทเรยนหลงการเกบเกยวใหมคณภาพ พรอมสงไปยงตลาดปลายทางในประเทศตาง ๆ ในสภาพทเปนทยอมรบของตลาด เพอหยดย งการผกขาดการคาโดยลงจนในอนาคต

วตถประสงคของการวจย1. เพอศกษากระบวนการการจดการหลงการเกบเกยวของเกษตรกรผปลกทเรยน และผรบซอทเรยนในจงหวด

จนทบร2. เพอศกษาความสมพนธของเกษตรกรผปลกทเรยน และผรบซอทเรยนและลงจนในจงหวดจนทบร

ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการวจย1. เกษตรกรผปลกทเรยน และผรบซอไดมความรความเขาใจวธการจดการหลงการเกบเกยวของทเรยน2. ทราบถงวธการแกปญหาใหกบเกษตรกรผปลกทเรยน และผรบซอ ทไดรบผลกระทบจากลงจนเขามารบซอ

ทเรยนในจงหวดจนทบร

วธด าเนนการวจยการวจยเรองการน าเสนอวธการจดการทเรยนหลงการเกบเกยวใหกบเกษตรกรสวนทเรยน เปนการวจยเชง

คณภาพ (Qualitative research) ผวจยก าหนดระเบยบวธวจย ดงนการก าหนดกลมตวอยางการศกษาครงนเปนการศกษาแบบเจาะจงพนท ไดแก เกษตรกรปลกทเรยนในจงหวด จนทบร และผรบซอ

ทเรยน1. เกษตรปลกทเรยนในจงหวดจนทบร ผวจยไดเกบขอมลดวยการสมภาษณเชงลก (In-depth interview)

จ านวน 17 คน โดยมเกณฑการคดเลอก คอ1.1 เกษตรกรทมพนทปลกทเรยนในจงหวดจนทบร1.2 เกษตรกรมความรความเชยวชาญในการปลกทเรยนมาไมต ากวา 10 ป

2. ผรบซอทเรยนโดยวธการเลอกตวอยางแบบเจาะจง (Purposive random sampling) เกบขอมลดวย การสมภาษณเชงลก (In-depth interview) จ านวน 3 คน โดยมเกณฑการคดเลอก คอ

2.1 เปนผรบซอทเรยนในจงหวดจนทบร2.2 มความรในการรบซอทเรยนไมต ากวา 5 ป

เครองมอทใชในการวจย1. ประเภทเครองมอการวจยการวเคราะหเอกสารเกยวกบการจดการทเรยนหลงการเกบเกยว โดยเกบรวบรวมขอมลประเภทเอกสาร

และงานวจยทเกยวของ แลวน าเผยแพรใหกบเกษตรชาวสวนทเรยน2. แบบสมภาษณเปนแบบสมภาษณในเชงลก โดยการสอบถามวธการจดการหลงการเกบเกยว เกษตรกรปลกทเรยน และ

ผรบซอทเรยน ในจงหวดจนทบร มความร หรอใชขอมลมาจากทใด หลงจากนนเปนการเผยแพรขอมลทไดจากเอกสารและงานวจยเกยวกบการจดการทเรยนหลงการเกบเกยว

การเกบรวบรวมขอมลการวจยครงนผศกษาไดออกแบบวธการเกบขอมลทมความหลากหลายเพอใหไดผลการวจยทสมบรณและ

มความนาเชอถอในระดบสง โดยมวธการดงน1. ขอมลจากเอกสาร (Documentary data) ใชในการรวบรวมขอมลทเกยวของกบ ลกษณะของทเรยนทด

และการจดการทเรยนหลงการเกบเกยว เพอน าขอมลทไดมาท าการวเคราะหตามหลกวตถประสงคและกรอบแนวคดในการศกษางานวจยครงน

2. ขอมลทเกยวกบวธการปลก การเกบเกยว วธการเกบรกษาหลงการเกบเกยว โดยการสมภาษณแบบเจาะลก (In-depth Interview) ตามแบบสมภาษณทมโครงสราง (Structured) และเกบขอมลจากเกษตรกรปลกทเรยน และผรบซอทเรยน

วธการวเคราะหขอมลการวจยครงน ผวจยใชวธการวเคราะหขอมลและน าเสนอขอมลในการศกษา ดงนสวนท 1 เกยวกบแบบสมภาษณเชงลก ท าการถอดเทปแลววเคราะหเนอหา Content analysis) เพอสรป

ความสงเคราะหออกมาเปนค าตอบทตองการตามวตถประสงคสวนท 2 ผศกษาไดด าเนนการน าเสนอขอมลดวยวธการพรรณนาวเคราะห (Descriptive analysis) เปนหลก

