aleqsi ociauri - dspace.nplg.gov.ge

420

Upload: others

Post on 01-Jan-2022

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

al e q s i o C i a u r i

mosisxleoba da Wra-Wriloba

xevsureTSi

Tbilisi

2019

საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა

UDC(უაკ) 392(=353.1)ო-917

ISBN 978-9941-9640-5-3

© საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა 2019.

wignSi warmodgenilia aleqsi oCiauris mier gasuli saukunis 30-50-ian wlebSi Sekrebili eTnografiuli masalebi mosisxleobis da Wra-Wrilobis Sesaxeb xevsureTSi. avtori, rogorc TviTmxilveli, mediatori da uSualo monawile imdroindeli xevsuruli yofisa, zedmiwevniT zustad da detalurad aRwers im periodisaTvis jer kidev cocxal tradiciebs.

am masalebs didi mniSvneloba aqvs qarTvel mTielTa tradiciuli socialuri yofis da mezobel kavkasiel mTielebTan maTi urTierTobis Seswavlis saqmeSi.

wigni gankuTvnilia rogorc specialistebisaTvis, aseve dainteresebul mkiTxvelTa farTo wreebisTvis.

redaqtorebi: † TinaTin oCiaurieTnologi, istoriis mecnierebaTa doqtori

naTia jalabaZeeTnologi, istoriis doqtori

wignis dakabadoneba: juanSer amiranaSvili

ydis dizaini: nugzar metreveli

al e q s i o C i a u r i

1892 - 1972 ww.

5

mokle biografiuli cnobebi

aleqsi alekas Ze oCiauri, pedagogi da eTnografi, daibada 1892

wels arxotis Temis sof. axielSi. misi mama xevsureTSi cnobili

dastaqari aleka oCiauri iyo, romelic Tavis qalis operaciebsac

akeTebda. aleqsi oCiauri 1912 wels jarSi gaiwvies, saidanac

kvlav arxotSi dabrunda. 1917 wels igi iyo fSav-xevsureTis

olqis Suafxos wminda giorgis saxelobis saydris medaviTne, saidanac episkopos leonides xeldasmiT, sof. axielis eklesiis

mRvdlad akurTxes. bolSevikebis xelisuflebis damyarebis

Semdeg, igi gakriWes da sasuliero saqmianoba aukrZales.

arxotSi Sexvda igi akaki SaniZes, romelic maSin fSav-xevsureTSi

folklorul masalebs krebda. aleqsi oCiauri xalxuri poeziis

kargi mcodne iyo da Tavadac werda leqsebs. am Sexvedram didi

roli iTamaSa mis Semdgom saqmianobaSi; aleqsi oCiaurma sakuTari

da mis mier Cawerili sxva leqsebi akaki SaniZes gadasca, romelic

man Tavis xevsuruli poeziis krebulSi gamoaqveyna (a. SaniZe, qarTuli xalxuri poezia, I, xevsuruli, 1931).

1924 wlidan aleqsi oCiauri pedagogiur saqmianobas eweoda.

igi 1930-ian wlebSi aswavlida barisaxos skola internetSi, Semdgom, Suafxos skolaSi. 1936 wels igi daapatimres cnobili

e.w. “amerikelebis saqmesTan” dakavSirebiT (xevsurebis werili

amerikis mTavrobas); aleqsi oCiauris “danaSauli” is iyo, rom man

werili gaatana amerikel turists liqokSi Tavis axlobelTan

stumris pativiscemisa da misi dabinavebis TxovniT. sasjelis

moxdis Semdeg igi gaaTavisufles.

1930-iani wlebidan aleqsi oCiauri, Tavis meulRe naTela

baliaurTan erTad, Caeba enimkis (enis, istoriisa da materialuri

kulturis instituti, 1936-1941 ww.; Semdeg saqarTvelos mecnierebaTa

erovnuli akademiis iv. javaxiSvilis saxelobis istoriisa da

eTnologiis instituti) eTnografiis ganyofilebis mier farTod

gaSlil SemkreblobiT saqmianobaSi qarTuli eTnografiis

fuZemdeblis _ giorgi Citaiasa da eTnolog vera bardaveliZis

xelmZRvanelobiT. pedagogiuri saqmianobis paralelurad igi

6

sistematurad iwerda mTielTa zepirsityvierebis nimuSebs

da eTnografiul masalebs. es masalebi moicavs xevsurTa da

fSavelTa religiuri da socialuri yofis ZiriTad mxareebs.

mis mier Sekrebili ganuzomlad faseuli masalebis nawili

gamocemulia: fSav-xevsuruli poezia (1970); stumarmaspinZloba

xevsureTSi (1980); qarTuli xalxuri dReobebis kalendari

xevsureTi (arxotis Temi) (1988); qarTuli xalxuri dResaswaulebi

aRmosavleT saqarTvelos mTaSi, fSavi (1991); qarTuli xalxuri

dReobebis kalendari, xevsureTi (bude-xevsureTi,Satil-miRmaxevi)

(2005); aleqsi oCiauris gamouqveynebeli xelnawerebi daculia

iv. javaxiSvilis istoriis da eTnologiis institutis arqivSi.

esenia: Tqmulebebi xevsurul RvTaebaTa da RvTisSvilTa Sesaxeb

(1938); fSauri wawloba da nadob-naZmoba, n. baliaurTan erTad

(1941); masalebi samamo miwaTmflobelobis Sesaxeb xevsureTSi

(1950); saxato miwebi xevsureTSi; xevsureTis zogierTi ambebi

(1950); xevsuruli masalebi (1937, 1948-1951, 1949, 1950) da sxv.

aleqsi oCiaurs da naTela baliaurs 4 Svili hyavdaT _ ori qali

da ori vaJi: botanikosi dedika da eTnologi TinaTini, romelsac

didi wvlili miuZRvis mamis xelnawerebis gamoqveynebaSi. misive

iniciativiT momzadda winamdebare wignic, romlis gamocemac

mis sicocxleSi ver moxerxda. aleqsi oCiauris vaJebi cnobili

moqandakeebi - irakli da gogi oCiaurebi iyvnen.

aleqsi oCiauri gardaicvala 1972 wels. dakrZalulia sofel

SuafxoSi.

7

Rirseuli mtrobis viwro bilikebze

`ra patara aris saqarTvelo da ra didi ambebi xdeba~.

rezo WeiSvili

aleqsi oCiauris eTnokulturologiuri naSromi `mosisxleoba da Wra-

Wriloba xevsureTSi~, romelic dagvianebiT qveyndeba wignad, naturalisturi

sicxadiT da dokumenturi sisworiT aTvalsaCinoebs konkretuli kuTxis

heroikuli istoriis erT umniSvnelovanes monakveTs, moTxrobils meandreze

rjuliskacTa, jvarxatebis mowmidar msaxurTa Tu rigiT `erisaganTa~ mier.

esaa arastandartuli, erTob mravalferovani nakrebi saukuniswinandeli

sisxliani ambebisa, mTielTa cxovrebis wesis mkafio gamovlinebebisa, sadac

fantaziisa Tu mxatvruli warmosaxvis mkrTal kvalsa da ganasaxsac ver

aRmoaCens Tundac detalebze orientirebuli cnobismoyvare mkiTxvelis

maxvili Tvali. da, amdenad, interesi da sandoobac didia marTal da

sityvaSeuSlel xalxur mematianeTa Seulamazebeli naambobis mimarT.

uamwignod, dReis amas iqiT, Cveni unikaluri eTnokulturis mTlianobaSi

danaxva da gaazreba, SeiZleba danamdvilebiT iTqvas, srulfasovani

veRar iqneba. da amieridan moulodnelobebiT aRsavse zepiri istoriebis

moyvarulTaTvis ixsneba didwilad axal, aqamde mouxilvel ̀ sakvirvelebaTa~

samyaros kari, romlis siRrmeSi zneobrivi gmirobisa da usastikesi

SurisZiebebis, mSobliuri mamulwylisa da TvistomTaTvis uyoymano

Tavdadebis, Rirseuli mtris sakadrisad daxvedrisa da jerovnad dafasebis,

uSiSar mowinaaRmdegeTa dandobisa da pativiscemis zogadsakacobrio

masStabis motivTa mkafio anareklebi ikveTeba. . .

al. oCiauris ukidegano Rvawlsa da damsaxurebas erovnuli eTnologiis

sferoSi emateba kidev erTi qvakuTxedi, kidev erTi fundamenturi naSromi,

romlis wyalobiT Cveni codnisa da gamocdilebis dasazRvruli sivrce

bevri Rirebuli wibo-waxnagiT unda Seivsos.

al. oCiauri uSualo mxilveli da monawile gaxldaT xevsureTSi

momxdari araerTi `saardarao~ ambisa da dramatuli movlenisa; mas

monawileoba miuRia samkvdro-sasicocxlod wakidebul mosisxleTa

Serigebis urTules procedurebSi. sakuTari (da xSirad gadamwyveti) sityva

uTqvams xevsuruli rjul-samarTlis ganmtkicebisa da qmediTunarianobis

amaRlebis sapasuxismgeblo saqmeSi... mis Tvalwin xdeboda salocavebisTvis

8

`sameSvlos~ SeTqma da WirispatronTan `samananulo~ saklaviT misvla,

mkvlelis `jvarSi Sajdoma~ da `Tofis aReba~, dazaralebuli mxarisTvis

`rigis yeneba~ da `saZmos gaReba~, `pativis dadeba~ da `dramis~ micema,

gaarjlebuli Wrilobis mkurnaloba da `saaqimos~ gadaxda, ficvercxliT

SerigebulTa daZmobileba da qvrivi anda qmarsgayrili qalis `kveTilSi~

Casma... da yovelive es myari postulatebia saimisod, rom `winidge TofiT,

xmliTa da isriT~ TavSenaxuli eTnosis mrwamss, mis monoliTur erTianobasa

da Sinagan Seuvalobas gabzarvis safrTxe ar damuqreboda. dauwereli

iuridiuli kodeqsis ZaliT inarCunebda xevsureTi sulis simtkices, `Wirsa

Sigan gamagrebis~ saarako unarsa da `saxelmwifoebriv~ suverenitets. . .

oriode sityva naSromis dasaTaurebaze: SeiZleba iTqvas, rom is

mxolod nawilobriv faravs umdidresi speqtris momcveli kardinaluri

sakiTxebisa Tu utyuarad gadmocemuli yofiTi ambebis im erTobliobas,

rac am naSromis gulisgulur nawils Seadgens. sxvagvarad: wigni ar exeba

mxolod Wra-Wrilobasa da mosisxleobas xevsureTSi. misi Tvalsawieri

gacilebiT farToa. gamomdinare aqedan, am wigniT, garda eTnologebisa,

ueWvelad dainteresdebian istorikosebi da folkloristebi, lingvistebi

da sociologebi, fsiqologebi da medicinis muSakebi religiisa Tu Zveli

kulturebis mkvlevrebi da, rac mTavaria, samarTalmcodneebi, visTvisac

uaRresad faseuli da praqtikaSi gasaTvaliswinebeli faqtobrivi masalaa

Tavmoyrili winamdebare gamocemaSi. . .

* * *

ramdenime mokle amonaridi naSromidan:

`sul Zvel dros wesi yofila sabnelos Sajdoma mamklavisa da imiT

Tavis maÃda, sisxlis maSoreba~. . . `mTielebi roca erTimeores laSqravdnen,

qalebTan srul TavdaWerilobas iCendnen da cudi Tu rame vismes Caedina,

Tavisi amxanagebi ar acocxlebdnen. agreTve pativs scemdnen moxucebs da

bavSvebs~. . .

gonivruli daskvnebis gamotana SeiZleba am amonaridebidan. erovnuli

TavisTavadobis SenarCunebis ualternativo aucilebloba moiTxovs amas.

winaparTa nacadi gzidan ganze gaxvevas sikeTe aravisTvis moutania.

dakargulis (Tu daviwyebulis) Ziebis saWiroebas Cveni dRevandeli

arasaxarbielo mdgomareoba gvkarnaxobs; mdgomareoba, romelic sayovelTao

integraciisa da globalizaciis pirobebSi waSlas da walekvas uqadis

yovelive erovnuls, Cveneuls, qarTuls. . .

9

gansacvifrebelia al. oCiauris araodrinaruli niWi da unari, mexsierebaSi

aRidginos da furcelze udanakargod gadaitanos xalxur mTxrobelTa Tu

informatorTa naTqvam-naambobi. samagaliToa naratorebTan misi muSaobis

manera da meTodi. . .

oTxi saxelovani Svilis mama am TvalsazrisiTac misabaZi moRvawe,

moZRvari da maswavlebelia. . .

* * *

roca xevsureTSi uandrezo ambebi xdeboda (vTqvaT, qalis mkvleloba)

da aqaur kiTxulkacebs uWirdaT umwvavesi viTarebis ganmuxtva, rCevis

sakiTxavad qisteTidan mohyavdaT ̀ macodari~ adamianebi! qistebi, Tavis mxriv,

arxotSi agzavniden TavianT warmomadgenlebs, raTa TaTia baliaurisa

Tu sxva xevsuri brZenkacebisgan moesminaT uprecedento cxovrebiseuli

faqtebis samarTlebrivi Sefaseba. . .

erTmaneTze nadirobdnen (sxva ra unda vuwodoT imas, rac xevsurebsa da

qistebs Soris maSin xdeboda!), sazRvrebze dRe da Ram veSagebad idgnen,

mewvereobasa da menapireobaSi iwrTobodnen, ar emetebodaT da mainc klavdnen

(`eldasaviT magari~ RilRveli jernalis SemTxveva!), `sircxvilianis

siaruls sikvdili erCiaT~, Temidan TemSi `saxelis misalocavad~ midiodnen

da, imavdroulad. . . erTurTs iuridiuli normebis dadgenasa da mogvareba-

mowesrigebaSi exmarebodnen!. . .

* * *

naSromis ramdenime epizodSi meordeba sakvanZo siuJeturi detali, romlis

pirdapiri gamoZaxilia vaJas `aluda qeTelauris~ Sesabamisi fragmenti.

rogor epyroba znesruli vaJkaci misgan mokluli `saRirali~ mtris

cxedars?

aludam cdagacudebul mucals iaraRebi ar ahyara: xanjali TavTiT daudo,

Tofi gulze, xolo mklavze _ franguli xmali. amis mere cxoneba da gvaris

dRegrZeloba usurva. bolos ki: ̀ sigrZiv gahxura nabadi, zed gadaadva fario~.

axla vnaxoT, rogoria avkargiani xevsurebis qmedeba da saqcieli msgavs

situaciebSi: `CodriSvilma tuCa gzis Tavze Samoawvina, daamkacra, Tofic

gverdze dauwvina, misive nabadi daxura da wamovida~. `daxocili qistebi

wylis pirze Samaawvinesa-d imaTaiv yarwikeb Samaxures. wamavides, iaraRi

ar wamaiRes, im dros wes ar iyv, makluls iaraRs ar ahyrides advilad. . .~

10

mTiel moymeTa qcevis normebis ganmsazRvrel mediatorTa (`kac-SuakacTa~)

gonivrul gadawyvetilebebze iyo damokidebuli mSvidobianobis SedarebiT

xangrZlivi periodebis Camogdeba dapirispirebul mxareebSi.

dafiqsirebulia iseTi SemTxvevebic, roca or gvars Soris atexili

SuRlis mizezad mavani qalis cudi enapiri saxeldeba da ramdenime mkvdari

erTdroulad asvenia erTsa Tu urTierTmomijnaved mdebare ramdenime

sofelSi. . .

al. oCiauri ar izRudeba mxolod arxotis Temis sinamdviliT da

gvacnobs SuRlis, Wra-Wrilobisa Tu grZelvadiani mosisxleobis

Rirssaxsovar magaliTebs Satil-miRmaxevisa da bude xevsureTis uaxloesi

warsulidan. . . wignSi ixseniebian is TviTnaswavli aqimebi Tu dastaqrebic,

visma samkurnalwamlo saidumloTmcodneobam `sarCoobaze~ daayena da

gamoamjobina mZimed daWril-daCexili, gausaZlisi tkivilebis damTmeni

araerTi xevsuri axalgazrda. es mkurnalebia: karwaulTeli mSavelaT

gigia, arxotiani aleka oCiauri, juTeli mindiaT SiSia, mucoeli TaTo

daiauri, Satilioni gugua WinWarauli, arWiloeli faSqoSa, guroeli

berdia gogoWuri (mkurnalobda mxolod jixvis naRveliT).

* * *

wignSi Tavmoyrili ambebis uCveulo azrobrivi diapazonisa Tu

Sinaarsobrivi ganzomilebis gamo iqmneba STabeWdileba, rom TviTeuli

siuJeti, yoveli calkeuli teqsti Tu wignis nebismieri monakveTi raRac

tragikulad diadis, amaRlebulis, ase vTqvaT, Semzaravi silamazis waruvali

gancdiTaa gajerebuli.

ar gvaqvs ufleba, kvalificiuri avtoris kompetenciaSi CaverioT

da SevarbiloT da SevamsubuqoT Tundac yvelaze ufro mZime, sastiki,

daundobeli epizodebi. . .

imisaTvis, rom gavigoT da gavacnobieroT, `raisTvis aqebda qistebs

berdeda~ (ana) da ratom eZebda xevsureTSi `saferi~ `safers~ (vefxvisa

da moymis baladac gavixsenoT: `Senc imis safer yofilxar. . .~), saWiroa

guldasmiT wavikiTxoT da SeZlebisdagvarad gaviSinaganoT es marTali,

`mousyidveli~, WeSmaritebis mauwyebeli araordinaruli istoriebi. . .

a m i r a n a r a b ul i

filologiis mecnierebaTa

doqtori, profesori

11

rogorc yvelgan, iseve xevsureTSic Cxubi (SuRli) bevr rameze xdeba: qal-

vaJis saqme, adgil-mamulis sazRvris gadalaxva-miTviseba, Wirnaxulis waxdena

da sxva mravali. ufro xSir SemTxvevaSi smaSi xdeboda Cxubi. maSuRlari

(moCxubari) kaci saxelovan kacad iTvleboda. ̀ Ãelgamotanili kaci”, magas erT

kac ver daxkravs, xuTT Wrisa-d xuTT ufarebs, erT mgel ver SaSWams, siwiTes

ver vin gamaarToms (veravin daasisxlianebs), egeT Svil unda gazardas dedam,

netav magis dedas!” _ ase mraval saqeb sityvebs ityodnen maSuRlar kaczed

da, xSir SemTxvevaSi, isic ayveboda qebas da amayobda. amas kidev ar daeleoda

toli da Tundac mjobi. aseTi amayi axalgazrdebi qalebsac moswondaT da

saqeb leqsebs eubnebodnen. amaze axalgazrdebSi Camovardeboda Suri da

qalebis gamCveneobas (sxvisTvis saCveneblad ramis keTeba) xSir SemTxvevaSi

SuRlobdnen, vin-vis saTiTiT (RajiaiT) scemda, xanjriT da xmliT Wrida da

sxva. saTiTiT cema imdenad sasaxelo ar iyo, ramdenadac xanjriT da xmliT

Wra. xanjriT Wra da xmliT Wra ufro sasaxelo iyo, Tu msubuqad iqneboda

daWrili. Tu mZimed dasWrida, ityodnen: `daSinebulma veRar gaigo da mZimed

Wrao”. an ityodnen: `eeg ra kaci, iaraRis Ãmareba ar iciso”. saTiTiT Tunda

Zalian daesisxliana, mainc imdeni sisxli ar iyo. xanjliT miyenebuli

Wriloba, Tunda sul mcire yofiliyo, esaxelebodaT. saTiTiT nacemze arc

gadasaxadi rame iyo, marto arayiT mividoda damnaSave da Seirigebda nacems.

xanjriT daWrils ki Tavisi sakuTari samarTali hqonda, imis mixedviT, Tu

sxeulis ra nawili iyo daWrili da ramdeni sididis naWrevi iyo (amaze me

awerili maqvs xevsureTis rjuli da gadacemulia mecnierebaTa akademiis

eTnografiis ganyofilebaSi). SuRli joxiT da qviT xevsureTSi sircxvili

iyo. `eg ra kaciav _ tyodnen _ baris kaciviT qviTa-d joxiT SuRlobsav”.

TofiTac ar SuRlobdnen, Tu Tav-sisxli ar emarTa. TofiT maSuRlarsac

dascinodnen: `iaraRiT axlo misvla ver gabedao-d SoriTav Tof esrivav”.

saTiTiT dakawvra ubralo SuRlSi xdeboda, roca winandeli mtrebi ar

iyvnen da rame ubralo saqmeze iSuRlebdnen. mere roca gamwvavdeboda mtroba

da erTmaneTs daemuqrebodnen, ukve saTiTiT SuRli aRar iyo. Sexvdebodnen

erTmaneTs da maSinve xanjarsa da xmals amoiRebdnen da imiT xdeboda

SuRli. erTimeorisagan rom cud rames gaigonebdnen, mag. cud naTqvams,

diacis galanZRvas da sxva mraval aseTs, maSin mtrobas daubarebdnen: mteri

var, sadac Segxvdebi, mzas iyavi, sudari ubiT zide (atare), sadac Segxvdebi,

S e s a v a l i

12

an Sen maxkvdebi, an meo. magaliTisaTvis erT aseT muqaris, anu mtrobis

dabarebas moviyvanT. sofel axielSi mcxovreb garsia oCiaurs SuRlis dros

SemoeWra meSveli juTeli qali, e.i. SemTxveviT moxvda sxvisTvis moqneuli

xanjari da qali daiWra. am qals yavda biZaSvili gigita arabuli, SuRliT

saxelganTqmuli kaci. gigitam daubara garsias: `upatrono xo ar ggonav es

qali, ro xanjars SaaWeri? radar isr amaiRi iaraRi, ro meSvel ar SaSWriyv?

exla me mteri or, sadac Sagxvdebi, an Sen maxkvdebi-d an me. sudari ubiT

zidi, sadac waxol, Tore ro Sagxvdebi, icod, ro dagWirdebis”.

garsiam daubara: `aq duqan arcad as, mand yazbegiskes as duqnebi. Sen

iyidi sudari, zidi. me gizamaobiT aravis dagkariT, iSobar mamivida-d, Tu

ar daiSli, sadac SaviyrebiT, Tan ki iqonie, an Sen gamagadgebisa-d, an me

is sudari”.

manamdin Saiyrebodesa-d iSuRlebdes, autyd kac-Suakaci, Saarignes.

garsias daadves saklaviTa-d sasmliT Sin misvla (Sin misvla udris xuT

Zroxa dramis micemas). garsiam miRgvar erT saklavi-d erT qinT aray

miutan. maiyvanes xucesi-d saklavi orTav samwyalobnelod dakles juTis

wmida giorgiSi. xucesma Seaxvewa: `erTucis modaveT swyalobdio, rac av

Camouvardav, nuRaras marcxsa-d zians Camaugdebav, daindven dalocvilo

juTis wmidao giorgio, rogorc daindoben erTucs! aqamden mtroba xqonda-d

awidge Zmobai-d erTucis ndoba-siyvarul mieci”. saklavis tyavi Suakacebs

misces, xorci aduRes, kac-Suakacic, mezoblebi-d Tavisebic yvela awiesa-d

arayic sves. aray ro wamaasxes, winwina yanwebi ufrosebs misces, imaT

daloces orive mxare da usurves amis Semdeg Zmoba da megobroba. bolos

yanwi gigitas misces, rogorc umcross. gigitam garsia adRegrZela da

uTxra: `me Zalian vcdilobdi Sagyriyavi da martoT gveSuRl, magram ar

iqn. Zalian viyav gajavrebul Senke. muqaraic dagibare-d Sen sityva Zalian

mamewon: Sen zidev ubiTav sudario-d erT-erTs gamagvadgebisav. Sen Tu

dabali Samageqciv, ufro ar mesiamovnebod. maSin miac vTqvi, ro mag kacsav

gizamaobiT ara daukravav Cvendav, iSobar mauvidao-d imiT Tamamad asav.

me mainc magar kaci-d magar sityva mamwons; memr ki gadavswyviti Sarigeba,

codoiav, vTqvi, magar oSkaciav, iSobar mauvidao-d davanebav Taviv. Tore ro

SaviyarnaTav, erTmaneTs davasaxiCrebTao-d memrav iqav Sarigeba gvindao-d

exlav SavRrigdaT, sjobav. RmerTma am Suakacebsac uSvelas, kais Tqmada-d

kais gonebad nu dalivnas. Su gagviaresa-d Sagvarignes. Cemis gulisad ki

am Suakacebs feÃze adgomaic ar ekadrebisa-d imiT gaugoni miac. aqamden

13

mter viyavi-d aawidge makeTe viqnebi-d ZmasaviT Zma garsiaisai. gamiSvava-d

gamiTavebav Cven mterobai”. gigitam es yanwi gamocala, mere Suakacebi adgnen.

es yanwi isev arayiT aavses, gigitai da garsia erTad daayenes, aÃsenes juTis

da arxotis salocavebi, yanwSi vercxli Caufxikes da ori erTi-meoris

mowinaaRmdege mteri aZmobiles. is yanwi, erTi-meoris sadRegrZelo, orivem

naxevar-naxevar dalia. mere isev arayiT aavses da kidev maTve naxevar-

naxevari dalies (am ukanasknel yanws wamosarecxi hqvia, rom yanwSi ficis

vercxli aRar darCes) da mere Suakacebma dalies maTi sadRegrZelo da

kidev usurves SerigebulT erTi-meoris Zmoba da dandoba. amis Semdeg

gagrZelda Cveulebrivi sma. saklavis xorci rom moixarSa, tabla dadges

da sasmelsa-d tablas orTav mkvdrebisad uTxres Sandoba.

ase xdeboda SuRli da SuRls xSir SemTxvevaSi moyveboda Wra-Wriloba.

Wra-Wrilobas moyveboda mamklav-mamkvdroba. amitom gvinda daiweros

jer SuRli (momxdari ambebi) da Wra-Wriloba da memre mosisxleoba, e.i.

mamklav-mamkvdroba. es imitom, rom mamklav-mamkvdroba da SuRli erTi-

meoreSi ar iyos areuli. visac Soridan gaugonia es ambebi, yvelani ara,

magram zogierTebi ubralo SuRlsac mosisxleobas eZaxian. mosisxle ki

mamklavi da misi gvaria moklulisa da misi sagvareulosi. aq pirvelad

saWiroa zogierTi iSobrebi (ucbad, moulodnelad, Zalauneburad, Tavis

survilis gareSe, SemTxveviT momxdari ambebi) moviyvanoT da maTi Serigeba-

daboloebani xevsurul wesebSi.

14

monadireni _ adua da gigita

sofel WimRaSi (arxotis sasoflo sabWo) cxovrobda nadirobiT

saxelganTqmuli kaci adua (monadired xevsureTSi iTvleba marto jixvebze

monadire kaci; danarCen cxovelebze da frinvelebze monadire monadired

ar iTvleba). aduam bevrjel mokla erT srolaSi Svidi-rvamdin jixvi.

imis saxli ise savse iyo jixvis gverdebiT, rom adgili aRarsad iyo, rom

Sesuliyo kaci (arxotSi jixvis gverdebisa WerSi icodnen Camokideba da

gaSroba). erT colTan erTi qali yavda da sxva Svili aRar eyola, meore

colic moiyvana, magram arc amasTan eyola Svili. xalxi ambobda: bevr nadirs

rom xocs, nadirT wyemsisagan aris Semowyeuli da Svili imitom aRara yavso.

adua dadioda mkiTxavebTan, xocda jvarebSi saklavebs, kuretebs, xarebs.

swiravda vercxls, sxvadasxva Sesawiravebs, magram mainc ar iqna, asruleboda

survili. xalxma daamtkica: ueWvelad nadirT wyemsis Semowyeuliao. magaTi

gvari Semowyeuli iyo mzemamswvrali eSmaisagan (gaburT eSma). bavSvebma rom

Ãmlis qarqaSidan misi frCxilebi wamoyares da gaiqca (gaburT eSma awerilia

da inaxeba saq. akademiis eTnografiul ganyofilebaSi), maSin gaburT eSmas

dauwyevlia: `Svids mamasamc nuc gaRbevrdebiTa-d, nuc gasTavdebiT!” es

dawyevac xom Svid mamamdin iyo, axla meaTe mama aris mas Semdeg. maS, namdvilad

adua unda iyos nadirT wyemsis dawyeuli! aduas erTxel RamisTevebi qonda im

mizniT, rom romelime jvari Seiwynarebda mis vedrebas da Svili eyoleboda

romelime colTan (ori coli yavda), Svili da isac vaJi, wilis patroni

(vaJs patrons eZaxdnen xevsurebi, `qali sxvaT yoris qvaias”, _ ityodnen,

_ `qali sxvaTa gvars amravlebsa-d vaJi Tavisas). arxotSi arc erTi

gvari ar iyo, rom adua saklaviT an kuretiT ar misuliyos. axla yvela

jvarebi istumra, droSebi banze ar eteoda da xalxi, imdeni jvarivnebi

miiyvana. yvela jvars TiTo saklavi Seakla, Ramis samTevlo da Jamsawiri

Cveulebrivi, ludi da arayi sxva iyo. jvarivnebi iqauris wesiT wmidad arian

da sizmarsac mniSvnelovans naxaven. mkiTxaobac eadvilebaT, ufro xuces-

Ãelosnebs da xandaxan dasturebsac. jvarivnebi rom mouvidnen, Cveulebrivi

wesebi _ saklavis dakvla, jvarionTad movla da sxva, yvelaferi Seasrules

(RamisTevis wesebi awerilia religiur dResaswaulebis aRweraSi). Tenebis

dro iqneboda, rom daiZines. aduas imedi hqonda _ dilas romelime xucesi

an xelosani, an dasturi sasargeblo sizmars naxavda da aduas etyodnen.

Tu vinme Svilis (vaJis) SeZenaze rames etyoda, romeli jvaric moiTxovda

saklavs, kurets Tu xars, mzad iyo da maSinve Seasrulebda.

15

am dros arxotis jvaris (miqiel mTavarangelozis) dasturi iyo aduas

umcrosi colis dediZma iona. dilaze rom gaiRviZes, aduam jvarivnebs

arayi miutana loginSi Tavis mosarCenad. Tan Tvalyurs adevnebda _ vin ras

ityoda. sxvam aravin uTxra iseTi, rac aduas esiamovneboda. ionam uTxra, _

me iseTi sizmari vnaxe, TeTri mozveri rom gyavT, is unda arxotis jvarSi

daxkla da Sens uncross cols vaJi eyolebao. aduam amaze maSinve madli

mosTxova arxotis jvars da SeuTqva es kureti. jvari rom sastumrodan

dabrunda, miayola aduamac kureti da dakla arxotis jvarSi. magram imedi

gaucruvda, imis colebs Svili ar eyolaT, arc vaJi da arc qali. magram

imedi SemdegisTvis iseve hqonda. amTven zRvnoba ar daikargebisav jvarTanav,

magram xalxs ki mainc erTi da igive sjeroda, adua nadirT wyemsisgan aris

Semowyeulio da Semowyeuli maSin, roca yvela daxoca, rac erT faraSi iyo

(monadireebi erTs an ors cocxals gauSvebdnen, imis SiSiT, rom mTlianad

ro gaeTavaT nadirni, imaT wyemsi daswyevd ̀ qood nadirT gaTavebisad”). aduas

rogor mouvida, ar vici da erTs TofvaSi sru gaeTavnes nadirni. ai, maSin

iyo saeWvo Semowyevla.

meore monadire iyo gigita ciskarauli sofel axielidan. mas eseTi

SemTxveva ar hqonia, rom nadirni sru gaeTavnen, magram TiTo wasvlaze oTx-

xuTs ki klavda. xalxi gigitazedac ambobda, rom metad bevrs nadirobs, bevrsa

xocavso da kargi araferi daemarTebao. mxolod Sewyevla da aseTi ki masze

aravis uTqvams. mas coli naTxovi (daniSnuli) yavda, moyvanili ki ar yavda.

es zemoT awerili ori monadire Sepirdnen erTmaneTs da erTis kviriT

wavidnen qistebis sazRvarze, saxeldobr terRas, sanadirod. terRas bevri

jixvebi icoda, radgan arxotivnebi da qistebi erTi-meoris mtrebi iyvnen

da erTi-meoreze nadiroba ufro exalisebodaT da esaxelebodaT, vidre

jixvebze nadiroba. amitom terRas iSviaTad dadiodnen monadireebi. erTi-

meoris SiSiT wasvlas ver bedavdnen, Tu risks vinme gaswevda da wavidoda, iq

Zalian frTxilad iqceoda. durbindiT mters aTvalierebda, vidre jixvebs, _

arsad Camisafrdes da momklaso. aseT saSiS sanadiro adgilas wavidnen adua

da gigita erTi kviris sagZliT. adua jixvebs rom dainaxavda, Turme iseTi

swrafi srola icoda, rom kaci Tvlas Zlivs moaswrebda. ise ganerviuldeboda,

aReldeboda, rom gagiJebuls daemsgavseboda; isedac Zalian ficxi kaci iyo.

terRas rom mividnen, jer daaTvalieres da iq veravin SeniSnes. mere daiwyes

nadiroba, durbindebiT naxes erT-erT jixvebis sawolSi dawolili jixvebi

(jixvebi dRisiT wvanan da saRamo xanze Camovlen sawolebidan da mTeli Rame

sZoven. Tenebas rom daiwyebs, isev maRla wavlen sawolebSi. sawolebi ufro

16

aTegrebuli aqvT iseT adgilebSi, saidanac midamoebi sCans da monadire

advilad ver miepareba. monadireebma ician, sad aris jixvebis sawoli da iq

aTvaliereben da ise midian, rom jixvebma sawolebidan ar dainaxon. agreTve

midian niavis mowinaaRmdege mxridan, rom jixvebs niavi ar daayaros _ adamianis

suns Sors grZnoben isini da ar dafrTxnen). aduam da gigitam airCies niavis

mowinaaRmdege mxare da mieparnen jixvebs, daumiznes, aniSnes erTimeores

da autexes srola, ramdenime mokles da sxvebi gaiqcnen. adua ganerviulda,

daaviwyda, rom TofSi vazna iyo da Tofic fexze dayenebuli darCa. moibruna

Tavi sayuCidan, roca jixvebi aRar iyvnen. Tofi ucbad dasxlita, gavarda

da gigitas tyvia moxvda muxlSi. muxlis Zvalis erTi mxare tyviam gaitana.

am dros jixvebi meore gorze gaCndnen. aduam rom amxanagi daWra, SekrTa,

saSinlad ewyina da gigitas Tofi miawoda: `aha, Tof damkar Senac”, uTxra.

gigita iseTi magari kaci aRmoCnda, rom amxanags uTxra: `nu geSinis, me iseT

ara i mWirs, ager jixveb midian, nu gauSobT”. gigitam kidev esrola da

mokla erTi jixvi. aduam ki Tofi gadaagdo da gigitasTan mivarda, dauwyo

natyviars sinjva. memre ki gigitac fexze veRar adga, roca bevri sisxli

daRvara da dainaxa, erTi mxare Zvalic gatanili iyo. aba, raRa jixvebis dro

hqondaT. daanebes Tavi jixvebs. aduam gigita aikida da wamoiyvana qveiT. Tanac

daRamda. dekemberi iyo da mTaze Zalian cioda. iq arc SeSa-tye aris, veRarc

exSi miaRwies, Tanac Zalian dabnelda da kldeSi siaruli aRar SeiZleboda.

daWrili taniani, mZime kaci iyo, damWreli _ momcro tanis da ise advilad

verc ereoda; Tan fexi tkioda, veRar Runavda da Cakidebuli fexi kldeebs

edeboda. meti gza aRar iyo, darCnen erT patara qviSian adgilas. aduam qviSa

argniT (sanadiro joxi) gamoTxara da daWrili iq daawvina, Tavisi yarwikac

imas daaxura da daWrilis yarwikac. TviTon am siciveSi darCa Coxis amara

(yarwika Salisagan moqsovili sawvimari, romelsac monadireebi atarebdnen.

isedac soflel xalxs yarwikebi hqonda sawvimrad).

is Rame didis wvalebiT gaaTies. Teneba rom daiwyo, adua wavida qis-

tebis sofel neTxaSi. neTxa iqedan ufro axlo iyo da arxoti am manZilTan

SedarebiT xuTjer-eqvsjer ufro Sors iyo. qistebi da arxotivnebi mtrebi

iyvnen, ufro neTxelni, radgan is sofeli ufro axlo iyo arxotTan. magram

aseT SemTxvevaSi mtrobas Tavs anebebdnen da exmarebodnen erTi-meores; adua

mzis mosvlis dros mivida qistis sofel neTxaSi. isini stumarTmoyvare

xalxi iyo. miegebnen da umalve hkiTxes mosvlis mizezi. aduam Tavisi

Tavgadasavali uambo da daxmareba sTxova. aduas vidre purs aWmevdnen da

fexze jRnebs xelmeored Caicvamda, xuTi-eqvsi axalgazrda qisti moemzada

17

da gayvnen mas. waiRes Tan sakace da fiCxis xeebi. SuadRis dros miaRwies

gigitasTan. fiCxebi dabla datoves, saidanac CamoTra SeiZleboda, sakace

ki iq miitanes. saxvieli miitanes, Wriloba Seuxvies, daawvines sakaceze

da wamoiyvanes. manamdin kldiani iyo, sakaciT moyavdaT. mere Camovidnen

iseT adgilas, saidanac gluvi saZovrian-balaxiani ruvi iwyeboda. fiCxi

daawyves, zed blomad grZeli balaxi daadves da zed avadmyofi daawvines

da CaTares ruv-da-ruv. is ruvi pirdapir neTxiskar Cava da iqidan neTxa

axlo aris. iqidan sakaciT neTxas miiyvanes da asmaTis saxlSi daawvines.

asmaTi yoCaRi qisti iyo da avadmyofs kargad uvlidnen. adua wamovida da

momxdari ambavi arxotSi Seatyobina. arxotidan xalxi wavida da avadmyofi

Tavis sofelSi miiyvanes. fexi sul motexili ar iyo. muxlis gareTa mxare

iyo da Zvali da rbili tyviisagan gatanili. radgan fexi sul motexili

ar iyo, amitom moxerxda cxeniT wamoyvana. magram iseTi sicive iyo, rom

wyalsarevebSi (wyalSi gasvla-gamosvlis dros) dasvelda da uzangebSi

gaiyina. bevri moZraoba avadmyofs aRar SeeZlo da axla fexebi dazra.

miiyvanes sofelSi da, radgan im dros namdvili eqimi xevsureTSi arsad

iyo, eqimad daayenes sofleli eqimi. Tan Wriloba, Tan dazroba da gigita

Zalian mZime avadmyofi Seiqna, sasikvdilod miiwura. vidre jvarT zRvnobis

da misi morComa-daboloebis sakiTxs SevudgebodeT, aq unda moviyvanoT am

ambavze granja wiklauris naTqvami leqsi:

oÃero Cveno terRao, sadgomo jixvebisao,sru mudam sisxliT masvrilo Cveno da qistebisao.

dadian arxotivnebi, sanadiroo sxvisao,aduama da gigitam feri daidves mglisao,Samagiares Savwyalo, boloo gorebisao,dagawioknes jixvebo, ar dagiferesT sxvisao,Cemsamc mauva damwyevsa xifarTi eSmakisao,amxanigs Tofi mauxvda, dRe dadga codobrlisao,odinaTasa gigias guli zdebiva qvisao,aisrav Tofavs nadirTa, viTam sru ara sWirsao.

martiaTai adua dasananebi mtrisao.

mamrCalan raÃel adgilsa, Savwyalis wveris Zirsao.

gaTenebs CoÃianai, dido Rameo sTvlisao,amaed, numc amaxÃdebi, ciskaro Tenebisao,gaTenebisad magiva sofelo qistebisao.

18

meleqse Tu ras xkiTxulobT, naTqvam as granjaisao,saleqsod gamamiteneT TiTo gild xazinisao.

Zalian mwuxare avadmyofi Seiqmna. fexi dasivda, daCirqda da ramdenime

adgilas Cirqi mosdioda. mkurnalobdnen sofluri wamlebiT. ayridnen

balaxebisgan damzadebul wamlebs, recxdnen wyliT Wrilobebs, Rrubels

daasvelebdnen wyalSi da Cirqs imiT moswmedavdnen Wrilobis napirebidan.

Zalian garTulda saqme, mimarTes mkiTxavebs. mkiTxavebi sxva¬da sxva mizezs

eubnebodnen da axocinebdnen xatebSi saklavebs.

amRaSi, WimRaSi da axielSi yvela salocavebSi dakles TiTo saklavi.

zogan Seswires vercxlis Tasebi, qvabebi spilenZisa, zogan kidev SauTqves,

rac xelze ar hqondaT. eubnebodnen mkiTxavebi: xifaTi eSmakisagan aris da

xTiSvilT unda uSvelono. arxotSi, sofel axielSi aris mTeli arxotis

salocavi miqiel mTavarangelozi, yvelaferSi misi imedi aqvs arxotivnebs.

aq erTi kureti da erTi saklavi moiyvanes (saklavSi igulisxmeba: cxvari,

Wedila an batkani, SeiZleba iyos mawovari xbo, ganurCevlad, saxarea is,

Tu safure; mere rom moizrdeba, e. i. wlisa gaxdeba, safure xbo jvarSi

ar ikvloda. saxare ki mudam ikvloda jvarSi. jer xbo, mere xuT wlamdin

kureti da bolos xari). mexvewurad moiyvanes axielelT dedani da

zogebi WimRidanac movidnen. mkiTxavebma uTxres: dedan mividanav miqielis

karzedao-d Saexvewnanav, dedaT uxoiSnebsao-d iqneba suln Caubrunnasav

(uxoiSnebs: apatiebs, xaTrs gauwevs da maTis xaTriT avadmyofs daexmareba).

mavides dedan mindor, sadamdinac SeiZleboda qalis misvla. dasturebma

wamoayenes kureti da saklavi. xucesma ixuca. Seaxvewa avadmyofi da xucobaSi

CaurTo: `Sens kalTaSi saxvewrad masulan mandilosanni, uSvele, uxoiSni,

muÃlmayriTa-d TavmandiliT gexvewebian. uSvele, umeSvl, dalocvilo,

maurCini avadmyofi, ziani Soriuls mterze gadaiRi. Sen ymani qudiannica-d

mandiliannic zRvniTa-d sanTliT imsaxuren, Tav ymad aravis Sursa-d

saqoni zRvnad”. am dros mandilosnebi pirjvarTke sxedan muxlmoyrilebi.

mandilebi yvelas maÃdili aqva-d gadayrili mindorze TavTavis win. iweren

pirjvarsa-d exvewebian: `dalocvilo axielis salocavo, uSveli Sens ymas

gigitas, Cvenis beCavis TavmandiliT SamagxvewniorTa-d Sagvixveweni, miec

Sveba Sens ymas, auSvi-d aRirsi Sens karze zRvniTa-d sanTliT Tavis feÃiT

masvla”.

xucesm ro saklavebi dakla, daamwyalobna jer avadmyofi da misi ojaxi,

agreTve damWreli (saklavebi orivesi iyo ziarad) da bolos daamwyalobna

19

mandilosnebi. damwyalobnebis dros diacebi adgnen da daixures mandilebi

da nelis xmiT TviTonac amwyalobnebdnen avadmyofs (sxva dros qmris

sofelSi xevsuri qali mandils ar moixdida, garda am mexvewurisa, Tu

moixdida, sircxvili iyo). ra Tqma unda, es ambavi udReobod moxda. xucesma

marto Tavebi waiRo. xorci, umetesi nawili, avadmyofs dautoves da cota

aduam waiRo. agreTve jixvis xorcic ar aklda, Tuki Wamda rames avadmyofi.

magram is uaresad xdeboda da misi morCenis imedi aRaravis hqonda.

marTalia, es saqme iSobrad moxda, magram kaci rom mokvdes, mainc

Tavi daedeba, araferi ar Svelis, arc iSobroba da arc sxva. xevsurebi

ityodnen: `magan mamkl, Tunda kocniT mavekal, iaraRiT ki ar, mainc kac

magisgan mamikvd”. aiRebdnen iaraRs da eZebdnen mkvlels da imis naTesavebs

masaklavad da sisxlis asaRebad. mkvleli da misi mogvareebi gaixiznebodnen

da imalebodnen.

Tav-sisxli rom ar dazdebiyo, amis saSveli iyo erTi wesi: `samTel-

samkvdro”. roca avadmyofi (daWrili) Zalian swuxda da misi sicocxle

bevrad ar iyo saimedo, maSin damnaSave monaxavda Taosan kacebs, vis sity-

vasac ufro gasavali hqonda, waayvaninebda avadmyofTan erT saklavs da

Suakacebi sTxovdnen `samTel-samkvdros” aRebas. avadmyofs, ra Tqma unda, im

dros imdeni Zal-Rone aRar hqonda, rom SuakacebisaTvis pasuxi gaeca, magram

imis Zma-biZaSvilebi aZlevdnen pasuxs. `samTel-samkvdro” iyo naxevari kacis

Tavi. sruli kacis Tavi dafasebuli iyo samoc Zroxad da samTel-samkvdro

iyo kacis Tavis naxevari _ ocdaaTi Zroxa. avadmyofi samTel-samkvdros

rom aiRebda, Tu morCeboda, xmas veRaravin gascemda, SerCeboda ocdaaTi

Zroxa. Tu mokvdeboda, im SemTxvevaSi Tav-sisxli ikargeboda. Tavs aRar

daidebda damnaSave, arc adgilidan aiyreboda da arc rigs uyenebda. verc

gadaemterebodnen, saamiso uflebebi aRar rCebodaT dazaralebulis ojaxs

da naTesavebs. mxolod, sikvdilis dRes, xarjebis dros da sxva aseTebSi

ar mivlen damnaSave da misi axloblebi. eridebian aRelvebis dros aravin

astexos SuRli. maT Soris ubralo SuRli arc moxdeboda. Tu momxdariyo

ki ueWvelad mokvdeboda vinme. mxolod aravis axsovs, rom samTel-samkvdros

aRebis Semdeg kidev rame momxdariyos SerigebulT Soris, radgan xeli aqvT

Sekruli jvarisaganac da xalxisganac. mxolod droTa ganmavlobaSi Tu

visme mouxdeboda SuRli am ori gvaridan, ara am saqmeze, aramed sul sxva

rameze, da daiWreboda vinme Zveli damnaSavis gvaridan, SeiZleba Saewira Tavis

micvalebulisaTvis, e. i. igi maTgan moklulisaTvis, romelzedac aRebuli

iyo samTel-samkvdro. mxolod Sewirvaze Cveulebrivad miuyvandnen saklavs

20

da miutandnen arays. araviTar gavlenas aRar axdenda maTgan mokluloba, Tu

samTel-samkvdro aRebuli iyo.

Sewirva mkvdrisad aseTi wesiT xdeboda: rom dasWrida, Tu Zalian

gajavreba undoda, etyoda: `uncrosimc xar (axsenebda Tavis micvalebulis

saxels), jRanTamc ubandav, wyalsamc uzidav, qvemc emsaxurebi”. Sewiruli

kaci sikvdilis Semdeg visac Seswires, imis mosamsaxured iTvleboda sai-

qioSi.

gigita sasikvdilod iyo ganwiruli. misi sicocxlis imedi aRaravis

hqonda. aduas da imis Zma_ biZaSvilebs eSinodaT Tavsisxlisa. amitom Seudg-

nen samTel-samkvdros micemas. Tumca es saqme advili ar iyo. jer imitom, rom

ocdaaTi Zroxis gadaxda advili ar iyo. meore imitom, rom samTel-samkvdros

aRebas gigita da misi biZaSvilebi advilad ar gabedavdnen. cota ar iyos

sasaxelo ambad ar iTvleboda dramis aReba, erTi imitom, rom mamklavis

mokvlis Tavi ara aqvso, ityoda xalxi, meorec, dramis aRebas daeSurao.

mesame kidev, gigita rom momkvdariyo, mamklavi Tavisufali rCeboda da Surs

veRar iZiebdnen, javrs veRar amoiyridnen. amitom SearCies arxotSi Taosani

xalxi Suakacebad da sTxoves daxmareba. rac ar unda dajdes, moaxerxon da

rogorme aaRebinon samTel-samkvdro. Suakacebi iyvnen xalxi, vis sityvasac

xalxSi gavlena hqonda da mravali mtrebi Seurigebia. saamiso gamocdilebiT

da gavleniT savse xalxi iyo. axielSi TaTia baliauri da gigia oCiauri,

amRaSi ToTa wiklauri, WimRaSi baWyi gigauri (gigitas sasimamro), axielSi

arxotis jvaris gamZRo qoria jabuSanuri. misces erTi saklavi, sasmeli da

zemoaRniSnuli Suakacebi miugzavnes gigitas da imis biZaSvilebs (gigitas

Zma ara hyavda). gigita TviTon Zalian mwuxare avadmyofi iyo da biZaSvilebma

Suakacebs ar gaugones, uari Tqves samTel-samkvdros aRebaze. karga xnis

Semdeg avadmyofma cota imjobina da Suakacebi ganmeorebiT mouvidnen. bevris

xvewnis Semdeg daiTanxmes dramis aRebaze. jer arxotis jvarSi saklavi

dakles da memre wavidnen WimRaSi dramis gadasafaravad. drama gadafares

ocdaaTi Zroxis angariSiT. am dramaSi eria: vercxlis qamrebi, vercxliTave

morTuli xanjrebi, vercxlis fuli, spilenZis qvabebi, fardagebi da sxva.

xuTi Zroxa feÃiTic iyo. danarCeni sul saÃeliTo. saÃeliTo Zveli xuTi

maneTis angariSiT iyo dafasebuli erT Zroxad. amnairad Serigdnen am iSobar

saqmeze. magram daWrili weliwadze met xans iwva da fexi sul daCirqebuli

iyo. erTi wlis Semdeg daiwyo gaumjobeseba. Cirqis dena Sewyda da Wrilobebi

TandaTanobiT ikurneboda. bolos gamorCa, magram fexi moxrili (moRunuli)

darCa da daakoWla.

21

radgan winaT kargi amxanagebi iyvnen da iSobrad mouvida xifaTi, bolos

mSvidobianadve Serigdnen. morComis Semdegac isev kargi ganwyobileba

hqondaT da ise uyurebdnen erTimeores, rogorc Zma da uaxloesi megobari.

muxli moxrili darCa, magram ori-sami wlis Semdeg isev daiwyo jixvebze

nadiroba. ise kargad veRar dadioda, magram jixvebs mainc kidev xocavda.

coli naTxovi hyavda, magram Sin ar iyo moyvanili, dakoWlebis Semdeg qals

misive naTesavebi eubnebodnen: `koWli as, nu wauxol magas”. magram qalma

sTqva: `gana cud raim saqmeSi dakoWld, dakoWld nadirobaSi, sworTad

mjobnobaSi”. qali isev gayva da erTad vaJebic SeeZinaT. adua ki mokvda

ubedo.

lelas mokvla iSobrad

igive gigita ciskarauli dakoWlebis da morComis Semdeg (iseve ki

koWlobda) wavida arxotis Walas Ciraxobad. arxotis Wala arxotidan

miimarTeba Crdilo-aRmosavleT mxares. aq Zalian viwro xeoba aris da

miedineba arxotis wyali _ mdinare asa. es Wala iseTi viwroa, rom wyali

Zlivs eteva. sasiarulo biliki xan erT mxareze aris, xan meoreze. aq patara

xidebia gadebuli da mgzavrebi xan gaRma gavlen, gayvebian patara biliks,

biliki miadgeba frialo kldes, aq kidev patara xidia da axla sxva mxareze

unda gadavidnen da gayvnen viwro biliks. am xeobaSi auare-beli fiWvis xeebia.

arxotivnebi joris sapalniT ezidebian aqedan SeSas da Ciraxs (Ciraxi: kvari,

fiWvis Ziri an Rero fiWvisa, romelsac aqvs sakmelis msgavsi lorwo da

cecxli Zalian ekideba). radgan arxots gza ar hqonda da navTi mudam ver

mohqondaT, am fiWvis Zirs, Ciraxs iyenebdnen lamfis magier.

rogorc vTqviT, gigita wavida Ciraxobad arxotis Walas. iq erT-erT

adgils jarais wyaro ewodeba. wyali Zalian maRal kldeze gadadis da

dabla rom ecema, didi morevi trialebs garSemo. imitom daurqmeviaT jarais

wyaro. am morevis pirze viwro bilikia gasavali. zeviT, maRla fiWviani da

kldiani adgilebia. gigita iq avida Ciraxis dasamzadeblad, amoTxara erTi

yunWi (yunWi hqvian xis Zirs, Zirkvs) da gamoagora WalaSi. mere sxvagan

gadavida da dauwyo Ciraxs mzadeba. sadac pirvelad amoTxara yunWi, iq

kldeebi daiZra da roca gigita sxvagan gadavida, isini dagordnen qveviT.

am dros taniidan (tanie sazamTro adgilia amRivnebis da axiellebisa.

22

iq zafxulSi Tiben, sazamTro saxlebi aqvT da pirutyvs zamTrobiT iq

kvebaven) modioda erTi axalgazrda qali sofel amRidan, lela babuas

asuli. dagorebuli qva fexSi moxvda mas da Zalian daaziana. erTi

gverdi sul gaacala da didi Wriloba miayena. gaiares sxva mgzavrebma

da qali sakaciT Sin waiyvanes. gigita iyo ciskarauli da qali wiklauri.

ciskaraulebs wiklaurebisa sxva Tavsisxlic emarTaT. aba ciskarauls

bavSvobaSi Semoakvda gigi wiklauri da Tav-meTaveebi iyvnen iqauris wesiT.

exla es daemata da Cavarda maT Soris didi mtroba. ciskaraulebi ki

wiklaurebs xels ver Seuqcevdnen mokvlis drosac ki, magram wiklaurebi

gamwardnen. gigita ambobda: qvebi rom dagorda, me iq aRar viyavi, me damnaSave

ar var, qvebi TviTon dagordao. magram vin ugonebda? qali Wrilobisagan

Zalian Sewuxda da sasikvdilod miiwura. moiyvanes mkiTxavi xoSeqa. man

mizezi umkiTxava. damnaSavem da dazaralebulma orivem erTad erTi saklavi

iaÃsarSi dakles, erTi svetis angelozSi da erTi petres (jvars) daukles.

arxotis jvarSi kureti da saklavi miiyvanes. TiTo saklavi jaWvelSi da

mTiSeSagSi dakles. magram qals aRaraferi eSvela da gardaicvala. gvarad

wiklaurebi iyvnen dazaralebulebi da mamad berdiSvilni. damnaSaveni gvarad

ciskaraulebi iyvnen, mamad Ãarani. es meoTxe Tav-sisxli daemarTa ÃaraT

berdiSvilebisa da daeZebdnen mosaklavad Tu visme Sexvdebodnen. magram

isini imalebodnen da ver moxerxda mokvla (sxvaTa Soris gigitas deda

berdiSvilT qali iyo) daudioda kac-Suakaci da didxnobamdin arc rigi

iyenes. Cven rigis yeneba rad gvinda, ori kaci mogvikles da unda movklaTo

(rigis yenebis wesebi awerilia Tav-meTaveobaSi, xevsureTis rjulSi). kac-

Suakaci eubneboda: Zveli Tavi xom rig nayenebia, damnaSave gadaxiznulia

(gigias mkvleli aba gadaixizna Crdilo kavkasiaSi, kavkavSi da misi axlo

biZaSvilebic samudamod iq darCnen yvelani). qalis magier kacs movklavT

da gigis Tavi isev Tavad darCeba. ÃaraT erTi Tavsisxli isev edeba da

imis rigs Cveulebrivad viyenebTo. Suakacebi mainc yels imiT stexdnen: eg

saqme jer iSobrad moxda, mere diacis Tavi naxevars udris kacis Tavisas

da rigi unda iyenoTo (rigis uyenebloba moaswavebs aucilebliv mokvlis

survils, rigis yenebis Semdeg dazaralebuli nawilobriv mSviddeba. amitom

cdiloben Suakacebic, rom dazaralebuls rigi male eyena). bevri brZolis

da xvewnis Semdeg Suakacebma SeZles rigis yeneba. saxlma saxls uyena rigi

(damnaSavis ojaxma dazaralebulis ojaxs) erTi kureti sami wlis da sami

saklavi pirveli rigi iyo. dasaflavebis dros saflav-samaris samÃsnelo

kidev erTi saklavi (amaT nawilobriv kacis rigi iyenes da nawilobriv

23

diacis rigi. amitom mTliani rigis yeneba daiwereba romelime sxva mamklav-

mamkvdarT aRweraSi).

rigi rom iyenes, berdiSvilebma neba misces gareTul saxliskacebs

misuliyvnen Tavis sofelSi da mipatronebodnen Tavis ojaxs. axlo

saxlis¬kacebi da TviTon moxele ki isev imalebodnen (mkvlels, mamklavs

moxeles//meÃeles eZaxodnen. an mamklavs ityodnen an meÃeles). kac-Suakaci

sTxovda: iSobrad momxdari ambavia, gigita damnaSave ar aris da umsubuqeT,

Tav-sisxlis saxiT magaTi wvaleba arc mkvdrisaTvis aris kargi, arc

cocxalisTviso. isini mainc javris gulze Tavisas ar iSlidnen. qvis nagors

miyvnen da damtkicda maSinve, rom saidanac qvebi dagorda, im dros gigita

im adgilze ar yofila. magram mainc imaT abralebdnen. gigita aiyara da

kaxeTSi gadaixizna. gauCnda raRac avadmyofoba mokluli qalis mSoblebs,

da-Zmebs da imaT ojaxSi sul auRebeli logini iyo avadmyofisa. ar darCa

arxotSi arc erTi jvari, rom imaT saklavebi da sawiri ar mieyvan-mietana.

magram araferi Sveloda. sadac mkiTxavTan wavidnen, yvelam uTxra: gigita

damnaSave ar iyo, tyuilad dastanjeT, imitom imisi salocavi mTiSeSagi

da arxotis jvari gamwyrali arian da manam Tavs ar apatieb, araferi

geSvelebao. Tumca Tav-sisxlis dakargva eZnelebodaT, magram gasaqani ar

misces arc mkiTxavebma da arc avadmyofobam da gadawyvites Tavis patieba.

qalis mamas babua erqva (mokluli qalis mamas). Zalian rom Sewuxda ufro

ojaxis wevrebis avadmyofobiT, man daibara Suakacebi da uTxra: me Tqvenis

da jvarT xaTriT magaT Tavs vapativeb da imaTgan rac miRebuli maqv, imasac

iqav daubruneb, xoloT yvela erTad SavexvewnaT arxotis jvarsaca-d sxva

xTisSvilTac, rom mapativan, rac ucodrobiT vawyine-d Camaagdan mSvidoba,

maiyvaneT gigita Cems saxlSi. Suakacebma daumadles da jvaris wyalobac

uTxres. Suakacebmave daibares gigita da babuas survili gamoucxades.

radgan dadebuli Tav-sisxlis ase ucbad patieba xevsureTSi ar momx-

dara, amitom gigitas eSinoda, ar endoboda, ar mimityuono, fiqrobda,

magram uars xom ver ityoda, rac babuam moisurva. Suakacebma es kaci

waiyvanes da imaT sofelSi, amRaSi miiyvanes. is sxva ojaxSi datoves, Tvi-

Ton erTi saklavi daiWires xelSi da babuasTan mividnen. babuam gagzavna

da gigitac iq moayvanina, magram is Semosuli karebTan qudmoxdili cal

muxlze dajda. rasac vin etyoda, is xaTriT xmas ver iRebda. babuam es

saklavi aRar daakvlevina, uTxra, eg xval iaxsarSi davklaT orive mxaris

samwyalobneladao. sasmels dauwyes sma. babuam ar dalia, adga, gigitas

mxarze mokida xeli da aayena fexze, wamoayena da skamze dasva. gigita swuxda,

24

ixaTreboda da ofli Camosdioda. mere babuam uTxra: `Sen nu swuxdebi,

nu itanjebi; erTi, diswuli xar Cveni, Sen deda Cvens qali as, meore,

iSobar maxvd. Svil yvelam iciT rai as ded-mamisad. Zalian mtkiod Svilis

sikvdili-d gadawyvetili mqond Sen makvlai. me Taodac damidg saocari-d

qadag-mkiTxavnic meubnebodes. Tanac yvela loginCi CaviyareniT. aman yvelam

damafiqr, iqneba codoSi vdgebiv. axla am Suakacebsac RmerTma uSvelas, kais

Tqmada-d kais gonobad nu dalivnas. Cvens SuaCi bevr ka sityva daxarjes. maT

sityvebmac Cemze imoqmeda-d damafiqr, sabolood gadavswyviti Tavis pativeba.

aba Seni RonebiT me ra qal gamicocxldebis. iqneba damnaSavei xar, iqneba

sru camdin marTalic xar. axla me imas aRar viZev. jvarTac mizdiodasa-d

RmerTsac, em xalxTac. dRemdin Sens Saxvedrasa-d makvlas vcdilobdi,

dResidges gamiSobav, gamiTavebav Tav-sisxli, jvarTadac mipativebava-d

xalxTadac. dResis iqiT me SenTan aRara saqme meqnebis, Sen Tavisuflad

masavali gaqv CemTan, rogorc winav mazdiodi, rac daitanji, imasac vsTxov

arxotis jvarsaca-d laRs iaÃsarsac, isic mapation. amiSvan, daiÃsnan Cem

xizani sneulobisagan. Tavzdebad iyvnan arxotis jvari-d iaÃsari, rom me

guli maqv amarecxili, aRaras gedavebi”. am sityvebs rom laparakobda,

babuas arayiani yanwi eWira xelSi, bolos gigita adRegrZela da dalia.

Suakacebi adgnen, qudebi moixades da kargi sityvebis da saqcielisaTvis

babuas madloba gadauxades. mere imaTac dalies orive mxaris sadRegrZelo

erTad da dasxdnen. babuam gigitas uTxra: `Tu Cemd ka ginda-d Cem xaTri

gaqv, eexla xaTrs Tav daanebi, iyav isr Tavisuflad, rogorc Cven, ai, me

amas masiamovneb”.

meore dRes es saklavi waiyvanes da iaÃsarSi dakles erTurTis medaveT

samwyalobnelod. xorci moitanes, saxlSi moxarSes da sufra gamarTes.

tyavi Suakacebs darCa. amis Semdeg maT mterobaze xma aRaravis amouRia.

25

uTurgiT TaTaraisagan berdiaT jurÃais

mokvla iSobrad

jurÃa iyo sofel juTidan, gvarad arabuli, mamad maraizZeTi. mara-izZeni

saxelganTqmuli mamiSviloba iyo. jer kacmravlobiT da, mere, amaT mamaSi

sul kargi axalgazrdoba izrdeboda Tvalad-tanad da guladad. TaTara

ki sofel amRidan iyo gvarad wiklauri, mamad WolikaurTi. gadmocemiT

ician, rom Wolikaurni TaTris Camomavalni arian. saidan mosula, ar ician,

mxolod namdvilad ician, rom magaTi winapari arxotSi TaTari yofila.

amboben, roca saqarTvelos TaTrebi ebrZodnen, maSin erTi koWli TaTari

damrCalao da imis Camomavalni varTo. saxiTac amaTi mamiskacni Zalian

gvanan TaTrebs. isec amayi da mouTminari xalxni arian. juTaSi raRac

smuroba iyo da uTurgiT TaTarac Taviseburi wesiT arayiT iq iyo misuli.

zemoaRniSnuli jurÃa da TaTara kargi Zmakacebi iyvnen, Zalian kargad

miaCndaT erTimeore. TaTara sxvebTan iyo stumrad, magram jurÃa arsad

ar uSvebda, sul yovel sadil-vaxSamze Tavis saxlSi miyavda da pativsa

scemda. arc dasaZineblad uSvebda sxvagan.

erT dRes xalxi Zalian daTvra da SuRli astyda. TaTara sruliad

axalgazrda iyo da erTma juTelma axalgazrdam saxelad naTelizZem ama-sac

`SuRlad gauÃada” (Cxubi autexa). jer RajiaiT iSuRles da, bolos xanjlebi

amoiRes. am dros movida TaTaras megobari jurÃac da gaSveleba dauwyo.

meSvlebi sxvebic movidnen da maSuRlarebs erTimeorisaTvis ar daakvrevines.

miuxedavad imisa, rom TaTarasTan maSuRlari naTelizZe jurÃas axlobeli

iyo, jurÃam mainc Tavisi Zmobili TaTara daiWira da xalxs gaacila imitom,

rom ar undoda TaTara an daWriliyo, an imas vinme daeWra. sadac SuRli

iyo, es adgili gverdali da Sambiani iyo. meSvel-maSuRlarni TaTara da

jurÃa moulodnelad Sambian beqSi gadavardnen da dagordnen. TaTaras

xelSi SiSveli xanjari eWira da SemTxveviT jurÃas moxvda wveriT muxlis

qveviT wvivSi da daiWra. ar gavida didi xani, rom sisxli daicala da kaci

mokvda. maraizZeTi aq am dros aravin iyo. TaTaras jer undoda Tavis xanjriT

Tavic moekla, radgan aseT megobarTan eseTi cudi saqme daemarTa. ucbaT

moifiqra: me rom Tavi davixanjra da movikla, sul erTia Tavs ar apatieben

Cems ZmabiZaSvilebs, isev Tavi daedebaT, azir jurRais Zmebma mamklano.

gaiqca da pirdapir imaT saxlSi Sevarda. kacebi Sin aravin iyo. jurÃais

coli iyo saxlSi. jurÃais coli Zalin kargi adamiani iyo da ar undoda

TaTarac momkvdariyo. TaTaram uTxra, sad arian jurÃais Zmebi, mamklan,

26

sicocxle aRar minda, radgan is kaci mokvdao. jurÃais colma uTxra: `wadi,

maSord aqaobas, Sen sisxli aRar manaxviv daRvrili”. gaiyvana gareT. am dros

movardnen sxva meSvlebic, gaiyvanes da sxva saxlSi abikaT giorgiTas damales.

maraizZeT veRar gaiges, is kaci sad gaqra da Zeva daiwyes. meSvelebma gza-kvali

auries da veRar naxes. maraizZeT egonaT Sinisake gaiqceodao da arxotisake

wavida mTeli gvari _ zogi cxeniT, zogi fexiT (juTidan arxotisake mTa aris

gadasavali da erTi dRis sasiaruloa). TaTara RamiT sxva gzaze gaaciles

da bude-xevsureTSi gadavarda. meore dilas maraizZeT mamis xalxni arxotSi

Cavidnen, amRas momavali gza axielis soflis boloze gaivlis. axielelT

gaiges es ambavi da gahyvnen amRisake mimdinars maraizZeT, rom winandeburad

saxlebis dawva an ban-sanapiros ngreva ar daewyo, an WolikaurTa vinme ar

Sexvedroda, manam gaigebdnen da maraizZeT ar moekla (Zvelad icodnen: mamklav-

mamkvdroba rom moxdeboda da gvari wavidoda, Tu kurets da saklavebs gzaSi

ar miagebebdnen da mosuli gvari sofelSi Sevidoda, Tu saxli calke iyo da

soflelebis saxlebs cecxli ar gadaedeboda, im SemTxvevaSi mamklavis saxls

cecxls waukidebdnen. an ban-sanapiros dauwyebdnen ngrevas. Tu am gvarSi xnieri

Wkviani kaci vinme iqneboda, SeiZleba amas mTlianad bevri ngreva daeSala, ar

ekadra, xoloT wesis mixedviT or-sam sanapiros mainc aRglejdnen saxls da

Tavs daanebebdnen (sanapiro hqvian saxlis banis napirebze Semovlebul sipebs).

zogierTi axiellebi cxenebiT win wasuliyvnen, WolikaurTad Seetyo-

bina, gzaSi saklavi da kureti moagebes da gvari amRasTan axlos SeaCeres.

meÃelisa da imis Zmis garda gvarma gvars miageba erTi sami wlis kureti,

samis Careqis spilenZis qvabi da ori saklavi. ufro Zvelad is wesi iyo, rom

Tu mosuli gvari mamklavis miwa-wyalze gadaaswrobda da ufro Sors ar

miagebebdnen gvaris rigs, maSin saxlis dawva-dangrevis garda, erT saklavs

mesames kidev Rebulobdnen. juTlebisTvis, e. i. maraizZeT gvarisTvis, rigis

Sors migebeba ver moaswres, magram miuxedavad imisa, rom miwa-wyalze ki

ara, sofelSi iyvnen misulebi, mainc arc saxlis banze SaÃdnen da arc

zedmeti rigi mouTxoviaT, garda ori saklavis, kuretisa da samis Careqis

qvabisa; da dabrunda gvari.

TaTara jer bude-xevsureTSi gadavida. aqac maraizZeT mogvareebi bevrgan

arian da sad daimaleboda, sul Rami-Ram da ugzoze siaruliT miaRwia

arxotSi. mxolod Tavis sofelSi iSviaTad mividoda, imaleboda axielSi.

axla saWiro iyo rigis yeneba, magram isini iseTi Tavmomwone da amayi mamis

xalxni iyvnen, rom Zalian gaZneldeboda rigis yeneba (rigs isini advilad ar

27

iyenebdnen, visac aucilebliv gadawyvetili hqonda mamklavis mokvla, an misi

Zma-biZaSvilebisa. fiqrobdnen: xom unda movklaT da rigis dabrunebas raRa

Wkva aqvs. azir rigs ar viyenebT, da roca movklavT, Tavic da rigic erTi

meoreSi gaibrebao). mxolod aucilebeli iyo erTi saklavi damarxvamdin

(miwad mitanas eZaxdnen) unda mieyvanaT, erTi saklavi miwad mitanis win. saklavs

daklavdnen micvalebulis sulisaTvis. Tu es saklavi dasaflavebamdin ver

miaswvres, maSin `gamaumben xuT Zroxa jurems” (saklavis dagvianebaze xuTi

Zroxa unda gadaexada damnaSaves da mere miiRebdnen dagvianebiT miyvanil

saklavs). arabulT gvari dabrunda Tu ara, Wolikaurebma gagzavnes kaci da

waiyvanes miwad mitanis win dasaklavi saklavi (es saklavi aucilebeli iyo

da ukan ar abrunebdnen, arc xvewna undoda, rogorc sxva rigis yenebis dros

exvewebodnen Suakacebi). Suakacma saklavi droze miiyvana da Cveulebisamebr

dakles is. axla saWiro iyo saxlis rigis dayeneba, magram manamde dedulnic

movidnen. xevsurulis TqmiT, deda movida. jurÃas deda qmostelT qali iyo,

yardanaulTa, da yardanaulni iseTive wesiT movidnen, rogorc maraizZeni.

Zvelis wesis mixedviT, dedulnic wvavdnen meÃelis saxls da angrevdnen kidec.

amaTac mesame saklavi kidev ahyvanda, Tu mamklavis miwawyalze misvlamdin

ver miagebebdnen: sami wlis kurets, ors saklavs da samis Careqis qvabs

(Careqi aris erTi kilo). dedulT mosvla ki adreve Seityves Wolikaurebma

da Tavis miwawylis gareT miagebes sadedo rigi (sadedo rigs uyenebda is

xalxi, romelic sagvaro rigidan darCa Tavisufali; gvars rom rigi uyenes,

es damnaSavis gvaris xarji iyo. wesis mixedviT erTi an ori saxli (ojaxi)

ar miiRebda gvaris rigis yenebaSi monawileobas. rCeboda meÃelesTan erTad,

es saxli iqneboda an Zma an biZaSvili. mosuls dedas es ojaxi uyenebda

rigs da TviTon meÃeles saxli moklulis saxls uyenebda yvela rigs, rac

xevsureTis rjulSi iyo). ase dedasac uyena rigi WolikaurT meore saxlma _

Zmam (mesame saxli aris biZaSvili da yvela mogvare masTan erTad aris, Tu Zma

ara hyavs, maSin meore saxlad rCeba biZaSvili, Tu esec ar aris, maSin rCeba

meore saxlad ufro axlobeli biZaSvili da es meore saxlad darCenili,

romelic unda iyos, dedis rigs is uyenebda). dedulni dabrundnen ise, rom

amRis miwa-wyalze ar misulan. axla saWiro iyo saxlis rigis yeneba. saxlis

rigis sayeneblad gagzavnil Suakacebs yovelTvis xelSi unda hyoliyo TiTo

saklavi. am saklavs ewodeboda asamtexlo (atexa _ saubris dawyeba ama Tu im

saqmeze. am SemTxvevaSi, rigis yenebaze saubris dawyeba). Wolikauri gagzavnes

rigis sayeneblad da Tan waayvanines erTi saklavi asamtexlo. Suakacebi ise

28

miiRes, rogorc stumrebi. maT jer veraferi gabedes eTqvaT, magram bolos

daiwyves Tavis mosvlis mizezi da gamosTqves rigis yenebis survili. mouyvanes

momxdari ambebis mravali magaliTebi da sabolood mainc rigis yeneba;

magram maraizZeT bevrad ar iyures (yuradReba ar miaqcies maT laparaks).

uTxres Suakacebs: `Cven WolikaurT nayeneb rigi sircxvils ar magvÃdis,

arc guls dagvioxebs bedenad. Cven gana Tavgza raisam gvaqv, an gana qve visam

mavxklavT, magram aba rad gvind Cvenis sircxvilis saklavebi naÃocebi?!. Cven

rigis yenebiT aba ra kacoba magvematebis an uyeneblobiT. darCas eegr. Tu

maxÃd isr, ro davswordiT, kai as, Tu ara, aTasi gvyav amxanigi. Cven Tqveni

Zalian madlobelni orT, ro swvalobT. Cvenis gulisad feÃze adgomaic ar

gekadrebisT. awidge nuRar SaswuxdebiT, Cven magaTgan vaSkac magvikvd. sxvaT

swor ki ar iyva-d Cvens Jamze Cvend ka iyv”. Suakacebma bevri iwvales, qudebis

moxdiTac ki exvewnen, rigi iyeneTo, magram araferi gamouvidaT, bolos

sTxoves es asamtexlo saklav mainc daeklaT. amazedac jer uari uTxres

da bolos, maraizZeT mamaSi ufrosma da mcodne kacebma babukma da gogitam

aRar xkiTxes Tavis saxliskacebs da daikla saklavi. davklaT `sulisado”.

Suakacebi dabrundnen da nawilobriv gamarjvebulad sTvlidnen Tavs,

radgan asamtexlo saklavi mainc dakles. gadioda dro, gzavnidnen Suakacebs,

magram maraizZeT rigi mainc ar iyenes. dauwyes mosaklavad miyola. sad

wisqvilSi Causafrdnen, sad tyeSi, kldeSi da sxvagan. marto axloblebi ki

ar mohyvebodnen, mTeli maTi gareTeli saxliskacebic dadiodnen. ara marto

juTidan, daTvisidanac ki. magram, Wolikaurni ise gamTxilebulebi iyvnen, rom

ver Caigdes veravin maTgani xelSi, rom esrolaT da moeklaT. erTxel sxva

axalgazrda aferes (amsgavses) Casafrebulebma TaTaras da kinaRam mokles.

manam axielSi imalebodnen, xan vis qudiT da tanisamosiT gamodiodnen da xan

visiT. bolos qistebis binebzedac ki gaixiznen mTaSi. SatilSic wavidnen,

ukanxaduSic daimalnen da ar Cauvardnen xelSi. Suakacebs ki yovelTvis

gzavnidnen rigis sayeneblad. sadac Casafrdebodnen da xalxi gaugebda, TiTo

saklavs iq ugzavnidnen Wolikaurni (mosisxleebi rom Causafrdebodnen da

xalxi Casafrebulebs miagnebda, mamklavis ojaxi Suakacebis xeliT saklavs

gaugzavnida, rom isini amdgariyvnen da wasuliyvnen. es maTi gulis mogeba

iyo da mamklavis Tavmdablobis niSani). Casafreba, gageba da saklavis

miyvana ramdenjerme ganmeorda da karga droc gavida. erTma Zmam jurÃais

am sasmlianobis dros sul sxva kaci mokla, amRioni, gvarad ki wiklauri

iyo, magram WolikaurTi is kaci araferi ar iyo. es kaci xnieri iyo, saxelad

sumelja. sumelja juTaSi stumrad misuliyo da sadRaca smaSi Sexvedroda

29

jurÃais Zmas petres (jurÃais Zmebs erTs petre erqva, erTsa ki ada, mesames

joyola. maSin joyola patara iyo). petrec cota nasvami yofiliyo da

sumeljac. petrem Turme moiTxova, rom sumelja masTan xaTriT yofiliyo,

rogorc amRioni da wiklauri, magram sumeljas eTqo: Wolikaurni Cemi araferi

ar arian da me xaTrs ar gagiwevo. wesis, rjulis mixedviTac sumeljas

maTTan araviTari mosisxleseburi xaTri ar ekuTvnoda, magram petrem ucbad

xanjari amoiRo da sumeljas dasca wveriT da mokla. sumelja gajalaT

mamidan iyo. amaze petre daiWires da cixeSi mokvda. amaTi mosisxleoba ki

didxans ar gagrZelebula. petre rom mokvda, kac-Suakacma rjulSi gaiyvana

da Tavi TavSi gaibara. mxolod gajalaT unda mieca saukenmamkvdro, Tu maT

naCivarze daeWiraT da maSin momkvdariyo; magram gajalaT ar uCivlia, ise

daiWires da amitom saukenmamkvdro ar miuciaT gajalaT; rac rigi iyenes, is

rjulma isev daubruna maraizZeT.

am ambavma maraizZeT da WolikaurT saqme ufro gaamwvava. maraizZeni

ambobdnen: petrec magaT saqmis gulisad mokvda. jurÃa rom ar moekla, petre

sumeljas ar moklavda da dResac cocxali iqnebodao. WolikaurT xmis

amoRebis ufleba ar hqondaT, maraizZeT rac unda eTqvaT. joyolac mokvda

da jurÃac da misi kidev sami sxva Zmidan darCa marto erTi Zma, saxelad akia.

akia maSin axalgazrda iyo da ficxobda. amodena Zmebis daxocam da ganvlilma

drom daadinja da daamSvida. Tan moiqanca kac-Suakacis siaruliT, mtrisad

miyoliT da bolos rigi iyena. saxlis rigi iyo erTi sami wlis kureti,

sami Careqis qvabi da sami saklavi; miwad miRebis dRes rom daikla, mesame

saklavad is iTvleboda, axla marto ori saklavi miuyvanes. magram rigis

yenebis win aseTi wesi iyo: dazaralebuli iZiebda, sajurumo xom aravin

hyavda: es ojaxi rogor iqceoda, xaTrianad Tu uxaTrod, xo arsad iTamaSa,

an imRera, xo arsad visTan Tqva, rom araferi Caidina mamklav-mamkvdrobis

wesis winaaRmdegi. Tu rame aseTi iyo, Wiris patroni jurums gamaubemda.

Zvelad jurumi cxra cxvarze zeviT ar midioda. mere aTi cxvari iyo, mere

xuTi Zroxa da aT Zroxamdenac ahyvanda. bolo dros, rogorc Wiris patroni

ityoda, veravin gadauxvevda. Suakacebs Wiris patroni gamoucxadebda _ amdeni

da amdeni jurumi gadaixados ama da am danaSaulze da rigs memre viyenebo.

Suakacebi imis naTqvam dramas miitandnen, daawyobdnen da memre iyenebda rigs

Wiris patroni.

akiam mTavar danaSaulad is CauTvala, rom TaTara jurÃais sikvdilis

dRes imis saxlSi Sevida _ mamklano (xalxi ki uWuravda: TaTaram sasikv-

dilod dasdo Tavi, imdenad Seinana jurÃas sikvdili; imis sikvdilis Semdeg

30

sicocxles sikvdili irCia da akias jurumi ar unda gamaebao). xuTi Zroxa

amis jurumi daado, kidev sxva raRaceebi moukrifa da sxva jurumebic daado,

rac Suakacebma yvelaferi ulaparakod miitanes da daawyves. memre uyenes

saxlis rigi Cveulebrivi wesiT. kidev ramdenime wlis Semdeg Suakacebma

moawyves TaTarais biZaSvilebis pirsSasamyrelo. ra Tqma unda, esac akias

da maraizZeT nebarTviT. Suakacebma miitanes foris fqvili da sve da ludi

aduRes juTis wmida giorgiSi da iqve kodSi daafuvles.

akiam da maraizZeT dauniSnes pirSasamyrelos dRe. Tu vinme sajurumebi

iyo, jurumic gamoucxades. daniSnul dRes Suakacebma moiyvanes Wolikaurebi

jvarSi da maraizZenic moiyvanes yvelani. ra Tqma unda, dastur-xelosnebi da

Suakacebic aq iyvnen. Wolikaurebi moSorebiT muxliT dasxdnen, Suakacebi,

maraizZeni da dastur-xelosnebi erTad isxdnen jvarSi dawyobil qvis

skamebze. piris SasamyreloSi moyvanili hyavdaT Wolikaurebs erTi saklavi.

xucesma saklavi dakla erTurTis modaveT samwyalobnelod, Wolikaurebi

muxliTve isxdnen da sxva xalxi fexze idga. dakvlis Semdeg, jer xucesma

da mere yvela xalxma daamwyalobnes erTucis medaveni, usurves, rac avi

CamouvardaT, meti avi saqme aRar Camovardnodes; amis mere, erTimeoris

dandoba misces. Wolikaurebic fexze idgnen, maraizZeni manam skamebze ar

dasxdnen. mere Wolikaurebi isev muxlze dasxdnen moSorebiT. xucesma

sanTlebi aanTo da kodi gaxsna wmida giorgis sadideblad (am dros

amaTgan moklul micvalebuls ar axsenebdnen, arc Sendobas eubnebodnen

aq, roca es xalxi pirseyreboda. imitom iyo aseTi wesi, rom mamklavis

mogvareebs pirvelad naxulobdnen. micvalebulis xsenebaze ki SeiZleba

vinme aRelvebuliyo da Tavis uneburad mkvleloba gamoewvia. Tumca, ki ar

yofila aseTi ram, radgan pirSasamyrelo jvarSi xdeboda da jvari yvelas

aSinebda, xevsureTis rjuls emorCileboda yvela). ludi sawdeSi daasxa,

dasturma sawde moitana da xalxis win dadga. erT-erTma Suakacma amoiRo

Tasebi da yvelas dauriga. yvelam dailoca, adides juTis wmida giorgi da

dalies. dalocvaSi locavdnen erTucs (erTimeores), modaveebs, Suakacebs,

madlobas uxdidnen da eubnebodnen: `kais Tqmada-d kais gonebad RmerTma nu

daglivnasT, rom avs saqmes kargad aqcevT, xalxs marcxs, ziansa-d mterobas

aSorebT, jvarze arigebTa-d simSvides sTesavT xalxSi”. Tasebi roca yvelam

dalia, mere Wolikaurebs miutanes, magram isini arc muxlidan adgnen da

arc dalies, manam TiTo Tasi imaTi gagzavnili yvelam ar Sesva maraizZeTam.

erTi sawde kidev moitanes da pativad dadges maraizZeT win. maiRes erTi

Tasi ludi da xucess misces, radgan aq is ufrosi iyo. es sawde rjulis

31

mixedviT, xucesma WolikaurT micvalebulisad daloca, kibilaurisad

(kibilauri saxelovani kaci iyo WolikaurTaSi) Semdegi sityvebiT: `RmerTo,

dideba Senda! RmerTo, madli Senda! RmerTo, sulic Sen gebarebisa, kacic

Sen geÃmarebis. RmerTo, gaumarjvi juTis wmidas giorgisa! wmidao Ggiorgio,

Sen uSveli erTucis medaveT maraizZeTa-d WolikaurT! rac av CamaRvardniv,

RmerTo da wmidao giorgio, nuRaras avs Camaugdeb. RmerTo da wmidao giorgio,

nu iqT isr maraizZeT saqmes, rom kacni ar xedebdan, pativ ar miudiodas. nuc

WolikaurT saqmes iqT isr, ro gasagon ar gaigan, sapatios pativ ar dazdon.

xTisa kviraisa-d wmidis didebiTa-d Cemis sityvis maÃsenebiT saaqaos naTqvam

Tu saiqios midiodas, wesi marTebuli iyos, xTis wesiTa, mRvdlis wesiTa,

ierumsaleTis naTliT, qristes garigebiT, es Tasica-d sawdeic sulsamc

kibalaurisas maeÃmarebis”. `Saundnas RmerTma, maaÃmaras”, uTxres sxvebmac.

xucesma kidev daloca Tasi da dalia. mere TiTo Tasi yvelas daalevines.

es rom yvelaferi moTavda, akia adga, amoiRo TasiT ludi, wamoayena erT-

erTi Wolikauri, dasva skamze da misca xelSi Tasi. sxvebic yvela aayena

saaTiTaod da moiyvana skamze, yvelas Tasebi dauriga da daalevina. mere

uTxra: `Cemgan saTofed nuRaravis geSinisT, vinac aq xarT, amiRav TqvenzeiT

Tofi, mipativebav e jvarTaca-d xalxTadac. danarCeni Tqven iciT, Tu ras

xaTrs iqoniebT, Tqvens Tavs gauwevT im xaTrs, Tu ara, isic Tqven iciT. me

vinac Tavis ÃeliT mavn, imasTan maqv saqme. is ar iqnebisa-d sxoi stanav, isic

isi, Cemd ara bedenebi. Tqven ki, rogorc giTxariT, Cemgan nuRar geSinisT, nuc

Cemebis saxliskacebisagan, TqvenTan saTofe aRarai gvaqv, Tu Tqven Tavis WkviT

ar gaiÃdiT saqmes saTofed. es Tqvenze iqnebis. raÃelc maiqceviT, Cvenac aisr

mageqceviT” (roca dazaralebuli da damnaSavis saxliskacebi pirSasamyrelos

izamdnen wesiT, TviTon mkvleli da erTi vinme misi axlobeli, an Zma, an

biZaSvili darCebodnen isev saTofed. am or kacs isev eZebdnen mosaklavad.

SeiZleba damnaSavis gvaridan vinmem rame awyenina dazaralebuls da imaze

iyon gajavrebuli, uwesod moiqca mamklav-mamkvdrobis wesebSi, uxaTrod,

aseTs daatandnen moxeles da romelsac Sexvdebodnen, mas moklavdnen.

bolos, ramdenime wlis Semdeg moxelesTan rom eqnebodaT pirSasamyrelo,

maSin moxeles vinac daatanes, imas danaSaulisaTvis jurums daadebdnen da

meÃelesTan erTad Seiyridnen pirs). yvelas rom Tasebi miutana da skamze

dasva, memre akiamac gaiara da dajda. Wolikaurebma TiTo Tasi ki dalies, isev

bolosake gadavidnen da muxliT dasxdnen. xorcic moixarSa im saklavisa,

romelic aq daikla (am xorcis moxarSvas da tablis gamzadebas vinme

axalgazrda Tavobs, saklavsac is gaatyavebs. es iqneba sul sxva vinme, erTi-

32

meoris modaveT gareSe piri. maTi gvarebidan ar iqneboda). xorci amoiRes da

tablaze daawyves, puri da marilic Wolikaurebs hqonda mitanili. tabla

moitanes Suakacebma da TviTon dadgnen fexze. maraizZeni da Wolikaurni

dasves da erT tablaze aWmies puri. memre adgnen Wolikaurebi da isini

dadgnen zedamdegad. dasves Suakacebi, daudges tabla da axla amaT aWmies

puri. puris Wama rom moTavda, erT-erTi Suakaci gauZRva win, erTi sawde

ludi waiRo da Wolikaurni waiyvana jurÃais saxlSi. am dros maraizZeni da

sxva Suakacebi jvarSi darCnen da luds svamdnen. jurÃais saxlSi Suakaci

win SauZRva, gaiara, ̀ aSendiT” uTxra. moegebnen Sin vinc iyo _ jurÃais coli

da sxvebi, ̀ mogvixveiT mSvidobiTo”, ̀ mSvidobiT dagvxvdiTa, kargad”, upasuxa

Suakacma. Wolikaurebma xaTriT Ãma ver amaiRes da karTan muxliT dasxdnen

(karebTan axlo). aq Suakacma sawdeSiiT Tasi amoiRo da jurÃaisad daloca.

Wolikaurni muxlze isxdnen Tavdaxrilebi (muxlze dajdoma xevsureTSi

gamoxatavs uaRres xaTrs, Tavmdablobas. orive muxlze ki ar jdebodnen,

aramed cal muxlze). mere jurÃais colma miutana ludiani Tasebi da uTxra:

`adegiT, Tqven ara bral gitanavT im kacis makvlaSi. jer vinac meÃelei

as, imas iSobrad mauÃd. albaT egr ewer, aba Tqveni sru ra brali”. imaT

xaTriT xma ar amouRiaT. Tasebi gamaarTves, Zalian xaTrianad da xmadabla

dailoces, TiTo Tasi dalies da gavidnen saxlidan. Suakacic Tan gamohyva

da isev jvarSi wavidnen.

zemoT gamogvrCa: manam saklavs dahklavdnen da erTad Saiyrebodnen,

Suakacebma, sxva wesebis garda, moitanes xuTi Zroxis spilenZi `saZmo”. saZmo

unda gaiRos mesaZmoem, gareTulma saxliskacebma. pirvelma saxlma rigi uyena

saxls. rogorc zemoT vTqviT, meore saxlma rigi uyena moklulis dedulebs

da mesame: saZmos ixdis mesaZmoe, visac SabaTi ara aqvs gayrili (SabaTis gayra,

anu meSabaTe. SabaTis rigi awerilia micvalebulis kultSi). saZmo unda gaiRon

braldebulis gareT saxliskacebma da eZleva moklulis gareT saxliskacebs.

zemoxsenebuli saZmo gaiRes Wolikaurebis im pirebma, romlebsac exla

pirSasamyrelo hqonda da gainawiles maraizZeT akias gareT biZaSvilebma.

Tavidanve gamogvrCa: sado aiRo dam, aTi cxvari da samamido mamidam_ xuTi

cxvari. es xarji gadaixada meÃelis saxlma mamklav-mamkvdrobis Camovardnis

Semdeg mokle xanSive. es gadasaxadi (drama) TaTarais saxlma (ojaxma)

mamidasac da dasac gaugzavna Suakacebis xeliT jurÃais sikvdi-lis meor-

mesame kvirasve. dagvianebaze daadebdnen jurums.

jurxais saxlidan Wolikaurebi da Suakacebi rom jvarSi dabrundnen,

iq Wolikaurebi isev muxlze dasxdnen. TiTo-oroli Tasi kidev dalies da

33

wamovidnen. wasuli Wolikaurebi maraizZeT gaaciles, ludiani sawde gaayoles

da ludi daalevines. maraizZeni (wesis) rjulis mixedviT ise iqceodnen, rogorc

erTimeoresTan da sxvebTan. WolikaurebTan ar imCnevdnen rame odnav mizezs,

viTomc maT Soris araferi momxdariyos da isini, viTomc Cveulebrivi stumar-

maspinZlebi iyvnen. Wolikaurebi ki ise moxaTrebiT iyvnen, rom laparakSiac

ki ena ebmoda. am saxiT gaistumres da kidev gameorebiT gamoucxades: `Cvengan

saTofed nuRar geSinisT, Tofi TqvenzeiT aRebuli, Tu Tqven Taod aRar

gaiÃdiT saTofed saqmes, Cven Tavdebad giyenebT am juTis wmida giorgis, rom

TqvenzeiT Tofs viRebT. aRarvis giZevT saTofed. amis Semdeg es xalxni aRar

imalebodnen. mxolod, gzaSi Seyrils gzas gauwiravdnen, gzis Zirze Sors

gaivlidnen qudmoxdilebi. Tu iseT gzaSi Sexvdebodnen, rom gzis Zirze

gasavali ar iyo, an ukan dabrundebodnen, an muxliT dajdebodnen da ise

gaicilebdnen. darCa mamklavad ori kaci _ TaTara da misi Zma. isini didxans

imalebodnen. maraizZeni eZebdnen maT mosaklavad.

amnairad gaiara samma welma da Suakacebma TaTaras urCies jvarSi Sejdoma

(`jvarCi Sajdoma” xdeba mkvlelobis Semdeg erTi wlis mere da ufro gvian).

radgan maraizZeni Zalian mkacri xalxi iyo, TaTaram ver gabeda sam wlamdin

jvarSi Sejdoma da memre ki gabeda da moemzada. wavida juTisake. wahyva

Tan xuTi-eqvsi axalgazrda. waiyvanes erTi kureti da erTi saklavi, erTi

sando kaci win gagzavnes iq xucesis mosamzadeblad da saTvalyurod _ sad

vin aris maraizZenio. gagzavnilma kacma moitana sxva saqme, viTom ubralo

mgzavrad mivida juTaSi. iq sando pirebi hyavda TaTaras naTesavebi, vinc ar

gascemda mis mosvlas (maraizZeni Tu gaigebdnen jvarSi Sasajdomad modiso,

SeiZleba gza SeekraT da moeklaT, vidre jvarSi Sejdeboda). mosulma kacma

xucess gaando amaRam TaTarais mosvla jvarSi Sesajdomad. sxvebsac uTxra,

visac endoboda, rom daxmarebodnen da maraizZeT arcaiT ra gaegoT, an vin

sad iyo maTi mamis xalxi. es dawvrilebiT gaiges da gagzavnili kaci ukan

dabrunda, viTomc isev arxotSi wavida. TaTara da misi gamyoli amxanagebi

erT mofarebul adgilas elodebodnen daRamebas. gagzavnilma kacma icoda,

isini sad iyvnen da iq mivida. miitana ambavi, rom juTaSi yvelaferi wesrigze

ariso. daRamda da yvelani wavidnen. juTis soflis bolo ise gvian gaiares,

rom yvelas eZina (aq me viyavi, TaTara cxenis gavaze mejda, zed nabadi mexvia,

ise mivacile da wamoviyvane juTaSi. maSin me viyavi axalgazrda da yvela am

ambis mowme var). TaTara erT-erTi saukeTeso cxenis gavaze ijda imitom, rom

Tu rame moxdeboda da mteri gadaeRobeboda, meore kacis gamo cxenze Tofs ver

esrodnen. meore imitom, rom saimedo cxeni iyo da swrafad gaaqanebda orive

34

mxedars. juTaSi jvarni soflis bolos iqiT mxareze arian da misulebi Cumad

iq miiparnen. erTi kaci arxotidan mimaval gzaze soflis pirSi daayenes, rom

maraizZeT ar egrZnoT da gzis Sesakravad vinme ar gaparuliyo. jvarSi rom

mividnen, xucesi iq dauxvdaT da sami-oTxi axalgazrda juTelebi, TaTaras

naTesavebi. kureti da saklavi xucesma ixuca Zalian nelis xmiT, daamwyalobna

orive mxare modaveebi, kac-Suakaci da TaTaraisad gamyoli kacebi. dakles

orive Cumad. mosulebs arayi hqondaT, TiTo-orola yanwi saCqarod dalies

da wamovidnen cxenebiT nelis nabijiT, manam juTas gascdebodnen, mere ki

cxenebs gauCqares da gaTenebamdin arxotSi gadavidnen. juTaSi xucesma da

axalgazrdebma kureti aweviT waiRes da saklavic. miitanes iq xucesis saxlSi

da maTve gainawiles tyavic da xorcic. rjuli aseTi iyo, rom damxmareebi

inawilebdnen da Suakacebi.

jvarSi Sajdomis dros erTi samis wlis kureti unda iyos da erTi

saklavi, mamklav-mamkvdroba Tu erT sofelSi moxvda, e.i. mamklavi da

mamkvdari orive erTi soflidan arian, maSin jvarSi Sajdomis dros marto

kureti daikvleboda, saklavi dilamdin rCeboda da meore dRes moklulis

saxlSi daikvleboda. Tu aseTi SemTxveva iyo, rogorc zemoT aiwera, roca

mamklav-mamkvdari sxvadasxva soflidan iyo, maSin saklavic da kureti

orive jvarSi daikvleboda. mxolod moklulis saxlSi daklulis saklavis

tyavi da xorcic Suakacebs da xucess mihqonda. ase moxda TaTaras jvarSi

Sajdoma. meore dRes xucesi mivida maraizZesTan da gamoucxada jvarSi

Sajdomis ambavi da sTxova wmida giorgis saxeliT, rom Tofi aeRo. imaTac

uTxres: `ÃevsureTis rjuls Cven xom ar davSliT, sxvasac masvliv es

saqmei-d egr gaukeTebav. jvarCi Sajdomis merjuled ar gavxÃdiT. aviRebT

Tofs im pirobiT, rom Cven imas Zevas aRar dauwyebT, xoloT gzaCi nu

Sagveyrebis. nuc gaTamamdebis magiT. Cven magis jvarCi SajdomiT arc mkvdar

gagvicocxlda-d arc sircxvil magvÃd. Tqvenac icodaT, jvarmaca-d sxva

xalxmac, magaT maklul kac Cven iqav mkvdari gvyava-d uweso qcevas ver

maviTmenTa-d brals nuRar vin dagvdebT, Tu magan Tavis braliT Tof

agvaRebiv. Cven bevr vecadeniT magvekla-d, albaT ar ewer Cvens Ãels.

bevrjel mimarjvebulic gvqond saqme, romens gzazedac gamaivlid, iq

visxeiTa-d sxvas gzaze gaiparebod. awidges Cven aRar viZevT masaklavad.

Tu Zalad ar magvekvliv, icxovras Tavis saxlSia-d saqmeic akeTas. xoloT

Cven amRas qal-diswuli gvyava-d uwesrigoba, uxaTroba arc imaTTan varg,

Torem iaraR ro vin mauqnivas, Cven Ãels vercaiT vis SaukravT. ubralod,

udanaSaulod ki iseebi iaraRs aravis mauqnevena-d, Tu ra maxÃd, isic magis

35

bral iqnebis. sxva aba ra gveTqmis, rjul-rjuli asa-d, rac rjuli gvaqv,

aba sad vin wauolT, xalxsac eg magvidisa-d miwawyalTac. amis Semdeg

gaiara kidev erTma welma da Suakacebi saklaviT ÃelSi kidev miuvidnen

akias da sTxoves: pirSasamyrelos neba mieca TaTaraisad da imis Zmisad,

romelic TaTarasTan erTad iyo rjulis mixedviT gawiruli. akiam da

imis saxliskacebma kidev mokrifes mizezebi da jer-jerobiT uari uTxres

pirSasamyreloze. Suakacebma saklavi ukan aRar daabrunes da iq dakles.

amis Semdeg kidev gaiara erTma welma da miuvidnen Suakacebi. Suakacebi

axla imedianad mividnen, radgan gagebuli hqondaT, rom akias ojaxSi xSiri

gaxda avadmyofoba da mkiTxavebi eubnebodnen: `eyv magTven wvaleba Tqvens

mesisxles, sru erTi, is Tqvens Ãels ar swerav, arc gizamaobiT mauvid,

jurÃas egr sikvdil ewera-d is vaJic jurÃais ukloobam gaxviv am xifarTSi.

arxotuln xTiSvilni Sasawyinebulni amTven ambiT. juTur xTiSvilnic

arxotulT emÃrobiana-d Tu gul ar amairecxeTa-d pirs ar SaiyareT, aras

kas iqamT”. axla mesuleTes mauvides jurÃais sulni-d atanebiv: `eyv im kacs

wvaleba, Tqven ro imas awuxebT, aqauris wesiT aq (saiqioSi) me vRondebi.

im kacs gizamaobiT ar masvliv, iSobar mauvid. me vyofilor ukloi egr

sikvdil mwerebiva-d isic Cemm ukloobam gaxviva-d daaRon. akmaeT, axl ki

nuc me maRonebT”.

Suakacebs es gagebuli hqondaT yvelaferi da imedianad mividnen. akiam

saxliskacebi Seyara da Suakacebma Tavis mosvlis mizezi uTxres da

sTxoves: `axla ki axeneT RmerTs, dagvdeviT pativi Cvenaca-d apativeT Cvenebs

salocavebsac. akmaeT magTvens xans egr siaruli, SaiyareT pirad. ÃevsureTis

miwawyals eg maudis, bevri gyavT amxanagi-d arvin damrCal amTven xansac

pirsaSamyrelos gareSe”. akias aRar daacala maraizZeT ufrosma kacma

gogitam da Suakacebs uTxra: `SaswuxdiT Tqvenac amTvniv siaruliT, memr

gana axloi, mTas iqi-aqaT orT. Cvensa WolikaurT gulisad feÃze adgomaic

ar gekadrebisT, dazdiT Tavis kacobis gulisad. RmerTma kais Tqmada-d

kais gonebad nu daglivnasT. Cvenc raim gagvigonav ÃevsureTis rjulisai,

viciT, ro yvelais droi as, xani as, magrem arc Cven gvedebis brali. Sin

najdom kaci magvikl unakidebloi. eg ro arxvatiT aq ar masuliyva-d,

aq kidev ar ejRabardelav, Cven arvin magkvlevd, jurÃa dResac cocxal

gveqnebod. magram maÃd ubedurobai. Cven imTven Tavi, kacoba niade vin magvc,

ro davsworebuliyveniTa-d isr gagveTav saqme (davsworebuliyveniT: Cvenc

rom mogvekla da Tavi TavSi gagvebarao). magrem ra uyvaT, e mirgvals

ÃevsureT magis amxanagic bevri gvyav. Cven mainc sircxvilianni davdiTad

36

mainc. axla aRarc akias vkiTxava-d aRarc sxvas vis, imiT ro yvela Cemze

uncrosebi arian. daamzadeT pirSasamyreloi-d SaviyriT pirs”. xoloT

dados erTucze imden-amdeni jurumio, uTxra, romelic maraizZeT winaswar

hqondaT molaparakebuli da gadawyvetili. jurumis mizezic uTxra: rodis

da ra Caidina sajurumo da romel danaSaulze ramdeni jurumi daadves.

dauniSna dro pirSasamyrelosi da dajda gogita. manamde fexze mdgomi

esaubreboda Suakacebs. sxvas xma aravis amouRia. Suakacebi adgnen, qudebi

moixades da uTxres: `ai, e qudiT madloblebi orT, ro pativ dagvdeviTa-d

kacad CagvyareniT”. qudebi gogitas win gadauyares. erTi axalgazrda adga,

qudebi aiRo, gabertya da patronebs dauriga. saklavi dakles. moixarSa,

Suakacebs puri aWmies da gamoistumres. Suakacebi dabrundnen, sve da fori

daamzadebies, gadaitanes da juTaSi aduRes ludi. daniSnul dRes wavidnen

juTaSi da mividnen Rame jvarSi. jvarSi daxvdnen zogierTi juTelebi,

romlebic maraizZeT mamas ar ekuTvnodnen da SuakacobaSi Rebulobdnen

monawileobas. arxotidan miiyvanes erTi mesamis kureti, ori saklavi da drama

im raodenobiT, ramdenic gogitam jurumi gamoucxada Suakacebs. Suakacebma

moiyvanes maraizZeT mamis kacni ukleblad. axalgazrdebma kureti da erTi

saklavi wamoayenes sasaklaoSi. TaTara da misi Zma aqamdin damalulebi

iyvnen da axla moiyvanes, movidnen da Sors muxliT dasxdnen. xucesma ixuca

saklavi da kureti. maraizZeni da sxva xalxi fexze idgnen. daamwyalobnes

erTurTis modaveni. mere moitanes ludi da kidev adides jvarni. xalxma

rom ludi dalia, erTi sawde kidev miutanes maraizZeT pativad. es sawde

pativis wesiT dailoca WolikaurT mkvdarTad. mere TviTon akiam mokida

mxarze xeli, aayena TaTara, wamoiyvana, skamze dasva da misca Tasi, mere

misi Zmac ase, da uTxra: `mamekal mindod, magram albaT Cems Ãels ar eweri.

axla Cemgan nuRar geSinis, Tu Zalad ar mamekvlevi, me aRar magklav”. bevri

ar elaparaka da dajda. TiTo Tasi rom dalies, Suakacebma erTi saklavi

da Wolikaurni waiyvanes jurÃais saxlSi. TaTara aq ise Sewuxda, rom sul

ofli sdioda. aqedan sul mokle xanSi gamoiyvanes da jvarSive wavidnen. aq

Seasrules yvela is wesi, rac wina pirSasamyreloSi Sesrulda.

amis Semdeg erT saklavs uklavdnen Wolikaurni maraizZeT. Tu vinme

axlobeli moukvdeboda, maSinac saklav-pativs ugzavnidnen da iqceodnen

mudam xaTriT.

37

mamklav-mamkvdroba axielSi

sofel axielSi cxovrobda xuTi mTavari gvari da isini kidev iyvnen

dayofili mamebad. mTavari gvarebi iyo: ciskaraulebi, oCiaurebi, naroza-

ulebi, jabuSanurebi da baliaurebi. ciskaraulebi kidev iyofodnen mamebad:

Ãarani da TaTiani. Ãarani kidev mamebad cal-calke: ZunZulni, gaguCani da

xomizurani. TaTiani aRar iyvnen dayofili.

oCiaurebi iyofodnen mamebad: saCinani, aludikani da qalielni. kidev

yofilan ÃirCani da isini amowyvetilan. narozaulni iyofodnen: Cabakaurni,

qavTarni da bodani. qavTarni kidev iyofodnen: guguani da yurfarani.

jabuSanurni iyofodnen: baÃani da aliani. baliaurT dayofa ara hqonda.

rogorc Zvelebi ityodnen, baliaurT winapari gadmosula blodan,

jabuSanurni TaTrebi ariano _ tyodnen. ciskaraulebi, oCiaurebi da

narozaulebi ganayrebi ariano. uwin kargi ganwyobileba hqonia am ganayrebs

da bolo-bolo raRac Suri CamouvardaT erTimeoreSi. Ãara-oCiaurebsac xSir

SemTxvevaSi mozdiodaT Wra-Wriloba (bolo xanebSi), mere isev rigdebodnen

(Wra-Wriloba mere sxva adgilze iqneba awerili). narozaulebTan ufro

iSviaTad iyo Wra-Wriloba, magram sxvadasxva saqmeebze Camovardeboda am or

gvars Soris ufro Surmaqneoba. ufro adre Tavis soflelT nacolari ar

miyavda meores, arc qvrivi da arc qmars gayrili. am sam, erTimeoris ganayar

gvarebs Soris xom sul ar SeiZleboda aseTi ram (erTi qmars gayrili g.

oCiauris yofili coli g. ciskaraulma moiyvana da amis Surzedac magari

Wra-Wriloba moxda, rac mere daiwereba). bolos aseTi ambavi moxda: erTi

amReli qali narozaul axalgazrdas yavda naTxovi. am qals yvelani ise

eqceodnen, rogorc rZals qmreulebi, mazlebi. amasobaSi am qals Seuyvarda

oCiauri axalgazrda. erTimeore Zalian uyvardaT, magram misi colad wayvana

ar SeiZleboda arsebuli rjulis, wesis mixedviT, radgan yvelani rZals

eubnebodnen. magram am qal-vaJma gadaTela es wesi da erTimeores Sepirdnen

col-qmrobaze. aq maTi cxovreba aRar SeiZleboda, Tu isini erTimeores

gayvebodnen da amitom vaJi qisteTSi wavida sacxovreblad, iq miiRo maTi

sarwmunoeba mahmadis sjuli, iswavla maTi ena, dalocva maTeburad da

moewyo iq sacxovreblad. qistebi iq mas kargad epyrobodnen. Tavis mosavlis

aTisTavs aZlevdnen. magaliTad: aTi uremi simindi rom mosvloda ama Tu im

ojaxs, erTi uremi masTan mihqonda. cxovrobda CrdilokavkasiaSi, kavkavis

marjves, qistebiT dasaxlebul sofel bazurganze. qistebma saxlic misces

38

mas. Zalian uxarodaT rom qristianobidan gadavida imaT sarwmunoebaze da

yovelgvar daxmarebas pirdebodnen.

aq qalma daiwyo qmris dawuneba, magram eWvi iyo qisteTSi wasul kacs

miyvebao da qmari Tavs ar anebebda, ar anTavisuflebda (xevsureTis wesiT

qmars ufleba hqonda coli ar gaenTavisufla da sxvagan gaTxovebis neba ar

mieca, Tundac is isev mamis saxlSi yofiliyo. manam qmari ar ityoda: `me Tavs

vanebeb, visac unda gaxyvas, me saqme aRara maqvo”, manamdin veravin waiyvanda.

imis uflebac hqonda qmars: Tu vismeze eWvi epareboda _ Cemi naTxovi qali

imas mihyvebao, im kacze gaTxovebas ukveTda (aukrZalavda) da Tu is waiyvanda,

moklavda aucilebliv. Tu ver moklavda, sircxvili iyo samudamod. es

yvelaferi xdeboda saxlSi moyvanamdin. cols rom saxlSi miiyvanda, mere ki

sxvisad gayola aRar xdeboda). qali ubarebda _ damanebe Tavi, ar gamogyvebio.

qmari ubarebda: „sru mamis saxlSi iyavi, mand dagabereb da gaqmrianebis

nebas ar magcem, visac sicocxle aRar unda, iman wagiyvanas. Senac gaigeba-d

isic, ras xanT gagaxarebT”. qali da misi saqmro am ambavSi iyvnen da is

mesame piri qisteTSi cxovrobda. qistebma saxelic Tavisi daarqves _ mahmadi.

gavida dro da mimSvidda es miTqma-moTqma. Tiba-mkis dro iyo da saTibze

wasuli qali Sin aRar dabrunda. qisteTSi wasuli axalgazrda mosula

Cumad, dauTvalierebia, is qali sad wavida samuSaod, misula da wauyvania

qisteTSi. moxda araCveulebrivi ambavi sofelSi, ori gvari erTimeores unda

moxvedroda da vinc rogor moaswrebda, amoexoca erTmaneTi. movida xalxi,

ufrosebi sxva soflidanac. axieleli ufrosebic Caerivnen da amSvidebdnen

xalxs. bolos narozulebma moiTxoves jvarCi saklavi daklan oCiaurTa-d

maikveTan is kaci, imas nuRar iZmoben: „is ro movklaT, Tavs nu dagvdeben;

Tu vin iman magvkl, Cvenac oCiaurT Tavs ar davzdebT. gayaran Zmobai-d Cven

magaTan sadao aRara dagvrCebis, Cven viciTa-d im kacm”. bolos Suakacebma

oCiaurebi daiyolies da imaT moikveTes is, romelmac wesi daarRvia da qali

gaitaca. miiyvanes saklavi, dakles jvarSi da saqveynod uaryves misi Zmoba.

Cvens Tvalwin rom vinmem eg moklas, Cven xmas ar amoviRebT da Tu magan vinme

mokla, moklulis gvars CvenTan saqme nu eqnebao.

ase damSvidda viTom es ori gvari, magram Suri mainc ar cxreboda, erTi-

meoresTan Zveleburad kargad ganwyobilni mainc ar iyvnen, aRarc dadiodnen

smaSi erTad. dReobebSi luds masmurze yofdnen da cal-calke mihqondaT

(manamdin erTad dReobobdnen). ufro nawyeni iyvnen narozaulebi. am mokveTas

mainc arafrad agdebdnen _ Cven rom movklaT, egeni isev Zmebi iqnebiano,

ambobdnen. oCiaurT axalgazrdebma maT ubanze kvici cxeni WenebiT gaatares

39

da imaTac meti araferi dasWirda: `aq ro cxens aTameSebT, ro vin galaÃas,

raiR ggulavT, memr sadaR dagviZvrebiT”, uTxres narozaulebma. Tumca

cxenebiT siaruli aq Cveulebrivi ambavi iyo, magram saSaro mizezi ipovnes.

oCiaurebmac ar dauTmes da moxda SuRli. xanjari aq aravis hqonda, ymawvilebi

iyvnen da saTiTiT dakawres erTimeore. didmniSvnelovani SuRli ar yofila,

radgan arc erTi gvaris xalxi ar iyo am dros aq, visac xanjriT SuRli

SeeZlo. Tumca ki, narozaulebs adreve hqondaT piroba Sekruli. es yvelas

sircxvilia da, Tu visme am saqmeze SuRli da Wra-Wriloba mogvixda, drama

yvelam Tanasworad gadavixadoTo. es zogierT oCiaurebs saidumlod gaegoT.

es ambavi gaiges danarCenma oCiaurebmac da sTqves: `Cven magaT saxliskac

magvakveTies, Zmoba gagvayriesa-d iqav cudguloben, ar isveneben”. meore dRe

iyo. gamovida qalis wamyvanis ufro axlobeli kaci da dauwyo narozaulebs

wirva-gineba. Tu SuRli da mtroba gindaT, ai viSuRlaTo. narozaulT gvari

SedarebiT kacmravali (kacrieli) iyo da gamovidnen bevrni. oCiaurebi am

dros sul aravin iyo saxlSi. roca zogebi win Saegebnen, am dros erTi

narozaulTagani zurgidan mouvida da orjel dahkra xanjari TavSi. ise

moxda, rom orive moqneuli xanjali erTsadaimave adgilze moxvda da mZimed

daiWra. damWreli vera da erT-erTi narozauli am kacma daWra, mxolod

msubuqad. daWril oCiaurs TamarizZe erqva da TuSsac eZaxodnen. Cavarda

TuSi loginad, radgan Zvalic gaWrili iyo da tvinis skac dazianebuli.

Seiqna Zalian mwuxare avadmyofi. dasivda Wriloba, Tumca ar daCirqebula,

magram mTeli Tavi dasivda. gadavida simsivne tanzedac. im dros xevsureTSi

eqimi arsad iyo (es mefis ruseTis dros iyo da maSin sofelSi eqimi sad iyo).

daayenes sofluri eqimi. mkurnalobda balaxis wamlebiT. balaxebi hqonda

gamxmari da wmindad gazelili, romelic wamlad iyo miRebuli. Wrilobas

Tbili wyliT mobanda, SeamSralebda, mere balaxis wamals daayrida,

WrilobaSi daZenZil kanafs CasWedda magrad, rom Wriloba ar Semoyriliyo,

mere zed patara rames farTlis pirs daafarebda da zed TavSlebs moaxvevda.

jer, dReSi erTxel Seuxvevda ase da, roca TandaTan cudad gaxda, diliT

da saRamoobiT orjel dauwyo Sexveva. magram avadmyofs gaumjobeseba

ar etyoboda. arxotSi rac mkiTxavebi iyo, yvelasTan mividnen, zogi

avadmyofTan moyavdaT da aq qadagobdnen. yvelani sxvadasxva jvaris mizezs

eubnebodnen. ufro ki mizezad ambobdnen: `arxotis jvari gamwyrali, imis

ymaT gaTavTavadebaze da cal-calke smaze. me miqieli or, Txa-mgelT erTad

vaZoeb, Tqven ki ymani Tavs wamixvediT. Cem sadidebels cal-calke scqamlavT.

aRar mafasebT. mklav mklavs gamisworeT, kiser kisers”. amasTan, muqaras

40

iTxoveboda _ Tu Cems Wkvaze ar maxolT, sul gaganadgurebTo. oCiaurnic da

narozaulnic yvelani ambobdnen: `oRomc es kac morCas, erTucSi sisxl nu

Camagvivardebisa-d yvelas davsTmobT, jarsac iqav vajarebTa-d sofelsac

iqav vasoflebT. WimRas xoSeqam, amRas ninom, wmidad namyof jvaris gamZRoebm,

yvelam imkiTxava arxotis jvarSi kureti da saklavi da mexvewurad dedani.

jer arxotis jvarSi miiyvanes kureti da saklavi dakles marto avadmyofis

samxvewrod. dedani movidnen da jvarT pirdapir muÃlmayrilebi dasxdnen.

xucesma rom xucoba daiwyo, dedaT moiÃades Tavmandeli da gadayares win

da exvewebodnen arxotis jvars: `SamagxvewniorT dalocvilo axielis

salocavo, SenT ymaT axielelT dedani. Sagvixveweni, daeÃmari avadmyofs,

maarCine, aRirsi Sens karze Tavis feÃiT, zRvniTa-d sanTliT masvlai.

Sagvibralen dalocvilo, nu wagviÃden soflobas, nu waaÃden SenT ymaT Senad

samsaxurad”. xucesma daamTavra xucoba da dakla kureti da saklavi. gaatyaves

orive, rac kargi naWrebi iyo, waiRes avadmyofTan da danarCeni jvarionT da

sofelma waiR-wamoiRo. amave saxiT izRvnes, mxolod TiTo saklavi miiyvanes

jaWvelSi da mTiSeSagSi. magram avadmyofs araviTari sikeTe ar etyoboda.

TandaTan mwuxare gaxda. oCiaurebi Rameebs TeTrad aTevdnen avadmyofTan.

narozaulebi frTxilad iZinebdnen, rom gardaicvalos, veRar gavaswrebT da

erTmaneTis xocva moyvebao. es kaci SemodgomiT daiWra, zamTari miiwura da

isev mZime avadmyofi iyo.

ukanasknel Rames oCiaurebi, ori kaci iyo avadmyofTan. avadmyofs

daetyo, ro aRar icocxlebda dilamdin. avadmyofis coli gaipara ise, rom

oCiaurebma ver gaiges da Seatyobina axlo mezobels: Cemi qmari amaRam aRar

icocxlebs, wadi da Cumad Seatyobine narozaulebs, rom Tavs uSvelono.

narozaulebi yovelTvis momzaduli iyvnen gasaxiznad da gagebisTanave

dastoves Tavisi sofeli da wavidnen sofel amRaSi. zamTari iyo da sxvagan

wasvla didi Tovlebis gamo ar SeiZleboda, aRniSnuli sofeli ori

versiT iyo daSorebuli, iq wavidnen, magram aqac oCiauri qalebi iyvnen

gaTxovili da maTTanac saWiro iyo damalva, oCiaurT diswulebTanac. magram

narozaulebi Tavis naTesavebTan mividnen da daimalnen. avadmyofi rom

gardaicvala da daamkacres (xelebi gulze dauwyves, Tvalebi dauxuWes da

piric moukumes), iaraRi aiRes da pirdapir mamklavis saxls miaSures. karebi

daketili ar daxvdaT da pirdapir saxlSi Sevidnen, magram iq aRaravin

daxvda. axla amis biZaSvilebis saxlebi naxes da aqedanac gaxiznuliyvnen.

gatyda xma sofelSi da sxva gvarebis xalxi, kaci da diaci, yvelani

movidnen. oCiaurebma icodnen, rom amRis garda sxvagan versad wavidodnen

41

da undodaT dasdevnebodnen ukan, magram soflelebma ar gauSves. sofeli

mTlianad aq iyo, narozaulT garda. meore dRes TemebSic gaiges, oCiaurT

naTesavebi yvelani movidnen da unaTesao xalxic movida xnierebi da kac-

Suakacebi mosiaruleni, xevsureTis rjulis mcodneni da daiwyes Suakacoba

mSvidobis Camosagdebad. esaubrebodnen Wiris patronebs warsul, momxdar

ambebze, mere Serigebaze da sxva. micvalebuls qalebi da sxva mamis kacni

tirodnen. oCiauri mamakacebi ar tirodnen, radgan sxvaTagan moklulze

tirili kacisaTvis sircxvilia. Suakacebma maSinve daiwyes rigis yenebaze

saubari, magram oCiaurebma ar iyenes rigi. mokluls Zma-biZaSvili aravin

hyavda. aludikaT mamidan marto es iyo da meore is, romelic qisteTSi

wavida da qali waiyvana. danarCeni oCiaurebi cota Sorielebi iyvnen. mok-

luls Svilebi patarebi hyavda. oCiaurebi Suakacebs eubnebodnen: `amas aq

axloeli arvin xyav. narozaulTagan is kacic mavikveTeT, es kacic magaTav

magvikles, Cven gavagebiebT amis axloels, mava-d is iyenebs rigs”.

mesame dRes dasaflavebis dRe iyo. moiyvanes erTi miwad mitanis saklavi

da sulisaTvis dakles (arxotSi micvalebulis xarjebi Tavze e. i. roca

mokvdeba maSinve ar icodnen. xarjebs gadauxdidnen maSin, roca SesZlebdnen

momzadebas). micvalebuli daasaflaves da sapirisÃsno ojaxma dakla

(sapirisÃsnos daklaven dasaflavebis Semdeg, xorci moixarSeba da narevebs

daudgamen tablas). kac-Suakaci mainc Tavisas ar iSlida. aq cudi mdgomareoba

iyo, radgan erT sofelSi iyo mamklavic da mamkvdaric. mamklavis gvari

gaixizna. Tan zamTari iyo da pirutyvic iyo upatronod darCenili bagaze.

Tan Tovda da banebze mZime Tovli ido dasaxveti. ufleba aravis hqonda

oCiaurebis unebarTvod xeli visme ramisaTvis miekara. Suakacebma SesZles

saklavis moyvaniT da xvewniT is, rom gareTuli saxliskacebis diac-ymawvils

misces neba Tavis saxlebSi dabrunebisa, pirutyvis da saxl-karis movlisa.

mamklavis da misi alali biZaSvilebis pirutyvisaTvisac sxvebs misces neba,

memre kidev mohgvares erTi saklavi da biZaSvilebis xizansac misces sofelSi

mosvlis neba. bolos saqme iqamdin mivida, rom moklulis colma Txova Tavis

qmris mogvareebs, rigi miyeneTo (samtro-samosisxleo saqmeSi xevsureTSi

dedakaci nakleb monawileobas Rebulobda). axla Suakacebma saklaviT da

qudiT sTxoves da daiTanxmes rigis yenebaze [jer xom meÃelem gvars misca

erTi saklavi da kureti, samis Careqis qvabi. memre saxlis rigi moitanes da

Tu vinme dasajurumebeli iyo, jurumic moayoles, saxlis rigi iyo erTi

samis wlis kureti, sami saklavi (Tu sxvadasxva sofelSia mamklav-mamkvdari

_ maSin ori saklavi unda, Tu orive erT sofelSi aris, maSin sami) da samis

42

Careqis qvabi. kureti gauSves, saklavebi dakles da tyav-xorci Suakacebma

waiRes]. sadedo darCa gazafxulamdin, radgan mokluli bude-xevsureTidan

zeisteCovlebis diswuli iyo da zamTarSi iq gza ar aris. isini gazafxulze

movidnen gvarad da Cveulebrivi rigi iyenes (samis wlis kureti da erTi

saklavi _ samis Careqis qvabic. agreTve, sado da samamidaoc Cveulebriv

gadaixades). sofelSi bavSvebi da diacebi yvela mouSves, mxolod kacebi

imalebodnen amRaSi (maT gvarSi viRac moxuci mokvda da saWiro iyo misi

dasaflaveba. magram radgan saflav-samare erTgan hqondaT, amitom saWiro

iyo saflav-samaris samÃsnelo erTi saklavi, uamisod ar SeiZleboda aq maTi

visme dasaflaveba. axal micvalebulis patronma gamougzavna dazaralebulis

ojaxs erTi saklavi da ixsna saflav-samare, daasaflava Tavisi mkvdari).

imalebodnen erT sofelSi mTeli gvari. dadiodnen oCiaurebi Suris saZebrad,

magram iseTi gafrTxilebuli iyvnen maTi maspinZlebi, rom oCiaurebma Tavis

mosisxleT gvarebisa erTi kaci vera naxes. saxlebSic ki Causafrdnen, magram

verafers gaxdnen, isini dRisiT gareT ar gamodiodnen, RamiT maspinZeli da

is, orive maspinZlis tanisamosSi gamowyobilebi, gamodiodnen da gamocnoba

Zneli gaxda. ramdenjerme SeniSnes Casafrebulebi da saklavi mouyvanes,

magram saklavi arc erTxel ar miiRes, ukan abrunebden. `Cven saklavisad ar

mavsulorT aq, Wirs mavzdevT Tavisas” _ ityodnen da wamovidodnen. gagrZelda

aseTi mdgomareoba gazafxulamdin; erTma Tu orma kacma ki moaxerxa SatilSi

gadasvla, danarCenebi ki trialebdnen am wvalebaSi. gazafxulis pirze, roca

mTaze Tovli gamagrda da zvavisaTvis saSiSi aRar iyo, mTeli gvaris mamakacebi,

narozaulebi, wavidnen kaxeTisake. mTamdin mokeTeebma gaaciles (ra Tqma unda,

arxotidan Rame wavidnen ise Cumad, rom aravis gaugia), iqidan Camovidnen,

aragvis xeoba gaiares, iqidan TianeTSi gadavidnen da TianeTidan kaxeTSi.

kaxeTis tyeebSi xevsurebi mosaxleobdnen, zogi arxotivnebi da zogebi bude-

xevsureTidan da narozaulebic zogi sad, zogi sad, Seexiznen. maT arc puri

hqondaT, arc fuli, arc bina da arc Casacmel-dasaxuri. muSaobdnen dRiurad

da irCendnen Tavs. erT adgilas axmetis axlo daiwyes tyis gaveleba, gaikeTes

patara qoxebi da dabinavdnen iq.

gazafxulze, roca gza kargad gavida, gareTulma saxliskacebma, Suakacebis

daxmarebiT, moawyves pirsSasamyrelo. pirSasamyrelo moewyo imave wesiT,

rogorc aiwera win, mamklav-mamkvdrovmaSi. arxotis jvarSi aduRes ludi.

Suakacebma daniSnul droze moiyvanes narozaulebi. moitanes xuTi Zroxa saZmo

(drama), jurumebi, Tu ra vis daedo Wiris patronisagan. es yvelaferi TviTon

Suakacebma gadafares, ramdeni Zroxis angariSic iyo. mere dakles saklavi da

43

Seasrules yvela wesi, rac pirSasamyreloSi sruldeba. narozaulebi Zalian

xaTrianad iqceodnen, magram oCiaurebi TviTonve anugeSebdnen: `ra uyoT, eg

saqme egr albaT gvewer. Cven erTucs mainc vercad wauolT. Cven vinac Tavis

ÃeliT dagviSav saqme, Tu SavxvdiT kai asa, Tu ar Sagvxvda imis amxanagic

bevri gvyav, mirgvals ÃevsureT sru mamklav-mamkvdrobaSi madis xalxi, Tqven

Cvengan nuRaraad geSinisT Tu Tqveni WkviT Tavs aras dauSavebT, Cvengan

nuRar gefiqrebisT”.

ase moklulis saxlSic waiyvanes narozaulebi, didxans ar dagviane-

bulan da wavidnen. mere neba misces saxlebis, avejis da mamulebis gayid-

visa, radgan narozaulebs gadawyvetili hqondaT kaxeTSi gadasaxleba da

saWiro iyo aqauri uZrav-moZravi qonebis gayidva da iq yidva. axielSi

rCeboda mamklavis, erTi misi biZaSvilisa da erTi qavTarT mamis kacis

saZmo ojaxis xizani. misi biZaSvili mamklavs daatanes. qavTarT mamis kacs,

saxelad imedas raRaca uwesoba Caedina, eTamaSa, emRera sadac ar SeiZ-

leboda da amitom mas ar irigebdnen. rjulis mixedviT ki, saxlikacebis

pirSasamyrelos da saZmos gaRebis Semdeg, erTi kaci rCeboda mamklavsTan,

magram aq ori kaci darCa: erTi, mamklavis biZaSvili da meore, qavTarT imeda.

danarCenma narozaulebma gayides saxlebi, aveji da mamulebi, wavidnen da

kaxeTis tyeebSi daiwyes cxovreba. zogierTebma gayidva ver moaswres da

aqve moxnes. Wiris patrons erTi saklavi gaugzavnes, aqve xvnad gasvlis

samÃsnelo. maT neba darTes xvna-Tesvisa. TandaTanobiT mTeli gvari wavida.

wasvlis dros yvela ojaxi zRvnobda jvarT da ise miudioda xizani. erT

saklavs klavdnen arxotis jvarSi, meores jaWvelSi da mesames mTiSeSagSi,

uzRvnelad aravin ar midioda. jaWvelTan iyo CabakaurT salocavi giorgi,

anu mindorais jvari. Cabakaurni wasvlis Semdegac zafxulis dReobebSi

midiodnen da asrulebdnen isev iseT dReobebs, rac winaT icodnen,

saÃelosac isev akeTebdnen, sawmidrobdnen da sxva.

mamklavi daapatimres da sami weliwadi miusajes. sami weliwadi sad-

Raca gadasaxlebaSi iyo. darCa jvarSi Sajdomis da pirSasamyrelos

wesebi Sesasrulebeli; Tumca rjuli nebas ar aZlevda, magram mamklavis

dapatimrebis gamo gaxangrZlivda pirSasamyrelo. Suakacebma moagvares am

ori kacis saqme, romlebic mamklavTan iyvnen dawirulebi da moamzades

pirSasamyrelo. es Catarda imave wesiT, rogorc sxva danarCen saxliskacebTan.

eseni oriveni dasajurumebi iyvnen, daajurumes da pirSasamyrelos Semdeg

aq, Tavis sofelSi, cxovrebis nebac misces.

44

cxovrobdnen Tavis ojaxebSi, magram Zalian xaTrianad, sofelSi xma-maRla

ver aCqamdebodnen, ver imRerebdnen, ver iTamaSebdnen. mxolod, rjulis

mixedviT, oCiaurebi icavdnen maT, aravis daaCagvrinebdnen; Tu vinme rames

awyeninebda da isini am sofelSi oCiaurT xaTriT xmas ver amoiRebdnen, maSin

oCiaurni maT Seuracxmyofels samagieros gadauxdidnen _ `egeni Cvenis

xaTriT xmas ar iReben da Tqven vin mogcaT magaT Cagvris uflebao” _ etyodnen

da narozaulT mowinaaRmdeges TviTon eSuRlebodnen. roca oCiaurni imaT

gulisaTvis SuRlobdnen, maSin ki amaTac SuRlis neba eZleoda da isinic

Caereodnen SuRlSi. sadac smaSi mividodnen, bolosake muxliT dasxdebodnen

da oCiaurT erT Tass an yanws pativad gaugzavnidnen. mere oCiaurT gvaris

kaci aayenebda muxlidan, moiyvanda, skamze adgils miuCenda, dasvamda da

Tass an yanws miscemda. magram is aq mainc didxans ar dajdeboda, am Tass

dailocebda, dalevda, isev bolosake gadmovidoda da muxliT dajdeboda.

ase midioda dro da saqme TandaTan damSvidda. maTi xaTriani saqcielis gamo

oCiaurebs ufro meti xaTri rCeboda da aRar iyo maT Soris Suri. erTimeoris

saxlebSic Tavisuflad daiwyes misvla-mosvla da stumar-maspinZloba.

bolos, mkvlelic Camovida sapatimrodan da Saujda arxotis jvarSi (jvarSi

Sajdomis wesi awerilia mamklav-mamkvdrobaSi. mxolod aq erT saklavSi aris

gansxvaveba. saklavi, ori da erTi kureti, yvela jvarSi ikvlis, Tu sxvadasxva

sofelSia mamklav-mamkvdari. aq, radgan erT sofelSia _ erTi kureti da erTi

saklavi jvarSi daikvlis Rame da meore saklavi dilas moklulis ojaxSi

dakles _ aseTi iyo xevsureTis rjuli). mamklavi aseTive wesiT moipara

jvarSi da gaipara iqidanac, xalxis TandayoliT. jvarSi Sajdomis mere

Tofi aRebuli iyo da mosaklavad aRar eSinoda. mas moyva pirSasamyreloc.

pirSasamyrelos gulisTvis Suakacebma daiwyes siaruli Cveulebrivi wesiT,

saklaviT. oCiaurebi jer uarze iyvnen, magram bolos daTanxmdnen. moamzades

ludi da mamklavi moiyvanes Cumad jvarSi. oCiaurebma rac ekuTvnoda,

jurumi daadves da kacebma isic moitanes. daRamda da oCiaurebic yvelani

moiyvanes jvarSi (aq unda yofiliyo `gverdi samjdomlo” xuTi Zroxa, Tu

mamklav-mamkvdari sxvadasxva soflebidan yofiliyo da, Tu erTi soflidan

aris, maSin xuTi weris mamuli iyideba sasudarmamkvdro). sxva gvaris xalxi

nawilobriv da Suakacebic iyvnen aq. xalxi rom mogrovda, kureti da erTi

saklavi sasaklaoSi wamoayenes. mamklavi Sors muxliT ijda da sxva xalxi

qud-moxdili fexze idga. xucesma orive modaveT samwyaloblod dakla

kureti da saklavi, mere ludic gaxsnes da Cveulebrivi wesiT Seasrules

45

yvelaferi. mere waiyvanes mamklavi moklulis saxlSi da erTi saklavi

waiyvanes, waiRes ludic. mamklavi iq ver dagvianda, saklavi misi wasvlis

Semdeg dakles sulisaTvis (aq dawvrilebiT aRar iwereba wesebis Sesru-

leba, rac ki erTnairad Sesrulda zemoT aweril mamklav-mamkvdrobaSi da

aq). yvela wesi Sesrulda. erTi mamuli xuTi werisa daasaxeles adgilobriv

saducovanas. es moklulis ojaxis sakuTrebad gadavida. sabolood darCa

wliuri rigi erTi saklavi. mamklavic gadasaxlda kaxeTSi.

mamklav-mamkvdroba sofel WimRaSi

sofeli WimRa arxotis sasoflo sabWoSi Sedis da es sofeli sxva arxotis

soflebidan dasavleT mxares ufro mTa adgilas aris. aq cxovrobdnen

sami gvaris xalxni, Zalian morwmune Taviseburi salocavebisa da kargi

soflobis da naTesaobis mqone. cxovrobdnen sxva soflebidan moSorebiT

da erTimeores Zalian pativs scemdnen. gaburebi, TeTraulebi da gigaurebi.

gaburebis gvari mamebad aRar iyo dayofili, gigaurebSi iyvnen: bolokaurni

da mamukaurni. TeTraulebic iyofodnen: ciani, berdikunani da ionani. am

samSi aravin iyo iseTi, rom erTimeoris naTesavi ar yofiliyos.

bolokaurT mamaSi cxovrobda erTi oblad gazrdili axlad dacol-

Svilebuli axalgazrda mixieli. imave sofelSi ciaT mamaSi cxovrobdnen

ciaT giorgis Svilni samni Zmani: mixieli, jurÃa da ÃirCla. mixieli iyo

umcrosi Zma da ÃirCla ufrosi. es ori ufrosi Zma dacolSvilda da mesames

axlad moyvanili coli hyavda. es bolokaurT mixieli da ciaT giorgis sami

Svili dediT naTesavebi iyvnen. maTi dedebi erTimeoris biZaSvilebi iyvnen da

erTimeoresTan ise kargad iyvnen ganwyobili, rogorc erTi ojaxis wevrebi.

misvla-mosvla erTimeoresTan, ise rom uerTmaneTod pursac ar Wamdnen.

axlad moyvanili ciaT mixielis coli xevsuruli wesiT daaxlovebuli iyo

bolokaurT mixielTan, rogorc, iqauris wesiT, naTesavis coli. es ambavi

ar moswonda bolokaurT mixielis cols. erTxel kidec scema da gaagdo mis

qmarTan mosuli. mere wavida da im qalis qmars uTxra: Seni coli Cems qmars

moaSore, Tu meti Tavi ara gaqvs, maSin daiTxove da Sin gagzavneo. iman upasuxa:

`ra unda, Cven makeTeebi orT, ÃevsureTis wesi makeTeebisa erTad da-Zmurad

wola-dgoma, me magas veras dauSli”. kargio _ uTxra im qalma, da icode kargi

46

saqme ki ar moyveba amden miyol-moyolaso. rigze yvelaferi SeiZleba da Seni

coli imas aRar Sordebao. es kaci, cota ar iyos, beCav kacad CaiTvleboda am

mxriv; colsac xelSi yavda Cagdebuli da verafers eubneboda, ityoda Turme:

mebralebis eg diaci, axalgazda qali as aq masuli-d, Tu ki sad swadis wasvla-

mosvla, an Cems makeTeebSi Tu vin meewonebis, me veras dauSli”. ufrosi Zma

ÃirCla amas kargi yavda da imanac uTxra: ̀ cols mirgvliv siarulis nebas nu

aZlev, an gawurTne, an Sin walale, Tu Sens sityvas ar igonebs”. mixeilma mainc

ar miaqcia yuradReba. mere amas ori Svilic ukve eyola da mirgvliv siaruls

uklo, rogorc Svilebis dedam. bolos raRacaze iSuRles (Cxubi mouvida).

am qalis qmars da maT naTesav mixiels. es mixieli Tavxedi kaci iyo da cudi

laparaki icoda, am qalis qmars Seayvedra: ̀ me Sen colTan ise viyavi, rogorc

qmari da eg Svilebic Cemebi gyavso”. es gaigona amis ufrosma Zmam ÃirClam.

Sevarda saxlSi, gamoitana Tofi. mixielma erTi ki moaswro, ras Svrebi,

Tofi ar damkrao. gavarda Tofi da iqve mkvdari daeca. SuRlSi mosuli iyo

soflis xalxi, kaci da dedakacebi, ÃirClas daWera veRar moaswres da mokla

kaci. ciani Sin Sevardnen da meSvelebma danarCeni bolokaurebi daiWires.

ciaT da mTlianad TeTraulT mamakacebi saCqarod gavidnen soflidan da

gaixiznen axielSi (amRaSi ver wavidnen, radgan mokluli maTi diswuli iyo).

axielSi imitom gaixiznen, rom zamTari iyo, didi Tovli da sxvagan wasvla

arsad SeiZleboda, magram aqac kargi sacxovrisi ver hqonda. erTma kaxeTSi

gadasulma TeTraulma gagam mokla iqve kaxeTSi gadasuli ciskarauli babo.

babos aq yavdnen biZaSvilebi, meti gza ar iyo, Seixiznen sxva naTesavebTan da

ciskaraulebs ki emalebodnen. mkvleli gaga TeTrauli ki iyo, magram ciaTi

axlobeli ar iyo. ciaT ciskaraulebs gaugzavnes saklavi da Txoves neba mieca

gazafxulamdin am sofelSi damalvisa, ciskaraulebi Sevidnen mdgomareobaSi

da Suakacebs uTxres: `aba ra vqnaT, jvarT xaTriTaca-d Tqvenis xaTriTac

davsTmobT, Torem ar gveÃdinebian ki, mamklavni. magaT saxliskacisgan did

xan ar as, ro kaci gvyav makluli, sisxlni fuian Cvens SuaCi, magram iyvnan

gazafxulamdin. gzaSi nu SegveÃeCebiana-d, ukan qve aras gamaudgebiT, arc

mavzZevTa-d, icodan gzaCi Sayrilsad ver gavscildebiT (ver gavscildebiT

niSnavda imas, rom Tu gzaSi Sexvedrodnen, Wridnen da babos Sewiravdnen). ase

icxovres wvalebiT gazafxulamdin. gareTul saxliskacebi male Seiyares

pirs da saZmoc aiRes maTgan xuTi Zroxa. gareTul saxliskacebs neba misces

yvela saqmianobisaTvis Tavis ojaxSi, mxolod frTxilad iyvnen, gzaSi ar

eyrebodnen.

47

aprilSi rom Semoixiznen, aqedan Suakacebi dagzavnes rigis sayeneblad.

waayvanies miwadmitanis saklavi da erTi asamtexlo, rigis sayeneblad

(asamtexlo hqvia imas, rom Tu Suakacebs saklavi ar eqneba xelSi, Wiris

patrons ver dauwyeben saubars, rigi iyeneo, ver autexen am sasaubros. saklavi

rom xelSi yavs, es pativdeba aris, saklaviT xvewna saubris dawyebisaTvis).

Suakacebma miaRwies imas, rom rigi ayenebines bolokaurebs. rigis yeneba

moxda zeviT aweril mamklav-mamkvdrobis wesis mixedviT. rogorc iq iyo

naTqvami da Sesrulebuli, aqac ise Sesrulda, mxolod jurumebi bevri

gadaaxdevines, sxvasTan SedarebiT. gazafxulze adgnen axloblebi da

gadasaxldnen kaxeTSi. erTi Zma yazbegis raionSi wavida sofel arTxmoSi,

meore Zmac iq wavida, magram amanaToba gauZnelda da ukan dabrunda. erTma

TeTraulTaganma veRar mouTmina metismeti Seviwroeba. aRelvebulma,

Tan mTvralic albaT iyo, revolveri esrola moklulis biZaSvils, ver

moxvda, magram amis Semdeg aRarc amas mieca aq cxovrebis saSualeba da

sul gadaikarga. ciaT mamisa ki ar iyo, magram arc Zalian Soreuli iyo

maTi, xTiso babuasZe. mosaklavad ÃirClas eZebdnen, magram is sadRac

kaxeTSi dasaxlda da mere iq aRaravin wasula. jvarSi Seujda WimRis, anu

WiSvelis mTavarangelozSi, yvela arsebuli rjulis mixedviT. sabolood

pirSasamyreloc hqonda da kidev jurumebi gadaaxdevines. sasudarmamkvdroc

xuTi weris mamuli dadves da yvela wesi Seasrules rjulis mixedviT. aq

gansakuTrebuli aRaraferi momxdara da amitom dawvrilebiT aRar iwereba,

radgan xevsureTis rjulis mixedviT zeviT iTqva yvelaferi.

ciskaraulebis da TeTraulebis mamklav-mamkvdroba

Cven zemoaRwerilobaSi vTqviT: ciskaraulebi axielis mcxovrebnia da

TeTraulebi WimRis. TeTraulT gvaris kacma gagam iTxova ciskaraulT

gvaris qali maia. iTxoves xevsurulis wesiT da patara qorwilic moawyves

(orive ojaxi Raribebi iyvnen da did qorwils ver moawyobdnen). ase waiyvana

gagam maia da cxovrobda iq. mere gaga axielSi movida _ Cemi coli maia

daikarga da aq xom ar movidao. maiam daiwyo gagas dawuneba da imaleboda.

eZebes da versad ver naxes. bolos gagam ise moaCvena Tavi, viTomc WimRaSi

wavida, Rame dabrunda da axielSi daimala. or-sam dRes iq imaleboda da

Cumad uTvalTvalebda maias ojaxs. maia rom darwmunda gaga aq aRar ariso,

gamovida gareT. gagac gamovida, daiWira qali da ZaliT waiyvana (xevsureTSi

Cveuleba aris: Tu colma dawuneba daiwyo da qmarma is ZaliT waiyvana, aseT

48

dros advilad aravin gauwevda patronobas. ase ityodnen: Tavisi coli miyavs

da magis neba aris, rogorc unda ise moiqcevao. patronoba rom visme gaewia

da qals daxmareboda, amas moyveboda Wra-Wriloba da sikvdilic. cocxali

im qals Tavs ar daanebebda, mainc waiyvanda, an mokvdeboda). maia waiyvana,

magram gagas mainc iwunebda. ramdenjerme gaipara, magram gagam mainc isev

waiyvana. bolos iqamde mivida saqme, rom gagam gadawyvita Tavi daanebos

am qals, mxolod daasaxiCros, rom kai qmarma aRar waiyvanos (xevsurebma

aseT SemTxvevaSi icodnen, an cxvirze dasWridnen, an pirisaxeze, rom saxe

damaxinjeboda, an bera TiTs mosWridnen, rom sTva, CeCa da sxva samuSaos

Sesruleba aRar SesZleboda. da, roca javriT ase daamaxinjebdnen, memre

miscemdnen uflebas sadac unda gaTxoviliyo). qali ar usvenebda: Tavi

damanebe, me SenTan ar vicxovreb, mZulxaro. bolos gagam uTxra: wavideT,

gamogyvebi, mamisaxls Cagabareb da Tavs gaganebebo. maiam uTxra: me Seni

gamoyola rad minda, gamiSvi da TviTon wavalo. gaga mainc gahyva. qalma

icoda, rom gaga Zalian amayi da Tavmoyvare kaci iyo, cnobili maSuRlari

da Seupovari. maia gzaSi TandaTan SiSs grZnobda. bolos xvewna dauwyo:

davbrundeT ukan da me Cems sicocxleSi Sen sawuneblad xmas aRar amoviRebo.

magram gaga aRar ibrunebda guls. Camovidnen nebieriskar, WimRis da axielis

saSualo adgilze. qali ebrZoda, magram gagam xelebi dauWira da pirisaxeze

dana gamousva. dasWra loyaze da cxvirze didi Wriloba miayena da uTxra:

`exla sadac ginda iq wadi, Sen Cemze aRarc mTeli xar, aRarc mkvdario”. gaga

dabrunda da wavida Sin. qali sisxliani pirisaxiT mamisaxlSi movida. exla

ki gamwardnen ciskaraulebi da gaemzadnen WimRaSi wasasvlelad. gagaisad

samagieros gadasaxdelad. magram xalxma isini ar gauSva. qals Wriloba

mourCines, magram saxe marTlac daumaxinjda _ erTi mxare saxisa da cxviri

sul gaWrili da cudad gankurnvili. amaze didxans imteres. ciskaraulebi

Txovdnen pirisaxis dramas qalis daWrisas, magram gaga aras aZlevda, is

xuT Zroxas samwunobros sTxovda, an ras miscemda, gaga Zalian Raribi iyo

da araferi ar hqonda, garda mamulebisa, mamulebic sxvadasxva SuRlebSi

misgan miyenebul Wrilobebze Tavisave soflelebze hqonda gacemuli da

bevri aRaraferi gaaCnda. mere Suakacebma nawilobriv daaSoSmines da viTom

Seariges. erTi saklavi da sasmeli gagas daakisres qalis daWraze. drama

samwunobroSi gaubares, magram ciskaraulebi mainc dros eZebdnen, rom gaga

daeWraT. erTxel WimRaSi mkvdris xarjebi iyo da ciskaraulebic iq mividnen.

aq dro ixelTa erTma ciskaraulTaganma. gaga daWra xanjliT msubuqad. gagam

49

ufro mZimed daWra maTi gvaris kaci babo. babo mwuxare avadmyofi Seiqmna.

mkiTxavebis TqmiT orive mxarem izRvna: arxotis jvarSi, mTiSeSagSi da

WiSvelis jvarSi. avadmyofi naxevar wels iwva da mere gamorCa. Suakacebma

isev Seariges. gagas drama daakisres, mamuli Tavis soflelebs miyida

da gadaixada. magram Suri mainc iyo erTimeoreSi. sasmelSi erTimeores

eridebodnen, rom cudi saqme ar Camovardnoda.

qali bude xevsureTSi atabeSi gahyva Torels. patara qorwilic gadauxades,

waiyvanes da xuTi-eqvsi Tve iq iyo, mere iqidanac gamoiqca _ daiwuna is qmari

da movida isev mamisaxlSi. qmari mouvida sawevrad. rad wamoxvedio _ kiTxa.

SenTan cxovreba ar mindodao _ upasuxa qalma. es xevsuri bevrs ar gamoekida,

Tavisi danaxarji gamoarTva da daaneba Tavi. uTxra: ̀ sadac ginda iq gaTxovdi,

nuRarc mTeli xar Cemobaze, nuRarc mkvdari” da wavida Sin. gagam sxva coli

veRar moiyvana da gaitaca isev maia. iwyines qalis mogvareebma, magram qali

aRar wamovida da darCa gagasTan. Svilebic SeeZina, magram qalis mogvareebs

arc qali undodaT da arc siZe. jer imitom, rom qali daWra, daumaxinja saxe.

mere qali jer sxvagan gaTxovda da mere isev gagas daubrunda, rac didi

sircxvili iyo xevsureTis wesiT. mesame is, rom kidev kaci Wra imaT gvarSi, isac

iseTi, romelic amaT gvarSi pirveli kaci iyo da ufros kacad iTvleboda. mere

gaga Tavis col-SviliT kaxeTis tyeSi gadasaxlda. ciskarauli baboc Tavisi

ZmiswulebiT imave raionSi gadasaxlda (babos Svili ar hyavda, Zmiswulebi

hyavdaT am col-qmars Svilebis magier Tan Semoyrili, oblebi). sadRac smaSi

kidev Sexvdnen erTimeores, mouxda SuRli, isev gagam dahkra TavSi xanjari da

babo daWra. Wriloba Zalian mZime ar iyo, magram babo male Cavarda loginad.

albaT sisxli moewamla. dauCirqda Wrilobac. mkiTxavebma uTxres, arxotSi

sameSvloebi dakaliT da jvarT SeuZlia moarCenono. arxotis jvaris niSi

aq babos sofelSi iyo da aqac dakles Tvalmimavali zRveni (kargi saklavi).

arxotis jvaris koSkidan erTi qva waiRes, ramdenime Tasi da iq gaiCines

salocavi imave formiT, rogorc arxotSi iyo. jvarma xucesi gaaqadaga da

miiyvana ciskareulebis gvaridan, dasturebic ise daayenes da dReobebic

imave saxiT daawyes, rogorc arxotis jvarSi. aq rom saklavi dakles, babos

erT-erTi Zmiswuli arxotSic wavida da sameSvloebi dakla arxotis jvarSi,

mTiSeSagSi da jaWvelSi. Wrilobas sofluri eqimi uxvevda, magram avadmyofi

TandaTan uaresad xdeboda. kvernaZeulSi sameSvlod kuretic dakles, xaric

Seusaxeles, magram avadmyofs ukve ena aRar hqonda da bolos gardaicvala.

gagas Svilebi patarebi iyvnen, maT aravin moklavda, magram TviTon ki adreve

50

gaixizna Tavis saxlidan. babo daasaflaves iqve kvernaZeulSi. miwadmitanis

dRes erTi saklavic dakles mkvlelisagan gamogzavnili. gvarmac rigi iyena,

erTi kureti da erTi saklavi. dediZmaTac Tavisi rigi iyenes (dediZmani

WimRaSi gigaurebi iyvnes). sado da samamidao rigic iyenes, magram saxlis rigi

babos Zmiswulebma ar iyenes. Suakacebma bevri iwvales, magram maT veraferi

gaagones. `Cven magan ufrosi biZa mogvikla da rigi ar gvinda, Cven magas

movklavT da Tavi TavSi gaibrebao”. danarCen TeTraulebTanac pirSasamyrelo

daagvianes; radgan moklulis Zmiswulebi kaxeTSi cxovrobdnen da mkvlelis

mogvareebi WimRaSi, amitom maT ar aukrZales Tavis sofelSi da saxlkarSi

cxovreba, ra Tqma unda, saklavis miyvanis da saklaviT Txovnis Semdeg darTes

neba gareTulebs Tavisuflad ecxovra Tavis sofelSi (gagas axlobeli

aravin yavda). moklulis Zmiswulebma daiwyes miyola gagais mosaklavad.

bevrjer Causafrdnen, erTxel kidec esroles, magram man xerxi ixmara:

tyviam rom gauara, is waiqca da gagorda, viTomc mokvda, mosisxle mtrebs

egona mokvdao da aRar esroles. roca isini wamovidnen, gaga adga da tyeSi

miimala. gagam bevrjer miugzavna Suakacebi saklaviT, rigi iyeneTo da Zlivs

moxerxda rigis dayeneba. saxlmac Cveulebrivi rigi iyena. saxliskacebsac

misces pirSasamyrelos neba. pirSasamyrelo saxliskacebma arxotis jvarSi,

arxotSi daamzades im droisaTvis, roca babos Zmiswulebi da biZaSvilebi

arxotSi movidnen kaxeTidan. ra Tqma unda, marto pirSasamyrelosaTvis

kaxeTidan aq (arxotSi) ver wamovidodnen, radgan Sori gza aris, magram dro

daniSnes aTengenas. maSin maT arxotSi wamosvla sazRvneladac undodaT

da sxva saqmeebic hqondaT. im dros arxotis mTaze gzac aris gadasuli da

cxeniT siaruli SeiZleba (aTengena Zvelis stiliT ivlisis camet ricxvSi

aris da im droisaTvis mTebze cxenebiT sasiarulo gzebi ukve gasulia).

TeTraulebma arxotis jvarSi ludi aduRes. dasajurumebi vin iyo, Suakacebs

winaswar hqondaT gagebuli da moitanes Tavis droze. saklavic moiyvanes da

TeTraulebi iseT adgilas dasves, sadac ciskaraulebi arafrad gaivlidnen

da ver Sexvdebodnen maT, vidre pirSasamyrelos wesebi ar Sesruldeboda.

movidnen ciskaraulebi, qudebi moixades, jvars madli mosTxoves da

iqve mudmivad dawyobil qvis skamebze dasxdnen. wavidnen Suakacebi da

saklavi moiyvanes. drama daawyves, jurumebi calke, rac naTqvami hqonda,

da saZmo xuTi Zroxa, calke. uTxres ciskaraulebs: es jurumia, amdeni amis

gamoRebuli, amdeni amisi, visze ramdenic iyo davalebuli (jurumis dadeba

hqvian), es saZmo aris xuTi Zroxao, drama TiToobiT aiRes da gadades

51

iqiT. spilenZis qvabebi. Tungebi, Tuluxebi da sxva. amasTan uTxres: Cven

es avwoneT da gadavfaseT, Tu ityviT kidev gadavwonaTo. ciskaraulebma

uTxres: `yvela wesi as, Torem rogor aswoneTa-d, rogor gadafaseT eg

Tqven iciT. esi Cvenis sircxvilis dramai as, Cven amas exla wonas ar

dauwyebT. wyaloba magcasT a em Cven salocavm, Tqven swvalobT Cvenis

gulisad, feÃze adgomaic ar gekadrebisTa-d Tqvens awonil dramas exla

Cven wonas xo ar dauwyebT”. saklavi sasaklaoSi wamoayena dasturma da

Suakacebma TeTraulebic moiyvanes. manamdin xucesi xucobas daiwyebda,

yvelani cal muxlze dasxdnen da xucobis dros fexze adgnen. xucesma

orive mxaris samwyalobnod dakla saklavi da iq myofma xalxmac yvelani

daamwyalobna. mere TeTraulebi moSorebiT dasxdnen isev muxliT. xucesi

da dasturebi wavidnen da ludiani kodi gaxsnes Cveulebrivi wesiT. sawde

ludiani moitanes da ciskaraulebis win dadges. axalgazrda soflelebma

(ciskaraulebi da TeTraulebi ar zedamdegobdnen) ludi yvelas daalevines.

mxolod TeTraulebma jerjerobiT ar dalies. meore sawde kidev gaavses

ludiT da miutanes ciskaraulebs pativad (pativis dalocvis wesi zemoT

mamklav-mamkvdrobis wesSi aiwera). pativi xucesma daloca TeTraulebis

mkvdarTad da aqedanac TiTo Tasi yvelas daalevines. memre adga babos

erT-erTi Zmiswuli da Cveulebrivi wesiT TiToobiT moiyvana isini, dasva

skamze da misca ludiani Tasebi da Seasrules yvela Cveulebrivi wesi,

radgan moklulis ojaxis saxli aq ar iyo. Cveulebis SesrulebisaTvis

wamoiyvanes isini da babos biZaSvilis saxlSi Seiyvanes iq Sesvlis wesiT.

TeTraulebi aq ar dagvianebulan, SuakacebTan erTad wavidnen isev jvarCi.

iqac didxans ver daigvianes, jvars madli mosTxoves da wavidnen (jvaris

madlis moTxova yovel misvlaze da wasvlaze icodnen jvarSi. quds

moixdidnen, muxls moiyridnen, pirjvars iwerdnen, zogi miwas akocebda

da exvewebodnen, gvapatie Tu rame gawyineT Cveni mosvliT, an codniT an

ucodinrad. gviSvele da mewaRmarTe angelozi gamogvayoleo). darCnen aq

Suakacebi da TeTraulebi da sves ludi Cveulebrivi wesiT.

gaga darCa marto da mas aravin daatanes, radgan axlobeli aravin hyavda

da TeTraulebis gvarSi arc vinme damnaSave ramisa iyo, rom is damrCaliyo.

dauwyes mas isev Zebna mosaklavad. erTxel Causafrdnen da saxlidan gareT

gamosuls esroles. Sors iyvnen da tyviebi ascda. meorejer sxva soflidan

momavals Causafrdnen, Zalian axlos esroles. tyviam tanisamosSi gauara

da xorcze ar moxvda. kidev gadarCa da, raki mesamedac gadarCa, babos

Zmiswulma baiserma dauZaxa, deda gaulanZRa: „Tu eexladac gadagvirCi-d

52

ar maxkvd Cvengan, nuRar geSinian awidge, Cven aRar magZevT masaklavad, Tu

ZaliT ar magvekvli”. dedis galanZRvaze xalxma kidec gakicxa baiseri,

radgan mesisxleobaSi lanZRva-gineba ar ician da Zalian sircxvilia aseTi.

amis Semdeg daanebes Tavi gagaisad miyolas. Cvens Ãels Tu ewerav,

mavxklevdiTav samjer nasrevi tyviiTav. mkiTxavmac uTxra: tyuilad

swvalobTav, Tqvens Ãels ar sweravav. amis Semdeg gagam jer ver gabeda da

mere kvernaZeulSi Seujda jvarSi. miiyvanes Rami-Ram erTi kureti da ori

saklavi jvarSi dakles, mesame saklavi meore dilas babos saxlSi miiyvanes.

babos Zmiswulebma maSinRa gaiges, rom gaga jvarSi Seujda. babos Zmiswulebma

mainc aRaraferi Tqves, radgan ukanaskneli srolis dros naTqvami hqondaT

_ Tofi aRebulia, Cven magas aRar movklavTo. es saklavi iq dakles, kureti

da erTi saklavi Suakacebma gaatyaves da gainawiles. es saklavic kanoniT

Suakacebs unda waeRo, magram Suakacebis TxovniT is saklavi iq gaatyaves,

xorci moxarSes da puri Wames. tyavi ki Suakacebma waiRes.

jvarSi Sajdomis Semdeg gagas imdeni malva aRar dasWirda, Tavis

saxlSiac modioda, mxolod gzaSi frTxilobda, rom babos axlobels

aravis Sexvedroda. Tu visme gareTulebs Sexvdeboda, quds moixdida,

iq daagdebda da TviTon gzas moSordeboda, Sors wavidoda da iq rames

moefareboda. gamvleli ciskarauli gzaSi nadeb quds zed ar gadaxdeboda,

gzis zemoT dadebda da gaivlida. gaiara ase kidev orma welma da Suakacebi

Seudgnen gagas pirSasamyreloze saubars da moagvares kidec es sakiTxi.

radgan gagac kaxeTSi cxovrobda da ciskaraulebic, kvernaZeulSi arxotis

jvarSi aduRes ludi da daniSnul saRamos Suakacebma moiyvanes gaga.

moiyvanes kureti da ori saklavi. ciskaraulebic movidnen. zemoT aweril

pirSasamyreloebis msgavsad Seasrules yvela wesebi. erTi saklavi da

kureti aq dakles, babos saxlSiac waiyvanes gaga, ludi waiRes da erTi

saklavic waiyvanes. jvarSi saklavis xorci aduRes da mamklav-mamkvdarni

erTad dasves tablaze da puri erTad aWmies. mxolod, roca ciskareulebs

Tasebi misces, gaga iqidan adga, sul boloSi wavida da muxliT dajda.

roca amaT puri Wames, mere ciskaraulebma zedamdegebi dasves da aWmies

puri. kureti Suakacebma waiRes, amis Semdeg darCa rigi, weliwadSi erTi

saklavi.

53

uZvelesi drois mamklav-mamkvdroba

es ambavi 1937 welSive miambo da Camawerina mindia liqokelma, 75 wlisam,

mamad basxajaurT mamis kacma, karatis jvaris morigem da mkiTxavma.

mindia ambobs: „liqok sam cixe mdgar; erTi basxajaurTa, Walais

sofel, meore imis pirdapir, bortvelT cixe mdgar, mesame cixe kvaTelTa

yofil. basxajaurT cixes basxajauri patronobda-d, amis axlo-maxlo

mamulebsac. bortvelT cixe mamulebs _ bortveli-d kvaTionTas _ kvaTioni.

basxajauri-d bortveli erTucis memijnen iyvnesad mamulebze mazdiod

SuRli. basxajaurni ukacurad iyvnes. im drosac erT kac yofila-d erT da

xyoniv. das ki javara xqvivnebiva-d Zmis saxel ar vici. amaT mamulebze mudam

dava xqoniva-d ukacurobiT uCagrav bortvionT basxajaurTai. bortvionni

bevreb yofilana-d basxajaurs kac miulalav: `nu matanTav Zalsav, Tore

sisxliv yelCi mavidav. erT dRe gaCenisaiav, meore sikvdilisaiv. Tqvenac

magklavTao-d Tavsac mavxklavav. misul kaci sasacilod aigdes, arcru

iyures imisi saubari. gamwarebuli basxajauri Sajd cixeSi, esriv isari-d

makl bortvelTa erT-erT Zmai. Taod cixeSi dajd. amis Semdeg bortvelT bevr

iwvales basxajauris masaklavad, magram ver Caigdes ÃelCi. maSin SauTvales,

an kacis Tav daidevio-d an xuT wels sabnelos Sajedio-d imiT maiÃadev Taviv.

basxajaurm SauTval, davjdebiv sabnelosav (mindiam miambo da sxva mcodne

xevsurebmac daadastures: sul Zvel dros wesi yofila sabnelos Sajdoma

mamklavisa da imiT Tavis maÃda, sisxlis moSoreba; sabnelos unda mjdariyo,

an sam wels an xuT wels, rogorc cixis patroni daavalebda. am sabnelos

jdomis vada rom Seusruldeboda, kacis Tav-sisxli moSorebuli eqneboda

da iqnebodnen, ise rogorc Cveulebriv _ aramosisxle xalxi. sabnelos

jdoma iyo: dRe da Rame bnelSi unda mjdariyo, Tma-wver gauparsavi, gareT

gamosvlis neba RamiT hqonda erTxel; sxvaTa Soris, wlis Sesrulebamdin

mamklavi axlac Tma-wvermoSvebuli dadis da zogi ufro met xansac). ase

basxajauri sabnelos Sajda. gaiara karga xanma; Tavis das sabnelos najdomi

Zma Zalian ebraleboda. bolos dam gadawyvita: moekvlevios bortvionTa-d

Zmas maxÃadas, ro sabnelos gamavidas. basxajaur ro sabneloT ijd, imis

jalafT nebai xqond jarCi siarulisai. xoloT bortvionTan ar mividodes.

bolos basxajaurTsTan dai mivida-d mSvildisarni masTxovn, ama naÃnavebCiav

tredebi dadiosao-d davxÃocav isriTav. Zmam mSvil-isarn miscn. Saipara-d

cixis qveTvalCi Zmis talavar Caicv, qudic daixura-d wavid, bortvelT

saxlis pirdapir tredebs dauwy parebai. am dros karCi gamavid bortvelT

54

mamai, gamaxena, nax ro imis Svilis mamklavi tredebs eparebis, sabneloTac

gamasul. Savid bortvelT mamai-d Svilebs uTxr: ̀ dameÃoceniTav, Tqvenis Zmis

mamklaviv Tqven sabnelos ggonaviTa-d, is gamasulao-d tredebs eparebisav

dasaÃocadav. gamaxenes Svilebma-d naxes marTla imis Zmis mamklavi. esries

isari-d daxkres. ro daxkres, gamagorda-d qalis Tman gadmaiSalnes. iqav

mamam uTxra:L „magikveiTav, qalic magakvlieTav eg javaraiav, Zmis talavar

Caucomao-d Zmis qud dauxuravav. Sascxvend Zmebsa-d Saswuxdes qalis makvlaze.

Savidesa-d Sasxdes sabnelos. aRar gamadiodes karCi. basxajauri gamavid,

daic daRmarxa-d Taodac karCi daiwy siaruli. autyd kac-Suakaci-d sTxovdes

bolos gasvlas, ro erTucisad aRara daecx (aRaraferi cudi Caedina). magrem

kac-Suakacs imaT darigeba Zalian gauWird; raki jer eseTa saqme ar iyv

mamÃdari ÃevsureTa-d amis rjul ar iyv dadebul, ro kacis magivrad qal

maeklas mesisxleTad. esen rogor unda gaerCivnes, aRarvin icod. ÃevsureTis

rjulCi jer eseT ambav ar iyv Sasuli. basxajaurs kvaTionT qal xyoniv

colad. kvaTionni jer kais Camamavlobis kacn iyvnesa-d basxajauris colis

Zmani Zalianaod kan iyvnes. rogor maviqcav? basxajaurm colis ZmaT xkiTx.

eg qal rom maklesav, me eg kacis Tavze meti mgonavav. colis ZmaT uTxres: eg

Senis dis Taviv magaT Zmis TavSi gaRbareo-d SaRrigdiv. erT kaci xarav. Sen

ro maxklav, egen kidev darCebianao-d Sen ro magklanav, qood gasTavdebiv,

kaci patron aRar dagCebisav. am dros erT Ãevsur iyv codniT saxelganTqmuli

geldiauri. basxajaurm imasac xkiTxa-d iman uTxr: `waedio-d qist maiyvanev,

magas aq ver gavarCevTav. magis rjul iqneba iman icodesav. qisteT ufro bevr

mamklav-mamkvdrobaiao-d, iqneba imaT xqondasav magis rjuliv, Cvenac imaT

rjuls davJjerdaTao-d eg saqme imaT rjuliT gavarCioTav”.

geldiauris ucodari araferi iyo xevsureTis rjulSi, magram es ver

garjula. geldiaurze Zveli leqsic aris:

xkiTxevdes geldiaursa, Zvelsa ambavsa winasa,urCevda, gamaurCevda jer Wkvasa, memra rkinasa.

basxajaur wavid qisteTsa-d erT macodar qist maiyvan. qistm aiRa-d erT

did qva daxyud, or qva cocoteebi gverdebze dauyud iqi-aqaTi. erT qva calke

daxyud Sors. qists xkiTxes: „rais liSnad daxyudev eg qvebiv. eg did qva

dedaiav, eg or qva magis Svilebiav _ qiTi ro xyudavav es mamaiav. es yvela imis

liSaniav, ro deda SvilebsTan axlos asav, mama Sorsav. maS kacT gamravleba

55

diacisgan yofilao-d diacis Tav metad unda dafasdasav”. aq Ãevsurebic iyvnes

rjulis kacebi-d isen ar dasTanxmdes _ diacic gana meomariav, diacis Tavi

kacis Tavs udrisav. Ãevsuris rjulis kacebm isic ifiqres: qistiv basxajaurm

maiyvanao-d imiske ixrebisav. memr iqav qistm uTxr: „aba, Tu kaciv meomariav,

marjvena ÃeliT omobsav kaciv. marjvena ÃeliT yofilav metiv, marjvena

Ãel Teqvsmet Zroxai Rirsav ÃevsureTis rjuliTao-d Teqvsmeti ZroxiT met

yofilav kaciv diaczedav. es qisti gavlenian kac iyva-d es sityva ki gaagon

Ãevsuris rjulis kacebs. garjules, ro raki basxajaurTa qali iyv mamkvdari-d

bortvionTa kaci, Tavi TavSi gabriliyv, xoloT basxajaurT bortvionTad

unda miec Teqvsmet Zroxa. narjulavi orsav mÃares gamaucxades. basxajaurs

ar maewon, magram Suakacebm bevris xvewnis memr daajeres. gadafases Teqvsmet

Zroxai-d bortvions Caabares. pirSasamyreloic orsav saxlSiiT daamzades,

karatis jvarSi TiTo saxlSiiT TiTo saklav miiyvanesa-d Sayarnes erTad

mamklav-mamkvdarni.

mindiam da sxva mcodne xevsurebma ase Camawerines es pirveli rjuli,

magram amas dasZines: „meore mamklav-mamkvdroba iqav liqok maxÃd. meSvlo-

baSi diac SaSWriv visam xanjars (vin yofila, mTxrobelma ver sTqva, mxolod

es ambavic rom liqokSi momxdara, es icoda gadmocemiT). naWrev win-win cota

yofila-d yuradReba ar miuqcevav. daCirqebul naWrevi-d mamkvdar. mamisaxls

mauTxovav srul kacis Tavi, magram ÃevsureTis Tav-Tav xalx Sayril yvela

TemSiiT, qistis dadebul rjulzedac uar uTqom _ kac ro Teqvsmeti ZroxiT

metad Saufasebav, kaciv orjel meti Rirsav diaczedav. gvars, Tem-sofels,

adgils yvelas amagrebsav. omSi gadisav. diac zisav, asTavs, CeCsa-d saqonT

xyurebs, sxva ra saqmei aqv diacs. am Tem-Temis mcodne kacebm maSin daadgines

diacis Tavsisxli kacis naxevar Tavsisxlad: kacis Tavi samoc Zroxai-d

diacis Tavi ocdaaT Zroxai. am diacis mamisaxli Zalian uarze damdgar,

Cems Tavze raad arjulebTav mag rjulsav, ro diacis Taviv naxevar kacis

Tavad CaagdiTav. raic basxajaurT qalis Tav dafasdav, Cvenis qalis Tavic

imTveni Rirsav. magram Tem-Temis xalxm karatis jvaris droSaiT sTxoves:

„es rjuliv yvelaisad iqnebisav, niadeg erT vin iqnebisav winwinav. qalis

mamisaxlsac jvaris xaTriT uar veRar uTqoma-d maSin garjulebul diacis

Tavi naxevar kacis Tavad”. amave ambavs mindiam da sxvebma daumates: „es imasac

gaaCnav, vis raÃel zedamrCoi xyav. vinac kacriel gvaria-d Tav raisai aqv, mets

rigs sTxovs. vinc ukacuria-d uTauri, naxevar rigs uyeneben diacis TavSi.

magaliTad, roSkion joyolikaTgan meSvlobaSi daWrili gudanel uWkuaT

56

qal mamkvdara-d manamden joyolikani karCi ar gamauSvian, manam srul kacis

rig ar uyenebav. memrac wlis rigs kacis Tavis odnad uyenebdes. kacis rigi

sru wlisTaod TiTo saklavi asa-d diacis rigis saklavi, welSu as wesi

(welgamoSvebiT). uWkuan ki sru wliT iyenebdes diacis rigs joyolikaTagan”.

kidev meore aseTi: „mowmaos mamisaxlm xondaT makles gudanel burkvaT qali

Tavis qmar-SvilTan erTad. mamisaxlm xondan karSi ar gamauSvn, manam kacis

rig ar uyenes diacis TavSi. saerTo rjuliT ki naxevars udris diacis Tav-

sisxli kacis Tav-sisxls”.

abaisgan gigis mokvla

religiuri dResaswaulebis kalendaris aRwerilobidan viciT, rom

arxotis jvars arxotis yvela soflebi eymobodnen, morigeobiT dasturebad

dgebodnen, avadmyofobis dros zRvnobdnen. aTengenas da welwadSi amRivnebi

da WimRivnebi modiodnen da erT-erT dRes arxotis jvarSi dReobobdnen.

calke amRionT jvari dasxdeboda, calke WimRionTa da svamdnen luds.

axielelni kidev calke jarobdnen. amRivnebi da WimRivnebi TiTo sawyav

qers aZlevdnen jvars. amas `Rala” ewodeboda.

aTengena iyo da Temi mosuli iyo (roca amRivnebi da WimRivnebi modiodnen,

am dRes Temoba dRes eZaxodnen, imaT mosvlas _ Temis mosvlas). roca Temi

mosuli iyo da Tav-Tavis sajareSi isxda, maSin erTi-meoris mipatiJeba

icodnen Tavis jarze da pativs scemdnen ludiT. amRivnebma axiellebi awies

(weva _ dapatiJeba) da Tavis jvarze ludiT scemdnen pativs. xalxi rom

daiTvra, astexes SuRli, axielSi ciskaraulebma da amRaSi berdiSvilebma,

gvarad wiklaurebma. SuRli iyo xanjrebiT, magram mZimed aravin daWrila.

roca xalxi SuRlobda, ymawvilebi calke gasuliyvnen da moSuRlarebs

qvas esrodnen. axiellebi amRivnebs da amRivnebi axiellebs. axielelT

ymawvilebisagan gasrolili qva moxvda erT berdiaSvils gigis, Tavi cota

gautyda da sisxli gadmovida. gigim es Wriloba arafrad Caagdo da pirvel

xanebSi sul ar Seixvia. ori-sami dRis Semdeg Wriloba dasivda da Tavi da

saxec mTlad dausivda (Wriloba iyo TavSi). dauwyo tkivili. maSin arc eqimebi

iyo da soflis eqimi uxvevda balaxis wamlebiT. Tavi jer dasivda da mere

daCirqda kidec. mkiTxavebma uTxres: arxotis jvaria gamwyrali iq SuRlze,

iq sameSvlo dakaliT, sxva jvarebSiac daxoceT sameSvloebi da morCebao.

daÃoces amRas da axiel yvela jvarebSi saklavebi. samananulo, sameSvlo da

sxva (samananulo zRveni niSnavs: danaSauli Caidina, imas nanobs da patiebas

57

sTxovs danaSaulisas. sameSvlo: uSvelos da moarCinos avadmyofi. samxvewro

_ exveweba, Svelas e. i. sTxovs daxmarebas). arxotis jvarSi samananulod

kuretic ki dakles, e. i. Seinanes arxotis jvarSi SuRli. cota xans TiTqos

kargad Seiqmna avadmyofi, magram Cirqis denam Wrilobidan umata da bolos ena

Cauvarda da meor-mesame dRes gardaicvala. ena rom Cauvarda, ciskaraulebma

Tavis sofeli maSinve datoves da gaixiznen sxva soflebSi. mamklavi namdvilad

ki ar icodnen, radgan maSin qvebs bevri bavSvebi esrodnen, magram daabrales

ciskaraulebis gvarSi gaguCaT mamis erT-erT obol ymawvils, abas. aba

maSin Tormet an TerTmet wlisa iqneboda, mama cocxali aRara hyavda, mamis

alali biZaSvilebi hyavdnen uTauri kacebi da, raki erTma viRacam Tqva, abais

gasrolili qva moxvdao da gigi imiT daiWrao, upatronobiT veRaraferi

saSveli gamonaxes da am bavSvs Tavi daedo. sinamdvile jerac aravin icoda,

visi gasrolili qva moxvda gigis. gigi rom gardaicvala, rigis yeneba ar

gaWianurebula. berdiSvilebma yvela rigi maSinve iyenes (rigis yenebis

wesebi awerilia zemoT aweril mamklav-mamkvdrobaSi da aq aRar vimeorebT).

gaguCaT vaJebi maSinve kavkavSi gadaixiznen. abais deda berdiSvilT qali iyo

da neba misces dromdin ecxovra Tavis saxlSi. sxva ciskaraulebi cotaxans

gaixiznen da saklavis da Suakacebis miyvana-daxmarebiT isinic mouSves Tavis

sofelSi. mere movidnen Cumad gaguCani da Tavisi diac-ymawvilnic waiyvanes.

adgil-mamuli Tavis saxliskacebs gadasces da daavales berdiSvilTaTvis

rigis yeneba. abais biZebma ramdenime wlis Semdeg pirSasamyrelo gaakeTes

da isev kavkavSi wavidnen. aba ki aRarc movida, arc jvarCi Seujda da arc

pirSasamyrelo gaakeTa. kavkavSi saxlebi gaikeTes, samudamod iq darCnen. aba

gaizarda da isac iq dacolSvilda. misi biZebi iyvnen babo da qarCauli,

isini aqedanve col-Svilianebi wavidnen. umcrosi Zma adia yavdaT da isic

kavkavSi daqorwilda, xolo daavadda da male mokvda. berdiSvilT rigis

yeneba gauÃda xaTabala ciskaraulebs, gaguCaT gareTulebs. gaguCani raki

samudamod moSordnen aqaobas, imaT sul Tavi daanebes berdiSvilebma

da imaT gareTul saxliskacebs ar aZlevdnen mosvenebas. zogebi Wres da

Saswires gigis. erTxel dambaCa esrola gigis Zmam ÃirClam gaguCaT Soreul

saxliskacs funCaT daviTs. smaSi berdiSvilTan sul ar midiodnen, pativs xo

miutandnen, magram mainc mizezs mougonebdnen da iaraRs uqnevdnen. erTxel

daviT ciskarauls gauxvrites xanjriT barkali. misive biZaSvili jurÃa

TavSi daWres; berdiSvilni Tu xedavdnen, ciskaraulT gvaris kaci cxenze

ver Sejdeboda. TamaSoba da mRera xom SeuZlebeli iyo maTis gagebiT,

58

e. i. iseT adgilas arc imRerebdnen da arc iTamaSebdnen, sadac berdiSvilT

odnav monaTesavec vinme iqneboda. xevsureTis rjulSi rac ar iyo, iseT

xaTrs Txoulobdnen berdiSvilni ÃaraTagan. gaguCaT mamuli jer erTs

eWira ÃaraTas da is uyenebda rigs, mere is mokvda da mamuli sxvas misces

da is uyenebda rigs. aman berdiSvilT ver gauZlo da kaxeTSi gadasaxlda

Tavis mamul-saxl-karsac Tavi daaneba da gaguCaTasac. bolos erTi komlis

garda sul aiyara mTeli gvari da axmetis raionSi gadasaxldnen. iq

tyeSi axoebs akeTebdnen, ToxiT miwas Txridnen, simindi moyavdaT da amiT

sazrdoobdnen. berdiSvilT rigis yeneba daekisra im kacs, vinc axielSi

darCa. mere berdiSvilebma iwyes kaciT zarali. ixoceboda axalgazrdoba.

zogs qistebi klavdnen, zogi avadmyofdeboda da ise kvdeboda. aRar iyo

maTi mdgomareoba winandeburad.

bolos mkiTxavebze midga saqme. mkiTxavebma uTxres: arxotis jvaris ymaT,

axielelT Seviwroebas arxotis jvari ar iÃdenso, Tu ar dasTmobT da

ÃaraT Sewuxebas Tavs ar daanebebT, kargi araferi dagemarTebaTo. amas Tan

urCies arxotis jvarSi Rirebuli zRvnis miyvana da Sexvewna _ Sanacodvari

gvapativeo. es yvelaferi Seasrules da sabolood Tav-sisxli gaaTaves. axali

rjulis Tanaxmad, romelic ÃevsurTa saerTo yrilobam SemoiRo, Zveli Tav-

sisxlebi gaaTava. Tavs aTavebdnen maSin, roca mamklavi cocxali aRar iyo.

agreTve papis-papisobindeli Tavebic gaaTaves. Tavis gaTavebis dros meTave

aduRebda luds im salocavSi, romeli salocavis ymac iyo mokluli. iq

miiyvanda erTs kurets da saklavs. miitanda Teqvsmeti Zroxis dramas (ra

Tqma unda, Suakacebis saSualebiT xdeboda yvela es. Suakacebi agvarebdnen

yvela am saqmes). Seiyrebodnen erTad mamklav-mamkvdarni, Caabarebdnen dramas

da amiT Tavdeboda Zveli Tav-sisxli; berdiSvilebma da ÃaraTac am saxiT

sabolood mospes erTmaneTTan Tav-meTaveoba. berdiSvilT aRarc drama

aiRes, apaties arxotis jvars da amis Semdeg gaTavda maT Soris xaTri da

yvelaferi. berdiSvilni xaTrs aRar Txoulobdnen, magram Ãarani SeCveulni

iyvnen maTgan xaTrs da nawilobriv ganagrZobdnen.

59

jabuSanurTa da gajalaT Tav-meTaveoba

arxotis jvarSi idga erTi Tixisagan gakeTebuli qvevri. viRaca berdiSvilT

kacs moutania joris sapalniT baridan da Seuwiravs arxotis jvarisaTvis.

arxotis jvarSi pirvelad saqvabeSi, sadiasaxlisosTan Caagdes (Cades) is

miwaSi da memre iqidan gaitanes da sapured gakeTebul patara beRelSi

Caagdes. daaweses, rom weliwadSi erTxel sofeli aryiT gaavsebda. yvela

komli saarayes gamoxdida. erTi WurWeli hqondaT sajvaro, yvela komli

imas avsebda da asxamdnen qvabSi. romeli komlic arays miitanda, dauZaxebda

dastur-Ãelosnebs. sanTelsac arayis mimtani miitanda, aanTebdnen, jvarT

adidebdnen, dastur-Ãelosnebi da mimtani arays dalevdnen, Seamowmebdnen

rogori iyo da Caasxamdnen qvevrSi. roca aryebis Casxma moTavdeboda,

sabolood dastur-Ãelosnebi gamoacxadebdnen visi arayi jobda: ama da amis

arayi iyo ukeTesio. roca qvevri aivseboda, sofeli movidoda daniSnul

dRes, erTs sarigo saklavs miiyvandnen, daklavdnen, sanTlebs aanTebdnen

da gaxsnidnen qvevrs. svamda sofeli, visac ramdeni SeeZlo. gamvlel-

gamomvlelsac epatiJebodnen da am dRes ufasod asmevdnen. meore dRes

berdiSvilni movidodnen, radgan qvevri imaTgan iyo Sewiruli. moiyvandnen

erT saklavs, daklavdnen arxotis jvarSi berdiSvilT samwyalobnod da

am dRes isini svamdnen ufasod. am dRis garda ki Taviseburi fasi hqondaT

gadawyvetili da yidulobda xalxi. epatiJebodnen erTi-meores, arays iqidan

ver amoiRebdnen, manam saklavi ar daikvloda, romelic unda dRe yofiliyo.

diliT vinme erT saklavs daklavda, gaixsneboda qvevri da mere fasiT yvela

yidulobda. arayi boTlebiT ar iyideboda. erTi spilenZis Tungi hqondaT

da imas yidulobdnen abazad, an erT nasamal qerze. fuli da puri rCeboda

sajvarod. arays kargs asxamdnen qvevrSi. yvela cdilobda sxvaze ukeTesi

arayi gamoexada da Caesxa. amitom magari arayi dgeboda da xalxs Zalian

aTrobda. xSir SemTxvevaSi xdeboda SuRlic. vinc iSuRlebda, manamdin

saklavs ar miiyvanda, qvevri aRar gaixsneboda da es Zalian samrisxvelod

miaCndaT. maSuRlarebi, rom moifxizlebdnen, miiyvandnen saklavs, Suakacebi

imaTac Searigebdnen da gaimarTeboda isev sma da simTvrale. erTxel aseT

simTvralis dros iSuRles axiellebma da amRivnebma. amRionma gajalaT

gagam xanjari gauSva sxva kacisaken wveriT dasakravad. rogorRaca im

kacs ascda da sxva kacs moxvda muclis areSi. gvarad jabuSanurs, aliaT

mamis kacs giorgas. giorga mZimed daiWra da daeca. gajalaT gagas es Tavis

uneburad mouvida. magram kaci misgan kvdeboda da gaixizna aqedan. daWrili

60

kacis Zma-saxliskacebi meSvlebma daiWires da is Tavis soflisken gaiqca.

iq rom mivida imis Zma-saxliskacebma maSinve saklavi waayvanines, arxotis

jvarSi daWrilis sameSvlod. jabuSanurTac daxoces sameSvloebi, magram

daWrili male gardaicvala. gajalaT gagas kidev hyavda ori Zma _ CaCauri

da sumelja. sxva gareTuli saxliskacebic hyavda. es Zmebi rigis yenebamdin

imalebodnen arxotis soflebSi. Suakacebma male SesZles rigis yeneba yvela

wesis, rjulis mixedviT da memre gaga da misi Zmebi gaixiznen kavkavSi da

maT gare biZaSvilebs neba misces Tavis sofelSi da xizanSi cxovrebisa.

rigis yenebis wesebi yvela dawerilia zemoT aweril mamklav-mamkvdrobaSi

da amitom aq aRar vimeorebT. rigi, rjulis mixedviT, yvela sruldeboda.

bolos mamasaxlisma mkvlelobis ambavi pristavs acnoba. man kavkavidan gaga

Camoayvanina, sasamarTlom kacis mokvlisaTvis sami weliwadi cixe miusaja

da sadRaca gadaasaxles saqarTvelodan. es rom daapatimres, amis Zmebsac

jabuSanurebma Tavis ojaxebSi dabrunebis neba misces da pirSasamyreloc

moawyves. sxva yvelaferi Sesrulda, mxolod gagam ver moaswro pirsSayra

da jvarSi Sajdoma. man sadRac cimbiris mxares sami weli sapatimroSi dahyo

da mere Camovida. Camosuli isev imaleboda. mere jvarSi Saujda Tavis wesiT.

jvarSi Sajdomis Semdeg kidev erTma welma ganvlo da Suakacebi Seudgnen

pirSasamyrelosTvis mzadebas da moagvares kidec. pirSasamyrelos neba rom

mieca, arxotis jvarSi Suakacebma aduRes ludi da daniSnul dRes moiyvanes

gaga da jabuSanurebi da pirSasamyrelos yvela wesi Seasrules. sabolood

darCa `wlis rigi,” weliwadSi erTi saklavi da sasmeli unda gaegzavna gagas

dazaralebulis ojaxSi Suakacebis xeliT. Tu romelime wels es saklavi

droze ar mouvidoda, maSin aiRebdnen isev Tofs mkvlelis mosaklavad,

magram es ar momxdara maT Soris, yovelTvis droze moudioda rigi. mamklav-

mamkvdrobis wesiT mTel gajalaT xaTri hqonda jabuSanurTi. erTxel

gajalaT bewikam raRac awyenina jabuSanur abikas. abikam TavSi xanjali

dahkra, mZimed daWra da imaTgan mokluls Saswira. bewika isev gamorCa da

vercara bevri drama miiRo damWrelisagan. bolos mkvlelic mokvda da

misi Svilebi darCnen. autyda kac-Suakaci da axali rjulis mixedviT Tavi

gaaTaves. mxolod gajalani mainc xaTrs uwevdnen jabuSanurebs. isini ki

aRar moiTxovdnen maTgan aseTs.

61

mamklav-mamkvdroba SuqiaurTa da mamukaurTa

Suqiaurni iyvnen arxotis erT-erT sofel kviriwmidaSi. am sofelSi

marto am mamis kacni mosaxleobdnen, gvarad gigaurebi da qvegvari Suqia-

uri. esenic kidev or mamad iyofodnen: kvirikani da baTirani. sofel WimRaSi

mosaxleobda erTi komli mamukaurT mamidan. gvarad esenic gigaurebi

iyvnen. mamukaurebis mamis xalxni ufro bloSi mosaxleobdnen. gvarad ki

bloelni mTlianad gigaurebi iyvnen, mamebi ki sxvadasxva. kviriwmidelnic

maTi mogvareebi iyvnen. e. i. gigaurebi ZiriTadad bloSi cxovrobdnen da

iqidan gadmosulni WimRaSiac arian da kviriwmidaSic.

Zvel dros arxotis xalxi Zalian Raribad cxovrobda da samuSaod

dadiodnen zamTrobiT kavkavis tyeebSi. saJnebs dgamdnen, fuls iRebdnen.

im fuliT purs yidulobdnen da sapalneebiT (cxenis zurgiT) moqondaT

ojaxis gamosakvebad. aseT samuSaoze wasulebi iyvnen sofel kviriwmidaSi

mcxovrebi TorRva da WimRaSi mcxovrebi mamukaurT mamis kaci Ãadela.

sxva amxanigebic bevrni hyavdnen. erTxel tyidan kavkavSi (qalaqSi)

Cavidnen fqvilis sayidlad. iyides, arayi dalies da daTvrnen; iSuRles

mTvralebma, TorRvam xanjari hkra Ãadelas, muclis kani gauWra. nawlavebi

gadmovida (albaT maSin eqimebi ar vargodnen). nawlavebi dazianebuli sul

ar iyo, magram eqimebma mosWres mTliani nawlavebi da iseTi daawvines

saavadmyofoSi. sami-oTxi dRe icocxla da mokvda. samuSaod wasulma

amxanagebma sakaceze moaTavses da micvalebuli sami dRis sasiarulo

gzaze arxotSi moasvenes. arxotSi Suqiaurebi miimalnen, magram didi SiSi

mainc ara hqondaT, radgan mamukaurebis mamidan aravin iyo aq. Ãadelas

marto erTi Zma darCa aludauri da imasac arafrad agdebdnen, radgan

maSuRlari da anCxli kaci ar iyo. rigi maSinve iyenes, uaris saTqmelad.

Suakacebi rigs xandaxan Zalad arTvamdnen da ise uyenebdnen. aludaurs

ki ar eubnebodnen. etyodnen, Zalian daRonebulebi arian da gvexvewebian,

rigi ayenebieTo. gaiara drom, wlebma da pirSasamyreloc hqondaT. TorRva

movida da Tavis sofelSi daiwyo cxovreba. Suqiaurebi bevr xaTrs ar

uwevdnen aludaurs. mamklav-mamkvdrobis wesebs naklebad emorCilebodnen,

radgan mamukaurebi aravin iyo erTi kacis meti, Suqiaurebi ki bevrni iyvnen.

mamklavis mogvare, mamkvdris mogvares cxenze mjdomi rom Sexvdes, cxenidan

unda gadmoxtes, qudi moixados da gadaagdos misken. TviTon gzis ZirSi

gadaxtes da gaCerdes. magram Suqiaurebi arc ase iqceodnen. aludaurs ar

62

epuebodnen, egonaT, es arafers gvizamso. SuqiaurT mamaSi iyo TorRvas

biZaSvili daviTi, Tavmomwone da amayi kaci, amasTan, Tavxedic. erTxel

WimRas mivida, cxenidan ar Camovida da ise gaiara aludauris saxlis win.

aludaurma dainaxa, magram veraferi moaswro, radgan aCqarebuli cxeniT

gaiara. aludauri ukve gamosuli iyo moTminebidan da elodeboda imis

gamovlas; daviTi movida isev cxendacxen da aludauris banze gamoatara

cxeni. aludauri axla ki mzad iyo Tavxedi mtris dasaxvedrad, gamouvarda

da TavSi gaartya xanjari karga Ronivrad. daviTs goneba wauvida da iqve

daeca. gvian movida gons, daexmarnen da wamoiyvanes kviriwmidaSi. aludauri

Tavis saxls ar moscilebia. waiyvanes soflis eqimi, dauCirqda Wriloba

da Seiqmna mZime avadmyofi. aludaurs urCevdnen, saxlidan gaxiznuliyo,

magram is ambobda: kaci momikles da kaci moukali, rjulis mixedviT

gasworebuli varTo. magram aludauri javriT jiutobda, rom DSuqiaurebi,

roca Zma moukles, ar epuebodnen, aludaurs arafrad agdebdnen. exla es

uxdida samagieros. daviTs didxans ar ucocxlia da gardaicvala. maSin ki

Suakacebma aludaurs Zala daatanes da saxls moaSores. rjulis mixedviT,

isic imden xans unda gadamaluliyo, ramden xansac Suqiaurebi imalebodnen.

Suakacebma is rigi da dramac mTlianad daabrunebines, rac aludaurs

hqonda aRebuli. yvela iseTi rigi uyena, rogoric aludaurma TviTon iyena.

dadga sakiTxi Tavis gabraze TavSi. magram daviTis Zmam Tqva: me Tavs TavSi

ar gaubri, radgan TorRvas Zma ara varo da moSorebiT varo. aludaurma

Cemis Zmis Tavi unda daidvas da TorRvam aludauris Zmis Tavio. magram

Suakacebma mouyvanes magaliTebi, sadac Tavi TavSi gaibara. maincdamainc

Zalian Sorielebi ar iyvnen; xevsureTis rjuliT, Tavis gabra ekuTvnoda.

TorRva da baTiraT daviTi biZaSvilebi iyvnen. Suakacebma Tavisi gaiyvanes da

daiTanxmes Tavis gabraze. mxolod xuTi Zroxis drama aludaurs daakisres

`saukenmamkvdro”. bolo dros vinc moklavda, xevsureTis rjuli imas

gadaaxdeviebda saukenmamkvdros. bolos yvelani erTad Seyares arxotis

jvarSi. erTi saklavi dakles da Tavi TavSi gaibara. aRarc xaTri hqondaT

erTimeorisa da aRarc rigs uyenebdnen, miuxedavad imisa, rom mkvlelebi

cocxlebi iyvnen. aludauri daapatimres da sami weliwadi cixeSic iyo. mere

smaSi ki erTimeoresTan advilad ar midiodnen. danarCeni yvela gasworda

rjulis mixedviT.

63

giorgaTa da WolikaurT mamklav-mamkvdroba

amRa arxotis sasoflo sabWoSi Semavali sofelia. rogorc gadmocemiT

ician, aq sxvadasxva jiSis xalxi unda iyos, sxvadasxva kuTxidan mosuli,

magram yvelani erT gvarze iwerebian _ Wolikaurni. amboben isini TaTrebis

Camomavalni ariano. TaTrianobas erTi koWli TaTari damrCala aq da imaze

gamravlebulan Wolikaurnio. am sofelSi maTi gvaris sami komlia, mxolod

erwoSi gadasaxlebulan da iq ki yavT amaTi mamis xalxi. amaT mamas orgvari

saxelwodeba aqvs: Wolikaurni da ciani. amaTi mamis kacni saxelganTqmulni

arian mamacobiT da sibriyviT. ityodnen: WolikaurT mamacobis meti araferi

iciano.

amaT garda kidev iyvnen: uTurgani. esenic radRaca ufro WolikaurTke

ixrebodnen, `erTucisebi orTav” _ tyodnen. aqve iyvnen qarCani. qarCanic

arxotSi bevrni aRar iyvnen, wasulan da erwoSi ufro bevrni arian. arian

kidev Cinglani; magaTac erwoSi yavT axlo mogvareebi. iyvnen kidev Zamurani _

sini sul erwoSi gadasaxlebulan. ZamuraTan axlo mdgomi mama iyo gilani;

isini yazbegis raionSi sofel arTxmoSi gadasaxlebulan. amRaSi ufro

bevrni iyvnen berdiSvilni. berdiSvilTan axloblebi iyvnen giorgani da

abaizZeni. berdiSvilni kidev iyofodnen. baÃani ufro Sors iyvnen. erTimeoris

axlo ganayrebi iyvnen: baTani, nislaurni, gagani, mzevinarani. amaT mamebSi

saxelganTqmulni iyvnen giorgani monadireobiT, qistebTan brZoliT da

vaJkacobiT. am giorgaT mamaSi gansakuTrebiT kargi axalgazrda wamoizarda

xomizuraT babua. pataraobidanve daiwyo qistebze SurisZieba. qistebma

moukles axlobeli biZaSvili. maSin babua cameti wlisa iyo da monawileoba

miiRo sisxlis aRebaSi, samagiero qisti mokles, mere kidev ori qisti mokla

Zmis javrze. ase gaTamamebuli iyo da xalxic aqebda.

babuas Seuyvarda Tavis mogvare _ baiaT diswuli qali. Tavisi coli

daiTxova da is colad moiyvana. es ambavi iwyines misma saxliskacebma da

moikveTes. Cveni diswuli colad ar ergeboda da rad moiyvanao. ar moi-

kveTa ufro axlobelma, uSiSam. uSiSa kaxeTSi gadasaxlda da darCa babua

amRaSi. erTi sxva axlobeli mogvarec darCa amRaSi _ meda. xalxSi iseT xmas

agdebdnen, TiTqos imedas babua mokveTili hyavda; magram imedas babua uyvarda

da ar iyo guliT mokveTili. am dros babuas kaci Semoakvda Semdegnairad:

babuas mama, xomizura, ficxi kaci iyo da advilad icoda Cxubi. WirnaxulSi

pirutyvis Sesvlaze xomizuram galanZRa erT-erTi WolikaurT dedakaci.