โดยน าขอมลมาเรยบเรยงและจ าแนกอยางเปนระบบ จากนนน ามาตความหมายเชอมโยงความสมพนธและสรางขอสรปจากขอมลตาง ๆ ทรวบรวมได

สรปผลการวจย1. การเกบเกยวทเรยน และการจดการหลงการเกบเกยว จากผลการวจยพบวา เกษตรกรผปลกทเรยนนยมปลกทเรยน

พนธหมอนทองมากทสด เนองจาก ขายไดดมราคา รสชาตอรอยผคนนยมบรโภค และเปนทตองการในตลาดสงออก การจดการเกบเกยวทเรยนของเกษตรกรผปลกทเรยนสามารถเกบเกยวทเรยนไดหลงจากท าการตดเกสรแลว 120 วน ซงกรมวชาการเกษตรไดเผยแพรการเกบเกบทเรยนพนธหมอนทองไดนน ตองมอาย 140-150 วน ทงนขนกบสภาวะอากาศในชวงเวลานน สามารถเกบเกยวทเรยนไดหรอหลงวนทก าหนด แตเกษตรกรใหเหตผลวาทตองท าการเกบเกยวหลงจากตดดอกไป 120 วน เนองจากผรบซอน าทเรยนบรรจลงกลองสงออกไปยงสาธารณรฐประชาชนจน จงไมตองการทเรยนสกถง 140 วน การจดการหลงการเกบเกยวกอนสงผรบซอของเกษตรกรผปลกทเรยน ไมไดมวธการจดการหลงการเกบเกยวตามวธทผวจยไดใหขอมลไป เนองจากทางผรบซอทเรยนเปนผจดการเองทงหมด เกษตรกรลงมอเพยงแคปลก และเมอถงเวลาตดทเรยนเกษตรชวยการขนสงจากในสวนมานอกสวนเทานน

2. ตลาดทรบซอทเรยน และผรบซอทเรยน จากผลการวจยพบวาตลาดทรบซอทเรยนเปนลงทเรยนในจงหวดจนทบร จะเขามารบซอกบเกษตรเกษตรผปลกทเรยนถงในสวน โดยเกษตรกรไปตองออกไปขายตามหนาแผง จะมเพยงเกษตรกรทปลกทเรยนรายยอย ๆ เทานน ทน าทเรยนออกไปขายเองตามแผง หรอตลาดคาทเรยน ในอ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร ผมาซอทเรยนในตลาดคาทเรยนสวนใหญ เปนพอคาตางอ าเภอ ตางจงหวด เชน นครราชสมา ขอนแกน เพอน าไปขายตอยงภมภาคทตนเองอาศยอย

ในสวนของผรบซอทเรยนในจงหวดจนทบร จะแบงออกเปน 2 แบบ คอ1. พอคาคนกลาง จะมหนาทรบซอทเรยน เพอไปสงลงทเรยนตอ พอคาคนกลางไมไดรวมธรกจกบลงทเรยน พอคาคนกลาง

จะซอทเรยนตามความตองการของลง วาหากขนสงตสนคารอบน 3 ต ตองการเตมหมดทง 3 ต พอคาคนกลางจะตระเวนหาซอทเรยนใหครบตามใบงานทไดรบมา ทงการเขาไปเหมาสวน การหาซอตามแผงทเรยน และตลาดคาทเรยน เพอสงเขาลงทเรยนตอไป รายไดทไดรบนนจะไดราคามาจากลง แลวพอคาคนกลางจะมาบรหารจดการเองวาจะรบซอราคาเทาไรใหไดก าไรจากการซอขาย

2. ตวแทนของลงทเรยน เปนคนของลงซงลวนเปนชาวไทย ไมมชาวจนทมาท าลงจนออกซอตามสวน ในบางครงเกษตรกรบางรายใหขอมลวามเจาของลงทเปนชาวจนมาดวย แตแคมาสงเกตการณ ตวแทนของลงเหลานท าหนาทไมแตกตางจากพอคาคนกลางมากนก แตตางกนทการไดรบเงน ซงไดรบเงนเปนแบบคาจางพนกงานจากลงเทานน

ประมาณปลายเดอนมถนายนของทกปหมดฤดกาลเกบเกยวทเรยนในจงหวดจนทบร ทงพอคาคนกลาง และตวแทนจากลง จะออกรบซอทเรยนจากภาคใต เชน อ าเภอหลงสวน จงหวดชมพร เปนตน

อภปรายผลการวจยจากผลการทดลองพบวาการเกบเกยวของและการจดการเกบเกยวของเกษตรกรนน ไมมการจดการหลงการเกบเกยว ดวย