WolikaurT mamaSic iyo Zalian amayi da Tavmomwone kaci jRuna. jRunam,

64

rogorc moxuc kacs, xomizuras veraferi uTxra da imis Svils babuas dauxvda

gzaSi. jRuna xeldaxel SaebrZola, babuam ki xanjari amoiRo, dakra TavSi

da daWra. Wriloba Zalian didi ar iyo. daayenes soflis eqimi. Wrilobas

Tavidanve daetyo Sesieba da avadmyofi Sewuxda. mkiTxavebma umkiTxaves

arxotis jvarSi sameSvlo da amRas samive jvarSi iaÃsarSi, svetis angelozSi

da petreSi. es yvelaferi Seasrules. karga xnis Semdeg avadmyofi kargad

Seiqmna da sarCoobaze dadga. Wriloba dacxra da rCeboda; amave dros sofel

amRaSi micvalebulis xarjebi iyo da sasmlianoba. berdiSvilT mamis kacT

jRuna ar uyvardaT, radgan amayi iyo da ar uTmobda. xSir SemTxvevaSi

mosdiodaT jRunasTan SuRli da ai am simTvralis drosac, miuxedavad imisa,

rom is naWreviani iyo, SuRli atexes. SuRli moxda wingardaze (dabla

sarTulis banze). bani patara iyo, meSvlebi da maSuRlarebi banidan

gadaiyarnen; gadavardnilma jRunam raRacas daWrili Tavi daajaxa da Zalian

daiJeJa, sisxli wavarda da Zlivs SeaCeres. sisxlis SesaCereblad adebdnen:

ablabudas, damwvar qaRalds, marils da sxva aTasgvar soflur wamlebs.

jRuna ambobda: ̀ ro gadavvardi-d Tav davxkari, gawyd raim naWrevSia-d Zalian

magradac metkivn. aba, ra meqn, manam pirSi sul medg, adgoma mindod. gminvas

xo ar daviwyebd, xalx iyv, Tore gonTa-ugonT viyav, ro avdegi, gvian Cavvardi

gonT”. erT dRes kidev iyo fexze am gadavardnis Semdeg da mere sul Cavarda

loginad. is ambobda: `me iq ro ar gadavegdi, is naWrevi ver mamklevd. exla

ki ZneliR as Cem marComai”. Sewuxda avadmyofi, gaimeores sameSvloebis

daxoca, mexvewurad dedanic mividnen jvariskar, magram avadmyofi TandaTan

uaresad xdeboda. giorgani ambobdnen: `Cven naWrev magas ekurneboda-d banze

gadavardnam daumat, Tore marCebod”. xevsureTis rjuliT, mexele mainc

xanjris damkravi rCeboda. Tu sxvas visme daekra im adgilze, maSin rjuliT

damkravi ÃelCasamrTaos _ xuT Zroxas gadaixdida dramiT. rogorc meÃele

anu mamklavi mainc pirveli damWrelive rCeboda, Tu is Wriloba klavda,

sadac pirvelma dahkra iaraRi. Tu sxva adgilze dahkra meorem da am dakrulma

mokla, maSin Tavi meores daedeboda da ÃelCasamrTao xuT Zroxas pirveli

gadaixdida. mxolod jRunas meore xeliT araferi dahkra vinmem da igive

Wriloba klavda, romelic pirvelad miayenes; amitom, xomizuraT babua

mamklavad rCeboda. jRuna rom swuxda, xomizura da babua frTxilad iyvnen,

rom is Tu mokvdeboda, Wolikaurebi Tavs ar dasxmodnen da erTimeore ar

amoewyvitaT. jRunas Rame Tavi ar nebdeboda da iseTi kacebic yovelTvis

iq midiodnen, visac babuas dazianeba ar undoda. bolos, RamiT jRuna

65

gardaicvala. sanTelni rom miscnes, erTi sofleli kaci movarda babuasTan

da gaxizna isini (mezoblad cxovrobdnen babua da jRuna). isini gaixiznen

sofel axielSi naTesavebSi. jRuna daamkacres (damkacreba hqvian mokvdomis

dros, rom Tvalebs dauxuraven, xelebs gulze dauwyoben, muxlebs

gausworeben da pirsac moukumaven. daawvenen gulaRma). WolikaurT egonaT,

babuas saxlSi movamwyvdevT da movklavTo, magram xalxic movida da babua

adreve gaxiznuliyo. jRunas darCa Zalian mkacri coli da wvrili Svilebi,

qalebic da vaJebic. Zmiswulebi da erTi gareT biZaSvili, e. i. mogvare.

meore dRes TemSic gaiges es ambavi. naTesavebi satirlad movidnen da Tav-

Tavi ufrosi kacebi _ Suakacebad. Suakacebma iTxoves rigis yeneba, magram

jRunas colma araferi ar ikiTxa da TviTon mokrifa auarebeli mizezebi

da daado jurumebi. vidre amden Zroxas jurums ar moitanT, rigs ar

viyenebo. xevsureTis rjulis da wesis mixedviT, diaci arc unda ereodes

sisxlis saqmeSi. samtero saqmeebi diacs sul ar exeba da sircxvilic aris,

diaci rom ereodes samtro-samokeTo saqmeSi. magram am diacma gaiTavwvera,

aravis araferi hkiTxa da TviTon rogorc surda, ise adebda jurumebs.

xalxi kicxavda am saqcielisaTvis, magram is mainc jurums jurumze ubamda.

Suakacma rom veraferi gaawyo, miuxedavad jRunais Zma-biZaSvilebis

survilisa (maT cxvenodaT amdeni jurumebis gamobma da samtro saqmeSi

diacis Tauraoba, riTac mama ilanZReboda, ikicxeboda), mozides yvela is

jurumebi, rac jRunais colma Tqva da mere uyenes mamklav-mamkvdrobis

dros rjuliT daweseuli yvela rigi. saxlis rigi saxlma iyena, dediZmaT

sadedo aiRes, sado, samamidao da sxv. mkvlelis ojaxi kargad cxovrobda

da yvelafris SesaZlebloba hqonda. am ojaxs svili da qeri hqonda bevri,

kidobnebi da godrebi savse iyo. dRidan am sikvdilianobisa da mkvlelis

gaxizvnisa, jRunais colma neba aRaravis misca imaT saxlis axlos gaevlo,

miwuri bani an daetkepna, an moevlo. sxva mamklav-mamkvdrobis dros, cota

xnis Semdeg an naTesavs, an Suakacebs nebas miscemdnen ban-karisa da saxlisad

yuri egdo. ra Tqma unda, es moxdeboda saklavis miyvanis da Suakacebis

xvewnis Semdeg. magram miuxedavad Suakacebis mravaljer Txovnis da

saTanado saklavis miyvanisa, jRunais colma aravis neba ar misca epatrona

am upatronod darCenili qonebisa da saxl-karisaTvis. aman gamoiwvia saxlSi

wylis Casvla avdris dros, Cavida purian kidobnebSi da sul yvelaferi

dalpa. ara marto puri, saxlSi rac rame iyo, yvelaferi ganadgurda. bolos

saxlis xeebic dalpa da daiwyo Camatexva. ecemoda ojaxSi, rac rame iyo da

texda iqac. babua jer axielSi naTesavebTan imaleboda da mere gaixizna

66

kavkavSi. iq saxli daiqirava da dabinavda. colic iq waiyvana. daiwyo

dRiurad muSaoba da imiT Tavis rCena. saxlidan ki babuas aRaraferi

usargeblia. mxolod pirutyvi rac hyavda, is iyo gaxiznebuli da amiT

isargebla. gayida pirutyvi da saxlSi amiT moawyo yvelaferi. Wolikaurebi

cdilobdnen, rogorme moeklaT, magram kavkavSi mokvlas ver bedavdnen.

elodebodnen: rogorme gamoscildeboda am qalaqs da sadme soflebSi

CaegdoT xelSi. erTxel daieWves, rom yazbegis raionSi, sofel juTaSi iyo

amosuli. juTas Cumad aTvalierebdnen, radgan iq babuas dedulebi hyavda

da icodnen, iq siaruls daiwyebda. danamdvilebiT gaiges, rom babua juTaSi

iyo da soflis pirdapir Causafrdnen. ori dRe erT kldesTan iyvnen

Casafrebulebi sami kaci. mesame dRes babua wavida kavkavisaken. samive

Wolikaurma erTbaSad esroles da tyviebma tanisamosSi gauara, xorcze

tyvia ar moxvedria, magram tyviis qarma gzis ZirSi gadaagdo. movarda

ramdenime axalgazrdac juTidan da daefarnen babuas. maT pirvelad ki

egonaT, movkaliTo da mere, xalxis gamo veRar esroles. juTlebma babuas

magier adgilze miuyvanes saklavi. saklavi ar dakles, adgnen da wavidnen

arxotSi. babua kidev juTelma axalgazrdebma yazbegamdin gaaciles. meored

daieWves babua sofel axielSi mosuli da yovel Rame modiodnen Cumad da

usafrdebodnen misi naTesavebis saxlebis midamos; magram babuas naTesavebi

frTxilobdnen. Rame babuas gareT ar uSvebdnen, manam saSiS adgilebs ar

daaTvalierebdnen da mere Tan gahyvebodnen axlo, rom mters saSualeba ar

hqonoda Tofis srolisa. bolos babua wavida kavkavisaken. Tavis sofeli

amRa unda gaevlo da asis xeobiT gadavidoda iq. gavla am gziT saxifaTo

iyo, radgan Wolikaurebi am gziTve gamoivlidnen Tavis mamklavis mosaklavad

da mosalodneli iyo gzaSi Sexvedrodnen da moeklaT. zamTari iyo da gza

erTis meti ar iyo, sxva gza ar iyo, arCies saukeTeso cxeni. vaxSmobis dros

erTi axalgazrda Sejda am cxenze. cxenis gavaze babua Semoisva. zed nabadi

moaxvia da wavida saxifaTo gziT. amRis da axielis Sua gzaSi rom gavidnen,

axalgazrdam TovlSi SeniSna, sami kaci midis. am kacebmac naxes, rom

cxeniani kaci uaxlovdeba. eseni iyvnen babuas mosaklavad momavali

Wolikaurebi. amaT ar undodaT, rom gzaSi vinme Sexvedroda, radgan babuas

gaafrTxilebda Semxvedri kaci: Wolikaurebi wamosuli arian Sens

mosaklavad da frTxilad iyavio. ra Tqma unda, is ufro metad

gafrTxildeboda. amitom, Wolikaurebma gzidan Sors gadauxvies da gaecalnen

iqiT. cxenianebsac es undoda _ viTom araferi, gzaze wynarad gaiares da

gascildnen mters. babua Tavis sofelSi cota xans mibrunda da imave Rames

67

kavkavSi wavida. jRunais colma es yvelaferi gaigo da Tavis soflis

Selaxvaze xuTi Zroxa jurumi gamouba.

jRunas rom dasasaflaveblad miasvenebdnen, am dros Turme babuam

Casacmeli tyavi gamtverianebuliyo da gabertya. esec gaugo jRunais

colma da xuTi Zroxa jurumi am ambavze daado. Cemi qmari, misgan mokluli

samarisaken mihqondaT da is mtvers ibertyavda, imis metad ar edardeboda

misi mokvlao. vin mosTvlis, sxva ramden cud-ubralo saqmeze gamouba

jurumi. mamklavi jurumze uars ver etyvis, SeiZleba Suakacebi ecadon da

rame daaTmobinon, an daumtkicon: razedac jurumi daadves, is marTali ar

aris da viRacam tyuili moigonao, an TxovniT daaTmobinebdnen.

axla am sofelSi iyo erTi, giorgaT mamis axalgazrda _ imeda. WolikaurT

moiTxoves, eg aqedan aiyaros, Torem movklavTo. imedam upasuxa: babua mokveTili

gvyavs da me WolikaurT mamklavad ar daudgebi, radgan imasTan Zmoba gayrili

maqvso. sinamdvileSi ki, roca WolikaurT babuas mosaklavad wavidodnen,

imeda maT winaaRmdeg Cumad amzadebda tyvia-wamals, amas Wolikaurebic

grZnobdnen. bolos jRunais ufrosi Svili Sexvda gzaSi da imedas xanjari

dahkra TavSi. imedamac amoiRo xanjari da ori imdeni dahkra. me mamaSenis

mamklavTan Zmoba maqvs gayrili da Sen xaTrs ar Seginaxavo. oriveni mZimed

daiWrnen, ise, rom samaSvloebi yvela jvarebSi amRas da arxotis jvarSic

dakles. soflis eqimma Zlivs moarCina. imeda mainc mamklavad ar daudga da

arc rjulma gaamtyuna, radgan babua mokveTili yavda. rom gamorCnen, rjuli

hqondaT da naWrevebis (Wrilobebis) mixedviT misces erTimeores drama. imeda

Tu Tavdablad Sexvedroda, aucileblad meTaved daiWerdnen, magram Tavi

gaitana da Tavisufali darCa. babua bolos ̀ jvarCi Saujd” _ ÃsarSi. jvarCi

rom Saujd, adga da kaxeTSi Telavis raionSi sofel bakanaSi gadasaxlda.

jvarSi Sajdomis Semdeg Wolikaurebi kidev fiqrobdnen moeklaT, magram

iaÃsarma moamizeza: `Cems kalTaSi TavSamafarebuli” ariso da Tqven kidev

ar indobTo. da bolos, guli amoirecxes, rom sul aRar yofiliyvnen im

azris, rom babuas rame avnon. iaÃsarSi samananulo saklavic ki dakles,

rom jvarSi Sajdomis Semdeg kidev fiqrobdnen mamklavis makvlas. bolos

Suakacebma iqamdin miiyvanes saqme, rom pirSasamyrelo moamzades iaÃsarSi.

daniSnul dRes (saRamos) moiyvanes ori saklavi, moiyvanes mamklavic da

moSorebiT dasves. moitanes xuTis Zroxis drama `gverdi sajdomlo” da

miitanes dazaralebulis ojaxSi, jurumebic Tu rame iyo darCenili.

Suakacebmave moiyvanes Wolikaurebic da Cveulebrivad dakles erTi saklavi,

68

mamklav-mamkvdarT oriveT samwyalobnod. mere ludiani kodic gaxsnes da

jvarni adidnes isev imaT samwyalobnelod. mere Suakacebma babua waiyvanes

dazaralebulis ojaxSi. waiRes erTi sawde ludi, erTi saklavi waiyvanes

da Tormeti abazi vercxlis fuli pativad, eqvsi abazi zRublze feÃis

gadadgmisa da im ojaxSi Sesvlis pativi da eqvsi abazi iqidan gamosvlisa da

zRublis isev gadmolaÃvis pativi.

babua saxlSi Sesuli Zalian ixaTreboda. saklavi dakles, movida jRunais

coli, mxarze xeli mohkida, waiyvana da skamze dasva da uTxra: `Cven ka

mezoblobai gvqond, keeb viyveniT erTmaneTsTan. es mauÃd bedsad weras.

albaT, Cem qmarsac egr sikvdil ewera-d, arc Sen xar gaxarebuli, Senac

eg daRoneba Tu gewer. gaswiri saxl-kari, mTabari, miwa-wyali-d sxvagan

gadaikargi. aqamdin ki aras vinaRvlidi ro maekal visa-d, aRarc Sen gevl

mzeze, exla ki aRar mind Sen sikvdili, sakmao daitanji. Senac magiv Tavis

dRei, miaca-d, sxvasac yvelas”. am sityvebis Semdeg ludic daalevina.

babua xmas ar iRebda xaTris gamo da verc daigviana iq. male gamovida da

SuakacebTan erTad jvarCi wavida. aqac didxans ar dagvianebula, Semdeg neba

mieca Tavis sofelSi mosvlisac. roca stumrad sadme movidoda, jRunais

Svilebic waiyvandnen saxlSi da rogorc stumars ise pativs scemdnen.

babua ki yovelTvis Zalian ixaTreboda da imaT gulSi ki TiTqmis cudi

ganzraxva rame aRar iyo imis winaaRmdeg.

arxotis jvarSi RilRvel–arxotivnebis SuRli

aq mogvyavs arxotivnebis da RilRvlebisagan erTimeoris daxoca, radgan

es ambavi moxda arxotis jvarSi, misive `mizeziT”. arxotis jvarSi yofilan

mebekurad erTi komli RilRveli Tavisi ojaxiT sofel neTxidan. maT

saTibesTan axlo hqondaT saxli (arxotis jvaris gverdze erTi adgili

yoris galavniT iyo SemoRobili da amas saTibes uwodebdnen). Tumca ki

aq aravin ara Tibda, Semodgomamdin daculi iyo da Semodgomaze erT-erT

dRes soflis naxirs SeuSvebdnen Sig da is Zovda aqaur Zalian mdidar

balaxs. am saTibesTan iyo mebekuris saxli, aqve iyo erTi arxotis jvaris

mamuli, mebekurisaTvis micemuli, am mamuliT sargeblobda mebekuri (qisti)

RilRveli. Tesavda qers da kargic moudioda. mebekurs evaleboda arxotis

jvaris mamulebis da saTibeebis dacva. agreTve darbas-saqvabeebsac isini

uvlidnen, garda Tas-ganZisa. Tas-ganZs ki albaT imas ar andobdnen da

dasturs ebara. agreTve dReobebSiac mebekuri dasturebs exmareboda da

69

naxevris wilsac aZlevdnen. jvaris saTibeebsac mebekuri Tavis sasargeblod

Tibda.

am qistis ojaxma didxans icxovra aq da qarTuli kargad iswavles.

ramdenime Svili hyavda da qarTuls sul Tavisuflad laparakobdnen. didi

xnis Semdeg ayrilan da wasulan isev RilRos, Tavis sofelSi. maTi Svilebi

gamovidnen Cveulebriv qistze meti qurdebi. maT, rogorc aq dazrdilebma,

kargad icodnen xevsureTis gzebi, rogorc arxotisa, iseve bude xevsureTisa.

daiwyes aqedan xarebis da cxenebis parva. Sinaur saojaxo nivTebsac

iparavdnen, rogoric aris spilenZis qvabebi, maSindeli sageb-saxuri da

sxva. maT gauZmobilda erTi Tavagdebuli kaci sofel amRidan, berdiSvilT

mamidan gagaT CaCauri. es kaci iyo araCveulebrivad amayi, arc RilRvlebs

epoveboda da arc arxotivnebs, jvar-jvariskaric arafrad gaaCnda. rogorc

misi survili iyo, yvelgan ise iqceoda, an saTibSi, an samkalSi. is rom muSas

Seyrida, imis magier rom eTxova: muSa myavs da momeSveleTo, is sofelSi

daiZaxebda: ama da am dRes muSa myavs da momeSveleT, wamoxvalT _ Tqven

iciT, ar wamoxvalT, Tqven iciTo. yvelani midiodnen masTan dasaxmareblad;

vinc ar wavidoda, imas kai dRes ar daayrida _ an qistebs rames moaparvinebda,

an sxva rames avnebda SuRliT da sxva. es kaci RilRvlebs uZRveboda win da

xels uwyobda qurdobaSi. mkiTxavebic da sxva xalxic ambobdnen: ̀ eg arxotis

jvaris ymaT Ralatobsa-d dalocvili miqieli magas kas aras uzams. isiT

adgilas daamarcxebs, ro sru ar egonas”. pirSi Tqmas aseTi ramisas ki im

kacs vin gaubedavda. bolos es Tavis Zmobili qistebic aRarafrad Caagdo.

budexevsureTidan naparevi rameebi SeuWama da aRar aZlevda; modiodnen

RilRvlebi da sTxovdnen valis gasworebas, magram man araferi misca.

iqamdin mivida saqme, rom RilRvlebma misi mokvla gadawyvites da ori

Zma wamovida arxotSi (gadmocemiT ician, rom isini arxotSi sul Wkvaze

SeSlili movidnen. giJebiviT iyvnen. sul Sarze idgnen _ ̀ jvari aCqarebdao”).

arxotis jvarSi erT-erTi dReobis RamisTeva iyo. CaCauric aq sadme movida.

is rom aq mosuli gaiges, RilRvlebic iq mividnen uwevlad. RilRvlebs

molaparakebuli qonda: roca dro iqneba, erTimeores vaniSnoT da CaCauri

davxanjroT e. i. xanjrebiT movklaTo. darbasSi, rogorc stumrebs, kargad

daxvdnen. sasmeli RilRvlebmac dalies, magram Zalian cota. isxda xalxi

jvarionTan erTad, svamdnen luds da saubrobdnen Zvel ambebze. RilRvlebma

qarTuli kargad icodnen, magram bevr monawileobas ar iRebdnen saubarSi.

xelebi xanjris tarebze hqondaT orives. bolos erTma ucbad Tavis Zmas

uTxra: `RaT mair (qarTulad rom gadavTargmnoT: mzaTa xar mairo. maira im

70

erT-erTi Zmis saxeli iyo). `delar RaT” _ mzaTa varo. es Tqma da xanjlebma

swrafad gaielva da CaCaurs ramdenime adilas dasces xanjali da meore

mxares gaagdebines. es yvelaferi Zalian swrafad moxda. arxotivnebma rom

RilRvlebisagan daxanjruli kaci naxes, amaTac aseTisave siswrafiT dasces

RilRvlebs xanjrebi, imaTac kidev ramdenime kaci daWres da sami kaci, ori

RilRveli da erTi CaCauri arxotioni mkvdrebi daecnen. es patara darbasi

sisxliT SeiReba. mkvdrebisas daWrilebis sisxlic daemata.vinc uWirvlad

gadarCa, imaT aswies mkvdrebi da gareT gamoitanes (amis Semdeg aikrZala

darbasSi jvarionTa garda kacis Seyvana). aRarc darbasis karSi gaaCeres,

qistebi Sors gaitanes, daasvenes da zed nabadi gadaafares. CaCauric daasvenes

da nabadi daxures. amRaSi amave Rames gagzavnes kaci da CaCauris sikvdili

Seatyobines. movida xalxi da waasvenes. meore dRes RilRosac gagzavnes kaci

da mairas da misi Zmis sikvdili Seatyobines. movidnen RilRvlebi da xalxs

usayvedures: Tqveni stumrebi iyvnen, an kaci rad moakvlevineT, an isini rad

daxoceTo. xalxi brals ixdida da maT abralebda. es ase moxda, magram amis

Semdeg mosisxleoba RilRvlebsa da arxotivnebs Soris ufro gaZlierda da

orive mxares bevri mokvda erTimeorisagan. am daxocis mizezad ki arxotis

jvarisad Sacodebas awerda maSindeli xalxi. man `ubirkvla da erTimeore

daaxocinao”.

es sisxlis daRvra moxda RamiT, TiTqmis SuaRamis dros. roca mkvdrebi

iqidan gareT gamoitanes, TviTonac yvela xalxi da jvarionnic gareT

gamovidnen. jvarionT darbasi daketes da sadiasaxlisoSi gavidnen. darbasis

karSi erTi dasturi darCa yaraulad. diliT, rom gaTenda, dasturebma

darbasidan kacis sisxli miwianad gamoxvetes, axali miwa Seitanes da qazdars

is daayares. wyali daasxes da gatkepnes. darbasis danaTvlamdin jvaris rigi

ar uyenebia. vinc am SuRlSi iaraRiT miiRo monawileoba, imaT moiyvanes

welgamovlili verZi da darbasi danaTles. mere Seasrules jvaris rigis

wesebi: Jamis wirva da sxva. mere, jer jvarionT gadawyvites, rom darbasSi

jvarionT garda sxva kaci ar Semosuliyo. mere, soflidan da Temidan daibares

ufrosi kacebi da maT gamoucxades Tavisi gadawyvetileba: `darbasSi xalx

ro Samadis, xo ver izam isr ro masuls kacs sasmel ar Saasmiv. iTvrebis

xalxi-d ai, rac vnaxeT, eg ubedureba mazdevs. es Cvenac jvars gvacodvebsa-d,

vinc aq kacis sisxls daRvris, is xom niadeg kas aRaras iqams. kacis sisxlze

mimrev raiasa-d darbasi sisxliT ivsebis. ai amiT gadavswyviteT, aq gareSe

xalxi nuRar ivlis”. daTanxmda yvela, mere sadidebeli dadges da daarisxes

71

is, vinc darbasSi uwevlad Seva. daarisxes isic, vinc awevs da darbasSi

Seiyvanso. am dRidan iyo akrZaluli arxotis jvaris darbasSi nawevi xalxis

Seyvana. es gadawyvetileba Taobidan Taobebze gadadioda, magram xalxs

TandaTan miaviwyda da daiwyes Sesvla. magram Tu visme rame xifaTi mouvidoda,

braldeboda darbasSi siaruls. am ambavze win awerili berdias da giorgas

SuRlic darbasSi siaruls daabrales. arxotis jvaris darbasSi siaruli

kargad aravis wauvao _ tyodnen SuRlisaTvis garedan mayurebeli xalxni.

RilRvel andaruyos da misi ori amxanagis daxoca

es ambavi miaweres arxotis jvars da sxva xevsurul xTiSvilT, radgan imaT

ymaT Ralatobdnen da urjuloT imaT saymoSi xels umarTavdnen qurdobaSi.

amitom gvinda es momxdari ambavi moviyvanoT. arxotSi iyo xuTi sofeli: WimRa,

kviriwmida, axieli, amRa da kaloTana. pirveli oTxi sofeli erTimeoresTan

axlo-axlo iyo da mexuTe sofeli, kaloTana, ufro moSorebiT kaloTanis

xeobaze. maT qistebi axlo hyavdaT ufro. am sofelSi cxovrobdnen erTi gvaris

xalxni: qibiSaurebi. qibiSaurebi kidev or mamad iyofodnen: xirsilni da

sofarani. es xalxni iyvnen Zalian amayi da Tavmomwone. ufro metad xirsilni

amayobdnen. xirsilT mamaSi orni Zmani iyvnen: giorgi da kvirika, simamaciT da

vaJkacobiT saxelganTqmuli. orive Zmas iseTi xuWuWi Tma hqonda, rom sul

dagrexili da amitom maT kravlianaT eZaxodnen (kraveli batknis matyls

ewodeba da imas amsgavsebdnen maT Tmas). es Zmani saxelganTqmulni iyvnen

rogorc xevsureTSi, iseve RilRosac. RilRvlebSi vinc ufro vaJkaci da

qurd-yaCaRi kaci iyo, yvela maTi Zmobili da nacnob-megobari iyo (maSindel

droSi RilRosac da xevsureTSic aseT xalxs aqebdnen). RilRosac iyo erTi

qurdoba-yaCaRobiT da yoCaRobiT saxelganTqmuli kaci sofel neTxaSi _

fareSais Svili andaruyo, gvarad marsagovi. neTxa arxotTan axlo iyo sxva

RilRoze metad. andaruyos da kravlianaT kargi ganwyobiloba hqondaT da

xSiri stumrebi iyvnen erTi-meorisa. andaruyo maT uwyobda xels RilRodan

Ãar-cxenis gamorekaSi da isini xevsureTSi uwyobdnen xels mas. bolos

andaruyom raRaca nadavli SeuWama. aRar misca kravlianaT. isini Txovdnen

mogveci, Cveni xvedri nadavlio, magram andaruyo ar epoveboda da micemaze

uars eubneboda. bolos maT gadawyvites, ar apation am urjulos da samagiero

gadauxadon mas.

zafxuli iyo da mTebSi cxvari iyo mosuli. kaloTanelT saZovari

mTebi bevri hqondaT da erT-erTi mTa gaqiravebuli hqondaT uZilaur

72

fSavelze, jluga Corxaulze. jlugas bevri cxvari hyavda da xevsureTis

mTebs qiravnobda sazafxulo saZovrad. es ambavi RilRvlebma gaiges, rom

kaloTanis mTaSi fSavlis cxvari idga da andaruyos meTaurobiT sami

kaci wamovida saqurdlad. SuaRame iqneboda, rom kaloTanaSi movidnen da

kravlianaTas mividnen. kvirikama da giorgim RilRuri ena kargad icodnen,

gamoegebnen da saxlSi SepatiJes stumrebi. im Rames kargad dauxvdnen da

mosvlis mizezi hkiTxes. andaruyom daufaravad uTxra: fSavlis cxvari unda

movsxlitoT da gavlaloT; vinc Zalze dagvidgeba, movklavTo. kvirikam

da giorgim Cumad moilaparakes, amas aq Cven saxlSi verafers dauSavebT,

radgan stumaria da sircxvilia verSenaxva; dapirdnen, xval wavideT, Cven

gamogyvebiT da xels SegiwyobTo. erTimeores ki uTxres, amis javrs iq

amoviyriT, rom kacad ar Cagvyarna da vali dagvxuTao.

meore dRes saRamo xanze wavidnen kaloTanis mTaSi adgilobriv wyarosTavs.

Ramdeboda, rom jlugais binaze mividnen (kravlianaT moiTaTbires: wyemsebs

rom daeZineba, maSin movsxletT cxvris faris nawils da gavlalavTo. Tqven

rogorme wyemsebs gza-kvali aurieT, rom male ar dagvedevnono). binaze rom

mividnen, jluga moegeba stumrebs. RilRuri ena man ar icoda; giorgis

da kvirikas TarjimanobiT ambavi hkiTxa da esaubreboda maT (giorgim

da kvirikam Tavisi biZaSvili WabukaT giorgic Tan waiyvanes da Tavisi

ganzraxvac gaacnes mas). jluga stumarTmoyvare kaci iyo, binaSi xorci

bevri hqonda, magram mainc erTi saukeTeso verZi daiWira da stumrebis

pativsacemad dakla. RilRvlebi qristiani kacisagan dakluli pirutyvis

xorcs ar Wamdnen da verZs TviTon andaruyom gamosWra yeli. xorci

moxarSes da ivaxSmes. andaruyom uTxra: Cven movediT cxvrebis sayidlad

da, ramdenic SegiZlianT gayidoT, Cven viyidiTo. jlugam uTxra: exla xom

Ramea, ra iqneba da dilaze vnaxoT, ramdenimes, Tu bevrs vera, cotas mainc

mogyidiTo. RilRvlebi napirze gavidnen da erTad dawvnen. fiqrobdnen,

amiT moatyuebdnen mecxvareebs; roca isinic dawvebodnen da daeZinebodaT,

maSin moiparavdnen cxvris nawils; Tu vinme gaugebda da winaaRmdegobas

gauwevda, moklavdnen. magram, kaloTanelebma jlugas gaagebines maTi

boroti ganzraxva; moiTaTbires da gadawyvites maTi daxocva.

jlugas ainali Tofi hqonda, berdenkis msgavsi. WabukaT giorgas qarTuli

kaJiani Tofi hqonda. kvirikas da giorgis ki sasroli iaraRi iq araferi

hqondaT. qistebi sadac dawvnen, oTxive kaci miipara axlo da nawolebs

gverdidan Tofebi esroles, Tan xanjlebiT mivardnen da daxanjres ori

daWrili RilRveli. andaruyos tyvia ybaSi moxvda da qveda yba moaglija.

73

igi aseTi mZimed daWrili, isev wamoxta da gaiqca, WabukaT giorgi wamoewia

da qarTuli Tofi moqneuli daartya TavSi. Tofi orad gatyda da andaruyo

daeca. miyva martias giorgic (kravliana), xanjali dasca beWSi da imanac

iqve suli dalia. axla saWiro gaxda am ambis damalva, rom Tav-sisxli

ar daedos RilRvlebisa; aikides mkvdrebi zurgze imave Rames, waiRes da

Sors qviSaSi damarxes. zed bevri qviSa gamoaqanes. Camovidnen da sisxlic

moaSores imaT danaxoc adgilze, zed axali miwa daayares imaT nasisxlars.

gaiara karga xanma da qistebi aRar dabrundnen. movida andaruyos mama

fareSa da daiwyo maTi Zebna. kravlianaT uTxres: Seni Svili andaruyo da

misi amxanagebi piriqiT xevsureTSi wavidnen cxvrebis savaWrodao. fareSa

da sxva, misi Svilis amxanagebis patronebi bude xevsureTSic wavidnen maT

saZebrad. magram wyarosTav qviSaSi damarxul RilRvlebs sad ipovidnen. im

Rames Tofis xma gaigones sofel amRis mcxovrebma memTeebma da amis gamo

miTqma-moTqma daiwyo. eWvi aiRes, rom isini wyarosTav viRacam daxoca maSin,

roca Tofis xma ismodao. es miTqma-moTqma jlugamac gaigo, RilRvlebis

SiSiT cxvari ahyara da wavida fSavSi. RilRvlebi da xalxi am ambavma

ufro daaeWva da kravlianaTazedac eWvi eparebodaT, radgan maTi mnaxveli,

e.i. qistebis mnaxveli, sxva aravin aRmoCnda. rogorc iyo da rogorc

ara, kravlianaT visRaca aswavles, rom isini ama da am adgilze qviSaSi

damarxulebi ariano. movidnen RilRvlebi, amoTxares sami micvalebuli

da waiRes Tavis qveyanaSi. kaloTanelni mTlianad ki ar gamotydnen maT

daxocvaSi, isini ambobdnen, mecxvareebma daxoceso, magram xalxma mainc

gaigo saqmis sinamdvile da kaloTanlebis mtrebma RilRvlebsac uTxres.

kaloTanelni mTeli sofeli aiyara da gadasaxldnen kaxeTis tyeSi, axmetis

raionSi. iq tye gaaveles da dabinavdnen adgilobriv asxabarSi. aqauri

adgili amRaSi mcxovreblebs mihyides, magram RilRvlebma daiwyes dava:

am adgilSi Cveni sami vaJkaci mokvda, amitom sofeli aiyara da adgili im

kacis TavebSi CvenTvis darCao. am adgilis myidveli erTi amRioni, axvaT

bewina, kidec mokla andaruyos Zmam, fareSais Svilma osim. osi uTvlida

amRivnebs: mag adgils Tu Tavi ar daanebeT, yvelas mogklavT, visac iq

mogaswrobTo. zemoT aRvniSneT, am adgilis gulisaTvis Causafrdnen da

mokles axvaT bewina, amRaSi mowinave kaci; mere, bewinas Suri iZies da

bewinais axloblebma mokles neTxeli RilRvleli, siroRais Svili isa;

mere kidev, bewinais axlobelma xomizuraT babuam mokla CargezaT neTxeli.

es sisxli Zalian gabevrda da orive mxares bevri mokvda erTimeoris xeliT.

74

kaloTanelTagan moklul andaruyos darCa ori vaJiSvili. maSin sul

patarebi. ufrosi iyo inali, meore alberdi. wamoizardnen. inali Zalian

Wkviani kaci iyo da alberdi mamas gacilebuli yaCaRi. arxotivnebs zamTris

gza kavkavisaken hqonda. RilRos gaivlidnen da iqidan gadavidodnen kavkavSi.

alberdi TiTqmis sul gzas yaraulobda da mgzavrebs uxvdeboda. mamaCemi

arxotivnebma mohkaliT, Cven dagvaobleT, exla gavizarde da Tqvenze Suri

unda viZiovo, an weliwadSi komlze TiTo cxvari momeciT, Tu arada, am

gzaze aravis gagiSvebT, yvelas dagxocavTo. is dadioda SeiaraRebuli da

uiaraRo mgzavrebs Zarcvavda. inali kavkavSi viRaca rusma mokla da saxlSi

darCa marto alberdi. Seawuxa xalxi. erT-erT Semodgomaze sofel amRidan

berdiSvilT mamis kaci _ mzevinaraT mindia, nadirobad wasuli aRar dabrunda.

mTeli sofeli da Temi dadioda mis saZebrad, magram ver ipovnes, dazamTrda

kidec da daanebes Tavi Zebnas. RilRosac eZebes da iqidan eWvad gaiges, rom

RilRvlebisagan unda iyos mokluli da wyalSi Cagdebuli. gazafxulis

pirze arxotis Walas, adgilobriv amJorites, wylis pirze ipovnes erTi xeli,

miZebn-moZebnes da wyalSi naxes misi gvami _ mglebisagan Tu sxva nadirisagan

ganadgurebuli, aRarc xelebi hqonda zed da aRarc fexebi. nadirobad

mimavals, rogorc Semdeg gamoirkva da alberdmac aRar damala, alberdi

Sexvda ori amxanagiT, arxotisaken kacis mosaklavad momavali. esroles da

mindia mZimed daWres, cocxal-mkvdars zurgze didi qva daakres, rom wyalSi

CaZiruliyo da gadaagdes arxotis wyalSi (asaSi). mTeli zamTari wyalSi iyo

da gazafxulze ipovnes. mokrifes sxeulis nawilebi, moitanes da arxotSi

damarxes. am ambis Semdeg wavidnen berdiSvilebi da kidev sxva RilRvlebi

daxoces. am ambavze rac moxda, yvela Sors wagviyvans.

andaruyos mokvlaze kaloTanelebs saqeb leqsebs eubnebodnen. magram

isini TviTon gadaixiznen da xaTabala sxva xalxs gauxda. kaloTanlebisad

naTqvami maSindeli saqebi leqsebidan moviyvanT zogierTs:

I leqsi

wamavlen nasirivlebi, Samaiarnes gzanio.

mauvlen andaruyosa: diCin gviWire mÃario.

emzada andaruyoi, iwrod gabanda jRanio,ubes Caidva sudari, jalafT daswera jvario.

wamavlenYsaarxvatoda, Samoiarnes gzanio.

75

kaloTanaSi mavides TvalSuaRamis xanio.

gamaegebnes xirsilni, martiais Sviln Zmanio,RilRurad xkiTxes ambavi, daiwyes saubario,etyoda andaruyoi: fSavlebs sad udgas cxvario?

vidinaT andaruyoo, aRara bevrni gzanio.

kaloTanis Ãorà avides, cxvar-wyemss daavles Tvalio.giorgim andaruyosa ar misca omis xanio,mag kvirikais xanjarma aisxa sisxlis cvario.

gamadioda Rvedrai _ qibiSauri vario!

vin iyav, ena vis gagÃma, ÃorÃSi dgas codobralio?

saleqsod gamamigzavneT, terRulis jiÃvis rqanio.

gavawyvna beRlis yoresa, SoriT embodas Tvalio.

me Tqvensa qebas ar mavSli, sadac dasxdebis jario.

II leqsi

cda unda aegeTai _ mand ro kravelan cdiano (cda: omi, brZola),

oÃSamT win, oÃSamT ukena sabakes* sisxliT svriano

giorgim kravlianama omi ar daagviano,mag kvirikais xanjarma galoze gaiÃmiano.

giorgim WabukaTama Tof wveriT maitrialo,ras swyalobs mgelais Tofsa, namtvrevni gadadiano,jlugama fSavlis gazrdilma, ainal daaZgrialo,orT erTucs afarebiebs, raiT daÃvritna tyviamo.

fareSaT andaruyoma civ-civac wamaiaro,rai xkres andaruyosa, laSni ro gverdze Rbiano.

satyaven gaayrevivnes, martias ar ucviano.

giorgi eubneboda: erTs tyavs Cemoba xqviano.dedunaisad mindoda, tyavT saÃeln ar ubiano.

wyarosTaviske gaswies, Ãarni uRelSi Rbiano.

zed daayrian qviSasa, dabrundes, Camadiano.

aeg leqs gamagigzavnaT RuliT babilis niamo.

aseTive saqebi leqsebi sxvebic iyo kaloTanelTaTvis am saqmeze. maSindel

xalxSi didi saxeli daimsaxures am qistebis daxociT, magram imasac ambobdnen:

* sabake _ adgilis saxelia.

76

ÃevsureTis xTiSvilT ubirkvles (birkoli//birkvla - marcxi, ubedureba)

imaT ymaTad Ralatzedo. ÃevsureTs Ralatobdnen da aqedan naparevi miudioda

RilRos da amas ra xTiSvilni moiwonebdneno. axla RilRvlebi kaloTanelT

xeliT daixoca da arcaras kaloTanelni gaixarebeno. martiaT giorgis

col-Svili daexoca da misi Ze ar darCa. kvirikaisa erTi Svili darCa da

bevri kargi arc rame imas ayriao. fareSais Svilma osim erTi gudamayreli

wyemsi mokla andaruyos sisxlze. andaruyos mokvlis monawile iyo fSaveli

Corxauli jluga. es ambavi mis binaze moxda da mas aqeT imas arxotis aremare

ar gauvlia, radgan eSinoda. magram gudamayrelebma ar icodnen, Tu fSavlis

danaSaulze gudamayrels moklavdnen; gudamayrelebic arxotivnebis mTebs

qiravnobdnen sazafxulosaZovrebad da cxvari gadmoudiodaT. aq, tanieSi

erTi kargi saZovari adgili iyo da am adgilSi iyo gudamayrelT cxvar-bina,

adgilobriv mTas tanies. osi neTxidan Suris saZebrad wamovida, dRisiT

saZovarze gaSlil faraSi erT mwyemss miepara da tyviiT mokla. TviTon gaiqca

da wavida RilRos, arxotivnebis daxmarebiT mokluli mwyemsi gudamayarSi

waasvenes.

jRunaT mixielisagan Tavis Zmis gamixardis mokvla

(Camawerina gigi wiklaurma. 50 wlisam. sofeli amRa)

jRuna iyo sofel amRidan, wiklaurebis gvarisa, WolikaurT mamis kaci.

Wolikaurebze ambobdnen: roca TaTrebi saqarTveloSi TareSobdnen, maSin

erTi koWli TaTari aq damrCala da Wolikaurni imaze gamravlebulano.

roca amRaSi wiklaurebis gvari gamravlebula da Wolikaurni cotani

yofilan, maSin ukacurobis gamo isinic wiklaurebs miekedlen da maT

gvarze dawerilan. dResac isev ukacurad arian. mxolod erwoSi ki hyvanan

Tavisi axlo biZaSvilebi, romlebic xandaxan modiodnen aTengenas. marTlac

WolikaurT mamis kacni saxiT TaTrebsa hgvanan da mamaci xalxnic arian.

rogorc vTqviT, amaT mamaSi iyo jRuna kibalauris Svili, maSuRlarobiT

da mamacobiT saxelganTqmuli. Cven zemoT awerili gvaqvs: xomizuraT

babuaisagan jRunais mokvla. mas darCa ori vaJi da ori qali oblebi, erTma

qalma Tavi moikla, erTi gaTxovda. saxlSi darCnen deda da ori vaJi mixieli

da gamixardi. oriveni dacolSvildnen da gaiyarnen. xevsureTSi mSoblebma

`gakviraeba” icodnen: erT kviras erT Svil-rZalTan iqnebian, meore kviras

meore SvilTan da rZalTan da ase Semdeg. erT Zmasac patara Svilebi hyavda

da meoresac. ojaxSi kaci iyo saWiro mosavlelad patara Svilebisa. ufrosi

77

Svili mixieli iyo Zalian Wkviani da wynari kaci. deda ufro met dros iyo

mixielTan. anCxli da Sariani gamixardi amaze brazobda. xSir SemTxvevaSi

dedasac eCxubeboda da Zmasac: deda Cemic aris da ratom unda iyos met xans

mixielTanao. am sakiTxze maTi ojaxi bevrjel aqoTebula da areula, mere

isev mixieli moefereboda da damSviddebodnen. bolos gurodan stumrebi

aryiT mouvidnen, Toreli da sxvebi. maT moitanes qinTebiT (tikebi) bevri

arayi. rogorc viciT, xevsurebma Zaladoba ician aryis da ludis smaSi,

kiserze xels moxveven da ZaliT daalevineben. es pativiscemad iTvleba.

isec smis moyvaruli xalxi daiTvrnen, nametnavad, gamixardi da isev dedis

Taobaze Zmas autexa Sari. mixieli uTmenda. bolos gamixardim Tavis ufros

Zmas mixiels cema dauwyo da daasisxliana. samamacos ekida stumrebis Tofebi.

jer mTvralma da axla moTminebidan gamosulma mixielma moavlo xeli erT-

erT stumris Tofs, mTvralma xalxma droze ver daiWira es kaci, moubrunda

da gamixardis esrola. „raad mamkali” _ es ki sTqva gamixardim, iqve daeca

da mokvda. mixielma Tofi wveriT Tavisaken Seabruna, undoda Tavi moekla,

magram aRar daanebes da Tofi xelidan waarTves. mixieli gavida saxlidan

da soflelebma Tavis saxlSi waiyvanes, Tavis mokvla undoda, magram iaraRs

umalavdnen. me cocxali Cemgan daoblebul, Cemis Zmis col-Svils aRar

vnaxavo _ ambobda da tiroda. gamixardis darCa coli, erTi vaJi da erTi

qali. Svilebi patarebi iyvnen, Torem xevsureTis rjuliT, rigis yenebas

moiTxovdnen; magram gamixardis colma Tqva: an Cemi ra saqmea da an Cemi

Svilebisa, Zmam Tavisi Zma mokla da magas Wirad Tavisi dardi eyofa, roca

Tavis Zmiswulebs Tavisgan daoblebulebs naxavso. movides da me, rogorc

viyavi magasTan, isev ise rZali viqnebi, mipatrondes, Tavisi Zmac TviTon

damarxos da oblebsac patronoba gauwioso. exla Suakacebmac Seagulades

da miiyvanes isev Tavis saxlSi. bevrs nanobda, tiroda, magram isev TviTon

daasaflava Tavisi Zma. rZali ise eqceoda, viTomc sul araferi moxda. man

pirvel naxvisTanave uTxra: Cemi saqme ar aris, Sen Seni Zma mokali, Wiric Senia

da lxinic, saxelic da sircxvilic. mkvdarsac Sen unda upatrono da imis

danarCen ojaxsaco. es qali Zalian wynari da Wkviani iyo, Torem sxva qali

sofelSi ar mouSvebda da arc xmas gascemda, Svilebi roca gaezrdebodnen,

rigsac ayenebinebda, magram es ase ar moiqca. mixielma da misma rZalma,

agreTve dedam, gamixardi Cveulebisamebr daasaflaves. xarjebi gadauxades

da daiwyes isev cxovreba. mixieli pirvel xanebSi dardisagan gadarevamdin

mivida, magram TandaTan SeeCvia da damSvidda; Tavis Zmiswul patara abikas

78

(abika saxelia) loginSi Tan iwvenda da xSirad etyoda: `buZia magikvdas, ros

gaizrdeb imTven, ro mamis mamklav maxkl Tavis biZai. Sen biZam Sen dagaobl,

arcaR Tav maikla-d Sen mainc ageb maxkl wyeul Sen biZai”. Zalian xSirad

esaubreboda Tavis Zmiswuls aseTi sityvebiT. cxovreba gamixardisave

sicocxleSi hqonda gayofili, axlac cal-calke cxovrobdnen, magram qvriv-

oblebs mainc did yuradRebas aqcevda. ase gaizardnen gamixardis oblebi.

mxolod deda yovelTvis afrTxilebda: biZas nuras awyenT, magan Tavis Zma

makl, Tavis gul eyv. eg mainc Tqven biZai. eg Tqven iqav gipatronebsTo. eg ro

ar gyvandasT, Tqven, oblebs yvela dagCagravsT”. aseTi STagonebiT aRzarda

dedam Tavisi Svilebi. magram abika (gamixardis vaJi) roca davaJkacda, Tu

odnav vinme rames awyenda, biZaSvili an biZa, is Zalian Relavda: mama magaTagan

makluli myav, oboli gavizarde, rigi ar movTxove da isev me mawyeneno. isinic

ki Zalian eridebodnen misTvis wyenas, magram mas cota mizezic aRelvebda.

bolos cudi araferi momxdara, magram mixieli da misi Svilebi masTan

xaTriT iyvnen. sisxli ar afuvdes da rame ar moxdeso.

aludaurisagan Tavis Zmis babos mokvla

miambo abaizZe gaburma, 62 wlisam, sof. WimRaSi

aludauri iyo gabuurebis gvaridan. gabuurebs anu gaburebs meore saxels

kidev eZaxodnen _ SeRmaT. SeRmani, es imitom, rom WimRas erTi xevi or

nawilad yofs. gaburebi cxovrobdnen xevis SeRma mxares, gaRma mxares ki,

aRmosavleTisaken, cxovrobdnen sami gvaris xalxni: TeTraulebi, mamukaurebi

da bolokaurebi. am or ukanasknel mamebs saerTo gvari hqondaT gigauri

da Tavisi mogvareebi bloSi hyavdnen. TeTraulebs da gabuurebs sxvagan ar

yavda mogvare. am ruvs, anu xevs gaRma am sam gvars eZaxodnen `gaRmaT”. babo

da aludauri iyvnen SeRmaT mindiais Svilebi, sxvadasxva dedisa. mindias

pirveli coli rom mokvdomia, amasTan darCenia sami oboli. babo, TaTua

da Zila. Zila gaTxovda, TaTua dacolSvilebamdin mokvda. darCa babo da

gaeyara mamas. meore colTan mindias yavda qal-vaJi: vaJi aludauri da misi

da. qali gaTxovda da aludauri darCa ded-mamasTan. mindia gardaicvala.

aludaurma Tavis Zmas babos uTxra: mama Senic iyo da orivem gadavixadoT

misi samarxio. babom upasuxa: me rom gageyareT, Cemi wili qoneba waviReo,

mamaCems da Sen Tavisi wili qoneba dagrCaT, mamaCems Tavisi qoneba damarxavso.

aludauri mainc isev davobda, miuxedavad imisa, rom babo marTali iyo.

daiwyes amaze Cxubi da ubedureba. babos Tavisi col-Svili hyavda da Tavisi

79

sakuTari qoneba hqonda, Tanac babo Wkviani da mSvidi iyo da bevrs uTmenda.

bolos babo modioda gaRmaT soflidan da yanaSi Wimas krefda (Wima saWmeli

balaxia). aludauri Tavis banze ijda da Tofs wmendda, dainaxa Tavisi Zma da

dauZaxa: Sen aram gagaZRo da me gagaZRebo da daumizna Tofi. babom dauZaxa:

„ras Rmasxaraob, e Tof ara gagivardas miibrune Tofis wver sxvake”. manamde

am sityvas daabolovebda, gavarda Tofi da babo iqve daeca gulSi natyviari

da gardaicvala. aludauri gaiqca da yazbegis raionSi, sofel arTxmoSi

Tavis gaTxovil dasTan Seixizna. babos Svili daviTi maSin Cvidmet-Tvrameti

wlisa iqneboda da Zalian anCxli da maSuRlari. aludaurs amisi eSinoda _

momklavso. rigis yeneba daapira, magram daviTma ar miiRo, magan Tavisi Zma

mokla da me magis rigi rad mindao. aludauri amitom ufro SeSinda, rom rigi

sul ar iyena. albaT mokvlas mipirebs Cemi Zmiswulio. daviTma SeuTvala:

modi, Tavis saxl-kars da adgil-mamuls mopatrondio, magram aludauri

mainc ar miendo da ar wamovida arTxmodan. mere iqidanac wavida da TbilisSi

daiwyo dRiur muSad muSaoba. erTxel sasadiloSi daTvra da Cxubi atexa.

daapatimres da CxubisaTvis ramdenime weli miusajes. daviTma gaigo da wavida

Tavis mamis mkvlel biZis sanaxavad da gasanTavisufleblad. naxvis neba aiRo

da mivida masTan. aludaurma rom naxa, xma ver gasca da daiwyo tirili.

daviTma uTxra: nu geSinia Cemgan. Sen Seni Zma maxkal. rogorc me, Senc ise

dagaklda is kaci, axla me iq arvin myav, ukacur kaci or, rogorme unda

dagexmaro da gaganTavisuflebino, unda moxvide iq da vicxovroT, rogorc

biZa-Zmiswulni. me Sen meti arvina myavs, arc mterTan gverdi damdgomi, arc

makeTesTano. aludauri darcxvenili idga da xmas ver iRebda. mere daviTma

mis gasanTavisufleblad bevri iwvala da veraferi gaawyo. aludauri cixeSi

avad gaxda da iqve gardaicvala. mere dedac mokvda; radgan mis saxlSi

qudiani aRaravin darCa, daviTs dainabrda misi samarxis gadaxda da wil-

nawilic masve darCa Tavisi biZisa. mere daviTic xevsurebma mokles da darCa

erTi patara bavSvi. mindias Camomavlobidan es patara bavSviRa aris da maTi

uZrav-moZravi qonebac mas ekuTvnis. amboben, amaTi mama aseTi bedis aris, rom

ar mravldebiano. es bavSvic jvarT ZaliT hyavso, ise ar gaivlis weliwadi,

rom mis samxvewro Svidi-rva saklavi mainc ar daklan sxvadasxva jvarebSio.

80

SinSis sisxlze Tavis Svilis mokvla

Camawerina sof. guroSi mcxovrebma imeda TaTikasZe gogoWurma, 76 w.

sofel guroSi yvelani gogoWurebi arian, mxolod iyofian mamebad. erT-

erTi mama aris qerxosanani. qerxosanaT baTirais Svilma kvirikam mokla

Tavisi Svili amave kvirikais SinSis (biZaSvilis) mokvlisad. kvirikas hyavda

ori Svili: baTira da xoliga. baTira ufro sruli gonebis kaci iyo, xoliga

_ cotas naklebi Wkuisa. xSirad dascinodnen (xumrobdnen) Tavmomwone kacebi

da es amas ver itanda. xoligas coli mohgvares da dauwyes colis moyvanaze

dacinva. dascinoda Tavis mamiSinSi wiqa, baTakaT ivane da giorgiT mSavelac

dascinodnen. xoligam dacinvas ver gauZlo da coli daiTxova. meore coli

mouyvanes da am kacebma ufro moumates dacinvas. xoligam meore colic isev

daiTxova, radgan ver gauZlo amaT xumroba-dacinvas. mesame coli moiyvana

da gadawyvita: Tu kidev rame miTxres, mag kacebs samives movklav da mere

movisvenebo. wiqam isev dauwyo xumroba. xoligam aiRo Tofi, miipara wiqais

sakomTan, esrola da marjvena barkali daumtvria. TviTon gaiqca da Tavis

loginSi Cawva. bneli Rame iyo da Tan gviani, rom sofelSi veravin dainaxa.

gatyda xma sofelSi, xalxi iq mogrovda, sadac Tofis xma iyo. xoligac aq

movida da is ufro eZebda Tofis msrolels da wiqais damWrels. veraferi

ver gaiges, vin iyo damnaSave.

sofel guroSi cxovrobda erTi kanaTaT mamis kaci Toreli. es Toreli

saxelganTqmuli iyo maSuRlarobiT da simamaciT; metsaxelad eZaxodnen

mona Torels (Satilis xevsurebi monas eZaxian avs, cuds, aseT SemTxvevaSi,

rogoric aris SuRli, mona avkacs, saSiSs niSnavs). es mona Toreli da axlad

mokluli wiqa gadamterebulni yofilan erTimeores da raki wiqais mamklavi

ver gaiges, eWvi qondaT _ mona Torels hqonda magisi javri da eg moklavdao.

radgan mowame ar iyo, arafers eubnebodnen, mxolod Cumadve apirebdnen imis

mokvlas. xoligas sinidisi awuxebda: is kaci me movkali da alalmarTali, e.

i. udanaSaulo, Toreli rad unda moklano. xoligam bevri ifiqra da bolos

gadawyvita Tavis ZmisaTvis eTqva: is kaci, e. i. Toreli, udanaSauloa da nu

moklavTo. erTxel laparakSi Zmas uTxra: Toreli wiqais mamklavi ar aris,

imas nu moklavTo. baTiram uTxra: sxva vin moklavda? Sen Tu ici, miTxario.

xoligam uTxra me getyodi, magram meSinian, mamas etyvio. baTira dapirda, Tu

saTqmeli ar aris, rad vetyvio. xoliga gamoutyda da Zmas yvelaferi uambo.

damcinoda, ori coli gamaSvebina da mesamesac damaTxovinebda, movkal da

Tavidan moviSoreo.

81

gavida kidev dro da eWvi Torelze iyo mainc. erTxel baTira da kvirika

saTibze wavidnen, mama-Svilni. xoliga iq ar iyo. amaT pirdapir Tibda mona

Toreli. kvirikam uTxra Tavis Svils baTiras: am kacma SinSi momikla da

unda movklaTo, eg Cveni mamklavia da, uyure, rogor Tavisuflad dadis

saqmis samuSaodao. baTiram uTxra mamas: eg Cveni mamklavi ar aris da codvas

nu ideb Tavzedo. aba, maS vin ariso, miTxario, _ daadga Tavs kvirika. baTira

gamoutyda, uTxra: wiqa xoligam mokla, Cemma Zmam da Senma Svilmao. mouyva

mokvlis mizezsac, razec mokla. kvirikam araferi Tqva, wamovida saxlSi da

Sevida Tavis qvitkirSi. xoliga sadRac wasasvlelad emzadeboda da karze

jors kazmavda. esrola mamam Svils Tofi da tyvia gulze moaxvedra. xoliga

daeca da didxans aRar ucocxlia, dalia suli. sulis dalevis dros, rom

wuxdeboda, mamam, kvirikam, uTxra: itanje, Cemi SinSi wiqac egre itanjeboda

Sen ro mokalio; magram Svilis mokvlam kvirikaze cudad imoqmeda. xalxi

rom movida da uTxres: ra qeni, Svili rad mokalio? kvirika upasuxebda:

SinSi momikla da egre undao, Tumca, erTic me damaklda da meoreco. ise

gadareulao, _ Tqva mTxrobelma, roca xalxi mivida da esaubrebodnen,

Turme yalions sira gamoaZro, yalioni gadaagdo da cariela siras eweoda,

rogorc yalions, boli ki aba saidan movidoda, roca yalioni aRar iyo,

magram is amas ver amCnevda. Svils roca Tofi dahkra, Turme xoligas patara

nabadi eWira da is dauvarda, zed daeca da sisxlic daedina. roca bevri dro

gavida da Svilis mokvlis gamo natkeni guli daumSvidda, mere ki ityoda:

`Tof ro davxkar im uklos, nabada Cauvard ÃelCiiTa-d zed sisxl daedin,

ro mived, imis ÃelCi naWera nabada aviRi-d cud gul miyv”. Turme im nabdis

Zvels saxlSi inaxavda _ Cemis Svilis ukanasknels dRes xelSi naWeriao.

magram ise ki mainc ar tydeboda, rom amis Sesaxeb vinme rames etyoda, is mainc

imas ambobda: `mamklav _ mamklavi as, Tunda Svil iyos, Tunda sxoi. mamklavs

makvla und. Tu sikvdil cudi, Taod raad klavs sxvas”.

82

miambo da Camawerina manve, TaTikaT imedam, 76 w., sof. guroSi

kvirikam rom Tavisi Svili mokla, magaT mamis kacT egeTi Camomavloba

hqonda. aba, stumris mokvlaze cudi raiR unda gaakeTas kacma. mag kvirikais

mamam, baTiram, Tavisi stumari mokla Tavis saxlSi Semdeg ambavze:

Turme, gurodan RilRvlebma waiyvanes tyveebi, erTi qali da erTi kaci,

orive qerxosanaT mamidan, da-Zmani yofilan _ kaci, sayuraT sanaTizZei-d

imis dai (qalis saxeli mTxrobelma ar icoda). qistebi iyvnen Satilis axlo

dasaxlebuli. amaT saerTo adgils miTxo erqva. RilRvlebi ki mosaxleobdnen

arxotis axlo. amaTSi gansxvaveba ar iyo, mxolod enaSi hqondaT cota

gansxvaveba kiloebSi, rogorc dasavleT da aRmosavleT saqarTvelos

gamonaTqmebSi aris gansxvaveba. miTxovlebi RilRvlebs arafrad afasebdnen

da RilRvlebi miTxovlebs. orive mxare Tavisi kuTxis xalxs maRla ayenebda.

qurdobaSi da yaCaRobaSi erTimeores ar Camouvardebodnen. qalebi advilad

ar Txovdebodnen Tavis kuTxis xalxis gareSe, magram qurdoba yaCaRobaSi

ki erTimeores ar gastexdnen gagebiT, Cumad ki erTimeores ar indobdnen.

zemoT naTqvami tyveebi RilRvlebma waiyvanes, miTxo unda gaevloT, qorais

mTaze gadasuliyvnen da Cavidodnen Tavis RilRoSi (qorais mTa dabali

gadasasvlelia da sazRvravs miTxos da RilRos. qorais mTidan Crdilo-

dasavleT mxares RilRvlebi mosaxleobdnen da samxreT-aRmosavleT mxares

miTxovlebi). guro–Satilis sazRvarze iyo sofeli jarego. tyveebi RilRvlebma

am sofelSi miiyvanes da daisvenes aq. sanaTizZe, tyve, purmariliani kaci

iyo da miTxovlebi megobrebi hyavda. RilRvlebis da qistebis saerTo wesis

mixedviT, nadavls ver CamoarTmevdnen usikvdilod. miTxovlebs sanaTizZes

datyveveba ewyinaT, magram veraferi Tqves. mxolod sanaTizZes uTxres: gaiqeci,

Tu ver gaiqcevi, gagordi mainc da Send dadevnebaSi Cven xels SevuSliTo.

mTeli sofeli, kaci da qali, tyveebTan iyo mogrovili. jaregos boloze

Zalian gverdali beqi aqvs. sanaTizZe ucbad gadaxta da dagorda. RilRvlebs

egona dagorvili mokvdebao, ukan dadevnebaze Zalian Tavi ar Seiwuxes; axla,

miTxovlebmac uTxres, dagorvili pirdapir arlos wyalSi Cavardebao.

magram, sanaTizZem simarde gamoiyena, roca xalxis Tvals miefara, fexze

adga da Satilisaken gamoiqca. darCa misi da tyved da waiyvanes RilRos.

saWiro iyo saxsris mogroveba da qalis gamoxsna tyveobidan. saÃsari ocdaaTi

Zroxidan samoc Zroxamdin icodnen. rogorc moiTxovdnen tyvis wamyvanebi, an

rogorc SeTanxmdebodnen. qerxosanaT amdeni SesaZlebloba ara qondaT da

iTxoves mokeTeebSi zogi daxmareba da zogi sesxad. baTirais SinSs hyvanda

83

berdiSvilT qali colad da rogorc mokeTeebTan, arxotsac movida baTira

da mokeTeebSi iTxova daxmareba. berdiSvilT mamis kacma, gagaT mindiam

SeZlebisdagvarad gauwia daxmareba _ zogi ram aCuqa da zogi ram sesxad

misca. amnairad moagroves saÃsari da moiyvanes tyve qali.

meore Tu mesame wels gagaT mindia mivida baTirasTan da mosTxova micemuli

vali. man uTxra, axla ara maqvs da madroveo. baTiras coli Satilidan

kokoT qali hyavda, anCxli da braziani diaci. man uTxra Tavis qmars: Samili

Satils ver atanda imden Zalas, Sen rom gagaT mindia gadgas Tavze da Zalas

gatanso. rogor Tu Zalas matans, maS me kaci aRar vyofilvaro! _ Tqva baTiram,

iSiSvla xanjari, dasca wveriT mindias da iqve mokla. arxotSi mtyobie

gagzavnes. movidnen arxotivnebi da waasvenes Tavisi micvalebuli sakaciT.

berdiSvilebma rigi ar iyenes, mxolod miwad mitanis saklavi dakles da

gvarma da dediZmaT waiRes Tavisi kuTvnili rigi. daiwyes berdiSvilebma

Suris saZebrad siaruli. sanaTizZisad naTxovi qalic berdiSvilebma,

Tavdaunebebi, blos gaaTxoves; gurovlebi kidev blovlebs emterebodnen,

Cveni coli rad waiyvaneso. erTxel, kidevac esroles da misi saqmro

xelSi dasWres. berdiSvilebmac esroles da ver mokles baTira. baTiram

daikvexa: nislauris nasrev firfielam vera damakloo. nislauri erT-erTi

berdiSvilTagani iyo, romelic baTiraisad srolis monawile iyo (firfiela

niSnavs msubuq rames, ufro imas, rom maRlidan firfiela Tovli Camodis).

berdiSvilebma daigulves, rom baTira mucus wavidao. mucus WalaSi Seukres

gza da mokles. roca esroles da waiqca, nislaurma dauZaxa: verc ras exla

gamagrCa nislauri firfielaio? amnairad ori kaci mokvda. Suakacebma Tavi

TavSi gaubares. tyvis saxsrad micemuli valic berdiSvilebs daubrunes.

qerxosanaT saukenmamkvdro ergeboda da rjulma isic daukarga, radgan

valis saTxovrad misuli, sikeTis moqmedi kaci, Tavis stumari, Tavis skamze

mokla. ase dabolovda maTi saqme.

miambo da Camawerina imeda TaTikas-Ze gogoWurma.

mamad qacuarTam, 76 w., sof. guroSi

xevsureTSi saxelebi xSir SemTxvevaSi gadadis memkvidreobiT, micva-

lebulis saxels sxva naTesav-megobarsac daarqmeven, magram memkvidreobaSi,

ufro xSir SemTxvevaSi, gadadis saxeli. aviRoT, magaliTad, amas zemoT

moyvanili ambebi qerxosanaT mamis erT-erT ganStoebaze. jer iyo baTira,

84

romelmac Tavisi stumari mokla, gagaT mindia, isac mokles berdiSvilebma.

imisi Svili iyo kvirika, romelmac Tavisi Svili mokla. kvirikas hyavda ori

Svili _ baTira da xoliga. xoliga TviTon mamam mokla da darCa baTira.

baTiras hyavda ori Svili, imasac baTira erqva. am ukanasknel baTiras hyavda

Svili isev kvirika, romelic soflelebma mokles da amiT dabolovda maTi

Camomavloba, bevri cudis da uweso saqmis Camdenebi iyvnen da amitom maTi

gvari (ganStoeba) sabolood amowyda.

ukanaskneli kvirika mokles Tavis soflelT Semdeg saqmezed: suikaT

mamis kaci iyo mangiaT apareka. man colad moiyvana Satilioni qali,

ToTiaT Tarua. es Tarua isev SatilSi, anatorelT xTisos nacolari iyo.

anatorelTa da aparekas didi brZola hqondaT da bolos Suakacebma Seariges.

TaruasTan aparekas vaJic hyavda da cxovrobdnen karga xans. mere apareka

cixeSi mokvda da Tarua darCa qvrivi. am Taruas mazlis, tuCas, colic

qvrivi iyo (is Zmebi oriveni daixocnen cixeSi). tuCas colma Tavisi mazlis

coli dauaxlova zemoT dasaxelebul qerxosanaT baTiraT kvirikas. jer

ise megobrebi iyvnen da bolos kvirikam colad waiyvana da miTxoSi gaiqca.

xevsureTis wesiT, coli manam qmris saxlSi aris, gaTxoveba ar SeiZleba.

Tu vinmem qmris saxlidan waiyvana qvrivi, an qmriani qali, is ueWvelad

unda moklan, an samudamod Sercxvenili unda darCes mTeli gvari. roca

qmris ojaxidan gaistumrebdnen, mamis saxlidan ufleba aqvs gaTxovdes,

mxolod ver gaTxovdeba cocxali kacis nacolari imaze, visac ukveTen. Tu

eWvia, rom sxva vinme moswons da mas miyveba, maSin etyvian: wadi mamisaxlSi,

Cemgan Tavisufali xar, gaTxovdi sadac ginda, mxolod dausaxeleben im

kacs, viszedac eWvi iyo da etyvian: im kacze gaTxovebis nebas ar gaZlevT,

Tu gaxyvebi Cven viciT, rasac vizamT. amas hqvian kveTiliani qali. Tu is

kaci ar daiSlida da waiyvanda, ise daedevnebodnen, rogorc mesisxles

da, Tu xelSi Caigdebdnen, aucileblad moklavdnen. Tu gadaixveweboda

sadme Sors, SeiZleba ramdenime wlis Semdeg Suakacebis ZaliT momxdariyo

Serigeba. Serigeba moxdeboda jvarSi (kureti, ludi da sxva). amasTan, drama

unda miecaT Teqvsmeti Zroxidan zeviT, Teqvsmet Zroxaze dabla ar iyo.

gaaCnda Suakacebsac da imasac, ra pirobebSi waiyvana; Tu is daamtkicebda,

rom qalis kveTilianoba ver gaigo da ise waiyvana, maSin SeRavaTi hqonda.

isec xdeboda, rom rjuli orive mxares Tavs anebebinebda am qalisaTvis da

qali mamisaxlSi midioda. memre iqidan sxvagan gaTxovdeboda. micvalebulis

colze ase ar iyo; mas Tu rames SeamCnevdnen, gaafrTxilebdnen: CamoSordi,

85

eg kaci ar mogvakvlevinoo. adgebodnen da qals gaistumrebdnen mamisaxlSi.

magram qmris saxlidan visac damegobrda (iSviaTi SemTxveva iyo aseTi), Tu

imas gayveboda, rogorc mesisxles, ise ar daedevnebodnen, magram masTan

Suri mudam gulSi hqondaT da avnebdnen rasme, e.i. Wridnen.

rogorc zemoT vTqviT, aparekas coli Tarua qmris saxlidan gayva

kvirikas. miTxoSi (qisteTSi) gaiqca da iq daiwyo cxovreba. aparekas da

tuCas umcrosi Zma darCa cocxali, giorgia. qvrivi rZali rom gauTxovda

mkvdari Zmis ojaxidan, giorgiam qudi moixada da Tavze Sali moixvia. me

kvirikam Tavze qudi momxada da axla diacis Tavsaxvevi unda vataro, kacs

nuRaravin damiZaxebT, manam kvirikas ar movklavo. dadioda giorgia TavS-

liT, wvalobda kvirikas mosaklavad, magram kvirika Zalian frTxilad iyo,

radgan icoda suikani avi xalxni iyvnen da xelSi ver Caigdes. mere qisteTSi

rom iyo Sexiznuli, iq mokvla advili ar iyo, radgan qistebi icavdnen mas

da maspinZeli mis mokvlaze Sursac iZiebda.

kvirika uzgavnida Suakacebs, xan qistebs, xan Satilivnebs _ SemirigdiT,

rasac SemomiTvliT Ãars, qvabs, dramas _ yvelaiT win gidgevarT, xoloT

Tofi aiRiT, mosaklavad nu meZebTo. giorgia da sxva suikani SerigebisaTvis

mosul Suakacebs eubnebodnen: rad unda Serigeba, is miTxos zis da Cven aqa

varT, Cven iq xom ver movklavT da iyos egre, ra aSinebso. miTxos kvirika

ar scildeboda, magram bolos gaiges, rom mucusake Seiara RamiT. wavida

giorgia, ori kaci Tavis saxliskacebidan gahyva. mucus WalaSi Seukres

gza. meore Rames movida kvirika. Casafrebulebma esroles da mokles. maTi

gvaridan ufro axloeli darCa gugo. moasvenes da isev guros daasaflaves.

gugom moiTxova suikaTagan sruli kacis Tavi, magram suikani ar daTanxmdnen.

bolos rjuli hqondaT da suikaT daadves naxevari Tavi. naxevari Tavi mkvdris

colis wayvanaSi gabares. mere uyenes xevsureTis rjuliT gaTvaliswinebuli

rigis naxevari. pirvel rigis yenebis Semdeg welgamoSvebiT uvlevdnen TiTo

saklavs, radgan gugos aRaravin hyavda da suikani Zalmomreobdnen. bolos

naxevari rigic daxyares da sul aRar uyenebdnen rigs.

Tarua miTxodan wamovida da ardotSi gaTxovda sul axalgazrda kacze,

jarjoze. aqac kidev eyola Svilebi da mere, roca daberda, misma axalgazrda

qmarma sxva coli moiyvana da Taruac gardaicvala. ase dabolovda am bevri

uwesos gamkeTebeli mamis saqme.

86

Satilivnebi, mangiani da mucuvlebi, daiaurni

maTi Tav-sisxli

momiTxro da Camawerina xTiso vaJunasZe WinWaraulma,

69 w., sof. SatilSi.

mucu iyo xevsurebis sofeli da nawilobriv qistebic cxovrobdnen. erT

sofelSi ara, magram erTimeores naxevari kilometris daSorebiT. maT

erTimeoresTan naTesaobac qondaT. aqauri xevsurebis qalebi qistebzedac

Txovdebodnen. iSviaT SemTxvevaSi, qistis qalebic Txovdebodnen xevsurebze.

qistis qalebi ufro ver eguebodnen xevsurebis cxovrebas da amitom naklebad

Txovdebodnen. ena erTimeorisa orivem kargad icoda. ufro xevsurebma

qisturi ena zedmiwevniT kargad icodnen. xevsurebi erTimeoreSic qistur

enaze laparakobdnen. qcevac qistebidan hqondaT gadmoRebuli. ufros-

uncrosoba, stumarTmoyvareoba, stumris dacva, sisxlis aucilebeli aReba,

qurdobac ki, qistebis msgavsad aucileblad miaCndaT. vinc ar iqurdebda, is

axalgazrda vaJkacad ar iTvleboda da vaJkacobis saxels ver daimsaxurebda.

am sofel mucuSi cxovrobda erTi vaJkacobiT saxelganTqmuli kaci Cxubre

(CxubiZe) suxiasZe daiauri. Cxubres aq naTqvami vaJkacobis Sesruleba,

yvelaferi exerxeboda da amitom iyo igi maSindeli xevsurebisaTvis qebuli

vaJkaci. erTxans namdvil yaCaRadac ki gavida. Zarcvavda mgzavrebs, iparavda

pirutyvs da sxva. amave dros, sofel SatilSi mangiaT mamaSi cxovrobda

mgelia bociasZe WinWarauli. mowinave vaJkacebSi ara Canda, magram saSualo

vaJkacad mainc iTvleboda. gazafxuli iyo da mgelias Tiva gauTavda.

Sovnac arsad iyo. mgeliam Cxubres daavala: vismes Tiva mopare, me momeci da

xuT cals berdenkis vaznebs mogcemo. Cxubrem Seusrula Txovna, Tavisave

Tanasoflels, vaJikaT giorgias, mopara Tiva da mgelias misca. mgeliam

Tiva RamiT waiRo ise, rom is veravin dainaxa. mgelias patronebi Tan ar

Hhqonda da valad darCa. karga xnis Semdeg Cxubre movida mgeliasTan, valis

gamosarTmevad. mgeliam nawili misca da uTxra: exla aRara maqvs, madrove,

viSovni da mogcemo. Cxubre metad amayi kaci iyo da daiwyo Cxubi, axlave

miSovne, Tuara Sens pirutyvs rames waviyvano. mgelia jer arafers eubneboda

da bolos amanac uTxra: me kaci var da Cems pirutyvs ar gagatan cocxalio.

mouvidaT SuRli da carieli xeliT gaartyes erTimeores. mangiaT mamisave

kaci iyo wiqa (metsaxelaT brucas eZaxodnen). mas sami Svili hyavda: niko,

Calxia da baTaka. mgelias erTi Zmac hyavda, vaJkacad qebuli samuka. Cxubrem

jer mgelias sca da memre mTel mangiaT dauwyo gineba. am dros samukas

87

vaJi hyavda momkvdari da mangiani imis sasamarxe purs acxobdnen. Cxubrem

micvalebuls Seuwira da memre samukamac dahkra Cxubres, brucaT nikom

xanjari dahkra Cxubres da Calxiam _ joxi, imave naxanjlarSi. Cxubre wavida

Sin da TandaTan tkivili dauwyo naxanjlarma da najoxarma Tavma. daayenes

sofluri eqimi, dauCirqda Tavi da gardaicvala. bevri saklavebi dakles

orive mxarem SatilSi, anatoris jvarSi, mucus Ãonis jvarSi. Cxubre rom

gardaicvala, saWiro gaxda rigis yeneba saardaraod. bruca ambobda: Cemma

Svilebma mgeliais gulisad iSuRles, mere magaTma naWrevma arc mokla,

samukamac dakra joxi da iman moklao. samuka eubneboda: marTalia Cvenis

gulisad iSuRles, magram drama da sisxlisaTvis gaZRola Ãels misdevs,

me arc damikravs rame CxubresaTviso. gaxda saficrad. rjulma brucaT

fici daavala. Teqvsmeti kaci maikides Ãels saxliskacebi da gadaigdes

Cxubres sisxli, magram daiaurT Tqves: Cven ro Cxubre mogvikaliT, maSin

erTucs gverdiT edegiT, erTuciseb iyveniT, Cvend sru erTebi xarT, visac

SagxvdebiT, magklavTo. fici araSi CauTvales. axla samukam maZaxuroba qna:

„brucaTan Zmoba gamiyravis, magaT maxklavs vin, ar mivzdev, maxkvlen vis, nu

vin mamyvebis, me magaT gverdi ar udgeor. casac mizdiodasa-d dedamiwasac,

jvarTaca-d RmerTsac, xalxTac, rom me brucai-d magis Svilebi Zmad aRar

mindan”. amnairad samukam brucani maikveTna, magram daiaurT arc makveTa miiRes,

rosac kac maxkaliT, Zmeb iyveniT, exla Cven mokveTas aRar vRebulobTo _

uTxres daiaurT, magram samuka metad amayi kaci iyo da aRar imaleboda, is

ambobda: „Cxubres mamklavni brucani me mavikveTeni, me Tav aRar mZes, rac unda

qnan, Tunda Ãocan erTuci, Tunda Tav apativan, me Tavisufali or”. daiaurni

gaCumdnen da Sesafer dros eZebdnen, an erTi moeklaT, an meore. erTi adgili

Satilivnebs miTxos axlo aqvs, am adgils saxelad `kexi” hqvian. am adgilze

unda gaiaros miTxos wamsvlelma xevsurma. aq xnavdnen mgelia da samuka,

Zmebi. am dros miTxodan modioda Cxubres biZa (mamis Zma), xaZe. xaZem muqaris

saxiT, imaT danaxvaze Tavi CamoZra. Tavis CamoZvris dros mgeliam Saaswro

Tvali da samukas uTxra: xaZe muqaras gvTxovs, Tavi CamoZrao. samukam misi

muqara arafrad Caagdo. magram sakvirveli is iyo, kaci mokles, rigs arc

erTi uyenebda, arc meore. amitom, aucilebeli iyo, erT-erTs moklavdnen.

xaZe Sin rom mivida, aRelvebuli iyo da Tavis Svil babosTan raRac patara

Cxubi mouvida; xaZem uTxra: `CemTan ki nu SuRlob, Senis SinSis Cxubres

mamklavi kexs Ãnavsa-d, Tu kaci xar, is makali.~ babo maSinve wavida Cxubres

Zma guasTan da uTxra es ambavi. aiRes iaraRi guam da babom da wamovidnen

88

kexs. durbindiT Soridan dainaxes. mieparnen dRisiT, esroles da mokles

samuka. TviTon dabrundnen da mucuSi movidnen.

aRarc imaT uyenes rigi da moiTxoves Tavis gabra TavSi. bociaT Tqves: Cven

Tavs TavSi ar gavbriT, imitom rom Cven tyuilad mogvkles. meTave brucaT

Calxiai xyvanda mamklavi da Cven marTali viyaviT. tyuilad ZaliT gvadeben

Tavso. exla mangiaT, e. i. bociaT, dauwyes isev miyola mosaklavad. bociaT

mamaSi iyvnen xTiso vaJunasZe WinWarauli da kurdRliSvili gigia. mgelia,

samukas Zma, am dros koWli iyo, sakomidan Tofi dahkres da fexiT gaxaibrda.

ufro mihyvebodnen xTiso da gigia Suris saZebrad. ufro undodaT babos

mokvla, radgan gagebuli hqondaT, rom samuka mokla babos nasrolma tyviam.

erTxel kurdRliSvili gigia qisteTSi iyo wasuli, sofel jaregoSi. iq

naxa rom samukais mamklavi babo idga `maJdagis” (maJdagi imaTi samlocvelo

saxliao, ase sTqva mTxrobelma) karze. gigia ase moiqca, viTom babo ver

dainaxa, mobrunda da aCqarebiT wamovida SatilSi. vaJunaT xTiso saboslos

iyo mucus Walas da gigia pirdapir masTan mivida. yovelive uambo. aiRes

iaraRebi da wamovidnen babos gzis Sesakravad. apirebdnen: sadac samuka

mokles, iq unda SaekraT gza da isic iq unda moeklaT. erTi qistis diaci

Sexvda gzaSi da man uTxra: babo isev jaregos iyovo. aq dRisiT wasvla

aRar SeiZleboda, radgan naxavda vinme da mters gaufrTxilebda.

daiRames da RamiT midiodnen gzis Sesakravad. midiodnen im gziT, romel

gzazedac unda gamoevlo imaT mters, babos, da, usaTuod, RamiT gamoivlida.

amitom, didis sifrTxiliT da momzadebulis TofebiT modiodnen. win gigia

mouZRveboda da axlo xTiso moyveboda. gigia ufro kargad icnobda babos,

radgan wina dRes naxa da misi Cacmulobac icoda. Tu gzaSi Sexvdeboda,

gigias unda eTqva xTisosaTvis `aha”. es iyo niSani da xTiso mixvdeboda, rom

es iyo babo da Tofs dahkravda. moaxlovdnen `ekaldamaT”. aq patara aRmarTi

hqondaT amosasvleli. mzirebi aRmarTs Semoudgnen da Ramis sibneleSi cis

tatnobze kacis landi dainaxes. gigiam icno, magram arc sul garkveulad,

magram mainc, amxanags niSani misca. orive Tofi erTbaSad gavarda da babo

Zirs davarda. kaci rom waiqca, jer axlo ar miendvnen_ vaiTu cocxali iyos

da dagvazianebso. roca darwmundnen rom mkvdari iyo, mividnen da Seamowmes _

darwmundnen, rom is iyo maTi mteri. babo gzis Tavze Semoawvines, zed misive

`yarwika” Semoxures da wamovidnen SatilSi. xTiso aRarc saboslos wasula,

pirdapir SatilSi movidnen da mgelias uambes misi Zmis, samukas, mkvlelis

mokvlis ambavi. icodnen, axla daiaurni daiwyebdnen moyolas mosaklavad da

amitom sifrTxile marTebdaT.

89

meore dRes, SemTxveviT am gzaze gamvlelma mgzavrma, leko WinWaraulma,

dainaxa mokluli da mucuSi kaci gagzavna Sesatyobineblad. movidnen da

Tavisi micvalebuli mucuSi waasvenes. gacxarda ufro meti mtroba. ra Tqma

unda, icodnen mangiaT mokluli iqneboda, radgan maT didi mtroba hqondaT.

axla imaT dauwyes miyola mosaklavad. gigia da xTiso adgnen da arxotSi

gadaixiznen, sofel axielSi movidnen da sTxoves amanaTad miReba. axiellebs

amanaTis miReba uyvarda da miiRes isini. amanaTebSi erTi saklavi miiyvanes da

arxotis jvarSi dakles. axielelT da arxotis jvars miabares Tavis Tavi.

saklavi daikla axielelT da amanaTebis samwyalobnelod. arxotis jvars

Seaxvewes is, vinc amanaTebs xels Seuwyobs da daicavs mtrisagan. misces

TiTo oroli dRis sajvaro mamulebi, zogi Tavis mamulebs axvnevinebda da

Tavis ojaxis wevrebiT dabinavdnen axielSi.

mangiaT rom erTuci moikveTes, e. i. bociaT samukam maZaxuroba qna: „brucaid

magis Svilebiv Zmad aRar mindanav, mamikveTianav, Tu magaT vin makles, Tavs

ar davidebav, Tu egen vin maklav, mamklavs Tavs ar davzdebT, mesisxled

ar daviWerTav”. axla brucaT fici da brucani viTomc gamarTldnen. atyda

kac-Suakaci, brucani da daiaurni Seariges. jvarSi pirSasamyrelo qnes da

Serigdnen. bociani da daiaurni darCnen erTimeoris mosisxled (es brucani

mamad kiwuani iyvnen da meoreni mamad mangiani; saerTo mamad ki mangiani

iyvnen). brucani da daiaurni erTimeoris mosisxled aRar iTvlebodnen.

aRarc erTimeoris xaTri rame hqondaT, iyvnen erTi¬meoresTan Cveulebrivi

xevsurebi. erTimeoris arc mtrebi da arc mokeTe.

erT-erT daiaurT kacs, bociaT mosaklavad mosuls, brucani winac edgen,

e. i. xels uwyobdnen maT mosaklavad mosulebs. erTxel brucaT Calxiasad

erTs daiaurs, saxelad akuSelas, mouvida SuRli. Calxia braziani kaci

iyo da akuSelasagan gabrazebulma uTxra: `Tqvens Cxubres joxic me davkar,

xanjaric da xelic Cem iyv, me magikaliT Cxubre”. wamovida akuSela da

saxliskacebs es ambavi uambo. uTxra, Cveni Cxubres mamklavi brucaT Calxia

yofila da Cven bociaT vedavebiTo. daiaurT viTomc es ambavi sulac ar

gaiges, ise moaCvenes Tavi. daiaurT gurovlebTan, Calxias colis Zma CuasTan,

raRac patara mteroba hqonda. moigones rom unda waiRon arayi, gaiyolon

gurovlebis siZe brucaT Calxia da Serigdnen gurovlebs. marTlac

moemzadnen, wamovidnen da movidnen SatilSi. Satilidan gaiyoles Calxia

da wavidnen guroSi kaneSaT Cuais Sesarigeblad. gaiares didi manZili da

guros rom miuaxlovdnen, daisvenes adgilobriv veliswyalze. Rame iyo.

dasxdnen da dalies arayi. Calxia dabla ijda, erTma daiaurma arayiani

90

yanwi miado pirze, daadariles, meoreebma xanjlebi daartyes TavSi. iseTi

ZaliT scemdnen xanjlebs, rom Calxia maSinve usulo daeca dabla. Tu ase

ar moaxerxebdnen, Calxiasagan eSinodaT, radgan is Zalian yoCaRi iyo da

mosalodneli iyo misgan didi ziani mieyenebina mopirdapirisaTvis. Calxias

nabadi daafares da dabrundnen Sinisaken. gzaSi Satilivnebis qoxi iyo,

iq diacebi iyvnen pirutyvis mosavlelad. daiaurebi mividnen da uTxres:

brucaT Calxia movkaliT da mixedon, velis nadirma ar gaafuWoso. diacebma

SatilSi gatexes xma da micvalebuli Satilivnebma Tavis sofelSi moasvenes.

axla brucaT da daiaurT mtroba gaZlierda. brucas darCa ori Svili:

niko da baTaka. axla isini miyvebodnen daiaurT mosaklavad, magram daiaurebi

Zalian frTxilad iyvnen da ver moxerxda maTi mokvla.

zemoT dasaxelebuli daiauri Cxubre Tavis sicocxleSi yaCaRad dadioda,

Zarcvavda xalxs, gzaSi ecemoda, iparavda xarebs da cxenebs. arc kacis

mokvlas gaurboda, kacis mokvla sasaxelo da sasixarulo ambad miaCnda.

erTxel man erTi fSavlis, saxelad nacisis amxanagobiT iorze sofel sionSi

moipara ori xari. sofelma gaigo da mdevari daadevna. sionSi Casaxlebuli

iyo erTi arxoteli, mamad berdiSvili axalgazrda, saxelad qorZo. qorZo

Zalian yoCaRi iyo da wamoewia qurdebs. saWiro gaxda misi mokvla an xarebis

dawirva. fSavelma uTxra: me qristiani kacis sisxlSi ver Seval, davaneboT

xarebs Tavio. Cxubrem upasuxa: me Seval qristiani kacis sisxlSi da sisxls

Tunda TasiT davlevo. esrola Tofi da mokla qorZo. xarebic gaitaces da

gayides. qorZos mkvleli jer ver gaiges, magram xevsurebi amboben: ̀ kacis beWi

ar ikargebao” da qorZos mkvlelic nel-nela gamoCnda da berdiSvilebmac

gaiges. mxolod Cumad iyvnen. daiaurebma rom brucaT Calxia mokles da magari

mtroba CauvardaT, brucais Svilebma berdiSvilebs ufro kargad gaagebines

Cxubresagan qorZos mokvlis ambavi da sTxoves: erTad wavideT, Cven gzebi

kargad viciT da daiaurebis sisxli aviRoT, davxocoTo. berdiSvilebic

daTanxmdnen da mucuelT sabosloebTan daiaurebi daTofes. am srolis

Sedegad mokvda tria daiauri. TviTon mSvidobianad Sin dabrundnen. ufro

emateboda mosisxleobas. axla, brucam uCivla da daaWerina daiaurT tuCa

da qoTila. erTi weliwadi ar ucocxlia da oriveni cixeSi daixocnen.

axla, es kacis Tavebic brucaT daabrales _ Tqvens saCivarze daixocneno.

berdiSvilebma daifices, Cveni tyviiT ar mokvda daiaurio da dadga Tav-

sisxli isev brucais Svilebze. ori cixeSi momkvdari, erTic ise mokluli

_ daedoT brucaT sami kacis Tavi. adgnen da brucani gadaixiznen sadRac

barSi.

91

bociaT da daiaurT autyda kac-Suakaci, sofel guroSi mcxovreb niko

gogoWuris meTaurobiT, Seyares rjulis kacebi. rjulma bociaT daado

xuTi Zroxa, saukenmamkvdro. aduRes jvarCi ludi. dakles saerTo erTi

kureti da Seiyarnes pirs da Serigdnen. daiaurT kureti da bociaT xTiso

aZmobiles erTimeores da dabolovda maTi mesisxleoba.

mangia-daiaurT Tav-sisxlis Sesaxeb leqsi hqonda naTqvami sofel guroSi

mcxovreb gugo gogoWurs, romelic TviTonc mtrobda daiaurT, magram

leqsi mainc maTTvis sawyinod ar aris naTqvami:

mangia_ daiaurni

leqss ityvis dabal gugoi, fandurs daukrav xisasa,fanduro Ciraxisao, kide sjobixar rvlisasa,qaRaldis weras daviwyeb, numers dausom wlisasa,wamoal nadirobada, gadavla mgulav mTisasa.

Samameyara sikvdili, Camamavali gzisasa.

maxurvili aqvs nabadi, xetars anaTebs Ãmlisasa.

kaci or SaSinebuli, Tavs mamWris, rogorc Tikansa.

sikvdilo, me Tu ar mamklav, dagiklav Ãarsa nislasa,gadmamitrixa Tvalebi, vin maxklavs Senfer cicasa!

Satilisake wavida, cxenas gadajda wiTlasa.

Satils xoligas mauklavs, irems Cauqcev tyisasa,wiqaT bewikas mauklavs, gamriges bevris mtrisasa,brucaT Calxias mauklavs, kulas dauqcevs qvisasa,suxiaT Cxubres mauklavs, Suqs daubnelebs mzisasa, xaZeT mauklavs babosa, qvitkirs dauqcevs qvisasa,gagaT samukas mauklavs, simagres Satilisasa.

mangia-daiaurni Tesls leven erTucisasa.

kaebs vaSkacebs arCeven, guls alaReben mtrisasa.

sru yvelas marTals viambob makeTisasa, mtrisasa.Calxias wamaiyvanen: gamagvyev colisZmisasa.

uyureT ubedurebas, xifarTsa eSmakisasa.Ãorus Zir Samamavalsa, Ãids gautexen xisasa,saCqarod Samaavleven, cxensa gadasmen niSasa.

mavides winaWalasa, yanws miawvdian rqisasa,simirgvliv Samaexvivnen, lekvs ver daswonen mglisasa.marto Calxia ras iqams, Tavs dainatris Zmisasa.

92

cudad qnes daiaurTa, codos ideben mkvdrisasa.

Satils codo-brals kviroben, tirilsa oris disasa,beberT ded-mamaT maswiravs tirilsa biZaisasa.

axlis diacis gawirvas, Wyivilsa lurjaisasa.

amagis maleqsebeli gamamavlies zRvisasa,sicive ras gamamrCebis, tanze Cavicom mCvrisasa.

leqsis damweri iyo Calxias colis biZa gugo gogoWuri. am leqsSi

ori ufrosi kaci hyavs dasaxelebuli: xoliga da bewika, Satilivnebi,

WinWaraulebi, danarCenebi sul mangia-daiaurebi arian, erTi meorisagan

moklulni. Cxubre da babo arian erTimeoris biZaSvilebi, mangiaTagan

moklulni, samuka da Calxia, mangiaT mamis kacni arian daiaurTagan

moklulni. es mosisxleoba daiwyo xuTi vaznis gulisaTvis, pirvelad,

ubralo SuriT da daixoca amdeni xalxi. ori daiauri: tuCuri da qoTila

cixeSi daixocnen brucas Civilis Sedegad; erTi daiauri kidev sxva mokles

akuSela berdiSvilebma da brucais Svilebma. da rogorc vTqviT, bociani

da daiaurni Serigdnen, brucaTan isev grZeldeba mteroba.

Camawerina imeda TaTikasZe gogoWurma, qacuaurT mamisam

qacuaurni kidev iyofodnen mamebad. imeda aris sosanaT mamidan, meore mama

_ kvirikani. erTi-meoresTan Soreuli ganayrebi ar arian, magram Tav-Tavis

papebis saxelze warmoiSva axali mamebi. sosanaT mamaSi TaTikas yavda erTi

vaJi imeda da erTi qali. imedas Tavisi da Zalian uyvarda da jvarebSi piriqiT-

piraqeT xevsureTSi, yvelgan dahyavda sazRvnelad. ukanasknelad liqokSi

iyvnen da-Zmani da kopalaSi erTi Wedila miiyvanes. jvarSiiT dabrunebis

Semdeg daiwyo Tibac. imeda da kvirikaT mamis erT-erTi kaci xTiso imedasTan

erTad Tibda da orni misi, e.i. xTisos, Zmani qveviT moSorebiT Tibdnen (am

sam ZmaT mamas erqva apareka). imaT axlos namgliT Tibda TaTikas imedais dac.

aparekais Svilebi cotas Tavmomwoneobdnen kidec; sul ubralo saqmeze

erTi qistic mokles da qistebi mosaklavad mohyvebodnen. Zmebi, qistebis

SiSiT, Zalian frTxilad iyvnen; Tofebi sul Tan dahqondaT, puris Wamis

drosac ki Tofebi kalTaSi edoT. Rame xom uiaraRod gareT fexs ar

gadadgamdnen. erTxel erT-erTi Zma RamiT gareT gavida. am dros Turme maTi

dedac gareT iyo gasuli. dainaxa Ramis sibneleSi raRac Savi landi. adga

93

da misken wamovida. aparekais Svils egona Suris saZebrad mosuli qisti.

arc, xma amouRia, vina xaro, radgan eSinoda xmis gagonebaze qisti Tofs

dakravda. swrafad esrola da mokla Tavisi deda. dedam erTi ki amoikvnesa

rad momkalo da iqve suli dalia. sxva aseTebs bevr rames Svrebodnen,

Tamamobdnen da amayobdnen, aravis arafrad ar agdebdnen.

rogorc zemoT iTqva, orni Zmani, aparekais Svilni, axlo Tibdnen imedais

dasTan. Tofebi orives Tan hqonda. imedas dac dajda da daisvena. aparekais

Svilebmac daisvenes. erT-erTma Zmam, gamaxelam, Tofi aiRo da imedas das

daumizna. daaviwyda, rom TofSi vaznebi ewyo, mas Tofi carieli egona. Zmas

uTxra: is rom qisti iyos, rogor gamovagorebdio. Tofi fexze daayena da

dasxlita. qali mZimed daiWra da pirqve daeca. Zmebi SekrTnen am iSobari

ambiT. bevrad inanes, magram gvianRa iyo. saWiro gaxda misi damalva da

qistebisaTvis dabraleba. magram maTda samwuxarod, qali jer isev cocxali

iyo da is ityoda Tavis mkvlelebs. magram imas, rom qali mokvdeboda, manamdin

ityoda rames da veRaras vin gaigebda, mainc damalva amjobines. wamovida

erT-erTi Zma sofelSi da xma gatexa: qistebma gvesroles da TaTikais qali

mogvikleso. mogrovda xalxi da daWrili qali saxlSi waiyvanes. Tofis

xma imedam da am qalis mkvlelis Zmam xTisomac gaigones. jer SekrTnen,

qistebis Tavdasxma egonaT da meore Tofi rom aRar gavarda, damSviddnen.

saRamoze wamovidnen saxlSi da imedas daxvda daWrili da. sikvdilis piras

iyo misuli, magram goneba da ena mainc isev SerCenoda. mkvlelebi iq ar

iyvnen da imedas eWvi Seepara, ratom aq ar ariano da hkiTxa Tavis das, vin

gesrola, vera naxeo? dam imedas araferi uTxra. Tavisi sofleli suikaT

mamis kaci, TaveleqaT biZura, Seiyvana da imas uTxra: qistebi ar iyvnen,

aparekais SvilT mesroleso. biZuram jer mkvlelebi gaaxizna da mere imedas

yovelive uambo. aparekais Svilebi mowmaoSi eqimTan wamovidnen da, manam

dabrundebodnen, qali gardaicvala. imedam sicocxliTve uTxra: radgan

ugonebliv mouxda, sicocxliT arafers vetyvi da roca gardaicvleba

Cemis dis Tavs ar davkargav, uTuod Surs viZebnio. qali rom daasaflaves,

imedam kacis rigi moiTxova, magram maT diacis Tavis wesiT naxevari rigi

gaugzavnes. Tan ambobdnen, Cven iSobari mogvivida, Cven naxevari rigis yenebac

ar gvekuTvniso. imeda gaCumda da marjve dros eloda, maT mosaklavad.

Tavis dis sikvdilisa mecxre dRe iyo, rom imeda Causafrda moxerxebul

adgilas. esrola Tofi da Tavis dis mamklavi gamaxela mokla. gamaxelas

orma Zmam Tqves: Cven jer iSobari mogvivida, memre diacis Tavis naxevari

kacis Tavs udris da vaSkaci rom mogvikla, Cven magas movklavTo.

94

autexa imedam Suakacebi, rjulSi gavideT da rjuli rogorc ityvis,

ise SevrigdeTo. magram gamaxelas Zma, xTiso, ambobda: me mainc movklav da

mere SevrigdeTo. imedam Suakacebis xeliT rva saklavi gaugzavna Serigebis

saTxovrad da mecxre Ãar-mazveri e. i. oTxi wlis kureti. magram xTisom

arc erTxel Tqva Tanxmoba Serigebaze. mainc ambobda, mec movklav da

mere SevrigdeTo. imedas hyavda biZaSvilebi, xaxoni da aba. erTxel xTiso

Causafrda da esrola xaxons. tyviam tanisamosSi gauara da xaxoni gadarCa.

man swrafad moaswro, esrola da isev xTiso daWra fexSi. amiT gamwvavda

saqme. imedam Tqva: me ÃevsureTis rjulisa ar vici. me Cemi da xuT vaSkacs

merCivna da axla Tu ar iSlian, vnaxoT vin vis moklavso. xaxonma, abam da

imedam Tqves: sul erTia xTiso ar moisvenebs, movklaT egec da movisvenoTo.

Causafrdnen, esroles da xTisoc mokles. darCa erTi Zma kvirikais Svilebidan.

mas axlobeli aRaravin hyavda da Tu ar Serigdeboda, imasac moklavdnen

da moiSorebdnen Tavidan. atyda kac-Suakaci da gaiyvanes rjulSi. rjulma

diacis TavSi mainc naxevari Tavi gaubara. darCa erTi kacis Tavi sruli da

erTi naxevari. erTi kacis Tavis naxevari unda ezRo dramiT da erTi kacis

Tavi rCeboda rigis sayeneblad. kacis Tavis naxevarSi unda mieca ocdaaTi

Zroxis drama, magram rjulis kacebma aTi Zroxis drama gaabares imedasagan

gaweul sxvadasxva xarjebSi da darCa oci Zroxis drama. amasTan kidev

imedas daedo gasaRebad xuTi Zroxis saukenmamkvdro. imedam Caabara sul

ocdaxuTi Zroxis drama da uyena erTi kacis Tavis mTliani rigi. danarCeni

yvelaferi gasworda, mxolod imeda darCa erTi kacis mamklavad, romelic

asrulebda mamklavis yvela valdebulebebs.

guroel-SatilionT SuRli

(guroel-SatilionT omsac uwodeben)

es ambavi Camawerina mgelia WinWaraulma 1937 wels. mgelia maSin iyo

ormocdaaTis wlisa. misi Txrobis mixedviT sxva adgilas daiwera im omSi

mokluli guroel-Satilionebis vinaoba. axla ufro vrclad Camawerina

sofel guroSi mcxovrebma imeda TaTukasZe gogoWurma 76 wlisam, am oms

is kargad aris momswvrali da, misi gadmocemiT, bevri ram axsovs. rogorc

mgelia WinWaraulma, iseve imeda gogoWurmac pirveli dasawyisi am omis

erTnairad miambes:

Cven saTanado adgilze awerili gvqonda is, rom jalabaurni SatilSi

cxovrobdnen da metismeti amayi xalxi iyo. Satilivnebi ase ambobdnen:

95

jalabaurT Tavis siamayiT amowyvites Tavisi sagvareulo anu mama. isini

gaTaulan da maTi qali naTula guroSi iyo gaTxovili Conqara gogoWurze.

Conqara cxovrobda Satilivnebisa da gurovlebis sazRvarTan axlo,

adgilobriv, Ãoru-s. Satilis da guros adgils sazRvravs patara mdinare,

razedac xis xidi iyo gadebuli. naTulas am xidze ocamdin Tikan-batkani

gaudioda da uSvebda SatilionT adgilSi. am adgils Satilivnebi arafrad

iyenebdnen, arc iyo rame, garda kldeebisa da ubralo fiWvnarisa, magram

Satilivnebs mainc swyindaT, Cvens adgilSi nu gadmodixarTo; kacebic

miugzavnes: Tikan-batknebi nu gadmogidisT, Torem gagilalavTo, e. i.

wagarTvamT da SatilSi gavrekavTo; magram, naTula ambobda: me SatilionT

qali var da isini Cems Tikan-batknebs ar galalaveno, da isev daudioda Tikan-

batknebi. bolos Satilivnebma piri Sekres, Tu ar daiSales, Tikan-batknebi

Sin gamavlalaTo. ukanasknelad SatilionT Tqves: bolos gurovlebi mag

adgils sul wagvarTvamen da CvenTvis didi sircxvili iqnebao da SatilionT

mwyemsebma es Tikan-batknebi Satilisaken garekes. naTula wamoewia, exveweboda

nu migidisT Tikan-batknebi, me Tqveni mamida varo, magram aRar daiSales da

garekes SatilSi. am dros guros jvarSi aTengena iyo, dReoba da mTvrali

xalxi iyo. guroelma xoligam gaigo Tikan-batknebis gareka, soflis jarze

mivida da uTxra: `dRes SatilionT sircxvil dagvdves, Tikan-batknebi

gagvilales, Tu amaze arai xqeniT, xval mavlen Satilionni, colebsac

gagvilalven”. mTvral xalxs meti ar dasWirda, gaiqcnen saxlebSi da far-

xmlebiT SeiaraRdnen, wavidnen Satilze dasacemad. maTi gasavali gza

Conqarais karze iyo. Conqaram da naTulam rom gaiges guroelniv Satilisad

dasacemad midianav, saklav miagebes, saklavs yelze naTulas mandel maaxvies

da imiT Saexvewnes gurovlebs _ nu mizdiTav Satilav. guroelT arc

mandels ugdes yuri-d arc saklavs. xevsureTis wesiT, mandlis gadalaÃva

ar SeiZleboda, mandeli da isic saklaviT.

ConqaraT hyavdaT alali biZaSvili (SinSi) karkila. suikaT hyavda kirkilais

mama mokluli da Tavi emarTa. kirkilas eTqva suikaTad: mamis Tavs gapativebT,

Tu exlad daRbrundebiT da Satils ar waxolTav. suikaT aRarc kirkilas

uxaTres da wavidnen win. bolos Conqaram galanZRa xalxi: Cemeb Tikan-batkneb

galalesao-d me Taod maviÃdiv sircxvilsav, me Tqven maÃdil sircxvil rad

mindav”. mainc veraferma ver gasWra mTvral gurovlebTan. guroeli baTira

Zalian amayi kaci iyo da man Tqva: deda SeirTas colad, vinc dabrundas da

Satil ar wavidasav. gavarda xidze da gahyva sxva xalxic. Tan misdevda diac-

96

ymawvili da moxuci xalxi. diacebi da moxucebi exvewebodnen _ nu mizdiTav,

magram aras vis ugonebdes. meSvlad mainc gamavadgebiTav, ambobdnen diacebi

da moxuci xalxi da misdevdnen Tan. gzaSi SexvdaT erTi Satilioni kaci,

Calxia. saklavi mixyvaniyv guros jvarSi, sazRvnelad mimavaliyv. guroelT

imisad cudi araferi eTqva, radgan is marto iyo, sircxvili iyo erT kacTan

bevris xalxis SuRli. xolod gurovlebs Calxiaisad eTqva, Cven Satils

mivdiT saSuRlarada-d Sen guros raRa gindao. dabrunviliyo ukan Calxiac,

gzaSi enaxa Satilioni wyemsebi, giorgiT Cua yofiliyo erT-erTi wyemsi

ymawvili. Calxias is gaegzavna SatilSi da eTqva: midi, Satils gaagebiev,

ro guroeln madianav SaiaraRebulniv SatilivnebsTan saSuRlaradao-d

Satilivnebmav iaraR aiRanav. Cuas gaetex Ãma. SatilionT egona, rom guroelni

axlos Tu movidnen sofelTan, diac-ymawvili daSindebao. aCqarebuliyvnen,

rom soflidan Sors rogorme SevxvdeTo. Tofebi aeRo da siCqaris gamo far-

xmali veRar waeRo. mTxrobelma Tqva: xalxi ise aCqarebiT wavida, rogorc

wava mosisxle mtrisake, sinamdvileSi ki guroel-Satilioni xalxi sul

erTi meoris naTesavi iyo. diswuli, dediZma, siZe-coleuli da sxva. guroeli

da Satilioni qali sxvagan iSviaTad gaTxovdeboda, Tu am soflebSi ara.

erTi, imitom, rom erTimeoresTan axlo cxovrobdnen, meore, imitom, rom

erTi meoris msgavsi xalxi iyo adaT-CvevebiT, siyoCaRiT da sxva. eguebodnen

erTi¬meores. axla ki Tikan-batknebis gadasvlis gamo ori sofeli iaraRiT

gamovida erTimeoresTan saSuRlarad.

Satilis Walaze erTi viwro adgilia mdinare arRunis pirze da iqve

patara xidia. am xidze Sexvdnen erTimeores gurovlebi da Satilivnebi. am

xidze pirvelad Satilivnebi mividnen, xidze gadaeRoba diacebi da xnieri

xalxi da aRar uSvebdnen maT. am dros gamoCndnen gurovlebi; xidze rom

gza ar daanebes, Satilivnebi wyalSi gadaxtnen da gavidnen. zogebi kldis

Tbes amoefarnen Tofianebi. mTxrobelma mgeliam ase miambo: `maSin me cameti

wlis viyav, iaraR ki ar mqond, magram iq ki viyav. aerivnes erTucSi guroel-

Satilionni, dadg Ãmlebis jaÃ-juÃi, Tofebis triali (srola). Tofis Ãma

kldeebs uÃmobda-d, Tofis boli nisliviT daidv (im dros boliani Tofebi

iyo, qarTuli Tofebi da berdankebi). zogi iq waiqc xalxi, zogi aq daeyar

riyesaviT. Cven sisxlmagozebul xalx gvegona-d iseeb mkvdreb yofiliyv

(sisxl magozebuli: zogs sisxlze guli uwuxdeba da droebiT ugrZnoblad

vardeba). SuRli ar gagrZelebula, cota xans iyo, diacebic meSvlobdesa-d

sisxlmac Sazar xalxi-d daanebes Tavi erTsxvis Ãocas”.

97

adgilze mkvdari darCa: ori Satilioni da eqvsi guroeli. momkvdrebis

garda, mZimed daiWra da sakaciT waiRes: eqvsi guroeli da erTi Satilioni.

gurovlebi meti imitom dazaraldnen, rom Satilivnebi TofebiT SuRlobdnen da

gurovlebs Tofebi ar hqondaT wamoRebuli, ÃmlebiT SuRlobdnen, sasikvdilo

naWrevebi TiTqmis ar daiTvleboda, imdeni iyo. romlebic Tavis fexiT wavidnen,

TiTo kacs ramdenime Wriloba hqonda miyenebuli. xalxi damSvidda da erTi

meorisake aRar iwevdnen. wavidnen, mkvdrebic waiRes da mZimed daWrilebic

sakaceebiT. daWrilebs sofluri eqimebi daayenes, magram mainc daixocnen

am omSi miyenebuli Wrilobebisagan. adgilze daixocnen Satilivnebi: imeda

gorgalaTi _ mokla TukaT ToTiam, guroelma, iqve omSi. TukaT ToTiaT

SinSi, gigiaT wiqa, daiWra am omSi da bobRacobda, es mokluli iyo Satilion

bociaT mgeliaisagan, magram tyuilad daRbralda gorgalaT imedas. TukaT

ToTiam rom Tavisi SinSi wiqa sasikvdilod daWrili naxa, sxvas waarTva Tofi,

gorgalaT imedas daxkra da uTxra: eemaCi ro es Cem SinSi bobRacobs, eemis

uncrosimc xar. wiqasav safarSiiT qud gamaugordav, imas Camaxyvav, gorgalaT

imedam esrivao-d maklav, daabrales. amaze bZolac iyo. gorgala ambobda, Cemma

Svilma imedam wiqa ar mokla da TukaT ToTiam Cemi Svili tyuilad moklao.

mkvdris amoRebac gabedes; tyvia, romelic meore mxares ar iyo gasuli, unda

ecno visi iyo, magram arc es moxerxda. wiqaisa da gorgalaT imedais Tavi

rjulma erTimeoreSi gaRbara. magram, gorgalais meore Svilma, nanaizZem,

mainc mokla TukaT ToTia, Tavis Zmis, imedais sisxlisad. nanaizZem rom mokla

ToTia da Satilisake wamovida, mdevari daedevna. ToTiais axlo saxliskaci,

xoligaT TaTara, wamoewia da nanaizZec gzaSi mokla. nanaizZis da ToTiais

Tavic rjulma erTimeoreSi gaRbara.

amave omSi mokvda mamula Satilioni, bulaurT mamidan. mamula maSin

ymawvilad iyo da deda iWerda da xalxs exveweboda: Tqveni Wirime, nu

momiklavT, erTi Svili myavso. guroelma sigirgalma dedis xelSi dahkra

Tofi da mokla mamula. am dros mamulas dac aq iyo, lelika. amave omSi

moukles axalgazrda saqmro _ guroeli gigiaT wiqa. axla es Zmac moukles,

qalma veRar aitana da gadaxta wyalSi. cocxal-mkvdari gamoiyvanes, magram

daavadda da male mokvda. am omSi guroeli xTisiaT samuka mokvda, sukiaT

gvaridan. es dabralda sigirgalisagan moklul mamulas saxliskacebs,

e. i. bulaurT Cuas da gamaxelas. samukas sami natyviari sWirda da samive aq

aRniSnul pirebs dabralda. Tumca eseni mamulas axloblebi ar iyvnen, magram

rjulma sigirgalisagan mokluli mamulas Tavi gabara mamulais Soreul

saxliskacebisagan moklul sigirgalis saxliskac xTisiaT samukais TavSi.

98

am omSi TorelT Conqaram ÃmliT daWra Satilioni TiayaT nia, romelic am

Wrilobisagan mokvda. ramdenime wlis Semdeg, radgan Conqara daavadebuli

iyo da misi mokvla sasaxelod aRar miaCndaT, Conqaras cameti wlis Svili _

xTiso moukles. xTiso patara mSvild-isriT Citebze sanadirod gamosuliyo.

Conqarasagan moklul niais Svilma, mixam da misma biZaSvilma xoligam

esroles da niais sisxlisad mokles es ymawvili. mere rjulma amaTi Tavic

erTimeoreSi gaRbara.

amave omSi daiWra da Wrilobisagan gardaicvala kokoT gigia, Satilioni.

misi naWrevi saardaraod gaxda, Conqarai da sigirgali (gurovlebia) ibrZodnen:

ara Senma naWrevma mokla da ara Senmao. rjulma sigirgals fici uTvala,

man Teqvsmeti kaci xels moikida da daifica; Tavi daedo Conqaras (kacis

Tavze Tu ificavdnen, Teqvsmeti kaci unda mokidebiyo xels saxliskacebidan.

Tu diacis Tavze iyo fici, maSin rva kaci unda hyoloda xelsmomkide da

maSin iyo fici sruli. Tu amdeni xelsmomkide ar mougrovdeboda, maSin fici

gatexilad CaiTvleboda da gamtyuvndeboda is, visac fici hqonda rjulisagan

davalebuli). am sisxlze mokles Conqarais saxliskaci, ToTiaT ivane. es mokla

gigiais Svilma _ giorgim da ori saxliskaci etana Tan _ TaTiaurT gigia da

naTelizZeT gigia. kokoT gigiais da ToTiaT ivanes Tavi rjulma erTimeoreSi

gaRbara. saukenmamkvdro xuTi Zroxa guroel baTakaT aiRes (winwin, pirvelad

momkvdari Tu ubedo an ucolSvilo iyo da imis sisxlze mokles kaci, maSin

saukenmamkvdro gaudis; es, rom ubedo, ucolSvilo kacis sikvdili mwvaved

dgas, radgan is sul ispoba uSTamomavlobod da misi mkvlelis mokvla

samarTliania; Tu pirvelad mokluls Svilebi, STamomavloba darCa da sul

ar ispoba, maSin SedarebiT msubuqad iTvleba aseTi kacis sikvdili da misi

mkvlelis mokvlisaTvis unda gaiRos xuTi Zroxa saukenmamkvdro). rigis

yenebisaTvis pirvel xanebSi guroel-Satilivnebs Tavi hqonda minebebuli,

ramdenime wlis Semdeg ki xevsureTis rjulis mixedviT iwyes rigis yeneba,

romelic mTxroblebma ver gadmomces, vin rogor uyena rigi.

legua Satilioni bulaurT mamidan iyo da SatilionTagan gurovlebisaTvis

nasroli tyviiT daiWra. amisi daWra dabralda jalabaurT levans. bolos

levani xanjliT mokla amave bulaurT erT-erTma kacma nikom. levans ori

patara bavSvi darCa da Tavi TavSi gabares.

TaTarT xTiso mokles suikaT: TaveleqaT biZuram, xoligaT TaTaram da

samukaT besom (imaT saxliskacis Wirze). WielT niko, guroeli suikaTi, mokla

mangiaT bewikais Svilma _ kvirikam omSive da daabrala jalabaurT oJiaT

babos Svils, baWyias. rjulma fici baWyias daavala, magram xels momkideebi

99

ar mougrovda. mere mangiaTav daifices tyuilad da daumtkices isev baWyias,

radgan mangiani bevrni iyvnen da Ãelsmomkideebic mougrovdnen. WielT nikos

colad hyavda kvirikais da. xalxma gaigona, roca kvirikas eubnebodnen Tavisi

deda da Tavisi da, ra qeni, siZe rad mokali nikoo, rogori sacodavi deda-

debi darCa magisio. magram iman tyuilad ficiT Tavi moiSora da baWyias

gadaabrala. mere wamovidnen suikani, safexvnosTan axlos Causafrdnen da

fexonSi najdomi baWyia mokles mangiaT aparekam da ZaRlikaT imedam. suikaT

axalgazrdebi, kidev oTxi kaci, Satilis pirdapir msxdariyvnes, mdevrad

wasul Satilivnebs autexes srola da ar gauSves. mTxrobelma Tqva: `am

tyuilad ficze mangiani gaTavebaze mivides; kvirika, idukaT joyolais cxenm

galaÃ. erTi Svili maukvd, erT Svilic aseT ubeduri, rom didxans ar gastans

magis sicocxle. saxliskacebic, vinac tyuilad ficze Ãels maekidnes, sru

gaTavebaze arian mimdgarni.~

rjulma baWyiais da WielT nikos Tavi erTimeoreSi gabara, xoloT,

tyuilad dabralda baWyias ukacurobis gamo. zemoT iTqva, rom kvirika

cxenma moklao. kvirika rom joyolam gaalaÃvina cxens (joyola ardotelia),

kvirikais Svilma ivanem da SiSiaT imedam, ivanes saxliskacma, makles

joyolas mama iduka da gaibara Tavi TavSi. saukenmamkvdro aiRo joyolam,

radgan kvirika colSviliani iyo.

am levansa da baWyias radgan Ãelsmamkideebi aravin xyvanda, amitom tyuilad

bevri kacis Tavebi daabrales (levani da baWyia Zmebi iyvnen). isev mangiaT

mamidan iyo gagaT samuka. misagan mokluli iyo guroeli badaT imeda (suikaT

mamidan). isev mangiaT daifices, rom levanma moklao da tyuilad daumtkices

mas ficiT. wamovidnen suikani _ medais Zma Toreli da TaveleqaT biZura,

esroles levans da ori tyvia daxkres, magram isev gadarCa. levanis Zmas,

baWyias, namdvilad mokluli hyavda guroeli benteri, baWyia aRar iyo da

erTi tyvia benteris Svilma dahkra levans; is isev gamorCa. mTxrobelma Tqva,

levans mucelSi gveli hyavda, Wrilobebs ulokavda da imitom rCebodao.

levans ori oboli Svili darCa, roca is leguais sisxlze mokla nikom.

is oblebi gaizardnen da sadRac Crdilo kavkasiaSi wavidnen. badaT imedais

Tavi gauTavebeli darCa. Tavi Tu gaTavebuliyo, imedais TavSi Teqvsmeti

ZroxaRa ergeboda, radgan levani imaTTagan Tofdakruli iyo.

am omSi mokles guroeli ZaRlika, baTakiaTi. mangiaT vaJunam mokla. amis

sisxlze mangiaT aparekam da TaveleqaT biZuram vaJunas esroles da fexSi

daWres, xoloT cocxali gadarCa. amis Semdeg aRar usroliaT da Tavi darCa.

vaJunaT xTiso rigs uyenebs. omSi daWrili iyo guroeli imedaT baTira,

100

suikaT mamidan. es iyo daWrili anatorelT niaisagan da am Wrilobisagan

mokvda. anatorelT daedo suikaT Tavi. mere suikaT mamis kacma aparekam

colad waiyvana anatorelT xTisos coli, Tarua; xTisos mama abuleTi

iyo da suikaT ÃelisqveiTad aRar daudga _ Tqven Cveni coli waiyvaneTo,

magram aq sisxlis saqme ufro mZime iyo da amitom isev suikaT kacma uTurgam

abuleTi mokla xanjriT. eseni axloblebi ar iyvnen, magram rjulma Tavi

TavSi gaabriva.

am omSi da omis Semdeg sisxlze sul daixocnen Satilivnebi: 1. imeda,

2. mamula, 3. nia, 4. gigia, 5. legua, 6. TaTarT xTiso, 7. baWyia, 8. abuleTi,

9. nanaizZe, 10. sadara; qali _ lelika (Tavi moikla). gurovlebi arian,

maSinve da Semdeg daxocilni am sisxlze: 1. wiqa, 2. Salika, 3. ToTia,

4. samuka, 5. penteri, 6. imeda, 7. ZaRlika, 8. WielT niko, 9. baTira,

10. ConqaraT xTiso, 11. ToTiaT ivane. am ambavze vinc daixocnen, zogierTis

cnobebis uqonlobis gamo, ver daiwera, vin visgan iqna mokluli, an vis

sisxlze. amave omSi daiWra qacuaurT Toreli, barkalSi iyo daWrili

gorgalaisagan. gorgalasac sWirda patara naWrevi Torelisagan. gorgalais

Svilis nanaizZis mokvlaSi Torelic monawile iyo. Toreli gorgalasagan

moiTxovda samTelsamkvdros ocdaaT Zroxas, radgan tyviiT iyo daWrili;

magram, aRar ergeboda amdeni, radgan Torelsac hqonda zemoT aRniSnuli

danaSaulebi da amitom ver Tanxmdebodnen. adga Toreli da gorgalais

saxliskacs, xaxuaT sadaras, Tof dahkra da mokla.

Torelis da iyo gaTxovili liqokSi da Svilebic hyavda. Torelis Svili

da misive disSvili Zalian gavdnen erTimeores. Satilivnebs undodaT

Torelis Svili moeklaT. magram ver icnes da, misi gonebiT, mis magier makles

Torelis disSvili xaxuam da gorgalaT baTiram. mere moindomes Tavis

gabra TavSi. magram liqoklebma uari Tqves: Cveni Svilis Tavs gurovlis

TavSi ar gavbriTo. Toreli rigs uyenebda Satilivnebs da Satilivnebi

liqoklebs, Tumca, xevsureTis rjulis mixedviT, arasworad; magram mainc,

rjulma Semdegnairad SeaTanxma: rigis saklavi Torelma Tavis disSvilebs

unda mouyvanos weliwadSi TiTojer, rogorc rigis yenebis wesia, radgan

misi disSvili Satilivnebma mokles misi Svilis gonebiT. SatilionT ki

rigs aRaravin uyenebs, radgan Torels maTTvis misayvani rigis saklavi,

maTgan mokluli Tavis disSvilis rigis saklavad miyavs Satilivnebis

magier. am sisxlis saqmeze qacuaurT erTimeore moikveTes. qacuaurni or

mamad iyrebian: biCinagani da sosanani. Toreli biCinagaTia da sosanani

101

maTi ganayrebi iyvnen. Satilivnebma SemouTvales: Tu biCinagaTan Zmobas

gaxyriT, Tqven Cveni Tavi aRar gemarTebaT, Tavisuflebi darCebiTo. adgnen

da sosanaTac makveTnes biCinagani da darCnen SatilionT mosisxleobidan

Tavisufalni.

babukT naTelizZe

Camawerina babua arabulma 1940 welSi, 75 wlisam, sof. daTvisi

arabulebis gvari xevsureTSi cnobilia xalxis simravliT. isic cnobilia,

rom isini kidev orad iyofian: biCinagurebi da CuCayeurebi. mere kidev mamebad

iyofian. babuki da misi Svili naTelizZe arabulebi iyvnen, arabulebidan–

biCinagurni, biCinagurebidan _ maraizZeTi da maraizZeTaniT kidev calke

mama _ gagielani. babuki cxovrobda yazbegis raionSi, sofel juTaSi.

saxelganTqmuli iyo vaJkacobiT, jixvebze nadirobiT da ojaxisSvilobiT,

purmariliT. Cven viciT, rom arabulebi juTaSic cxovroben da bude-

xevsureTSic sxvadasxva soflebSi arian dasaxlebulni. maraizZeT mamis

xalxni cxovroben juTaSi, daTvisSi da zeisteCoSi, sofel esaCuSi. am

xalxT, rogorc erT sofelSi, iseve sxva soflebSic hqonda adgilis wili,

radgan erTimeoresTan axlo ganayrebi iyvnen. sadac vin moisurvebda, iq

dasaxldeboda. gadaucvlidnen erTimeores saxl-kars, mamuls, an saxls

iyiddnen da mosuls saxliskacebi mamuls Tavis Tanasworad miscemdnen.

babuki, rogorc vTqviT, saxelganTqmuli iyo yvelafriT, rac xevsureTSi

vaJkacs unda axasiaTebdes. erTxel babuksTan iSuRla xuTma xevsurma sanes

sane gudanis jvaris mTavari sadReobo adgili iyo, saneoba weliwadSi

erTxel modioda ivlisis TveSi. es adgili mdebareobs gudanis zeviT mTaze

da am dReobaSi Tavs iyrida mTeli maganZuri, arabuli, WinWarauli da

gogoWuri. maTi qal-qaliSvili da mravali xalxi modioda. xSir SemTxvevaSi

xdeboda SuRli, miuxedavad imisa, rom akrZaluli iyo jvarisagan. rogorc

sxva xalxi, babukic aq iyo mosuli, fariT da xmliT SeiaraRebuli. erT

xevsurTan mouvida Cxubi da babukma is rom daWra da daamarcxa, mas

saxliskacebi mieSvelnen da xuTi kaci gaxda babukTan maSuRlari. xevsurebi

ityodnen: xuTi sca da xuTTave ufarao. xuTnive Wrna da mas ki siwiTe ver

gamoarTveso, e.i. xuTi xevsuri daWra-daasisxliana, fari ise marjved ixmara,

rom erTi Wriloba ver miayenes. sxvafrivac babuki Zalian Tavmoyvare iyo.

102

juTaSi xalxi gaqurdebuli iyo, iparavdnen erTimeoris ojaxebidan erbos,

cxvrebs da sxva wvrilman rameebs. babuks hyavda Svilebi _ erTi vaJi da erTi

qali. naTelizZe jer kidev patara iyo, rom juTlebma CaiTries da wvrilman

qurdobaSi miaRebines monawileoba. babukma es iukadrisa da gadawyvita: TuU

es bavSvi aqedan ar movaSore, es xalxni damiRupaven, qurdobas aswavliano.

adga, daTvisSi iyida saxli da iq gadasaxlda Tavis col-SviliT. aqac kai

cxovreba SeiZines da yvelaze ukeTesad cxovrobdnen. wamoizardnen qal-

vaJebic. bevri stumari da mimsvlel-momsvleli hyavdaT, radgan Zalian kargi

ojaxi iyo ded-mamian - Svilebianad da cxovrebac xels uwyobda.

amave sofelSi cxovrobda arabulebis gvaridan erT-erTi mama, daviTaurni.

eseni maraizZeT mamasTan Sors iyvnen, magram gvari erTi hqondaT. daviTaurT

mamaSi wamoizarda erTi Zalian kargi axalgazrda _ babua CalxasZe. xevsurebi

ityodnen,LCalxaT babuas xevsureTSi badali ara xyavso. babua da babukis

qali Tamari erTimeores dauaxlovdnen, rogorc erTi gvaris qal-vaJebi.

daiwyes sworfroba da erTimeorisaTvis miyol-moyola. erTimeore Zalian

SeuyvardaT, magram rjuli uflebas ar aZlevda col-qmrobisas, rogorc

erTi gvarisebs.

arabuli gamravlda da qali veRarsaidan mogvyavso. erTxel kreba moiwvies

arabulebma: gvari davSaloT da sxvadasxva mamis xalxma arabulma arabuli

SeirTos, garda Tavis mamis qal-vaJisao. es piri swored babukma, mindiaT

abam da gogitam CauSales (eseni arabulebis gvarSi mowinave xalxni iyvnen).

krebaze isini rom movidnen, xalxs uTxres: „Cven ucolobis gulisTvis

gvars da Zmobas ver gavxyriT. Tavis das vinc SeirTavs, is ra cocxlebSi

unda iTvlebodas. vinc cols ver maiyvans, ucolo daberdas da makvdas.

Cven imis rjuls ver davzdebT, rom da-Zmebm icolqmran. maS ras xqvian

kacoba, sircxvil-namusi, da-Zmoba, Tavisoba”. am sityvebs zogierTma sxvebmac

dauWires mxari da CaiSala piri. darCa isev ise, rom arabuli qalvaJi

erTimeoris da-Zmad iTvleboda da gacolqmrebis ufleba ar eZleodaT. es

uSlida xels Tamars da babuas, magram es axalgazrda iqamdin Tamami iyo,

rom arc piri da arc xalxi arafrad Caagdo da Tamari colad moiyvana.

gamwarda babuki da naTelizZec. sxva gareSe, amaTi mogvare xalxic wyinobda

am ambavs da naTelizZes aqezebdnen babuas mosaklavad. babuas mokvla ar

undoda naTelizZes, radgan Zalian kargi axalgazrda iyo da ar emeteboda,

Tan ki nawyenic iyo masze. bolos naTelizZes babukmac usayvedura: Calxais

Svilma da gagtaca da Tavisuflad dadis, ar gepovebao. babuks viRacam ki

103

moutana ambavi: babuam Tqva, me gagielani ver mamklaven, imaT nasrol tyvias

xels SeuRobeb da isev imaTake mivabrunebo. babukma es ambavic uTxra Svils

da daumata: ai, Calxais Svili amis metad ar gvafasebso.

naTelizZes meti gza aRar hqonda, wavida RamiT da babuas saxlis pirdapir

tyeSi Casafrda. babua jer-jerobiT sofelSi ar gamodioda. magram Tavis

saxlis midamos ki dRisiTac dadioda, ar imaleboda. Tan imedi hqonda,

naTelizZe me mosaklavad ar gamimetebso. naTelizZe ki imis mosaklavad ukve

Casafrebuli iyo da eloda imis gamosvlas. gaTenda. cota xnis Semdeg babua

gamoCnda Werxos karTan. naTelizZem esrola da sasikvdilod daWra. TviTon

adga da sofel gveleTSi gadavida. darCa Tamari Zalian cud mdgomareobaSi.

xevsureTis wesiT misi aq yofna aRar SeiZleboda, radgan babua kvdeboda imis

Zmisagan. Tan aRarsad hqonda wasasvleli. babuac Zalian uyvarda da moSoreba

eZneleboda. babua jer kidev cocxali iyo. ded-mamas da saxliskacebs sTxova:

Tamars nurasvin awyenT, esec Cemgan Cavarda am ubedur mdgomareobaSio.

babuas sityva gaigones da Tamars yvelani kargad eqceodnen. babuam ori dRe

kidev icocxla da Tamari sul gverdze ejda. babuam Tqva: ar megona Tu

naTelizZe ase gamimetebdao. Tamari uvlida da eubneboda: Sen Tu ver morCi,

mec male Tavs moviklav da saiqioSi SenTan movalo. babua gardaicvala. mis

dasaflavebamdin ki iq iyo Tamari. mere TandaTan uxerxuli gaxda amis aq

cxovreba da wavida aqedan. saxlSi misvla ver gabeda, radgan misi brali iyo

es ubedureba da sxva naTesavebSi mivida. rigis yenebis ambavs aq aRar vexebiT,

radgan rigis yenebis wesebi zemo TavSi aris aRniSnuli. mxolod, xevsureTis

rjulis mixedviT, yvela rigi uyenes. mosisxleebi xandaxan rigs ar iyeneben.

daviTurebma rigi maSinve iyenes. saxlis rigi, gvaris rigi, sadedo _ dedam.

erTi sityviT, rigi uyenes. rigis yenebamdin babuki aq imaleboda. mere adgnen

da arxotSi gadaixiznen. babukis coli sofel axielidan iyo, oJia oCiauris

qali da am sofelSi mividnen amanaTad. erTi saklavi arxotis jvarSi

miiyvanes da miabares Tavi jvars da xalxs. sofelma amanaTobaze uari ar

uTxra da miiRo isini. erTi saxlic uSovnes, jvaris mamulic misces da Tavis

sakuTar mamulebsac axvnevinebdnen. isini Zalian mSromeli xalxni iyvnen da

aqac male kargad moewyvnen. sofelma neba darTo, saxli da mamulebi eyida.

saxlic iyides da mamulebsac yidulobdnen, barSi gadasuli xevsurebisas.

xevsurebi e.i. daviTaurebi cdilobdnen: an Svili moeklaT an mama, magram

arxotSi advili ar iyo aseTi rame. erTxel babuki mTaSi jogs aZovebda da

erTi xevsuri movida, raRac ambavi moutana misi saxliskacebis dazianebisa da

uTxra: dagibareso, mama da Svili wamovidneno. es yofiliyo janikT ÃirClais

104

Svili xTiso, daviTaurT gareTuli saxliskaci. Turme es kaci bavSvobidanve

bakurxevSi gaizarda, arc babuks icnobda da arc babuki mas. mere is kaci

wasuliyo da arxotis mTaze sangali gaekeTa da Casafrebuliyo. mama-Svili

an orive, an erTi wamova, azriT gavigeb, rom SeiaraRebuli iqnebian, SeemCneva,

vin arian da movklavo. magram babuki briyvi kaci ar iyo, eWvi aeRo, rom

viRaca daviTurT kaci unda yofiliyo da aRar wavidnen. Tume janikT xTiso

or dRes eloda arxotis mTaze babukis da imis Svilis misvlas, magram isini

ar mividnen iq.

TandaTanobiT drom gaiara. daviTaurT gulic damSvidda. daviTaurT jer

babukis axlo saxliskacebi Seiyares pirs da bolos babuki da imis Svilic

pirs Seiyarnes da Tofi aiRes, aRar iZevdnen TofiT mosaklavad. mxolod

sadac daviTaurT vinme iyo, isini advilad ar midiodnen. weliwadSi TiTo

rigis saklavs da arays ugzavnidnen da imasac sxvis xeliT. daviTaurT ar

endobodnen, radgan Zalian amayi da SurismaZiebeli xalxi iyo. xevsurebi

ambobdnen: sadac daviTaurni ar arian, iq eSmaki ver gaimarjvebs, SuRli

ar iqnebao. erTxel eSmakma moindoma jarze misuliyo da xalxi eSuRla

(SuRli eSmakis saqmed iTvleboda, Serigeba _ angelozis saqmed). wavida

eSmakio, ambobdnen xevsurebi, mivida jarze, sadac sma iyo. daaTvaliera da

iq daviTaurTi veravin naxao. mobrunda da ukan wamovida, aq daviTaurTi

aravin urevia da me ras gavimarjvebo. aseTi xmebi iyo daviTaurebze. magaTi

Wiri qvasac ar scxavav, Tore kacs egen ras SaarCenenav. amitom ganze idgnen

da axlo ar midiodnen. daTvisSic aRar wavidnen. saxlic CaÃovlda (daingra).

mamulebic gayamirda da babukT yvelafers Tavi daanebes. naTelizZes iqve

arxotSi, sofel amRaSi, qali moewona; colad moyvana undoda, magram

mosisxleT nebadaurTvelad ver moiyvanda. babukma Suakaci gagzavna,

erTi saklavi waayvanina, tikiT arayi da daviTaurTagan iTxova, neba mieca

naTelizZisaTvis colis moyvanisa. daviTaurebma neba darTes da naTelizZem

moiyvana berdiSvilT mamidan abikaT gagais qali nanuka.

Tamari jer naTesavebTan iyo da mere dediZmaT moiyvanes da mama-Zmebmac

apaties uweso gaTxoveba da Seiriges. babua jer ki axsovda, mere ki gaerTo

isev sworfrobaSi da babua TandaTan daaviwyda. erTi kargi axalgazrda

iyo berdiSvilTave mamaSi. is saxeliani iyo, qistebis mxoceli da Tamami,

saxelad erqva babuta, romelic mter qistebs SiSis zars scemda da amis

saxeliT mTeli gvaric amayobda. Tamarma rom dainaxa aseTi saxelovani

axalgazrda, aranaklebi CalxaT babuaze, CalxaT babuas xsovna mis gulSi

sul gaqra da axla axali megobari gauCnda, gayva mas colad. karg qmar-

105

SvilSi Cavarda, karg ojaxSi, magram imis mama-ZmaT ki kacis Tavsisxli ar

moSorda. xaTri, mravali xarji, adgilis dakargva da sxva.

babuki daberda, magram jixvebze nadirobas mainc ver iSlida, radgan

axalgazrdobaSi didi monadire iyo. ukanasknelad WimRis kldeSi wavida

sanadirod da daikarga. erTi kviris ganmavlobaSi Temi da sofeli eZebda,

xan fiqrobdnen: daviTaurT xom ar mokles da damaleso. mere moklul

jixvs Sexvdnen kldeze gadmovardnils, moZebnes da babukic imis zemoT

mkvdari ipoves. Turme esrola jixvs da mokla, jixvi Zalian cud misasvlel

adgilas gaCerebuliyo. babuki axalgazrdobis dros naCvevi iyo kldeSi

siaruls, magram siberis dros ise mardad veRar moiqceoda. misuliyo

jixvTan da kldidan daegora (mere navalze gamoarkvies es ambavi). jixvi

rom dagorebuliyo, rqa, rames moedo Tu Tavi veRar Seimagra, babukic Tan

gadmohyoloda dagorebul jixvs. am ficar kldis boloSi balaxiani patara

adgili yofiliyo da babuki iq gaCerebuliyo. Tavi hqonda cotaTi gatexili.

amdgariyo, cota iqiT gaevlo da kldis piras miwolili momkvdariyo.

moasvenes da arxotSi sami dRe iyo. xarjebi aq arxotSi gadauxades, cxen

doRvi da sxva. darCnen naTelizZe da misi deda. colic moiyvana da Svilic

eyola, qali.

naTelizZe pirvel xanebSi Wkvianad cxovrobda da mere daiwyo amayoba.

arxotivnebi, zogierTi axalgazrdebi qisteTidan itacebdnen cxenebs, cxvrebs

da naTelizZec amaT ahyva da monawileobas Rebulobda. mSvidobian xalxs

es ar moswonda, isini eubnebodnen yvela qurdebs: daanebeT Tavi, qisteTSi

nu qurdobT, Torem qistebi bevrni arian, amasTan, Tqvenze metad qurdebi da

yoCaRebi, movlen, gagvanadgureben da mere Cven Tqvengan moviTxovT zaralis

anazRaurebaso. marTlac, aRniSnulma qurdebma jer oci cxeni moitaces,

mere orasze meti cxvari moitaces, mwyemsic mokles. qistebma kaci mogzavnes

saiTa (saiTam qarTuli ena kargad icoda), dagvibruneT cxenebi da cxvari,

Torem kai saqme ar iqneba Cvensa da Tqvens Soriso. miuxedavad xalxis

Txovnisa, gaTamamebulma qurdebma araferi daubrunes.

gaiara zafxulma. Semodgomis xanze mTelma qisteTis laSqarma moiyara

Tavi. daecnen arxotSi da ori sofeli _ amRa da axieli sul gaanadgures.

mesame sofels, WimRas, xeli ar axles, radgan isini begarasac aZlevdnen

da qurdobaSi monawileobas ar Rebulobdnen. qistebma, anu RilRvlebma

(erTi da igive arian) Rame orive sofels alya Semoartyes da xelSi Caigdes.

sofel axielidan tyveebic waiyvanes, pirutyvic garekes da Sinauri qonebac

waiRes. amRaSi ki xalxma gaugo misvla da qvitkirebSi gamagrdnen. nawili

106

pirutyvi aqedanac garekes, erTi kaci, erTi diaci da erTi patara qalic

mokles. agreTve mokles erTi cxvris mwyemsi, gudamayreli. amis Semdeg

naTelizZes xSirad xvdeboda usiamovneba xalxSi. xalxi sayvedurs aZlevda:

Tqven ipareT da samagierod Cen ki gavnadgurdiTo. bolos iZulebuli gaxda,

rom aqaobas gaSoreboda. saxli da nayidi mamuli gayida da Tavis dediT

da colSviliT isev juTaSi wavida. juTaSi saxli iyida da mamulis wili

saxliskacebma misces. raki qisteTSi mieCvia qurdobas, juTaSic veRar iSlida

da xelmrudobas eweoda, saxliskacebic eCxubebodnen, magram gaialRova da

veRar iSlida. juTlebi ambobdnen: jvarTac gadasulia da xalxsac aRaraad

agdebs, amas kargi araferi daemarTebao. mas erTi qali arxotSive eyola da

tyupad, qal-vaJi juTaSi SaeZina. ufrosi qali xuTi wlisa iqneboda, roca

patara da-Zma wlisa gaxdnen da iwyes fexiT siaruli. naTelizZes Sromac

Zalian uyvarda. bevri naxnav-naTesi hqonda da Semodgomaze bevri saCadli

moitana saxlTan axlo (saCadli hqvian agebul Znebs erTad). patara qal-

vaJi fexiT dacocavdnen da didi qalis winZRoliT ZnebSi Sesuliyvnen da iq

TamaSobdnen. sxva bavSvebic iyvnen maTTan erTad. romelma bavSvma moitana

asanTi, es gaugebari darCa. ufro eWvi iyo, rom naTelizZis ufrosi qali unda

yofiliyo damnaSve. saCadlSi erT serkvs cecxli waekida (serkvi: dadgmuli

Zna), qari iyo da ucbad mTel saCadls moedo. aq am dros ufrosi vinme ar

iyo bavSvebis garda. mozrdili bavSvebi saCadlidan gaiqcnen da gadarCnen

cecxlSi dawvas. naTelizZis ori bavSvi cecxlmokidebul saCadlSi darCnen

da oriveni daiwvnen. mosulma xalxma es verc ki gaiges, manam naxevrad

damwvar bavSvebs ar waawydnen. am dros naTelizZe iq ar iyo. meore dRes

movida. bavSvebi daasaflaves da daiwyo cecxlis wamkidebeli bavSvis Zieba.

aq am dros erTi maraizZeT mamis bavSvi yofiliyo, xuTi Tu eqvsi wlisa,

naTelizZis ufrosi qali _ amaze ufrosi. naTelizZis deda amtkicebda,

cecxli Cvenma qalma ar waukida. cecxls waukidebda eg sxva bavSvio. spiCka

aRebuli iyo iseTi simaRlidan, rom naTelizZis qali swvdeboda iq mxolod;

xalxis SemowmebiT, meore bavSvi iq ver Seswvdeboda. magram naTelizZe da

misi deda mainc ambobdnen _ Cveni bavSvi ar iyo, CaCauri waukidebda cecxlsao

(meore bavSvs CaCauri erqva). bavSvebi oriveni uars ambobdnen, me ar viyavio,

erTic amas ambobda da meorec. bevri awvales, awames CaCauri, magram is

ambobda: spiCka me ar mqonda, naTelizZis qalma moitana spiCka saxlidan

da cecxlic albaT iman waukida, me ki cecxlis wakidebaSi ar minaxavso.

naTelizZem zardonaT kaci miugzavna (maraizZeT mama kidev iyofoda mamebad:

zardonani, gagielani da sxva): me Svilebi Tqvenma Svilma damiwva, Tu

107

daidebT ori kacis Tavs, is aris, Tu ara, mec mogklavTo. zardonaT erTi

amayi kaci yavdaT gogita da aman Tavis dadebaze uari uTxra da, piriqiT,

lanZRvac dauwyo _ tyuilad rad gvabralebso. Suakacebma gogitas lanZRva

da muqara naTelizZes ar uTxres. maT uTxres, gogita ambobs: gamoviZioT da

Tuki dagvimtkicdeba, maSin kacisTavs davidebTo, magram naTelizZem gigitas

yvirilsa da muqaras TviTon mokra yuri da gadawyvita, gogitas mouklas erTi

Svili. gamoitana Tofi, sofels zeviT egulveboda gogitas umcrosi Svili,

xuTmeti wlis TaTua. sofels rom gascda, dainaxa, rom es ymawvili kldeze

ijda da dabla myof bavSvebs raRacas exumreboda. naTelizZem esrola da

bavSvi iqve, adgilze mokla. Tofis xmaze xalxi movida da bavSvi ukve mkvdari

iyo. naTelizZe sofels uCinari gziT gaSorda. gogitam bavSvi rom dainaxa,

uTxra: `mogikvdes Seni mama gogita, Tu Seneb Tvaleb davicila-d babukis

Svils eg SavarCin”. misulebs uTxra, TaTua wamaiyvaneT da Tavis saxlSi

daawvineTo. TviTon gabrunda da Sin wavida. exla gaxda rigis yenebaze dava.

naTelizZe moiTxovda ori kacis rigs, e.i. ori kacis Tavsisxls, gogita da

misianebi ambobdnen: Cven naTelizZes aravin movukaliT, tyuilad gvabralebs,

magan ki Tavis xeliT mogvikla. Cven ar vuyenebT rigs, imitom, rom marTali

varT, magan ki rigi gviyenos, Tu ar gviyenebs - Cven movuvliTo.

kac-Suakacma bevri ibrZola da bolos ase daiyabules orive mxare:

zardonaT erTi kacis Tavi unda daidvan, radgan bavSvebis dawva namdvilad

imaT ar umtkicdeboda. erTi kacis Tavi xom naTelizZes daedo. CaCauris

mSoblebma rigi uyenes naTelizZes, naTelizZem rigi uyena gogitas. sofelsac

gaSorda da gadavida isev arxotSi. aq mas aRarc saxl-kari hqonda da aRarc

naxnav-naTesi. gogita sul gaCumebuli iyo, arc muqaras ambobda. Tavis gulSi

ki naTelizZis mokvla hqonda gadawyvetili. naTelizZe TavisTvis brazobda:

imaT ori Svili momikles, me erTi movkali. adgilic me gavwire da isini

isev Tavis adgilSi ariano. ugzavnida kacebs: davabolovoT saqme, rjulSi

gavideT da rasac rjuli gvetyvis, ise moviqceT, ise SevrigdeTo. gogitasgan

dadebiT pasuxs ver Rebulobda. jer madrovoso, ambobda gogita. iqneb

rogorme gavigoT, cecxli vin waukida da imis mixedviT gavarCioT saqmeo.

amas naTelizZec fiqrobda, magram Tan cxovrebac gauZnelda da undoda male

dabolovebuliyo saqme da misuliyo isev Tavis sofelSi. mas arxotSi naxnav-

naTesi rom ar hqonda, amitom xiznis Senaxva uZneldeboda. puri arxotSi

ar iSoveboda da cxenis sapalniT gadahqonda yazbegis raionidan nayidi

simindi. gza juTaze midioda, yazbegSi mimavals juTis, soflis bolozed

unda gaevlo. dRisiT juTaSi ver gaivlida, RamiRam uxdeboda siaruli, rac

108

Zalian mobezrda da uklo TandaTanobiT sifrTxiles. juTas rom gascdeboda,

dRisiT dadioda gzaze. arxotidan gadasuli erT-erT juTelTan mividoda,

Tof-iaraRs iq damalavda. iqidan rom dabrundeboda, isev RamiT gamoivlida,

waiRebda Tof-iaraRs da wavidoda. amasobaSi wlebma gaiara. gioitas guli

sul sxvanairad Seicvala. agondeboda Tavis saxliskac babukTan uaxloesi

megobroba da fiqrobda: Tu wesierad moiqceva da aRarafers mawyens, me babukis

Svils mosaklavad aRar gavimetebo. magram roca gaigebda, rom naTelizZe

juTaSi yofilao, isev cecxli ekideboda _ brazobda, Cemi xaTri da ridi ara

aqvso. erTxel juTlebs uTxra: nu dagyavT aq babukis Svili, magan me Svili

momikla, magram axla me aRar minda isic movkla, radgan isic Cvens gvars

daakldebao. Tu mainc ar maiSlis aq siaruls, icodes imanac da Tqvenac,

rom Semomakvdebao, magram mainc ar daiSala da mainc dadioda. ukanasknelad

gogitam gaigo, rom naTelizZe juTaSi mosula da yazbegisaken Cauvlia.

iaraRi juTaSi dautovebia da am or dReSi aucilebliv unda movides. gogitam

Tavisi Zma ququ elqeSad gaayola; ququ midioda naTelizZisgan SeumCnevlad.

Cavidnen moxeveebSi da ququm aq gaigo, naTelizZe romel Rames amoivlida.

wamovida da gogitas Seatyobina. gogitam ququ xidze dauyena yaraulad. mas

gogitasaTvis unda Seetyobinebina, naTelizZe roca juTaSi movidoda. TviTon

gogita sxvagan yaraulobda. molodinis dro rom gaTavda da naTelizZe ar

mouvida, gogita ququsTan movida. wamovidnen da romel ojaxSic naTelizZe

modioda, im ojaxis fanjarasTan iyuriades. naTelizZis xma iqidan ismoda.

axla ki mixvdnen, rom naTelizZe binds gamohyoloda da vidre ququ Cavidoda

xidTan sayaraulod, is ukve gamosuli yofiliyo. esec aucilebeli iyo, rom

naTelizZe diliT Ramianad wavidoda aqedan. ququ da gogita wamovidnen da

juTis SaRma, arxotisake wasasvleli gza Sekres. Causafrdnen gzis pirze

sairme kldesTan (aq didi klde iyo, sairme kldes eZaxodnen). Tendeboda,

roca naTelizZe movida; erT xelSi sapalniani cxeni eWira, meore xelSi

_ Tofi. sul axlo rom movida, esrola gogitam da pirvelive nasroli

gulSi moaxvedra. ise aeSala nervebi gogitas, rom xuTive tyvia esrola

SaSxaniT. ququ xelSi mivarda Tofs, geyofa, nuRar esvrio. gogitam imasac

Tofis kondaxi miartya gulSi. mere rom gons movida, ququs uTxra: midi_

usakadreod ar iwvas, daawvine rigze da nabadi daaxureo. ququm mkvdari

gzis zemoT daawvina da misi nabadi daaxura. gogita sofelSi yviriliT da

soflelebis ginebiT Semovida: manamdin avlieT, manam ar momakvlevieT. Cemi

Svilic me damaklda, egic Cemi axloeli iyo, mamakvlevieT da Cems gvars

daaklda, exla Tqven gasvenebiT dasxdebiTo.

109

juTlebi wavidnen micvalebulis mosasveneblad. gogitam uTxra xalxs,

moasveneT akiasTan (akia misi mamiskaci iyo), Tu iman saxlSi ar miiRo, Cems

saxlSi moasveneT, me gaval saxlidan, is Cemi Zma iyovo. moasvenes akiasTan, kaci

gagzavnes da daTvisidanac mouvidnen saxliskacebi. arxotidanac mouvidnen

Tavis deda da coli, agreTve dedulebi da naTelizZe daasaflaves. gogitam

Tavze yvelaferi rigi uyena. maraizZeT arxotidan moiyvanes naTelizZis

ojaxi da juTaSi daabinaves. misi vaJi_ , cotas rom wamoizarda, rjuli

qonda da yvela Tavebi erTimeoreSi gaibara. Serigdnen da naTelizZis bavSvs

gogita Tavis sikvdilis dRemdin uvlida da patronobda. saukenmamkvdro da

aseTebi erTimeorisagan aRar auRiaT, radgan Zmurad Serigdnen da daiwyes

Zveleburad Zmuri cxovreba.

kinwani da CodarT mamuka

miambo babua qeTelaurma, sofel bisoSi, 55 wlisam

bisoSi cxovrobdnen qeTelaurebi; xolo, kidev arian mamebad dayofilni.

CodarT mamuka da kinwani erTimeoris Soriuli ganayrebi iyvnen, magram

mamukas, garda ori biZaSvilisa, kinwaTaze axlobeli saxliskaci ar yavda.

kinwaT Calxi marto kaci yofila, uZmo da arc RviZli biZaSvili yavdaT:

Calxi iyo mamaci da amasTan cnobili qurdi _ cxenebs, xarebs da sxva, rac

ki Sexvdeboda, yvelafers iparavda. mas wamoezarda eqvsi Svili _ xuTi vaJi

da erTi qali. mamuka, giorgi, tuCa, adua, gigia da qali_ mzeqali. am Svilebma

male iswavles mamis xeloba da qurdobiT mamas gadaaWarbes. iparavdnen

cxenebs, xarebs fSavidan da kaxeTSic ki gadadiodnen. texdnen saxlebs,

uxvdebodnen mgzavrebs, Zarcvavdnen. xevsureTSic ar indobdnen, Tu an nivTi,

an pirutyvi rame CauvardebodaT xelSi.

amave sofelSi cxovrobda mamuka CodriSvili. mas mama adre gardaecvala

da izrdeboda oboli, deda-debis xelSi. kinwani masTan kargad iyvnen. erTxel

qisteTSiac gaiyoles saqurdalad. xarebi moipares, wamoewia mdevari,

adua mZimed daWres tyviiT da cotaTi gadarCnen amowyvetas, Rame rom ar

daswreboda. CodarT mamukas bevri mamuli hqonda da kinwani umamulod iyvnen.

pirvelad qiraobdnen mamukas mamulebs, an Ralas aZlevdnen da ise xnavdnen.

bolos moxnes da mamukas aRaraferi misces. axla, meore wels, sadac misi

mamuli moewonaT, gaabes xarebi da xnavdnen. mamukam jer TviTon sTxova,

nu xnavT Cems mamuls, sxvasTanac Tqven unda mipatronoT, aramc Tu Tqven

damCagroTo. kinwaT yuri ar ugdes da isev xnavdnen mis mamulebs. mere kaci

110

miugzavna da sTxova, nu xnavTo, mesamed saklavi waayvanina, Cems mamulebs nu

xnavT, nuc me gamxvevT WirSi da nuc Tqvens Tavso; saklavic ukan daabrunes

da mosuli kacic gamoagdes. uTxres: Wkvianad iyos, Torem emag saxlkarsac

wavarTmevTo. am dros kinwani oTxni ZmaniRa iyvnen. mexuTe Zma gigia Tovlis

zvavma mokla. kinwaT rom ar daiSales, maSin ki CodriSvilma gadawyvita _

sinic yvelani daxocos da Tunda TviTonac mokvdes, ar dauTmos maT araferi

da SeuTvala: me gTxoveT, da axla Cemi brali nuRar iqneba. naTqvamia: `kaci

makvdebis colzeda, adgilze sakuTarzeda”. Tqven damwvarais Svili colis

cvlaze maxkaliT, me raiR mebralebis, ro mamulis gulisad magklaT. Cem

bral (damwvaraiSvilis mokvla Semdeg daiwereba) aRar iqnebis. kinwaT am

muqaraze bevri icines. dascines, axla CodriSvili dagvxocavso.

mamukas erTi da adre hyavda gaTxovili da meore dac gaaTxova. adga da

deda mis ZmasTan e. i. Tavis dediZmasTan waiyvana, qonebac mas misca. TviTon

gamoixura saxlis karebi da sadRac gaqra. kinwani kide dascinodnen: mamuka

axla ki amowyvetas gvipirebso. tuCas raRacaze dasWirda SatilSi wasvla.

giorgis kargi cxeni hyavda, gamoarTva es cxeni da wavida SatilSi. SatilSi

ori dRe mougvianda. mamukam gaigo misi iq wasvla da gadawyvita pirvelad

is moekla, radgan tuCa Zmebze metad yoCaRi iyo da, Tu sxva romelimes

moklavda da tuCa darCeboda, is Zmis mkvlels didxans ar acocxlebda.

wamovida da SatilSi gadasasvleli mTa `daTvisjvari” Sekra, tuCas

Seatyobines, rom mag gziT nu waxval, gza gaqvs Sekrulio, magram man es

arafrad Caagdo. Sejda cxenze da wamovida: me CodriSvili ver momklavs,

iaraRebs avyri da ise gauSvebo. amovida daTvisjvarze, Tofi mxarze hkidia,

xelSiac ar daiWira, ise ar epoeboda CodriSvils. CodriSvili gzis

marjves, koSkis nangrevSi, gzis zeviT iyo Casafrebuli. tuCa rom axlo

movida da gausworda, zevidan qveviT esrola, tyvia ise moxvda, rom tuCas

da cxens orives gauara da orive iqve adgilze mokvda. CodriSvilma tuCa

gzis Tavze Samoawvina, daamkacra. Tofic gverdze dauwvina, misive nabadi

daaxura da wamovida. mwyemsebi naxa da momxdari ambavi uTxra. mwyemsebma

bisoSi Seatyobines. wamovida xalxi da micvalebuli saxlSi moasvenes.

gamwardnen Zmebi da daiwyes CodriSvilis Zebna mosaklavad. magram is

xan erT mxares moeqceoda xevsureTSi, xan meores, vin ipovida mas. is

kidev Tavis mxriv adevnebda Tvalyurs, danarCeni kinwaT Zmebi sad vin

wavidoda, rom isinic daexoca. mamukam gaigo, rom giorgi sadRac barSi

wavida mgzavrad. wamovida da xevsureTis Walaze viwro adgilas Seukra

gza gveleTsa da barisaxos Sua adgilas. ori dRe eloda da mesame dRes

111

movida giorgic. roca mouaxlovda, esrola da pirvelive nasroli tyviiT

waaqcia. egona, vaiTu matyuebso da ramdenime tyvia waqceuls kidev miartya.

roca darwmunda, rom is cocxali aRar iyo, daaneba srolas Tavi. gzaSi ar

Casula, radgan aq bevri xalxi dadis da aRar undoda kidev rame xaTabala

mosvloda. SemTxveviT gamvlelma mgzavrebma naxes, bisoSi Seatyobines da

es kacic waasvenes. CodriSvili danarCen Zmebs uTvlida: aba, exla midiT

Cems mamulebSi, Tu kacebi xarTo, magram mamukasTan brZola axla Zneli

gaxda da mis mamulebs vin miekareboda. karga xanma ganvlo da CodriSvilma

gaigo, kinwaT mesame Zma adua barSi sadRaca unda wavides. wamovida da

`mowmaosZirs” (mowmao sofelia da mowmaosZiri am soflis dabla Walas

hqvian, romelzedac xevsureTSi Sesasvleli gza gaivlis. xevsureTisaken

rom mivdivarT, xevsureTi pirvelad iwyeba mowmaosZiridan). viwro adgilas

Sekra gza. meore dRes adua movida Tavis ojaxis wevr qalebTan erTad.

CodriSvilma amasac esrola, adua waiqca. ori tyvia mamukam kidev esrola

waqceuls. yvela tyviebi moxvda, magram cocxali darCa, mZimed daWrili;

magram eqimma adua isev gamoarCina. ori Zma mokla, erTi sasikvdilod daWra.

imaT ufros Zmas mamukas ar ebrZoda, radgan is uSlida Zmebs CodriSvilis

Cagvras.

adua didxans iwva Wrilobebisagan da mere, rogorc iyo, gamorCa. gamorCa,

magram kargad mainc ar iyo, Wrilobebisagan daavadmyofda. CodriSvilis

mokvlas ki mainc isev cdilobda. ufro imitom brazobda, erTma obolma da

arafrad Casagdebma axalgazdam ori Zma moukla. TviTonac Wrilobebisagan

daavadmyofda. CodriSvilma arc Tavi daido, arc rigi uyena da arafrad

ar Cayara isini.

mamuka pirvel xanebSi frTxilad iyo, magram, TandaTan gabriyvda,

gaTamamda da mourideblad daiwyo siaruli. dadioda xalxis Wir-lxinSi,

dReobebSi, jvarSi da sxva. aduas ki yvelgan kacebi yavda dayenebuli.

sadac daigulvebdnen CodriSvils, maSinve aduas Seatyobinebdnen. rogorc

sabolood gamoirkva, yavda iseTi kacebic, romlebic TviTon moklavdnen,

ise moawyobdnen saqmes, rom aduas daabralebdnen Tuki saamisod xelsayrel

dros ixelTebdnen. rogorc mTxrobelmac Tqva da sxvebic amtkicebdnen, asec

moxda bolos _ mamuka ÃaÃmatis jvarSi aRmoCnda mokluli. adua ambobda,

rom: me davigulve mamuka, ÃaÃmatis jvarSi movida da ludsa svamda. aduasave

gadmocemiT igi miipara jvarSi, Seixeda da dainaxa mamuka. radgan ar undoda,

rom Sig jvaris qazdarSi mokvla, gareT Casafrda da moucada mis gamosvlas.

bolos mamukam aiRo Tofi, gareT gamovida. karebs rom gamoscda esrola

112

aduam da sasikvdilod daWra. CodriSvili daWrili iyo, magram elvasaviT

swrafad gaqanda da aduas xeldaxel SeebrZola. magram male moeRo Rone,

davarda da male gardaicvala. adua ase ambobda, sxva xalxma sxvanairad

gamoTqva misi mokvlis ambavi:

soflebi biso da xaxmati erTimeoresTan Zalian axlos arian. sofel

xaxmatSi iyo erTi ojaxi, romelsac kinwaTan mtroba hqonda. amitom mamuka

am ojaxs endoboda. aduam imdeni moaxerxa, rom am ojaxs Seurigda da

moisyida isini. mamuka maTTan RamiT mivida, isini kargad Sexvdnen, ludi da

arayi daalevines da bolos mTvrali taxtSi daaZines. erTma maTganma Tofi

esrola da mokla is. mere aduas Seatyobines, mamuka fardagiT ÃaÃmatis

jvarSi miitanes da aq aduam ramdenime tyvia dakra. xevsurebma es ambavi meore

dResve SeamCnies, rom pirvel natyviaridan sisxli iyo gamosuli da sxva

tyviebi mkvdrisaTvis daekra. am natyviarebSi sisxli sul ar iyo. CodriSvili

dediZmebma sofel kistanSi waasvenes da iq daasaflaves. ase Caiara maTma Tav-

sisxlma _ arc xevsureTis rjuli da arc rigis yeneba.

aduas mokvla

miambo manve _ babuam

adua am ambebis Semdeg xevsureTs gaSorda da daiwyo fSavSi cxovreba,

saxeldobr, SaraxevSi. erTi xevsuri, sof. gudanSi mcxovrebi mindia

WinWarauli, sapatimroSi gardaicvala. aduas daabrales misi dapatimreba

da mindias Zma-biZaSvilebi gadaemternen mas. rogorc SemdegSi gamoirkva,

adua damnaSave ar iyo _ s dapatimrebuli yofiliyo Tavis danaSaulisaTvis,

magram isini mainc aduas eZebdnen mosaklavad. xan sad usafrdebodnen da

xan sad, magram is frTxilad iyo da rCeboda,”romliTav gziT wavidoda,

im gziT aRar brundeboda”. bolos mindias biZaSvili qali daayenes ambis

Sesatyobineblad, sad wavidoda adua, rodis dabrundeboda da romlis gziT.

qalma Zma-biZaSvilebis davaleba Seasrula. gaigo, rom adua TianeTSi wavida

da meore dRes unda mosuliyo. qali wamovida da es ambavi Tavis Zma-biZaSvilebs

uambo. isini imave Rames movidnen da mosasvleli gza Sekres. SuadRis dros

adua movida. Tofi xelSi eWira da iqiT-aqeT buCqebs aTvalierebda. magram

isini SeumCnevel adgilas isxdnen. gavarda ori Tofi da adua iqve usulod

daeca. ori tyvia kidev esroles waqcevis Semdeg da wamovidnen tye-tye. aq

mcxovreblebi axlo iyvnen, srolis xmaze movidnen da adua mkvdari naxes.

113

waasvenes da Saraxevis sasaflaoze daasaflaves. arc amisi rigi uyenebia

da aRarc SurismaZiebeli darCa vinme. darCa erTi moxuci Zma mamuka, erTi,

Tavis Zmis giorgis bavSvi da erTi tuCasi. ase moeRoT kinwaT bolo, rasac

xevsurebi maT siamayes da gadasulobas abralebdnen da ambobdnen: Tavis

gadasulobiT gaTavdnen kinwanio.

aduais mkvlelis mokvla

aduas mkvlelebi miimalnen. mindias Zma xTiso da erTi misi biZaSvili

kobaxaisSvili imalebodnen imitom, rom kinwaT naTesavebi maT ar

daindobdnen. Tumca xevsureTis wesiT, Tavis mogvaris garda sxva naTesavi

ver moklavs mkvlels; Tu mokla, Tavi TavSi ar gaibreba. magram, radgan

kinwaT megobrebis garda Tavisi aRaravin darCa SurismZebneli, amitom

maTi megobrebi cdilobdnen aduas mkvlelTan Sexvedras da saidumlod

mokvlas. gaiges, rom misi mkvlelebi arxotSi iyvnen gadasulebi da mokle

xanSi dabrundebodnen iqidan. yovel Rame yaraulobdnen blos WalaSi,

sadac viwro adgili iyo, romelzec maT unda gamoevloT. da ai, erT Rames

movidnen oriveni. momavalma mgzavrebmac SeniSnes, ro viRaceebi gzidan

gadavidnen da buCqebSi miimalnen. magram maT aq SiSi ar hqondaT, radgan

egonaT, rom maTi namdvili mtrebi ver gaigebdnen, sad iyvnen wasuli, an

rodis dabrundebodnen da romeli gziT gamoivlidnen. amitom maT biji ar

SeSales da Tavisuflad modiodnen. fiqrobdnen: eg viRaca mtriani kacia

da gzas moeridao, magram isini ki sinamdvileSi amaT daeZebdnen dasaxocad.

SeniSnes, rom es ori mgzavri arxotidan gadmosulan da isini iqnebian,

visac elodebodnen. movidnen sul axlos da icnes SeiaraRebuli xalxi.

gaiges, sinamdvileSi isini arian da autexes srola. xTiso iqve mokles,

misi biZaSvili ki wyalSi gadaxta da wyaldawyal gaiqca. imasac bevri

esroles, magram arasasikvdilod daWrili gaiqca. Tofis cecxlze imanac

esrola, magram maT ar moxvda, radgan karg safarSi iyvnen Casafrebulni.

mkvlelebi gaqrnen da xTiso iq darCa mkvdari. meore dRes xalxma gaigo,

rom viRacas xTiso moekla da mkvlelis vinaoba daudgeneli darCa. movida

xalxi, xTiso gudanSi waasvenes da iq daasaflaves. imis mkvlelebze eWvi

qonda xalxs, magram, arc mnaxveli iyo da arc sxva rame damamtkicebeli

sabuTi. xTisos arc axlobeli patroni vinme hyavda, rom Tavi gadaedo am

saqmisaTvis, xTisos mkvlelebi aRmoeCina da Suri eZia xevsuruli wesiT.

darCa amisi rigi uyenebeli.

114

kinwaT giorgisagan damwvaraT xTisos mokvla

miambo manve, babuam, sofel bisoSi

kinwani, viciT vinc da sadauric, an rogori kacebi iyvnen. damwvaraT xTiso

sofel ukanxaduSi mcxovrebi iyo, ataburaT mamidan. xTiso iyo simamaciT

saxelganTqmuli vaSkaci, puradi, sworebis da purmarilis moyvaruli, Tanac,

Zalian amayi. winxadus sofelSi cxovrobda erTi daqvrivebuli ojaxi. baTira

momkvdariyo, misi coli da ori qaliSvili iyvnen ojaxSi. ufrosi qali

Zalian lamazi iyo da bevri mTxovrebi hyavdnen. zogi ZaliT da muqariT,

zogi moxerxebiT, es qali daniSnes kinwaT giorgisaTvis. xevsureTSi qali

daniSvnis Semdeg didxans aris mamisaxlSi, zogjer akvanSive daniSnven,

imaTobaze izrdeboda gaTxovebis dromdin. iTvleboda mis colad, visTvisac

naTxovi iyo da aravis ufleba ar hqonda misi wayvanisa, rogorc ojaxSi

moyvanili colis wayvanis ufleba aravisa aqvs. Tu vinme gabedavda da

sityvasac ityoda imis wayvanis Sesaxeb, is usikvdilod ver gadaurCeboda

qalis saqmros da mere imis gvars. xoloT qals sworfrobis ufleba hqonda

da am sworfrobaSi bevri hyavda gulis mtexeli mosaubre, Tu is kargi qali

iyo da sxvas visme moswonda TavisTvis, xoloT es saubari xdeboda Zalian

Cumad. amas ewodeboda colis cvla da Tu gaigebdnen, esec sasikvdilo ambavi

iyo. axalgazrdebi xSir SemTxvevaSi qals saqmros daucinodnen, Tundac

is kargic yofiliyo. eubnebodnen: beCavia, ar varga, es rame Caidina, iso,

mamaci ver aris, daviWer da tanisamoss sul gavxdi, vcem, vWri, davaSineb,

gavaqcev da sxva. qalis saqmro Tu amas gaigebda, aucileblad mohyveboda

Wra-Wriloba da sikvdili. baTiraT mzeqala silamaziT, muSaobiT, Wkva-

gonebiT da namusianobiT saxelganTqmuli qali iyo. bevrs undoda kinwaT

masze xeli aeRo da sxvas waeyvana, magram kinwaT SiSiT xmas veravin

iRebda (manam qmari ar ityoda: „Ãel amiRav, Tav daminebebav, visac und iman

waiyvanas, vinac und imas wauvidas, nuc mTeli as Cemobaze, nuc mkvdari”,

manamdin misi wayvanis ufleba aravis hqonda. Tu qmari vismeze gaTxovebas

ukveTda, aukrZalavda, isac ver waiyvanda. Tu waiyvanda, sikvdili an Wra-

Wriloba moyveboda. ukveTdnen im kacisad gayolas, Tu eWvi eparebodaT:

qali qmars iwunebs romelime sxva axalgazrdisaTvis gayolis gumanzeo.

Cumad ki, Zalian Cumad, mzeqalas qmarze gulis mtexeli ar daeleoda. am

gulis mtexlebis ricxvs ekuTvnoda damwvarT xTisoc. imaT kinwaTan kargi

ganwyobileba ar hqonda da amitom mzeqalas eubneboda: gaeyare mag qmars,

eg saSeno ver aris da sxva karg vaSkacze gagaTxovebo. es ambavi kinwaT

115

yuramdin iyo miRweuli, rom damwvarT xTiso Cvens cols scvlis e.i. Cvenze

guls ucvliso da ufro metad cxarobdnen xTisosake. qalis wamoyvana

da iqidan moSoreba undodaT, magram daemala da ver wamoiyvanes. axla ki

aSkara gaxda, rom mzeqala giorgis swunobda da viRaca guls uavebs.

ukanÃaduvlebs diswuli hyavdaT sofel amRaSi, gamixardi jRunasZe

wiklauri, WolikaurT mamidan. amave sofelSi cxovrobda erTi kargi

dediserTa axalgazrda daviT wiklauri, CinglaT mamidan. gamixardi, rogorc

diswuli, ise dadioda Ãadus. rogorc mamidaSvils, kargad eqceodnen qalebic

da axalgazrdebic. mzeqalasTan, rogorc dedidasTan sworfroba gaaba da

eubneboda: Sen kinwani daiwunen, gaeyare maT, isini saSeno ver arian. Sen

egeTi vaSkacis safero xar, rogorc aris daviTi, adegi da imas gamoyevio.

damwvaraT xTisoc amasve eubneboda, magram kinwani qals Tavs ar anebebdnen.

isini ambobdnen: visac Tavi sasikvdilod aqvs gametebuli, eg qali iman

waiyvanoso. daviTi qals ar daiwunebda, radgan xevsureTSi qebuli qali iyo.

magram gaigo, rom kinwani Tavs ar anebebdnen da imis moyvanaze uari Tqva. is

ukacuri kaci iyo, erTi biZis meti aravin hyavda. misi biZa, maraizZeT ToTa,

amRaSi pirveli kaci iyo, magram ukacurobis gamo cud saqmes da xaTabalas

erideboda. Zmiswuls ToTamac uTxra: Cven ukacurni varT, sxvis coli ar

gvinda, sxvis colis moyvanas sikvdili da mtroba mosdevs, Cven ki imdeni

kaci ara gvyavs, rom aseTi situtucis gulisaTvis mteri gadavikidoTo. am

dros qalis saqme SiroSaroSi iyo, kinwaT is aRarc miyavdaT da arc Ãeli

aiRes. mxolod qali iq wamsvleli aRar iyo, giorgisad gayolaze civ uars

ambobda. damwvaraT xTisom gamixardis uTxra: es qali an daviTisad waiyvane,

an SenTviso. marTalia, Sen ÃaduelT diswuli xar, magram Seni namdvili

dedulni sxva mamis kacni iyvnen da eg sxva mama ariso (gamixardis deduli

amowyden, mamad baWuani iyvnen da maT gvarSi qalebis meti aRaravin iyo).

gamixardim qali gaitaca, viTom daviTisaTvis, magram sinamdvileSi, Tavis

colad. jer sxvagan iyo gaxiznuli da mere qali Sin moiyvana. dedas da

Zmas gamixardisas pirvelad ar esiamovna am qalis moyvana, erTi imitom, rom

Ãadueli qali iyo da rogorc dedisda, ise iyo amaTTan. meore mitom, rom,

Tu kinwaTagan Tavdanebebuli ar iyo, isini Zalian avi xalxni arian; an am

saqmisaTvis xelis Semwyobs, damwvaraT xTisos, moklaven, an qalis wamyvan

gamixardis. risTvis unda gaexada mteri? mere, arc amaTi mamis kacni iyvnen

mravalni. Wolikaurni ukacuri mamis kacni iyvnen. ar iyo didi kacmravali mama.

ar esiamovna, magram gamixardi anCxli kaci iyo da wyenas moeridnen. araferi

ar uTxres. kinwaT es ambavi rom gaiges, Tqves: Cven qalze Ãeli gvqonda

116

aRebuli, sadac unda gaTxoviliyo, Cven amas aRar vidavebdiT, arxotionsTan

sul ar gvaqvs saqme, radgan Cven viciT, qalma imis gulisaTvis ar dagviwuna.

qals Cvenze guls uavebda damwvaraT xTiso da Cven magas ar vapatiebTo.

gaiara karga xanma da araferi xma iyo saqmeze. bolos liqokSi qorwili iyo

da kinwaT giorgic qorwilSi iyo nawevi. damwvaraT xTisoc am qorwilSi iyo

myolad (myoli: mayari). xalxma icoda, rom kinwani da damwvarani erTimeores

emterebodnen da amitom erTimeores ar axvedrebdnen. sadac erTi iyo, meores

iq ar miiyvandnen. magram bolos erT maspinZels aRar moagonda maTi mtroba da

oriveni awivna (xevsurul qorwilSi, sofelSi yvela komli amzadebs sasmels

da saWmels. aweven yvela mayars da soflelebs. axla sxva da, qorwilis meore

dRes qorwilis patronis saxlSi mciredi ram ixarjeba. am dRes soflelebis

xarjia mTeli dRe). xTiso da giorgi pirvel naxvazedve SekamaTdnen. giorgim

uTxra xTisos: Sen CemTvis saqmis gamkeTebeli xar da Cems gverdiT aRar unda

moxvide. me Senze kai guli ara maqvso. xTisom ufro uxeSi sityvebiT upasuxa da

Tan silac gaartya. giorgim xanjari mouqnia magram meSvlebma droze daiWires

da xanjari xTisos veRar miswvda. xTisomac xanjari amoiRo da erTimeores

xeli mihyves. qorwilis xalxi, kaci da diaci, yvela meSvlad mivida da erTi-

meoresTan maSuRlarebi aRar miuSves. lanZRavdnen erTimeores, emuqrebodnen

da Tan Tu rame sayveduri moagondebodaT, erTimeores asayvedurebdnen.

sxvaTa Soris xTisom usayvedura giorgis: `Sen is kaci xar, ro arxotionT

coli wagarTves. is me waviyvane-d kidevac uares gizam. col xo wagarTvesa-d,

Senac colad vis wagayvanieb”. giorgi ise aaRelva am sayvedurebma, rom

giJiviT miiwevda misken. meSvlebma rom ar gauSves, javrisagan cremlebi

Camoyara, rac xevsureTSi Sercxvenaa _ vaSkacis Tvalze cremlis naxva. rom

veRarafers gaxda, dajda da daisvena. mere adga da wamovida Sin. maspinZeli

da ufrosi kacebi exvewebodnen: nu waxval, uSuRlari vin aris, SuRli

ÃevsureTis miwa-wyalT maudis SuRli-d WraWrilobai. giorgim uTxra: „eg ki

marTali SuRli-d Wra-Wriloba ÃevsureTis miwawyalT maudis, magram colis

warTmaiT-d, memr Taodav yvedreba. ra und magas, Tu eg SaSCebis, alal iyos

magaze”. giorgis gamoayoles ludi da arayi. Sejda cxenze da wamovida Sin.

liqokidan xaxmatSi gadasasvleli patara mTa aris, giorgis cxenma saCqarod

gadairbina da Cavida bisoSi. etyoboda areul gunebaze iyo. ratom xar

gajavrebulio, ojaxis wevrebis kiTxvaze upasuxa: ara, gajavrebuli ki ara

var, nasvam-natanji var da Tqven gajavrebuli ggonivarTo. aiRo Tofi, jalafT

SeumCnevlad gavida da wavida isev liqokSi. sul ugzoze iara da miipara isev

im saxlis axlos, sadac qorwili iyo. iq axlo tyis buCqebi iyo da Casafrda.

117

qorwilis xalxi gareT gamosuliyo da TamaSobdnen. Tan ludiani sawde edga

da ludsa svamdnen. damwvarT xTisoc am xalxSi iyo, magram giorgim dro ver

naxa, rom xTiso xalxidan gamocalkevebuliyo da nasroli tyvia aRaravis

moxvedroda. giorgis didxans dasWirda lodini, bolos xTiso xalxidan

gamovida da, patara gori iyo, iq dajda. giorgim kargad daumizna. nasrolma

tyviam gulSi gauara. xTiso dagorda da, manam xalxi movidoda, giorgim

meoris srolac moaswro. meore tyviac moxvda isev xTisos. movida xalxi.

maspinZelma moindoma stumris mokvlaze Suri eZia, wamovida im mxarisake,

saidanac srola iyo. aq giorgim dauZaxa: ̀ Sen nu maxol, me Seni arai mmarTebs,

me Tavis mters mavxyevi, mibrundi, Torem raic ar mind, imas maqnev, Senac

amagis gverdi gagagoreb”. xalxic Caeria da moabrunes giorgiske wasuli

kaci. giorgi adga da am soflisaTvis mofarebuli gziT wavida. Tofi ki

mzad eWira, vinicobaa, an maspinZeli, an sxva vinme magisi naTesavi wamoewios,

isic unda movklao. magram aRaravin gabeda mdevrad dazdevnebodnen. mere im

dros kinwani ise gaTamamebuli da gaamayebuli iyvnen, rom mTel xevsureTs

SiSis zars scemdnen. ara marto xevsureTs, mezobel mTielebsac SiSi hqonda

maTi avkacobisa. giorgi Sin movida gaxarebuli saxiT da axla uambo Tavisi

awindeli ambebi. Zmebma ar dauwunes misi mokvla, radgan jer misgan daedoT

sayveduri, mere TviTonve ayvedrida da kidevac muqaras sTxovda.

qorwili air-dairia, Seicvala lxini tirilad. gaakeTes sakace da xTiso

Ãadus waasvenes. xTisos am dros patroni aRar hyavda, mama damwvarac

gardaecvala. erTi umcrosi Zma hyavda, gogoTuri, da am wina wels isic

gardacvliliyo. hyavda marto col-Svili, ori qali da erTi vaJi, patarebi.

kinwaT aRaravis SiSi hqonda da arc adgilidan ayrilan, arc rigi uyenes.

erTi kacic ar gaugzavnia Suakacad am saqmisaTvis. isini ambobdnen:

sircxvili dagvdva, sasacilod agviyarna da amitom movkaliTo. kinwaT

undoda qalis wamyvani gamixardi CaegdoT xelSi da moeklaT. arxotSi

kacis mokvla advili ar iyo. verc TviTon wamovidodnen mSvidobianad.

gamixardi arxvats ar scildeboda. mere kinwanic daixocnen, gamixardic

mokvda da saqme gaurCeveli darCa. kinwaT mamuka ufrosi Zma iyo da iman

Zmebze didxans icocxla. damwvaraT xTisos Svili rom wamoizarda, tuCais

da giorgis Svilebze daapira SurisZieba. magram mamukam winaswar miugzavna

kacebi da rac aklda, yvela rigi uyena. kinwaT ver daamtkices is, rom maTi

coli ÃelauRebeli iyo maTgan. damtkicda, rom Tavi hqonda danebebuli

da mere gaTxovda. amitom maT colis gaTxovebis gamo rjulma araferi

akuTvna. isini ki moiTxovdnen Teqvsmet Zroxa dramas.

118

SiSiasagan koxioT yudiais mokvla mamulis Taobaze

Camawerina SiSia qeraulma, 56 wlisam sofel ÃaduSi

SiSia iyo sofel Ãadudan, qeraulT gvarisa. yudiac aqaurive iyo, koxioT

mamidan. yudia iyo cnobili kaci xevsureTSi, is iyo macodari, xevsureTis

rjulis kargi mcodne da kac-SuakacSi maaruli. mas yvelaferi kargi Tviseba

hqonda, mxolod, sxvis mamuls etaneboda. miwiT gaumaZRariao _ tyodnen

xevsurebi. ar SeiZleboda, rom erTi kvali sxvis mamulSi ar gadaexna; roca

mamulebi erTimeoreze ido da Tavis mamuls morCeboda, erT kvals mainc

miayolebda sxvisas. xevsureTSi mamulebis samZRvrad samnis (grZeli qva)

Cagdeba icodnen mZRvarSi, magram yudia mainc libus gamoulevda samans da

gadmoaqcevda.

SiSia, oblobiT gaizarda ÃaduSi, mamulic bevri hqonda da sanaxevrod

aqiravebda mamulebs. sxvaTa Soris, erTi kargi mamuli iyo yudias mamulis

Tavze. yudia yovelwliurad miiwevda zeviT SiSias mamulSi. samnebs

gadmoyrida da TiTo kvals zeviT miswevda. SiSia roca wamoizarda,

afrTxilebda: nu iqcevi egre, Torem mwyins da xaTabala saqme mogvixdebao.

yudia TiTqmis dapirdeboda arao, raRacas daabralebda samnebis gadmoyras,

magram Tavisas mainc ar iSlida. bolos SiSia moTminebidan gamovida da

roca samnebi gadmoyrili dainaxa, mivida da uTxra: rad Svrebi amas mag

xnis kaci, rom Cems mamulSi miiwevo. yudiam uTxra: aq Seni araferia, wadi

moSordio. mere ki SiSiam moTmineba dakarga da galanZRa. imanac upasuxa

da iSuRles. SiSiam xanjari TavSi dahkra msubuqad. yudia gaeSmakebuli

kaci iyo. iSuRlebda, iaraRs daakvrevinebda sxvas da mere dramas iRebda.

SiSiasTanac es undoda, radgan SiSia oboli iyo da Raribi, drama ar hqonda

gasatani. amitom yudia fiqrobda _ SiSias veWrevi, naWrevs isev gavikurnav,

is dramas ver iSovis da am mamuls Cems mamuls gadavabamo, e. i. mamuls sul

wavarTvam, rasac medaveba, rom zeviT nu modixaro. yudias eSmakoba SiSiamac

icoda da amitom msubuqad dahkra, rom sad rame ar yofiliyo. xevsuris

aqimebs erTi wamali raRaca qondaT, am wamals `dariSkanas” eZaxodnen.

aseTi gamsunagebuli kacebi am wamals Tavis naWrevSi (TavSi miyenebuli

Wriloba) daayreviebdnen, es iseTi raRaca iyo, rom Zvals sul dasWamda,

dacxrilavda, xevsuri eqimi am wamlisagan dazianebul Zvals xowis (xvewis)

piriT amotexda da iaraRisagan datexas daabralebda. viTomc xanjari rom

dahkra, iman Zvali datexa da is amoviReo. magram dariSkana Zvals aSavebda da

gamocdili xevsurebi amCnevdnen, rom dariSkanasagan iyo gafuWebuli. aseT

119

rameze bevrjel davac iyo. bevrjel eqimic daafices, rom mas dariSkana ar

dauyria da sxva. yudiam gaigo, aq Zvali ar amovidoda da SiSiasagan drama ar

ergeboda, eqimi moisyida da dariSkana daayrevina. es ambavi eqimisaTvis xeiri

iyo_ dramis procentebs iRebda saaqimod. Tu naWrevidan Zvali ar amovidoda,

sadrame ar iyo da aqimsac araferi ergeboda; amitom aqimebi naWrevians arc ki

eubnebodnen da TavSi daWrils Cumad ayridnen dariSkanas Zvalis amoRebis da

Tavis sargeblobis mizniT. aqimi yovel xuT Zroxa dramaze, saaqimod iRebda

samis cxvaris dramas da amitom cdilobda bevri drama yofiliyo gasaRebi.

Tu zeTa Zvals amoiRebda, xuTi Zroxa iyo drama da aqedan aqims sami cxvaris

drama ergeboda. Cximian Zvals Tu amoiRebda, rva Zroxa drama iyo. Tu tvinzeiT

amoiRebda, es Teqvsmeti Zroxa iyo drama. xandaxan xelis da fexis naWrevsac

moxiblavdnen, rom dasaxiCrebuliyo da meti sadrame yofiliyo da aqimsac

meti saaqimo rgeboda. amnairad yudias dariSkana daayares da sul patara

naWrevi mouxibles. Zvali daicxrila, Cirqi dadga da Seiqmna mZime avadmyofi.

axla mimarTes mkiTxavebs, maTis rCeviT, sanebis jvars sameSvlod daukles

erTi samis wlis kureti. crols dakles verZi. SeuTqves RamisTevebi, magram

tvini dauzianda da yudia gardaicvala. roca yudia sasikvdilod swuxda,

SiSia maSinve gaixizna soflidan da sxva sofelSi gadavida. aq mouvida ambavi

yudias gardacvalebisa. Suakacebi maSinve mividnen dazaralebulis ojaxSi.

yudias hyavda ori biZaSvili, mgelia da yudia. darCa erTi Tavisi vaJi. amas

ufro araferi ekiTxeboda, rogorc pataras. am Wir-sircxvils uZRvebodnen

biZaSvilebi. pirvel xanebSi rigs ar iyenebdnen. rigis ar yeneba niSania imisa,

rom Wiris patrons gadawyvetili aqvs mamklavis mokvla da asanazRaureblad

aRar gauxdeba miRebuli rigi. amitom Suakacebi cdilobdnen, rigi aucileblad

eyena. rigis yeneba Wiris patronis guls amSvidebso, imasac ityodnen.

rogorc vTqviT, pirvelad ar iyenes rigi, magram, Suakacebis mecadineobiT

da TxovniT, rigi ayenebies (aq rigis yenebis wesebs aRar avwerT, radgan is

ukve dawerilia zemo TavSi). gvarmac rigi iyena, saxlmac, dedulTac, dam,

mamidam. yvelam iyena rigi, visac ra ekuTvnoda. SiSia xan sad imaleboda, xans

sad, radgan yudias biZaSvilebi eZebdnen mosaklavad. SiSias Tavisiani erTi

ojaxi hyavda _ RaniSaT ÃirCla. esec soflidan iyo gaxiznuli. ÃirClas maled

aqnies pirSasamyrelo da sofelSi mouSves. SiSiam ki bevri iwvala, jurumebic

bevri gadaaxdevies, sadRaca imRerao, sadRac raRaca sTqvao, _ daadebdnen

jurums da, rasac isini ityodnen, meti gza ar hqonda, unda exada. amasobaSi

sul ganadgurda, gaRaribda da bolos erwoSi wavida sacxovreblad. ganvlo

120

wlebmac da yudiais Svilic wamoizarda. bolos misces pirSasamyrelos neba.

aduRebies sanebis jvarSi ludi da Cveulebrivi rjuliT Seiyarnen sanebis

jvarSi. amis Semdeg darCa weliwadSi erTi rigis saklavis dakvla, danarCeni

rigi moTavda. mamklavi xom sul mona iyo imaTi Tavis sicocxleSi.

uWkuani da kokoni

Camawerina giorgi jabuSanurma sofel axielSi, 72 wlisam

ambavi iwyeba qistebTan mosisxleobiT da gadadis barisaxos uWkuaT da

SatilSi kokoT erTimeoris daxocaze da maT mosisxleobaze.

erTxel fSavlebma, TuSebma da xevsurebma moiyares Tavi miTxovlebis

dasabegravad. es iyo menSevikebis mTavrobis dros. am dros qistebi Zalian

TareSobdnen zemoaRniSnul mTielebze, itacebdnen cxvris farebs, asobiT

cxenebs da msxvilfexa pirutyvs. menSevikebma ver SeZles am moZalade xalxis

alagmva da rac imaT surdaT, imas akeTebdnen. imaT bunebrivad Tandayolili

hqonda qurdoba da yaCaRoba. visac es ar SeeZlo, imas kacad ar sTvlidnen da

qalic ki ar gahyveboda colad. aseT kacze qistis qali ityoda: isac qalia

da mec qali var, vaJkacobis Tavi magas ara aqvs da colad rad gavyvebio.

aseTebi iyvnen qistebi da menSevikebis dros xelic ewyobodaT droebiTi

mTavrobis sisustis gamo. qistebma mezobeli mTielebi Zalian rom Seawuxes,

amaT Txoves maSindel mTavrobas, neba mogveci gavilaSqroT, Tan iaraRiTac

dagvexmareniT, qistebs Cven davecemiT da Cvenidan motacebul pirutyvs mainc

davibrunebTo. maSindelma mTavrobam xeli Seuwyo iaraRiT. maSin fSav-

xevsureTi da TuSeTi TianeTis raions ekuTvnodnen. raionma erT-ori straJniki

da Tavisi warmomadgenelic gaayola da aRniSnuli mTielebi gadavidnen

miTxoSi. pirvelad sofel jaregoSi Cavidnen. sofels alya Semoartyes,

xalxi daiWires da maTi uZrav-moZravi qoneba mTlad laSqris xelSi Cavarda.

pirutyvi gamogzavnes da ojaxSi, rac ram nivTi moewonebodaT, imasac aqeT

gzavnidnen. TviTon laSqari kidev sxva soflebze TareSobda da moudioda

pirutyvi. mTavrobis warmomadgenlebs da laSqars maTi mTavari Zala xelSi

Cagdebuli hyavda. gamocdili mTielebi urCevdnen mTavrobis warmomadgenels,

viRac menTeSaSvils: es daWerili xalxi SatilSi gavgzavnoT, iq yarauli

dauyenoT, roca Cven wavalT, _ , TianeTamdin CaviyvanoT, mere marTali xalxi

gavuSvaT da qurdebi cixeSi daiWireTo (maSin miTxoc TianeTis mazraSi

Sedioda). qistebi ki tkbili eniT elaparakebodnen: Cven mTavrobis erTgulni

varT, rad gvapatimrebT, gagviSviT, vinc aq qurdebi da avazakebi arian,

121

daviWerT da CagabarebT. aba, Cven, alal xalxs, ras gvemarTlebiTo. TuS-

fSav-xevsurebi ki amaT eSmakobas icnobdnen da urCevdnen menTeSaSvils, eseni

ar gauSvas, manam aqedan Cven ar gavscildebiTo. magram man qistebis laparaki

ufro daijera, ifiqra: es xalxi qurd-yaCaRebs dagvaWerinebs da nasaxelari

davbrundebio. magram aman qistebis adaTi ar icoda, rom maT qurdebi da

yaCaRebi ufro did kacad miaCnia da arc erTi maTganisaTvis mTeli sofeli

Tavs ar gaswiravda. adga es menSevikebis warmomadgeneli da es daWerili xalxi

sul gaanTavisufla. ganTavisuflebuli qistebi pirvelad aq trialebdnen.

mere davarda ambavi, rom TuSebi erTs ojaxSi cudad moiqcneno da am ambavze

es qistebi sul gaqrnen. am sakiTxSi isini Zalian Tavmoyvareni iyvnen da

amas aRaravis apatiebdnen. es icodnen fSav-xevsurebma da TuSebmac. laSqari

jaregoSi iyo dabinavebuli, xarebi dakles, xorci moxarSes da ivaxSmes. mere

qistebis saxlebSi daiZines, zogma Sig, zogma gareT.

ganTavisuflebuli qistebi wasuliyvnen da, sadac vin qisti iyo damaluli

Tu sacxad, yvelani moeyvana da amave Rames jaregosaTvis alya Semoertya.

gaTenda dila da qistebma daiwyes srola. vinc gareT iyo, yvelani daxoces,

laSqris nawili jaregos boloze wamovida da sul amowyvites qistebma. vinc

moaswro, saxlSi gamagrdnen. Tu vinme gamoixedavda an sakomSi, an karebSi,

maSinve klavdnen. tyvia wvimasaviT modioda. TuSi, fSaveli da xevsuri

samocamdin mokvda da daiWra. am dros erT saxlSi gamagrebuliyvnen: sof.

barisaxos mcxovrebi gigia babuasZe WinWarauli da sofel akuSoSi mcxovrebi

imeda kirkilasZe liqokeli. erTi Tavmomwone qisti Sevida am saxlSi amaT

dasaxocad, magram maT daaswres da mokles es qisti tyviiT. amis gagebaze

qistebma moindomes sxva karebidan Sesvla da maTi daxoca. amaT amjobines

gareT gasvla da iq brZolaSi daxoca, Tu gaqceviT ver gadairCendnen Tavs.

gamovardnen gareT, momzadebuli Tofebi eWira, magram qistebi Casafrebuli

iyvnen da vis dainaxavdnen. imaT ki gamosuli xevsurebi dainaxes da iqve

daxoces. gaTavda brZola. misuli laSqridan nawili gadarCa, vinc saxlebSi

iyo gamagrebuli. axla amaT miugzavnes kacebi, gagviSviTo. aq qistebs

xelmZRvanelobda im dros saxel¬ganTqmuli yaCaRi bagi. is didi gavleniani

kaci iyo qisteTSi. ra ar Caudenia mas Taviseburi sagmiro saqme. pirutyvis

motacebis garda, erTi tyvec ki waiyvana sofel maTuridan, mwaria Tadiauri

da ocdaaTi Zroxa miuyvanes tyvis saÃsrad. yvela aseTebiT saxeli hqonda

ganTqmuli mTiel xalxSi da qistebic amis sityvas kanonad Rebulobdnen.