วธทกลาวมาในบทท 2 เนองจากเกษตรกรผปลกทเรยนบางรายท าการเกษตรมาตงแตรนปยา จงมองวาปลกเพยงอยางเดยวขายไดราคาด เนองจากผรบซอทเรยนมารบซอถงในสวน ไมตองยงยากทงการเกบเกยวเอง มาจดการท าขายสงเอง กรบเงนคาปลกในราคาทเกษตรกรพอใจไดเชนกน ไมจ าเปนตองลงทนเพอน ามาจดการตอ

ในดานความสมพนธของเกษตรกรผปลกทเรยน ผรบซอ และลงจน ทง 3 บคคลน เปนบคคนเปนหวงโซการคาเดยวกน ขาดผใดผหนงไมได เพราะผปลกคอเกษตรกร ผรบซออาจเปรยบไดเปนลงไทย กเปนตนน าของผลผลต สวนลงจนกมหนาทขายทจนเพยงอยางเดยว

การทเกษตรกร หรอผรบซอคนไทยบกตลาดทจนนนเปนไปไดยาก ดวยกฎหมายทางการคาเรองผกผลไม ทมการตรวจเขมขนในเรองสารพษตกคาง มาตรฐานขนาดลก ภาษในการน าเขา ลวนแตเปนการกดกนทางการคา แตหากชาวจนเปนผกระจายผลผลตทเรยน หรอผลไมอน ๆ กตาม จะสามารถท าไดงาย เพราะชาวจนเปนคนขายเองจงเอออ านวยทางการคามากกวาไมจ าเปนตองตรวจสารพษตกคางในทเรยน อกทงชาวจนนยมบรโภคทเรยนกนอยางแพรหลาย จงท าใหการสงออกไปยงจนไดรบเงนเขาประเทศไทยมากมายมหาศาล แนวโนมของการสงออกไปยงประเทศอน ๆ กตองมกฎหมายสงออก ฯ รองรบ แตพฤตกรรมการบรโภคอาจจะไมไดรบความนยมเทาชาวจน เนองจากทเรยนเปนผลไมทมกลนเฉพาะ ประชากรทางทวปยโรป หรออเมรกาอาจจะไมไดชนชอบมากนก ในอนาคตหากประเทศไทยตองการบกตลาดทนอกเหนอจากจน อาจตองการใชความรทางดานวทยาศาสตร และเทคโนโลยการอาหารมาพฒนาแปรรปผลตภณฑจากทเรยน เพอเพมตลาดในการบรโภคใหมากขน

ขอเสนอแนะขอเสนอแนะในงานวจย และส าหรบแนวทางการท าวจยในครงตอไป1. การวจยครงนไดจดกลมประชากรในการวจยเปนเกษตรกรผปลกทเรยน และผรบซอทเรยนในจงหวดจนทบรเพยงเทานน ไมได

กระจายไปทเกษตรกรจงหวดอน ๆ ทมการปลกทเรยน เชน จงหวดระยอง ชมพร เปนตน2. ส าหรบการเกบรวบรวมขอมลในการสมภาษณผรบซอทเปนลงทเรยนใหญ ๆ หรอสวนทเรยนทมขนาด 100 ไร นนคอนขางเขาถง

บคคลเหลานนยาก ดวยเหตผลทางธรกจการคาทไมสามารถเปดเผยขอมลได3. เวลาในการวจย ในการเกบขอมลเชงคณภาพนนตองลงพนทในจงหวดจนทบร หากตองการขอมลทเปนหนางานจรงควรไปเกบ

ขอมลในชวงเวลาทมการซอขาย เขาไปเกบเกยวทเรยน คอชวงเดอนมนาคม-เดอนมถนายน ของทกป ซงเปนฤดกาลของทเรยน หลงจากชวงเวลานผรบซอจะออกพนทไปซอทเรยนในภาคใต ซงเปนฤดกาลของทเรยนในภาคใตแทน

4. หากตองการศกษางานวจยเพมเตมควรศกษาพฤตกรรมการบรโภคทเรยน หรอผลไมเมองรอนชนดอน ๆ วาประชากรชาตอน ๆ ในแถบยโรป อเมรกา ชอบรบประทานหรอไม แลวน ามาปรบปรงเพอหาทางแปรรปเปนผลตภณฑ หรอพฒนาผลไมกลมนใหเปนทถกใจกบผบรโภคเชอชาตอน ๆ ดวย

ขอเสนอแนะในการน างานวจยไปใชเพอประโยชน1. ภาครฐควรมการก าหนดราคาในการซอทเรยนทเปนธรรม ไมใหเกษตรกรผปลกทเรยนเสยเปรยบ ไมควรใหทางสาธารณรฐ

ประชาชนจนมาก าหนดราคาในการซอขาย2. การเขาเมองของชาวจน ชาวจนบางรายเขาเมองถกกฎหมายแตมาในรปแบบนกทองเทยว น าเงนมาลงทนเจรจาซอขายกบทเรยน