TuSebisagan Seuracxyofili qalebis patronebi moiTxovdnen: dagvanebeT Tavi

da am xalxs sul amovwyvetT, rom is borotmoqmedi viRaca iyo, cocxali ar

122

wavideso (isini marTla gaparuliyvnen da gadarCnen). magram bagim Tqva: eyofa

amdeni sisxlis daRvra, vinc cocxalia, gauSviT, mxolod Tavisi iaraRi da

cxenebi aq datovono. Tumca es samarcxvino iyo, magram sicocxle arCies da

wamovida carieli xalxi. mere mkvdrebsac aRar anebebdnen usaÃsrod, ramdenime

Tumans Txoulobdnen; saÃsars mkvdris patroni miutanda da mohqonda Tavisi

micvalebuli. zogi darCa iq: sadRac xramSi Cayares _ yo xmebi. uWkuaT gigia

da imeda wamoasvenes (gigia WinWarauli iyo, uWkuaT mamidan), saxsari misces

(mTxrobelma ar icis ramdeni) da Tav-Tavis sofelSi daasaflaves. gigias

sikvdilis gagonebaze, imisma damac wyalSi daixrCo Tavi. gaxda mosisxleoba.

gigias darCa erTi biZaSvili sulxanauri. es kaci ruseTis Zveli mTavrobis

dros yaCaRad iyo gasuli _ xocavda straJnikebs, qistebs da erTi xevsuric

Semoakvda qistisaTvis nasroli tyviiT. nikolozis mTavrobis straJnikebi

dazdevdnen mas dasaWerad, magram ver daiWires. xevsureTSi sulxanauri

saxelganTqmuli yaCaRi iyo. nikolozis Camogdebis Semdeg ki imas aRar

uyaCaRnia. daiwyo aman siaruli Suris saZebrad. sulxanaurs SatilSi hyavda

erTi Zalian kargi Zmobili _ gigiaT aba. sulxanauri rom qisteTSi Suris

saZebrad wavidoda, gavliT abasTan midioda. is xels uwyobda, sagzals

udebda da gzakvals aswavlida. sulxanaurma mokla qistis mola da misi Tavi

gudaSi Cado da Sin moitana. es imitom, rom qistebma gigias cxedris saÃsari

rom waarTves, amas egona, molais Tavs aq aravin dastovebs, im saÃsars iseve

davibruneb, rac imaT waiRes da amiT javrs viyrio. magram, ratomRac, qistebs

es Tavi aRar mouTxoviaT da sulxanaursve dasWirda misi Camarxva miwaSi.

jer ramdeni simZime atara amsiSore mTa-gzaze. sulxanaurma molais mokvliT

kidev guli ver ijera da undoda, misi biZaSvilis mokvlisaTvis, ramdenime

qisti moekla. bevrjel dadioda am saqmeze, magram verafers xdeboda. bolos

wamovida da ori amxanagi gamohyva. gigiaT aba saxlSi ar dauxvda; wavida,

Satilis da jaregos sazRvarTan Sekra gza. eloda erTi dRe da qisti

aravin movida. sulxanaurs gadawyvetili hqonda, vinc unda qisti mosuliyo,

moklavda. iman Tavis biZaSvilis mkvlelebi ver gaigo da garCevas ar aZlevda,

vinc unda yofiliyo.

SuadRis dro iqneboda, rom qisteTis mxridan movida ori mgzavri. erTi

xevsuri da erTi qisti axalgazrda. xevsuri iyo kokoT gigia, naTelizZis

Svili, sulxanauris Zmobilis _ abas mama. qisti Zalian moewona da ifiqra:

es aris Cemi biZaSvilisaTvis uncrosad Sesaferi, amas rom movklav, mere ki

guli damimSviddebao. amoiRes kargad mizanSi. sami Tofi erTad gavarda da

123

qisti miwas daenarcxa. sulxanaurs gaexarda da dauZaxa: „uncrosimc xar

Cemis SinSisa, jRanTamc ubandav, wyalsamc uzidav”. gigia movarda waqceul

kacTan da xmamaRla daiZaxa: „romen iyav, raze mamikal Svili, ravisa memarT!”

Samoawvina da damkacra. axla ki sulxanauri mixvda, ra Caidina. qisti egona

da Tavisi saukeTeso Zmobili aba mokla da amxanagebs uTxra: axla gawyra

RmerTi. qveyanaze vinc yvelaze kargad maCniyo, is kaci movkalio. exla ician,

rom SatilSi xma gatydeba, gzas Seukraven da cocxlebis wasvla Zneli iqneba.

gzadagza wamosvla aRar SeiZleboda. aqve Seuxvies da anatoridan mTidimTiv

wamovidnen. Tofis xmaze Satilivnebi movidnen da naxes, aba ukve mkvdari

iyo. mnaxvelebic movidnen, rom sulxanauri Cavlili iyo Suris saZebrad.

yvela mixvda, rom es man Caidina qistis gonobiT. aba xevsurul tansacmels

ar icvamda, nametnavad maSin, roca is qisteTSi wavidoda, qistur Coxa-

axaluxSi da qamar xanjarSi gamoewyoboda, tani da mixra-moxrac qisturi

hqonda da amitom ver icno sulxanaurma. aba saxlSi moasvenes da Satilivnebi

moemzaddnen sulxanaurisaTvis gzis Sasakravad. unda Saukran gzebi ramdenime

adgilas, rom cocxali ar wauvides, Torem xelSi veRar Caigdebdnen da Suri

darCeboda saZebni. magram erTi ambavi uSlida xels: sulxanauri rom moklas

kokoT mamis garda sxva kacma, es ar SeiZleboda. Tavi TavSi ar gaibreboda da

danaSaulic iyo, sxva mamis kacis gulisaTvis rom sxva mamis kacs moekla. gigia

am ambavs miuxvda da Tavis Tanasoflelebs uTxra: „ÃevsureTis rjuliT, sxva

mamis kacm, ro maklas sxva mamis kacis sisxlze, es ar as wesi, arc Tav TavSi

gaibrebis, magrem, viTam Cemn muSan yofilxarT, Cem saqme gikeTebavisT, Cemis

Svilis gulisad vinac kacs maxklavT, Cemis abais mamklavs, me Tavs TavSi

gavRbri. ageb maigonaT, yvelasTan ka iyv, ageb imis mamklavs Tof daxkraT,

sadac vis magivasT gzaSi. romniT gziT wamav, aba vin icis. Tqven gzeb iciTa-d

zogni sad SaxkravT gzasa-d zogn sad, ageb ar gadagvividas mTas Torem magas

memr Ãelad veRar CavigdebT. es sityvebi rom Tqva, TviTonac Tofi aiRo da

wavida erT-erTi gzis Sasakravad. daRamda kidec. zogma sad Sekra gza, zogma

sad. sulxanauri Rame asuliyo erT maRal mTaze. iq gza ver gaego da Rame

sadRaca maRla gaeTia. diliT Walisake wamosuliyvnen, sadac egona, iq aravin

iqnebao. iq erT Satilion axalgazrdas hqonda gza Sekruli, bociaT mamis

kacs, gigias; metsaxelad kurdRliSvils eZaxodnen. sulxanaurs yvela kargad

icnobda, radganac isac WinWarauli iyo da SatilSic yvelani WinWaraulebi

arian, amitom xSiri misvla-mosvla hqondaT erTmeoresTan. kurdRliSvilma

icno rom sulxanauri win mouZRoda or Tavis amxanags. Tofi momarjvebuli

124

eWira da iqiT-aqeT ixedeboda. kurdRliSvili ar aCqarda, rom ar aecdina da

sircxvili ar eWama. axlo mouSva, karga magrad daumizna gulSi. Tofi rom

gavarda, sulxanaurs Tofi Zirs Cauvarda da TviTonac waiqca. amxanagebi

SekrTnen da gaiqcnen. kurdRliSvilmac aRar esrola maT. isini rom gaiqcnen,

kurdRliSvilic adga da safaridan wamovida. movida da Tqva, rac moxda.

Svilis sikvdilze xevsureTSi ar tirian. nametnavad sxvis moklulze. arc

gigias utiria da sulxanauris sikvdilis gagonebaze cremlebi gadmoyara

da Tqva: „Cems Svilsa-d sulxanaurs erT sxva ZmebsaviT uyvard. rad iyvnen

aseT uklo ubedureb, ro orniv erT dRes daiÃocnes, orniv tyviiT. aba ra

vqna Cemis Svilis codoic Taod daidva-d Tavis codvaSiac sxvan gaxvivn”.

mivida gigiasTan da akoca. uTxra: „xalxsac mizdiodas, xTis¬SvilTac, casac,

dedamiwasac, rom me Cemis Svilis Tavs gavRbri sulxanauris TavSi. Sen Tavs

ar dagdeb. ee xevsureTulni angelozni-d xTis nabadebn iyvnan Tavzdebni,

Savasruleb, rasac vambob. Sen Cemis gulisad gaexvi xaTabalaSi. baraqala,

RmerTma nu magiSalas saxeli, kaikacoba”. erT-erTi amxanagi sulxanaurTan

mivida da iq darCa, meore wamovida da ÃevsureT Ãma gatexa sulxanauri

mogvikleso. sulxanaurs gudanSi hyavdnen Soriuli biZaSvilebi. Tavisi mama

hyavda moxucebuli da erTi patara vaJi oTxi-xuTi wlisa. wamovida xalxi

da micvalebuli barisaxoSi miasvenes. orive micvalebuli dasaflavda

Taviseburi wesiT. rigi arc erTs uyenebia, arc meores. karga xnis Semdeg

gigiam gogoTurs miugzavna kacebi _ saqme davabolovoT, Tavi-TavSi

gavRbaraTo. magram gogoTurma SemouTvala: Cemma Svilma Svili mogikla da

me Tavs davideb me bociaT mamikles Svili da Tavi daidon. me Tavs TavSi ar

gavbrio. Suakacebma bevri iwvales, magram gogoTurma Tavi TavSi ar gabara.

mere sulxanaurisa mamklavi kurdRlisSvilic mokvda, sulxanaurisa da abas

mamac oriveni daixocnen da saqme daubolovebeli darCa.

125

vaJunaT leguas da mgelaT nadirasagan

erTimeoris daxoca

Camawerina xTiso vaJunasZe WinWaraulma sof. SatilSi, 69 wlisam

legua vaJunasZe WinWarauli iyo am ambis mTxrobel xTisos Zma. bociaT

mamidan, nadira mgelasZe qeTelauri iyo sofel bisodan. erTxel nadira

SatilSi stumrad movida. SatilSi aris erTi safexvno adgili, sadac

Tavisufal dros mamakacebi iyridnen Tavs da saubrobdnen soflis

saWirboroto saqmeebze. maspinZeli misul stumarsac iq waiyvanda, iq xalxia

da gairTavo. mosuli mgelaT nadira safexvnoSi iyo da axalgazrdebTan

saubrobda. xumrobiT saubarze Seyvnen da SekamaTdnen legua da nadira. erTic

Tavmomwone axalgazrda iyo da meorec. legua budis xevsurebs dascinoda,

nadira Satilivnebs da amaze waiSuRldnen. meSvelebma male gaameSvles da

erTimeorisaTvis ara daukravT ra. mxolod daemuqrnen erTimeores: sadac

martoebi SeviyrebiT iq dagvecdebao. leguam icoda, rom nadira meore dRes

unda wasuliyo. Tumca didi samtero araferi hqonda, magram legua mainc

wamovida da erT viwro adgilas gza Seukra. nadiras Tofi mxarze gadaekida

da ise wynarad modioda. legua ucbad gadmoxta da xanjari TavSi Zalian

magra dahkra. nadira naWrevs SeuCveveli ar iyo, magari vaSkacic iyo, magram

xanjris Zlier dartymaze daeca dabla. leguam xanjari Caago da wavida.

nadira gons movida da dainaxa legua midis. moigdebina Tofi, esrola da iqve

mokla. TviTonac isev dasustda da didxans iyo waqceuli. mere wamovida da

didis wvalebiT moaRwia karSi. aq naTesavebi hyavdnen. Wriloba Seuxvies da

cxeniT wamoiyvanes bisoSi. lebaiskridan kaci wavida da SatilSi xma gatexa

leguas mokvlis Sesaxeb. xalxi wamovida da micvalebuli waasvenes. nadira,

Tumca Zalian mZime avadmyofi iyo, swuxda naWrevisagan, magram xevsureTis

rjulis mixedviT mainc rigi unda eyena Tavis moklulis ojaxisaTvis

da yvelasTvis, visac rigis yeneba ekuTvnoda. saxlis rigi, gvaris rigi,

dedulT rigi, da, mamida da sxva. nadira ki loginad iyo Cavardnili, magram

misi mama rigs ugzavnida Suakacebis xeliT zemoaRniSnul naTesaobas da

saxls. nadiras soflis aqimi daayenes, magram TandaTan Sewuxda (namdvili

eqimebi maSin xevsureTSi ar iyo da xevsurebs arc sjerodaT, Tu namdvil

eqimebs xevsureTis eqimebisodnad esmoda Wrilobis rame; `Cven Tu Tavis

aqim ar gvyov, qalaqureb aqimeb aras gviSvelan” _ tyodnen xevsurebi). erTi

sofluri eqimi am dros arxotSi iyo da sxva soflis eqimebTan SedarebiT

is ukeTesad mkurnalobda. nadiras mama mgelia wavida arxotSi da didis

126

TxovniT wamoiyvana soflis aqimi aleka. magram leguas dis qmarma e. i.

siZem, mgelas gza Seukra adgilobriv saÃovles, cxenze najdoms esrola

(Tumca siZisagan xevsureTSi SurisZieba ar SeiZleboda, magram mas colis-

Zma Zalian uyvarda da gadawyvita imis mkvlels mama mainc mouklas). mgelia

pirisaxeSi cotaTi daiWra. tyviam cxens gauara da cxeni kldeze dagorda.

aleka mieSvela, mgela cocxali gadaarCina, cxeni ki Tavis unagiriT wyalSi

Cavarda mkvdari. ukacravad alekao, dauZaxa imedam da wamovida. mgela alekam

fexze ar aayena da imedas mkvdari egona (leguas siZe iyo es imeda). maSin

mgela da aqimi aqve darCnen, meore dRes sxva cxeni Seukazmes maspinZlebma da

mgela ise gaistumres. aqimic gahyva. aqimma xanjrisagan daWril-damtvreuli

Zvlebi amouRo, rac tvinze yofiliyo dawolili da nadira momjobinda.

bociani imis mosaklavad dadiodnen Satilidan. avadmyofma rom imjobina,

aqimi saxlSi wavida. axla sxva aqimi mouyvanes. cota xnis Semdeg avadmyofi

isev Sewuxda da didxans aRar icocxla. gardaicvala nadirac. gamoirkva,

rom tvinis ska dawyvetiliyo, tvini amoCeniliyo da lurjad moqceuliyo

is adgili, sadac Zvalis dawola iyo. axla atyda kac-Suakaci. nadiras Zma

babua patara iyo da sxva axlobeli aravin hyavda. moxuci mama Tavobda am

saqmes. rigi, romelic nayenebi hqonda, SatilionT ukan daubrunes da uyenes:

saxls, saxliskacebs, dedas, das, da sxva. amaze didxans imteres imedam da

mgelais axloblebma. isini ambobdnen: imedasagan mkvdaria mgela da xTisosgan

cocxalio da samTel-samkvdros Txoulobdnen, magram imeda eubneboda: me Zma

colisZmaze kargad maCniyv. guli mtkioda, imiT vesri, da aras aZlevda imeda.

karga wlebma ganvlo da ar dabolovebuliyo maTi sisxlis saqmeebic. bolos

Suakacebma rjulis kacebi Seuyares, rjuls hkiTxes da iman gaarCia maTi

saqme. rigi rom erTimeoreSi gaibara, saukenmamkvdro aRaravis daedo, radgan

erTimeorisagan iyvnen moklulni. erTi saklavi bociaT daedo zedmetad,

radgan nadira pirveli damnaSave ar iyo. rjulma ludi orives aduRebia da

pirSasamyrelo moawyves ÃaÃmatis jvarSi. saklavebic pirSasamyreloSi orive

mxarem dakla, imedas daadves cxenis anazRaureba da sasmliT Sin misvla. man

cxeni miuyvana da arayic miitana da Serigdnen. ase damTavrda maTi ambavi.

127

xaraT da oCiaurT SuRli

es sxva adgilasac iyo Cvens mier Cawerili, rom Ãarani, oCiaurni da

narozaulni erTimeoris ganayrebi yofilan da mere aqvs Tav-Tavis gvari

miRebuli. erTimeoris naTesaobas didxnobamdin mtkiced inaxavdnen. Ãarani

da oCiaurni ufro axlo ganayrebi iyvnen. ise rom SabaTi ar qonda gayrili,

daaxloebiT am samoci wlis win gayares SabaTi, maSin, roca ÃaraT mamaSi

gaguCaT abas Semoakvda amRioni qoriaT gigi (es mamklav-mamkvdroba awerilia

mamklav-mamkvdrobis awerilobaSi). igi rom Semoakvda, meSabaTe oCiaurs

unda gaeRo saZmo xuTi Zroxis drama da mere berdiSvilTan xaTriT unda

yofiliyvnen mamklav-mamkvdarT wesiT, rogorc meSabaTe, saZmos gamRebi.

magram maSin oCiaurebma saZmos gaRebaze uari Tqves _ Cven sxva gvari varT,

eg Ãarani ciskaraulebi arian, sxva gvarebi da Cven saZmos ar gaviRebTo.

berdiSvilebs undodaT saZmo imaTagan aeRo da ÃelsqveiTad daeWira

oCiaurebis gvaric. magram oCiaurebma mainc ar gaiRes da amis Semdeg SabaTi

gaiyara. saZmo ciskaraulebma TviTon gaiRes. magram oCiaurebi da

ciskaraulebi mainc erTimeores axloblebad Tvlidnen. erTimeoris diswuli

colad ar moyavdaT da arc erTimeoris yofili coli moyavdaT. arc qvrivi

da arc qmars gayrili. bolos oCiaurT mamidan oJiaT gigiam daiTxova erTi

kviriwmideli qali muStara. ramdenime wlis Semdeg colSvili daexoca

ÃaraT mamis kacs, ZunZulT gigias, adga da es kviriwmideli qali muStara

aman moiyvana colad. am qalis pirveli qmari oCiauri gigia da es ZunZulT

gigia axlo-axlo cxovrobdnen da am saqmis gamo erTimeores aSurdnen. jer

imitom, rom naTesaobis gamo pirvelis nacolari meores ar unda moeyvana,

meore imitom, rom axlo mezoblebi iyvnen da sasaiamovno ar iyo am qalis aq

mosvla. erTxel sul ubralo saqmeze Selaparakdnen da iSuRles. erTi_

meore xanjlebiT daWres, magram mZimed ara. ZunZulT gigiam dainaxa oCiaurT

mamis kaci da esec daWra xanjliT. CaCaurmac amoiRo xanjali da gajavrebulma

Zalian magrad dahkra TavSi. movida soflis xalxi da gaaSveles. sxvebi

ara, magram gigia, ZunZulTi, mZimed iyo daWrili, xorcic da Zvalic gaWrili

iyo Tavze. autyda kac-Suakaci, erTimeores pativi dasdves (pativis dadeba

iyo erTi abazidan eqvs abazamdin Wrilobaze) da droebiT Serigdnen (roca

pativs dasdebdnen, kac-Suakacebi maSuRlarebs erTad Sayridnen, xels

CamoarTmevinebdnen, rom aRar eSuRla. mere, roca Wrilobebi mourCebodaT,

maSin isev mtrad rCebodnen rjulamdin da dramiT gasworebamdin). daayenes

128

erTimeores soflis aqimi (eqimi unda daayenos damWrelma da saeqimo man

unda gadaixados. eqims erTi saklavic unda misces sanaTlavad, radgan

kacis Wriloba uwmidurad iTvleba da eqimsac auwmidurebs. jvari, romelic

aqims patronobs, aqimis siwmides moiTxovs, rom avadmyofs daexmaros).

soflis aqims hqonda balaxis wamlebi, hqonda Rurbeli (Rrubeli), wylis

dasasxmeli rezinis maSinka. maSinkiT wyals daasxamda Wrilobaze da

garecxda. wyali iyo nelTbili, mere Rrubels daasvelebda, gawuravda da

imiT moamSralebda Wrilobas. erTi patara Cxiri hqonda brtylad. mas

ewodeboda `Ãmalika”. am ÃmalikiT amoiRebda balaxis wamals gamxmars

gafqviluls da Caayrida WrilobaSi. mere gaamrgvalebda kanafis Tokis

naWrebisagan damzadebul dawewil kanafs, gapoxda mas Tafl-erboSi da

ramdenimes ZaliT CasCrida WrilobaSi amave ÃmalikaiT. zed farTlis pirs

daafarebda da mere zed TavSals Semoaxvevda. wamlebi hqonda mCvarSi

gamoxveuli. eqimi Tavis xeliT gaiWrida kans da mere cdida Tavis Wrilobaze

sxvadasxva balaxebs da romelic kargad imoqmedebda, im balaxs gaaxmobda,

dazelda, gamoaxvevda mCvarSi da iyenebda wamlad. zogi balaxebi Zveli

aqimebisagan hqondaT naswavlebi. am wamlebiT dauwyo aqimma mkurnaloba.

sxvebi ukeTesad Seiqmnen, magram ZunZulT gigia uaresad gaxda. Wriloba

Sesivda da gaSra. Cavarda gigia loginad da sasikvdilod miiwura. moiyvanes

mkiTxavi, qadagi xoSeqa. xoSeqas jvari mouvida da iqadaga. jaWveli mouvida

(jaWveli oCiaurebis salocavi iyo) da gaiTxova Rireuli saklavi miqielSi.

me Sevexvewebi, rom Cems ymaTaSi sisxli ar Camoagdos, daexmaros avadmyofs

miqielio. moatanebiva jaWvelma_ damWrelma da daWrilma erTobiT verZi

miiyvanes da dakles samxvewrod miqielSi, erTi saklavi mTiSeSagSi da

erTi jaWvelSi. xorci sul avadmyofTan miitanes da iq Seinaxes. „naWrevianm

Ãorc unda Wamasa-d naWrev advilad ganikurnebiso”, ityodnen xevsurebi da

amitom es saklavebis xorci sul avadmyofTan miitanes. iyo sami-oTxi Tve

loginad Cavardnili gigia. Turme Zvali hqonda xanjliT gaWrili TavSi da

Zvlis natexebi tvinis skas awveboda. aqims hqonda patara moxrili rkina.

amas ewodeboda arxotSi `xvewi”, bude xevsureTSi `xowi”. aqimma Cabrunebuli

Zvali xvewiT amoswia, Zirze mas xorci gauCnda da Zvali tvinis garsis

zeviT amovarda, sadac gatexili iyo. Zvali rom amovida avadmyofi kargad

gaxda. manamdin mxedvelobac daklebuli hqonda da Zvalis mocilebis Semdeg

saRi mxedveloba daubrunda. amis Semdeg TandaTanobiT kargad gaxda.

Wrilobac gaikurna. manamde ise Zalian SewuxebiT iyo, rom mTel tanze kani

auqaraWda da gaecala. bolos sul adga da gareTac gamovida. iqamdin

129

mivida saqme, rom Suakacebma rjulis piroba daadebines. daniSnes erTi dRe

da rjulis kacebi axielis soflis Zir, arxotis jvaris saaSlesTan

mindorze Seikribnen. rjulis kacebSi iyvnen: baliauri TaTia, maraizZeT

ToTa da SeRmaT giorgi. erTimeoris mtrebic movidnen da cal-calke

dasxdnen. TaTia baliauri adga, moixada qudi da Tqva: `Cven, rjulis kacebi

SaviyareniT dalocvilis arxotis jvaris kalTaSi. Cven gvind, ro av saqme

kargad mavaqcioT. dalocvils Cvens salocavs, did arxotis jvars vsTxovT,

ro gviwinamZRvras am saqmeSi. SagvaZlebios samarTlianad sisworiT

gavrjulaT, miwev-mawevas ar vcdilobdaT. dalocvil arxotis jvarm isr

gviSvelas, raÃelac sworad, sulis gaumrudeblad gavarCevT am mamÃdar

samdurav saqmes. Tqvenac erTucis modaveT magcasT wyaloba arxotis jvarm.

rac av CamagivardaT, nuRara av CamagigdasT erTucSi. Camaagdas mSvidobai-d

magcasT erTucis ndoba-siyvaruli, mtrobis magivrad Camagigdas megobrobai-d

Zmoba. dagindvnasT arxotis jvarm, raÃelc daindvaT erTuci. arxotis

jvaris saxeliT Ãels garTomT imaad, ro aRar gqondasT Suri Tqvens

gulSi. Sur SagecvalasT erTucis dandobaze. gzaSi Sayrileb erTucs

gascildaT mSvidobianad, uwyinrad”. mivida da jer daWrils da imis

biZaSvilebs CamoarTva xeli, mere damWrels da imis biZaSvilebs (rjulis

dros biZaSvilebic modian). mere Seudgnen saqmes. pirvelad Sexsnes Sexveuli

Tavi da Wriloba gasinjes, am dros aqimic aq eswroboda. aqimsac kiTxes,

romeli Zvali amovida, zeTa Zvali Cximiani, Tu qveTa Zvali. Wrilobas

etyoboda, rom Zvali tvinzeiT sul amosuli iyo. marto tvinis ska iyo

damrCali. tvinis moZraoba ki Wrilobas etyoboda. aqimma daamtkica, rom

Zvali tvinzeiT amovida. mere isini daiTxoves da damWreli daibares da

kiTxes: `Sen rai gaqv saTqmeli. naWrevi xo Sengan as~. iman uari ara Tqva

(imas ki mniSvneloba ar hqonda, SuRlSi visi brali iyo. rjuli mainc Tavis

wesiT garjulavda Wrilobis mixedviT). rjulis kacebma es mxarec daiTxova

da Seudgnen garjulvas (rogorc tvinzeiT amosuli Zvali, jer gadaswyvites

Teqvsmeti Zroxis drama. am dramaSi Sedis xuTi Zroxa `alvania” (alvanias

iRebda daWrili. zogierT Wrilobaze, magaliTad tvinzeiT amasul Zvalze,

Ãel-feÃis gauÃmarebaze, pirisaxeSi zogierTi adgilis Wrilobaze sadac

Tma-wveri ar faravda da drama aT Zroxas aRemateboda. alvanias aiRebda

rasac TviTon moisurvebda. SeuTvlida, alvaniaSi amas da amas miviRebo _

iaraRi, feÃiTi, saqoni, mamulamdinac SeiZleboda wasuliyo saqme)

gamoucxades narjulavi. jeri midga alvaniis dasaxelebaze. rjulis kacebma

hkiTxes ZunZulT gigias (naWrevians). CaCaurs iaraRi da rame ara qonda

130

Zvirfasi da uTxra: xuTi Zroxa feÃiTi iyos alvaniaSio (alvanias rom

aiRebda, imis garda ufleba aRar qonda, drama rogoric unda yofiliyo_

Zveli qvabi, Tuluxi, fardagi da sxva). kacebma xuTi Zroxa feÃiTi mourekes

dazaralebuls da TerTmeti Zroxa sxva drama. gigiam ori Zroxa daiWira

da sami rjulis kacebs apatia. maT isev CaCaurs daubrunes. dramis nawilic

daubruna isev. CaCaurs arayi hqonda damzadebuli, miiyvanes kacebma gigias

saxlSi da Seariges. danarCenebis Wrilobebi ar iyo mZime da yvela Tav-

Tavis wesiT Serigda. gaiara drom da mainc am or axlobel gvars Soris

aRar iyo winandeburi simSvide, xSirad iyo Sari da arasasiamovno Sexvedra

erTimeoresTan. amis ramdenime wlis Semdeg amaRleba iyo, dReoba. arxotis

jvarSi isxda jari da svamdnen luds. Ãara-oCiaurT jari isev erTkan

isxda. smis dros sul ubralo saqmeze iSuRles ZunZulT burZglam da

oCiaur ToTiam; rogorRaca burZglas dasZlia da waaqcia. am dros aq iyo

burZglais Zma gigia. amoiRo xanjari da dahkra TavSi ToTias. moaSores

erTmaneTs da ToTiam veRaraferi dahkra. am dros ToTias Zma, mindia movida

saxlidan da SuRlis SinaarsSi manam gaerkveoda, manam gaigebda, vin

SuRlobda, imasac isev gigiam dahkra SublSi xanjari. daiwyo ori gvaris

SuRli. SuRli jvarSi iyo da aq diacebi meSvlad ver movidodnen. maSuRlari

iyo yvela kaci Ãara-oCiaurT gvarSi. narozaulni, baliaurni da jabuSanurni

meSvlobdnen, magram bevri xalxi ar Sexvda am dros meSvlad. oCiaurT

TuSma da TaTiaT martiam erTi meore dasWres (martia ciskarauli iyo da

TuSi oCiauri). TiTo maTgans Wriloba hqonda TavSi. ZunZulT gigia oJiaT

gigiam Wra, oCiaurma. sami Wriloba hqonda TavSi miyenebuli. mTel dRes

gagrZelda SuRli da saRamos xanze gaameSvles. wvrilmani Wrilobebi zogi

meSvels da zogi maSuRlars bevri sWirda. SuRli rom gaiyara, meSvlebma

Tav-Tavis saxlSi waiyvanes yvela maSuRlarebi. magram kac-Suakaci ar

eSveboda maSuRlarebs, imis SiSiT, rom naWreviani aravin Sawuxdes da

erTimeore ar daxocon danarCenebma. kac-Suakacma mTeli Rame ar moisvena

da yvelas xeli CamoarTves (xelis CamarTmevis Semdeg aRar iSuRlebdnen,

radgan Suakacebi Ãelis CamorTmis dros jvarT aÃseneben da bolo sityvebSi

etyvian: „dagindosT, rogorc erTucs daindobT. manamdin, an jvarCi, an

saxlSi sasmelSi ar Sehyrian erTad, manam arian umZraxad. gzaSi Sayrilebi

erTmaneTs xmaamouReblad gascildebian). meore dRes jvarSi isev dReoba

iyo. kac-Suakacma maSuRlarebi jvarSi erTad Sehyara. ludi jer ar moitanes,

manam erTi saklavi ar moayvanines maSuRlarebs. kacis sisxli uwmidurad

131

iTvleba da jvarSi sisxlis dena Zalian did Secodebad iTvleba. arc

jvariskars uyenes rigi saklavis miyvanamdin. saklavi dakles jvar-

jvariskaris sanaTlavad, radgan aq kacis sisxli daiRvara da aseT

gauwmidurebul jvar _ jvariskarSi jvarT xseneba aRar SeiZleboda

danaTvlamdin. danaTvlis Semdeg gaxsnes kodi da jvaris rigi ayenes

Cveulebrivi wesiT. sanaTlavis sisxli TasSi akrifes da sadac kacis sisxli

iyo daRvrili, yvelgan uwies. yartisagan (Wvavis namja) gakeTebuli patara

sasxurebliT. roca kodi gaxsnes da jvaris rigi ayenes, erTi sawde ludi

darbasis karSiac gamoitanes da dadges maSuRlarebTan. isini Cumad isxdnen

da erTi meores ar elaparakebodnen. jvarionni gamovidnen, TiTo Tasi

ludi dalies da daamwyalobnes maSuRlarebi. usurves mSvidobis Camogdeba.

mere Suakacebmac dalies. mere TiToobiT amouRes TasebiT ludi da

maSuRlarebs misces (gamogvrCa: pativi, rogorc vis ekuTvnoda, imave saRamos

dasdves erTimeores Suakacebis saSualebiT). maSuRlarebma Tav-Tavis

daWrils TiTo Tasi pativad miutanes da uTxres: `ar mindod SenTan es

saqme mamsvliyv, magram xÃdebis, an sasmlis ZaliT, an sxva ubedurobiT. es

Tasi Sen pativ iyos. mapativi, raic davli SenTan (davli: davaSave), aqims

dagayeneb, yvelaiT win gidgeor, TeTri oqroT agilesav naWrevs”. isic

cotas daamdurebs: `rad gindod aseTis dakvra (Tu didi Wriloba aqvs

miyenebuli)? Zalianaod gamamiqCeri, Tore ee SuRl ki miwawyalT maudis, aq

arvis gagvikvirdebis. yvelas gvinaxav SuRli. exla raic maxÃd, aRara

eSvelebis, me SuRlisa, naWrevis merjuled verc Sen dagiWera-d verc Taod

davdgebi. sxo aRara eSvelebis eexlad nanobiTa-d bevris saubriT. ee

naWrevas aqims dayenebai-d marCena und. Tundac sruac Taod daviyeneb aqimsac,

mavirCen naWrevs”. „aba Sen raad daiyeneb?” _ etyoda damWreli, „davli saqmei-d

gakeTebaic unda SavzZl, aqimsac dagayeneba-d, magivlic”. naWreviani damWrels

adRegrZelebda da eubneboda: (radgan Ãara_ oCiaurni Zmobdnen da erTi

meoris ganayrebi iyvnen) „aro und, Sen Cems mtersac eegr uzam, rogorc me

miyavi. rosac me vin damatans Zalas, Sen iqav Cem Zma iqnebi. ar mamÃdariyv, ka

iqneboda, magviÃda _ raiR uyoT. klovisad gavmTxildaT, ar gviÃdebis

erTucis sisxlis denai-d Wama-gleja”. ase rom, erTimeores Tasebi misces

da erTimeore adRegrZeles. aqve kac-Suakacsac ar iviwyebdnen, eubnebodnen:

`Suakacebo Tqvenac gadRegrZelnasT, gwyalobdasT arxotis jvarica-d zeiT

RmerTic. kais Tqmada-d kais gonobad nu daglivnasT”.

amis Semdeg viTomc sul araferi momxdara, daiwyes Cveulebrivi sma.

soflis aqims aqve yvelam sTxova: dazdgomoda aqimad da Saexvia Wrilobebi.

132

jvarSi Wrilobis Sexveva ar SeiZleboda da amitom sofelSi, soflis aqimis

saxlSi wavidnen yvelani. aqimma wyali gaaTbo patara Tujis qvabiT (erawiT),

iqidan wyali xis jamSi gadaiRo. naWrevianebi TiToobiT dasva xis samfexa

skamze. Rrubeli daasvela wyalSi da yvelas ase mousufTava sveli RrubliT

sisxliani Wrilobebi. mere daZenZa kanafis Tokis piri, daamrgvala selebi,

gapoxa Tafl-erboSi da ÃmalikiT magra gaWeda WrilobebSi. aqimi ÃmalikaiT

Seubraleblad miswev-maswevda Wrilobebs, sinjavda, Zvali iyo gaWrili Tu

ara. Tu Zvali gaWrili iqneboda da gakurnvis saSualebas ar miscemdnen,

manam gatexili Zvali ar amovidoda. Tu Zvali gaWrili da gatexili ar

aRmoCndeboda, maSin Wrilobas adre gakurnavdnen. aqims hqonda sxvadasxva

balaxebisagan damzadebuli wamlebi. dacdili hqonda, sad, ra adgilze da

rogor Wrilobaze romeli wamali ufro kargad imoqmedebda da amis mixedviT

xmarobda wamlebs. am SuRlSi Zalian mZimed daWrili aravin aRmoCnda.

mxolod TavSi daWrilebs cotaTi daWrili hqonda Tavisqalas Zvlis zeviT

piri _ zeTa Zvali (xevsurulad: zeTa Zvali, romelic Rirs xuTi Zroxa

drama, Tu es Zvalis namtvrevi visme amouvida, Tunda didi yofiliyo, Tunda

patara; TuU mas amohyva Cximi, maSin rva Zroxa drama iyo da, Tu qveTa Zvalic

amohyveboda, Teqvsmeti Zroxa. Zvlebs yvela cnobda _ ufro eqimebi). aqimma

karga xans TiTqmis or-sam kviramdin ar misca gakurnvis saSualeba TavSi

miyenebul Wrilobebs, yoveldRe sinjavda xvewis piriT da ÃmalikaiT, Zvali

amovidoda Tu ara, gaWril-gatexili iyo Tu ara. amis Semdeg gatexilma

Zvlebma iwyo amosvla patar-patara naWrebad. Sesaxvevad TviTon mohqondaT

daWrilebs farTlis Zveli nafleTebi, xelsaxocebi. gareT zogi TavSals

ixvevda, zogi faSlaÃas (faSlaÃa: yabalaxi). aqimi ambobda: gatexili Zvali,

romelic unda amovides _ Zirze xorci gauCndeba, zeviT amoswevs mizezian

Zvals da bolos amovardebao. mxolod yoveldRe unda moedo xvewis piri an

Ãmalika gatexili ZvlisaTvis da odnav amoewia zeviT. ase am SuRlSi daWril

naWrevebidan zogierTebs amouvida zeTa Zvali, xolo TuSis da martiais

naWrevebidan orivem (erTimeore daWres maT) amoiyola Cximi; naWrevianebi

yvelani fexze iyvnen mzis mosvlis dros, yvelani movidodnen aqimTan. bolos

yvelas naWrevebi gaikurna da Sexsnes saxvieli. kac-Suakacma rjulis piroba

Seukra da daniSnul dRes arxotis jvaris axlo mindorze dasxda rjulis

kacebi.

rjulis kacebs irCeven daWrilebi da damWrelebi. ramden kacsac erTi

mxare airCevda, imdensave _ meore mxare. zogierT SemTxvevaSi TviTon

Suakaci aurCevda rjulis kacebs. es, im SemTxvevaSi, Tu daWrili an

133

damWreli ar moiwonebda Tavis mopirdapiris arCeul kacebs. daiwunebdnen

iseT kacebs, romelzedac eWvobdnen, sxva mxarisake gadaixrebao. xandaxan

arc daijerebdnen narjulavs da darCebodnen isev mtrebi, mere Suakacebi

Seuyridnen sxva rjulis kacebs, romlebsac unda gaerjula da gadaxra-

gadmoxras aRar hqonda adgili. am naWrevianebs Soris ki aseTi ram ar yofila.

airCies rjulis kacebi da maT garjules. jer Seafases naWrevebi. martias

da TuSias naWrevebi erTnairi gamodga da sul erTimeoreSi gaRbares. sxva,

zogi cota naWrevi iyo, mxolod mindias sWirda pirisaxeze. naWrevi ZafiT

dazomes, Zafi sip qvaze dadves da imis sigrZe xazi gaavles. moitanes qeris

da puris marcvlebi da xazze daawyves. TiTo marcvali sigrZeze da TiTo

gardi-gaRme. TiTo marcvali purisa da TiTo qerisa. sul daetia Tormeti

marcvali. kiloni gadayarnes e.i. ori marcvali napirebidan gadaagdes da

darCa aTi marcvali. radgan pirisaxeze iyo, amitom alvania ergeboda xuTi

Zroxa, kargi saqoni, rasac naWreviani airCevda; danarCeni drama, rac unda

yofiliyo. gigias iaraRi da rame ar hqonda, rom fasad Rirebuliyo da amitom

feÃiTi moiTxova (alvaniaSi Rebulobdnen: Tu hqonda saxeliani, jiSiani

Ãmali, mag. franguli. qarTuli Tofi ufro ̀ maJari”. aseTi iaraRis qona gvarSi

sasaxelo iyo da yvela cdilobda xelSi Caegdo. gamtanisaTvis sircxvili

iyo aseTi iaraRis gaReba da amRebisaTvis saxeli). Suakacebma gadafases:L

xuTi Zroxa feÃiTi da xuTi ÃeliTi da miutanes saxlSi mindias. Tan kacebma

sTxoves: ̀ gigias saxlSi arcra darC. macemiT ki erT cud sityva ar uTqom, isr

Cagvabar. Tu gwams RmerTi-d Cveneb salocavebi, am saqonis mTlianad aRebas

nu ikadreb, arai as, aRebul-gaRebul saqoni kacs bedenas ar uzams. apativi

Sens kacobasa, Cvens salocavebs zog mainc am saqonisai; Cvena-d Cven Txovnaic

Cagvyaren kacada-d, Txova _ Txovad. is Zalian nanobs mamÃdar saqmesa-d

ambobs: `Cemd axi asav tanze talavaric rom ar damCasav, me rom ramTvnadac

menanebis mamÃdar saqmeiv, me imis safasurs ras gadaviÃdiv. magrem, Sen ici Sen

kacobam, ras aiReba-d, ras dagvibruneb Senis sasaxelod”. Suakacebma qudebi

moixades da mindias win dabla dayares (qudis moxdiT Txovna xevsureTSi

didad sapatio da angariSgasawevi saqme aris). mindia adga, yvela qudebi

aiRo, gabertya da patronebs xelSi misca. am dros aq eswrebodnen mindias

Zma-biZaSvilebic. mindiam uTxra: ai, me aq Zma-saxliskacebi myvan, esenic ras

ityvian. me sruac ar mind magis macemul saqoni. mere adga oCiaurT mamis erTi

ufrosi kaci da iman Tqva: „es saqoni arc aRebuli amdidrebs kacsa-d arc

gaRebul aRaribebs, magram ÃevsureTis rjulis wesi saqonis aReb-gaReba. eg

naxevari gvipativebav feÃiTica-d ÃeliTic, jvarisadaca-d kac-Suakacisadac.

134

naxevari saqoni qve CagvabareT. Suakacebma kidev moixades qudebi da am

ufrosis kacis win gadayares da uTxres: `ai, ee qudiT madloblebi orT

Tqvenis nugeSisai, Cvenac kacad CagvyareniT. jiSiann kacni xarTa-d yvela

saqmes kacurad akeTebT, rac Tqvens kacobas ar ekadrebis, imas ar iqamT”.

mere morekes feÃiTi saqonic da dramac gadmoawyves. mindiam sami Zroxa

daubruna feÃiTi da ori aiyvana. ori Zroxis drama aiRo da samis daubruna.

Suakacebma damWreli gigiac moiyvanes, man arayi moitana da gamarTes sma.

ase moxda maTi saboloo Serigeba.

Ãara-oCiaurT SuRli

axielSi giorgoba samive jvarSi ician: qveqv _ mTavarangeloz miqielSi,

gors _ jaWvelSi da mTas _ mTiSeSagSi. qvequris anu arxotis jvars

miqielobiT ilocavdnen da mTeli arxoti eymoboda mas. dasturi dgeboda

mudam wels: ori axielidan, erTi amRidan an WimRidan. amRaSi roca bolos

gavidoda dasturoba, mere WimRas gadavidoda. axielidan ki mudam wels

dgeboda ori dasturi. gors jaWvel wmidagiorgi iyo qavTar-oCiaurT

jvari da dasturebic maTi dgeboda yovelwliurad ori kaci. amaRlebas da

aTengenas ki Sigmdgomi dasturnic icoden da Cabakaurnic aqve ilocavdnen

giorgis. ambobdnen: jaWveli da giorgi Zmani ariano. igive giorgi iyo

mindoris jvari, romelsac ebara `ca-RrubelT Ãeloba”. am mindoris jvars

aqvs Tavis saarsosTan axlo mamuli ori dRisa `mindoris jvaris yana”. am

mamuls sofeli morigeobiT xnavda, vinc moxnavda, im wels is iyo mindoris

jvaris dasturi, luds aduRebda amaRlebas da aTengenas. da erT-erTi dRe

misi dReoba iyo am jvarSi. mTeli sofeli modioda, jari dasxdeboda iqve

patara, balaxian moedanze da svamdnen luds. es dReobebi yvela awerilia

religiur kalendarSi.

mTiSeSagi, mTis veSagi _ mTis yarauli, iyo gabriel mTavarangelozi. saku-

Tari ymani iyvnen Ãarani, ciskaraulebi. mamulebsac eseni xnavdnen da isinive

dasturobdnen. xandaxan saÃelos ki izamdnen jabuSanurebi da narozaulebic.

aTengenas mTas asvlis dRes midiodnen iq (amisi wesebic awerilia religiur

kalendarSi arxotSi). aq dasturobas aravin ar eweoda ÃaraT garda (Ãarani:

igive ciskaraulebi). giorgoba iyo da yvela jvarebSi dReoba iyo (giorgobas

Ãarani da oCiaurni arxotis jvarSiiTac masmuris mixedviT Tavis wil luds

Tavis jvarSi moitandnen da, Tavis sakuTar damzadebuli ludis garda, am

135

ludsac svamdnen). Tav-Tavis jvarSi Tav-Tavis mamis kacni iyvnen da erTi

meoresac epatiJebodnen soflelebi. erTs awevdnen Tavis jvarze, mere is iqidan

marto ar wamovidoda, gamoiyolebda visme maTgans Tavis jarze. wasuli kaci

xel-cale ar wavidoda, Tavis ludidan erT Tas luds waiRebda, mividodnen

imaT jarze. romelmac es kaci moiyvana, is win SeuZRveboda da etyoda Tavis

jaris xalxs: „aSendiT (saxeli, vinc miiyvana, mag. mamuka), mamukas maggvriT”.

is misuli kacic etyoda: `aSendiT, aSendiT, waRmamc wagiosT dRei-dReoba”.

wamodgebodnen yvelani fexze: `daSvendiT, magvixveiT mSvidobiT, mSvidobiT

Tqven mosvla-i” da gadaaÃdendnen (gadaiyvandnen) ufrosebis skamze. is jer

ar dajdeboda, erT-erT ufros kacs dasvamda, Tavis motanil ludian Tass

miscemda da etyoda: `jvar dagiweras RmerTm. jvaris wyaloba gqondasa-d,

xTisa, mter maiyvani nebas”. etyoda ufrosi kaci da CamoarTmevda motanil

Tass. mere mosulsac dasvamdnen da miutandnen ludian Tass. dailocebodnen

da dalevdnen. aqebdnen erTimeores luds. axla es gaiyolebda kidev aqedan

kacs da miiyvanda Tavis jarze. am wasvla-wamosvlaSi, patiJSi da pativsacemad

ludis ZaladebaSi iTvreboda xalxi. axla qalebi gzavnidnen sasanTles da

TiTo boTl arays (sasanTle weria religiuri kalendris aRwerilobaSi).

mosul stumars ludTan erTad araysac aZalebdnen da Zalian daTrobas

cdilobdnen stumrisas, rac sasaxelod miaCndaT. swored aseT ambavSi mTvral

xalxs SuRli xSir SemTxvevaSi mosdioda. erT-erT giorgoba dRes Ãarani da

oCiaurni erTi-meores asmevdnen. daiTvrnen da ori kaci Selaparakda. amoiRes

xanjrebi, magram meSvlebi male daeswvrnen da veraferi daakles erTimeores.

SemosaRamovda da xalxi Sinisake modioda. ciskaraulT gvarSi iyo SuRlSi

saxelganTqmuli axalgazrda _ berdia. berdiam dainaxa oCiaurT gvaris kaci

_ garsia, gaiqca, mivarda masTan da TavSi orjer dahkra xanjari. garsias

xanjari ar hqonda da veraferi dahkra (arxotSi qvis da joxis xmareba

sircxvilia CxubSi). daiWra garsia or adgilas da mTlianad sisxliT SeiReba

tansacmelic ki. garsiam xanjari moitana da sofelSi gaiqca, maTi gvaridan

vinmes Sesaxvedrad da javris amosayrelad. visac Sexvdeboda _ sWrida,

javrsac amoiyrida da sircxvilsac moiSorebda. pirdapir movida im kacis

saxlTan, romelic ciskaraulebis gvarSi yvelaze magari da saxelovani

kaci iyo, saxelad babo (SuRlSi ufro mamac kacTan midian, rom xalxma

ar Tqvas, imisagan eSinoda da ufro beCav kacsTan mivida, Tu mamaci iyo,

ratom imasTan ar mivida, vinc magra dauxvdebodao). babom arc icoda Tu

SuRli sadme iyo, radgan im dros mas eZina. misulma garsiam maSinve xanjari

136

mouqnia TavSi. babom SemTxveviT mklavi Seufara. idayvTan mZimed daiWra.

mihyvnen Tan meSvlebic da daiWires oriveni. aq babom veRar moaswro dakvra,

radgan meSvlebi male mieSvelnen. ase Caeria soflis xalxi da es ori erTi-

meoresTan maSuRlari gvari gaaSveles. dilamdin ra iqneboda, Wrilobebze

ubralo TavSlebi moaxvies da sisxli Zlivs SeaCeres sofluri sxvadasxva

wamlebiT. meore dRes Suakacebma daiwyes siaruli da Serigebaze laparaki.

Tumca orive gvaris xalxi erTimeoreze gabrazebulebi iyvnen da muqaras

iTxovebodnen, magram Suakacebi erT gvarsac atyuebdnen, rom isini nanoben

Tavis danaSauls da ambobdnen: `win udgeorT, aqimsac davayenebTa-d TeTri

oqroT aulesavT naWrevs”. meore gvarsac ase atyuebdnen da orive gvars guli

moulbes, erTimeorisaTvis pativi daadebines da bolos arxotis jvarCi

erTad Seyarnes da droebiT Seariges, babom garsias sityva daamdura da

uTxra: `Sin najdom kacs raze mamWer Ãeli, sauÃmro raze damkari? SuRlSi

magTvnad gon raÃel unda aiÃadas kacm, ro iaraRs raÃel an ra alagCi uqnevs,

is aRar icodas? meore is, ro Cems ÃelCi dazrdilebi ymawvilebi xarTa-d

Tqvengan iaraR ar mameqnevis, sircxvili Tqvend (babo SuaTana xnis kaci

iyo, garsia axalgazrda). garsiam veraferi upasuxa, SenTan damnaSavei orav,

uTxra, magram jer mTvral viyavi, memr naWrevebi mWirda-d, gana maÃsons ras

vCadiodi”. raki sauÃmroSi SWirda Wriloba, amitom `Ãmel saklav pativ”-i

ekuTvnoda. saklavis magier eqvsi abazi vercxlis fuli da erTi abazi

kidev pativi. esec Seasrules da droebiT Serigdnen. daayenes soflis aqimi

(maSin xevsureTSi eqimi da eqTani, arc saavadmyofo, araferi ar iyo. yazbegi,

duSeTi, TianeTi da Zaugi Sors iyo da aucilebeli iyo soflis eqimisagan

mkurnaloba). babos morCena Rirda oTxi cxvari da garsias morCenac igive

Rirda naWrevebis mixedviT. TiTo saklavi aqimis sanaTlavi unda miecaT

aqimisaTvis. aqimi erTi saklaviT gainaTleboda, erTi TavisaTvis rCeboda.

aqimi Tu ar gainaTleboda, jvarni Ãels ar maumarTavdnen naWrevebis

gakurnvaSi. radgan kacis xorci, e.i. Wriloba uwmiduri saqme iyo da aqimi

wmidad unda yofiliyo. aqimi saxviels rom xsnida, ityoda: `RmerTo da

Cemebo salocavebo, daswereT jvari am naWrevians (saxeli), lxinis wamali

daayareT. me Ãorcielor, ara SamiZlav, Tqven uSveleT Tqvenis ZaliTa-d

saxeliT”. mere Seuxvevda Wrilobas, wamlis dayraSi kidev ityoda: `RmerTo

da Cemo salocavebo, wamal _ Cemi, Svelva _ Tqveni, me Ãorcieli or, ara

SamiZlav, Tqven gaqvT Zali, SaZleba, Tqven uSveleT”. mesamed maSin daswerda

jvars ukanasknel TavSals rom moaxvevda. xels daadebda Tavze jer erTze,

137

axla meoreze, ise rom jvaris saxed daadebda xels da etyoda: `RmerTma-d

Cvenebm salocavebm gilxinana-d magarCinan”. ase daiwyo babos da garsias

mkurnaloba. garsias erTi naWrevidan Cximiani Zvalic amouvida, romelic

udrida rva Zroxa dramas. babos xeli saxsarSi iyo da dauCirqda. Seiqmna

mwuxare avadmyofi, swuxdnen ciskaraulebi imitom, rom maT gvarSi pirveli,

e.i. yvelaze kargi kaci kvdeboda. oCiaurebi swuxdnen imitom, rom kacis Tavi

edebodaT da isic Tavis ganayrebisa. mimarTes jvarT da mkiTxavebs. jer

mkiTxavebis gareSe daxoces sameSvloebi (saklavebi saSvelad avadmyofisa),

magram babo mainc swuxda. mere moiyvanes mkiTxavi moqadage xoSeqa. xoSeqas

goruli jvari mouvida da jaWvelma kureti gaiTxova miqielisad dasaklavad.

goruli jvari miqiels exveweboda (ase qadagobda xmamaRla moqadage): `didi

xar, miqielo, sulT amaridebai-d sulT Cadgma Sen gbarav, uSveli CemT ymaT,

nu Camaugdeb mesisxleobas. me CemiT gaviTxova-d SamagiÃdenen Cemn ymani

buRaurs”. amasTanave imkiTxava mkiTxavma: garsia iTvreba da aqoTebs jvar-

jvariskars, SuRlobso. esec unda moiSaloso. garsiam kuretic miiyvana da

Wkde Saagdo arxotis jvarSi, me aq aRar viSuRleb, arc sxva jvarebSio. babo

naxevar weliwadze meti iwva, rogorRac Cirqis denam iklo da momjobinda.

axla babos ojaxidanac dakles sameSvloebi. avadmyofs gamudmebulad xorcs

aWmevdnen. ambobdnen, Ãorci rom Wamos, naWrevi advilad ikurnebao, Wrilobis

kurnvas xels uwyobso. babo gamorCa, magram mklavi gaSlili darCa, veRar

Runavda. bolos rjulSi gavidnen da rjulis kacebma xelis gauÃmreba

Teqvsmeti Zroxa garjules. garsias Tavidan Cximiani Zvali iyo amosuli da

rva Zroxa is garjules. berdia babos axlobeli iyo da is daexmara, babom

rva Zroxa gaubara Tavis xelis dramaSi. rjulis kacebma rva Zroxa drama

babos miutanes. raki naWrevebSiac gaubares da babos aRaraferi rCeboda,

amitom mas aRaraferi daubrunebia, drama mTlianad aiRo. bolos garsias

kacebma daakisres sasmliT Sin misvla babosTan (arayis mitana) da sabolood

amiT Seariges.

138

baiWaurisa da garsiais SuRli

baiWauri iyo ciskaraulebis gvariskaci. mkiTxavebma uTxres, arxotis

jvars moriged undixaro. TiTqos imaT Tqmas ar daemorCila da Tavis gulSi

ki nasiamovnebi iyo am ambiT. is ambobda: `me Tu jvars gamZRod undior, Tavad

gamagebiebs, me mkiTxavebis TqmiT jvarSi ver Savvardebi-d amiT jvars ver

Savecodebi”. bolos TviTon daiwyo sizmrebis naxva jvaris gamZRod mosvlaze.

bolos sizmarSi daiwyo xucoba da cxadadac gairyvna (garyvna am SemTxvevaSi

niSnavs zesTa bunebaSi gadasvlas, gawmidebas; iwyebs `xTiSvilTan pirad

saubars da maT xedvas, maT saqmeebSi ereva”). baiWaurma daiwyo xTiSvilTan

saubari, maT wmida adgilebSi siaruli. xalxTan saubari jvaris survilisa

da brZanebisa. ambobda: ama da am mamuls patronma Tavi daanebos, jvaris

mamuli SaÃnulia, CamoÃnulia, saman-samZRvari Sereulia. vinmem es scoda

jvars, vinmem esao da mkiTxaobac iwyo _ amas es mouva, amas is, Tu esa da es

ar gaakeTa (saklavis dakvla, mamulis Sewirva da sxva). baiWauri xan jvarSi

iyo, xan Tavis saxlis WerxoSi midioda. uwmidur adgilebSi aRar dgamda

fexs, magaliTad sadac qalebis fexi gaivlida, is iq aRar dadioda. erTxel

SeniSnes, viRaca qali esaubreboda, man Tqva: qali ki ara ÃaÃmatis jvari

iyovo, aq xalxs cota eWvi Seepara mis jvaris ÃelkacobaSi. axla kidev erT

bavSvs moSinaurebuli mtredi gamoufrinda soflidan da jvarTan axlos

dajda. mohyva patroni bavSvic. bavSvi mivida mtredis dasaWerad. baiWaurs is

mtredi xTiSvili egona mtredis saxiT Camosuli, pirjvars iwerda da bavSvs

uyviroda: magasTan axlos ar mixvide, Sen eg ubralo mtredi xom ar ggoniao.

bavSvma yuri ar ugdo, mivida, aiyvana mtredi da saxlSi waiyvana.

garsia ficxi kaci iyo, am dros mTvralic, da uTxra: ̀ Sen ras amasxaraveb an

xalxs, an jvars _ styuixar, SenTan jvari ki ara, eSmakic ar ariso”. Sehyvnen

amaze da iSuRles, garsiam amoiRo xanjari, TavSi dahkra da daWra. baiWaurma

xeli ar Sauqcia da uTxra: mTavarangelozi TviTon gagiswordebao. garsia

dediserTa kaci iyo da mSoblebi kargad uvlidnen; ufro deda evleboda

Tavs. garsias deda jvarT morwmunec iyo da Svilis samxvewrod xSirad xocda

jvarSi saklavebs. es baiWauri rom gairyvna, diacebs ufro swamdaT misi jvaris

Ãelkacoba, rom is marTala xTiSvilTan iyo garTuli da wmida kaci gaxda,

saxaTro da pativsacemi. garsias dedam Tamaram gaigo, rom garsiam baiWauri

Wra, jvaris Ãelkaci, wmida kaci, romelic wmidobis gulisaTvis wyaroebze

da mdinare asaSi e.i. arxotis wyalSi dReSi xan cxrajerac Cajdeboda Salis

perangiani. es miseburad gabana da ganwmenda iyo uwmidurobisagan. swored

139

aseT garTulobis da wmidobis dros Wra da sisxliT mosvara jer baiWauris

wmida sxeuli da mere jvar-jvariskari. isic gaigo, rom man xeli ar Seuqcia

da uTxra: mTavarangelozi TviTon gagiswordebao. am ambavma Tamara ise

SeakrTo, rom goneba daebna. roca goneba moikrifa, maSinve saklavi waayvanina

jvar-jvariskris sanaTlavad. saklavi dakla da, sadac baiWauris sisxli iyo,

saklavis sisxlic uwies im adgilebs. amiT ganaTles da gawmindes adgilebi.

magram baiWaurma Tqva: me da xTiSvilT didi saqme gvqonda gasakeTebeli.

raki me davsisxliandi (davSamniandi, jvarT eniT) xTiSvilT Ãorcivlis

sisxli akrTobs da isini wamkrTnen e.i. Cemgan ganze gadgneno. misma mimdevar-

morwmuneebma hkiTxes, ra aris saWiro, rom xTiSvilT guli moibrunon, arc

garsiaze iyon gamwyrali da arc Senzeo. man sTqva: Tu kuretiT gavinaTle,

gaviwmidebi imdenad, rom isev saubris neba meqneba xTiSvilTanao, Tu ara, arc

garsias wauva saqme kargad da arc me gavixarebo. pirutyvi mTaSi iyo saZovarze

garekili da dedam garsia maSinve gagzavna, baiWauri kidev gaibana mdinareSi.

Tavi axali xelsaxociT Seaxveviva da kureti Tavis sanaTlavad sxva xucess

daakvlevina. magram, manam naWrevi ar ganikurna da baiWaurs wyruliani Tavi

hqonda, xTiSvilT aRar gasaubrebia, radgan `xTiSvilni wyrulian kacs ar

ekarebian”. aqimma rom Tavi moarCina da saxvieli Sexsna, mere daiwyo wyalSi

banaoba, isev gawmidda da daiwyo xTiSvilTan saubari. baiWaurs Wriloba

didi ar sWirda, sadrame araferi iyo, radgan Zvali ar amouvida, Suakacebma

garsias daavales sasmliT Sin misvla. baiWauri boselSi ar Sedioda, Tavis

WerxoSi iyo marto. garsia da Suakacebic iq miuvidnen. man arayi ar dalia,

xTiSvilTagan sasmlis dalevis neba ara maqvso. Suakacebma ki dalies da

garsiamac. amiT damTavrda maTi SuRli da mas aqeT aRarc uSuRliaT. baiWauri

bolos xucesad mivida arxotis jvarSi.

140

uTurgaT daviTisa da abikaT gigias SuRli

abikaT gigia iyo sofel amRidan, wiklauri, berdiSvilT mamisa da

berdiSvilT mamidan kidev baiaTi. es xalxi amayi iyo da Tavmomwone, arafrad

aravis agdebdnen. magaTi winaprebi saxelovani xalxni yofilan qistebTan

brZoliT da amitom isev amayobdnen Zveli saxeliT da cdilobdnen axlac

daemataT Zveli saxelisaTvis.

sofel axielSi narozaulT gvarSi, CabakaurT mamaSi iyo saSualo kacobis

da saxelis kaci uTurgaT daviTi. narozaulni mSvidi da wynari xalxi iyo,

ar uyvardaT SuRli da amiT kacoba-saxeloba. Tuki vinme ZaliT gamoiwvevda

SuRlSi, sxvaze uaresad ar daxvdebodnen, magram TviTon aravis autexdnen

Sars. xevsureTSi maSindel droSi aqebdnen Sarians, amays da maSuRlar xalxs.

wynars da aramaSuRlar xalxs ar aqebdnen da abuCadac igdebdnen. erTxel

amRaSi raRac smuroba iyo da uTurgaT daviTic stumrad iyo am sofelSi

mosuli. abikaT gigiam raRac Zveli Sari mougona da ZaliT CaiTria SuRlSi

(gigia iyo oci wlis axalgazrda, daviTi ormoc wels gadacilebuli).

daviTi ise gabrazda, rom SuRli pirvelma man daiwyo silis gartymiT, Tan

xanjaric miayola da TavSi magra dahkra. gigiamac xanjari amoiRo, pirvelad

TavSi dahkra da mere barkalSi hkra wveriT da gavardnili xanjris wveri

meore barkalSiac naxevramdin wavida. dakarga bevri sisxli da daviTs

guli wauvida (aris zogierTi kaci, rom sisxlis naxvaze guli misdis,

nametnavad Tavis sisxlis naxvaze. am gulis wasvlas xevsurebi sisxlis

magozebas eZaxian). daviTs sisxli maagoza da davarda. zogierTebs egona

kvdebao da daiwyes tirili. zogebi gigias da imis biZaSvilebs eubnebodnen:

sofels gaerideniT, kaci mokvda, narozaulni gaigeben, movlen da erTucs

gaswyvetTo. gigiasac mZime Wriloba hqonda TavSi. bevri sisxli sdioda da

dasustda. is ambobda: egec naWreviania da mec, ra viciT, rom eg ar morCeba

da me ar movkvdebi. me Cemi soflidan sad unda wavide. magas sisxli aqvs

mogozebuli, mogonTdeba da Cemi soflidan eg waiyvaneTo. marTlac wylis

sxmiT da Taviseburi movliT daviTi gonze movida, magram adgoma ki aRar

SeeZlo. Seabes xarebi marxilSi da daviTi Tavis sofelSi _ saxlSi miiyvanes.

Suakacebma saklav-pativi moiyvan-moitanes daviTTan, radgan sasikvdilod

iyo daWrili. gigiasac daviTma gaugzavna Ãmeli saklav-pativi, radgan imasac

mZime Wriloba hqonda miyenebuli TavSi. daayenes erTimeores soflis aqimi.

Wrilobebi meore dRemdin mousufTavebeli da Seuxvevi iyo. mxolod ubralo

141

Zveli TavSlebi hqonda moxveuli. aqimma jer daviTs dabana Tbili wyliT

Wrilobebi, mere kanafis Tokis piri garecxa, magrad gapoxa TafliT da

erboT da gauyara gaxvretil barkalSi Tan balaxis wamali iyo WrilobaSi

Cayrili. iqiT-aqeT patara farTlis pirebi daado, jer xelsaxociT Seuxvia

da mere garedan batknis tyavi Semoaxvia, rom naWrevi ar daiRubos (daRubva

xevsurulad niSnavs WrilobisaTvis Seciebas, rac iwvevs simsivnes da

daCirqebasac. fSavlebi daxavebas eZaxian). meore barkalSiac aseTive seli

Cado manam midioda (sels uwodeben Tu moklea, an Tavis WrilobaSi Casadeb

mrgval kanafs; Tu Wriloba nawverwaRmarTalia, aseT WrilobaSi gasaSveb

sels `usmar”-s eZaxian (nawverwaRmarTali: xanjlis wveriT miyenebuli Rrma

Wriloba).qistebma da arxotelebma xSir SemTxvevaSi icodnen aseTi Wrilobis

miyeneba; (budis xevsurebi arxotivnebs dascinodnen kidec: xanjars wveriT

xmaroben rogorc qistebio. iaraRis xmareba ver iciano). Tavis naWrevic

Seuxvia, Sig selebic Caawyo, memre cxeni Sekazma, Sejda da amRaSi wavida. iqac

gigia mZimed daWrili daxvda, magram mainc wamodga, skamze dajda da aqimma

Wriloba ise Seuxvia. orive naWreviani mZimed iyvnen daWrili da uaresad

xdebodnen. mkiTxavis uTqmelad orive mxarem SeTanxmebiT sameSvloebi daxoces

orive avadmyofisaTvis: amRas iaÃsarSi, iaÃsar svetad CamosulSi e.i. svetis

angelozSi da petreSi. axiel: arxotis jvarSi, jaWvelSi da mTaSeSagSi.

Wrilobebi mZime iyo, magram ar moixibla, ar daCirqda. abikaT gigiais TavSi

Cximian Zvali amovida, daviTis TavSi zeTa Zvali. fexebic mourCa, magram

gaxvretili fexi dasaxiCrda, radgan ZarRvebi iyo daWrili. gaSlili iyo da

muxlidan veRar Runavda.

roca oriveni gamorCnen, rjuli hqondaT, rjulis kacebma rva Zroxa

gigias Wrilobaze gadawyvites, rogorc Cximiani Zvalis amosvla. daviTis

fexis dasaxiCreba Teqvsmeti Zroxa, zeTa Zvalis amosvla xuTi Zroxa.

daviTisaTvis misacemi drama dadga ocdaerTi Zroxa. meore barklis Wriloba

sadrame ar iyo. ocdaerTi Zroxidan rva Zroxa gigiais Zvalisa. darCa

daviTisaTvis misacemi cameti Zroxa. xuTi Zroxa alvania aiRo. alvaniaSi

xuT Zroxad aiRo franguli xmali da rva Zroxa sxva drama. xmali gigias

ar emeteboda, magram alvaniaSi rom SeuTvales, meti gza ar iyo, misca is.

mere erTimeores Sesarigebad arayiT miuvidnen, magram gulwmidad mainc ar

iyvnen erTmaneTTan. mere gigia mefis ruseTis jarSi waiyvanes da iqidan

isev sawyino leqsi moswera daviTs. am leqsSi sxvac bevria naTqvami sxva da

sxvebze, magram aq mogvyavs leqsis is nawili, rac daviTs exeba:

142

uTurgaT daviTs uTxariT dabarebuli Cemia,

sasikvdilod ro miqnie, kaco kaci xar beria.

CveniT ro Ãmali waiRi, ganTurad iyo Senia.

welze varavin SeibomT, naÃSiraulis feria

(naÃSirauli gigias metsaxelia).

tanCi kargad as naqnari, vada vercxliT aqv Wrelia.

vai Tu vervin umÃedreT, ar migiwvdebisT Ãelia.

icis mtrisake zidili, iyva Zalian mWrelia.

gayideT narozaulno, ar SagiÃdebisT gZelia.

rogorc vTqviT, es leqsi bevrebze aris naTqvami, ufro saqebi. amave leqsSi

nikoloz II-sac eubneboda, buntoCikebi mogklaven Senco. gana rkinis grdemi

xar, rom tyviam ar gagxvritoso. jaridan TviTonac avadmyofi dabrunda da

amRaSi gardaicvala.

bloel-winÃaduelT SuRli

sofeli winÃadu aris bacaligos sasoflo sabWoSi Semavali sofeli

da aq cxovroben arabulebis gvaris kacni. aq erTi Zalian amayi kaci

cxovrobda _ mixieli. mamamiss giorgi erqva da misi Svili giorgiT mixieli,

maSuRlarobiT iyo saxelganTqmuli. bevrjel yofila xevsurebTan magar

SuRlSi da yvelgan gamarjvebuli gamodioda. amave sabWoSi Semavali sofeli

blo iyo. es soflebi, orive, budexevsureTis saTaveSia, kavkasionis qedis

kalTebze. sofel bloSi cxovrobdnen gigaurebi, mxolod mamiT sxvadasxva.

maraizZeni, bevrani, mamukaurni, bolokaurni da sxva. bolokaurT mamaSiac

iyo sakmarisad saxelganTqmuli kaci abika. maraizZeT mamaSic iyvnen kargi

kacebi, mxolod SuRlis kalo ukve molewili hqondaT. axalgazrdobas

gadacilebulebi iyvnen da advilad ar SuRlobdnen. axala da aba gigaurebi

stumrad iyvnen winxaduSi. roca dalies da daiTvrnen, mixielma Sari autexa

da SuRlad gauxada; axala kidec Wra xanjliT. TavSi dahkra xanjari da

msubuqi Wriloba miayena. mixieli iaraRis xmarebaSi gamocdili da, amasTan,

mamaci kaci iyo da kacs mZimed ar daWrida. axalac Tavis droze SuRlSi

marjve kaci iyo, magram axla veRar moaswro dakvra. Tan meSvlebi daxvdnen

da moaswres misi daWera, manam mixielsac dahkravda. blovlebi gamoistumres

da movidnen bloSi. blovlebma Tavis ufrosebisaTvis SuRlad gaxda da

memre Wra Zalian iwyines da mTelma sofelma mtroba daubara mixiels. `Cven

143

yvela mteri orT am soflis axalgazdebi, Cvenis ufrosebisad iaraRis

qnevas ar SagarCenT. iaraRis qneva eegr ar und, ro Sen Cvenebs ufrosebs uqni.

Senis kbilisa (Seni toli) rosac vin SagxvdebiT, maSin dagWirdebis magrad

dadgoma. Cven gaswavliT iaraRis qnevas”. mixielmac daubara: `me giorgiT

mixieli-or, SuRlis fasiT vyidulob (viTomc vSuRlob da drama gamaqvso),

rosac vin SameyrebiT, maSin Tqvenac gaigebTa-d e kacnic gaigeben, vin-vis

aswavlis iaraRis qnevasa-d, vin dadgebis magrada-d, vin ver dadgebis. me sru

mzas or saSuRlarad. didxans mzadeba ar mWirdebis, Tqven idineT mzas, Tore

mixieli maumzadebeli ar dagxvdebisT”. ase iyvnen erTimeores damuqrebulni

blovlebi da mixieli. ori-sami Tve gavida da erTimeores veravin Sexvda.

bolos mixielma da imisma dedam, lelam, Caasxes tikSi blomad arayi da

wavidnen naTesavebTan aryiT. amave dros amave gziT mopirdapire mxridan

midioda naTesavebisaken bloeli giorgis Svili abika; Sexvdnen erTimeores

erT viwro bilikSi. mixielma daaswro: ̀ muqaras ro mTxovT, zogs blovlebsTan

SuRls arc vikadreb, Sens Saxvedras vnatrobdi, Samxvdi kidec. am Tqmaze

orivem xanjrebi amaiRo da manam erTi meores dahkravdnen, maT Sua gzaze

gaiSala xanSi Sesuli diacis lelais mandeli. lela Zalian pativcemuli

diaci iyo da xevsureTSi vinc ki mas icnobda, yvela pativs scemda, ise ki

ara, rogorc xevsureTSi diacs naklebi pativiscemiT epyrobian, aramed

lelas imdeni sikeTe hqonda damsaxurebuli, rom mamakacsac yvelas ar

hqonda aseTi saxeli da pativiscema. jer xevsureTSi saerTod miRebuli iyo:

diaci Tu meSvlad iyo _ mis xelidan maSuRlari ar waiwevda mopirdapire

maSuRlarisaken. etyoda: `me diacs uWerior, amis ÃelCiiT ver gamavizidebi.

maicade, kaceb mavlen meSvlada-d imaT damiWiran. maSin me mageqcevi raÃelac

Sagferdebis”. SuRlis dros Tu moaswrebda da win mandels gadauSlida,

maSuRlarebi aRar `gadaRlaÃebdes” mandels da gaCerdebodnen. erTimeores

etyodnen: ̀ giSvel am mandlis xaTrm, Torem egr ki ver waxvidodi mSvidobianad.

klov sad marton SaviyrebiTa-d maSin vcadaT erTuci, raxan cis met arai

gvxedevdas~. aseTi xaTri hqonda xevsurebs mandilosnisa da mandlisa. amitom

lelas mandlis gaSlaze abika dadga da imis Svils mixiels uTxra: `xaTr

ai e lelais mandlisa, Torem ver waxvidodi mSvidobiT”. magram mixielma

upasuxa: `me mandeli feÃebze mkidav” _ amohkra xanjris wveri Tavis dedis

mandels da gzis zemoT Seagdo (imdeni pativiscema ki imanac gamoiCina, rom

arc gzis ZirSi gadaagdo mandeli da arc zed gadaxda, gzis TavSi Seagdo is)

da xanjari abikas dahkra TavSi da Wriloba miayena. lela meSvlad Seuvarda.

144

abikam xanjari kidev ar ixmara, manam kidev sami Wriloba ar miayena. roca

sisxli wamovida da pirisaxe wiTlad SaeReba, TvalebSiac sisxli Cauvida,

mere (rogorc is ambobda) gajavrebulma goneba dakarga da ar axsovda ras

Svreboda. gonze maSin movida, rom mixieli gzis zemoT daeca da imasac

sisxliT SeRebili qonda saxec da tanisamosic. erTi Wriloba pirisaxeze

hqonda, Sublic Tmamdin iyo gaWrili, Tvalic gaWrili iyo da loyac ybis

bolomdin. meore Wriloba xelze sWirda da ZarRvebic gadaWrili hqonda.

TavSiac iyo daWrili. mixieli sisxlisagan sustdeboda. abikas lelasagan

SexaTrda da moSorda aqedan. mokeTesTan veRar wavida, rogorc iyo moaRwia

saxlSi. lelam es ambavi Seatyobina axlo sofelSi. movidnen da mixieli

sakaciT waiyvanes saxlSi. Seiqmna Zalian mwuxare avadmyofi. maSinve waiyvanes

da sameSvloebi daxoces: winÃadus jvarSi, gudanis jvarSi da zeisteCos

jvarSi. abikasac aqimi daayenes da mixielsac (aqims dauyenebda damWreli

daWrils), magram manam TiTo saklavi sanaTlavi ar miuyvanes, manamdin

xeli ar dazdo naWrevianebs. memre naWrevebi Tbili wyliT dabana, Caayara

balaxis wamlebi, Caawyo selebi da Seuxvia farTlis pirebiT da TavSlebiT.

Suakacebma abikas marto pativi dazdves, radgan mZime Wrilobebi ara hqonda.

mixiels ki abikasTaniT cocxali (xevsurulad: sisxliani) saklavi da pativi

miuyvanes, radgan saxe, Tvali da xeli yvela dasaxiCrebuli hqonda. mixieli

`naWrevisad” magari kaci iyo, magram metad mZime Wrilobebi hqonda da Tan

sisxli dakarga bevri, amitom Cavarda loginad da Zalian mZime avadmyofi

iyo. saWiro gaxda mkiTxavebi. mkiTxavebma kidev umkiTxaves: mixieli aq-da aq

SuRlobda, jvar-jvariskar aqoTebda da es usarTavso. daxoces saklavebi

sxva jvarebSi, radgan gudanis jvari arabulebis mTavari salocavi da

saimedo iyo, aq kureti dakles. Tavis mxriv abikamac daxoca mixielis

sameSvlo saklavebi, blos muxis giorgiSi da gudanis jvarSiac. mixieli

bevrjel mivida sikvdilis piramdin, magram rogorc xevsurebi amboben:

simagriT Tavi moirCina. eqvsi-Svidi Tvis Semdeg Wrilobebi nawili gaikurna

da isec gaumjobesda misi mdgomareoba. saklavebiT kidev zRvnobdnen

jvarT da avadmyofs xorcs aWmevdnen. bolos sul adga. xeli da Tvali

orive uvargisi darCa. Tvalis kakali orad iyo gaWrili da ise gaikurna.

xelis TiTebi nawilobriv sul gaSeSda da zogierTebs amoZravebda. daiwyes

Suakacebma siaruli. aseTi mZime Wrilobebis gamo rjuliT savaldebulo

iyo mixielisaTvis rjulis saklavis miyvana. uimisod Suakacebi mixiels

rjulis Sesaxeb verafers etyodnen da arc mixieli mousmenda imaT saubars.

145

abikam Suakacebs erTi saklavi waayvanina (rjulis saklavi) da gagzvna

mixielTan. maT miiyvanes saklavi da uTxres: `ÃevsureTis rjuliT rjulis

saklav magidis, abikam es wamagvayvaniv SenTan. Cven eg kac egeT macod ar

gvegon; iseT sityveb gviTxr, ro magdeniyv saiT, Sagbraldebod. waiyvaneTav

saklaviv, gviTxr, SamaxveweTav, rjulCi gavidaTav. win udgeorav, ambobs is,

ÃariT gaukeTav Cems daleuls. ÃevsureT rac aravis uqnav, imas viqam, TeTri

oqroT aulesav. isi sjobd, ro me mamkvdariyav, manam eg mamikvdebod. aba

raiR eSvelebis mamÃdarsa-d daleul saqmes gakeTebis meti. Suakacebma zogi

marTla abikasagan naTqvami uambes da zogi misi gulis dasamSvidebi sityvebi

TviTon CaurTes, rasac moaxerxebdnen. bolos mixieli rjulze daiTanxmes

da saklavic dakles. xorci moxarSes da yvelam Wama. tyavi Suakacebma waiRes.

erT-erTi dRe daniSnes rjulisaTvis `mirRogubaT”. mirRogubani, blos da

winxadus Sua adgilze erT patara davakeba adgils hqvian. am adgilas avdris

wyali gubdeboda da amitom eZaxodnen mirRogubaT. daniSnul dRes rjulis

kacebmac moiyares am adgilze Tavi da erTimeoris modaveTac. orive mxares

mohyvnen Tan Tavisi axlo saxliskacebi (rjuli piraqeT, e.i. budis xevsurebma

ufro kargad icodnen da mtkiced icavdnen mas, vidre piriqiTelebma.

arxotSi rom narjulavs romelime mxare ar dasjerdeboda, ar aris sworad

garjulvilio, ityodnen: Ãevsurebi moviyvanoT, ÃevsureTis rjulSi gavideT

da imaT xom kargad ician ÃevsureTis rjulio) mirRogubaT iseTi goria, rom

erTimeoris mtrebi erTimeores ver xedaven. erTebi goris erT mxares isxdnen

da meoreebi meore mxares. Sua adgilze moedanze rjulis kacebi isxdnen.

rjulis kacebma pirvelad daibares dazaralebuli (xevsureTSi mniSvneloba

ara aqvs imas, Cxubi visi brali iyo da vin gamoiwvia, an ris Sedegad daiWra

kaci, angariSoben marto Wrilobebs, esa Tu is Wriloba xevsureTis rjuliT

rogor aris Sefasebuli; riTic unda iyos gamowveuli Wra-Wriloba, amas

mniSvneloba sul ara aqvs). dazaralebulma iCivla: `me xTisgan cocxali or,

magisgan mkvdari, cocxaliv vambob, Tore ra cocxalSi saTvleli davrCi.

Tval aRar maqv, Ãel aRar maqv. pirisaxe pirisaxes aRar migav. SuRlis merjule

gaÃd Taodaca-d, miac SuRlis merjule gamÃad, sasikvdilod gamiqCer, rad

undod gonis aÃda, me iaraRs iaraRis maqnevis wesiT uqnevdi. magan mter-

urjulosaviT sasikvdilod macviT. aba, ra viCivl? ai naWrevebs qve xedavTa-d,

yvelas Tav-Tavis angariSi aqv rjuliT dawesebuli. aba, me raisaR maqmedi

or, Tore magas rjul ki ar undod, an eesr gaÃda undod eexlad, ro me or,

an makvla iyv madli Cem eesr gamÃdelisai. sxva uCemo Tofs iÃmarebda-d Tavis

146

eesr gamÃdels maxklevd, magrem me is ver SavzZali. eexlad Tqven iciT. Tu

gwyalobsT gudanis jvari-d ÃevsureTulni xTiSvilni, wesierad gaarCieT. nuc

iqiske gadaixrebiTa-d, nuc Cemke gadmaixrebiT. gagvarCieniT, nuRar dagvwiravT

namduravad. iqiske gadaixrebiT, me ar davijereb, Cemke gadmaixrebiT, is ar

daijerebs. amiT rjuli daiSlebisa-d cud saqme Camagvivardebis, raic karg

ar as. macodar xalxi xarT, ÃevsureTis rjulisa Tqven ra magetyuebisT, ra

geswavlebisT. Tqven iciTa-d Tqvenm kacobam. rogorc sisworesa-d simarTles

ityviT, isr giSvelanT ÃevsureTulT xTiSvilT”. aman es saubari daamTavra,

mere gamovida amaTi mamis erT-erTi axalgazrda da iman ki muqara gamoTqva

blovlebze: „Tu es rjuli wesierad ar gaivlis da miwev-miwevas eqneba adgili,

Cvenac kacebi orT” _ Tqva man _ „iaraRis xmareba Cvenac viciT, eseTas saqmeze

qvec mavxklavTa-d, qvec mavkvdebiT. arcraad qve orT cocxlebi, kac magaTgan

mikaful _ dasaxiCrebul gvyov”.

es mxare saCivris Semdeg wavida Tavis adgilze da axla damnaSave mxare

daibares rjulis kacebma da alaparakes. man Tqva: `amas win ara udgas, rom

Tavis daleul saqme me unda gavakeT. aRarc is uSvels amas, ro Cem bral ar

iyv, Tore Zalad gamxvies me am xaTabalaSi. me jer niaz ar mqond magasTan

SuRlisai, memr lelais mandels gauwi xaTri. manam mesame ar damkr, Ãel

aRar Sauqci, mandlis xaTriT. mesamec ro damkra-d sisxl TvalebSi Camivi-d,

albaT, SiSia Tu ra mamivid, ar vici, aRara maÃsons, manam ar gaviyareniT (qud

moxdili idga da laparakobda). exla Tu gwyalobsT gudanis jvari-d Cem

salocav muxis giorgic, rjul sworad gaavlieT. me Tavis daleuls gakeTeba

mind, TavSi qva unda viÃala-d gavakeT. me yvelaiT win udgeor, Tu rjulis

rjul iqnebis; Tu gadaxra iqnebis ki, me usulod Ãorcs pirSi ar CaviCri,

Tunda eexlav amkafan magaT. ra vqna, raic rjul aris me isiTs narjulavs

ver davijereba-d ufro cudad wagviv saqme. egen me ar mamasvenebena-d,

davÃocT erTucs. Tu gwyalobsT Cveneb salocavebi, gagvarCieniT isr, rom

aRara samdurav darCas Cvens SuaSi. Cven mavaÃdineT es saqmei-d Cvenav unda

gavarCioT, ro Svilsa-d SviliSvils, an Cvens gareSamos ar daSCas imis

saTqmel, ro Cvens Zvelebsav saqmis daleva scodnivao-d gakeTebis Tav aRar

xqonivav”. iman rom saubari gaaTava, rjulis kacebi Seudgnen jer daWrili

xelis Semowmebas. naxes Wriloba, gasinjes dasaxiCreba, xeli idayvidan aRar

iRuneboda mTlianad da nawilobriv TiTebsac aklebda. xels isec etyoboda,

galeuli, gawvrilebuli da gayviTlebuli iyo. mere dazomes Sublis

naWrevi da loyaze is adgili, sadac yba ar efareboda (yba xevsurulad

wvers ewodeba). am adgilze dawyobili marcvlebiani kiloni ar gadaiyrebian.

147

mere dazomes is adgili, sadac yba faravda. aqedan `kiloni” e.i. napiris

marcvlebi gadaiyreba. Cven es viciT, rom danarCeni TiTo marcvali TiTo

Zroxas udris. Tvali sul aRar hqonda, kakali Tvalisa Suaze iyo gaWrili.

bolos mixielic gaistumres da Seudgnen msjelobas. jer erTma rjulis

kacma daiwyo saubari, moiyvana aseTi Wrilobebi da maTze garjulvili

dramis da garigebis magaliTebi. iq sadme is iyo, ama da amisagan naWreviani,

naWrevebi iyo aseTi da aseTi, gavrjuleT esa da es da bolos SevarigeT

amden amdeni dramis micemiTo. mere meorem isaubra ase, mesamem da meoTxemac.

bolos gadavidnen am Wrilobebis Sefasebaze. mopirdapireT oroli kaci yavda

rjulis kacebSi moyvanili da, visganac moyvanili iyvnen, iqiT ixrebodnen.

mTlianad xelis gauÃmreba, Tvali da pirisaxe samoc Zroxamdin adioda,

magram bloeli kacebi winaaRmdeg wavidnen: samoci Zroxa kacis Tavsisxli

Rirs da mixieli xom cocxaliao. bolos abikais naWrevebic gabares da

amis garda ormocdaaTi Zroxa daayenes. amaze SeTanxmdnen rjulis kacebi.

garjulavis gamosacxadebad daibares dazaralebuli. erT-erT rjulis kaci

adga, qudi moixada, xevsureTis salocavebi axsena da Tqva: ̀ Cven isr gviSvelan

e naÃsenebT xTiSvilT, rogorc vecadeniT saqme sisworiT gagverCiv. arvisad

magvec nametnavad Samweoba-gadamweoba. marTali, Seneb naWrevebi bevr dramas

iWers samoc Zroxamdin, magram Sen Cvenze kargad ici, ro samoc Zroxa kacis

Tavsisxls iSorebs. Sen ki RmerTma adamis dRen magcnas, cocxali xara-d

cxovrebasac iqav SazZleb. arc unda amTven bevr gveTqv, magrem iqav isiv

davamkleeT, ro klovisad gamTxildasa-d iaraR wesze iÃmaras, ara isr, ro

mter-urjuloze. abikais naWrevebis garda ormocdaaT Zroxa gargineT Tavis

alvaniiT saklaviTad sasmliT Sin magitanasa-d memr Sen ici-d Senm kacobam”.

mixielma Tqva: `kacebo, Tqven ro swvaldebiT, me da abika imis fas arc

erTi orT, arc meore. Cveni gulisad feÃze adgomaic arvis gekadrebisT,

magrem Tavis¬kacobas ar xkargavT. swvaldebiT Cvenis garigebis gulisad.

dagimkleebiorT ki, magrem me magis macemul drama aRaras bedenas mizams.

ramTvenic unda aviR, me aRar viqneb is, raic viyavi. me aRar mind rjulid-

narjulav davSal. raic giTqomT, me Ãmasac ar amaviReb Tqvenis xaTriT. imas

ki vemarTlebi, sasikvdilod gamamiqCer”.

memre daibares abika da gamoucxades narjulavi. amasac erT-erTma

rjulis kacma xTiSvilT xsenebiT uambo: `Cven gavrjuleT iseT naWrevebis

drama, ro gaZneld magis garjulva. naWrevebm kacis Tavsisxlis mosaSoreb

drama daiWir, magrem Cven is davamkleeTa-d ormocdaaT Zroxa davayeneT

148

Tavis alvaniiT, saklaviTa-d sasmliT Sin mitaniT”. abikam qudi moixada da

uTxra: `madlobeli or kacebo, swvalobT, Cvenis gulisad feÃze adgoma ar

gekadrebisT, Tavis Sin kas skamze sxexarT, ka tabla gidgasTa-d kas loginze

swvebiT. aq ki yvelas sTmobTa-d itanjebiT Cvenis gulisad magrem metad mZimes

as garjulvili. axla kidev saklaviTa-d sasmliT Sin mitana. es orjel exla

Cems Tavze mavida. Sin waitani am rjuls. klov Tqven ra-vis magiÃdebisTad

imas getyvianT: eg rjuliv Tqven dadebuliav Tqvenzec egr gaRrjulvena-d

maSin Tqven rasaR vis etyviT. xo ver etyviT egiv urjulo rjuliav, rosac

Taod Tqven dadebul rjul iqnebis. me ki Tqveni mainc did madlobeli

or, rom Cvens darigebas scdilobTa-d TavzeiT Wirs gvaSorebT. raiTacaR

iqnebis, me maviSoreb am dramas. me mainc Raribi or. ar daveCvevi siRaribes

eexlad. dauCvev ar or, sru siRaribeSi gamauvali or (SeiZleboda romelime

mxares narjulavi ar moswoneboda, ar daTanxmebuliyo da aiSlebodnen

rjulis kacebi da amiT gacxardeboda ufro mteroba. aseTze rjulis kacebs

gakicxavdnen: `ÃmalzeiT gadayarnesao-d Tofze Sayaresav”- ityodnen. saÃmle

mteri ubralo Wra-Wrilobis mteri iyo da saTofe mteri ukve magari mteri

iyo, radgan erTimeore unda moeklaT TofiT). ase rjulis kacebma orive

mxare daiTanxmes. abikas SeuTanxmdnen, rodis misuliyvnen masTan, drama

gadaefasaT da waeRoT mixielsTan. vada or kviramdin dadves. abikam meore

dResve xuT fuTamdin erbo waiRo TbilisSi da sul vercxlis fulze gayida

da fuli wamoiRo. zogs Zma biZaSvilebi daexmarnen, Seagroves spilenZi, tyav-

saRamo (fardagebi da gudanurebi), vercxliani iaraRi. qamrebi vercxlisa,

masrebi da sxva. daniSnuli dRisaTvis drama erTucze dawyobili hqondaT,

saaraye gamawurvili da saklavic mzad iyo. movidnen rjulis kacebic. abikas

franguli xmali hqonda da xuT Zroxa alvaniaSi is CauTvales. danarCeni

drama kacebma gadafases. vercxlis fuli daiTvales (erTi parki iyo savse) da

TiTo Zroxad xuT-xuTi maneTi gadadves. oTxis Careqi spilenZi TiTo Zroxad

Caagdes (aTi girvanqa spilenZi) danarCeni, vercxlis da sxva iaraRi kacebmave

gadafases. zogierTis dafasebaSi kacebi cota SekamaTdnen, magram bolos

isev Tanxmdebodnen. etyoboda erTebi emxrobodnen dramis amRebs, meoreni

dramis gamRebs. erTimeores viTom umalavdnen, magram xandaxan saubarSi

gamouaSkaravdebodaT gadaxra da am saubars TviTonve Caaqrobdnen. bolos

yvelaferi mzad iyo. abikasTan arayi dalies, puri Wames. dakazmes cxenebi,

aikides drama da wavidnen winÃaduSi.

gzaze dauRamdaT da vaÃSmobis dros mixielis karze mividnen. erTi

maTgani wingardaze avida (wingarda: boslis bani dabla, romelic Werxos

149

aqvs dafarebuli) da dauZaxa: „mixielo, Sin ar xara? gameedi karCi”. mixielma

sanTebi amoitana da sakvmidan WerxoSi amoÃda. sanTebi WerxoSi dadga da

gamovida. gamosulma uTxra: `gamarjveba, vaJebo”. `gagimarjos RmerTm” _ iyo

pasuxi. mixielma ambavi hkiTxa: `xo kargad xarT, xo aravis ra giWirT, kaci,

saqoni, xo yvela mSvidobiT xarT? sxo ambav xo aRara gaigonebis Tqvenske, xo

aRarai as mamkvdar-wamÃdrobis Ãmai?”

„kargaT orT” _ yo yvelaT pasuxi. „ra kiTxva und Cvens ambavs, sul

gvidgas pirSi. aqamdin arc ara saqon dazianebul, arc kaci. ai, e udarobam

ki Sagvawuxn. saqmeze gasvlis amind aRar gveqn avdrobisgan. Tu ra mavTibeT,

veRara avkrifeT, aisic iq dagvilp. kac siberiske wavedi-d amTvens avdrobas

ar Savswrobior. sadaravdronic davÃoceniT, arxotiske gvelmyvarnic

gadavyareniT, magram ar iqna, ar gaidar, aRarc Tu ra xTiSvilT SauZlav.

SavJjerdiT amTvniv uamindobiT (Tibis dro iyo da udarobis gamo xalxi ver

muSaobda). mosulebmac SesCivles udarobis Sesaxeb. abika ki saubarSi Cumad

iyo, is monawileobas ar iRebda. mere movidnen cxenebTan, drama CamoiRes da

wingardaze aitanes. mixieli SeuZRva da Werxodan sakvamisas CaÃdnen boselSi.

aSeneba uTxres da iq myofni diacebic moegebnen. kiTxes mSvidoba, ambavi da

stumrebi skamze dasxdnen.

Suakacebma moyvanili saklavi dakles da xorci qvabSi Cayares, tyavi xom

Suakacebisa iyo. abikam arayi daasxa, pirveli yanwi bebers lelas miutana da

uTxra: ̀ bevris stumris maspinZeli xar, pativdebul diaci xar, kacebze metad

Sen xaTr isr maqv, rogorc sakuTari dedisai. damnaSavei or SenTan, ro Sen

mandels pativ ver davzdev, rac ekuTvnod. marTali, amiT Tavs Savarcxvini,

Sens diacobas amiT me ra davakliv, magrem, viTam Sen Svil vyofilor, isr

mapativi Senis mandlis dalaÃvai”. lelam yanwi gamoarTva da uTxra: `Svilo,

Svil xTisai xar, RmerTma gapatios, rasac Rnanob, imTven damnaSave ki ar iyav,

magrem mainc Sengan ar megon, Tu Cems mandels pativs ar scemdi”. mere abika

adRegrZela da dalia. kacebma mixiels uTxres: drama gadavfasaTav. mixielma

dramas zedac ar Sexeda. Suakacebs saqonis gamRebisagan ergeboda Zroxaze

naxevari cxvari, e.i. naxevari Careqi spilenZi. gamRebs apaties da amRebisagan

aiRes. isic nawili gamRebs Seawies. mixielma aTi Zroxa daubruna da ormoci

aiRo. mere Suakacebma vercxli Caufxikes, mixieli da abika aZmobiles da

sabolood Seariges. meore dRes mixieli Tavisi aryiT gaumaspinZlda da

yvelani pativnacemi gaistumra Sin.

150

koWlaT berdiaisa da TaTaraT babuais SuRli

berdia iyo ciskaraulebis gvaris kaci, imis mamas babo erqva; is rodisme

koWli yofila, mere gamomrCala da maSindeli saxeli SerCa _ koWla. eseni

`TaTiaT” mamis kacni iyvnen. TaTiani saerTod mSvidi xalxi iyvnen, magram berdia

gansakuTrebiT SuRlis moyvaruli gaizarda. Rone hqonda da gazrdilobac,

TiTqmis araCveulebrivi, amasTan mamaci iyo da aravis arafrad ar agdebda.

oCiaurT gvarSi qalielT mamaSi iyo TaTarais Svili, e.i. TaTaraT babua.

es kacic Tavis wilad mamaci iyo, magram Sari da gadaWarbebuli siamaye ar

uyvarda.

welwadwuxra iyo da mekvleni (axielelni) saqvabeSi iyvnen mosulni.

mekvleT wesi yvelaferi rigze sruldeboda. saklavebi daxoces, xorci

moixarSa. sasanTleebi gaariges, jvarionnic gamovidnen da jvarT didebis

wesi Seasrules ̀ sadidebelni dadgnes”. xorcic daadges tablaze da daiwyes

sma da puris Wama. am dReobaSi yvela (kvamls) ojaxs hqonda sofelSi arayi

da erTimeores epatiJebodnen. mitom xalxi soflidanve mTvrali movida.

axla aq ludi daumates da Sariani da SuRlis moyvaruli xalxi nametnavad

daTvrnen. mekvle-Rames SuRli advilad ar icodnen, magram berdia Zalian

Tavxedi kaci rom iyo, daiwyo Sari. xalxi xedavda, rom metismeti mTvrali

iyo; fxizeli kargic iyo sasoflo samezoblod. axla jvaris xaTri hqonda

xalxs, amitom berdias yvela uTmenda, Wkva aravin aayola. berdias didi

xanjari eWira xelSi, amokravda xanjals naRverdalSi da naRverdals

xalxs Seayrida zed, Tan etyoda: aba, vinc kac xarT, Ãma amaiReTo.

axalgazrdebi Zalian iyvnen aseTi saqcielis gamo berdiaze gulmosulni,

magram ufrosebic uSlidnen da berdias pativismcemlebic hyavdnen, radgan

is soflis gareSe mterTan saimedo iyo da Tavis soflelebis zans is

ar moiTmenda, SuRlSi yvelas mieSveleboda. dRevandel gadaWarbebul

Tavxedobas simTvrales, an jvaris Secodebas awerdnen (jvaris Secodeba:

jvari gamwyralia, mas kargi angelozi aRar patronobs da jvari Tu

eSmaki, raRaca cud saqmes Caadeninebs. aseT mdgomareobaSi myof kacs yvela

erideba, Wkvas ar ayoleben, eg jvars Sacodebulia da mec Samacodebs,

xifaTSi gamxvevso. aseTi kacisaTvis moTmena arc sircxvili iyo). rogorc

iyo Rame mSvidobianad gaaTenes. mosveneba da siamovneba aravis unaxavs.

dilas rom Teneba daiwyo, xucesi gamovida, xalxs axali weli miuloca,

sadiasaxlisoSi samekvleo Saagora da cota xans dajda mekvleTan. ludi

dalies, mere xucesi darbasSi gavida, iq Jamsawiri gamzadebuli daxvda

151

da Jamiswirvas Seudgnen. Ãelosani anu xucesi gavida da zari dareka.

zaris xmaze mekvleni adgnen, qudebi moixades, pirjvari daiweres da yvelam

xmamaRla Tqva: `dideba Zalsa Sensa miqiel mTavaro angelozo, Wir mavxpari

Sens Zalsa-d Sens saxels, Sen uSveli SenT ymaT, bevr welwad mSvidobisa

maRgvari, Senis saxelis Wirimi”. am sityvebiT ukve gamovidnen saqvabidan da

gavidnen darbasis karSi. darbasis karSi madli masTxoves: `dideba Zalsa

Sensa miqiel mTavarangelozo, Sen gevedrebiTa-d gexvewebiT, Sagvixvewni,

nuras Sagviwyen, nuraiT Sagvicodeb, nurais inabars Cagvideb, Sen uSveli

SenT ymaT, nuvis Tval-guls maRrev”. mere dasxdnen qvisgan gakeTebul

skamebze. Sua darbasis karSi enTo didi cecxli, zed erT tvirTiani aryis

SeSis kona ido da ali maRla iyo avardnili. xalxi Tbeboda. dasturebma

winwanaqari arayi gamoitanes da xalxs alevinebdnen vercxlis TasebiT.

zogebi kidec mRerodnen fSauri simReris kiloze:

Cvenis batonis karzeda xe alvad amasulao,

wverad mausxam yurZeni, saWmelad Camasulao,

magis uWmeli qal-vaJi udrood daSaulao.

* * *

miqielis kar SaxkideT baRaTerais fario,

mauvlis omis survili, xandixan SazZravs qario.

sxva aseTi simRerebi, romlebic arxotis jvars exeboda aqa-iq daiwyes

da axmaurda darbasis karSi xalxi. xalxi mxiarulobda, magram berdiam

wuxandeli ambavi gaimeora, radgan winwanaqarma isev Saris gunebaze daayena

da dauwyo xalxs isev arafrad Cagdeba. TaTaraT babua imaze xniT ufrosi

iyo da uTxra: `kaco, berdiav, geyv, ikmai, nuc Sen ecodveb jvarTa-d, nuc

xalxs acodveb. arxotis jvarCi orT, welwaddila-wuxrani, erTucs unda ra

vaamaT, ra dagemarT, gonT meed, xalx ro giTmens, gana qve visam aSineb, Sen

RoniT ro mogwons Tavi? maRalsa-dabals iaraR asworebs. xalxs jvarisaic

xaTri aqva-d Tavisobisaic, Tore Sen yvela ki ar magiTmens”.

berdiam upasuxa: `TaTaraT babuav, Sen vinaR ras gkiTxavs, raxan kacn

dailivnan, Sen maSin iambidi. xalxT sicocxliT Sen ra gekiTxebis”. es

ar hqonda damTavrebuli, rom babuam goneba sul dakarga, ise aRelda da

swrafad orjel dahkra TavSi xanjari. berdia daiWra. sanam berdia rames

moaswrebda, ucbad meSvlebic movidnen, daiWires maSuRlarni. berdia Zalian

152

Ronieri axalgazrda iyo, Zalian magra iwevda, magram aRar gauSves, radgan

bevri meSvlebi iyvnen. babuam Coxis kalTai-T xanjari gawminda, Caago da

dajda. meSvlebma berdia ki saxlSi waiyvanes. amovida arxotis jvaris gamge

darbasidan da gamoacxada: ̀ manam jurumad saklavi ar mova da kacis sisxliT

mosvrili jvariskari ar dainaTleba, manamdin jvaris rigi daketilia, arc

jvars uyenebT rigsa-d arc sofels mivscemT dRes, rac lud miudis”.

mekvleni aiSalnen, jvars madli mosTxoves da Cveulebrivi wesiT ferÃisa

daabes da ise wamovidnen simReriT soflisaken. TaTaraT babuam kaci gagzavna

da erTi saklavi Tavis saxlidan maayvanina jvar-jvariskaris sanaTlavad.

xucesi da dasturebi darbasidan gamovidnen da babua daamwyalobnes. mere

dasturma saklavi sasaflaoze waayena, xucesma grZeli dana amoiRo da

marjvena xelSi daiWira. ixuca da babuas samwyalobnod dakla. babuac

muxliskverze ijda, pirjvars iwerda da nelis xmiT laparakobda:

`dalocvilo miqiel mTavaro angelozo, didi xar, RmerTma nu wagarTos

Zali-d SaZlebai, Samindev Sanacodvari. Ãorcieli or, bevrs gcodav, zogs

Cemi braliTa-d zogs Cems uneburad. yma Sauwyen ar iqnebis dalocvilo-d

baton Saundobeli. me Tav ymad ar mSursa-d saqon zRvnad. SaizRven Cem

SanazRvnob dalocvilo. Sen ymai or, Sen miwa-mtveri or, nu vis Tval-guls

mamrev, Cem Sanacodvari-d Sanawyinari zRvniTa sanTliT gadamaÃdi, Wir

mavxpari Sens Zalsa-d Sens saxel-samarTals. mamiÃd ucodrobiT Sen karCi

aqoTebai-d, Sen gulTa mxilavi xar, me ar mindod, magrem sxvis uklooba-

ubeduroba Cemze Samavard. axla miSvele, Samindev es Sanacodari-d awidge

aq iaraRs aRar maviyoleb, wixliTac ro vin mglidas, Ãmas ar amaviReb”.

xucesmac daamTavra xucoba da babuac gaCumda. saklavi rom daikla, memre

jvarsac rigi uyenes. mxolod saklavis sisxli yvelgan uwies, sadac kacis

sisxli iyo daRvrili. babuas samezRvneo ludi gamoutanes, darbasis karSi

sxva xalxic mogrovda da ludi yvelam dalia. saklavi gaatyaves, Seitanes

darbasSi da rkinis Cangalze Camokides, romelic saklavebis Camosaki-

deblad mudmiv iq iyo dakidebuli.

madli mosTxova jvars babuam da saxlSi wamovida. aq kaci movida: berdia

cudad aris da sofels gaecaleo. babuam upasuxa: ̀ imas me magar ara davxkari,

isiT arai sWirs. me ÃelCi iaraRis andei maqv, vic, ro zubuqeb naWrevebi

SWirs, is jer ludnasvam iyv, memr izidebod, daiRala-d bevr sisxl gamauvid,

dasustdebod, sisxls maagozebd; cotai xnidge kargad Savardebis”. babua

Tavis saxls ar moscilebia, sofelSi ki ar gasula, radgan berdias Zma-

biZaSvilebi bevrebi iyvnen. erTimeores rom Sexvdebodnen, iSuRlebdnen

153

da Wridnen erTimeores. amitom babua erideboda maT Sexvedras, radgan

SuRlismoyvaruli kaci ar iyo.

soflis ufrosma kacebma iwyes Suakacad siaruli (kac-Suakaci autyda).

jer babuasTan mividnen da pativis dasadebad erTi abazi vercxlis fuli

gamoarTves; memre Cveulebrivad xeli CamoarTves, rom gzaSi Sayrils

aRaravisTan eSuRla. memre Suakacebi berdiasTan mividnen. berdiasTvis

sisxls miegoza (guli wasvloda, dasustebuliyo), wyali daesxa da momjo-

binebuliyo isev. Suakacebi rom mividnen, berdia ukve skamze ijda. Suakacebi

mividnen, berdias pativi dazdves, eqimi mouyvanes da Wrilobebi Seaxvevines.

mere Serigebaze dauwyes laparaki. berdia iseTi kaci iyo, rom gulSi deba ar

icoda, boroti guli ar hqonda. SuRlSi rasac izamda, is iyo, mere imisagan

cudi rame aRar iyo mosalodneli, arafrad agdebda SuRlsa da naWrevebs

da Serigebac advilad icoda. sxvebma gulSi Senaxva icodnen, roca SuRlSi

damarcxdebodnen da mere Serigdebodnen, marjve dros elodnen samagieros

gadasaxdelad. zogi meSvlebsac gaaqezebda: me magas vWri da Sen daiWiridi,

rom me araferi damkraso, magram berdias aseTi rameebi ar axasiaTebda.

Suakacebma rom Serigebaze dauwyes laparaki, man bevri ar alaparaka da

uTxra: raad gindaT Cemsa babuais Sarigebaze xvewnai-d saubari, mia babua

arc ki vRirorT magaad. Cvenis gulisad feÃze adgomaic ar gekadrebisT;

weediT eexlada-d babua aq maiyvaneT. welwad dRei as, sawelwdod saarayei

maqv gamawurvili-d TiTo-orol yanw magvergebis, sxvebsac uZaxebTa-d

maviyonT. aray SavsvaTa-d memr jvarCi wavidaT, ludi vsvaT. babuam exlad

me mamiqniv iaraRi-d klov Cems mters mauqnevs. Cven Zmai as. saimedo kaci as.

rai SuRl, raad unda gagvikvirdasa-d gavaWirdidaT, ÃevsureTis miwa-wyalT

eg maudis, sasmelSi SuRl unda iyos, maS ra iqnebis? Suakacebma berdias

xeli CamoarTves, memre erTi kaci gagzavnes da babua moiyvanes, babuam erTi

WurWeli (doqi) arayi wamoiRo da movidnen berdiasTan.

mosulebs berdia da misi ojaxis wevrebi miegebnen. berdiam babuas akoca

da skamze dasves. mere berdia adga, babuas da sxvebs yvelas sTxova, rom Cvens

warsul SuRlze nurafers viambobT. viamboT axalwelze da dro gavataroTo.

`is rac iyo–iyo, axla nuRar gavabevrebT. eg SuRl ar unda gagvikvirdas,

wesiasa-d Sarigebaic”. amis Semdeg, babuam cota rom ilaparaka, aiRo arayiani

WurWeli da berdias win daudga. ̀ es WurWeli Sen pativ iyos, mamiÃd es xifarTi

visTanac ar mindod. Tu ki ra SameZliyos, sxva mter ramTveni myav. visTanac

ar unda kacs, imasTan ufro yofilam mauÃdebis. Sens kacobas ar xkadreb,

Tore Cemfer kaci ÃelT sapoxladac ar geyv. aRar gavabevreb, damnaSavei or

154

SenTanaca-d jvar-jvaris karsTanac. orTav mapativeT, Senaca-d jvarmac. Cems

danaSauls me SavzRav. imTvens sikeTes magrevT Senaca-d jvarTac, ramTvenic

sxva kacs ar unaxav”. saubari berdiam gaawyvetina: `me gTxovT, ro SuRlsa-d

naWrevebs nu gavaWirdidebT. Soreul mterTan gverdi damidgebi. Cems mters

uares uzam, axla eg saubar gauSoTa, gavaTavaT”. WurWlidan arayi yanwSi

daasxes, erT-erT ufros kacs misces da man Cveulebrivi wesiT daloca

WurWelic da yanwic babuais mamis _ TaTaraisad. mere erTma axalgazrdam

aiRo xelSi WurWeli da yanwi da yvelas daalevina arayi. berdiamac moitana

da dadga arayiani WurWlebi. aqedanac erTi yanwi ufros kacs misces da or-

sami yanwi kidev daasxes da sxvebsac misces (sxva Tavisianebi da mezoblebic

iq iyvnen mowveulni). ufrosma kacebma Sandoba uTxres berdiais mkvdarTac:

`RmerTo, dideba Senda! RmerTo, madli Senda! RmerTo,Osulic Sen gebarebisa-d

kacic Sen gemsaxurebis! RmerTo, uSveli berdiasa-d magis Tav-jalafobas.

RmerTo, bevr welwad-qristeEmaRgvari mSvidobisa, karga yofisa, bevr

bednier weli kval gamaucvali mSvidobiT! RmerTo, Senis didebiTa, Cemis

sityvis maÃsenebiT, saaqaos naTqvam Tu saiqios midiodas, wesi marTebul

iyos, xTis wesiTa, mRdlis wesiT, ierumsaleTis naTliT, qristes garigebiT,

zedamrCoebis dRegrZelobiT, es dadgmuleb WurWlebica-d dasxmuleb yanwebic

sulTamc berdiais babo-berdedaTas, imaT did-wvrilisas meeÃmarebis!”

`Saundnas RmerTm!” — Tqva yvelam. Sasandobari yvelas daalevines da gaimarTa

sma. xevsurebma Tamada ar icodnen da visac rogori sadRegrZelo undoda,

ise ityodnen. Sesandobars da sadRegrZelos orives erT yanwSi aTavsebdnen.

zogi mReroda, zogi andrezebs yveboda da ase gaiara dRem. mere diacebi Sin

wavidnen da kacebi ki wavidnen jvarSi. berdias uvlida soflis aqimi. is

loginSi ar wolila da ise moirCina naWrevebi. erTi naWrevi Zvlamdin ar

iyo Casuli, erTidan ki amovida zeTa Zvali. roca naWrevebi sul gainkurna,

saboloo garigeba moiTxova babuam. berdias kaci miugzavna: `Tu ityvi

rjulis kacebi davsxaT, Tunda Taopirad gavRrigdaT (Taopirad garigebis

upiratesoba is iyo, rom damnaSave da dazaralebuli Tu gonivrebi iyvnen da

naWrevebis Rirebulebis SefasebaSi TviTon SeTanxmebodnen, maSin saSuakaco

aRar gauvidodaT, romelsac amRebi dramisa ixdida TiTo Zroxaze TiTo

cxvars. dramis gamRebi ki _ naxevar cxvars da aq karga gasavali iyrida Tavs.

rigdebodnen ki Taopirad, magram ara xSir SemTxvevaSi). berdia Taopirad

garigebaze daTanxmda. orive mxarem icoda, rom zeTa Zvalis amosvla Rirda

xuTi Zroxis drama. berdiam SeuTvala: `Sen yvela rjul kargad ici, rogorc

155

maiqcevi, Sen ici”. babuam gamowura saarye. moiyvana erTi Tavisiani kaci,

gadawones drama da wavidnen berdiasTan. arayiT misvla xevsureTis rjuliT

ar evaleboda, magram babuam mainc arayiT miutana drama. berdia didis ambiT

Sexvda maT misvlas. imasac arayi hqonda damzadebuli. daloces arayebi

orive mxaris micvalebulebisaTvis, Tavisianebic awies da Taviseburad kai

dro gaatares. berdiam ori Zroxis drama daitova da sami Zroxis drama ukan

daubruna. saaqimosac sami cxvris angariSs da erTi aqimis sanaTlav batkans

babua gasworda da sabolood Serigdnen.

koWlaT berdiaisa da ÃuTlaT giorgais SuRli

berdia iyo Cveni nacnobi, maSuRlarobiT ganTqmuli ciskarauli. giorga

iyo jabuSanurT gvaris kaci, mamad `baÃaTi”, fxizeli, iSviaTi gonieri da

bevri ramis mcodne; sasmelSi ki igic ficxobda. berdia xom mudmivad SuRlis

gunebaze iyo. giorgas colad hyavda berdias naxevari da, e. i. giorgas colsa

da berdias deda erTi hyavdaT da mama sxvadasxva. maT kargi ganwyobileba

hqondaT, rogorc siZe-colisZmas, roca fxizlebi iyvnen da simTvralis

dros waiSuRlebodnen iSviaT SemTxvevaSi. zamTris erT-erTi dReoba iyo

da arxotis jvarSi Rame uTies. dastur-Ãelosnebic iyvnen da sxva soflis

xalxic eria jvarionTagan nawevi (arxotis jvarSi darbasSi or qistsa da

arxotivnebs erTimeore dauxocia da zogi daWrila, mas aqeT akrZaluli

iyo dastur-Ãelosnebis garda darbasSi Semosvla. magram dros da xnis, e.

i. wlebis, gavlis Semdeg yvela ara, magram weviT zogierTebi Sediodnen

darbasSi, sxvebi ki ityodnen: ̀ jvarm Saicodav, darbasSi dava-d erT ubedureba

ra daemarTebis. Semdeg moviyvanT im qistebis da arxotivnebis ambavsac, maT

erTimeoris daxocas; ra Sanacodvars awerda xalxi). berdia dasturi iyo

da giorga nawevi iyo, rogorc sofelSi kai kaci (karg kacebs, macodrebs,

soflisad gamosadegebs da ufrosebs awevdnen darbasSi da gansakuTrebul

pativs scemdnen arayiT da ludiT). nawevebs arayiT da ludiT gaumaspinZldnen.

arxotis jvarSi araysac magars amzadebdnen da ludsac, radgan jvars bevri

mamuli hqonda da bevri puri modioda. es Taviseburad magari sasmelebi rom

dalies, daiTvrnen. jer mRerodnen da memre Sarze gadavidnen. sul ubralo

rameze giorgam dauwyo berdias Sari. `Sen sru SuRlob _ eubneboda giorga_

zogs SWri, zogs agoreb, Sen Tavis mamrev arvin ggonav, Sen Tu Ronieri xar,

maRal-dabals, sustsa-SamZles iaraR asworebs. Sen ar vin Sagxvedriv isiTi,

ro,'`ra RmerT gamiwyrav, amas ra gadavekidev~, _ ambobd. Sen Tu Wkvianad ar

156

xar, isiT vin Sagxvdebis, ro manam TvalT aatyereb, xuTs dagkravs. Sen Sens

giorgas gaugoni, gonT meed, Tore vin magiyonsa-d Tavbedsac dagacilebs,

netain dedas ar gavSCeniyaviv, imasac gaTqmevs”. berdia SedarebiT fxizlad

iyo da SuRlis gunebaze ar iyo, ekamaTeboda ki, magram icinoda, xumrobaSi

atarebda giorgais saubars. giorga amaze ufro cxarobda, rom Cems saubars

arafrad agdebso da ufro ficxobda. bolos berdiam uTxra dacinviT: „me

SuRls ar mavSli-d vercvin mamaSlevs. erTi kaci verc damixvdebis, raic

mind, erT kacs imas uzam; iaraRTac davarToma-d aisiTas gauSob. Sen ro

kaci xar, eegeTa kaceb ki xuTnic ver gamiZleben. samni ro zurgT amekidnan,

meoTxesa-d mexuTes win nadgomebs iqv pasuxs gavscem”. giorgam es sityvebi

rom gaigona, meti aRarc dasWirda. marto es ki daiZaxa aRelvebulis xmiT:

`Sen erTsac ver damixvdebio!”, amoiRo dana (ursa, xevsurulad, romelic

tyavis qarqaSSi aris Cagebuli da xevsurebi welze SebmiT atareben.

sameurneo rameebisTvisac varga wvrilmanis gasakeTeblad da xandaxan

SuRlSiac iyeneben, roca sxva iaraRi ram ar SerCebodaT xelSi), gadaxta da,

marTlac, Tvalis daxamxamebaze berdias dana Tavze gadausva da kai grZeli

Wriloba miayena. ecnen maSvlebi da gaaSveles. giorgam daRvedra: `eexla,

raÃel iqn, albeqaisSvili or me, ver mageqeci, rogorc mindod, ver dagixvdi

martuai”. berdiam jer wynarad uTxra: `rai xqen, giorgav, dana gadamisvi?” _

`dana gadagisvi, metic giyav, albeqaisSvili or!” _ uTxra giorgam (viRac

saxelganTqmuli qisti yofila albeqaisSvili da giorga imis saxels

irqmevda metsaxelad. maSin ufro icoda, roca sasaxelo, savaJkaco saqmes

rames sCadioda: albeqaisSvili varo). xevsureTSi xelis mosma sircxvilia

im adgilze, sadac dahkres rame. berdiam danis gadasma gaigo da daiWra Tu

ara, is ver gaigo, sircxviliT xeliT ver gaisinja Tavi. gaifiqra: giorgas nu

avyvebi, Tu daWrili ar var da sisxli ar movidao. cota xnis Semdeg sisxli

pirisaxeze Camovida da mere berdiamac gaiwia giorgasTan SesabrZoleblad;

magram bevri xalxi iyo da ar gauSves. mas welze dambaCa hqonda, ucbad is

amoiRo da esrola giorgas. meSvlebma daWera ver moaswres. rogor moxda,

rom verc meSvlebma moaswres, an xalxSi misi xeli rogor gaarCia, rom tyvia

sxvas aravis moxvda _ es veravin gaigo. mxolod Semdeg srolisa gaiges, rom

giorgas mklavi berdias nasrolma tyviam gauxvrita majaSi. giorgam Tqva:

`am dawyevlilm Ãel gamifuWv”. naxes rom marjvena xelis maja Suaze iyo

gaxvretili da sisxli gadmosdioda. giorgas xeli ukve aRar emorCileboda

da dajda, berdia ki giJiviT iwevda da veRar iWerdnen meSvlebi, marto imas

157

yviroda: `ras memarTlebod danais gadasasmels! arxotis jvaris darbasSi

rad miyv eseT saqme, ro jvars Samacod?!. Cem sisxlic daiRvara-d Tavis

sisxlic damaRvriv! sruerTi Cemd, magas cocxals ar gauSob, unda davasrul,

unda mavkl!” rogorc iqneboda, maSvlebma berdia gaiyvanes darbasidan da

waiyvanes Sin. mere giorgac waiyvanes Tavis saxlSi. meore dilas Suakacebma

erTsac pativi dazdves da meoresac da droebiT Serigebaze yvelaT xeli

CamoarTves. giorgasac da berdiasac soflis aqimi mouyvanes; sisxliani

Wrilobebi mobana Tbili wyliT, natyviarSi kanafis uxmari gauSva, berdias

TavSiac xelebi Cadva da Seuxvia. mere jvarSiiT kaci mouvida: jvars rig ar

daudgebis, manam sanaTlavs ar daxklavT darbasisao. giorgam da berdiam

erTi saklavi jvar-jvariskris sanaTlavi gaugzavnes da erTi jurumad, rom

jvarCi iSuRles. giorgas xeli tyviisagan daSxamuli aRmoCnda da dauCirqda.

Zalian mZime avadmyofi Seiqmna.

mkiTxavebma uTxres: `axiel samsav jvarSi Rireuleb sameSvloeb daÃoceT,

iqneba ram uSvelas, Tore arxotis jvari Zalian gamwyrali imis darbasis

aqoTebaze”. arxotis jvarSi kureti dakles sameSvlod. mTiSeSagSi da

jaWvelSi welgamavlil (erTi wlisaze meti xnis) verZebi daxoces. giorgas

xeli mraval adgilas dauCirqda da TiTqmis wlamdin iwva. mere mourCa, magram

xeli dausaxiCrda, TiTebs sul veRar amoZravebda. bolos rjulma giorgas

Teqvsmeti Zroxa drama arguna. berdias Zvali ar amouvida da misi naWrevi

sadrame ar iyo. giorgam rva Zroxa drama Tavis sidedrs, berdias dedas

apativa da rva Zroxis angariSi aiRo. berdia SuRlisagan gaRaribebuli iyo

da araferi hqonda, amitom giorgam alvaniac apatia, ar aiRo.

arabul-WinWaraulT SuRli

momiTxro da Camawerina baTura arabulma

sofel bacaligoSi, 60 wlisam

winaT icodnen sakargymo. vinc did saxels iqmoda, mas sakargymo moudioda

welwadSi. jer imas, vinc saxels izamda da memre imis gvars. gvari saxelobda

erTi kacis saxeliT da welwadSi sakargymos misaRebadac mTeli gvari

modioda. sakargymo sinamdvileSi bevri ar iyo. is iyo erTi Cxuti ludi,

magram mis misaRebad mTeli gvaris mosvla savaldebulo iyo. mosulebs

TviTonac mohqondaT arayi da ludi da iyo Rreoba. gudanis jvarSi iyo

sami sakargymo. iq modioda WinWarauli da arabuli, radgan sakargymo maT

moudiodaT. gogoWurebi mTeli gvari ar modioda, magram modiodnen jvaris

158

msaxurni da mezRvne. saxelad iTvleboda qistebze gamarjveba, ufro begris

dadeba maTTvis. agreTve saxeli iyo qisteTSi qistis mokvla SurisZiebiT.

arabuli kidev or Stod iyofa: CuCayeuri da biCinaguri. CuCayeurT moudioda

ori sakargymo. pirveli sakargymo iyo Tuxakisa. Tuxaki yofila CuCayeuri.

qistebi miTxoSi ise Seuwuxebia, rom bolos piroba daudves: nuRaras gvavneb

da weliwadSi kvamlze Toxls gadavixdiTo. maTi Sewuxeba is iyo, rom

patara laSqariT anu mziriT ecemoda maT; itacebda pirutyvs, Zroxas, xars

da cxens, rac ki xelSi moxvdeboda, kacis kvlasac ar erideboda. daidves

miTxoelma qistebma komlze Toxli begari da aZlevdnen yovelwliurad. meore

sakargymo isev amaT, CuCayeurT ekuTvnoda ÃirCla baburaulis sakargymo.

baburauli xevsureTis istoriaSi sakmarisad saxelqebuli meomari iyo.

xevsureTis brZolebSi, laSqrobebSi da sxva sagmiro saqmeebSi xSirad

SegxvdebaT ÃirCla baburaulis saxeli. agreTve Zvel sagmiro leqsebSi

baburauli araCveulebriv mebrZolad aris daxasiaTebuli. baburaulis

saxeliT amayobs misi gvari. axla imis axlobel gvarSi, TemrozaulT

mamaSi aRara sCans vinme iseTi kaci, rom saxelis Rirsi gamxdariyo; ki

ara da, sxva Tavis gvaris mamebTan SedarebiT dabeCavebulebi arian, magram

isev baburaulis saxeliT amayoben. ÃirClas leqsebs, anu simRerebs isev

umRerian imis mogvareebs fandurze, TavÃmelad da sxva.

Ãevsurn giWurven ÃirClao, lurjam aqniva saxeli,

Ãevsurebs miec lurjai, qnan, Tu marjvea saqneli.

erT brZolaSi ÃirCla mters pirveli SeebrZola da gamarjveba moipova.

xevsurebma Tqves: magas kai cxeni hyavda, win migviswro da Tavi imitom

isaxelao; magram ÃirClas, Tunda lurja ar hyoloda, mainc usaxelod ar

dabrundeboda.

zurabis laSqarT vin Caxyva, CaacveTs baburauli.

zurabis laSqars undoda xevsureTis damorCileba, magram xevsurebma

mosul zurabs winaaRmdegoba gauwies da am brZolaSic Tavi isaxela

baburaulma. sxva aseTi brZolebi mas bevri aqvs gadatanili da miTxovlebis

begari Toxlidan cxvarze gadaiyvana. aqmdin Tu miTxovlebi Tuxakis

dadebul begars erT Toxls ixdidnen, axla ÃirClam TiTo cxvari dasdo

begrad da amaze iyo baburaulis sakargymo, romelic imis gvars welwadSi

moudioda da amiT amayobdnen. bolos ki baburauli miTxoelma qistebma

mokles, magram am mtris mier mokvlam misi saxeli mainc ver daCrdila.

159

miTxoSi ori Zmani iyvnen _ amaisSvilni brZoliT saxelganTqmulni. manamdin

yuraiani Tofebi yofila. yura Tofs gareT hqonda mikruli, sadac piris

wamali Caiyreboda. yurasTan Tofs patara naxvreti hqonda, rac uerTdeboda

TofSi Cayril wamals. meTofes Tan dahqonda tali, kvesi da abedi. kvesiT

cecxls gaakvesebdnen, cecxli abeds moekideboda cecxlian abeds wamlian

yuraze dasdebdnen, Tofis mizanSi amoiRebdnen, rasac unda esrolon;

yuraSi wamali afeTqdeboda, Tofis nasvretSi cecxli Sevardeboda, TofSi

Cayril wamalsac aafeTqebda da gavardeboda tyvia. amas sWirdeboda didi

dro, SeiZleboda abedi danestianebuliyo da cecxli aRar gakvesebuliyo,

an rodis moaswrebda amden ambavs. ÃirClas ukanasknelad mouxda miTxoSi

amaisSvilTan SebrZoleba. brZola ise moxda, rom ÃirClam isini axlo

dainaxa da xmaldaxmal gaeqana. ifiqra: manam TofisaTvis cecxls gaakveseben,

me xmliT mivaswreb da mere me vicio, magram suikas amaisSvilsa Tofi aqvs

Caxmaxiani.

mas Turme Caxmaxiani Tofi hqonda, rac axlad iyo SemoRebuli da ÃirClam es

ar icoda (ÃirCla _ igive baburauli). suikam Samayenebuli Tofi Semoubruna,

dasxlita Caxmaxi da tyvia ÃirClas gulSi moxvda. mokles ÃirCla.

miTxoSi amaisSvilTa saRmerTod dakles Ãario,

mavkaliT baburauli, miTxos mavswyviteT Rvario.

imis mokvlaze mosalocad modiodnen qistebi.

Seni mamklavi ÃirClao miTxos memeted dgeboda,

maudioda mlocavi, feÃze ar audgeboda.

mesame sakargymo, mTxrobelis TqmiT, moudioda WinWaraulT. qisteTSi

yofila saxeliani kaci, viRac qisti, da mas mouklavs WinWaraulT gvaris

xevsuri. mas axlobeli hyolia, viRac baRaTera. baRaTera miTxoSi RamiT

misula, Tavis biZaSvilis mamklavi qisti mouklavs da TiTon mSvidobiT

dabrunebula. amaze iyo mesame sakargymo (arxotSi eZaxian sayarymos, saxelis

gakeTebis Semdeg jvarSi daklavdnen xars an kurets da amas eZaxodnen

sayarymos, budis xevsurebi ki Turme sakargymos eZaxian. etyoba, sayarymo

sityva sakargymodan aris gadmokeTebuli) ai, aseTi sakargymoebis misaRebad

modiodnen arabul-WinWaraulni, mohqondaT Tan kidev bevri sasmeli da

iTvreboda xalxi. mTxroblis TqmiT, meored momxdara or gvars Soris aseTi

didi SuRli. am ukanasknel SuRlSi erTi kacic mokvda _ bacaligveli lagaza

160

da misi sikvdilis Semdeg mospes sakargymoebi, rom Temi aRar mosuliyo da

aseTi didi SuRli aRar momxdariyo (es SuRli daiwereba qvemoT).

rogorc viciT, gudanis jvarSi welwadi iyo da Temma Tavi moiyara. SuRli

moxda sul ubralo patara saqmeze. sulxanauri iyo sofel gudanidan,

arabulebis gvaridan, mamad buRniauri. magasTan pirveli SuRlis damwyebi

sofel gudanidan _ gagaT wiqa, gvarad WinWarauli. am sulxanaurs mosTxova

sapapiroze qaRaldi: erT papirozs gavakeTeb, cota qaRaldi momecio.

sulxanaurma ar misca, sapapiroze qaRaldi Seni iqonieo _ uTxra. ra didi

saqme aris erTi papirozis gamomavali qaRaldio _ uTxra wiqam, Zvirfasi

rom gqondes rame da kacma gTxovos, raRas ityvio. Seyvnen am laparaks,

iSiSvles xanjlebi da miacviTes erTimeores. wiqa rom sisxliani dainaxa,

mas mieSvela bubuCelaT xTiso sofel ZeZeurTidan, wiqas Soriuli mogvare.

esec daWra sulxanaurma da axla mieSvela gudaneli omaT wiqa, es ufro

axlobeli saxliskaci gagaT wiqasi. sulxanauri Zalian gamocdili kaci

iyo SuRlSi da iaraRis xmarebaSi, amasac sami naWrevi damarTa. esec rom

damarcxda, amaT mieSvela gudaneli qarCaulaT xTiso da esec daiWra. Tumca

ki sulxanaursac bevri naWrevebi emarTeboda, magram erTi adgilidan fexi

ver moacvlevines. gagaT wiqa da sulxanauri erTmaneTs moaSores, magram

erT adgilze sulxanauri SuRlobda, TiToobiT midiodnen WinWaraulebi

da yvelas pasuxs aZlevda. meore adgilze gagaT wiqa SuRlobda arabulebis

gvaridan, xan vin Sevardeboda imasTan, xan vin. wiqa da sulxanauri oriveni

sisxliT iyvnen SeRebilni, magram mainc mowinaaRmdeges uWrels ar uSvebdnen.

sulxanaurs pirvel miSvelebaze arabulTa gvaridan mieSvelnen: jer

Tavis Zma bewi, mere sofel bacaligodanve arabuli baTura, ara axlobeli

saxliskaci. isinic oriveni sisxlSi SeRebilni dadiodnen da SuRlobdnen.

amaT garda mTeli gvarebi Caerivnen SuRlSi, arabuli WinWarauls eZebda da

WinWarauli arabuls, vinc vis Sexvdeboda, erTi meores acveTdnen iaraRs.

idga far-xmalis da xanjrebis CaxaCuxi.

Relisvake karga Sors daSorebulia gudanidan da iaraRis xma iq ismoda. Wie

da ZeZeurTa, soflebi, gudanis pirdapir arian. aq cxovroben WinWaraulebi;

gaigones iaraRis (e. i. xmlis cemis) xma da soflebidan yvela wamovida, kaci

da diaci. zogi saSuRlarad da zogi meSvelad. mTxrobelma Tqva: maSuRlari

asze meti iyo da naWreviani ki samoci iyovo. naWrevi iyo orasamdin. mTxrobels

ramdenadac axsovs, Camawerina vin visgan iyo naWreviani da rogor Serigdnen

bolos. axsovs bevri ram, radgan TiTon yofila am SuRlis monawile, xalxic

161

dauWria da TviTonac daWrili yofila. baTuras sWirda TavSi bubuCelaT

xTisosgan. xTisosac erTi naWrevi sWirda TavSi baRaTurasagan. erTi-meores

Ãmeli pativi dazdves, radgan naWrevebi cocota iyo, Zvali ar amosvlia.

Ãmeli pativi aris erTi abazi vercxlis fuli, SeiZleba sxva rame yofiliyo.

namgali, celi, Tunda sul uvargisic yofiliyo _ mas ar ityodnen, es ar

vargao. pativis dadeba niSnavda Tavis moxras. amave baTuras wiqais naWrevebi

sWirda _ erTi xels, erTi TavSi. wiqas baTurais naWrevebi sWirda TavSi _

ori. amaTi naWrevebic ar iyo didebi; Ãmeli pativi dazdves erTi-meores da

sadrame arcerTi iyo; eseni yvela gaimarTa erTimeoreSi. xevsurebma xnier

xalxTan SuRli ar ician da arc axalgazrdebi SuRloben xnierebTan, magram

es iseTi mZime iyo, rom ufros-umcrosobis wesebi sul daiviwyes da oTxi

Zalin xnieri kaci daiWra da imaTac daWres sxvebi. erTi oTxmoci wlisa

daiWra bubuCelaT gaga, sofel ZeZeurTidan, meore qarCaula, xosroTi,

75 wlisa sofel gudanidan; eseni orive WinWaraulebi. arabulebis gvarSi

sofel bacaligodan daiWra 81 wlis kaci gadua, aludiaT mamisa da meoTxe _

samocdacxrameti wlisa mamukaT babua, buRniaurT mamidan.

oTxmocdaerTi wlis kacma, gaduam, mZimed daWra gudanelT gagaT wiqa.

is TviTonac daiWra wiqaisagan, erTi TavSi sWirda da erTi xels. wiqais

naWrevi, romelic moxuc gaduaisagan mklavSi sWirda, moixibla da daCirqda,

sikvdils cotaTi gadarCa. sameSvloebi bevri daxoces gudanis jvarSi,

pirquSSi, muxaTkarSi. wiqamac da gaduamac sxvadasxva Sesawiravebic

Seswires jvarT, Tu wiqa morCeboda, radgan ukanasknel dReSi iyo. bolos

balaxis wamlebiT mSavelaT gigiam (sofluri eqimi) moarCina. gaduas da

wiqas rjuli hqonda. wiqas xeli ocdaxuTi Zroxa Sefasda.

gaduas, rac wiqaisgan TavSi da xelze sWirda, sul cxra Zroxis

angariSi dadga. gaduam wiqas Sin miutana: sauÃmro (radgan xeli gauxma e.

i. dausaxiCrda) saklav-pativi, cxra Zroxa gamoibara gaduais naWrevebSi da

Teqvsmeti Zroxa kidev wiqas misca. am dramaSi eria erTi xari feÃiTi, danarCeni

spilenZi da tyav-saRamo. am wiqas xuTmeti naWrevi sxvadasxvebisagan sWirda

da meTeqvsmete es gaduasgan dakruli sWirda mklavSi da dausaxiCrda xeli.

danarCeni naWrevebic zogierTi mZime iyo, magram am xelis Wrilobis garda

mas araferi awuxebda, aman ki kinaRam gadaitana.

gudanelma qarCaulam dahkra xanjari TavSi da, sxva Wrilobebis garda,

amanac daWra. bacaligveli baTiraT gigia arabuli, mamad: buRniaurT mamidan.

gamwarebulma gigiam qarCaulis xnierobas angariSi veRar gauwia da TviTonac

162

xmali magra dahkra TavSi. xmalma Zvalic gaWra da tvinis skazedamdin davida.

bolos Zvali tvins zemodan sul amovida. tvinze gadakruli apki sul

feTqavda, romelsac xevsurebi tvinis skas eZaxodnen. roca saqme damSvidda

da naWrevebic gaikurna, gigiam da qarCaulmac irjules. gigiam rjulamdin

gaugzavna qarCaulas saklav-pativi. TviTon ki Ãmeli pativi ergeboda da

is misca qarCaulam. rjulma Teqvsmeti Zroxa daado TavSarisa, gigiasagan

qarCaulasaTvis misacemi (Tav-Sars eZaxodnen tvins zeviT Zvalis amoRebas

da tvinis amoCenas, romelsac marto tvinis apki faravda). gigiam qarCaulas

Caabara e.i. Suakacebis TandaswrebiT miutana Teqvsmeti Zroxa sul drama,

spilenZi. spilenZi Suakacebma awones da ise Caabares dazaralebuls.

SuRli didxans ar gagrZelebula, daaxloebiT orsaaTnaxevars gagrZelda,

xalxi moiqanca, sisxlmac Seawuxa. bolos bubuCelaT xTisom daiZaxa _ SabaS,

xalxno! gveyofa SuRli, SevisvenoTo. gavida ganze, xanjari wveriT miwaSi

dayuda da dajda. „SabaS!” mis mowinaaRmdegeebmac daiZaxes, sulxanaurma da

baTuram, bacaligvlebma. mividnen, daayudes wveriT miwaSi iaraRebi da imis

gverdze dasxdnen. movida pirveli maSuRlari wiqa da pirvel maSuRlar

sulxanauris gverdze dajda. xmali amanac wveriT daarWo miwaSi. wiqa

da sulxanauri pirveli damwyebni iyvnen am SuRlisa da pirveli isinive

gamovidnen gaxurebuli SuRlidan da dasxdnen. amaT magaliTs mibaZa yvela

xalxma da daiSala SuRli. Tu ase ar moxdeboda, meSveli aRar iyo da vin

icis ramden xans unda ebrZolaT da rogor unda damTavrebuliyo es brZola.

es oTxi maSuRlari rom SeCerda da erTimeoris gverdiT dasxdnen,

sisxli Rvarad midioda. oTxiveni sisxliT iyvnen SeRebilni. Teqvsmeti

Wriloba sWirda wiqas, Svidi Wriloba sWirda baTuras, eqvsi Wriloba

sWirda sulxanaurs da xuTi bubuCelaT xTisos. magram raki Sesveneba, anu

SuRlis gaTaveba Tqves da dasxdnen, am Wrilobebs aRarafrad agdebdnen.

isxdnen mSvidad, viTom sul araferi momxdariyos. am SuRlSi daWrilebSi

mokvda marto erTi kaci, sofel bacaligodan _ lagaza arabuli TinibeqT

mamidan. mas sWirda xuTi Wriloba: ori Wriloba TavSi, erTimeoris axlo

sWirda da Zalian awuxebda. is ver erkveoda, namdvilad romeli Wriloba

awuxebda ufro. lagaza bacaligoSi waiyvanes, mSavelaT gigia iq dadioda

da uxvevda Wrilobebs, rogorc imas, iseve sxva naWrevianebs. amas naWrevebi

sWirda sofel WieSi mcxovreb majigaT iaisagan da gudanSi mcxovreb gagaT

wiqaisagan. isinic lagazaisagan oriveni iyvnen naWrevianebi. rogorc vTqviT,

lagazas ori naWrevi axlo-axlo sWirda TavSi da eseni awuxebda. misi

mdgomareoba TandaTan rTuldeboda, jer fexze idga da mere loginad Cavarda.

163

bevri sameSvlo-samxvewro dakla, magram mas araferi Sveloda. gaxdav saqme

saardaraod _ visi naWrevi klavda: wiqasi Tu majigaT iasi. bolos lagaza

gardaicvala da saqme gaurCeveli iyo, visze unda Sevardniliyo Tav-sisxli,

vis unda eyena rigi da damdgariyo meTaved. is ki gaiges, romelma naWrevma

mokla, radgan erT-erT naWrevSi Saris boZi yofiliyo da sikvdilis win is

CamZvraliyo, Zvali nemsis yunwis odnad daxvretili darCa. is rom CaZvra,

gardaicvala kidec. es daamtkices, rom Saris boZma mokla, magram visgan iyo

es dakruli, es aRar icodnen. Seiyara rjulis kacebi da wiqas fici uTvales:

daifice, rom is Seni naWrevi ar iyovo. wiqam gudanis jvarSi fici ver gabeda

da Tqva: me ar vici, romeli naWrevi iyo Cemi dakrulio. majigaT iam ki Tqva: me

davificav, rom Cemi naWrevi meore iyo, romelmac mokla, is ar iyovo. adga da

iam marTla daifica, mxolod tyuilad. im SuRlSi iman ar gaigo, romeli iyo

misi dakruli. amaze gauwyra gudanis jvari, TviTonac daavadda da didxans

aRar icocxla. iam kacis Tav-sisxli gadaigdo; magram wiqamac naxevari rigi

uyena, man Tqva: iam naxevari Tavi gadaigdo da me naxevari kacis Tavi medebao.

magram maSin lagazas rigiani patroni ara hyavda, Torem iam rom kacis Tav-

sisxli ficiT moiSora, am SemTxvevaSi daumtkica wiqas, rom is iyo mamklavi

da sruli Tavi edeboda mas. mere lagazas Svili gaizarda. man Tqva: wiqa rom

naxevar rigs gviyenebs, mamaCemis naxevari Tav-sisxli sadRa veZeboo. iam rom

daifica, es xom imas niSnavda, rom danaSauli wiqas daumtkicdao. adga da,

rac rigi aklda, yvelaferi Seasrulebina wiqas. Tu ara da, mec movklav da

axla me uyeneb naxevar rigso.

roca lagaza mokvda, radgan mas ias naWrevic sWirda, Tundac es naWrevi

sul patara da umniSvnelo yofiliyo, mainc ÃelCasamrTao xuTi Zroxa

unda mieca ias lagazas ojaxisaTvis. amasTan, ias or adgilas auCinda

lagazais dakrul naWrevebSi Sari, rac Rirda orjel Teqvsmeti Zroxa. amaze

yvelaferze imsjeles rjulis kacebma. radgan eWvi iyo, rom iais naWrevma

mokla lagaza da aman ficiT tyuilad gadaabrala wiqas, amitom rjulma ias

ori Saris drama sul daukarga. mxolod ias rom ÃelCasamarTao gaudioda

xuTi Zroxa, rjulma es ki aRar gaaRebina mas da saqmis saardaraod gaxdis

gamo, ocdaSvidi Zroxa ki iasac daukarga, romelic mas lagazaisagan

ergeboda naWrevebSi (Sari, TavSari, tvinzeiT Zvalis amosvla es erTi

da igive aris. xSiri iyo SemTxveva, rom xevsuri soflis aqimebi Zvals

amoaclidnen Tu is gaWrili an gatexili iyo, Zvalis Zirze da tvinis

Tavze aqvs gadakruli qaRaldis siTxo, romelsac xevsurebi tvinis skas

eZaxian, marto es ska faravda tvins. Wriloba rom ganikurneboda, maSinac

164

isev etyoboda tvinis moZraoba. swored aseTi Wriloba iyo Sefasebuli

Teqvsmet Zroxad). jvarSi SuRlze droSa `gamaxyudes” (es wesi iyo, rom

jvarSi maSuRlarebi Tu jvar-jvariskars ar daRnaTlavdnen, maSin droSas

gadmohyudebdnen, vinc ar danaTlavda, imis samrisxvelod. es Zalian did,

jvaris risxvas niSnavda). yvela maSuRlarebma danaTles jvar-jvariskari

TiTo saklaviT. visac SeeZlo samananulo zRvenic dakla. sameSvloebi

umravlesobam daxoca. mxolod Wielma majigaT iam arc jvar-jvariskari

danaTla da arc sxva saklavi rame dakla. man Tqva: me rad davnaTlav, gana

pirvelma me gavÃade SuRladao. droSa darCa majigaisSvilis samrisxvelod.

maamizeza jvarma. daxden yvelani avad, vinc iyo ojaxSi da kinaRam daixocnen.

mere mkiTxavebma umkiTxaves, gamauvida gudanis jvaris mizezi, saklavebi

ufro meti daxoces, droSa welgamovlili saklaviT danaTles da medroSaem

miabZana Tavis adgilze da, mTxrobelis TqmiT, yvelani gamorCnen. mxolod

ias ar wauvida kargad saqme, radgan gudanis jvari masze Zalian gamwyrali

iyo. ia daavadda da didxans ar ucocxlia.

aqimad yvela naWrevianebs daayenes sofel karweulTaSi mcxovrebi soflis

aqimi gigia mSavelasZe liqokeli. gigia iTvleboda karg aqimad. is xmarobda

samkurnalod balaxis wamlebs. mTxrobelma Tqva: lagazam pirvelad sxva

aqimi daiyena da naWrevebi imisagan maexibla. mereRa movida gigiasTan da

naWrevebi ukve daCirqebuli iyo, gigiamac veRara uSvela da mokvda lagaza.

is Tu Tavidanve gigiasTan yofiliyo, naWrevebi ar gaufuWdeboda da lagaza

ar mokvdebodao.

naWrevianebi or adgilas iyvnen–WinWaraulebi yvelani gudanSi da

arabulebi bacaligoSi. aqimi naWrevebis daxvevas dilas daiwyebda, mze rom

pirvelad movidoda da saRamomdin Zlivs gadarCeboda. mere sxva sofelSi

wavidoda da meore diliT iq daiwyebda naWrevebis Sexvevas. naWrevebSi

debda:Lkanafis Tokis naWrevebisagan daSlil-daZenZil selebs TaflSi

gapoxils. Wrilobebs banda Tbili wyliT da ayrida gamxmar balaxis

wamlebisagan azelil fxvnils. garedan Seuxvevda farTlis pirebiT, am

yvela naWrevians hqonda TavTavis saxvieli. erTiT Seuxvevda da meores

meore dilisaTvis garecxdnen gamTbar wyalSi da daaSrobdnen. aqimis

gaunaTlaoba ar SeiZleboda, radgan gudanis jvari naWrevebis gankurnvaSi

xels ar Sauwyobda, Tu aqimi ganaTluli da wmida ar iqneboda. amitom is

TiTo saklaviT yvelam ganaTla. aqims yovel xuT Zroxaze saaqimod hqonda

sami cxvris drama. am naWrevianebisagan aqimma miiRo samocamdin sanaTlavis

tyav-xorci da saaqimo mravali, radgan aq bevri drama iyo asatan-gasatani.

165

yvela naWrevze icodnen, ramdeni drama ergeboda. SeiZleba maSuRlarebs

naWrevebis drama erTimeoreSi gaebaraT. magram aqimi mainc yvela naWrevis

Rirebulebis mixedviT damWrels arTmevda saaqimos da amitom mas imdeni

spilenZi mougrovda, rom sapalneebiT, cxenebiT mihqonda saxlSi.

mTxrobels axsovs is, rac didi naWrevebi iyo, vin rogor garigda da

visi saqme rogor dabolovda. wvrili naWrevebi yvela ar axsovs. zogi Ãmel

pativiTYmosaSorebi, zogi saklav-pativiT, zogi Sin misvliT, anda mcire

dramis micemiT (Sin misvla niSnavs arayis mitanas da mterTan saxlSi

misvlas. Sin misvla kargavs xuT Zroxa dramas. aris SemTxveva: an gadaixados

xuTi Zroxa, an aryiT Sin miuvides. bevri ar kadrulobs Sin misvlas. mas

Sin xvewnac qvian. Sin ar vexvewebi da dramas gadavixdio. umravlesoba ase

fiqrobs da Sin misvlis magier ixdian xuT Zroxa dramas). am SuRlis Semdeg

mospes sakargymo, radgan aq Temi iyrida Tavs, iTvrebodnen da, xalxis

gadmocemiT, mesamed iyo aseTi didi SuRli gvarebs Soris. amis Semdeg

sakargymo aRar arsebobs gudanis jvarSi.

baTuraisa da imedas SuRli

miambo da Camawerina amave baTura arabulma

baTura, rogorc zemoT vTqviT, aris sofel bacaligodan arabulebis

gvaridan. imeda yazbegis raionSi sofel juTaSi cxovrobda. juTaSic

arabulebi cxovroben da kidev mamebad iyofian. imeda iyo TililaT mamidan.

kaci Sariani da SuRlis moyvaruli. imedas axlo saxliskacebi hyavda

bacaligosTan axlo, zeisteCoSi (budexevsureTSi). aq maT gvarSi erTi

qali gauTxovari daberebuliyo, ojaxSi yvelani daxociliyvnen da es qali

marto cxovrobda. xevsureTis cxovrebaSi rac simdidred iTvleboda, mas ojaxSi yvelaferi bevri hqonda (am qals saxelad erqva Ziluka. simdidriT

Ãorieleli Ziluka saxelganTqmuli iyo. zeisteCo kidev soflebad iyofa:

Walais sofeli, orbeulTa, Ãoriela da esaCu). am bacaligos sabWoSi

iyvnen qurdebi. iparavdnen yvela wvrilmans, rac ki xelSi moxvdebodaT.

wisqvilidan fqvilsac ki iparavdnen, rac xevsureTSi Zalian samarcxvino

saqmed iTvleboda. aqauri axalgazrdebi mezobel mTielebSic ki midiodnen

da iparavdnen pirutyvs, ecemodnen mcxovreblebs da texdnen saxlebs. aseT

xalxSi arc Zilukas cxovreba iyo advili. xSir SemTxvevaSi saxli marto

rCeboda da ojaxidan paravdnen nivTebs, erbos, yvels da sxva. rogorc

vTqviT, is mdidrad cxovrobda, Zroxebi hyavda da yovelwliurad erbo

mihqonda TbilisSi gasayidad. iqidan mohqonda: noxebi (xaliCebi), qvabebi

da sxva, rasac xevsuri qurdebi etanebodnen da paravdnen. erTxel Zilukas

166

samfuTiani kasri mopares erbo, e. i. sami fuTi erbo. eWvi baTuraze

miitanes, mTxrobelis TqmiT tyuilad (baTuram ise miambo, raze mouvidaT

SuRli, mxolod Caweris neba ar momca am qurdobisa; mxolod CemTan Tavs

imarTlebda, tyuilad damabraleso. me imasTan ar Cavwere, magram SuRlis

mizezi davimaxsovre da aq iwereba mTlianad). kasri mas ver upoves, magram

eWviT mainc mas abralebdnen. Zilukas sxva patroni ar hyavda da imeda

iyo misi axlobeli. man daubara baTuras: eg erbo miutane, uzRe Zilukas, Torem me Seni mteri viqnebi da icode ar SegarCeno. baTura uarze iyo, me ar momiparavso da piriqiT, kidevac muqaras uTvlida ciliswamebaze. imeda

am muqaraze ufro gabrazda da eloda baTuras Sexvedroda da samagiero

gadaexada SuRliT. baTuras marili aRar hqonda da saWiro iyo yazbegidan

moetana (budexevsurebs, garda aragvis xevsurebisa, yazbegi ufro axlo aqvs, agreTve arxots, navTis, marilis da sxva aseTebis mosatanad). wavida baTura

marilis mosatanad da waiyvana jori. Cavlaze imedam ver naxa (yazbegisake

mimavali gza sofel juTis boloze midis, iq mimavali xevsuri juTas, karkuCas, axalcixes da snos ver ascdeba, amitomac aRniSnuli soflebis

mcxovrebni Tamamoben da xevsurebs patara nawyenzedac emuqrebian: yazbegSi

xom gindaT wamosvla, sad wagvixvalT, samagieros iq gadagixdiTo). amovlaze

mariliT datvirTuli jori daiRala, Tan uRamdeboda da baTura juTaSi

mibrunda dasadgomad. TviTon maspinZelTan mivida da jori balaxSi daaba.

imedam gaigo es ambavi. baTuras jori axsna da Sin waiyvana. meore dilas

baTuram gaigo, rom misi jori imedas waeyvana. icoda misi Wkuis ambavi, rom baTura Tu mividoda da jors mosTxovda, imeda ar daanebebda da

magari SuRli mouxdeboda. amitom arCia kacis migzavna, miugzavna kaci da

moiTxova jori. imedam SeuTvala: jer Zilukas Caabaros erboiani kasri

da mere Tavisi jori waiyvanoso. gabrazda baTura da pirdapir TviTon

wavida imedasTan. imedas da imis saxliskacs, babos, stumrebi yolodnen da

Sinisaken gamarTuliyvnen. maT stumrebisaTvis arayi gamoetanaT WurWliT

da miacilebdnen. am dros baTurac mivida da gabrazebulma Seutia imedas:

`raad wamaiyvani Cem jori, upatrono xom ar gegon?”. imedam uTxra: `Sens

jors veRar Rnaxav, rogorc Seni TvaliT Senebs yurebs ver Rnaxav, manam erboians kasrs ar miutan Zilukas”. axla baTuram uTxra waviyvano da

Tunda Senac gagayolebo. am sityvaze imedas saxliskacma babom arayiani

WurWeli dakra TavSi; WurWelic gatyda da Tavic. baTuras daSna hqonda, amoiRo da win imeda miegeba xanjaramoRebuli. daacviTes eTimeores daSna

da xanjari, ise magrad SeibrZolnen, rom meSvlad veRaravin miekara. xan

erTimeores xeldaxel Seuvardebodnen, waiqceodnen, wamodgebodnen, arc

xmas amoiRebdnen, ise uqnevdnen erTimeores iaraRs. midioda sisxli Rvarad.

bolos orives mZimed daeWra orive xelebi, moiqancnen kidec da xanjrebic

167

Wrilobebis gamo xelSi veRar daiWires da orives Cauvarda miwaze, rom

aRaraferi SeeZloT. oriveni dasxdnen erTimeoris gverdiT. maSinRa mividnen

maSvlebi, magram saWiro aRar iyo. maT SuRli aRar SeeZloT. imedam moiTxova:

oriveni Cems saxlSi wagviyvaneTo. Seusxdnen mxrebSi da oriveni miiyvanes

imedas saxlSi. baTuras iq araferi hqonda, mxolod imedam pativic dasdo

da saklavic daukla. morComis Semdeg ki imedamac Seusrula es wesi. sofel

juTaSi iyo erTi sofluri eqimi mindiaT SiSia (es ambavi moxda mefis

ruseTis dros da maSin soflebSi eqimebi ar iyo). moiyvanes SiSia da sTxoves

aqimad dadgoma. imedas orive xelze TiTo TiTi sul moWrili hqonda da

sxva TiTebic gadaWrili, sami naWrevi TavSi sWirda. baTuras xuTi naWrevi

sWirda xelebze, erTi xeli sul Cavardnili hqonda majidan. aqimma Seuxvia

Wrilobebi. Tavis xeliT Wama aRarcerTs SeeZlo, sxvebi aWmevdnen da sxvebi

uvlidnen. oriveni imedas saxlSi iyvnen. baTura Zalian cudad gaxda, rom

sicocxle aRaravis egona. imedas mamas uTurga erqva da Zalian kargi kaci

iyo. Zalian swuxda ufro baTuraze, manam Tavis Svilze. aduRa ludi da

sameSvloebic daxoca. RamisTevebi gadaixada juTis wmida giorgisa da

Ralangur wmida giorgisa. agreTve erTi sameSvlo gudanis jvarisad dakla.

amiT yvelafriT erTnairad axvewebda, rogorc Tavis Svils, aseve baTuras.

karga xnis Semdeg oriveni gamorCnen, magram oriveni gaxaibrdnen. baTuras

erT xelze mudmivad safuÃari aqvs, arafris gakeTeba ar SeuZlian. imedasac

orive TiTi sul dakarguli aqvs da sxva TiTebic dazianebuli.

morComis Semdeg baTura wavida Sin da rjuli meore wels hqondaT. orjel

aiSala rjulis kacebi, radgan ver SeTanxmdnen. mesamed moiwvies sxvadasxva

kuTxidan macodari kacebi. arxotidan baboT bewika, blodan alaverdaT

abika, roSkidan veSaguri, juTidan gigita da zeisteCodan qoriaT giorgi.

amaT gasinjes naWrevebi da xevsureTis rjulis mixedviT Seafases. baTuras

naWrevebi Sefasda ocdaaTi Zroxa, imedas naWrevebi oci Zroxa. rjulma

oc-oci Zroxa erTimeoreSi gaabara, aTi Zroxa baTuras ergo imedasagan.

baTuram xuTi Zroxa aiRo da xuTi Zroxa imedais mamas apatia, uTurgas. ase

damTavrda maTi SuRli, xoloT oriveni xaibrebi darCnen.

168

xTisos da levanis SuRli

miambo xTiso vaJunasZe WinWaraulma sofel SatilSi, 69 wlisam

Satil stumrad mosuli iyo sofel mucudan TaTo daiauri, saxelganTqmuli

sofluri aqimobiT. TaTos colad hyavda vaJunaT xTisos dedida (deida).

levanis Zmas baWyias hyavda colad daiaurT qali, guaT Tamari. imJamad baWyia

cocxali aRar iyo. Tamari silamaziT Tavmomwone iyo da piriqiT-piraqeT

saxelganTqmuli; amitom cotas amayobda kidec. Tavis mazl levanTanac

SuRlobda (Cxubi mosdioda rZal-mazls). TaTo Zalian wynari da Wkviani

kaci iyo, levani ki gadaWarbebulad anCxli. levani TaTos yviriliT

eubneboda: „es Tqven qali-d Cem zal Tamar waiyvaneT, maaSoreT, Torem erT

monas saqmes ras Camaagdebs! ras akeTebs, aq amas wil ara uZes (Tamars aq

Svili ar hyavda da amitom wiludebs eZaxodnen da arc undodaT es rom

aq yofiliyo. Tu Svili hyoloda ki, yvelani pativiscemiT moepyrobodnen

da xaTrs Seunaxavdnen).” TaTo wynarad elaparakeboda, Tamari Tu aq ar

gindaT iyos, wamaiyvane da mamisaxls Caabareo. levani isev uyviroda TaTos.

xTisos ewyina misi stumrisaTvis aseTi yviriliT da uxeSad saubari (TaTo

xTisosTan iyo stumrad) da uTxra: „ras daxyviri, gana wynarad saubars

ver gaigonebs, an amas ras avaleb. Tamars Zmai xyav, weedi-d imas uTxari”.

amaze Seayoles laparaki levanma da xTisom da iSuRles. levanma amoiRo

xanjari da xTisos SublSi dahkra; meore nikapze dahkra. xTisom xelze

dahkra levans da erTi TiTi sul moWra. aq iyo Satilioni naTelizZeT

gigia, romelic SuaSi meSvlad Cauvarda. xTisos moqneuli xanjari erT

meSvels gigias moxvda xelze da daiWra. gigiam ar iwyina, man Tqva: „SuRlSi

bevriR raim xÃdebis, ra uyoT, xTisom gana gonobiTa-d gizamoobiT damkr”.

TaTo ki xTisos dasisxlianebis naxvaze levaniske daizida xanjriT, magram

maSvlebma daiWires. movida xalxi da erTmaneTs daaSores, aRaraferi

daakvries erTimeorisaTvis.

meore dilas atyda kac-Suakaci. xTisom levans gaugzavna Ãmeli pativi,

erTi abazi fuli, radgan naWrevi patara iyo da meti ar ergeboda. levanma

ki xTisos gaugzavna saklav-pativi, radgan xTisos Wrilobebi pirisaxezed

iyo. morComis Semdeg rjuli qnes. xTisos dakruli levanis naWrevi cota

iyo, is sadrame ar iyo. xTisos naWrevebze ki Teqvsmet Zroxa drama dadga.

pirisserze (pirisaxeze) Tu pirvelad sWirs naiaraRali, aqamdin ar hqonda

piriseri Sareuli, maSin kilon ar gadaiyrebian. Tu piriser winavac xqond

Sareuli, maSin kilon gadaiyrebian (rjulis wesebi awerili gvaqvs xevsureTis

169

rjulis aRwerilobaSi). Wrilobas ZafiT rom dazomavdnen, Zafs sipze

dadebdnen da imis sigrZis xazs gaavlebdnen. marcvlebs awyobdnen, TiTo

marcvali qerisa iqneboda da TiTo xorblisa (ifqli). ramdeni marcvalic

daeteoda, damnaSave imden Zroxa dramas uxdida dazaralebuls. rogorc

vTqviT, pirvelad Sereul pirisserze kiloni ar gadaiyrebodnen. ramdeni

marcvalic daeteoda, mTlianad iTvleboda. Tu meored, an ufro metjer iyo

saxeze daWrili, maSin kiloni e. i. napirebidan ori marcvali gadavardeboda

da naWrevis sigrZis odenobas ori Zroxis angariSiT akldeboda drama da,

rac darCeboda, damnaSave dazaralebuls uxdida imden Zroxas.

rogorc vTqviT: xTisos pirisseri pirvelad Saeria da kiloni ar ga-

daiyarnen. naWrevebis sigrZeze daetia Teqvsmeti marcvali da levans

Teqvsmeti Zroxa unda mieca xTisosaTvis. naxevari feÃiTi da naxevari

ÃeliTi. levanma saaraye gamoswura, daibara rjulis kacebi. rjulis kacebma

saqoni gadafases _ rva Zroxa feÃiTi da rva ÃeliTi. waiyvanes levanic da

xTisosTan mividnen. xTiso Zalian kargad Sexvda, erTi sityva samduravic

ara Tqva; marto Suakacebs gadauxada madloba wvalebisaTvis, aTi Zroxa

aiRo da eqvsi Zroxa apativa levansac da rjulis kacebsac. arayi dalies,

xTiso da levani xucesma gigiam aZmobila fic-vercxliT da amis Semdeg maT

Soris Suri da SuRli aRar yofila, erTimeores ZmebsaviT pativsa scemdnen.

gejuras da ToTias SuRli

Camawerina badiaT ToTiam sofel guroSi, 63 w. gvarad gogoWurma, sukiaT mamisam

aTengena yvela jvarebSi ician. es dReoba modis mkaTaTveSi da yvela

kuTxidan modiodnen xevsurebi sazRvnelad. guros jvarSi aTengena iyo

da xalxi mTvrali. gejura da ToTiac mTvralebi iynen. am dros erTi

arxotioni kaci baÃa da ToTia gejuram awivna jvarSiiTa-d waiyvana Sin.

gejura kargad dauxvda, arayic daalevina da simTvrales kidev daumates.

gejuram dauwyo gineba stumrebs. stumrebma pirvelad mouTmines. suikaT

mamaSi erTi qali iyo koWli, xaibrobis gamo ar gaTxoviliyo da Sin

Samabrunvili iyo. kai namusiani da mamisaxlisaTvis pativismcemeli, amitom

mamisaxlsac uyvarda. gejuram es icoda da gasajavreblad ToTias koWli

qali Seugina. ToTias es ewyina da sila dahkra gejuras. gejuram xanjari

amoiRo da mouqnia, ToTiam xanjarive Seufara da aicdina. ToTiam gejuras

SublSi dahkra xanjari da didi Wriloba miayena. gejura aq darCa da

ToTia meSvlebma wamaiyvanes. gejuram Tofi aiRo da ToTias samjer

170

esrola. tyvia axlo modioda, mxolod etyoboda, dasakravad ar esroda.

ToTiac Sevarda saxlSi da Tofi gamoitana. am dros aq aRaravin iyo, wamovida da gejuras gzaSi Causafrda, adgilobr saniagorze. gejurac

marto dainaxa. axla ToTiam esrola sami tyvia. gejura Tofis srolaze

SekrTa da qvebs amoefara. gejura rom qvas amoefara, ToTiamac srolas

Tavi daaneba. gejura safaridan gamovida da pirdapir ToTiasaken wamovida.

ToTiac gamovida safaridan da movida gejurasTan. ToTiam Semoyenebuli

Tofi miubruna gejuras, gejuras Tavi eWira, magram mainc SekrTa da uTxra:

biWo ras Svrebi, Tofi ar damkrao. ToTiam uTxra: eg Tofi gadaagde, Torem Samayenebuli Tofi maqvs, vazna lulaSi aris, TiTis modebis met ara

minda-d amandav daecemi da maxkvdebio. gejuram Tofi gadaagdo. iSiSvles

xanjrebi da Seiyarnen saSuRlarod. ToTia gejuras amkleebda; es dainaxa

gejuras Zmam, ivanem, amoiRo xanjari da ToTias mklavSi magrad dahkra da

gadauWra mklavi. moubrunda ToTia da ori dakra TavSi, Wra or adgilas.

suikaT qerxosanaT Tavi ekida. erTi qerxosanaT mamis kaci iyo amaT SuRlSi

da ameSvlebda maSuRlarebs. am kacs saxelad zviadi erqva, baTakais Svili

iyo. gejuraisad moqneuli ToTias xanjari moxvda da zviadi daiWra.

radgan Tav-meTaveebi iyvnen, ToTias iaraRiT zviadis Wras SeiZleba ToTias

mokvla mohyoloda. magram zviadi Wkviani kaci iyo da araferi Tqva. man

SemkrTal ToTias uTxra: nu geSinian, maSvlobaSi bevri rame xdeba, es

Sen gizamaobiT ar damkar da imitom me gapatiebo. zviadis daWraze ToTia

Zalian wuxda, magram TviTon zviadma daamSvida. rogorc iqna maSuRlarebi

gaameSvles da waiyvanes Tav-Tavis saxlebSi. maSinve autyda kac-Suakaci.

pirvel rigSi ToTiam qerxosanaTas waayvanina erTi saklavi da pativi.

mere gejuras gaugzavna da ivanesac sawinwinao Ãmeli pativebi, sam-sami

vazna berdenkisa. gejuram mas gamougzavna erTi celis nalevi. es imisaTvis

iyo, rom kaci roca pativdadebulia, maSin gzaSi rom Seiyarnen, aRar

iSuRleben. erTimeores SeiZleba xma ar gascen, magram ar iSuRleben ki.

mere aqimi maiyvanes Satilidan, gugua, da naWrevebs iman daaxviva. naWrevebi

mZime aRmoCnda. gejuras pirisserze sWirda da ToTias sauÃmro sWirda

mklavSi. am naWrevebisTvis marto Ãmeli pativi ar SeiZleboda. orives

ekuTvnoda saklav-pativi da miuyvanes kidec erTimeores. gugua naWrevebs

ayrida balaxis wamlebs. wyals pirSi aTbobda, piriT asxamda naWrevze da

ise banda maT. WrilobebSi Cirqi gaCnda, gugua Cirqsac piriTve swovda da

piridan gadmoRvrida. mere naWrevs karaqiT mopoxda, Casdebda Sig kanafis

selebs da Seuxvevda Zveli, WuWyiani farTlis nafleTebiT. amitom dauCirqda

Wrilobebi da sikvdils cotaTi gadarCnen. guguas balaxis wamlebi kargi

171

hqondao, Tqva mTxrobelma, Torem oriveni davixocebodiTo. wamlebs is

mokrefda mzeqcevamdin. mzeqcevidge mokrefili wamlebi ar varga.

roca Wrilobebi gaikurna, aqim guguas ToTiam misca xuTi Careqi spilenZi

saaqimo. gejuram misca aTi Careqi, radgan gejurais Zmis da gejuraisgan

sauÃmro naWrevebi sWirda ToTias da mosarCenad Zneli iyo. saaqimos ixdida

damWreli da ara TviTon naWreviani Tavis Tavze. es yvelaferi moTavda, saaqimoc gaistumres. axla Suakacebma Seuyares rjulis kacebi. rjulis

kacebma jer gejura aCivles, misi pirisaxe dazomes da daiwyves marcvlebi.

gejurais naWrevi dadga xuTi Zroxa. ToTiais mklavi _ cxra Zroxa, radgan

nawilobriv iyo gaxaibrebuli. ivanesi da sxva naWrevebi sadrame ar iyo. xuT-

xuTi Zroxa erTimeoreSi gabares da oTxi Zroxa daedo gamosaRebad gejuras.

is Raribi kaci iyo da drama ar hqonda. gauxda saqme samamuled da ToTias

oTx ZroxaSi misca oTxi weris yana (mamuli). miuvidnen erTimeores arayiT

da sabolood darigdnen.

ToTias rom qerxosanaT zviadi SemoeWra, Wriloba sadrame ver iyo, magram, radgan mamklav-mamkvdrebi iyvnen, xuTi Zroxa drama daadves ToTias

qerxosanaTad misacemi. erTi WurWeli arayi da saklav-pativi. kacebma

gadafases drama. zogi spilenZi iyo da zogi fardagebi. waiyvanes ToTiac, arayic miitanes da mividnen zviadisTan. zviadi Sin misulebs kargad dauxvda.

ori Zroxis drama isev daubruna da sami Zroxis drama ki aiRo.

miambo isev ToTia gogoWurma sof. guroSi

meSeSeni viyveniT (SeSis momtani muSani). ToTia aris suikaTi da amave suikaT

erT-erTi kaci, TaveleaqaT biZura, mTvrali iyo da sul tyuilad xan vis

Sarobda, xan vis. aravin ar ahyva da bolos ToTias sila Semohkra. fxizeli

arc ToTia iyo, amoiRo xanjari da biZuras gauqana wveriT. biZuras ascda

da amaTve Soriul mogvares baTakaT mamis kacs, ConqaraT aparekas barkalSi

moxvda da gauxvrita. ToTia sadaraT mamidan aris, saerTod ki suikani arian

yvelani. sadaraT ekida baTakaT Tavi. ToTias rom apareka SemoeWra da amaTi

Tavi emarTa, es advili saqme ar iyo. amaze sul advili mosalodneli iyo

baTakaTagan ToTias mokvla da uTxra kidec aparekas: momkali _ sjobia amis

Semdeg Cems sicocxlesao. apareka Zalian Wkvian-gonier kaci iyo da uTxra:

iSobari mogivida, ar mogklav. gaSordi aqaurobas, Cvenebma ar mogiswron,

Torem mogklaven da mecodebio. aparekas sityvas daemorCila da ToTia Sin

wavida. gaiges es ambavi aparekas Zma-biZaSvilebma, aiRes iaraRi da ToTias

172

saxls srola autexes. amaTi gareT aravin gamovida da gadarCnen. baTakanic

meSvlebma daiWires da waiyvanes Sin. apareka sakaciT waiyvanes. ToTiam

rogorc meTavem (mosisxle) erTi saklavi maSinve waayvanina aparekasTan da

imis Zma-saxliskacebTan. es imitom, rom kacis Tavi emarTa da axla kidev amisi

xeliT imaT kacis daWra da maTi sisxlis daRvra ar SeiZleboda. am saklavis

garda saklav-pativi sxva gagzavna. apareka Zalian mZime avadmyofi Seiqmna.

daayenes aqimad adgilobrivi kaci, berdia gogoWuri. is wamlad xmarobda

jixvis nauRvels (naRveli), sxva wamali imas arai hqonda. rkinis (Tujis)

erawSi (erawi patara qvabi) wyals gaaTbobda, naWrevze Tbil wyals daasxemda

da xeliT mobanda. erTi kviris Semdeg fexi sul dasivda da daCirqda. vin

icis ramdengan daWra aqimma daniT da gamouSva Cirqi. baTakani mzad iyvnen an

ToTia an imaTi axlobeli vinme moeklaT, manam apareka mokvdeboda da isini

miimalebodnen. misi sicocxlis (aparekas morCenis) imedi ki aravis hqonda da

amitom cdilobdnen mis sicocxleSive vinme moeklaT da mas gaego, rom mterze

Suri iZies. magram sadarani Zalian frTxilad iyvnen, sofelSi dRisiT gareT

ar gamodiodnen. mkiTxavebma bevri sameSvlo daavales. pirvel rigSi, ToTiam

sameSvlod guros jvarebSi daxoca verZebi. erTi dakla saxmToSi da meore

gmir kopalaSi, eseni orive guroelT salocavebia. rasac daklavda, naxevar

xorcs aparekas ugzavnida _ qneba axal xorcsTan puri rogorme Wamos da

moRonierdeso. xevsureTSi amboben: naWrevians Tu xorci aqvs saWmelad, naWrevi

advilad ikurnebao. erTi saklavi wmida giorgiSi dakla (esec guroelTave

salocavia), erTi kidev crolurisad dakla (croluri, ufro ukanÃadus

salocavad iTvleboda, magram sxvadasxva adgilebis mcxovrebnic zRvnobdnen,

ambobdnen, magas SeuZlia yvela gaWirvebidan daixsnas kaci, radgan saneba

yvela salocavebis Tavi ariso da amitom bevr ramisaTvis exvewebodnen mas

(avadmyofis morCena, faTerakis gadagdeba _ acdena faTerakisa. uSviloebi

zRvnobdnen imitom, rom crolurs bedi mieca da Svili hyolebodaT da

sxva). crols wasvlis dro maSin ar iyo, mere iq weliwadSi erTxel icodnen

dReoba da amitom crolurisad aqve dakla sameSvlo. erT saklavze uCanga

dado _ Wkde qna ÃaÃmatis jvarisad, rom waviyvan da sameSvlos davklavo.

erTi saklavis uCanga Satilis mTavar angelozisad dado, iqac waiyvana da

sameSvlo dakla (Satilis xevsurebi uCangas amboben da arxotSi muCanga,

xeze dauWkdeven da pirobas dadeben, Tu es avadmyofi morCeba an sxva rame

saTxovari Tu aqvs da es Sesruldeba, erTs saklavs miuyvanen, romel jvarsac

uCangas daudebdnen), Ramec gauTia Satilis mTavar angelozSi. saxmTos qnaze

173

dado uCanga, saxmTo gadaixada, ludi aduRa, erTi vaci dakla da erTi verZi.

saxmTo gadaixada aparekas morComis Semdeg da aparekac saxmToSi moiyvana.

apareka Svidi-rva Tves iwva da mere momjobinda, gaikurna Wrilobebi.

mere Suakacebma rjulis piroba Seukres, radgan ToTia maTi meTave iyo,

amitom erTi rjulis saklavi gaugzavna, usaklavod rjulSi gasvlas ver

moiTxovda. Seiyara rjulis kacebi. rjulSi yovelTvis dazaralebuli Cioda

pirvelad. aqac pirvelad baTakaT iCivles. aparekam Tqva: „es Wra-Wriloba

ÃevsureTs maudis, es arai as sakvirveli. meSvlobaSi kacic kvdebis, magrem

Cvens Tavs sakvirvel isi as, rom magaT ÃeliT jer erTxan daiRvar Cven

sisxli-d makvd kaci. magaT Cven gverdi arc unda eSuRla-d arc iaraR unda

amaeR, isic gabeda-d, xo xedevd, me vameSvlebdi-d iq viyavi, radar gaumTxild

iaraRs, radar ifiqr, es vin asav aqav, es iaraRiv gonT viÃmarav, me amaTTan

brali mZes, amaT sisxliT Ãelni gvqon dabanilnio-d amas ara maxvdasav,

Tore amis neba amaTTan ar maqvao-d bolos gamwardebisav. mesisxleobaSi

eseT mamÃdar saqmeze ocdaaT Zroxai as jurumi. danarCen dramai”.

mere aCivles ToTia. ToTiam iCivla: „me baTakaTan sityva ar maq. rasac

ityvian, yvelas Savasruleb, xoloT rjulis kacebs vsTxov, ro imas gauwion

angariS, rom me eg iSobrad mamiÃd. me gana qve mindod es saqme mamÃdomiyv.

memr sru ubralod gamxviv am xaTabalaSi TaveleqaT biZuram. Cemd ro imas ar

Samaekr, me am saqmeSi arcaiT gavexveodi. rjulis kacebma es saqme awon-dawones

da gaarjules Semdegi: am rjulSi monawile iyvnen oTxni kaci, romlebsac

baTakaT Tavi emarTa: 1. ToTia, 2. aba _ ToTias biZaSvili, 3. odina _ gic

biZaSvili da 4. biZura _ esec amaTive saxliskaci. rjulis kacebma gadawyvites

ocdasami Zroxa jurumi. eqvsi Zroxa biZuras daadves, eqvsi _ abas, eqvsi

odinas. radgan ToTia pirvelad ar iyo damnaSave da am xaTabalaSi gaexvia,

amas daadves xuTi Zroxa jurumi da xuTmeti Zroxa naWrevis drama. rjulis

kacebma am dramas sul erTgan mouyares Tavi. awones, Seafases. ToTiam gaiRo

erTi xari da erTi furi, danarCeni drama, fardag-gudanuri (tyav-saRamosac

uwodebdnen) sul ocdaTvrameti Zroxa drama miutanes aparekas, erTi qinTi

arayi da erTi saklavi kidev. rjulis kacebma es saqoni ro Caabares, damnaSave

pirebic moiyvanes aparekasTan, saklavi dakles, motanili arayic dalies

da sabolood Serigdnen. mxolod Zveli Tav-sisxli darCa iseve, rogorc

iyo. isev rigs uyenebdnen xevsureTis rjulis mixedviT. agreTve sadac imaT

mamis kacs Sexvdebodnen smaSi, ludiani Tasi iqneboda Tu arayiani yanwi,

pativad gaugzavnidnen. baTakaT mamaSi Tu vinme mokvdeboda, erT saklavs

174

gaugzavnidnen. sadac baTakani iyvnen, iq sadarani verc iSuRlebdnen, ver

imRerebdnen da ver iTamaSebdnen. Tu vinme maT awyeninebda da baTakaT xaTriT

eseni ver iSuRlebdnen, maSin samagierod baTakani SuRlobdnen. es Cvenis

xaTriT aras geubneba da Sen uSuRlod uÃdio.

ToTiam aqim berdias Caabara saaqimo samis Zroxis angariSiT. oris weris

yana da erTi spilenZis Tuluxi. aparekam ToTiasagan xuTmeti Zroxa aiRo

da xuTi Zroxis drama ukan daubruna. aqims erTi sanaTlavi misca ToTiam,

xari da furi ki ar daubrunebia; daubruna sxva drama.

miambo ToTia badiasZe gogoWurma sofel guroSi

zemoT naTqvami iyo, rom suikaT emarTa baTakaT Tavi. kaci hyavdaT

mokluli da rigs uyenebdnen. roca moxda xevsureTis saerTo yriloba da

daadgines rjulis Secvla zogierT rameSi, maSin daadgines, rom Zveli Tavi

unda gaTavdes dramiT da saduRriT (amaze naTqvamia xevsureTis rjulis

aRweraSi). am axali rjulis mixedviT, suikaTac gaaTaves Tavi baTakaTan.

Tavis gaTavebis Semdeg erTimeoris mimarT mosisxleebi rCebodnen sxva

Cveulebrivi moqalaqis mdgomareobaSi _ arc xaTri, arc pativis micema,

SuRlic SeiZleboda erTimeoresTan, arc jurumi, arc wyena _ CemTan ar

ekuTvnoda, ratom iSuRla CemTanao.

ase iyo gaTavebuli suikaT da baTakaT Tavsisxli: ludi aduRes, drama

aiRes, yvela wesi Seasrules da gaswordnen. moklulis ufro axloeli iyo

kirkila da misi Svilebi ise darCnen, arc mtrad da arc mokeTed. ToTia

SatilSi wavida, Sin ar iyo da am dros axalgazrdebs, kirkilais Svilsa-d

ToTiaisSvils mosvliyo SuRli. ToTiaisSvils kirkilaisSvilisaTvis

eca RajiaiT da erT adgilas saTiTis (Rajiais) kbili Saramdin dasuliyo.

am SuRlidan gaameSvles. saRamo xanze ToTiaic movida. kirkilaisSvili

ToTias daetiva xanjriT saWrelad, magram ToTia swrafi kaci iyo, SuRlSi

gamocdili; amitom manve daaswro da magrad dahkra xanjari TavSi, ToTias

ki veRaraferi dahkra. kirkilaisSvili Sewuxda, Seiqna mZime avadmyofi.

aqimad mouyvanes arWiloeli faSqoSa. saTiTis kbilis Canavardni dauCirqda.

daCirqda naxanjrali naWrevic. faSqoSa ayrida WrilobebSi balaxis wamlebs

da poxda karaqiT, Wrilobas gamTbari wyliT banda. Zvali Cirqma dacxrila

da aqimma sul amoiRo orive Wrilobis Zvlebi tvinidan. orive WrilobaSi

Sari aCnda. bevri iwvales, sameSvloebi daxoces guros jvarebSi. bolos,

rogorc iqna, Cirqis dena SeCerda, dazianebuli Zvlebic amoilia da gaikurna

175

Wrilobebi. aqimma erTi Toxli sanaTlavad waiyvana da, erTi Zroxis angariSiT,

oci sawyavi qeri waiRo. rjulma ori Saris drama _ orjel Teqvsmeti, e.i.

ocdaTormeti Zroxa daafasa da ToTiam gadauxada naxevari feÃiTi, naxevari

ÃeliTi (bude ÃevsureTSi, dramaSi feÃiTi ar iyo. arxotSi da Satilis

e.i. mTasiqiTSi feÃiTs urevdnen dramaSi). sasmliT ToTia aRar miuvida da

dramidan arc daubrunebia rame, sul mTlianad aiRo kirkilaisSvilma.

guroel gejuraisa da oCiaur gigiais SuRli

miambo manve, ToTia gogoWurma, suikaT mamisam, sofel guroSi

SatilSi iyo erTi saxelovani kaci babRia WinWarauli. mas hyavda sami

qali da erTi vaJi. vaJi axalgazrdave ucolSvilo mokvda. darCa marto

qalebi: lela, yamari da Zilo. es kaci kai mcxovrebi iyo da qalebic vaJebiviT

aRzarda. Tan silamazec metismeti hqondaT am qalebs, am mxareSi swori ar

hyavda arcerT das silamaziT. es qalebi samiveni guroSi gaTxovdnen. lelas

qmari adreve moukvda da mere arxotSi gaTxovda oJiaT gigiaze, gvarad

oCiauri, saCinaT mamisa. arc am kacs hyavda arxotSi cali. rac ki xevsureTSi

vaSkacis sikeTe iTqmeba, gigia yvelafriT iyo dajildovebuli da colic

kargi Sexvda. meore qali, yamari, guroSi hyavda gejura gogoWurs. magram

yamars es kaci ar moswonda. eubneboda: me SenTan ver vicxovreb, Tavi damanebe,

rom mamis saxlSi wavideo. ratom ar unda icxovroo, is ZaliT aCerebda, me ra

mWirs Seni sawunelio. xevsureTSi vidre qmari ar etyoda wadi, sadac ginda

gaTxovdio, manamdin fexs ver gadadgamda qmris saxlidan; Tu gaipareboda,

amas moyveboda SuRli, Wra-Wrilobac da sikvdilic _ qalisTvis xel-fexis

moWra-gaxaibreba, cxviris moWra, pirisaxeze daWra-damaxinjeba da sxva. yamari

SeiZleba gejurasTan cxovrebas Seegueboda, magram guli sxvagan hqonda. mas

moewona siZe didiais Soriuli saxliskaci giorgi (metsaxelad gergeteli)

oCiauri, qalielT mamisa. Tavisi siZe gigia da Tavisi da lelac uwonebdnen

gejurasaTvis gayras da gergetelisad gamoyolas. es ambavi gejuras yuramdin

mivida da amitom ufro aRar anebebda yamars Tavs. Tu aqedan waxval, arc

Sen gagiSveb cocxals da arc Sens wamyvansao _ eubneboda gejura. yamari

eubneboda: me ar gavTxovdebi, netavin Senzedac ar gavTxoviliyav, moxuci

ded-mama myavs da imaT unda movuaroo. qalma mainc Tavisi gaitana da gaeqca

gejuras. bolos gejurasac mobezrda amdeni ambavi da yamars Tavi daaneba.

mxolod sTqva: gergetels nu wayveba, Torem qmarsac movuklav, Tavadac

176

movklavo. vaSkacs Tu Tavi moswons, aseT SemTxvevaSi waiyvans da mere rac

moxdes, moxdeso. Tumca gejurais mtroba advili ar iyo, magram gergetelmac

ase gadaswyvita: yamars ki waviyvan da mere vibrZoloT, rogorc gejuras

undao. adga gergeteli da yamari moitaca. arxoti iseT adgilas aris, rom

iq mtrisaTvis moyola an mokvla TiTqmis SeuZlebeli iyo imitom, rom

arxotivnebs da imaT mezobel mTielebs, RilRvlebs, dausrulebeli mtroba

hqondaT. am qistebis SiSiT misasvlel gzebze Ram-RamobiT yarauli idga.

erTi xmis gatexa da SeiaraRebuli xalxi iq moiyrida Tavs da mosul mters

iqve moklavdnen. am uxerxulobis gamo gejura arxotSi ver midioda samtrod.

mxolod dros eloda, an gigia Sexvedroda, an gergeteli. is ambobda: egeni

CemTvis sul erTia romelic unda iyos. gigia rom ar yofiliyo, eg gergeteli

ar gahyveboda; meore is, rom erTimeoris saxliskacebi arian, Wir-lxinic erTi

aqvT da saxel-sircxvilicao. bolos gigia da misi coli lela SatilSi

lelas mamisaxlSi wavidnen. babRia da isini radRaca guroSi wamovidnen.

gigia guroelT diswuli iyo da albaT deduleTsac undoda wasvla. erT

adgilas kldis Tavze gadioda viwro biliki da boloze Zalian maRali

klde iyo. swored am adgilze Sexvda gejura. man maSinve dauZaxa: vnatrobdi

da kai adgilasac Segxvdio. Cem Ãelni Sen ar giSvelen, maedi-d oJiaisSvilic

aq dagxvdebiso, uTxra gigiam da mouqnia xanjari. gejuram xanjari Seufara

da aicdina. TviTon ki gigias xelze dakra da daWra. SeibrZolnen magrad.

sam-sam, oTx-oTxi naWrevi damarTes erTimeores TavSi, xelebze, pirisaxeze.

gejura ise iyo gamwarebuli, rom kldisake miiwevda, undoda oriveni iq

gadayriliyvnen. magram gigiam uTxra: mand rom miiwev gadavardebi, Tu vaSkaci

xar aq dadegi da vibrZoloTo. didxans ibrZoles, uqnevdnen xanjrebs

erTimeores da xanjrebsave ufarebdnen. ise daiWra xanjrebis fxebi, rom

qarqaSSi aRar Cadioda. gejuram babRia Seagina da gejuras xanjari imanac

dakra TavSi Zalian magrad da dajda kidec gejura. xanjaric gadaagdo.

gaiara da gigia calke dajda. oriveni ise daiRalnen da sisxlmac daasusta,

rom SuRli aRar SeeZloT.

gejuram uTxra: `wavideT sofelSi, naWrevebisad davaxvevioT~. gigiam

upasuxa: `me Tqvens sofelSi aRara saqmei maqv; Senac aqim daiyeni, me arxot

waol Tavis Sina-d iq daviyeneb aqims. mavirCinaT e naWrevebi-d bolos rjul

gagvarCevs~. gejura saxlSi wavida da iq daiyena aqimi. gigias TavSal-

ÃelisaÃocebiT Seuxvies Wrilobebi lelam da babRiam da wamovida arxotSi.

iq imanac daiyena soflis aqimi da Wrilobebi moirCina. gejura xeliTac

177

gaxaibrda da TavSiac tvinzeiT amauvida Zvali. gigias erTi Wriloba cxvirze

sWirda, erTi yuris Tavze da sxvebi TavSi. oriveni gamorCnen da Tav-Tavis

aqims misces saaqimo. rjuliT ki saaqimo unda gaiRos Tavis dakrul naWrevze.

magram aseT SemTxvevaSi rjuli bolos gamouangariSebda, vin ramdeni saaqimo

gaiRo da visgan dakrulic meti iyo, mas daekisreboda is meti saaqimo;

`saaqimo Ãels mixyvebis”, ityodnen xevsurebi, e. i. romelma xelmac dahkra,

man unda ixados saaqimo. meore weliwads Suakacebma rjulis piroba Seukres

da gavidnen rjulSi. rjulis kacebma naWrevebi Seafases _ zogi erTimeoreSi

gabares da gejuras kidev ekuTvnoda xuTi Zroxa, magram gigias Tavis mxridan

rjulis kacebSi hyavda TaTia baliauri. Zalian Tavgadatanili da rjulis

mcodne, Tan Zalian magari molaparake kaci. imdeni ibrZola, rom gigias xuTi

Zroxa aRar daado. magram gejuram es rjuli ar daijera da kacebi aSala.

darCnen isev mterobaze. gejuram Tqva: metismeti Samweoba aris. TaTia gigias

metismetad eweoda da amitom ver davrigdiTo. magram baliaurma imdenad

gaitana Tavi, Tavisi simarTle daumtkica, rom iseve TviTon Seariga udramod.

oCiaur garsiais da mangiaT aparekais SuRli

miambo imave ToTia gogoWurma sofel guroSi

xevsureTSi stumari rom miuvidoda, maspinZeli miegebeboda, iaraRs

CamoarTvamda, cxensac CamoarTvamda, unagirs moxdida. cxens balaxSi

gaiyvanda da iaraRebs TviTon Seinaxavda. ase iyo stumrad wasuli ukanÃaduSi

oCiauri aleka da maspinZlisaTvis Cabarebuli iaraRebidan mopares Tofi

(ratom iyo stumrad da rogor mopares Tofi? saWiroa esec iTqvas mokled).

alekas meuRlis mamidas moukles Svili sul ubralo saqmeze, amis saqnarebSi

(micvalebulis xarjebi) col-qmari satirlad wavidnen arayiT (arayis

mitanas arayiT wasvlas uwodebden). es kaci mokles Semdeg saqmeze: sofel

ukanÃaduvlebs saaraye geja erTi hqondaT. imas xan vin daaTrevda, xan vin, xandaxan SuRlic xdeboda am gejais Taobaze _ ara me unda waviRo, ara meo.

ase iSuRles am gejais gulisad Ãaduvlebma: usatnuaT baikam da adiaT babom.

erTsac sWirdeboda, meoresac da erTmaneTs ar anebebdnen. iSuRles da babom

waaqcia. amiSvio, uTxra baikam. gana Cemze izamTrebo. babos dedam uTxra:

martiaT qalis Svili as, dagawvens kidec, agayenebs kidec (ganZais mamas martia

erqva). amis gagonebaze baika aRelda da ZirSi nadebma xanjari hkra mucelSi

da mokla. amas sami Zma darCa cocxali. baika gaiqca da soflidan gaixizna.

misi Zma-biZaSvilebic gaiqcnen Cveulebis da rjulis mixedviT. rigic, rogorc

178

viciT, uyenes yvelaferi, rac xevsureTSi rjulia. amisi saqnarebi iyo, roca

aleka da misi meuRle stumrad miuvidnen dolaT adiais Svilebs ukanÃadus.

saqnarSi sxva xalxic bevri iyo mosuli piriqiTidan piraqaTidan. saqnarebi

or dRes iyo da mesame dRes stumari saxlisake wavid-wamovida. maspinZlebi

ludiT da arayiT miacilebdnen stumrebs. amasTan erTad gaemarTa Sinisake

alekac. yvelas moutanes iaraRebi da alekas Tofi daikarga. erTma mokeTem, e.i. alekas meuRlis mamidaSvilma beJitam jvari moixvedra da qadagoba daiwyo.

sajanges cecxlia gaprialebuli, yvelani Sin SemodiTo. am axalgazrdas

beJita erqva da xalxma eWvi aiRo, es sasacilo da xevsureTSi dauSvebeli

Tavis stumris gaqurdva, TviTon hqonda mowyobili. amiT mas Turme undoda, xalxi jvaris SiSiT gzebis Sesakravad aRar wasuliyo, rasac apirebdnen

qurdis xelSi Cagdebis mizniT, radgan icodnen Tofs qurdi RamiT gaitanda

soflidan. sajange aris sanebis jvaris tye, sadac misive koSki idga da es

adgili wmidad hqondaT daculi. aq jvaris xucesis da medroSais garda

veravin movidoda, isinic weliwadSi erTxel.

amitom SekrTa maSindeli xalxi da sayaraulod aRaravin wasula. es saqme

braldeboda beJitas. iman moipara Tofi da guroel mangiaT aparekas gaatanao.

xalxi Cumad laparakobda, magram namdvili mowme ar iyo. oCiaurebi eZebdnen

qurds, magram gzakvali sxvagan ar midioda da fiqrobdnen qurdebisaTvis

samagieros gadaxdas. qurdebi ki uars ambobdnen Cadenil qurdobaze.

gaiara wlebma da alekais Zmiswuli garsia TianeTSi wavida. TianeTisken

mimaval gzaze erTi patara sofeli Tvalivia da am soflis boloSi gzis pirze

iyo duqani. duqanSi, rogorc wvrilmani rameebi, ise sasmelic iyo, Rvino da

arayi. am duqanSi erTmaneTs Sexvdnen garsia da misi biZaSvili ToTia, sofel

gurodan _ mangiaT apareka, romelsac Tofis moparva braldeboda da erTi

misi mogvare _ ZaiaT bewia. pirvel Sexvedraze erTi-meores kargad Sexvdnen.

mtrobis xseneba sul ar yofila. dasxdnen duqanSi da erTad Rvino-arayi

dalies. daiTvrnen da pirvelad aparekam daiwyo: Tqven Tofis qurdobas rad

mabralebTo. garsiasac es undoda, gabralebT imitom, rom biZaCemis Tofi

Sen moipareo _ uTxra da xanjaric miuyola, TavSi mZimed daWra. apareka

Zalian magari kaci iyo da SuRliT saxelganTqmuli. imanac maSinve xanjari

amoiRo da mouqnia garsias. garsiam xanjari Seufara da moqneuli iaraRi amiT

aicdina. amis mnaxveli aparekais biZaSvili bewia mivarda xanjaramoRebuli

garsiasTan, magram garsiam daaswro da xelSi daWra. apareka rom garsiasTan

aRar miuSves, sul gadairia da vinc naxa, yvelas xanjars uqnevda. erTi

xanjari sofel kviriwmidaSi mcxovreb giorga gigaurs dakra mklavSi. meore

mouqnia da garsiais biZaSvils ToTias dakra pirisaxeSi. aparekas bevri

179

sisxli wauvida, dasustda da davarda dabla. apareka rom dasustebuli

naxa, ToTiam xeli aRar Seubruna. garsia meSvlebma aqedan sxva saxlSi

waiyvanes. aparekas wyali daasxes da mosulierda. undoda isev garsiasTan

rogorme misuliyo da samagiero gadaexada, magram meSvlebma ar gauSves. mere

TviTon moiTxova duqanSive Sesvla da Wrilobebis Sexveva. Sevidnen oTxive

naWrevianebi: ToTia, giorga, apareka da bewia. iyides farTali da Wrilobebi

erTimeores Seuxvies. cota Rvinoc dalies da apareka damSvidda. bolos

SeTanxmdnen, rom yvelani TviTon daiyenebdnen aqims da moirCendnen naWrevs.

saaqimos gaiRebda TviTon naWreviani da bolos, roca rjuli iqneboda, TavTavis dakrul naWrevze (damWreli) agebda pasuxs saaqimos gadaxdiTac

da dramiTac. aparekas undoda, rom garsiac masTan aqve duqanSi moeyvanaT da

viTom Serigebuliyvnen droebiT. gulSi ki sxvas fiqrobda, moetyuebina da

dariliT rame daekra. arc garsia zarobda masTan mosvlas, Tumca ki icoda

misi Ralatiani xasiaTi; magram Suakacebma ar misces neba da saSualeba aq

erTad Seyrisa, radgan icodnen, rac moxdeboda.

ase wavid-wamovidnen. gurovlebma guroSi moirCines naWrevebi da

arxotivnebma arxotSi. aparekas Zvali tvinzeiT amouvida, bewias ki bevri

araferi dauSavda, xeliT ar gaxaibrda. ToTias rom pirisaxeze sWirda da

marcvlebiT gaigebdnen, ramdeni drama ekuTvnoda. giorgis xeli sadrame ar

iyo, sul advilad mourCa. giorgas ergeboda marto eqvsi abazi saklavis

magier da arayiT Sin misvla. radgan oCiaurTan mtrebi iyvnen da arxotSi

ver dadiodnen, amitom naTesavebis xeliT gamougzavnes kuTvnili Ãmeli

saklavi da sasmeli da amiT Seiriges giorga. oCiaurni da suikani didxans

darCnen mtrad. es ambavi iyo mefis ruseTis dros. apareka da misi Zma tuCa

qurdobaze daapatimres da oriveni cixeSi daixocnen. darCa maTi uncrosi Zma

giorgia. aparekas coli isev guroelma kvirikam waiyvana. giorgiam is mokla

da oCiaurT mtroba - SerigebisaTvis sul veRar moicala. xuTi-eqvs welze

metma ganvlo da oCiaurebi erTma Suakacma, nislaurT ÃirClam, waiyvana guroSi Sesarigeblad. iq an rjulSi gagiyvano _ uTxra man, da an Taopirad

mogarigebTo.

naWreviani rom garigebamdin mokvdeba, xevsureTis rjuliT damWrels

saklav-pativi unda mietana rjulis win. guroSi rom mividnen, ÃirClam

es saklav-pativi miitana giorgasTan da uTxra: `me is xalxni moviyvanen

TqvenTan Sesarigebad. Tu ityviT, rjulis kacebs SegiyriT, Tu ityviT, Taopirad SagarigebT. oCiaurni Tanaxma arian, rasac Tqven ityviT”. giorgam

uTxra: `Cem Zmas rom tvinzeiT Zvali amouvida, es yvelam iciT, ToTia da

bewia cocxlebi arian, naWrevebic iqav etyobis. Senze kargad rjuli-d da

180

samarTal aba vin icis. gveyv Cvena oCiaurT amTvens xans mteroba, madlobeli

or, Sen ewvale-d maxved. Cvenis gulisad feÃze adgoma ar gekadrebis. azdeg

,mTa gadmaiari, eexlad egic Senav unda SazZla-d gagvarCivn Cvena oCiaurni, bolos gagviyvann. rjulis kaceb me ki araad mindana-d Tu oCiaurn ityvian, Taod ician”. kais sityvis Tqmisad ÃirClam madloba gadauxada: `saiTac

kacad CamagdiTa-d pativ dazdeviT Cems masvlas, miac vecdebi sworad

gavarCiv Tqveni-d oCiaurT saqme. aparekas TavSar Teqvsmet Zroxa iyv. amas

aRar undod rjuli. ToTiais piriserze aTis Zroxis drama dadga. Tormet

marcvali daedva-d kilon gadaiyarnes, ro ki winwin Sareul ar iyv amis

piriseri. bewias Ãelis cotaad aklebda-d xuT Zroxa drama dadg. ToTiaisa

aT Zroxa gaRbares aparekais dramaSi”. aparekas ergeboda kidev eqvsi Zroxa.

oCiaurTagan maT ekuTvnoda oriveT TerTmeti Zroxa.

guro da arxoti radgan SoriSor iyo, amitom dramis waReba advili ar

iyo da oCiaurT dramisaTvis vercxlis fuli hqondaT waRebuli. TiTo

Zroxa Rirda vercxlis fulze xuTi maneTi. ÃirClas oCiaurebma fuliani

parki misces. ÃirClam bewias dauTvala ocdaxuTi vercxlis maneTianebi da

giorgas ocdaaTi maneTi. am fulidan ÃirClas ergeboda xuT maneTze eqvsi

abazi, magram man ar aiRo arc suikaTagan da arc oCiaurTagan saSuakaco.

is iyo ToTias colis biZa da amitom saSuakacos xeli ar mohkida. is

kmayofili iyo mokeTeebis SerigebiT.

amis Semdeg wavidnen yvelani giorgias saxlSi. miitanes oCiaurT motanili

arayiani qinTi. giorgiam erTi cxvari dakla, Sinac arayi hqonda da Zalian

kargad gaumaspinZlda. moparuli Tofis Sesaxeb giorgiam Tqva: Cems Zmas

Tofi Sin ar moutania, me is ki vici, rom is Tofi beJitam moipara. is ar

vici, Cems Zmas misca, Tu sxvas miscao. me Cemis Zmisagan gamigonia, Tofi

beJitam moipara da me tyuilad mabraleben oCiaurni da suikanio. amrigad

darigdnen da Tofi beJitazec darCa. beJitas oCiaurebma kaci miugzavnes, Tofi agvinazRaureo. man Tqva: madroveT, visme daumtkiceb da orivem erTad

imas vaxdevioT, me stumris sasamcvarcavo da saxlis gasamtexlo, da Tqven

Tofio. gaiara kidev drom da beJita xmas ar iRebda, Tan naTesavi iyo da

Tan aSkarad masze mtkicdeboda; Tundac mas ar moepara, maspinZeli iyo

da stumarma iaraRi mas Caabara; Tu dakarga, manve unda mounaxos. bolos

daapires maTi cxenebis gamoreka. beJita da misi Zmebi darwmundnen, rom

qurdoba maT braldeboda da am ambavs kai saqme ar mohyveboda da gamogzavnes

Suakaci sofel zeisteCodan TemrozaulT mamidan qoriaT giorgi. iman

iTxova rom sasmliT Sin moviyvan da xuT Zroxa dramas movitanTo. Suakacs

da naTesaobas xaTri ar gautexes da daTanxmdnen. meore kviras giorgim

181

dapireba Seasrula, beJitas ufrosi Zma, xaxoni moiyvana sasmeliT (arayi), moitana xuTi Zroxis drama da ase Serigdnen oCiaurni da dolani (maT mamas

dolaT eZaxodnen). damTavrda maTi ambavi.

dolaT da damwvarT brZola, dolaT wasvla aparekad

Camawerina SiSia qeraulma 56 wlisam, sof. ÃaduSi

damwvarani da dolani oriveni Ãadus mcxovrebni iyvnen. damwvarani orni

Zmani iyvnen da sof. ÃaduSi yvelaze metad amayni. maT axlobeli aravin

hyavda, ukacurni iyvnen, magram kacriel gvarebsac SiSis zars scemdnen.

dolani ki kacrieli mama iyo, magram xevsurul siamayes vaSkacobas da

Tavgzianobas moklebulni. maT soflelebi nametnavad arafrad agdebdnen.

erTxel damwvaraT siamayiT SuRlad gaÃades dolaTan. damwvarT xTisom

TavSi xanjari daxkra dolaT xaxonas da mZimed daWra. Tan uxeiro aqimi

Sexvda. moixibla naWrevi, daCirqda da mZime avadmyofi Seiqna. mkiTxavebma

imkiTxaves sanebis jvarSi sameSvloebis daxocva, magram damwvarT yuradReba

ar miuqcevia. isev dolaT iyides saklavebi da daxoces: erTi Ãadus sanebaSi,

erTi saneba crolis wveris jvarSi, sajanges da sxva. aqedanve iyo saWiro

yuradRebis miqceva _ samxvewro-sameSvloebi, aqimi, aqimis sanaTlavi da

aTasi sxva rame, magram damwvarani axlo ar ikarebdnen. xaxonas TavSi Zveli

viRacis najoxari sWirdao _ ambobda damwvaraT xTiso. najoxarSi Zvali

iyo damtvreuli da daCirqebulio: `me iaraRis ÃmarebaSi gana ucxo var, rom

davkrav, sul vici, ra Wriloba unda daemarTos, dakvris dros ÃelCi gavigeb.

ra Zalian magisagan davSindebodi, rom veRar gavigebdi, rogor meÃmara

iaraRi, mxolod is ar vicodi, ramden adgilas sWirda najoxari da sworad

najoxarSi momixvda xanjari. sul mzubuqad davxkar, rom Cem xanjris fxa

Zvalze ar mivid. safaTvlia naWreva daemarT (safaTvle naWrevi ewodeboda

patara naWrevs, romelsac wamali da Sexveva ar sWirdeboda, marto balaxis

foTols daakravdnen cxraZarRva an sxva amis msgavsi foToli. Tamaqos

foTolic icodnen. aseT naWrevs ekuTvnoda marto Ãmeli pativi da arayiT

Serigeba). aqimmac icis, rac naWrev iyv. memr amaCind sru dampal-daCirqebul

Tavi-d isi klavs xaxonas”. xaxonas Tavi marTla daCirqda da avadmyofi

sasikvdilod miiwura. aqims Tavisi xelis da avtoritetis dacema ar undoda.

isic damwvaraT daexmara da Zvel Tavs daabrala. dolani ambobdnen: mand, sadac

eg naWrevia, xaxonas aqmdin am adgilze araferi sWirdao. es xTisos dakruli

182

naWrevi gafuWvda da isa klavso. rogorc etyoboda, dolani marTali iyvnen,

magram maT sityvas gasavali ar hqonda, radgan xevsureTSi saWiro iyo meti

fxianoba, gamWriaxoba da simamace. amaT aseTi araferi gaaCnda da damwvarani

sul ar epovebodnen. dolaT Tqves: jer araferi da es Tu mokvda, erT-erT

Zmas movklavTo. romelic davrCebiT, mTel dolaT amovwyvetTo... am brZolaSi

gardaicvala xaxona. damwvarani adgilidan ar aiyarnen da arc rigi uyenes.