โดยทมาของเงนเหลานนไมมการตรวจสอบวามาอยางไร เปนการฟอกเงนหรอไม3. จากการลงพนทในจงหวดจนทบร ไมไดมเพยงทเรยนทลงจนเขามามบทบาท แตผลไมชนดอน ๆ เชน กลวยไข มงคด กถกนายทน

ชาวจนเขามามบทบาทในการก าหนดราคาในการขนตสนคาสงออกไปยงสาธารณรฐประชาชนจน นอกจากผลไมยงมยางพาราทนยมปลกมากในภาคตะวนออก ทชาวจนเลงเหนวาสามารถท าธรกจไดก าไรมหาศาล ภาครฐควรเขามาจดการดแลเรองผลผลตจากการเกษตร เพอไมใหนายทนชาวจนเขามามบทบาทในการก าหนดราคา

บรรณานกรมกรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ. (2547). ทเรยน. เขาถงไดจาก http://ag-ebook.lib.ku.ac.th/ebooks/2011/2011-004-

0075/index.html#/1/ชนวฒน ยพวฒนพนธ. (2551). ทเรยนชดโครงการผลตเอกสารวชาการเผยแพรแกเกษตรกรเรองท 5. เขาถงไดจาก http://ag-

ebook.lib.ku.ac.th/ebooks/2011/2011-002-0166/ index.htmlทรงพล สมศร. (2551). ทเรยนไทยและการปรบปรงพนธ: กรณศกษา พนธจนทบร 1 จนทบร 2 จนทบร 3 (หนา 31-69) เอกสารวชาการล าดบท

5. กรมวชาการเกษตร. เขาถงไดจาก http://ag-ebook.lib.ku.ac.th/ebooks/2011/2011-004-0007/index.htmlเบญจมาส รตนชนกร. (2547). การจดการทเรยนคณภาพเพอการสงออก. เขาถงไดจาก http://ag-ebook.lib.ku.ac.th/ebooks/2011/2011-004-

0075/index.html#/78/ปรางคทอง กวานหอง และเบญจมาศ รตนชนกร. (2553). ผลของบรรจภณฑตออายการเกบรกษาเนอทเรยนพรอมบรโภค. วารสารวทยาศาสตร

เกษตร, 41(3/1), 509-512.วรภทร ลคนทนวงศ, ปยะพงษ สอนแกว และอสจมา ฤกษทว. (2556). ผลของการเปลยนอณหภมวางจ าหนายตอคณภาพทเรยนหมอนทองตดแตง

พรอมบรโภค. วารสารวทยาศาสตรเกษตร, 44(3พเศษ), 170-173.วทย นามเรองศร, เกษมศกด ผลากร, จารพรรณ มนสสากร และสภาภรณ สาชาต. (2551). วเคราะหโครงสรางการตลาดทเรยน. เขาถงไดจาก

http://www.doa.go.th/research/attachment. php?aid=1527ศรวรรณ ตงจตวบลยกล และพระศกด ฉายประสาท. (2557). ผลของการฉดพนทางใบดวยสารละลายแคลเซยม โบรอนและสาหรายสกดทมผล

ตอคณภาพหลงการเกบเกยวของผลทเรยนพนธหลงลบแล. วารสารวทยาศาสตรเกษตร, 45(3/1 พเศษ), 197-200.ศนยวจยพชสวนจนทบร. (2547). พนธทเรยน. เขาถงไดจาก http://ag-ebook.lib.ku.ac.th/ebooks/ 2011/2011-004-0075/index.html#/10/สมทรง ปวณการ. (2547). การแปรรปทเรยนเพออตสาหกรรม. เขาถงไดจาก http://ag-ebook.lib.ku. ac.th/ebooks/ 2011/2011-004-0075/index.html#/72/ส านกวจยเศรษฐกจการเกษตร. (2558). สถานการณสนคาเกษตรทส าคญและแนวโนมป 2559. เขาถงไดจาก file:///C:/Users/QC-

Com1/Desktop/DR/journalofecon2559.pdfอรวรรณ วฒนยมนาพร. (2558). ลงจน: การครอบง าการคาผลไมไทย. เขาถงไดจาก ttp://www.oie.go.th/sites/default/files/attachments/article/thai_fruit.pdfอดม รตนปราการ, พรพนธ จารเกษตรพร และศศวมล หาญณรงค. (2539). มาตรฐานและความตองการคณภาพสนคาเพอการสงออก: เอกสาร

วชาการท 73. เขาถงไดจาก http://ag-ebook.lib.ku.ac.th/ebooks/2011/2011-005-0055/index.html#/18/