Suakacebi Seecadnen rigi eyenebina, magram damwvaraT mainc ar uyenes. orive

Zmani sofelSiac dadiodnen, ar imalebodnen. xaxona daasaflaves, magram rigis

yeneba arsad Canda, rac xevsureTSi didi sircxvilia Wiris patronisaTvis.

xaxonas erTi Zma darCa da sami alali biZaSvili: xaxoni, beJita da ToTia.

es biZaSvilebi ufro vaJkacobdnen da xTisos kaci miugzavnes: Tu Tavs ar

daideb, Cven am adgils gavswiravT, aparekad wavalT da iqidan orive Zmas

movklavTo. xTisom arc es muqara radme Caagdo _ wadiT sadac gindaT, me

Tavs ar davideb tyuilado _ SeuTvala man. adgnen es samni Zmani da aparekad

wavidnen arxotSi. iq naTesavebTan cxovrobdnen karga xans. egonaT, xTiso amiT

SeSindeba, Tavs daidebs da sircxvili mogvSordebao, magram xTisom piriqiT

SemouTvala: modiT, moxedeT am Tqvens cxovrebas, me Tqvenis wasvliT Tavs

ar davidebo (aparekad ukidures SemTxvevaSi wavidoda xevsuri da ueWvelad

moklavda kidec. rogorc CodarT mamuka da kinwani). xTiso arxotisaken

radRaca wamosuliyo, Sexvedroda beJitas TofiaraRians, xTisos yuri ar

egdo da isev beJitas aeqcia mxari; arxotivnebma imaT naTesavebs dacinva

dauwyes: rogora gyavT aparekebi, rodis apireben damwvaraT xTisos mokvlaso

da sxva. naTesavebs Sercxva da urCies: Tqven imaT ver moklavT. wadiT imdeni

mainc SesZleT, rom rjulSi miiyvanoT. rjulma Tu fici uTvala da daifices,

Cvenma naWrevma ar moklao, nawilobriv sircxvili mogSordebaTo _ uTxres

naTesavebma. saamisod rjulis kacebic daiTanxmeT, rom fici uTvalono.

dabrundnen aparekebi, rac xevsureTSi did sircxvils niSnavda. iqamdin ki

miaRwies, damwvarani rjulSi moiyoles. rjulma fici uTvala. maT daifices

da amiT kacis Tavi moiSores. bolos rjulis kacebma ÃelCasamarTao

miacemies dolaTaTvis xuTi Zroxa, erTad Seyarnes da Seariges. damwvarani

rom daixocnen, maT tyuil ficsa da siamayes abralebdnen imaT daxocas.

183

gaga da RilRvelni

Camawerina SiSia qeraulma 56 wlisam, sof. ÃaduSi

gagas arxotivnebic afasebdes, jarzeda sxod pativs uzidevdes, rogorc

winav saxelianis kacisad icodes. simRerebsac umRerdes gagais saxelis

SaSadars. isic urjulos Zalaze edga, ar utevd arxotivnebis adgilSi.isr,

ro, gaga amagrebd adgils.

Tavs iqebT arxotivnebo, arcad-ra samarTalia, berdiaTai gagai, samis Temobis karia, Walas galavnad maivlis RilRoT nazidi rvalia.

gagais javri SWird RilRvelT, axla sxo arxotivnebic ar ulevdes

Wirsa-d imiT gabedes laSqrad dacema arxotze.

amav dros erT RilRvel iyv saxelgaTqmuli, saxelad RaniSa. es RilRvel

isiT ganTqmul iyv, ro yvelkan kargad icnobdes mTis xalxSi. ÃSirad

Sayaris laSqari-d xan sad daecisa, xan sad. imTvnad davlis waReba ar

uyvard imas, ramTvnadac xalxis Ãoca. isiT saxelgaTqmul iyv is, ro mTis

RilRos imis saymos eZaxdes. simReraSic as naTqvami:

RaniSam ar daijera, saymo ar Wama WkviTao.

imisTana Saubralebel kac, Cvens mTis xalxSi meore ar yofil. iman

icod: sadac mividod Tavis laSqriT, iq kacsa, diac-ymawvils visac gaeweod,

cxvariviT Tavs SWrid. xan tyved maudiod xalxi.

RaniSas gagazedac javr mazdioda, sxodac javri SWird arxotivnebisai -

gadaswyvit laSqrad dacema arxotze, nametnaod amRazed. amRas ufro imiTac

maxqadd, ro aq gagai cxovrobd, meorec is sofel RilRvlebis misavals

gzaSi iyva-d sxveb sofleb ufro Sors. maSin arxot xuT sofel iyv: erTi

amRa, meore kaloTana, mesame axieli, meoTxe kviriwmida, mexuTe WimRa. es

soflebi erTucs daSorebul iyv orol-samsami versiT. budis ÃevsureT xo

niadeg Sors as aqiT. iqiske gadasavali as arxotis mTai-d zamTris kac ki

ar, yoran ver miekarebis iq. imiT icodes RilRvlebm, ro arxvats zamTris

laSqrevdes. budis ÃevsureT bevr xalxi cxovrobsa-d RilRvlebs is aSinebd:

zafxulis ro davlaSqravTav, RamiT vin wavav, ÃevsureTs Saatyobiebsao-d,

iqiT ro bevr xalx maeSvelasav, dagvazaralebenav. ai, RaniSamac gadaswyvit,

184

ro welwadSi (e. i. ianvarSi) dascemiyv arxvats. ianvris eqvs dRemde welwad

iyva-d welwdis mexuTe dRes `gamacxadeba” eqvivn. RaniSam sworad am dRisad

gadaswyvit laSqriT masvlai-d amRisad dacema, ro maSin xalxi mTvral

iqneboda, sadac daecemod, iq gaimarjvebd. sxo sofleb qve ver meeSvelebodes,

jer siSoriTa, memr simTvraliT iseeb veras gaigebdesa-d RaniSais laSqari

nasaxelar dabrundebod RilRos mSvidobiT. adg RaniSai, daiar soflebi,

uTxr laSqrad unda wavidaTao-d erT dRes daibar yvela `iarda”-Si. iarda

_ Cvenebur saydari as. is Tamar mefes auSenebavis, imiT, ro RilRvelT

manaTvla zdobniv Cveneburad. memr ro Tamar mefe aRar yofil, saydaric

eegr damrCal, saxuravic CamaRngrevios. RilRvlebs Cvenebur xTiSvilebis

suraTebic maukidav TokebiT, suraTeb eexladac ki iqav as kedlebze, rasac

RilRveleb ver Saswdomion. am saydars maRal galavani aqv qvisa Samavleuli,

rosac RilRvelni salaSqrod maemzadebodes, aq Saiyrebodes am iardaSi. aqav

gadaswydebod saiske gailaSqrebdesa-d romens dRes. am saydrisad iardaic

RilRvelT dauqvivnebavis.

RaniSam RilRvlis laSqari am iardaSi daibara-d aq gamoucxad Tavis

survili, sad unda wasuliyvnen laSqrada-d ros. RaniSa mainc winav ar Tu

etyod RilRvlebs, sad gailaSqrebdes, imis SiSiT, ro ambavs vin gaitansav.

rosac wasvlis dRe iyv, maSin Saxyrid laSqarsa, gamaucxadebd Tavis azrs.

eexlad Sayrils laSqarsac gamaucxad, arxot unda gavilaSqraTav: `eexlad

zamTari asa, vercaiT vin meeSvelebis, amRa Cvens misavals gzaSi asa, Cven unda

davecnaT, qva qvas unda gavarekaT, is sofel nasoflars unda davaferaT,

imiT ro berdiaT gaga arc Taod isvenebsa-d, arc Cven. aqiT dRisiT waolT

Cvensa arxotionT mijnamden _ `ojaxis saTibeTanamdin”. eexlad arxot

welwadi aqva-d aq araad vin daiwyebs siaruls, arc menadirei-d arc sxoi.

ojaxis saTibeT Tu kidev dRei, iq cotas SavisvenebT, rosac Ramebas daiwyebs,

waolT, Tu saxvevebisas ver gadavediT terRiskramdin iqneba naÃidurebSi

Ãideb ra gavdoT. terRiskriT ki arxotivnebis dasxmuleb Ãideb Sagvxvdebisa

advilad waolT. eexla gabriyvebulebi arian, arc qaviskar eqnebis Sakruli.

SuaRamemdin miolT amRas, amRiskud (adgilis saxelia). cotas SavisvenebTa-d

soflis dasazveravad kacebs wavRlalavT. isen magvitanen ambavs: sofelSi

xalxi ras Svrebis, zZinava xalxs, Tu RviZav, an sxod ra mdgomareobai as, imis

mixedviT davecemiT Cvenac, raÃelc iqaurs ambavs gavigebTa-d magviÃerÃdebis

_ eexladav davecemiTa Tu cotas kidev SavisvenebT. memr sofels yaraulebs

SamavaxvevT, ro soflis gareT aravin gagvividasa-d sxva xalxi sofelSi

185

SaolT, sofelSi banebze agebuls Cala-Tivis zvinebs cecxls SavayriT,

SaSinebul xalx airdairevisa-d Tavis diac-ymawvilianad sru amavswyvetT”.

RaniSam ro Tavis saTqmel uTxr, Tu ra azrisebi xarTav, memr xalxsac xkiTx.

xalxm maiwon RaniSais azr, uTxres: `oRond Sen gagviZeRi-d Cven mudam mzas

orT, SenTan erTad vibZolaT nametnavad arxotivnebsTan, ro imaT Cveni

sisxliT xqon Ãelni dabanilni”. zogebm ki qvec icodes, ro am dros arxots

wasvla salaSqrod marjve ar iyv. zokan wyalTad reva maundebod am yiamanSia-d

marjve ar iyv esi; memr iq Tu amRis garda sxo soflebic gaigonebdes, laSqris

dacemasa-d maeSvelebodes, Zalian Zvirad daujdebod es laSqrobai. magram

sircxviliT veRarai Tqves, ro xalxs SiSi ar Caegd. saubar ro gaaTaves,

wamavides kidec saarxvatod. Tavis sakmao sagZali, Tof-iaraRi yvelas Tan

xqond. gamamarTuls laSqars qal-zalm mSvidoba uTxra-d wamavides. win Razi

mauZRveboda-d ukan laSqari madiod. ojaxis saTibeT maledav mavidesa-d iq

cota daisvenes. arxotivnebs zog Ãidebi wyalCi Caeyara-d laSqars wyalSi

maund gasvlai, gzadagza vercaR cecxls agzebdes, ro arcaiT vin gvnaxnasav

cecxlis sinaTezedav; sicivem Saawux laSqar, ro talavarze sru sisv yinvar

aesx.

qaviskars ro miuaxlovdes, win walales kacebi imis gasagebad, qavis-

kar Sakrulia Tu ar. im dros arxotivnebs ar egon, Tu mter daecemoda-d

yarauleb aRar xyvand qavCi. gamoscdes qaviskarsac mSvidobianad da movides

`amRiskud”. am dros SuaRame iqnebod, ro amRas soflis dasaTvaliereblad

kaceb walales. naxes, ro iwv xalxi, eZin. sofelSi siarulic daiwyesa-d

sakvmebSiiT Caxedvai; suyvela kargad gaigesa-d daijeres, ro aq saSiS

ara iyv. arcad yarauleb iyva-d, arc xalx iyv mTxilad. miutanes RaniSas

ambav, ro sofelSiav xalxiv daZinebuliav, saSiS araiasav. RaniSam laSqari

kidev daariga-d wamavides. amRas ro mavides, sofels simirgvliv yarauleb

dauyenes, ro arvin gasuliyv soflis gareT, an sxva soflebSi arvis gaegebiv

amRas laSqris mosvla. yaraulebis garda rac xalx darC, sofelSi Savides.

sofelSi yvelas saxlsTan Cal-Tivis zvinebs cecxl waukides. aq ro cecxl

waukides, sakvmebSiiT daRries Tofebi (esroles) samyof saxlebSi. Cal-Tivis

zvinebzeiT cecxl gadavid, saxlebs waekid. Tan Tofis xmiT SaSinebul mZinar-

SuSar (namZinarevi, gamoufxizlebeli) xalxi air-dairiva-d veRar gaiges, ra

unda eqn. diac-ymawvil zog karSi gamaiyar, zogi Sin ireod erTmanecSi. am

areul-dareul xalxs ecnes RilRvlebi, sru musr gaavles, zogs xanjrebiT

Tav maSWres, zog cecxlSi Cawves. zogs kidev Tof daxkresa-d makles. zogebm

186

didis vai-vaglaxiT Saaswvres qvitkirebSia-d iqiT daiwyes Tofis sreva.

magrem RilRvlebi eridebodnen im alagebs.saiskesac qvitkirebs saTofeebi

xqonda-d imiT veras aklebdes amRivnebi. TiTo-orolas Tu maxklevdes, Tu

cecxlis sinaTeze vis gaarCevdesa-d Tofis tyvia daswvdebod.

raÃelc vTqviT, es laSqari ufro gagais muqarazed iyva-d imis ÃelCi

Cagdebas an makvlas cdilobdes, manam sxvis xalxisas. SiSiTac imisgan

ufro eSinod, manam mTelis soflisgana-d imiT, imis saxls ufro bevr

xalx daec. am RamiT gaga axieliT masuliyv nasvami, sxvaT jalafT ar geeg

imis masvlai-d misuliyva-d diaci (coli) gamaeRviZ, gagai imis diac erTad

dawoliliyvnes (xevsureTSi coli da qmari erT loginSi ar iZinebdnen, roca

erTad daiZinebdnen, ise saidumlod, rom ojaxSi aravis gaego). talavaric

wayril xqoniyv gagasad aiseTas dazZinebiyv. isiT magrad zZinebiyv, ro Tofis

Ãmasac ver maeyvan gonT. cols ki gamaRviZebiyva-d am dros Sayriliyvnen

RilRvlebic gagais loginsTan. cols mTvralxuSti (namTvralevi, vidre

gamoafxizlebs) gaga gonT ki Caegd, magram manam karga gonT mavidod,

daxveviyvnes RilRvlebic titvelsa-d da uiaraRosa, daeWir. col ki am

bZolaSi gadaxtomiyva-d Tavis mamamTil berdiasTana, sxvas xizansTan

qvitkirSi Savardniliyv. berdiama imis jalafT ar icodes gaga Tu masuli

iyva-d RilRvelT ÃelCi darC; es gagais colm icoda-d sircxviliTa-d

mamamTilis xaTriT veRar ambobd. erTic is, ro mamamTils ro gaeg Svil-

zalT erTad wola, es sircxvil iyv, meore is, ro zal xo mamamTils ar

zZraxevda-d raÃel etyod. RilRvleb ro gagas daecnesa iWerdes, gaga gonT

mavida, SaibrZol. gagais cols sru veRar miaqcies RilRvlebm yuradRebai-d

imiT daSC droi, gadaicv sadiacoi-d, raÃelc vTqvi, qvitkirSi Savard.

qvitkiris kari maRlad iyva-d kibei xqond midgmuli. mzubuq kibe iyv, ro

eseT dros ro qvitkirSi Savidodes, kibesac Tan aitandesad, veRarcaiT

vin avidod memr qvitkiris karTan. berdiam Tavis xizan ro yvela iq nax,

gaga axiel egona-d kibe aiR maRlad. am dros gagas Ãeleb dauWiresa-d

Sakonvas upirobdes, magram gaga isiT Ronier yofil, ro imis damorCileba

gazZnelebiv. am brZolaSi erTis RilRvelisad Ãel ukrava-d tvin Sausxmevav

yoreTad danarcxebuls. am arev-darevaSi gagas erTis RilRvelisad

xanjar auwvdava-d imisadav daucav gulzeda-d imaSiav mamkvdar. gamayrilan

RilRvlebi wingardazeda-d gamaxyoliv gaga xanjriTa-d axla aq gamarTul

brZola. gaga iseT gaafTrebul, ro axlos veRar mizdgomion. vercaR saiT

Tof daukrav gagaisad; raki yvelgan mirgvliv exveodesa-d is aSinebd, ro

gagaisad ro Tof daekr, RilRvelebsac maxvdebod.

187

qviTkirSiiT berdia Tavis wingardaze areul-dareulad xalxs xedevda-d

ar icod, vin iyvnes, erTs TeTrad xedevda-d isic RilRvel egon, TeTr

CoÃiani. is Tu imis Svil gaga iyv titveli, xanjriT RilRvelebsTan ibZoda,

iman ra icod. imas gaga axiel egon. berdiam moifiqr, ro winwinav mag

TeTrosansav mavxklavao-d memrav sxvebs dauwyebav Tofis Ãlasav. zlisad

uTqom berdias: aba, iWiridi zalo, ai TeTrosanas vesreva, Sen ufro gaigeb

ras iqs, me Tofis kvaml damefarebisa, aramc ver gavig maxvdebisa Tu ar. Tu

magas maxvd, memr am sxvebsac sru Teslad davRlev, Tu aqiT ar wavides. zalm

qvitkiris saTofeSiiT gaxena, nax, ro TeTrosana RilRveli ki ar as, imis

qmari gaga, utalavrod. zal mamamTils ar zZraxevda (Cveulebis mixedviT

ar elaparakeboda), magram nax, ro berdiam ar icisa, Tavis Svils upirobs

makvlas. met gza aRar eqna, Tavisad Tqo: `nu maxklavs mamamTili, eg magis

Sviliv ar as RilRveli, agerai RilRvelebsTan ibZvis”. maSin mixvd berdia,

ro gaga masul yofilao-d Cven ar gvcodnivav, anabrivav diacsTan iwvao-d

amanav imiT icisav. daliSnebul Tofi TeTrosanas maaSora-d sxvas esriv banis

pirze nadgoms. banis pirze gagas xyonion xanjriT mimwyvdeulebi-d aRarc Sin

uSobda-d an banze unda gadayriliyvnes. es erT RilRvel gadavard berdiais

Tofis tyviiTa-d sxvebi, romnebic gagais xanjars gadaSCes, qve gaiqcnes. es

yvela erTbaSad maxÃvd. mamamTilisa-d zlis saubaric, gagais brZolaic _ ro

TvalwamierT xans iyv yvela, saubar qve grZeldebisa, didxans Rgonav kacs

es ambavi. gagaic maSin gamafxizld, rosac berdiais Tofis Ãma gaigon, maSin

maRgond simagreic. isic maRgond, ro xanjriT laSqarTan veras gaÃdebisa-d

aCqarebiT iZax: `berdiav! kibe CamauSvi xanze”. berdiam maSin CamauSv kibei-d

gaga Ãel xanjrianid sisxliT gasvrili Savard qvitkirSi. colm mautan

saCqarod Sarval-perangi-d gagamac Caicv. gaujavrd berdia: Tu aq iyaviv,

radar kibe maikiTxev drozedav, ro kinaRam magkaliv, xanjriT ras unda

gauÃdav laSqarsav. es simReris sityva maSindeli, rosac gagam kibe iZax:

berdiaobiT iZaxa: kibe CamauSv xanzeda!

RilRvlebs ro gaga iqav cocxal wauvida-d simagreSi Savid, axla iqiT

berdia isrevd Tofs, amis daSinebulebi gagais saxl-kars axlos aRar

mozdgomian. sofelSi ki sadac simagreebis saTofeeb ar daxedevda-d iqiT ar

eSinod, daTareSobdes, saxlebSiac Tavisuflad Sadiodesa-d sWrides Tavs

diac-ymawvils. karSi gamasuls TofiT Ãocdes. zogs qve xanjrevdes, zogeb

kidev tyved daiWiresa-d gamalales. im Rames makluli did-cotai samoc

daTvales, meore dRes zog xanjriT naÃoci, zogi tyviiTa-d zogi cecxlSi

188

iyv dawuli. RilRvlebs sxo soflebSiiT masaval gzebic Sakruli hqondaT,

isic icodes, ro arcvin aqiT wasula-d imiT ufro guldamSvidebulad

iyvnes, sxvas soflebSiav ver gaigesa-d aq vercaiT vin maeSvelebisav. amRas

karga xans iTareSes, galewes, dawvesa-d gaamtveres. davlisad masuleb arc

iyvnesa-d arcara bevr gamautanav. Tunda watanaic zdobniyv, ver waiRebdes

isiT sicivei-d yinvrian gzeb iyv. sabolood kidev Saamowmes sofelSi cocxal

xo aRar vin daSC. vinac maimwyvdies, kidev daÃocesa-d gabrundes. RaniSam

uTxr: yaraulic maxÃseniTav, aRar asav saWiroiv, raki sxvas soflebSi ver

gaigesao-d arvin maeSvelav. amRa sakmaod gavanadgureTav, tyveebiv ÃelT

gvyovo-d veRaras vin gvizamsav. RaniSais sityva gaigones, maeÃsnnesa, wavides

saRilRood. tyveebic waiyvanes.

sofeli axieli amRasTan arc Zalian Sors as, zog Tofis xma qvec madis,

zog ki ar; Tu Zalian Tofi, imis Ãma kargad madis. axielis boloSiiTaca-d

marjvenas gverdzeiTac gorT (gori: adgilis saxelia sof. axielis

samxreT mxares, iqve axlo gverdze) amRas saxlebi kargad Cins. axiel kidev

yaraulebis dayenebaic icodes dReobebSi. xuces SauTvlid axalgazdaebs,

ro wuxrav jvarSi meediTav sayaraulodav. erT xuTi eqvs axalgazda mavidod.

jvarCiiT kargad daxvdebodesa, memr RamiT sofelsaca jvarTac orolobiT

yaraulobdes. manam jvarionni isxdes, ori kacis garda sxveb yarauleb

jvarivnebsTan isxdes, memr jvarionni ro dawvebodes, lud-arays gauwirevdesa,

yarauleb gaTenebamdin isxd. or yaraul gavidod: mTxilad sofelsa-d jvar-

jvaris kars Samauvlida-d memr or sxva gavidod, soflis daTvalierebis

dros im gzebsac Sinjevdes, saiTac mtris masaval gza iyv. eesr ecvlebodes

erTucs gaTenebamden. yaraulT Tu naxes, mteri madis, soflis davalebuli

aqv, ro or Tofs gaisreven. or Tof ro gavardebis, es imis liSani, ro mteri

masuli. Tofis Ãma visac gamaaRviZebs, yvela kac karSi gamavardebisa, iZaxebs

ÃmamaRlad _ ra ambaviao. yaraulebic uZaxeben, raic ambavi asa, sad naxes

mteri, saiske unda wavidas mdevari. astydebis sofelSi Zaxil-Zuxili (gaZaxeb-

gamoZaxeba). am qoTSi yvelas gamaeRviZebis; ro mdevar wavidasa-d erT vin Sin

darC, meores dRes sircxvili karSi gamasvla qudianis kacisai. sxod qve ar

iyv neba RamiT Tofis srevisa, Tu mter ar vis enax. an mTvralsa an fxizels

ro isr vis maxÃdomiyv, ro RamiT ubralod Tof gaesriva-d xalx tyuilad

aeyar, rosac gaigebdes, aman Tofiv tyuilad gaisrivav, gamasul xalxi

miubrundebod tyuilad Tofis gamsrevsa-d sasikvdilos ar daaridebdes,

memr jvarSiac miayvaniebdesa-d daakvlevdes erT saklavs mainc jurumad,

raki soflis wes daarRviv. amas Zalian wyinobdes imiTac, ro es ubralod

189

Tofis sreva ro damarjvdasav, xalxsav maSinac tyuil egonebisav, rosac

marTla mter mavao-d aRarvin gamavav karSiav. Tu gamavav, maSinac briyvad

iqnebisav. ai am mizeziT ubralod aq Tofs arvin gaisrevd.

esr yaraulobdes axiel am welwadSiac. SuaRame gadasul iyv, ro amRiske

mÃarezeiT Tofis grialiviT raim gaigones. gaiqcnesa, gavides iseT adgilze,

saiTac amRai Cind. gaxenes, ro amRas cecxli aqv wakidebuli, cas gadis ali.

yarauln mabrundes, mavidesa-d sofelSi or Tof dacales. Tofis Ãmaze

xalx karSi gamaiyara-d daiwyes Zaxili: ra ambaviav. yaraulebm uZaxes xalxs:

`amRas sadam xyon dacemulni RilRvelni-d sofeli sru cecxlSi iwvebis”.

arxotivnebs erTpir feÃsacmeli-d Tof-iaraRi sru mzas ekid loginsTan,

Ãma ra Samavardebisao-d laSqar-mdevarSi magvindebisav wasvlaiv. es ro

gaiges–amRasav laSqariav dacemuliv, saCqarod yvelam Caicv, aisxes Tof-

iaraRi-d daiqcnes amRiske. arxotivneb ro mdevrad wavidodes, yvela Cqarobd,

raic vis SaeZliyv yvela mirbod, ro mtersTan win misuliyva-d Tav esaxel.

saxelis gulisad aravin zogevd, xoloT saxel eqn, kac maekla-d Tunda

Taodac iqav mamkvdariyv, aras inauRlebd. gza-gzaT (gza da gza) erTucisad

macda arcru icodes. vinac gaaswrobd yvelas, is iyv saxeli. magrem eexlad

ki isiT ambav iqn, ro xalxs erTucisad daSWird macda, imiT, ro laSqari

iqav sofelSi iyva-d TiToobiT misulebi an Taod izaralebdes; daRalul

kac ro laSqarSi Savardniliyv martoi, aba ras Ãels gamaitand, an ras

gaarCevd im SigiSig nacem xalxSi, vin amRion iyvad vin RilRveli. imiT

maucad mdevarm erTucsa-d amRis aqaTi dagrovdes `ekalTan” (adgilis

saxelia ekalni).

mawmendil ca iyva-d maskvlavebs etyobod, ro Teneba iyv maaxloebuli.

mravalani gors miaxloebiyvnes (mravalani: varskvlavebis jgufia, romlebic

ianvarSi Tenebis dros moefarebian dasavleTSi mTas). esr xalxm erTucs

maucada-d rCeva daiwyes –M eexladav mividaTaev, Tu laSqar ro gabrundebisav,

maSin Tan CavxyoTav.

axalni oCiaurni mdevarT umarTven pirsao.

ai, es simReris sityvebi, maSindeli asa-d maSin oCiaurT axleb sakmaod

gamacdileb iyvnes, laSqar-mdevarSia-d mtrisad miyolaSi. am axlebm uTxres:

amRas ro mividaTav, ver gavarCevTao-d amRivnebs vazaralebTav. RilRvelniv

exla maled gabrundebianav. imaT ar ician Tu Cven gavigiT, tyvia-wamal jer

bevr ar aqv imaTa-d raic xqond, imasac amRas daxarjevdes. memr xo iciT,

magaT feÃsacmlisai-d talavris ambavi, egeni am zroma-tyromaSi (metismeti

190

sicive) wyalSi nadenebi sru feÃSiSvleb marCebiana-d arxotis Walas ro

CaveweviT, iaraR sru ar gvind, joxiT saÃoclad daÃdebian. Jjob, ro iwros

Walaze CavewivnaT, gaTendebis kidec. gavarCevT RilRvelsa-d amRions;

exla tyveebs waiyvandesa-d Tan eqnebis xalxi. sru Teslad davRlevT mag

laSqars”. oCiaurT ro esi Tqves, gadaswyvites, ro Walaze Caewivnana-d iq

autexan brZolai. walales mzveravebi, naxes ro laSqaric gabrunebula,

wasul. amRa sofel ki sru naoÃari gawiruli. saqonis saWmeli, saxlebi

dawuli, xalxic gawyvetili, simagreSi Tu vin iqnebod, Tore gareT rac

xalxi iyv, sru gaewyvit. mzveraveb male dabrundesa-d mdevars mautanes

ambav, ro laSqar gabrunvilao-d wasulav.

RilRvleb jer SiSiT yofiliyvnes, ro sxo sofleb gaigebsao-d

maeSvelebianav. ro arcad vin maSvelebiyv, gabriyvebuls RilRvlebs yaraulic

maeÃsna-d yvelan wasuliyvnes. waeyvan ramTvenim tyvei-d wasuliyvnes. maSin

yinvrebis gamo saqonis galalva arcaiT iqneboda-d isic naxevar sru daewv

saxlebSi. zog eegr eÃoc.

mzveravebm ro mdevars laSqris gabrunvis ambav mautanes, mdevaric gamaxyv

uken. mdevari nel-nelad mixyvebod, imiT ro amRis Wala ganieri asa, gzis

iqi-aqaTi damalva SaiZlebis orwyalTanas. kaloTanisa-d arxotis wyal ro

erTad iyrebian, iqiT iwyobis iwro arxotis Walai; gadaswyvites ro iqamdin

ar dasweviyvnes. iq isiT iwro Walai as, ro ityvis kaci, es wyal raÃel

etevisav. am Walais siiwroeze meleqseebi eseTi sityvebiT ityodnen leqss:

iwroo Cveno Walao, Zliv Casavalo wylisao.

es Wala isiT iwroi, ro kacs sru wylis gaRma-gamoRm SWirdebis siaruli.

Ãidebi mokl _ mokleda as. xan wylis erT mÃarezed as savali, xan meore

mÃareze. xan saiT Camausxdebian wylamdin kacis miuvaln qarafn kldeni, xan

saiT. romensac mÃareze kldenia, aq Ãidi Zesa, meore mÃareze midis gzai. esr

codo-WiriT sasiarulo Walai. arxotivnebs am Walaze xqond RilRvelTan

gamarjvebis imedi. icodes, ro Casacmel-dasaxuravsTan erTad arc iaraR

uvargod. tyvia-wamalic ar xqond, arc Tof-iaraR uvargod. arxot ro Tofis

Caxmax vis maeSalis, waiRisa RilRos gayidis. qarTulis Tofis tyvia-

wamalsa-d mawyobilobas arxotivnebi qve Soulobdes saqarTveloSiiTa-d

RilRvlebs arcaiT ar xqond imis Sovnai. Tu ras iSoebdes, imasac cotasa-d

uvargiss. ai amiT eloddes iwro Walaze Casvlas, Tan yinvis imedi xqond, ro

RilRvelT is Saawuxebd. bolos, laSqar ro orwyalTanas gascilda-d iwro

Walas gaudges, maSin Camaewivnes axielelni, Tu Ramis sibneleSi gaarCevdes,

191

ro RilRveliasao-d tyved wayvanil amRion ar asav, duwyes Tofis Ãlai-d

TiTo-orolas makvlai. qaviskars ro miuaxlovdes, aq eSinod, ro qaviskars

Sagvikvrenav RilRvelnio-d aRar gagviSobenav.

qaviskari imiT xqvian ro aq qavi as aSenebuli (qavi: maRali galavani,

sadac kaci ver gadava da Sig moTavsebuli qvitkiris simagre). es alagi,

arxotis Walas yvelaze iwro alagi. orsav mÃareze WalaSiiT wveramdin,

miukarebeln kldeni. marcxenas mÃarze arxotis wyali kldeTad as mimjdari

iseT iwro kalapotiT, ro am wyals aq yoran ver daekarebis. marjvenas

mÃares gza Cadisa-d xuTi eqvsis saJenis sigane cota Walai as. am Walaze

kldeTaniT gzamdin maRal galavani as aSenebul, ro frinvelis meti zed

vera gadaxtebis. gzis pirSi erTi sayaraulo qvitkiri agebuli. qvitkirsac

saTofeebi aqva-d galavansac RilRvelT masavlis gziske. gzis marcxenas

mÃarezeiTac wyalSiiTav amayvanili as qvis galavani, aiseTaiv maRali,

gzamdin as isic miyvanili. gzaSi qavis kedlebi im siaxloes as erTad, ro

qoWian gabargul jor gaivlis Tavisuflad. aq culiT daTlili, sqelis

ficris karebi iyv Sambul, ro qarTulis Tofis tyvia ar gadiod Sig.

rosac SiSianoba iyv, arxotivneb rig-rigobiT yaraulobdes am qavsTan

aSenebuls qvitkirSi. saTofeebSiiT gaxedevdes RilRoT masavals gzas, Tu

laSqar mavidod, zogn laSqars ar Samautevdesa-d, zogebi arxot gastexdes

Ãmas. Tu mzir mavidod ki yarauleb Taod gascemdes pasuxs (mziri: sami,

oTxi an cota meti kacisagan Semdgari jgufi, romlebic midiodnen kacis

mosaklavad. Causafrdebodnen gzaSi, moklavdnen kacs da gaiqceodnen). axla

ki es laSqar ro mavid, arxotivnebs SiSi ar xqond gulSi, am yiameTSi vin

mavao-d imiT ar xyvand yaraulebic qavSi.

am qavSi ro RilRvelT laSqarm gaiar, arxotivnebs imiT eSinod, ro iqiTas

gverdzeiTav magvisxdebianav, gvazaralebenao-d arc gagviSobenav. mivides

qaviskarad, veRarvin gaiwon wasvla _ qaviskar gavla, daboroviald xalxi.

daiwyes saubari, raÃel vqnaTav, erT kacs Ãadel eqvivna-d mdevars raadam

CamaSComiyva-d dagvianebiT masuliyva. Ãadelm nax dagroil xalxi, gaicin.

kaceb ar xarTaev –M Tqo, amaSi ras ubrunavTav? sru ar SaxlaTul, gauvlava-d

gasul qaviskar, mixyoliv sxvebica-d gasulan mSvidobianad. RilRvlebi

sicivisagan isr yofilan Sawuxebulebi-d Tan tyvia-wamali xqoniv gaTaul,

ro sru aRar ufiqrebav mdevrisad gzis Sakvra, aRarc Tav xqoniv imisa

sicivisagan. fexsacmel sadam Samaecalav gavigiTav, Tqvian winaT. yinvari

sadam ikrevdisav titvlebs feÃebsao-d sisxliann midiodianav ai yinvrianni

gzaniv.

192

arxotivnebi ro qaviskar veRar gasulana-d Ãadels gauRian gzani,

is bevrgan as simRereebSi naTqvami, fandurze samReralSiaca-d feÃze

SasamRernebSiac. magaliTad:

1.

gaWirda, arxotivnebo, qaviskar gasavalio, Ãadelma RerenaTama, magan gaiRna gzanio.

zogi aseTi variantia:

dedamc cxondebis Ãadlisa, magan gaiRna gzanio.

2.

RerenaT Ãadelaisa dedaimc cxondebisao, mdevarTad gametebuli, qaviskar gamRe gzisao.

mesame simRereSi Ãadelai as Saqebuli, sxva naqeb arxotivnebsTan erTad.

am simRerebSi Catanebuli as mkvdar arxotivnebi, vinac sicocxleSi

saxelianebi iyvnesa-d Ãadelic imaTan stanav:

sikvdilm Tqo ar davijereb, nabrZanebs viqam xTisasa,badaT mauklav badasa, kulas CamavSli qvisasa.

uSiSas oCiaursa, mglebur mWamelsa mtrisasa.

RerenaT Ãadels mavxklevdi, qaviskar gamRes gzisasa.

am simRerebSi sxvebic bevri as Catanebuli arxotivnebi. Ãadeli yvelkan

Ãsendebis, imiT ro qaviskar dagubebuls mdevars iman gaarTvn gzani.

qaviskriT Tan mixyvebodes laSqars. tyvia-wamali sru gauTavd, zogebi

gza-gzaT rCebodes dayinulebi, feÃdamzrlebi. arxotivnebi Tavebs SWrides.

jarais wyaro gaiares, taniiskari, `saZromT” gavides, daiwy Tenebaic. tyved

galaluli xalxi zogi gza-gzaT maemala, zogebi qve daÃoces RilRvlebm,

rosac atyobdes, ro veRarc Taod wavidodes mSvidobiT.

TaTxeliskar ro gavides, gaTend kidevaca-d gascnes erTmaneci. RilRvlebs

tyvia-wamalic aRar aqvav, gaiges arxotivnebma-d sicivis gamo vercaR

xanjrebs Ãmarobenav, gaxalizebulebm daisves xanjrebs Ãeli-d daiwyes Ãoca

xalxisa. Tan kidev, visac SeeZliyv, midiodes, magrem arxotivnebi atyobdes,

ro yvelas gauWird RilRvlebsa-d TandaTan daiwyes gza-gzaT rComa.

arxotivnebi aRarc tyvia-wamals xarjevdesa-d Tan mixyvebodes laSqris

narComs xalxs, vinac darCebod, imas klevdes. bolos terRiskar cota veli

as, iq wina Samauaresa-d sru daÃoces xalxi, RilRvlebi. axiellebic ki

193

daRalulebi iyvnes, magram es ambavi sxvas sofels kaloTanasac gaega-d

dasvenebuli erTis soflis xalxi, kaloTanelni, Camaewivnes terRiskarad

imaT mauRes RilRvlis laSqars bolo.

terRiskar kaloTanelni, vefxvni abrundes mwkalzeda.

es simReris sityvebi maSindel naTqvami as kaloTanelTaze. arxotis

jvars uSvelav bevri. Cven xalx Tu qve ver xedevdisa maSin, tyved daWerils

RilRvels uTqom: erTiv TeTrcxenian kac gagvyvebodisao-d isi gvÃocdisav

bevrs xalxsav. yinvrebzedav ai cxeniv isr davidodisav, rogorc mSralzeda-d

cxenic gvÃocdisav totiTav. arxotivnebsTan safarvel zdebiva-d RilRvlebs

qve uxednav arxotis jvari. RilRvlebze as maSindels ambavze naTqvami:

xo ar dascilda RilRvlebsa, samans ro dgemdes Zvlisasa.

TeTr taiWosanT xedevdes, mwevarT arxotis jvrisaTa.

am laSqrobis simRereebi bevri asa-d erT-erT ai es simRere iwerebis aq:

Sayara mZime laSqari: savseT maglalavT tyviTao!

amRas CamuSvna TareSni, yam nu gaqvT, uTxra, sxvisao!

mZinarsa diac-ymawvilsa, ali axvies pirsao,axiel gaugonebav, amRas Wexai cisao!

amlaTad maemzadnian, aras xyvaroben Zilsao;

axalni oCiaurni, mdevarT umarTven pirsao.

ician jabuSanurTa, cda mamad maudisao.

RerenaT Ãadelaisa, dedaimc cxondebisao!

mdevarTad gametebuli, qaviskar gamRe gzisao.

qaviskar Camaewivnes, gurgur dgas Tofebisao;

gaTenda TaTeliskara, cnoba aqv erTucisao.

Tav daanebes Tofebsa, prial dgas xanjrebisao.

terRiskar RmerTi aÃsenes, dabrundes siciliTao.

terRiskar ro laSqars bolo mauRes, wamavidesa-d erT kviraes sru

saflavebi Txaresa-d laSqrisgan gawyvetil amRion xalxi Rmarxes. RilRve-

lebmac gaigesa-d zides mkvdrebi. mkvdris zidvaSi ki aRarc arxotivneb ras

uSavebdes RilRvlebs.

194

miTxos dalaSqvra Ãevsurebisagan

miambo giorgi liqokelma,

50 w., 1936 w., sofeli aWe

ÃevsureTs qistisai-d lekis laSqaric ÃSirad ecemoda-d Ãevsurebic ki

laSqrevdes Tavis mezoblad mcxovrebs mTis xalxs. ufro xSirad miTxos

ecemodes, meÃeveebsac ecemodesa-d Taod Ãevsurebic ki laSqrevdes erTmanecs,

vinac vis maereod. ufro gudanis jvars xyvand bevr saymoi-d saerTod

ÃevsureTic imas ufro emorCilebod. Tu ÃevsureTs vis laSqrevd gudanis

jvaris saymo maganZuri, maSin marto es xalx Saiyrebod, dasvemdes qadagsa-d

qadag rasac ityod, isr wavidodes dasacemlad. Tu miTxos laSqrevdes ki,

sxo gvaris xalxic eswrobod maSina-d ÃevsureT yvela qudiani wavidod

laSqarSi. laSqar rosac gavidod, maSin Tu aod vin iyv, an beri, ymawvili,

iseeb darCebodes Sin. Tu an aod ar iyva, an beri (moxuci), ymawvil ar iyv,

isiT axalgazda darCebod Sin, dilas diacebSi gamaCindebod sofelSi, is

samudamod Sarcxvenil darCebod, ro karSi aRar gamaevlebod sircxviliT.

rosac laSqrobas gaRbedevdesa-d xalxi gudan Tavs maiyrid, maSin erTs

mainc saklavsac maiyvandes, imas daxklevdes, jvars erTmanecs Saaxvewebdesa-d

qadags dasvemdes. qadags ro dasvemdes, sanTlebs aanTebdesa-d yvela xalx

muÃls maiyrida, Seexvewebodes gudanis jvars: `dalocvilo gudanis jvaro!

didi xar, did SagiZlav, Senis saxelis Wirim. Cameedi-d aubni Ãorcielis

ena. asa Tu ar gamarjveba Cveni, ro laSqrad wavidaT? asa Tu ar dro, ro

Seni ZaliT gavimarjvaT mterzed? gagviZRoleba Tu ar Sens droSas Senda-d

SenT ymaT sasaxelod? Tu kidev damarcxebai goqv isic dazemi, dalocvilo,

Senis meenis Ãorcivlis piriTa-d imisanic yabuln gavÃdebiT, manam Sen

bZaneba ar iqnebis, arcad ar waolT”.

xalx, ro Saexvewebod, qadag calke dajdeboda-d iwerd pirjvars. Taodac

exvewebod gudanis jvars: `nu gamaqilikeb (nu gamamasxaraveb), Sen gulis

neba maTqmi, ro Sen saymo Seni bZanebiT wavidasa gaimarjos mterze. Cven

Ãorcielni orTa-d uSenod ara SagviZlav Senma gamarjvebam”. qadag ro

dajdebod, daiwyebd mTqnarebas. daimwuxevd Tvalebs, daaSatebd erTucs

Ãelebsa-d daiwyebd qadagobas. is iqadagebd gudanis jvaris nebas. undoda

Tu ar gudanis jvars exlad laSqroba. exla ro laSqarSi wavidas es

xalxi, gaimarjvebs Tu ar, an Tu exla gamarjvebas ver xedavsa-d wasvlaze

uars ambobs gudanis jvari, meored ros unda Saiyaras laSqari-d ros

wavidan miTxos.

195

qadagis qadagobas xalxi guliT yurobd, ro gaaTavebd, qadagic, sxo

xalxic yvelan quds maiÃdidesa-d Saexvewebodes: gvapative, rasac gawyenTav,

rosac Sen gagviZRvebiv, gagvimarjvev mterzedav. memr adgebod qadagi-d

kidev ubralo sityvebiT gamaucxadebd xalxs gudanis jvaris nebas.

xandixan gudanis jvari laSqarT uars etyod, eexladav laSqrobis dro

ar asav. ro wavidaTav, gamarjveba ar dagvCebisav. xan ki qadagi ityod:

gudanis jvaris droSa unda aebasao-d unda wavidaTav laSqradav, gudanis

jvariv imas bZanebsav, ro me gagiZRvebiTao-d gagamarjvebiebTav mterzedav.

Tqven me ver mnaxavTav, magram mterTan brZolaSiav Tqven gverdi viqnebiv.

sxvas garda erTxan maigones ÃevsurT miTxos dalaSqvrai-d davlis

wamaReba. Saiyarnes gudan, dasves qadagi-d gudanis jvarm bZan: aabiTav Cem

droSaiv, gagiZRvebiTao-d dalaSqreTav miTxoiv. iqav me viqnebio-d mters

dagimarcxebTav. Ãevsurebsac es undoda-d maemzadnes salaSqrod. yvelam

axal jRan gaband axliT sabandiT.

bevram Ãevsuram gabanda Ãaris gavais jRanio! (jRani: fexsacmeli)

bevram gaiRa velada, ÃelCi naWeri fario!

maamzades mSvildisari-d Ãmlebic daleses. sagZlad yvelam Caidv erboT

mazelil Ãali, imiT ro is cota und saWmelada, Rone qve aqv. aabes gudanis

jvaris droSai-d wavides samiTxood. droSa medroSaes edv mÃarzeda-d

miuZRvebod win, memr sam qadag mixyvebod, memr laSqar mixyvebod. gamarTuls

laSqars qal-zal gaxyv karga gzasa-d jvar dasweres: `mSvidobiT weediT,

Ãel magimarTnaT ÃevsureTis salocavebm. mSvidobiT gamgzavrnasTa-d Sin

mSvidobiT dagabrunnasT”. cxeneb ufro bevrs xyvanda-d zogeb ki qveiTebic

midiodes, visac ka cxen ar xyvand Sin. cxenianebi cotas gzas gaivlides,

memr CamaÃdebodesa-d sxvebs Sasvamdes Tavis cxenzed. iseeb cotas gzas

gaivlides cxenebiTa-d axla sxveb Sajdebodes, isr, ro rig-rigobiT

dadiodes cxeniT. gudaniT wasulm biso-ÃaÃmatisas gaiar. aq erT saklavi

ÃaÃmatis jvarCi daklesa-d Svelvai sTxoes ÃaÃmatis jvarsac. gadaiares

daTvisjvari (gadasavali mTa Satilisake), kistan-lebaiskris sofleb

gaiaresa-d salaSqros Walas Cavides (salaSqros Wala imitom ewodeboda

am Walas, rom aq mudam isvenebda miTxos mimavali laSqari, patara moedani

da balaxiani Wala iyo, cxenebsac moaZovebdnen da TviTonac daisvenebdnen,

Tan kidev xelmeored qadagsac dasvamdnen da mousmendnen gudanis jvaris

bZanebas. SeiZleba gudanis jvars pirvelad wamosvla ebZana da mere azri

196

Seecvala da laSqari daebrunebia. amitom aq aucilebliv icodnen qadagis

dasma). salaSqros Walas laSqars SamauerTd kistneli-d lebaiskrel

axalgazdaebic. kargad ro daisvenes, aanTes sanTlebi, dasves samiv qadagi-d

SazZaxnes gudanis jvars: Cameediv gamarjvebulo-d dazemev Sen nebai. Cven

laSqrobaze xo aRara Saicvalav. am dros laSqar iqav muÃlze isxda-d

exvewebodes jvars. sams qadagSi ToTias axyv jvari-d gudanis jvarm bZan:

xTiSvilniv xTis karzed viyveniTav Sayrilniv imis Samdegav, me ro aq

wamasvla-i vbZanev, xTis karzedav erTis wlis vadiT SameÃsnav Ãmaliv,

eexlad miTxos nu waxolTav, Tore gamarjveba Tqven ar asav, daziandebiTav,

me Svelvis neba ar maqvav, erTi wlidges ro Ãmals Savibomav, memrav

davecnaTao-d gavamtveraTav miTxoiv.

SazZaxnes Tav-Tavisada, ToTias axyva jvario;

ar maqvis gamarjvebai, nu mizdiT Cemni ymanio.

erTis wlis vadiT SameÃsna fxasisxliani Ãmalio.

Ãevsurebm ToTias qadagobaSi yur ugdesa-d bolos uTxres: Sen geSinianao-d

imiT xqadagobav, gudanis jvarmav jer isi bZanav, ro wavediTao-d eexla gana

Tavis sityvas gastexsav. gana maSin qve ar icodav, rosac wasvlas bZanebdav _

gamarjveba Cven iyvaev Tu sxvisaiv.

ar daijeres ÃevsurTa, ar brunavs Cveni gvario,SiSiT xqadagob ToTiav, ar gaqadagebs jvario.

amaSin magWriT kalTasa, rosac dasxdebis jario.

aba Tu SiSiT vqadagob, geqnebiT winamZRvario.

Tqven Tu mSvidobiT daRbrundaT, ginda mamWridiT Tavio.

Ãevsurebma Tqves: ros iyvav ro Cven gvariv laSqrad mimavaliv gzaSiiT

brundebodav, Cven mainc waolTav. ToTiam uTxr: aba Tu SiSiT vqadagobav, me

gagiZRvebiTav, magramav, Tu mSvidobiT daRbrundiTav, kalTa ki arav, Tunda

Tav mamWridiTav. amoobaSi daRamd kidec. gaidves mÃarze droSai-d wamavid

laSqari samiTxood.

SuaRame iqnebod, ro ÃevsurT laSqari miTxos mavid. cxenosan xalxi

miTxos CdilSi daimala-d qveiT xalxi sayaraulod wavid. isiT gzeb Sakres,

saiTac eSinod, wavav saiT vinav, RilRosao-d WanTeTs gaagebiebenao. xalx ro

maeSvelasav, dagvazaralebenav. magram qistebm es icodes, ro Ãevsureb gzas

197

Saxkrevdesa-d laSqar ro deec, WanTeTiske ugzoze gaiparnesa Saatyobines

xalxs. yaraulebis dalagebis dro ro iqnebod, cxenosan xalxm sofleb

gaiyves. Sasxdesa-d gaswies TavTavis namrgalis soflebiske. mivides yvela

sofelSi, cxenebi yvelkan mafarebiT damalesa, Taod soflebs daecnes.

soflebSi saxlebs cecxl waukides, saxlebis mirgvliv Casafrdesa-d vinac

gamavidod, TofiT Ãocdes.

Su miTxo Cawves dadages, cas gaadines alio,gawyvites diac-ymawvili, kalod galewes mkvdario.

visac geewivnes, yvela makles. didi-cota, kaci-diaci. zog daÃocesa,

zog tyved daiWires. qisteb vinac ÃelSi Caigdes, an maklesa-d an tyved

daiWires, magram zog xalx isr gavid gareT, ro xevsurebma verc ki gaiges.

miTxos ro cecxli waukides, yaraulebmac daiwyes Tofebis sreva Tav-Tavis

sayaraulo alagSiiT qistebis dasaSineblad. miTxos kac ro gaxenebd,

yvela sofels bol azdioda, yvelkniT Tofis Ãma madiod. Ãevsurebm

saxlebSiac daiwyes Sadenai-d davlis gamatana, memr yvelas sofelSiiT

gamauSves cxvar-saqoni-d erTad Sayares (maSin ÃevsurT laSqarSi samoc

kac iyv, danarCen xalxi samgzavros iyv wasul-wamasuli-d laSqris wasvla

ver gaigesa-d imiT darCes ÃevsureT. laSqrad srul samoc kac iyv wasuli).

zog xalx win gamauZRv cxvar-saqonsa-d zogi uken gamaxyv. miTxos Cdils

ro amaubrundes, yaraulebmac yvelkniT naxes; meeÃsnnesa, wamavides. manam

jaregas cxvar-saqon amavidod, manamden yaraulebic mawivnesa-d gamaerivnes

laSqarSia-d ÃmamaRlad mReriT wamavides gza-gzaT. Ãevsureb gabriyvdesa-d

nel-nela madiodes, Tan imRerdes. Tan ToTias usayvedurebdes: gudanis

jvaris bZanebas ro gvatyuebdiv, aexla ver gavimarjveTaev. xo xedav,

ramoden cxvar-saqon magvidisao-d jer erT kac ar dagvklebivav. gudanis

jvar Tu ar gvSveldasao-d gamarjveba Tu ar xqondasav, eesr mSvidobiT

davbrundebodiTaev.

miTxos bZola, saqonisai-d cxvris gamaSobai, imis nel-nela siaruli,

Zalian gagZelda, amaobaSi qistebmac gaagebies WanTelTa-d RilRos: ÃevsurT

laSqar dagvecav, miTxosav cecxl waukidesao-d magveSveleniTav. Saxkazmnes

cxennid saCqarod miTxos mavides WanTelnica-d RilRvelnic.

WanTni mavides WanTeTiT, manayes nalursmario.

198

Ãevsurebi gzadagza madiodesa-d, maudiod cxvar-saqonic. RilRvlis

mdevarm kidev gza gadauWra-d win maaswvres. Causafrdes tutiliskidurT,

sadac yvelaze metad iwro gza iyv. ÃevsurT laSqari simReriT midioda.

am dros RilRuri eniT gaigones Zaxili: dadegiT, nuRar mizdiTav. Tu

TavisTavisad ka gindaTav, dayareTav cxvar-saqonio-d eg tyveebiv, Tore sru

gagwyvetTav. Ãevsurebm ro naxes, saqme cudad asav, jer ZaliT gasvla daapires,

magrem qistebm isriT Ãoca dauwyesa-d aRar gauSvnes, naxes ro winac gzai

aqv Sakruli, ukenac mdevar mazdevs, saTavezedac xalxi as masuli, blozed

axlos wyali as, ro mikareba ar SaiZlebis. Ãevsurebm es yvela kargad gaiges,

ro wasasvleli aRarcad xqonda-d Zalauneburad gauSves tyveebic, cxvar-

saqonica-d Tavis cxenebic nadavliT dabargulebi.

tyveeb ro gaTavisufldes, galales cxvar-saqonica-d ÃevsurT cxene-

bic. Ãevsurebm axla omiT gzis gakafvai-d Siniske wasvla maindomes, magrem

qistebm aRar daanebes gzai, gaCaRd jer mSvild-isriT SuRli-d memr alag-

alag (zogierT adgilebSi) ÃmliT SuRli. Ãevsurebi, zogeb guldagul

SaibrZolnes, ro mainc vixocebiTav qviao-d saxel mainc darCasav. zogeb ki

mainc ver ibZodes isr, raÃelc saWiroi omCi. zog ro ÃmliT Savid omCi,

zog iqav qvebsa-d kldeebs efarebod, magrem Casafrebul RilRvlebi mainc

Ãocdes isrebiT.

ai, zog Ãevsureb, vinac ufro saxelis gulisad Tavs aRar zogevdes:

loxautis Svili ÃmalamaRebul gadaetan Casafrebuls RilRvlebs. erT-or

kaci qvec daWr sasikvdilod, magrem makles RilRvlebm. funCiaTYaparekaic

ÃmliT omSi Savida-d isic malev makles. biCinagaT Tinibeqi Casafrebuli

iyva-d imis nasrev isarsav verc far umagrdebodav, magrem sadac Casafrebul

iyv xalxi, qistebm meores gverdzeiT mauares, isar daxkresa-d makles isic.

is imiT ufro ibrZod gamwarebul, ro qistebm gverdi namyof SinS maukles _

apareka; imis Zebna undoda-d makl kidec erT qisti-d Saswir aparekas; ori

kidev sasikvdilod daWr isriT. aparekas ro isar maxvda-d Tavs Saatyv, eexlad

mavkvdebiv, Ãevsurebis gasagoneblad iZax ÃmamaRlad: ̀ Ãevsurebo Tu cocxal

vin gadaSCiTao-d waxvediTav, saxel nu daimalebisav. aq raic vin saxeli

vqeniTav, ÃevsureT waiRiTav ambavio-d iq iambidiTav, ro saxel ar iyosav

dakargulio-d aÃsondasav Ãevsurebsav, aq rogor vin mavkvediTav _ saxelianiv,

Tu sircxvilianiv. es aparekam ro iZax, daliv sulic. rosac apareka makles,

am dros iq yofil gamaxel Temrozauli, romenic marto gadaSC am laSqarSi

cocxali-d wamavid Sin. ambavic iman maitan, vin raxel omobd.

199

mag laSqarSi kargad Tav usaxelebav maraisSvils daviTs; ka memSvild-

isre yofila-d isriT dauÃocav ramTvenim qisti.

daviTo, maraisSvilo, ra turfa gidgas tanio.

eegr gÃdebodes abjarni, rogorc manZilas rqanio,eegr aRbrundi tutila, rogorc kaloSi Ãario, eegr gamagdis isari, rogorc Tbe-borbals wyalio.

erTbaSad kargad SabZolil daviTi, magram daukrav imisadac isari-d

mauklav. erT qisti saxelganTqmul yofil meomrobiT, saxelad baCayi.

mausom baCays Ãmlisad Ãeli-d gadastanebiv erTad Casafrebulebs _ Svid-

rva Ãevsurs. dauqcevav es Ãevsurebi, zog dauÃocava-d zog ki gadaSComiv

cocxali.

wamagviyarna baCayma Ãevsurni Svidi-rvanio:

magvwkepdis, magvawuxebdis, magvWyivis: baCay vario!

netavin CamagviCinna baburaulni Zmanio!

agebaR baCays maÃklevdes, magvSordeboda Rvario.

Ãevsurebs ro baCay mazdevd, maSin baburaulT natrobdes: netavin isen ki

maiyvannavo-d agebaR maxklevdesao-d magvaSorebdesav baCaysav. baburaulni

saxelganTqmul meomarn iyvnesa-d eexlad am laSqarSi ar yofilan. rosac

laSqar wasul, iseni samgzavros sadam yofilan wasulni.

omi, dilas Sambul, wuxrixnamdi gagZelebul (saRamo xnamdin) qistebs

RilRvlebi, aÃvani maRmatebion TandaTana-d Ãevsurebs sru mirgvliv

Samaxveviv xalxi. aRarcaiske ar miucav gzai. bolos saTaveSiiT autexav

sagoravi (aq qviani adgilia da kldeebs ugorebdnen saTavidan) Ãevsurn

auxvevian sagoravSia-d da amiT ufro uzaralebian. imTven qva-klde

daugorebav, ro xalx aRar Cindisav ai dagorvils qvaSiav. visac maxvdisav

gagorvil kldeiv, isic Tan gaiyolisao-d arlos wyalSi ecnianav qvaicao-d

qvisgn gatanil Ãevsuricao-d daxkargisav mkvdariv wyalmav. iqi-aqaTiiT

isriT saTavezeiT qviTa-d zokan ÃmliT sru gauwyvetav ÃevsurT laSqari,

ro erTs Zliv dauxwevav Tavi, didis codo-WiriT wamasul gamaxel

Temrozauli. gamaxelsac barkalSi isar maxvedriva-d daWril yofil;

saTaveSiiT ro sagorav autexav, SamkrTal-SaSinebuli zogi xalxi arlos

wyalSi Sayril, ro iqneba aq ufro raÃel gadavSCaTav cocxlebiv, iqneba

200

gadavidaTav wyalSiav, magrem isiT Zalian iwroda-d Cqarad midis es wyal,

ro iq kacis gasvla andrez ar as. vinc wyalSi Sayril, suyvela wauRava-d

daurCvav. raÃel ra maxÃd, gamaxela raÃelam gaugdav gaÃeiTas napirCi

(wylis gaRma mxares) iq Txels wyalSi erT did klde debula-d imis uken

miudvav. Temrozaul gamaxelas gon ar daukargava-d mTel-mkvdari gaTril

wylis pirCi, kldeebis SuaSi Cawolila-d damalul. om ro gaTaula-d

qvis gorebaic aRar yofil, Ãevsureb sru daÃocil, RilRvlebi misulan

naomarCia-d Saumowmebav, cocxal xo aRarvin dagvCav. Tu cocxal-mkvdar

mauxelav, isic mauklav. mauvlav saTave, daugorebav mkvdrebi, sru arlos

wyalSi Sauyrava-d wylisad wauRebiebav. Taod RilRvlebsa-d qistebs aq

Tu vin maxkdomiv, dabrunvils xalxs Tan wauRav, magrem imaT bevr ar

uzaralebav, RilRvlebs Ãevsurebi SuaSi xyonion mamwyvdeulebi-d uÃocia.

Taod Casafrebuleb yofilana-d TiTo orola maxkdomiv Ãevsurebis ÃeliT,

zog sada-d zog sad (qisti, RilRveli, aÃvani anu aÃva es erTi da igive

xalxia, mxolod cota garCeva aqvs enaSi, magaliTad TuSi, fSaveli da

xevsuri, yvela erTad ki aris qarTveli). qisti-d RilRvel ro gabrunvil,

gaugav gamaxelsav, ro eexladav veRarvin mnaxavsao-d isars veRarvin

mesrevsav. amdgar cocxal mkvdari-d wamasul, magrem vai im wamasvlas,

jer naomar nabZoli, memr mSieri, axla barkalSi daWril yofil, Tan

gza aras iq romenzedac is wamasul, iq sru kldenia-d uWirvels kacsac

Zalian gauWirdebis siaruli, daWrils ki ar; magram gamaxels ufiqrebav:

wavida kiao-d sadac mavkvdebiv, mavkvdebiv. wamasula-d uvlav codo-WiriT.

uvlav kldeTasa-d joxis magivrad Ãmal uargnebav (is Ãmali exladac

iqav aqv barisaÃos uWkuaT imedas. argnebisgan wverSi orad as gayrili,

inaxven maSindlis omis masagoneblad. uvlava-d gaTenebisad Satil masul.

Satilivnebs wauyvanav Sina-d mauvlav kargad. rosac kargad gaÃdil,

Saukazmav cxeni, gamaxyoliona-d ÃevsureT mauyvanav.

am omSi qadagebic dauÃocavisa-d droSaic miTxos damrCal gudanis

jvarisa. davlis matanis kvalad, ÃevsurT Tavebic iq daSComiv. am laSqrobaze

es simRere uTqom gamaxel Temrozauls, rosac kargad gamÃdar omSiiT

masvlidges. es simRere eexlad or-samnairadac ician, xoloT ufro wmidad

aq mayvanil simRerei as miCneul ÃevsureT. xevsureb amboben, winwinav eegr

yofilav es simRereio-d memrav zogiv areuladaR aÃsonsav xalxsav. es ki

namdvil maSindeliav:

201

Ãevsurm gabanda bevrama samiTxooda jRanio,Svids dRes emzadnes, Svids Rames, elven siwmidis canio.

daTvisjvar gadadiodes, egr ro marilze cxvario. marjvniv ToTias xyveboda laRi gudanis jvario.

salaSqros Walas Cagrovdes, did udga saubario, sami etana qadagi, gauyarian mÃario.SazZaxnes Tav-Tavisada, ToTias ahyva jvario:

ar maqvis gamarjvebai, nu mizdiT Cemni ymanio!

erTis wlis vadiT SameÃsna fxasisxliani Ãmalio!

ar daijeres ÃevsurTa, ar yivis Cveni gvario!

aRar gvidenav nelada, miTxos gabevrda cxvario.

SiSiT xqadagob, ToTiav, ar gaqadagebs jvario, amaSin magWriT kalTasa, darbas ra dasxdas jario.

aba, Tu SiSiT vqadagob, geqnebiT winamZRvario;

Tqven Tu mSvidobiT maxvidaT, Tunda mamWridiT Tavio.

Cadian giorwmidasa, cxenT Canays nal-usmario, erTmanecs CaeTamaSnes qveiTni-d cxenosannio.xuTSabaTs gaTenabada, SumiTxos dasces canio.

Cawves, Cadages SumiTxo, cas gaadines alio.

gawyvites diac-ymawvili, kalod galewes mkvdario.

amaibrunes xar-cxeni, tyvisa maudis jario.

amaiSvilis qvitkirTa, vis giqris bedis qario, kaci walales aÃvaSi, aqaR gviWireT mÃario!

dagveca ÃevsurT laSqari, did gvidga codo-bralio.

WanTni mavidnes WanTeTiT, manayes nal-ursmario, mZime agvidga mdevari, ar dagvanebes gzanio.

loxauriSvil dabrunda, Ãevsurnv miWireT mÃario!

funCiaT aparekama samefo dasTma Tavio.

Tinibeqm biCinagaTam daxarna mSvildis mÃarnio.

amagis nasrevs isarsa ver udgeboda fario, gverds miwevs aparekai, martos Savswiren cxranio!

saxel nu daimalebis, wamaval Tu vin xario!

daviTo maraisSvilo, ra lamaz gidgas tanio;

eegr gÃdebodes abjarni, rogorc iremsa rqanio.

eegr aRbrundi tutilsa, rogorc kaloze Ãario.

202

egre gamagdis isari, rogorc Tbe-borbals wyalio.

agxvies sagoravSia, dagkargavs arlos wyalio.

wamagviyarna baCayma Ãevsurni Svidi-rvanio;

magvwkepda, magvawuxebda, magvWyivis baCay vario.

netavin CamagviCinna baburaulni Zmanio,iqneba baCays maxklevdes, magvSordeboda Rvario.

anamci liqokelebi, erTis droSais ymanio.

amag qarTulis maTqvami, mec aiq namyof vario.

aimaT gamamaqcies, davxie arlos wyalio, wamaved naWreviani, argnad viÃmare Ãmalio.

mavkvdebi, davexmarebi, damitireben qalnio.

aimaT Samaveyrebi, arlos axyudnes Ãmalnio.

miTxovlebm Ãar dauklesa-d imiT sces pativi Tavis damxmare RilRv-

lebs. am simReris maTqvami Tavis simRerebSi ambobs, ro raxan mavkvdav,

imaT Samaveyrebiv arlos, ro Ãmaln axyudnesav. viTam Ãmlebiv visac arlos

daSCav. aseT laSqroba uqnav maSin ÃevsurT.

RilRvelT laSqari juTas da arxots

miambo da Camawerina giorgi arabulma sof. juTaSi, 60 w., 1934 w.

RilRvelT maindomes arxot laSqrad dacemai-d winamZRvars Rondebodes.

winamZRvari isiTi undod, ro gzakvalic kargad scodniyva-d arxotac

naval yofiliyv. Tan laSqrobaSiac gamacdil unda yofiliyv, ro Tavis

jar ar daezian. im dros dascemiyv, rosac ufro maÃerÃebul dro iyva-d

tyveebic ÃelCi Caeyara-d davlaic. iseTis gzisas wamasuliyvnes, sadac

Taod ar daziandebodes. eseT kac erTi iyv RilRos, saxelad yibilai.

RilRvlis laSqar ro Sayras apirobd, yibilas miulales kaci, SauTvales:

arxotis dalaSqvra gvindao-d win unda gagviZRvav. yibilam uTxr: arxot

wasvla eexlad ka ar asav. xalxiv sru sofelSi ar asav, gasul-gamasul

iqnebisav iaraRian xalxiv, Cven ro soflebs davecemiTav, sofelSiiT gasul

xalx gagvigebsav, wavlenao-d juTas, ÃevsureTs gaagebiebenav, Sagvikravenav

gzasao-d erTs ar gamagviSobenav cocxalsav. imaTav mTebis sayel icianav,

zafxulis yvelkan gzaiao-d Zalian dagvazaralebenav. zamTramde mavicadaTav,

zamTris davecnaTav arxvatsao-d sru gavanadguraTav, rosac veRarcaiT vin

maeSvelebisav.

203

yibilam es urCiv, magram RilRvlebi mainc ar eSobodes. gagviZveRiv

eexladav, ar gvasvenebenav arxotivnebio-d imaT javr unda amaviyaraTav _

oRond Sen gagviZveRio-d erTs sametos Ãars magcemTao-d iq Cven viciTav,

rasac uzamTav.

bolos yibila daiTanxmes, Saiyar laSqar iardaSia-d gaRmarTes rCeva,

romen gziT mauarana-d daecnan arxvats. am dros arxotis wyal adidebuli

asa-d arcaiT as Walaze savali, kac ki ar, am dros yoran ar daekarebis

arxotis Walas. an terRiswverisas as am dros gzai, an saÃarismaRlisas,

aqac zafxulobiT arxotivnebis veSagn dadiana, aTvaliereben gzas (veSagni:

meTvalyure, mzveravebi, romlebic aTvaliereben qistebis mosasvlel gzebs,

an laSqari xom ar movidoda an mziri xom ar iyo gamosuli arxotivnebis

dasazianeblad). imiT Tqves _ aq ar gagviSobenav, ro icodes, Tu veSagn ar

iqnebodes, menadire mainc vin iqnebod, Rnaxevd arxotiske mimdinars laSqars,

gaiqceod, gastexd Ãmas, arxotivnebi ÃevsureTsa-juTas gaagebiebdesa-d

Saukrevdes gzasa-d gaswyvetdes xalxs. bolos yibilam uTxr, Saonisas

wavidaTav. Saonis ÃorÃSi SavdgaTao-d wavlalaTav mzveravebiv, an

iqac yarauln xom ar ariana-d an menadire xo aravin iqnebisav. isen ro

dabrundebianav, magvitanenav ambavsav, asaev wasavaliv, Tu kidev Ãels ra

SagviSlisav, memr Cvenac im gziT mauaraTav. SibuReliT arxotivnebs SiS ar

aqvavo-d arc yarauls ayenebenav. exlad saqmis droniao, arc menadire vin

iqnebisav.

yibilais azri RilRvelTac yvelas meewon. deemzadnes Tof-iaraRiTa,

sagZliT. wasvlaSi erT Ãar daklesa-d wavides. RilRoT gadaiaresa-d

Savanis WalaSi gadavides, Savanisas Samaiaresa-d Sibus ÃorÃSi dagrovdes.

Sibus ÃorÃSiiT airCies ufro gamacdileb axalgazdaebi, wamalales mTebis

dasazveravad. mzveravebs nislSi gza aeriva-d arxotis SibuRelis magivrad

juTis SibuRele mazveres (Savanis ÃorÃi, rom mTavrdeba, aq saTaveSi

qviSiani Releebi aris, e. i. mTis gadasasvleli dablobebi. ori gza erTi-

meoresTan axloa ufro. erTs hqvian arxotis SibuRele da aqedan arxotSi,

WimRas ÃorÃSi, mTaSi gadava gza. meore aseTive gadasavalia am gzis samxreT

mxares; am gadasavals hqvia juTis SibuRele da es gza mTaSi gadava. erTi

gza kidev dasavleTis mxridan gadava juTis mTaSi erTs xevSi, amas kidev

`jvarT ÃorÃi” hqvia) raÃelc vTqviT, arxotis SibuReles magivrad, juTis

SibuRele gaSinjesa-d maitanes ambav, ro iq arvin asao-d Tavisuflad

SaiZlebisav gadasvlaiv; arxot mimavals laSqars arxotis jvarm auriv

gzai-d juTiske gadayar.

204

didi as arxotis jvari, sisxlians iboms Ãmalsao, gamamarTulsa laSqarsa, bades gaxuravs Savsao,ar gamouSobs arxota, sxvake aurevs gzasao.

aisr airiv laSqris gzai, laSqar ro wamavid, aRarcvin iq dafiqrda-d

pirdapir gaxyves mzveravebis navals, raic qviSebze kargad etyobod. gadaiares

mTai-d nislis ZaliT dablamden Cavides. erTs dabal alagSi Casxdes, ro

nislic ayriliyv aq, vercaiT vin Rnaxevd. aiyar nislica-d gakvirebuleb

marCes gzis mcodneebi, aq sad orTav... arxotis are-mares ro ar Rgavav.

bolos mixvdes, ro juTis ÃorÃSi Tuklad mavsulorTav. aba iqiT sadaR

wavidodes, bolos gadaswyvites, ro aqiTav arxot veRarcaiT waolTav,

juTas davecnaTav, eg gavanadguraTao-d arxotav klov davecnaTav. visac

arxotis javri SWird, im RilRvlebs ki es ambav ar maewon, magrem aqaiT

sadaR wavidodes, Tu juTas ar dascemiyvnes. daRamda-d Camavid laSqaric

juTis WalaSi. SuaRame iqnebod, ro juTas mauaxloesa-d mzveravebi walales

soflis dasaTvaliereblad. mzveraveb misulana-d soflis pirdapiriT

gauxenebav juTisad. unaxav, ro zokniT iqav sinaTe gamadiod sakomSiiT. im

dros juTas stumrianoba yofilasa-d arxotivnebic yofilan aq stumrad, raki

stumrianoba iyv, xalxi imiT ar dawolil maled. mzveravebi dabrundesa-d

laSqars ambav mautanes, ro zog xalxiv kide ar dawolilav. yibilam Tqo:

aqav stumrianoba iqnebisao-d eg xalxiv gaTenebamdin ar dawvebisav, aq xo

ar unda gaviTenao-d gavewyvetivnaTav. gayves xalx orad, naxevar xalx

soflis Tavisas wavida-d naxevar soflis bolosas. piroba Sakres, visac

gaveweviTav, Tu tyved ar dagveWerivav, mavklaTav, Tund kac iyosa-d Tunda

diaciv. saxlebsav, rasac cecxl waekidebis, waukidaTav, rasac arao-d

avxyaraTav banio-d zed davscaTav.

wamavid laSqari, SuaRame gadacilebul iqnebod, ro sofels daecnes.

iZaxes uxanos xanTa, juTas daecnes banTao, nagebi qursikaisa maivlebs cecxlis alsao.

sofels ro daecnen, daiwyes srola da cecxlis wakideba saxlebisaTvis.

juTlebma da maTma stumrebmac droze gaiges da dauwyes Tofebis srola.

Tan soflis gareTac gavidnen juTlebi da arTxmoSi kaci walales,

magveSveleniTav (arTxmo juTis axlos aris xevsurebisave sofeli, moxeveebis

soflebTan axlo). laSqarm juTas did vera gaakeTes, rogorc egon, imTven

205

verc xalx daÃocesa-d verc davla waiRes imiT, ro xalxm droze gauga-d

srola autexes. zog simagreebSi gamagrd, zog saxlebSi. juTlebic ki

daÃocesa-d zogebm juTlebmac Tav isaxelesa-d daÃoces RilRvlebi.

zenuban mieSveleniT, Txrian uTuaT bansao,tiriliT gadmaavleven lamazT uTuaT qalTao!

brali as, xan ro ar misces uTuaT mSavelasao.

uTuaT kibalauri Ãmalze cdis mklavis jansao, romenic maewonebis, Saswiravs mSavelasao.

uTuaT saxlis ban asTxaresa, gamasuls mSavelas Tof daxkres. mSavelais

Zmam kibilaurm gaig, ro Zma mamiklesav, gameetan xmliTa, erT RilRvels

ki maaswr, Tav orad gauxeTqa, sxveb banzeiT dauxtes. makluli mSavelas

Saswir, Tavis Zmas: „uncrosimc xar mSavelaisa, jRanTamc ubandav, wyalsamc

uzidav”, uTxr kibilaurma-d amasac daayares Tofebi; tyviis qarm kibilauri

banzeiT gadaagd, RilRvlebs egon mavkaliTav, imas yur aRaravin ugd, adga-d

wamavid; axla sxvas gverdzeiT mauara-d kidev gadeetan RilRvlebs ÃmliT,

erT ors aqac Samaxkr Ãmali-d, zog makla, zogeb daWr. memr ki veRarc

Tavis saxlTan saiT mivida, sxvebTan Savard simagreSi. imaT ki, RilRvlebs,

neba daSCa, uTuaT qalni tyved maiWirnes:

tiriliT gadmaavleven lamazT uTuaT qalsao.

zog juTleb wavidesa gzeb Saukres, arTxmosac gaigesa-d wamavid mdevari,

arTxmos gadasul iyvnes amRiT gilani. gilaT kvirika saxelganTqmul meomar

kac iyv. is qveiTa wamavida juTas, sofelSi ar mavid. is mTidimTiv faduxisas

wavida-d RilRoske gadasavals ReleSi Sakr gza jvarT Ãorà laSqaric

gamabrunda-d wamavid, Tan juTeleb maxyvebodes gza-gzaTa-d aÃlides

erTucs Tofebs. uTuaT qali erTi gameeqc gzaSiiTa-d Tof daxkres, magrem

imisad Tofis damkravs Zalian gaujavrdes amxanigebi _ mTaSi qalis makvla

sircxvili as. erT da ki maklesa-d meore tiriliT mixyvand.

arTxmos erT kidev cxovrobd, saxelganTqmul kaci jurÃa. es jurÃa,

juTeli ToTeli, arxotion ionai-d sxvebic, zogierT juTlebi mazdevdesa,

xqond erTucisad Tofis Ãlai; ToTels gilaT kvirikais imed xqoniva-d aq

ro vercad unaxav, mal-male Tqvisav: ai kvirikao, sad waxvediv, me Sen imedi

mqondao-d eexla Sen Tu daimalev, memr ki aRar viciv, raiR saimedo kac

iqnebiv. vaime, sadra xarav kvirikao! ToTels is ar egon, Tu kvirika wasuli

asa-d gzai aqv Sakruli.

206

RilRvelni zogni win midiodes, tyveic iq mixyvand, uTuaT qali-d zogebi

mdevars ubrunebdes, usxdebodes gzaSia-d aÃlides Tofs. xedavs ToTel, ro

laSqari SaJjard mTasa-d mixyav qalic. erTs yureze gaswiv, agebav mTaze

avaswvravo-d an tyve qal gavawirvivav, an Tavic iq mavklav. ToTelm SauÃelswor

laSqris winas xalxsa-d Casafrebas apirobd, ro kldesTaniT Tof gamavarda-d

win mimaval kaci, RilRveli gamagord, gamaxyv meoreica-d meore RilRvel

gagord. gawireTav eg qaliv cxenis mWamlebo, Tore Teslad daglevTav _

meedin _ gilaT kvirikai orav. ToTels ro kvirikais Ãma maedin, sixaruliT

feÃze wamaxta-d ÃmliT gadaxtoma daapir. kvirikam uTxr: romeni xarav, ar

garmaSCindav, Tofs isrevenav. ToTiaT qali RilRvlebs daeglija, gamaiqc

ToTeliske. gilaT kvirikaiske gasaqcevi aRma audiod qalsa-d ver gaaswrobd

RilRvlebs, ToTeliske gamasaqcev ki CaRmceri maudioda-d ToTeliske imiT

gamaiqc. Camaewiv erT RilRveli, daiWir qali-d xanjriT farag maSWra-d gauSv

aisiTai (faragis moWra qalisaTvis maSin niSnavda mTeli eris Sercxvenas.

e.i. qalisaTvis faragis moWriT RilRvlebma xevsurebs sircxvili dasdves.

xevsuri qalebi tanze icvamdnen marto erT sadiacos da fafanags. orive iyo

TviTon moqsovili Sali. am sadiacos rom farags mosWridnen, gulmkerdi

gaSiSvlebuli darCeboda, radgan sxva aRaraferi ecva, da amitom mTis xalxSi

es ambavi didi Seuracxyofa iyo. qalis mokvla sircxvili iyo mkvlelebisaTvis

da faragis moWra ki sircxvili iyo qalis ara marto gvarisaTvis, mTeli misi

erisaTvis. amitom moWres RilRvlebma uTuaT qals faragi). qals ro farag

maSWr, gavard gilaT kvirikais Tofica-d faragis mamWrel RilRveli guls

natyviar usulod daec qviSaSi.

dedamc cxondebis vaJisa, amRiT gilais Zisao,qal magan gaawirviva, saficar eqna mzisao.

aisr gadaarCin kvirikam es qali-d imis memr Zmebis magivrad kvirikais mzes

ificebd. es RilRvelic, ro gagord, daiqc pirCaRm RilRvelis laSqaric, ro

naxes win aRar goqvav wasavaliv. gavard faragmaWril qalic ToTelsTana-d

guls ro aRara efarebod, sircxviliT pirqv daec. Cemo dao, uTxr ToTelm,

nu gcxvenianav, mtris Zal gvadgasav. waiyar perangi-d, ahalev, Caicviv, uTxr;

Taod uperangod CoÃa Caicva-d maixviv sartyeli.

am dros auqcevav mÃari-d saTaveSi SamaÃdes: jurxaT martia, arxotion

gabuurT ionai; Causafrdesa-d dauwyes laSqars Tofebis Ãlai. aRar gauSves

aRm laSqari. axla sxveb juTleb maeSvelnes, daibrunes CaRm laSqari.

207

jvarT Ãorà iona Sabrunda, gabuurisZe Ãario,welT asxav Cawyulaebi, vezna ar uyors Wrelio.

naÃocsa ionaisas, raad saxelobT sxvanio.

es gabuurT iona stumrad yofil maSin juTasa-d laSqars isic gamazdgomiv.

ToTeli-d martiaic Zman yofilan saxelianni im dros.

bevri aqv tyvia-wamali ToTelsa-d martiasao.

netavin maraizZeno, saRmerTod daxklavT Ãarsao,SaaxvewebdiT ToTelsa, ageb ar aklebd TvalTao.

TvalT ro ar akldas ToTelsa, axlebs daSCvevda cdasao.

amav simRerebSi kargad as jurÃaic Catanebuli:

arTxmoT wamava jurÃai, cxens Sajda babRiasao,veRar wauxolT, RilRvlebo, mkvdarze Saagdebs mkvdarsao.

aqiT dabrunvil laSqari iqav WalaSi Camayares, aÃlides ki Tofebs,

magrem tyvia-wamlis sixarbis gamo bevrs ver; etyobod, ro tyvia-wamal

RilRvlebsac dazZvird, magrem, raki RilRvleb bevri iyva-d juTel

arTxmovleb cotai, imiT ver midiodes xanjriTa-d ÃmaliT saomrad. aqiT

dabrunvil laSqarm Sibusas dailamin (daapira wasvla), magram aqac juTleb

daxvdes Casafrebuli-d dauwyes Tofis Ãla. RilRvlebm Zal gabedes, magrem

erT-or kac ro Tvalwin maukvd, aqiTac CaRmav dabrundes. saiskesac laSqar

daixar, juTel-arTxmovlebm win maaswresa-d ar daanebes gzai. laSqars ro

gza aRar misces, Tan Tofebis ÃliT mizdevd xalxi, aRarcad iyv gzai-d

arxotiske wavid. arxotiske wasuls laSqars Tan kidev mdevar mazdevda-d

zogebi arxot wavides samTrexlos mTisasa-d gaagebies, ro juTasav laSqar

daecav, gamavibruneTao-d circlovnisas madisav aqiskesav. Tan maxyvebisav

juTel-arTxmovlebicao-d zogiv arxotivnebic arianav iqav. exlad Cven imiT

wamagvlalnesav, ro gza ar daanebanav saRilRoodav. aqiT Cven viqnebiTav,

win arxotivneb daxvdanao-d Teslad unda davlioTav es laSqariv.

kaci gaagdes arxota, aq radar gviWerT mÃarsao, Tqvenke magvidis laSqari, nu dagvinebebT gzasao.

208

arxotivnebm masuls Ãmis gamtexebs xkiTxes: bevri asaev laSqariv,

bevr azarales xalxi, tyveeb waasxesa Tu ver, an vin isaxel ufro Tavi.

masulebmac uambes, raÃelac ra maÃvd, uTxres, arxotivnebic Zalian

saxelobenav, sxvas garda gilaT kvirikam maaswvrav laSqarsav. qalic iman

gaawirvivao-d manam sxo xalx mieSvelebodav, laSqaric martom ar auSvav

aRmav. am ambavm arxotivnebi Zalian gaaxarn, ro aqaurebs Tav usaxelebava-d

arxotisad ar Saurcxvnav. eexladav, uTxres arxotivnebm, Cven viciTav im

laSqrisaiv, Tu aq madianav. saCqarod maemzadnesa-d circlovniske wamavides

gzis Sasakravad. am dros laSqaric gadmaiyar circlovanad mTidimTiv,

dailamin miTxoske wasvla, magrem juTlebm aqac win gaaswvres laSqarsa-d

ar gauSves. laSqars tyvia-wamalic gauTavda-d puric. etyobod, ro xalxi

TanTan dausustd. juTlebs qal-zal Sameewiva-d mautanes puri. xalxi

Ronivrad iyv. sru erboT gazelil Ãal mautanes, ro omCiav Ronivrad

iyvnanav. circlovan ro arxotis soflebs miuaxlovdebis, aq gza orad

iyrebis, erTi gza axieliske wava-d erTi WimRiske. laSqari axieliske

momavals gzas ar gaxyva-d WimRiske wamavid, aqiT naxes, ro arxotivnebis

mdevari madis laSqrisad dasaxvedrad. aq WimRis kldeSi erTi yurei as

iwroi, erTs gverdzedac kldeni xqon, meorezedac. saTavezedac aiseTaniv

qarafni, ro aqiT wasvla sad SaiZlebisa-d vercvin aq miekarebis Samdgar

xalxs. laSqars ro win arxotivneb daxvedriona-d uken juTlebi maxyvebian,

Tan dasustebul xalxi as, arcaR tyvia-wamali aqva-d ra unda qnan! xedven

ro mtris ÃelCi iyrebian, mibrund es laSqari-d am iwro yureSi Savid (am

yures axlac qvia igive saxeli: laSqris Sanadgom yure). yureSi ro maRlad

avides, aq kac veRarcaiT vin miekarebod, Tunda Tof-iaraRid tyvia-wamali

sruac ar xqoniyv, veras vin daaklebd, manam SimSiliT ar gauWirdebod.

boloSiiT raic ar asaval arcaiT asa-d misuls xalxs Tunda sru qvis

gorebiT amoswyvetdes, isiT gverdali es yure.

aq ro laSqar Sasul, arxotivnebs veRara uqnav, Tan ver Saxyoliona-d

sxod ToliT aRar Cenilan. erT RilRveli Zalian gverdalSi maval

yofilas, saxelad gu xqvivnebiva-d mercxaliSvil yofil, simRereebSiac

mercxaliSvili naTqvami-d xalxic mercxaliSvilobiT ufro icnobs. es

mercxaliSvili mamzadulas: miav am kldeTas avivliv, uTqom, eem yuris

saTaveSi ro qarafn kldeniav. laSqars mercxaliSvili sasacilod augdav:

aivlisav mercxaliSvili am kldezedav. wauyrav mercxaliSvils jRnebi

welze wamauxvevav. dauserav daniT feÃebi, wasul am kldeTas, orn sxvan

gaxyolivan. Tu avediTav xo ra kargio-d Tu ara, sru erTiav, xo mainc

209

viÃocebiTav. aqiTav gana cocxlebs gagviSobenao-d mtris ÃeliT sikvdilsav

aqav daÃoca gvirCevav. eesr dauserav danaiT Ziris feÃebi; feÃSiSvleb

wasul imiT, ro sisxlian feÃiv kldes geembisao-d aRar dasxltebisav

(ar daucurdebao), laSqarm bevrm cad, magram sami kacis met vervin wavid.

am samm kacm ki didi wvalebiT aiarnes kldeni-d SaÃdes saTaveSi. iq isiT

wvalebiT avides, ro saTaveSi asulebs bevrs goni-d Rone aRar axyv.

kldeebs feÃs awebebd sisxli-d Zalian bevrs daeÃmar isic. orkan samkan

isiT wvril Rrantebs Saxvdes gasaÃeds, ro Tofeb gasxes ÃidiviTa-d zed

gaÃdes. im kldeze asvla, im laSqris garda, bevrm menadirem cad, magrem

yoran ar daekarebisav, kac ki arav, ician. sakvirveli im kacebis asvla iq.

arc manamdena da arc imis memr andrezad ar madis, ro aq kacs gaevlas. ki

ara-d an daijeras, ro aqav kac gaivlisav.

mercxaliSvili-d imis ori amxanigi am qarafT saTaveSi ro SaÃdes, iq

cota miedan iyva-d dasxdes, Tan SiSiT, Tan SimSiliT, axla feÃebSiiT

bevra sisxl gamauvida-d, ro bevr Rone aRar xqond. cota xans Saisvenesa-d

raki gadaSCes, sixaruliT male maRonivrdes. sadac amaT daisvenes, aqiT

zed Camaxedav amRa-axieliT masavals gzas. laSqris gadmasvla amRivnebs

ufro nelad (gvian) gaeg, manam axiellebs imiT, ro axiela axlos as

juTiT misulebisada-d amRa ufro Sors. amRivnebs nelad gaega-d mdevarSi

nelad wamasuliyvnes. berdiaT gaga cxeniT wamasuliyv RvedriT, ro miolav,

imTvens davxÃocav RilRvlebsav, ro laSqars gavanaxevrebav.

Samarbis gagais cxeni, oTxTav anaTebs nalTao,maRvedris magis patroni, davanaxevreb jarTao!

muÃlad maqv cxenis imedi, arc me davzogav Tavsao!

mercxaliSvilis Ãirimi arxot Caxyrida ÃmaTao,gagais nabams xanjarsa daumtvrevs spilos Zvalsao.

mercxaliSvils saxelganTqmuli Tofi xqond Sors sreviTaca-d marTlis

sreviTac. kldeT Tavze asulebm, mercxaliSvilma-d imis amxanigebm cota

ro Saisvenes, maemzadnes. WimRis kldeT maRalTake wasavlad, iq unda

asuliyvnes, memr iqiT an circlovnis mxareze wavidodesa-d an WimRis ÃorÃSi

Caiyrebodesa, SibuReles gadaivlides RilRoske, aq sru iseTis gzebisas

xqo saval, ro mter imaT aRarcad Saxvdebod. wasavlad ro maemzadnes,

naxes, ro TeTri cxeniT raim Samarbis erT kaci, uken sxo xalx maxyvebis.

mercxaliSvilm amxanigebs uTxr, ro aba iWireTao. ai TeTr cxenian kacsav

Cem Tof ras uzamsav. Zalian Sor ki iyv, magrem Tofis imedi xqond. or sreva

210

wamal Cayar (ori srola) TofSia-d ufro did tyvia Cadv ro TofSi Wikad

(magrad, viwrod) Casuliyv. tyvia Tu laRad Caidebod, qarTul Tof Sors

ar isrevd. Tu Wikad Caideboda-d wamalic bevr daeyreboda, Sors isrevd.

eesr mercxaliSvilma Tavis Ãirimi Sors sasrevlad gaten, daRliSn

Samamavals gagasa-d Tof; ro gavard naxes, rom mÃedar gadmavard cxenzeiT,

imaT is egon qveTu mavkaliTav, magrem gagais xanjris tarT maxvedriyv

tyviai, spilos Zval daemtvriva-d tanze qve aRara maxvedriyv. cxenzeiT

tyviis qars gadmeegda-d ro geeg arai mWirsav, Casafrebuliyv, meore aRar

damkranav. masuliyv sxo xalxica-d juTelT mdevari-d arxotion xalxi

circlovan sru erTad Sayriliyv. laSqar ki am dros yureSi iyv Sasuli-d

arcaiT iyv misavali.

mercxaliSvili Tavis amxanigebiT wasul, WimRis kldeT gverdi gauvlava-d

Sibus ÃorÃSi gadavardnilasa-d misul Saon. iq miutanav ambavi, ra dReSi

iyv laSqari. kaceb ki Sin aRarvin yofila-d SavanelT diacebs puric uWmevav

mercxaliSvilisada-d imis amxanigebisad. feÃeb daubanav, gamaucvlava-d Zliv

maugonTebian amTven nawvalebi, im laSqarSiiT Tavdaxweuleb RilRvlebi.

memr gaustumrebian Tav-Tavis sofelSi.

Sin mios mercxaliSvili, RilRos gastexda Ãmasao,gu marto ar mavidoda, orT maiyolebs sxvaTao.

ai, am laSqarSiiT es sam kac wasul mSvidobiT. es danarCen laSqar

gamagrebul am yureSi sam dRemdin. juTel xalxi naomari-d daRaluli jer

ki yofil aqa-d, ro laSqari aRar gamasul, wasulan Sin. iqac nalaSqrali

sofeli, saxlebi dangreuli, mkvdrebi dasamarxavi, diac-ymawvilis meti arc

vin yofilaR iq sofelSia. aba, ras iqmodes, ro ar wasuliyvnesa-d ar miexen

Tavis soflisad, an rosnamdin unda ecad laSqar, ro maled ar gamasuliyv-

yureSiiT. Tan arxotivnebmac uTxres juTelebs: Cven amagyriTav javrsav

mag laSqrisasav. viyaraulebTav, ro ar gaiparnanao-d rosac gamavlenav,

memrav Cven viciTav Taodav. erTxans, iqnebisav maSivdebisao-d wavlenav. Cven

gamagyvebodiTav, uTxres juTlebs arxotivnebm, mageSvelebodiTav mkvdrebis

damarxvasao-d daSlilis saxlebis Cafarebasav, magrem am laSqarsav eesr

ver gauSobTav, Tore klov uares izmenav, Tu eexla ar SavananeTav es

laSqrobaiv. am saubridges juTleb wasulan. arxotivnebm ors dRes ucades

laSqris gamasvlasa-d iyaraules. laSqar ro mainc ar gamadiod, memr

gadaswyvites dabaliTebiT (dabaliTeba: motyuilebiT mindoba da miyvana

211

TavisTan) gamaesx es xalxi yureSiiT. erTs axielels Ãadela eqvivna-d

RilRos iyv gazdili, RilRvlebic bevri icnobda-d imaT enaic wmidad icod,

isr, ro qarTul ena ufro ver scodniv (Ãadela RilRos gazdili yofila,

RilRuri ena wmidad scodnia da qarTuli damaxinjebulad, RilRodan rom

mosula, Ãadelas kviriwmideli qali SeurTavs, saxelad zequa. es qali

Turme Ãadelas swunobda da xandaxan mamisaxlSi Turme gaiqceoda. Ãadela

rom moiyvanda gaqceul cols, Turme aseTi damaxinjebuli sityvebiT icoda

qarTuli laparaki da am sityvebiT daemuqreboda: `kviriwmidelT zaquo,

Seniv RilRos waiyvanebodisav, RilRos bers Txaze gaiyidebodisav, ber

Txaiv marilze gaiyidebodisav. xevsuruli eniT ki es sityvebi ase iTqmeva:

kviriwmidelT zequav, Sen RilRos wagiyona-d iq bers Txaze gagyidi, bers

Txas marilze gavxyidi). ai, ees Ãadela miulalav laSqrisad arxotivnebs

Suakacad, gameediTav, iaraR aiyareTao-d zav-i vqnaTav, SavrigdaTav.

winwin misuli Ãadela RilRvlebs ar Sautevav im yureSi, sadac Taod

iyvnes, xoloT dabliT dauwyav RilRurad Zaxili; Sasarigeblad orav

masuliv, arxotionTY wamalaluliv. laSqars uZaxebav: waediv, magvSordiv

mandiTav, Cven viciTav raic Sarigeba gindaTav. meored, mesamedac, kidev

waulalav Ãadela arxotivnebsa-d laSqarsac gaSWirebiv SimSiliT.

ukenobas misula-d dauwyav kide Zaxili: gameediTav, me CagidgebiTav

Tavzdebadav. memr miuyvanav Ãadela laSqarsa-d uubnav Sarigebaze.

Ãadelas imTven uubnav, ro daRndobiva-d gamaxyoliv laSqari. laSqari

ro gamasul, arxotivnebic aq yofilan. Samaexvivnen mirgvliva-d uTxres:

Tu iaraRs aiyriTav SavRrigdaTav, Tu arada vÃocaT erTuciv. RilRvelni

yvelanairad ZalRone gamaleulni yofilan, SimSiliTaca-d aRarc tyvia-

wamali xqoniv. met gza ro aRar xqond, auyrav iaraRi-d Caubarebav. miucav

arxotivnebisad. arxotivnebs wamauyvanav es laSqari-d mauyvanav axielis

Zir mindorze. damsxdar uiaraRo xalxi-d arxotivnebi mirgvliv Samaxvevion

SaiaraRebulebi. arxotions xalxs, RilRvelT calke gaumarTav saubari,

ra uyvaTav eexladav am xalxsav, davÃocaTaev, Tu gauSvnaTav. zogs xalxs

uTqom, ro codoiav, uiaraRos xalxs nu davÃocTav, codoi asav. zogebs ki

gauniaveebav, egeniv Cven dasaÃoclad arianav wamasulebio-d Cven raadaR

gauSvnaTav cocxlebiv. wamasulan arxotivnebi-d arxotis jvaris karCi

Sayrilan, bevr uubnava-d gadauwyvetav, ro davÃocaT es laSqariv. axiel

erT cixei dgasa-d es cixe ÃaraTai as. (`Ãarani aris ciskaraulebis qvegvari).

ÃaraTas visam megobar kac xyoniv erT RilRveli tarSeli (`tarSa”, qistis

anu RilRvlis sofeli). ÃaraT ro gaiges, ro laSqrisad Tavis gaWras

212

apiroben, gaukiTxav calke Tavis megobar RilRveli-d uTqom: Senao-d Tu

vin kide gtanavav saxliskacebiv, CemTan wameediTav, Tore aq ka saqme ar

maÃdebisav. im RilRvels or kide mauyvaniv Tavis saxliskacebi-d ÃaraT

gauparebian RamiTa-d Tavis cixeSi Sauyvanian. puric miutanav, wyalica-d

cixis kari gareTiiT daukedav. laSqarsav pur vaWmioTav, uTqom zogebs,

mSier xalxiav; sxveb qve gaJjavrdomion: pur ro vaWmioTav, memr ufro codo

ar asaev, ro pur-marilSi gareul xalx davÃocaTav, ar davÃocaTao-d ra

kais maqmedebiav Cvendav, aqiT ro wavidanav, magvibrundebianao-d uaress

gvizmenav. sabolood gadawyvetil, laSqris daÃoca. uiaraRoebisa daÃocas

bevr xalx ki zarobd, magrem xalxm raic pir aiR, imas veRar texdes. zogs

juTas dauÃoces makeTeebi. zogs winandel javri SWirda-d mainc laSqris

gaTavisuflebazed uars ambobdes.

erT Rame kidev axielis Zir gaaTenebies am laSqars, daÃoca sawuxrod

gadaswyvites, magrem RamiTav dagveqcevisav xalxiv, dilamdin maicades. RamiT

ki sru mirgvliv xyvandes Samaxveulebi-d yaraulobdes. meore dilas yvela

arxotivnebm RilRvlebsTan moiyares Tavi, RilRvlebs veW ki xqond (eWvi

qonda), ro ar gviSobenav, gulSi raim aqvav cudio-d aba vin ityod; TavmarTlad

ki saiT gaigebdes _ daÃocai Rgulavav. erT arxotion misul nasxdomebs

RilRvlebsTana-d erTisad mÃarze Ãel daukrava-d uTqom: dasaklavs Ãars raiR

gvianoba undav. viTam, am xalxis daÃocas xo vapirobTao-d gvianoba raadaR

undav. romensac mÃarze Ãel daxkr, imasa-d imis Svils qarTul orTav kargad

scodniva-d gaugonav am arxotivnis naTqvami-d gaugav, ro daÃocas gvipirobenav.

am mamaSvilT xanjrebic orTav damaluleb xqoniv CoÃis SigaTi. raki am

arxotions es uTqoma-d darwmunebulan imaSi, ro mainc dagvÃocenav, mausom

xanjrebisad Ãel am mama-SvilT RilRvelTa-d miucveTav im arxotivnisa-d

romenmac Tqo: dasaklavs Ãarsav raiR gvianoba undav. xanjreb ro daucveTav,

es arxotion gaxqceviaTa-d gazdgomian. manam kidev dascemdes xanjrebsa-d

daaTavebdes, sxveb arxotivnebi miSvelebiona-d dauÃociaT xanjriT es mama-

Svilni; imaT isr marjved ver daxoces, magrem visac mizdevdes, imaT imaze

xqoniv guli.sxveb zurgTaniT wasweviona-d RilRvleb dauxanjrian. exlad

ki dareul xalx erTucSia-d damdgar iaraRis Ãma, cema, yvirili, Rriali,

RilRvlebs iaraR aRar xqoniva-d aba uiaraRod rasaR iqmodes, SabrZolilan

ki. zogisad qva daukrav, zogs ÃeldaÃel SaRmbion, magram bolos mainc yvela

dauxanjrav. dauTxrav ais mkvdrebi-d axielis Zir erTad dauwyvav mindorze.

erT RilRveliv isiT iyvisav, ro uCins RameSi (bnel RameSi) mTvaresaviT

anaTebdisav. erTm arxotion qalm gaiarav RilRos natyvevarmao-d naxav es

213

RilRveliv mkvdrebSiav. daRglijav balaxio-d pirisaxeze daayarav; codo

ki asav _ Tqoev, ro Senav eegr iwvav. Sen feriv arcaR rjulianCi iqnebisao-d

arc urjuloSiav. balax ro daayarav, imis braliTav cremleb gadmaedinav.

memr ukiTxav im qalisad: vin asav eg RilRveliv. egiv isiav, uTqom qals, me

ro tyved viyavi wayvaniliv, amagan mimibarao-d Zma ver Sainaxavsav dasav, me

ro tyveobaSi magan Saminaxav. ee saurjuloos magas cal ar xyvandav, arc

vaSkacobiTao-d arc svindis-namusiTav (mTxrobels am RilRvlis saxeli ar

axsovda, sxvebs visac vkiTxe verc imaT miTxres). memr ÃaraT ro tarSeln

daumalian, isen gauparebiana-d Saxyolion mTamdin. imaT uTqom, ro Tqvengan

cocxleb davrCiTao-d manam Cven sagvareulo iqnebisav, Svil-SviliSvilio-d

kidev memrav, Cven Tqven Zmeb viqnebiTav amis Semdegav. sadac gagiWirdebaTav,

Tqvenke mamavals tyviasav Cven SaveRobebiTav winav. imis memr tarSelTa-d ÃaraT

did Zmobai aqv dResnamdin. isenic xSirad daudiodes stumrada-d Ãaranic,

Svil-SviliSvilica-d bolos gvaris gagZeleba. Tu erTs ra gauWirdebod,

meore mieSvelebod. stumrad misuls erTimeores mudam dauklevdes saklavs

pativis sacemlad.

tarSel ro wasulan, imaTad ukiTxav RilRvlebs mdevris ambavi, rogor

wavidav saboloodav. imaT yvela uubnav, raic raÃel maxÃd mercxaliSvilis

wasvlidges, an Taod raÃel gadaarCinnes ÃaraTa-d an laSqar raÃel

daibaliTesa-d daÃoces uiaraRo xalxi, an mkvdreb raÃel darC. am laSqarze

simReris mTqmels ki isr uTqom, ro wiTel wyal misulav RilRosao-d imiT

gaugavav, an arxotivnebs sWrianav Tavsao-d an iqneba arxotinebm daÃocesav

laSqariv, ro sisxlian wyal mavidav, marTal ambav ki tarSelT miutanav.

berebi qomocixlebi cudad Saxedven mTaTao,dagvigvianda laSqari, gadascda pirobasao,Su RilRos kaci walales, Sinjven arxotis wyalsao,wyali mavida wiTeli, arxot Tu sWrian Tavsao.

RilRvelT ro es ambav dawvrilebiT gaiges, daiwyes mkvdrebis zidva,

xolo arxotivnebi mkvdrebs usaÃsrod ar aZlevdes, zogis saÃsrad spilenZs

azidvinebdes. zogisad iaraRs. RilRvlebs Tavis mkvdrebi, zogi malulad,

zogi gvian, yvela wauRav.

am xalxis daÃocis dros ro mama-SvilT RilRvelT arxotivnisad xanjreb

daucveTav, mZimed ki daWril, magram iqav gamamrCal. laSqar ro gauwyvetav,

214

arxotis jvarCi arxotivnebs erT Ãar dauklav sayarymod. arxotis jvaris

axlos mindorze yofil zog mkvdrebi-d arxotivnebs Sors dauTrav _ aqav

jvarT axlos dasuldebisav. imeebis gamTrelebi aod daÃdilana-d jvars

maumizezebian, mkiTxavs uTqom, ro arxotis jvarm mkvdrebis daTraiv Sorsav,

egeebiv Cemis gamarjvebiT daÃocav xalxmao-d aq unda iyonav... mauTrav ais

mkvdrebi, sadac iyv, iqav dauwyvav, manam patronebs ar wauRav. imeebisad

matanil saÃsar arxotis jvarSi miuRav. zog saludeeb qvabebi-d zogi sxo

rvali. RilRvelTad ayril Tof-iaraRic zog ki wauRav saÃsriTa-d zog

qve damrCal. raic damrCal, isica-d nazid saÃsaric gauyvav arxotivnebs.

imis Semdeg dajavrebulebs RilRvlebsac bevrjel dauyrav cud dRe

arxotivnebisad.

RilRvlis laSqris dacema fxitus cxvarze, saÃarismaRal

arxotivnebis daweva mdevrad da brZola erTimeoresTan

miambo giorgi qibiSaurma sof. axielSi, 63 wlisa. 1938 w.

sofel xamxai arxotsTan Zalian Sors ar asa-d aqaurebi-d arxotivnebi

Zalian kargad icnobdes erTucs. mesisxleobaic bevrjel xqoniv erTada-d

memr iqavac Sarigebulan. kaceb ki uÃocav erTucisad, magrem gansakuTrebiT

did zianiod ki arcad miuyenebav. imiT, SiTurasac laSqari saÃevsureTod

maumzadebav, ro arxot did zian ar mieyen, razedac exla gveqnebis saubari.

xamxas cxovrobd erTi saxelgaTqmul RilRveli SiTura. SiTura xandixan

RilRvlis laSqarsac zZRolivas wina-d mzir xo sru daudiod, usafrdebod

gzaSia-d saxelis gulisad Ãocd xalxs. erTxan SiTuram maindom RilRvlis

laSqris Sayrai, arxotionT adgilebisa RamiRam gavlai-d budis Ãevsurebis

mTaSi Ãaravanze dacema (Ãaravani: saialaRe mTaze gaSvebuli xarebi da

berwi saqoneli). SiTura fiqrobd, ro arxotivnebs ro davscav laSqariv,

axlos arianao-d ar SamarCenenav, memr zafxuliav, mamaswrobenao-d

damizaraleben xalxsav; raki exla zafxuliao-d bude Ãevsurebis Ãaravans

gamavRlalavav, mTebze gzas Savxkravav, aRarvis gamauSobao-d, erTxan Tu

bisnas gadavaswveriTav, memr veRaras gvizmenav. budis Ãevsurebmav aq arc

mTis sayeleb icianao-d arc gamagvyvebianav aqamdinav. arxotivnebi manam

gaigebenav, qve gadavaswrobTav Cvens samZRvarzedav.

SiTuram am azriT daibar RilRvlebi-d Saiyarnes iardaSi. aq SiTuram

Tavis azr uamba-d yvelas gauxard es azri. meore dRes aisxes Tof-iaraRi-d

wamavides. Samaiyarnes neTxas, amavides Corexa-d aq daisvenes. aqiT win

walales mzveravebi-d Tao Soriaxlos gaxyv laSqari. mzveravebi sru ugzos

215

gzaze midiodesa-d iqiT aTvalierebdes gzebs _ ro aq arxotion arvin iyosav,

an menadireio-d an mzirad wamasuliv. isr iaresa-d bisnis kuroze erTad

mavides yvelani, mzveravebica-d sxo laSqaric. amavides saÃaris maRal, aqiT

aTvalieres gzebi-d, ro vercad vin naxes, Camaiyarnes nasoflar. (nasoflari

ewodeba tanies. aq odesRac sofeli yofila, ufro qistebisa, axla ki es adgili

arxotivnebis xelSia da zamTrobiT miudis saqoneli. zafxulSi ki marto

Tivis dasamzadebad midian. amzadeben Tivas da dadgamen adgilze zvinebad.

zamTarSi, roca saqonels mireken, maSin moaqvT Tivac. raki Zvelad sofeli

yofila, amitom hqvian `nasoflari~. etyoba kidec Zveli nasaxlarebi; axlac

imave nasaxlarebSi aSeneben sazamTro gomurebs). nasoflariT wamavidesa-d

meores mTazed SamaÃdes `oSanike~-s ReleSi. aqiT kidev aTvalierebdes gzebs

_ an xalx xo arcad vin iyv saSiS alagSi, an yarauleb xo arcad iyvnes.

am daTvalierebaSi naxes, rom amRis mTaSi Situs memcxvareebs mausxam

cxvari-d sru uWerav eg mTebi. aq raki cxvari naxes, RilRvlebs iqiske wazZliv

sulma-d Tqves: es cxvar xo arxotivnebisa ar asav, am cxvars davecnaTao-d

gavlalaT RamiTav. wyemseb Tu ÃelCi CaviyareTav, cxvars gamavayolaTav

Tanav, Tu ÃelCi ver CaviyareTav, qve davÃocaTav, vinac gagveqcevisav; Tore,

ro gagveqcasav vinav, arxot gastexsav Ãmasav. win magvaswrobenao-d ar

gagvatanenav cxvarsav. imaT icodes, ro Tavis mTaSi nadgoms cxvar-wyemss aisrav

patronobdes, rogorc Tavis sakuTars. zogebm ki Tqves: aqiT cxvars isr ver

gavRlalavTav, ro arxotivnebm ar gaiganav, cxvar xo Cqarad ar idensav, manam

Cven am ors mTaze cxvars gadavRlalavTav, manam gaigebenav arxotivnebiv, win

magvaswrobenav, arc cxvars gagvatanenao-d xalxsac gvazaralebenav. ukeTesiav,

ro piriqiTel Ãevsurebis Ãaravan gamavlalaTav. magrem zogebm Tqves: raiR

piriqiT vidinaTav, es cxvar aq asav. Ãevsurebis Ãaravanic ro wamaviRaTav,

arxotivneb mainc mdevrad gamagvidgebianav, Tu gaigesav. bolos SiTuramac

Tqo, ro davecnaTavo-d es cxvar waviRaTav, raic magvivav, magvivav. dRisiT

wveri-wver gaiaresa-d Situs Tav erTs Ãvafs alagSi dasxdes daRamebamdin.

ro daRamd, Caiyarnes WalaSia-d gaswies cxvris binaiskes. cxvris binas rom

miuaxlovdes, feÃis Ãmaze ZaRlebm daiwyes yefa. vinac maÃerÃebul wyemseb

iyv, ganze gavides, ro cxvars karga Sorad maSordes. erT-orm wyemsm ar daaneb

Tavi cxvarsa-d masulm laSqarm aqav daÃocn iseebi. laSqari cxvars mirgvliv

Semeexviva-d gamauqeCes isr, ro aq bevr xans ar daSWird bZolai, erT-or wyems

Saxvda-d iseebic maSiv daÃoces. cxvar qood upatronod darCa-d gamalales,

zogebm qeCeb wamaiyares wina-d sxva xalxi Suad-Su Caudg gamamarTuls cxvars

216

(qeCi: Txa an vaci, TiTo faraSi aseTi ramdenime yavT gawvrTnili. roca

cxvris gareka undaT, qeCebs gaujavrdebian. isini cxvris win gavardebian da

gaudgebian gzas, mere cxvaric damwkrivdeba da qeCebs gayveba ukan. uqeCebod

cxvris gareka ar SeiZleba, cxvrebi rom cxvris faridan ganze garekoT,

mobrundebian da isev cxvris faraSi Semovardebian, mTliani fara kidev viwro

bilikze ki ara, Saragzazedac ar gairekeba. amitom Txebi ise gawvrTnili yavT

mecxvareebs, erTi ro daiZaxon _ ̀ qeCi~, maSinve win gavardebian da gauZRvebian

cxvars. qeCebs Tav-Tavis sakuTari saxelic hqvian da Zalian kargad esmiT

Tavisi saxeli; magaliTad, erT-erT qeCs `arsila~ hqvian. patronma Tu daiZaxa

_ `arsilav qeCi~, arsila maSinve win gavardeba da gauZRveba cxvars. mere

Txebi mardebi arian da maTi gareka Cqara SeiZleba, cxvaric asea daCveuli,

rom qeCebs gaudgebian uken, Tunda qvec abrunebdas vin, aRar mabrundebian,

qeCebiske garbian mainc). qeCebi miudiod aCqarebiTa-d damwkrivebul cxvar

uken mizdevd. amaiares mTidi-mTiva-d meores dilas sadilobisad nasoflar

Cavides. aq cota Saisvenesa-d auyenes lartanis gors piraRm. mZime fara iyva-d

marjved ver midiod iwro gzebSi, Svidas-rvaasi suli iqnebod, sru Wedilai-d

berw cxvari. saÃaris maRalaca-d sxvas wverebzedac yvelkan mewvere-i xyvand

laSqars (mewvere: yaraulebi yvelgan, sadac gadasasvleli da gzis Sesakravi

adgilebi iyo mTebze, e.i. mewvere hqvian mTebis yarauls). mewverem ro nax,

mZime fara maudis, daiwyes Tofis srevai-d TamaSoba sixaruliT, Tan imRerdes

`ilalas~-s. cxvaric maRlad amavida-d SaJjard saÃaris Reles (qisteTisake

gadasaval mTas). am dros Samaewivnes arxotivnebic, zogni cxvarsa-d zogT

pirdapir gaswies saÃaris Reliske.

cxvar ro gaelal RilRvlebs, iqiT daqceuleb wyemsebi pirdapir

arxot masuliyvnen RamiTa-d daewy Zaxili: cxvarze dagvecnesao-d cxvar

gagvilalesav RilRvelTav, magveSveleniTav. zog wyemseb qve dagviÃocesao-d

Cven gamaveqceniTao-d Tqven gatyobiebTav. arxot yvelas soflebSi Ãma

gatexiliyva-d, erTucis memjobias, daqceuliyv xalxi samdevrod. mamzadeba

qve ara bevr undod xalxs, imiT ro sru mzas xqond erT Ãel feÃsacmeli,

Tof-iaraRic, eseTis dRisad arxotivnebs. saCqarod maemzadnesa-d wamavides.

arxotSi Ãmani Cayarnes: magveSveleniT xanzeda, samdevrod arxotivnebi deemzadnian wamzeda.

orol pir masra aisxes, Tofeb uelavs mÃarzeda.

arxotis Walas mdevari erTucs ar ucdis gzazeda.

zogeb wveriske wavides, zogni saÃCuaT gzazeda.

217

saÃCuaT gzaze wamasul mdevari. cxvris faras Samaewivnesa-d dauwyes

erTmanecs Tofva cxvris faris gamlalav RilRvlebma-d arxotivnebm.

arxotivneb Causafrdesa-d gzas aRar anebebdes, magrem, mewveris imediT,

RilRvlebi cxvris faras mainc ar wirevdes. cotaad Tu auediTav, fiqrobdes,

memrav mewvere magveSvelebisao-d, rogorc iqnebisav, gadavaswrobTav am

cxvarsav mTazeo-d memr veRar dagvayrevenav. aq ro erTmanecis Tofva iyv,

am dros zog xalx saÃarismaRal SaÃd; mewvereebm ro eseebi naxes, dauwyes

Tofebis Ãla, ro mdevariv wverze ar amauSvaTao-d cxvar ar dagvayrionav.

magrem zogeb arxotivneb am meTofeebs, anu mewvereebs, aÃlides Tofsa-d

zogebi sxvis gzisas wavidesa-d mewveres saTave mauares. cxvar visac maudiod,

am RilRvlebm walales kac, ro mewvere magveSvelasav (erT RilRvel saxelad

aSuyo yofil, maSin am cxvris gamlalavi. memrav isiv arxot davidodisao-d

gviambisav maSindel laSqrobaiv, Tqvian winaT. aSuyom Tqvisav: Tofis Ãma ro

gavigoneTav, Cven mewvere TamaSobsav, gvegonao; ro gadmavxeneTao-d arxotionT

Tofni elevdesav, maSin davanebeTav cxvarsav Taviv. erTm RilRvelm iZaxav:

xTis nacemiav Cvens Tavsav, Cven mewvere ki arav, arxotivneb masulanav).

gadaxenesa-d `mtyelzaltianni Tofni elevdesa-d niSan Tavn brunevdes” (es

sityvebi aris aSuyos mier naTqvami. mtyelzaltianni Tofni da niSa Tavebi. maSin

RilRvlebs TofebisaTvis wvrili rgolebi codniaT salted, arxotivnebs

ki brtyeli salteebi. niSa Tavi: meloti Tavi. aseTi Tavebi arxotivnebs

umravlesobas hqonda) maSin uZaxebav erT RilRvels, ro Cven saqmeiv cudad

asao-d Tav daanebeTav cxvarsav, Tore sru gagvwyvetenav. RilRvlebm, ro

amTven wvaleba tyuilad daxkargesa-d cxvrisad Tavs maund danebeba, raic did

dumianeb verZeb iyv, xanjrebiT daSWres ai dumaebi cocxlebs verZebs. gaacves

arganzeda-d gaisxnes mÃarze Sin wasaReblad. zogi javriT xanjars dascemd

cxvarsa-d kldeze daagorebd mkvdars. zogeb ki imas eubnebodes: dumeeb ki

arav, Tavebic aq dagCebisTav, codoi asav, daanebeTav cxvarsav Taviv. gaiares

am RilRvlebmaca-d mewvereebs SauerTdes, zogeb ki gaiparnes sxvis gzisas,

magrem aqac arxotivnebs gzai xqond Sakruli-d ar gauSvnes. gaÃd saÃaris

Reles Tofebis Ãlai.

om iqna saÃaris Reles, nislebi wveba mTazeda,kvamli gavida kvamlSia, boli gairTxa cazeda, maJreb sWexs saÃarezeda, Ãirimeb _ Tavis Ãmazeda.

daÃurdes Tofni stambolni, tyvia Camadis farzeda.

Tofma ajobna siaTam, tyvia alala Zalzeda.

218

isiT bevr Tofis Ãla gaimarT, ro zogis jiSis Tofebi sru amaimWvardla-d

aRar isrevdes tyvias, zogeb Tofeb ki TavisTavad iwmidebodes tyviisagan.

zogeb Tofeb isr daÃurebulan, ro Ãel aRar ekidebodav. RilRvelni sangalSi

msxdarana-d iqiT usrevav (sangali: qvebisagan SemoRobvili safari, saidanac

Tofs isvrian da mofarebuli arian). arxotivneb ufro maRla yofilan

Casafrebuli-d iqiT uÃlav Tofebi. iseT Tofis Ãma yofil gambuli, ro

saÃaris ReliT arxot mamdinar, ca ro daiquxnebsav Soradav, eegr gurgual

gaiRisav cazedav Tofis Ãmamav, - icodian winaT. sadilobaSi Sambul omiv

wuxrixan mavidav, iqav om iyvav gaÃurebuliv. aSuyom Tqvisav: Cvenav daRamebas

velodiTav, dablad visxediTao-d RamiTav arxotivnebi veRar gvnaxevdesav.

Cvenav qve vRnaxevdiTav arxotivnebsav cis tatnadav maRla nasxdomebsavo-d

maSin vazaralebTidav (zemoTac vTqviT:LaSuyo erT-erTi RilRveli

iyo, romelic am laSqarSi eria, am laSqrobis Semdeg is damegobrebula

arxotivnebs, xSirad Turme midioda stumrad arxotSi da, sxvaTa Soris, am

laSqrobis ambebsac uyveboda arxotivnebs). daÃociT maSin bevr ar daÃocil,

arc RilRvlebi-d arc arxotivnebi. imiT, ro yvela Casafrebuli yofilasa-d

tyvia marjved arcaiT xvedriv. erT RilRvel maJjdomiv kldesa-d maraizZeT

siskaraisad uÃlav Tofi; siskaraic menadirei-d Zalian ka meTofe kac

yofila-d amasac uÃlav _ orniv Casafrebuln yofilana-d verc erTs daukrav,

verc meores (siskara gvarad oCiauri iyo). ras SCadiv, siskarao, uZaxebav

amxanigebs, tyvia-wamals nu xarjavav tyuiladav, daacalev, ro amaCindasav.

uclav siskarasa-d qud amaCindav RilRvelsaiv. siskaras Zalian marTal Tof

xqoniva-d usrevav. ai qudiv Sors gaisrivav tyviamav. mautyuebav siskarai,

qudi argniT amauCenav, siskaras kacis Tavi Rgonebiv (argani: joxi, romelsac

kldeSi siarulis dros xmarobdnen monadireebic da aseT ambebze mosiarule

xalxic ujoxod ar wavidoda). gamavardav imis Toficav, Tqvis siskarama-d zed

gadmamaSalav ai kldis namtvreviv. mauswvrav kide siskaras Tofis gatenai-d

damjdar Cumad. karga xans ro gamavidav, kide amaCindav qudiv, gaugav siskaras,

ro is qudi joxiTav iyv amaCenili-d aRar usrevav. RilRvels ufiqrebav,

ro aRar mesrivav, qveTu mavkaliv. meored amaCenil qudi-d TeTrad Sublic

amaxyoliv Tan. am dros siskaras daliSnebul xqoniva-d dausxletav Tofi.

Tof ro gavardav, legadav tvin Saasxav ai kldesav, Tqvis siskaram. SublSi

maxvdriva-d Tav gauxeTqav RilRvlisad tyvias. memr sxo vinam gamaxkidebiv,

me mavkalio-d xalxs gaumtyuilebav isi _ mag RilRvelsav siskaram daxkrav

Tofiv.

219

maklulsa siskaraisas raad saxelobT sxvanio.

zog sad vin yofil Casafrebuli-d zogi sad, uÃlav erTucisad. am ÃlaSi

dauWrav erT amRioni mindiai. meoreic iqav amRion dauWrav xomizurai.

mindias mÃars SWirebiv natyviari-d xomizuraisad Tav gauRarav tyvias.

TamarizZe xomizurais Zma yofila. ro unaxav, xomizurasav tyvia daxkresav,

wamamfrindala-d gaqceul, pirdapir RilRvlebis sangalSi gadamxtar.

gaqceuls Samauyenebav Tofi, imas is Rgonebiv feÃze Samavayenev, magrem

aCqarebuls ameecila-d ficarze Sameegd (qarTulis Tofis Caxmaxs iseTi

mowyobiloba hqonda), qve mamkvdar. xomizura imTvnad magar kac yofil, ro

arxotamden iqav feÃiT uvlav sasikvdilod daWrils.

brali as, giorgaisZe urCod daiWra tanzeda, aegrav mindiaisad, arwiv dakodes mÃarzeda.

om ro gaTavd, dabrundes arxotivnebic. sakaciT sazidavad marto mindia

gauÃd, sxveb ki yvela feÃiT madiod. daWril xomizuraic ki feÃiTav

mavidod. imTven darC RilRvelis yarwikai-d sasagZle, ro Zliv wamaiR

xalxm (yarwika: Salisagan aris moqsovili, mere moTelili, amas mTieli

xalxi nabdis magier xmarobda da satarebadac msubuqi iyo. mas moxeurad

yisina qvia).

amagaT guda-nabadsa nasoflar yofdes banzeda,cudad qnes, wil ar dagvidves, ver magvixvediT xanzeda.

cxvris patronebic mavides aqa-d daabrunes Tavis cxvari. wuxr mdevarica-d

cxvaric nasoflarav Camavid. gaTaul puri xqond xalxsa-d daRalul-

daosebuli iyv (daosebuli: daqanculi). daagzes did cecxli, am Rames aq

darCes. RilRvelT dawirul yarwikebi-d sasagZleeb gaiyvesa. zog ki Ciod,

ro Cvenav wil ar dagvidvesao-d cudad qnesav. wil ar miucav imeebisad,

vinac dagvianebiT masulasa-d omSi monawileoba ver miuRav. am Rames tanies

nasoflar darC mdevarica-d cxvar-wyemsic. meores dilas axyares cxvari-d

gamalales Situske. oSanikis Rele gadmaavlies kaloTanis wyalze Camayares.

aqiT ki memcxvareebm Taod galales Situske Tavis cxvari. is mwyemsebic,

romnebic aqav adgilze daeÃoc RilRvlebs, memcxvareebm gadaxkides

cxenebzeda-d waiRes Tavis sofelSi dasamarxavad. pur ki miagebes gzaze

diacebm, rosac Tofis Ãma aRar madiod, om gaTavdav geeg diacebsa-d

wamasuliyvnes SaSinebulebi.

220

aÃvaT laSqari

SiSnia (igive mindia) balaxurizZisagan

arxot momavali aÃvaT laSqris dabruneba

miambo g. jabuSanurma sof. axielSi, 52 wlisam. 1935 w.

`mama gemduris mindiav, Svilo ujerod xario,aÃvaTa, arxotivnebsa, Sen auSale zavio~.

im dros, rosac mindia, anu SiSnia balaxurizZe, wamaizarda-d vaSkacobis

saxel gaiTqv, RilRvelT aÃvaTa-d arxotivnebm zav dadves. kac-Suakac

Saiyara-d Sarigeba gadaswyvites. erT Ãar dakles Sarigebis dros. piroba

dadves, ro Zvel sisxliv raic iyvav, yvelam davsTmaTao-d axals nuRaras

CamavagdebTav. Tu iseT uWko vin gamaCindav, ro es Cven dadebul zav CaSalavo-d

kidev saqme ra dalivav, isiT kaciv pirSi mivscaTav, nu davRmalavTao-d, Tu

is mesisxleT maklesav, mdevar nu gaudgebiTav, nucaR Tav-sisxl iqnebisav

zavis CamSlelis makvlazedav. Tu zavis CamSlel kac davmaleTav, maSin Temm

agasav pasuxiv xalxsTanav, Tu amas cud ra maxyvav. zav dadves, magrem am dros

mindias val miudevd aÃvaT e.i. sisxl emarT mindiaisi. sofeli, Temi sTxovd

mindias, ro Cvenis xaTriTav sisxls Tav daanebev, zavs nuRar agviSliv; magrem

mindia sisxlis daTmobis gunebazed ar iyv: Tu aqamdin ymawvil viyaviv, ara

SameZliyvav, eexladav iaraR aviRio-d ar SavarCenav. RilRo ufro axlos as

arxotsTana-d aÃvan Sors arian. aÃvaSi wasvla Suris saZebrad Zalian Znel

saqmei as. Sor gzai asa-d memr, sru samtroi. mindias ded-mamaT icodes, ro

mindia iq emzadebod Suris saZebrad, bevrs exvewebodes nu waxolav, nuc

xalxis pirs gastexav, dadebuls zavs nuRar auSlio-d, meore isiv, ro iq

wasuliv cocxal veRar maxolav, Sorn gzaniao-d sru samtro-sisxlianniv.

magrem mindia mainc aÃvaT javrs ar icilebda-d wasvlas apirobd. bolos

gaipar marto mindiai, RilRos gaiara-d Cavid aÃvaSi. aÃvaSi soflis axlos

Caujd wuxrixan. ro mavid soflis pirSi, safexvnoSi fexon Saiyar. isxdes,

saubrobdes. mindia veRar icdid, xandixan meemzadis gadavetanebiv ÃmliTav,

erT-ors qve mavxklavao-d memrav niadeg aRar gamiSobenav cocxalsav. niadeg

mamkvlenav. memr ufiqrebav, ro davacalao-d xalxi ro Sacotavdebisav,

memr iqneba damCasav droiv, ro gadavSCav cocxaliv. maicad daRamebamdin.

ro daRamd, maSin sru axlos miipara-d Cajd safexvnosTan. rosac wavid-

wamavidesa-d or kac darC safexvnoSi, mindia adga-d wynarad mivid imaTTan.

uCin Rame iyva-d imaT RilRvel vinam egon misuli. saubarSi yuradReba ar

221

miuqcevav. mindiam Tavis xanjars gaikr Ãeli, erTs kiserSi daxkr raic Zali

Ronei xqonda-d iqav TavmaWrili daec, meores wveriT gulSi Casca-d isic

imaSiav makvd. mindia gadmaxta-d wamavid isr, ro sofelSi vercvin ver gaig es

ambavi. mindia sru isiTas gzaze wavid, ro mdevari iq eWvs ar aiRebd, im gzaze

ar daedevnebodesa-d mSvidobiT gadaSC.

sofelSi Sastanebixar, fexons gauWer Tavio.

RilRvelebm karga xans ver gaiges es ambavi, rosac es or kaci Sin aRar mivid,

daZiesa-d safexvnoSi daÃeles daÃocilebi; gatyd sofelSi Ãmai-d gamaudg

mindias mdevari, mdevar gzaze midiod, mindia ki sru ugzoTas wamavida-d

ascd mdevris savalT gzaT. mdevarma bevri iar, bevri iwvala-d mainc ver

gaiges kvali, saiske wavid es oris kacis mamklav mteri. eWvi maSiv mindiazed

xqond, is iqnebodav. daiwyes aÃvaT aq siaruli-d Zeva arxotivnebSi, iqav ro

es ambav maxÃdav, maSin sad vin iyvav. arxotivnebm icodes, ro imis maqmed

mindia iyv, magrem mainc ar texdes, arvin akliyvav, maSinav aqaur xalxiv sru

Sin iyvav, eubnebodes. magrem sofelSi avis enis kaci ar gamailevis, Cumad

vinam uTxr, ro im drosav mindia ar iyv Sinao-d eg iqnebodav. wavides am

ambis gagebazed aÃvani Sina-d wasvlaSi Tqves, eexlad Cven bral nuRar asav,

zaviv Tqven aSaleTao-d mamklavic ar gviTxariTav. arxotivnebm uTxres:

Cvenav jerac ar viciTav, vin asav mamklaviv; ras getyodiTav, eexladac ar

viciTav, vin ra magatyuvaTao-d vis tyuil daijereTav. im drosav mindiaic

Sin iyvao-d yvela xalxiv, Tu Zalad Sari-d mizez gindaTav, Tore eg marTal

ar asav. arxotivnebs undod amis dafarva, magram avena kacisgan naTqvami

xqonda-d aÃvaT aRar daijeresa-d muqaraze wavides.

arxotivnebm icodes, ro eexladav aÃvan ar maisvenebenav, an mzir wamavav

kacis masaklavadao-d an laSqarad dagvecemianav. mindiasac daemdurnes:

aRar unda dageÃocav kacebiv, cotaxan mainc zav gvqoniyvavo-d Tavisuflad

vyofiliyveniTav, Tan ki imasac ambobdes: Cveni-d RilRvelT zaviv TovliT

wylis gubebas Rgavav, ro gadaxeTqsav wyalio-d gaivlisav, Cven egen mainc

ar dagvindobenao-d axiav magaTadav.

aqamdin Tu zavi iyva-d arxotivneb Tavisuflad iyvnes, eexl gauÃd iqav saSiS

ambavi-d saWiro gaÃd mTxilad yofai. mal-maled lalevdes mTebze veSagTa-d

aTvalierebdes RilRosa-d laSqris masavals gzebs. raki zavis aSla mindiaisagan

maxÃd. mindia ufro aRar isvenebd, yaraulobd imaT misavals gzebs, undod, ro

222

arxotion aRarvin mamkvdariyva-d imis mizeziTa-d Taod mindias gadaxÃdeniyv,

raic gadaxÃdebod. mindia xan terRis wver wavidisa-d iqiT aTvalierebdis

RilRosa-d aÃvaT masavals gzebs. keeb Zmobilebi xyvandian RilRosa-d xandixan

Cumad iq wavidis, RamiT mividis RilRos ZmobilsTana-d RamiTav wamavidis. iqiT

igebd ambavs, emzadeboda vin Tu ar arxotisad dasacemlad. bolos Zmobil

RilRvelm uTxr, ro arxotisad dasacemladav aÃvan emzadebianao-d mTxilad

iyveniTav. mindia wamavida-d es ambav arcvis ar uTxr. me sanadirod miolao-d

mtris masavals gzebsac davaTvalierebav, mxoloT mTxilad iyveniTav, ro

mterm ar dagazianasTav. Tu gaugiv, ro madianav ki, TqvenTamden ar mautevav,

Tu ara, Tqven iciTav. mindia ro Walaiske iyv wasuli-d icodes imis ambavi,

imas ver Samaeparebod gaugod, arxotivnebi maSin sxva gzebs aTvalierebdes,

saiTac RilRvlebis masavali iyv. Walaiske mindias imedi xqond (Wala: hqvian

arxotidan dawyebuli RilRvlebis sazRvramdin, `ojaxis saTibeTamdin~. mas

ewodeba `arxotis Wala~. es Wala aris viwro, tyiani. midis mdinare asa. tye

aq fiWvia umravlesoba, agreTve aris aryi da cacxvic. sazRvridan RilRvlis

soflamdin aris adgili: duqe _ Zalian mdidari tyiT, mere RilRodan iwyeba:

`RilRos Wala~. ase arxotivnebi Walas rom ityvian, es ukve gasagebia, romel

Walaze aris laparaki. RilRvelebidanac am Walidan ufro meti SiSi hqondaT,

radgan aq soflebi axloa arxotTan, RilRvlebisa da xSir SemTxvevaSi am

mxridan ecemodnen da azianebdnen arxotivnebs). Walas erT iwro Samasaval

gzai as, isiT, ro wyali Zliv etevis kldeT SuaSi, gaÃeiT-gamaiÃeiTi qarafn

klden-i xqon, imiT xqvian am adgils `saZromni~, ro gasaZromi pirdapir kldeT

SuaSi, or mTa erTucze kinaR as gambuli, Caes marjvenaze saZromT did exi-as

(gamoqvabuli). isiT didi exi, ro or samis saxlis odeni. im exSiiT RilRvelT

masaval gza SoriTav Cins. exis karSi qviT agebuli sangali, ro aq mter

veras daaklebs, Tu tyvia-wamali-d gul SaSC. Taod ki erT kaci mZimes jars

gauZRvebis. imiT, ro erT sacalfexo gzai, sxo gza aq arcaisas ar as. ai am

saZromT exSi balaxurizZe mindia Zalian ÃSirad ijda-d yaraulobd RilRoT

masavalT gzaT.

am dros aÃvaSiac Saiyar mZime laSqari-d wamavid saarxvatod. RilRvlebs

ki sTxoves, ro arxot nuvin gaagebiebTav, Tqvenav cota clangian enai

gaqvTav (clangiani: daundobeli).

dajavrebulTa aÃvaTa mZime Sayares jario,qrTamad aZlies RilRvlebsa soflad TiToi Ãario.

nu vin gagvcemdiT arxotSi, ena gaqvT clangianio.

223

aÃvaT laSqarm RilRo Samaiar. neTxiskars ro Samascdes, cota Saisvenesa-d

iqav gamaswies. laSqari _ cxenosani iyv ufro bevri xalxi, cota xalxi

qveiTad madiod gzebis Sasakravad; cxenian xalx ki cxendacxen SaWras

apirobdes arxotis soflebSi dRisiTava-d aisr gamtverebas soflebisas. isen

fiqrobdes: cxenebiT erTbaSad davecemiTav, ro sru daibnevisav xalxiv. manam

isen Ãels Samagviqcevenav, Cven gavanadgurebTav kidecao-d davbrundebiTav

cxendacxen saCqarodav, qveiT xalx gamamdgars mdevars Saukravsav gzasao-d,

ar gamauSobsav. am mizniT dRisiT madiodes cxendacxen. Tu gzaSi vin

Sagvxvdebisav, iqav mavxklavTav, ro arxot macne ar gagvividasav. ai am mizniT

mamdinar laSqari, SuadRis dro iqnebod, ro saZromT mavid (am adgils ori

saxeli hqvian: ̀ saZromni~ da ̀ taxe~). taxes yvelaze iwrod zis arxotis wyali-d

yvelaze metad aq uWirs cxens gasvla. am dros SiSniaic, anu mindia, aq ijd

saZromT exSi, laSqari aCqarebiT mavid wyalsTana-d wylis sididis gamoT

Saayenes cxenebi. am dros saZromT exSiiT gamavard mindia _ s Tofic, exSiiT

ÃelCaRm cerad saÃleli as gzaSi, isr ro, nasrev tyvia kacs Tu maxvd, imisad

ganavardni cxensac maxvdebis mindiais Tofis tyvia, wina nasrevi winamZRvars

maxvda-d imisad ganavardni cxensac gaRvard, cxen, kac oriv wyalSi daeca-d

wyalm waiR.meore gamavarda-d meore kac gadmavard cxenzeiT. isr Cqar-Cqarad

esriv mindiam, ro laSqars bevr xalx egon, air-dairivnes erTmanecSia-d vinac

vis gaaswrobd, daiqcnes ukuRmav, mindiam sami-oTxis makvla ki maaswvra-d sxo

xalx ki wavid isr, ro veRarc ki gaiges Tofis srevai. RilRos Casulebs eTqv:

arxotivnebi isiT iwro WalaSi dagvxdesav, aRarcaiT ar gveqnav gasavaliv.

imTven xalx dagvxvdav, ro miwas umZimdav. marTlad ki marto mindia Saxvd.

maSindel simRere:

1.

arxotis Walas aÃvaTa xvadT maanaTnes nalnio.

exSiiT Tofi gamadis, balaxurizZe vario!

Werama SiSniaisam tyvia dalala Cqario, kacs daxkra, cxensac gaRvarda, wyals miaqv aÃvaT mkvdario.

jer aq me gaWmevT sadilsa, memr mavlen arxot ymanio, numc SageÃsnebis SiSniav balaxurizZev Ãmalio,numc gagvitydebis Werai arxotis rkinis kario, nu daicilebT SiSnias, saca dasxdebis jario, Sandoba balaxurizZes, arxvats Saaba kario.

224

2.

saZromT SiSnia dagixvdaT, balaxurizZe gvarada,ar SamagiSobT aÃvano, arxvats Savembi karada,Werai SiSniaisa tyvias daRlalavs Cqarada.

aÃvaTa cxen-kacisai mkvdari Cayara Calada.

mindias ro laSqari daubrunebav, masul nasaxelari-d arxotivnebs saxel

maulocava-d madloba gadauÃdav laSqris dabrunebisad.

lekis laSqari kistan

miambo d. liqokelma 50 wlisam, sof. qobulo, 1937 w.

kistnels visam lekeTSi kaceb dauÃocavisa-d lekebs imiT SWirebiv kistnis

javri. lekeTi kistansTan Zalian Sors asa-d imiT vercaR saiT samzirlada-d

kacis masaxklavad udenava-d didxans damrCal es val, ro lekebs veRar

uZebnav Suri. magrem lekebm didxans icodnes Wiris daxsonebai, Svil

Tu ar, SviliSvil mainc maigonebda-d iZebnid mam-papaT Wirs. as naTqvami:

erT lekmav asi wlidges iZebnav Wirio-d kidev avCqarebulorav _ Tqoev.

daxloebiT Svilis Svil iqneboda Tu kidev imis Svili, kistnelT maklulis

lekebisa, erT kai axalgazda gazdil. is leki mamiT male daoblebula-d

dedas gauzdav. deda Zalian ka diac yofilasa-d qmris sikvdilidges aRar

gaTxoil. erT vaJ daSComiv mucelTa-d qmris sikvdilidge gaSCeniv. am leks

ymawvilobiTav etyobod, ro aucileblad saxelian kac gamavidod. dedaic

imas Zalian kargad zdid. imas saWmelsac calke umzadebd. rac am ymawvilm

Wama SazZl, deda arCeulis wmidis fqvils ziscvriT (rZiT) mazeld, imas

gamaacxobda-d aim purs aWmevd sru. dil-dilas grils wyalze gaRband

zamTrisaca-d zafxulisac. memr mklavebs dauzelda-d daupoxd karaqiT.

vinac deda Svils meomrad zdid, esr scodniv gazda winandels dedebs. imiT

as maSindel naTqvami:

balxi yma balxma dedama gazarda saadimoda,mklavni uzilna, upoxna, gagzavna sanadiroda.

Sinamc nu maxol cocxali, Tu moymem ginadirosa!

_ amin, numc maol dedao, Tu erTm ki minadirosa!

esr gauzdav dediserTa leki-d Zalian saxelian oSkacic gamasul. jer

jiÃvebze dauwyav nadiroba, memr martos uvlava-d, sadac vis qristians

225

geeweod, kaceb uÃocav. memr mzirTad dauwyav ZRolai-d mziriT xalxis Ãoca.

bolos dauwyav laSqris winamZRvroba. xan kaxeT daulaSqrav, xan TuSeTi-d

xan fSavi. bolos lekebs Sauyvedrebav, ro Senav Zvel val migidevsav kistansav.

sxvakan ki ar gindav siaruliv, Tu kai kaci xarav, Sayarev laSqario-d kistanze

iZiev Suriv.

am ymawvilm gamaikiTxa-d yvela dawvrilebiT gaig, raÃel masulan Ãevsurebi,

Casafrebian gzaSia-d dauÃocav imaT gvarSi kacebi, memr damrCalan uZebrebi.

es ro yvela kargad gaig, daiwy ÃevsureTiske siarul gzebisa-d adgilebis

Sasaswavlad. gaxkvliv kargad gzebi, romen gzazed wavidod laSqari isr,

ro ar yofiliyv soflebi-d saSiS ar yofiliyv soflebSi Ãmis gatexai.

es ro yvela kargad Saiswavl, Sayar karga mZime laSqari-d wamavid. lekis

laSqarSi aÃvanic erivnes.

kistan mavida laSqari lekisa-d aÃvaisao.

laSqars gamauZRva-d lekeTiTav sru mTidimTiv wamavides. TuSeTis mTan

gaiarnesa-d ÃevsureTis mTaTa-d fSaveTis mTaT maebnes. aq gauTenda, erT

Ãvafs alagSi Cavides, ro iqiT cis met arai Cinda-d arc kacis feà raad

mavidod. is dRe iq daiRamesa-d wuxr wamavides. Rami-Ram iaresa-d SuaRamis

dros kistan mavides. masulebm kistnis midamoebSi jer yaraul daayenesa-d

memr Sig Savid xalxi sofelSi, daiwyes sakvmebSiiTa-d karebSiiT Tofis

srevai. magrem kistnelT laSqris masvla malev geeg ZaRlebis yefazeda-d

diac-ymawvili male Saxiznuliyv abuleTaurT qviTkirSia-d zogeb kidev

sxvebs qvitkirebSi. zogeb kidev soflis gareT gasuliyvnes, manam laSqari

sofels daiWerd.

kistnelebi qvitkirebis saTofeebSiiT isrevdesa-d laSqari gareTiiT.

masulm laSqarm, sadac vin ÃelCi Caigd, yvela makles, kistnelebmac ki

daÃoces saTofeebSiiT lekebi.

kistan movida laSqari lekisa-d aÃvaisao, abuleTaurT cixesa kar ar SagviÃsnan xisao, Sig sadam Sadga xoliga, TeTri manZila tyisao.

mag misuraulT axlebsa jiSi aqv arwivisao.

aqeben babkiaurTa, cda mamad maudisao.

ÃaÃmats mavida macnei, kistans Zal adga mtrisao!

win-win ÃaÃmatiT mavides, etl maxyva giorgisao,

226

cotinaT WormeSionTa Wexa Tan maxyva cisao.

gudanac gagvigebieT, Zmas brali miswvda Zmisao,gudanel-bacaligvlebsa imed aqvs xvadebisao.

Ãadus leg-lugan mavides, mokle sayel aqv mTisao.

gundi liqokiT gamasqda qorisa, Savardnisao.

daTvisjvar gadaiares nami gabertyes mTisao.

Cagrovdes kistnis Walasa, TeTr CaCqneb gelevdisao.

abuleTaurT cixesa Tavs ali gadazdisao.

Saibnes lekni-d Ãevsurni, gur-gur dgas Tofebisao,zogni omoben TofiTa, zogs wkepa udgas Ãmlisao.

im dolaT gaidaursa muÃli mastexes mglisao, nu ityviT Calxis sikvdilsa, sawyinari as xTisao.

mzem ro gaiga, iwyina, mTvare Savs ivlebs pirsao.

mgelaT uTurgaT augiT ekaldamai rvlisao, Sig CaawvineT uTurga, Suq ro Caadgas mzisao.

gverdi lek SamauwvineT, mÃoceli orolisao.

leko, orolis mÃocelo, pir TeTris siaTisao.

urjukam qavTariSvilma SaSar Camagkra Ãmlisao.

eg dolaT gaidauri, manZila dasces tyisao;

magas ar daSCa patroni, mZebnel ro iyvas mtrisao.

soflis gareT vinac gavard, erTs sami-oTxs axalgazrdas SauTvales.

cxenebi soflis gareT eb balaxze, Sasxdesa-d gaswies ÃevsureTiske

Ãmis gasatexlad. erTi kaci liqok wavid, erT biso-ÃaÃmat. erTi gudan-

bacaligosa-d erTi Ãadus. winwin Ãadus gaiges imiT, ro kistniT Ãaduske

mokle gadasaval mTai. Ãaduze axlos kistans ÃevsureTis sofel ar xyav.

imiTac iyv, ro Ãaduelni yvelaze win meeSvelnes.

ÃaduT leg-lugan mavides sayel axlos aqv mTisao.

Ãaduvlebi kai mebZol xalx iyv maSinac. mag soflis xalxi feriT

legaiasa-d tanad dabali sru yvela. magrem guliT magar xalxi asa-d

mamacobis jiSi aqv. Ãaduvleb ro mavides, jer Tofebis Ãla dauwyes

laSqarsa-d memr ÃmliT deerivnes Sig. Taodac bevr daÃocesa-d lekebmac

ki mauklesa-d dauWres sami-oTx kaci. sxva ÃevsureTac yvelkan gatyd Ãma,

sadac soflebi kistansTan Sors ar iyv. Ãadus garda, kistansTan axlos

227

as biso-ÃaÃmati. biso erTi sofel asa-d ÃaÃmati meore, esr or sofel

isr axlos as erTucsTan, ro erTs sofelSiiT naZaxinari meore sofelSi

mizdis. aq orsav sofelSi erTbaSad gatyd Ãmai-d saCqarod mavides kistan.

bisoel-ÃaÃmatelni giorgis ymani ariana-d imiT as amaTaze naTqvami: `etl

maxyva giorgisao”. viTam giorgis (ÃaÃmatis jvari) ymaT giorgis iRbal,

Zala maxyva-d imiT gaimarjvebdes lekebsTan.

gaiges gudana-d bacaligosac. Sasxdes cxenebzeda-d gamaswies amaTac

kistnelTad dasaSveleblad.

axlebsa bacaligvlebsa imed aqv xvadebisao.

liqoki ufro Sors as kistniTa-d aq cota dagvianebiT gaiges, maemzadnes,

erTad Saiyarnesa-d erTad wamavides:

gundi liqokiT gamasqda qorisa, Savardnisao.

aragvis xalxsa-d wyalsiqiTas vercaiT gaagebies siSoris gamoT, danarCen

xalxi yvela wavid kistan misaSveleblada-d, manam laSqari sofelSiiT

gabrundebod, manamdinav miaswvres. vinac win mivid, imeebm Saukres Siniske

wasaval gza lekebsa-d aRar uSobdes. xalxi TandaTan madioda-d ematebod

Ãevsurebs, magrem laSqari mainc iqav met iyv Ãevsurebzed. RamiT Saib omi,

gaTend, gZel sadiloba mavida-d iqav om iyv. ai lekis beladi bolos ÃmliT

omCi Savida-d Zalian magra ibZod. erTxan orn Ãevsurn waexvivnes ÃmlebiTa-d

orniv erTbaSad daÃocn, Taod uWirveliv gadaSC. maSindel naTqvami as:

leko, orolis mamklao, deda gagiwyra xTisao,magaba bulaurama pir TeTris siaTisao.

es leki ÃmliT isr Tibd xalxs, rogorc celiT balaxs. bolos Ãevsurebi

imas axlos veRar vin udgebod _ raki icodes, ro imas ÃmalSi vervin gauZlebd.

bolos ro Zalian gauWird, erTm Ãevsurm bulauram (zogi ambobs buno da

zogi bulaur-as am kacis saxels) daRliSn Tavis siaTai, Tof gavarda-d

lekis belad miwaze usulod deec. lekebm ro Tavis beladi mamkvdari naxes,

air-dairivnes. Ãevsurebs gzebi xqond Sakruli, aRarcad uSobdes, bolos

lekebm ZaliT gaiwies wasavlada-d gaitanes kidec Tavi. gzis Samkravebi

zogeb daÃocesa-d zogebi Tofis ÃliT Saawuxes, ro daqceva maund. gaitan

228

laSqarm gzai-d wavides. Ãevsurebma jer ki mizdiesa-d bolos Tav daanebes.

mabrundes Ãevsurni, zogT ÃevsureT mkvdreb waiResa-d zogebi nalaSqrals

sofels kistans eÃmarebodes, mkvdrebis damarxvas uSveles, memr damwvar-

dangreulis saxlebis ageba - dafarebas uSveles. lekebis mkvdreb kidev

erTkan miitanesa-d zed faTvlian tyis toteb daayares. lekebm Tavis

mkvdrebi maled ver maikiTxesa-d dasuld. xolod belad ro iyv, iman arc fer

icvala-d arc dasuld. bolos or-sami kviraidges mavides lekebi mkvdrebis

wasaReblad, saÃsaric maitanes (saÃsari: manamdin ramdenime spilenZs an

iaraRs ar moutandnen Tavis mkvdrebis gamosasyidad, manamdin patronebs ar

daanebebdnen. gaaCnda, vin ramdens moiTxovda. es icodnen laSqrianobaSi; sxva

dros moklulisa saÃsari iSviaT SemTxvevaSi Tu moxdeboda raime jibrze,

Torem ise saÃsari ar icodnen). beladis dedaic mavid sxva lekebsTan erTad.

nax Tavis Svili sxvebs mkvdrebSia-d itir: Svilo, gana imaad gaWmevdiv

ziscvriT mazelils ifqlis pursav, ro loÃianebs Ãevsurebs meekvliebodiv.

anki, imas meubnebodiv, ro miav erT tyvia ver mamklavs, arc me megonav Sen Tu

ra magereodav, oxer tyvia magerivav, Tore ÃmliT ki veras vin gamagCeboda.

Caiarav, Svilo, ubralodav Cemm amagmav. ramTven wvaleba gadavxyarev Sen

gazdaSiao-d Senav erT dRes damibnelev mzeiv. deda enacvalav Sens TovliviT

TeTrs Tval-pirsav. aseTi sityvebiT utirav dedas. am dedisa-d arc saÃsar

gamaurToma-d aisr gautanebav Tavis Svili, sxvebis lekebisad ki usaÃsrod

ar vin daunebebav.

lekis laSqari RulSi

miambo d. liqokelma, 50 wlisam, sof. qobulo, 1937 w.

lekis laSqars ÃevsureTi bevrjel daulaSqarav. isiTs mZime laSqars udenav

maSin, ro, romensac sofelze gaivlides, Ãmas ver gascemdes, arcras Taod

etyodes, aisr gascildebodes. zezer ÃevsureT isiT sofel ar as, ro lekis

laSqrisgan damwvar dangreul ar yofiliyos. qmosti, roSka, biso, ÃaÃmati,

gudani, WormeSavi, Ruli, gorSeRmionT soflebi, Ãevamdinac ki gadamdinara-d

ulaSqav snoi. sadac ufro magar simagre-i xqonda-d Zalze Saudgebod, ufro

iseeb ulaSqravis. uÃocav xalxi, udenav tyveebi. exladac kidev as zogs

soflebSi maSin damwvrebis saxlebis xeebi. namwvarevebi iqav saxlebs usxav.

isiT mZime laSqar madiod lekebisa, ro romnissac sofliske daixrebodes,

sxo soflis xalxi Ãmas ver scemd. xandixan ÃevsureTis napiris sofleb

229

gaiariana-d Suas ÃevsureTSi daecnian erT-erT sofelsa-d gaanadgurian isr,

ro sxvebm soflebm verc ki gabedian miSveleba. erT eseT mZlavr laSqari

Saiyar Rulisa-d WormeSavis muqaraze Cagvirilais meTaurobiT, mTidimTiv

wamavides alaznis Tavisas. WormeSavi-d Ruli erTimeoresTaniT Sor-Sors

ariana-d imiT orsav sofelSi erTbaSad misvla vercaiT mauÃerÃda-d

Ruls (erTma xevsurma miambo: viTomc maSin WormeSavSic mosulan, magram

umravlesoba amtkicebda, rom WormeSavSi lekis laSqari yofila ki, magram

sxva dros, es laSqroba sxva iyo, roca WormeSavic gaunadgurebia, qmosti

da roSkacao, romlis cnobebi me jerjerobiT dawvrilebiT kidev ara maqvs.

mxolod romeli laSqrobac iwereba, amisi cnobebi aris.) daecnen marto.

WormeSav qve vercaiT mividesa-d Rulis bZolaze es simRerei naTqvam:

ambobda Cagvirilai, gamaved davlaTiani,gadmaviare qaCui, kldiani kinWuxiani.

xidotan gadmaviare, rTviliani, maraxvliani.

gadmaved alaznis Tava, vel yofiliyva triali.

WormeSav unda vatira Tormeti qali Tmiani.

RulelT simagreT javri mWirs, win magaT miyves ziani.

cxenni mavides RulisTav, nal-ursmars gaaqv Zgriali.

Rulis kldiT amadioda TeTris siaTis Jriali.

TaTaraisa TaTara omobs, arwivi mÃriani.

leki-d afSina Saibnes, klde Camastiris tyiani.

ÃmliTa sca beburiSvilma, dadga xanjrebis priali.

srelovan CamaqviTinebs RulelT qal-zali Tmiani,ra gatirilebsT qal-zalo, vefxia dagCaT Ãmliani.

idua WrelaisSvili, aznauriviT ymiani.

siZe xyav xaxikauri, siaTis tyvia mtkivani.

lekeTiT wamasul laSqars sru mTaTas udenava-d rosac gauTendebod, qve

dadgebodes mTis dablobebSi, ro arvis enaxnes. aseTi siaruliT maaxwies

Rulis Tavamdina-d iqiT Camavides cxendacxen.

RulisTav cxenni mavides, alams gaxqonda briali.

netavin, RulelT Svilebo, dRe gagiTendaT mziani!

wamaxvalT simagreTake, viTam jiÃvni xarT rqianni.

TaTara TaTaraisa vefxvi as qiboSiani.

230

Ruli, sofeli, dablob adgilze asa-d lekis laSqari soflis saTaviT

datiebuli cxenebiT Samayril sofelSi. Rullebs zogebs simagreSi

Sauswvrava-d zogis xalxisad ki sofelSi mauswvrav, ÃorwilSi namyofebisad.

am dros Ruls Ãorwili yofilas vefxviaisa, xalx xyoniva-d sworad ludis

smis dros dascemiv laSqari.

Rulis kldiT RulelT Svilebsa simRere gamudioda,Ãorwil aqv vefxviaisa, stumaric maudioda,kodn udgan ludiT savseni, qaf perad maudioda,gulÃadaraeb lekebi ZaliT Sin Samadioda,kodT nadgomT ludiT savseTa sisxl perad gadmazdioda,Ãirimi iduaisa nel-nela gamadioda,iqnebimc vefxviaisad, vefxvias yurT mizdioda,Rulis kldiT RulelT Svilebsa Tofis Ãma gamudioda,RulelT Svilebis naÃoci mkvdreb kldeze gadadioda.

Rulis Zir wyali dagubda orwyalSi aRar dioda,kvirobdes fSavlis Svilebi, wyali ro aRar dioda.

suleTSi RulelT Svilebi CiviliT Samadioda:

mÃar ver gviWires ÃevsurTa, martoTgan ar gadioda.

ÃorwilSi im dros dascemion, ro jer Ãevsureb bevr ar yofil masuli-d

marton yofilan Rulelni. lekebi pirdapir saxlebSi Sasulan, sadac vis

gaswevion, uÃocav xalxi.

raÃelc sxvebs saxlebSi, ÃorwilSiac aisr Sasulan, daRreviv erTucs

xalxi ÃmliT, xanjriTa-d TofiTa, uÃocav erTuci. visaic Ãorwili xqond,

isic maSiv mauklav lekebs. meores Rulels lekisad daukrav imaSiav

Tofi-d uncrosimc xarav vefxviaisav, uTqom. am dros vefxvia iqav cocxal

iyva-d gaigon, ro imis Suri imis sicocxliTav iZiesa-d vefxviaisamc

uncrosi xarav, ro uTxr idua-m Tavis makluls leks, maSin vefxvia

sikvdilis pirze iyvav misuli-d, gauxard am sityvis gagonebai. vefxvias

imiT gauxard, ro saiqios Sasuls uncrosi (mosamsaxure) mzas daxvdebod,

arcaR javr gaxyvebod guliT mtrisai. bZolaSi saqorwilo ludic sru

sisxlSi areula-d sisxlio-d qafiv kodebsav erTucSi gadmazdiodisav,

icodian. erT Rulel yofil, saxelganTqmul meomari, TaTarais TaTarai.

Sazdgomiv simagreSia-d TofiT sami-oTx lek mauklav. afSinai yofilas

Ruleli-d is ÃmliT gadastanebiv lekebs. imasac karga uzaralebian, manam

231

maxklevdes leki-d afSina Sambulan ÃmliTa-d xanjriT; isen ro ibZodes,

meore lekm dasc afSinas xanjari zurgSiiTa-d isic makl. RulelT qal-

zali tyved mauWerava-d am dros idua WrelaiSvili yofil gzaSi Camjdari,

qal-zalis tiril ro gaugonav, jer Tof usrevava-d mauklav leki, memr

ÃmliT gadastanebiv. axla sxveb miSvelebiona-d dauyreviebav tyveebi.

mauyvaniana-d iqav simagreSi Sauxiznebion. laSqars ro xalxis ÃociT gul

maujerebav, sofelic daubegrav, rasac cxeneb meereod, davla auRavis; maSin

wamasvla daupirebav iqav RulisTavisas, magrem RulelT ar daunebebavaR

gza, laSqari Rulis Ziriske daZrula-d aqac gza daxvedriv Sakruli.

jer Tof uÃlavis RulelTa-d memr ÃmliT gadastanebion zogebi. aqac

lekebi-d Rullebis xuTi-eqvsamdin kac mamkvdar. meTofeebs laSqrisad gza

mainc ar daunebebava-d iqav RulisTavisas wasul, iq Camsxdreb meTofeebi

zogeb dauÃocava-d zogebs tyvia-wamal gasTavebiva-d veRar usrevav, gza

dauTmavisa-d gauSvav laSqari.

Rullebi bevr daÃocil axalgazrdebica-d diac-ymawvilic, Rulelebsac

ki uzaralebian lekebi. simRereSiac egr as naTqom, ro ÃevsurTav mÃar ver

gviWiresao-d martoTgan ar gadiodav. marTlac esr yofil, RulelTad

laSqris dacema sxva Ãevsurebm gaiges ki, magram arvin mieSvel. erT-erT

maSindel simRereSi as naTqvami:

mxar ar gviWires ÃevsurTa, martoTgan ar gadioda.

daiqcnes ÃevsurT Svilebi, mTa-wverze mid-modioda.

Ãevsurebi Tavis sofelSi aRar damdgaran, mTawverT gadasulan, ro aq

Tu mavidav, laSqarmav soflebSi ar magvimwyvdiosao-d iqiT yaraulobdes

Tav-Tavis soflebs. Ruls imiT Sasulan gansakuTrebiT, ro RulelT javri

SWird Cagvrilas.

RulelT simagreT javri mWirs, win magaT miyves ziani.

winaT RulelT udenav mzirada-d uzaralebav lekebi, imis javrze

mausxam laSqari-d daurbevav Ruli. tyveebis wasxma zdobniosa-d is ki

veRar maxÃerÃebiv. raki Rullebic magra daxvedriona-d gzeb Saukrav. sxva

laSqrobebis dros ki lekebs ÃSirad mizdeniv ÃevsureTiT tyveebi. laSqar

ro wasul, Ruli naoÃar gauwirav, xalx daÃocili, dasamarxavi, saxl-kari

mingreul-mangreuli, Taodac nabZol xalxi, daRaluli. laSqris wasvla

ro gaugav, memr Zliv maSvelebiv xalxi-d uSvelav mkvdrebis damarxvasaca-d

daSlilis saxlkris SakeTebasac.

232

RilRvelT laSqari saÃevsureTod

gagais ZoZis meTaurobiT

miambo d. liqokelma. 50 wlisam, sof. qobulo, 1937 w.

gagais ZoZi iyv laSqrobaSia-d TareSobaSi mudam gamarjvebul RilRveli.

RilRoiv gagais ZoZis saymoi asav, ityodes maSindeln kacni. is saiskesac

gauZRvebod laSqarsa Tu mzirs, yvelkan imarjvebd. erTxan gabed budis

ÃevsureTis dalaSqvrai-d dabegvrai. Sayar RilRos mZime laSqari-d

wamavid Saonis ÃorÃisas saÃevsureTod. Saonis ÃorÃSiiT gadmaÃdes juTis

ÃorÃSia-d gamaemarTnes saZelisas ÃevsureT gadmasvlad.

ÃevsurT eWvi xqond, ro laSqar raiT dagvecemisao-d mTebze yvelkan

veSagni xyvandes walalulni, saiTac mtris masaval gzebi iyv (veSagni:

meTvalyureni, yaraulni, mzveravni). saZelesac veSagni ÃevsureTiT Ãeviske

gadasaval mTaze. veSagn isiT alagSi iyvnes Camsxdarn, ro imaT vercaiT ver

vin Rnaxevd. dRisiT imaT arc siarul icodes iqi-aqaTi, ro Samavals mters

Tval ar Seegda-d ar gamTxilebuliyv.

gagais ZoZis laSqar ro juTis ÃorÃSi mavida-d saÃevsureTos gzaze

gamaemarT, es saZeles veSagT gaiges; wamalales saCqarod kaci-d gatexes Ãma

ÃevsureT: magveSveleniTav, laSqar madisav. ÃevsureT jer axlo soflebSi

gatyd Ãmai, memr im soflebm sxvas soflebSi gatexes Ãmai-d erTucis

memjobias wamavid xalxi laSqrisad dasaxvedrad. maSin ÃmliT omi iyva-d

ÃmlebiTa-d safari iaraRiT wamavides. cxeneb roSkis ÃorÃSi dawiresa-d

Taod saZele mTaze SamaÃdes. manam RilRvlis laSqar ar SamaÃdebod,

Ãevsurebmav Samaaswvres mTaze win.

SamaÃd RilRvelT laSqarica-d daerivnes Ãevsurebic ÃmliT. winwin

ZoZi Samaegeb Ãmliani-d sces Ãevsurebmac ZoZis ÃmlebiTa-d sru winwin is

maklesa-d gadaagdes gzis ZirSi. RilRvlebica-d Ãevsurebic yvela ÃmliT

omSi Savid, marto TiTo-orolas xqond mSvild-isari-d isriT daiwyes xalxis

Ãoca. ZoZis jer ÃmliT scesa-d memr isar daxkresa-d imiT daasrules.

Ãevsurebi TandaTan ematebodes, Soreul sofelSiiTac daiwy xalxm madena.

TiTqmis yvelas kuTxeSiiT mavid ufro far-ÃmalSi gamacdil meomrebi,

Ãevsurebi. magaliTad: jurÃa, martia ficxelauri, gudaneli ina, ÃevsureTis

didad saxelganTqmuli ÃirCla baburauli, TvalajaT aludauri, xitalion

Rerenai-d sxveb kidev. ameebm am omSiac isaxeles Tavi-d sxvakanac saxelianebi

iyvnes, sxvebs omebSi, e. i. laSqar-mekoparSi. Ãevsurn ro mogrovdes, Tan-Tan

233

gaÃSird omi, gaimarT zed mTazed did bZola. jer ki ar brunebd RilRvelT

laSqari-d ZaldaZal iwevd ÃevsureTiske, rosac naxes, ro Ãevsurni Tan-

Tan madiodesa, ematebodes erTucs, winamZRvari ZoZic maukles, airiv

laSqari-d dabrund uken. yvelas Rmetdebod im dros ÃirCla baburauli.

dabrunvilm RilRvelebm Taodac karga xalx daWresa-d daÃoces. am SuRlis

Semdeg ÃirClaisad ukiTxav ÃevsurT: ÃirClao, sakargymoiv Sen gekuTnisaev

Tu sxva vin gjobdav. ÃirClas uTqom: sakargymoiv me ki ar mekuTnisav,

Rulels TvalajaisZes ekuTnisav, imiTav, ro manam me Ãmals amaviRebdiv

TvalajaisZemav or qve maklao-d mesames scaev ÃmaliTav. memr ÃevsureT

sakargymo ar miucav TvalajaisZisad. winwin ro masul TvalajaisZe, vinac

ar icnobd, imeebs araad Caugdav, imiT ro Zvel Coxa scmiv, daxeuli-d beCava

Rgonebiv. vinac icod, ro imas zurabis laSqarTanaca-d sxodac bevrkan

usaxelebav Tavi, imeebs ki imed miscemiv TvalajaisZis masvliT. winwin ro

SuRl qnil, marTlac ÃirCla yofil wina-d TvalajaT aludauri kide

win gascilebiv Suas laSqarSi SaWrilasa-d iq sam mauklav, manam ÃirCla

erTs maxklevd. aisrav sxvebs aq naTqvams meomrebs erTucis memjobiaze

uÃocav xalxi-d zogebi Taodac daÃocilan. RilRvelT ÃeliT dafantul

RilRvelT laSqari-d zog romen gziT wasula-d zog romniT. ÃevsurT

mdevari juTamdin ki mixyoliosa-d iqiT dabrunvil. amaze naTqvam simRere

sxva-sxvanairad ician, xoloT ufro, swori, Zveli aq mayvanil simRere unda

iyos:

gagais ZoZiv, gerCiyva, saymo geWama WkviTao;

yana geÃn, Ãari gelala, joxi mageWra tyisao!

ÃevsureT rad maxvidodi, marTuli Tavis ymiTao,gikvexnav safexvnoCia, savse magiolT tyviTao!

saZeles dagxvdes veSagni dalesulebi ÃmliTao.

Tvaln uzis Turmanaulsa jurÃasa Savardnisao.

martias ficxelaursa, samdevrod muÃli mglisao.

Ãman Cagiyarnes ÃevsureTs, uxnoda, arcra xniTao.

gudan gaiga inama, xTiTa da xTiSobliTao.

ÃirClai baburauli, orbi cxens Sajda mÃriTao.

blo-Rele gadaiara, saZele kinkiliTao.

TvalajaT aludauri qveiTa cxenTan rbisao,xitaliT mava Rerena, arwivi kiviliTao.

uken gamaudg mamai, beber qviTinebs ÃmiTao:

234

`Svilo, ar maxol cocxali, ar maRbrundebi gziTao.

saxelis mayvaruli xar, Sig Caerevi ÃmliTao~.

abama basilaurma mSvildi aWexa rqisao,jaWvs daxkra, daafleTiva, sisxlm wiTlad SaRebisao, saZeliT ZoZi gaigdes, gzis Zir CaiRes gziTao.

jaWv boZals dauxevies, ro yarwikai qslisao.

sakargymo vis mivscaT ÃirClao? Sen met vin scemda ÃmliTao?

TolajaT aludaurma Camamiara mÃriTao.

sanam Tavs mavibrunebdi, mesamesa sca ÃmliTao.

mizdies qoTanamdina, juTa aavses mkvdriTao,Catiris RilRvlis laSqari yvaris wyalaze ÃmiTao:

dagvlivna baburaulma, vefxvma dagvlivna mwkliTao.

TvalajaT aludauri Camagveria ÃmliTao.

Rerenam xitalionma agviRna kiviliTao.

es laSqar ki veSagT wyalobiT ÃevsureTamdin aRar mauSvav, xalxs

ki uzaralebav, magrem diac-ymawvil gadaSComiv dawiokebasa-d saxl-kari

dawva-dangrevas. dabrunvils mdevars gzaSi maRgebebiv diac ymawvili-d

mautanavis damSeulis xalxisad sagZali. saxelis maqmedebisad saxel

ulocav sworebsaca-d sofelSi mamrClebs ufrosebsac. Tan saqeb simRereeb

uTqoma-d dResac jarze imReren imaT simRereebs, raiTac imaT gvari jerac

iqav amayobs Tavis Zvelebis naqnari saxeliT.

xevsurT laSqari oseTSi da moxeveebSi

miambo d. liqokelma, 50 wlisam, sof. qobulo, 1937 weli

erTxan gudanis jvarSi Saiyarnes Ãevsurebi-d gadaswyvites: jer Trusos

(osebi) dalaqvrai-d memr snosai (sno moxeveebis sofeli). magrem arc

advili iyv iq wasvlai, icodes meÃeveT ambavic, ro mSvidobianad arc esen

gamauSobdes iq misuls ÃevsurT laSqars. imiT walalnes vaSagni oseTisa-d

Ãevis dasaTvaliereblad (veSagni _ mzveravni) veSagT davalebuli xqond

osebis sofelSi misvlai-d daTvalierebai-d snos daTvalierebaic. imaT unda

gaeg meÃeveebi-d osebi mTxilad ariana Tu briyvad, soflebSi xalx bevri asa

Tu wasul-wamasuleb sad arian, yarauleb udgasa Tu ar, an SaiaraReba raÃeli

aqv, eexladav Jjobda dalaSqvra, Tu sxo romenim dro ufro Ãelsayreli

235

imaT dasalaSqravad. ai am ambvebis gasageblad gudanis jvarSi airCies

ori kaci-d walales oseTSia-d meÃeveebSi. isen ro iqaobas mazverevdesa-d

dabrundebodes, gudanis jvaris gamZRoT mautandes ambavs, iseni ÃevsurT

daibarebdesa-d etyodes veSagTagan matanils ambavs. memr gadaswyvetdes,

ros unda Sayriliyv laSqari-d wasuliyv dasacemlad. veSagn ro airCivnes,

daamwyalobnesa-d gaistumrnes saÃeod. iseni jer oseTSi mivides, iq daiwyes

soflebSi siaruli, viTam samuSaod dadiodes. iq mazveres xalxi, gzebi, cxvar-

saqoni, Ãaravani-d gaiges yvela dawvrilebiT. gaiges, ro axlad as marjve

osebis dalaSqvrai, xalxic wasul-wamasuli soflebSiiTa-d Ãar-cxenic

marjved dgas. TrusoT dabrunvilebi snos mavidesa-d aq daiwyes soflebSi

Ãetiali. aqac soflis mazverviT gaiges, ro eexlad Jjob snos dalaSqvraic,

Tore memr xalxic ufro bevr mav sofelSi, exlad wasul-wamasulebi arian.

Ãar-cxenic aqac marjves udgasa-d memr ufro gaWirdebis aq laSqris dacemai.

gzebic kargad gaiges, simagreebic SaaTvalieresa-d dabrundes ÃevsureT.

mivides gudanis jvaris gamZRoTana-d uambes yvela, raic gaiges Ãevs.

ÃeviT mavidnes veSagni, saCqaros ityodiana, gudan abemdes droSasa, salaSqrod xkazmebdiana.

gudanis jvaris gamZRoT daibares ÃevsureTis soflebSiiT TiTo ufros

kaci-d gamaucxades veSagT matanil ambavi; isic uTxres, ro veSagTav is

ambav maitanesav, ro axlad asav imaT dalaSqvraiv marjveiv. memrav mTazed

sasiaruloic aRar iqnebisa-d iqac Ãar-cxeni mTaSi aRar iqnebisav, arc

gareTao-d memr gaZneldebisav davlis wamaRebaiv. soflis Tav-Tav kacebs

uTxres, ro Saemzadasav xalxio-d enkenias dilas gudaniT unda gaemarTasav

laSqariv. gudanis jvaris droSa unda aebasao-d win gaumZRvasav. amis momxrei

asav gudanis jvaricav _ Tqves jvaris gamZRoT. soflis Tav-Tav xalx wavida-d

gamaucxades Tav-Tavis sofelSi xalxs. veSagT matanil ambavica-d jvaris

gamZRoT survilis droic uTxres: enkenias dilasav gudanis jvaris karzeiT

gaemarTasav laSqariv saÃeodav (enkenia: erT-erTi religiuri dResaswauli

iyo, enkeniis Tvis ToTxmet ricxvSi). enkeniac moaxloebuli iyv, Ãevsurebi

salaSqrod maemzadnes, Saiyarnes gudanis jvaris karze enkeniis wina dRes.

gudanis jvars Ãelosnebi bevrebi xyvandesa-d laSqarSi mimdinrebs iseTs unda

waeR droSa, ro laSqris winamZRvrobaic SazZlebiyv. dReobebSi ki medroSae

sakuTari xyvand, magrem laSqarSi salaSqro droSas erTs aabemdesa-d,

236

raÃelac vTqviT, airCevdes ufro gamacdils medroSaesa-d daavalebdes

laSqris winamZRvrobas, memr xalxic imis winamZRvrobas daemorCileboda-d

imis sityvas igonebdes.

gudan Sayrilm laSqarm Salva CuCayauri airCiv droSais wamyvanada-d

laSqris winamZRvrad.

droSani, CuCayauro, Salvav Sen SagÃdebiana!

gudanis jvaris ymaT ufro aq maiyares Tavi, wyalsiqiTel xalxi roSkis

gor dagrovda-d ÃaÃmatlebi _ ÃaÃmat (bude xevsureTis xalxi adgilebis

anu mdebareobis mixedviT aris oTxad gayofili da TavTavisi saxeli hqvia.

erTi aris ̀ gorSeRmi~, meore ̀ wyalsiqiTi~, mesame ̀ ÃaÃmatis Ãeoba~ da meoTxe

aragvis xalxi).

vaJebi wyalsiqiTlebi roSkisgor grovdebiana,elian ÃaÃmatelebsa, xvadn arcad maWyiviana,im enkenias dilasa saZeles gadadiana.

amnairad laSqari wamavida-d roSkis ÃorÃSi gaierT Tavi (Tavi gaierTa:

erTad Segrovda, saZele: xevsureTidan yazbegisaken gadasasvleli mTa).

saZele gadaiares, juTis Wala gaiaresa-d juTas mivides, juTelT salocavi

as aq giorgii-d imis karze daisvenes. giorgis madl masTxoesa-d erT Ãar

SauTqves: am laSqrobaSiav waRm dagvyevio-d Ãel magvimarTev.

juTas Cavides jvarTana, simReres Caetyviano.

waRm dagvyev juTis giorgiv, sakargymos giTqvemdiano.

juTiT Caiaresa-d Cavides Ãevs. karkuCa, axalcixe, sno, es sofleb gaiares,

zog cxenian iyva-d zogi qveiTi-d, Tu vin xkiTxevd: ̀ sad mizdixarT Ãevsurno?~

Ãevsureb upasuxebdes: `Cven Taod viciT, sadac mivdiT, eg Tqven saqme ar as".

meÃeveebi ro xedevdes mimdinars laSqars, ukvird, sad midianav Ãevsurniv,

ro arcad swors pasuxs iZlevianav, viTaic meÃeve ras SeekiTxebod, sworad

ar upasuxebdes.

kviroben meÃeveebi, laRn Ãevsurn sad midiana?

237

magram is ki ar icodes:

arSas midian Ãevsurni, sadilad snos madiana,cxenn arSiT gamabrunvilni mavlena-d snos maRgliana,snos RuduSaurT cixesa CardaxiT CamaSliana.

snos wyal gaiares ÃevsurTa-d aCxotiT saTrusood Sabrundes, Trusos

daecnesa-d rasac maaswvres, davla wamaiRes. bevr xans iq ar damrCalan,

arc xalx uzaralebava-d verc davla wamoiRes bevri, raki osebi magrad

daxvdes, iqiT mabrunviln Ãevsurni aCxotis mindorSi Ãar-cxens daecnesa-d

gamalales. aqac meÃeveeb daxvdesa-d ÃmlebiT om mauÃd. zog xalx wamavida-d

snos daecnes dasabegravad. magrem aqac snoel xalxi magra Saxvda-d gaimarT

brZola. aCxotis mindorT ro om qnil, yvelas ver miuwonav im omSi. zogeb

Tu qve ibZodes omSia-d zogebi SoriT TvaliT iWerdes.

Tavkani aCxotis mindorT Ãar-cxenebs Rlalevdiana (Tavkani, ufro kargebi)

omi mauÃda Zrieli, Ãmaln sisxlSi Caferniana,zogni Savides omSia, zogn TvaliT iWerdiana.

aimaT TvaliT mWerlebi, netar Sin ras ityviana,Sin jalafT maatyueben, karSi sworT ras etyviana.

sworebs Tu maatyueben, iq namyofT ras etyviana.

isr, zogebi Ãevsureb qve omobdes aCxotis mindorTa-d zogeb qve ver

Savides omSi. aq simRereSi imiT as naTqvam, ro omSi vinac ver Savidav,

jalafT Tu maatyuebenav an sworTav, ro Cvenac viomeTav, iq namyof

xalxs rasaR maatyuebenav, ro TvaliT xedevdesav, omSi ver daiwonesav

Sasvlaiv. bolos dabrundes Ãevsurni-d wamavides saÃevsureTod; meÃeveebi

daedevnnesa-d gzadagza kidev xqond SuRli. xoloT is arvis aÃsons, im omSi

ramTven daiWra-d ramTven makvd, an osi, an meÃevei-d an Ãevsuri. meÃeveebi

imasac amboben, ro Ãevsurebiv dabrunvileebiv caleeb wavidesav. verc davla

waiResav. meÃeveebmav saZelemdin mizdiesao-d iqav droSaic waarTvesav.

amboben meÃeveebi: Ãevsureb davaqcieniT,wiTel-yviTelni droSani saZeles davayrieniT.

magram Ãevsurebis naTqvami andrezica-d simRereic isr as, ro gamarjvebuleb

dabrunebulan.

238

baraqalT ÃevsurT Svilebo, mamaTac eegr qniana,arSiT axyarnes yornebi, saZeles budobdiana,ÃevsurT Ãmlebs daRlocevdian, ro leSiT gvaZRebdiana!

Ãmalni, saZeles nacadni, dalesnes, iqav Wriana.

am ukenas sityvas etyobis, ro meÃeveebsTan uomebav saZelesac, aqamdin

maxyolion meÃeveni dabrunvils ÃevsurT laSqars.

TuS-fSavel-xevsurTagan miTxos dalaSqvra

miambo uncrua (luka) jabuSanurma, 48 wlisam, sof. axielSi, 1935 w.

miTxoelni ÃSirad ecemodes TuS-fSavlebis cxvris binaebs, xalxs

Ãocdesa-d itacebdes cxenebis jogs, cxvris farebs. aisrav ÃevsureTiTac

miudiod Ãarebi, cxenebi, TiTo-orolas xalxsac Ãocdes. es ambavi iyv sru

bolos dros, menSevikebis mTavroba ro iyv. mTavroba qve veras eubnebod

miTxovlebsa-d Tavisuflad TareSobdes sadac ewad. bolos TuS-fSavlebm

gadaswyvites laSqris Sayra, gadasvlai-d miTxoelT gabegvrai-d samagieros

gadaÃdai. Saiyarnes TianeTSia-d wamavides menTeSaSvilis meTaurobiT.

gza-gzaT kidev uerTdebod fSavlebi-d Ãevsurebi moxalized, yvelas

soflebSi gaagebies, visac gindaTav wameediTav, miTxoTav davla aviRaTao-d

yvelam gaviyoTav, rasac an wamaviRebTao-d an gamavlalavTav. an Tu val

ra vis miudisav, isic wamavidasav. xalxm es ambav ro gaig, zogi davlis

gulisada-d visac javri SWird javris amasayrelad maemzadnesa-d wavides

miTxos dasacemlad. ufro bevr xalxi cxenosan wavid. visac cxen ar xyvand,

qveiTeebic midiodes. yvelas mÃarezeiT gadavidesa-d Satil maiyares Tavi,

karga mZime laSqar Sadg. airCies laqris ÃelmZRvanelebi-d wavides miTxos.

RamiT walales xalxi-d Sakres miTxos gzebi, saiTac saeWvo iyv kacis

wasvlai-d Ãmis gatexa RilRosad axvaSi. iqiT ro xalx ar maSvelebiyv. gzeb

ro Sakres, daiZr jarisa-d Savid miTxos soflebSi. yvelas sofels mirgvliv

Samaexvivnesa-d aRar vin gauSves soflis gareT. es iyv dilas maled. cxvar-

saqon Tavad gamauSvesa-d Tavis wyems dauyenes. xalxi daiWiresa-d erTkan

Sayares yvelai-d dauyenes yarauli. iaraR, Tu ra-vis xqond, axyaresa-d

Tavisad Sainaxes. diac-ymawvil ki Tav-Tavis saxlebSi iyv. xoloT arc

imeebs aZlevdes nebas, ro iqiT sxvakan sad wasuliyvnes.

yvelas sofelSi daÃoces raic msuqan cxvar-Wedilai-d an Ãar maewonebod.

dadges karSi didideb qobebi, aduRilebdes Ãorcs, Tan mwvads wvevdes, purs

239

qistis diacebs acxobiebdes, zogs erbo gamaxqond saxlebSiiT. saxlebSi

Sadiodesa-d, raic maewonebod, gamaxqonda-d inaxevdes Sin wamasaRebad. SeSis

magivrad gamaxqond saxlebSiiTa-d ojisgans wvevdes (avejs RilRvlebis).

qistebs eubnebodnen: rac TuSebisai-d mSavlebis cxvar-saqoni gyavTav

gamalaluliv, is malaleTav, Tore aqiTav erTs Tves ar waolTa-d sru

gaganadgurebTao-d sru Tavebs dagWriTav, RilRvleb ki eubnebodes: Tqven

cxvar-saqon visac maudisav, iseebiv yaCaRebi arianao-d tyeSi arianav

gaqceuliv, Cven ras gvemarTlebiTav, alal-marTals xalxsav. Jjobav, ro

Tav dagvanebaTav alal-marTals xalxsav, Tore ar SagCebisTav, arc Tqvenav.

weediTao-d qurd-yaCaR xalxs waarTviTav. aba, Cven raze gvanadgurebTav.

magrem Cadges soflebSia-d aRar eSobodes iqiT. vinac gareT gasuleb qisteb

iyvnes, gaiparnesa-d RilRosa-d aÃvaSi gaagebies: miTxosav laSqar daecao-d

magveSveleniTav. iqiT xalx wamavid masaSveleblad, magrem, raki xalxi

daWerili xyvand, arcaiT iyv saSveli. masul xalxs ro Tofis sreva daewy,

laSqari daWerils miTxovlebs daxÃocd, ro dReRam imaT yaraulobaSi

iyvnes. amis gamo dasaSveleblad wamasul xalxi jer miTxos ar gamacxadd.

miTxos axlo-maxlo iyvnes damalulebi-d eloddes dros, Tu es laSqari

tyveebs gauSobd ÃelCiiT, maSin autexdes srolasa-d azaralebdes laSqars.

erTi saxelganTqmuli yaCaRi iyv saxelad bagi. es gasuli iyva-d xalxs es

ufro ar aZlevda Tofis srevis nebas. exla ro vesrioTav, eubnebod _ Cvens

xalxs azaralebenav. maucadaTav drosav (gasuli: yaCaRi, tyeSi mosiarule,

romelsac aseT SemTxvevebSi xalxi emorCileba). TuS-fSav-ÃevsureT laSqari

miTxos xuT dRemdin iyv. yvelas dRes arCevdesa-d Ãocdes saukeTeso

saklavebs da aTasnairad xrakavdnen, akeTebdnen mwvadebs, yaurmasa-d sxva

eseTebi. mSavlebm fSauri xinklis duRilic daiwyes. tyved daWerilebi

xyvandes ocdaaTamden kaci-d imaTac aWmevdes imaTav saqonis Ãorcs. laSqari

jer mTxilad iyva-d dRe da Ram yaraulobdes gzebs, TandaTan isr SeeCvivnes,

ro bolos sru aRaras aqcevdes yuradRebas. gzebzeiT yaraulic maxÃsnesa-d

soflebSi sru Tavisuflad daiwyes qceva. diac-ymawvilsTan kargad iqceodes,

magrem yvelaze metad qistebi iman gaamwar, ro TuSebs mTis wes daerRviva-d

diacebsTan Zaladoba maeÃmar. ra Tqma und, es yvelas TuSebs ki ara-d or-sam

kacs Caedin es mTis wesebis Samrcxvenel saqme (mTielebi roca erTimeores

laSqravdnen, qalebTan srul TavdaWerilobas iCendnen da cudi Tu rame

vismes Caedina, Tavisi amxanagebi ar acocxlebdnen. agreTve pativs cemdnen

moxucebs da bavSvebs). es ro gaiges, mTel laSqari gamwarda-d dauJjelad ar

gauSobdes damnaSaveebs, Tu qistebs iseebi cocxlebi gameeSv. magrem am ambavm

240

qistebi sru gaacxarna-d Tavs sasikvdilod aRar zogevdes, erT-erTis im

qalis qmari miTxos saxelganTqmuli kac iyva-d gajavrebul meemzad, sTxov,

ro, rosac dro dagvCebisav, sru davÃocaTav es xalxiv. qistebic, rogorc

viciT, dros eloddes.

laSqarm jer ki eubn, maasxiTav TuS-fSavlebis cxvario-d Tqvens

dagibrunebTav, magrem qistebm is cxvar vercaiT maasxesa-d laSqarm imaT

cxvar-saqon gamaibrun wamasasxmelad. daWerilis qistebisa tyved wamasxma

daapiresa-d zogebm Tqves: rad gvindav eseebiv iq wayvanilebiv? cxvar-saqon

gauSvaTao-d qve gavlalavTav, es tyveebi qve gavaTavisuflaTav, aq xo aRarai

rCebisav, ro tyveebis saÃsar vin magvcasav, tyuiladav eseeb rad gvindav

iq nadenebiv. zogebm ki uTxres, ro es tyveebiv manamdin mainc gaviyolaTav,

manam samSvidobos ar gaolaTav, Tore Cven ro eseeb gavaTavisuflaTav,

gzas Sagvikvrenao-d cocxlebs ar gagvitevenav. sxvebm Tqves, ro miTxos

rac iaraR iyvav, isic xo Cven wamaviRiTao-d raiTaR Sagvikvrenav gzasav.

bolos gadaswyvites tyveebis gaTavisuflebai. cxvar-saqoni, cxeneb, raic iyv

miTxos, es sru gamalales. tyveeb ro gauSves, wavid-wamavidesa-d suyvelam

iSov Tofebi, damalulebi xqoniyva-d aiRes ÃelSi, am dros gamacxadd

damalul xalxic, romnebic miTxoelT masaSveleblad iyvnes masulebi-d

tyveebis gaSobas eloddes. gamacxadd isr, ro Siniske gamamarTuls laSqars

win maaswvres jaregasa-d aRar daanebes Sin wamasasvlel gzai. laSqarm

cxvar-saqons Tav daaneb, Tavis cxenebsa-d jaregas saxlebSi Saafares Tavi.

qistebm wamasaval gzaic Saukresa-d sadac laSqari TavSafarebul iyv, im

midamosac simirgvliv Samaexvivnes. miulales qistebm laSqars Suakacebi:

aiyaranav iaraRiv, Tore ZaliT avxyriTav iaraRsao-d vazaralebTav kidevac.

magrem laSqarm iaraRis ayrazed uari uTxres. aba, Tu iaraRs ar aiyriTao-d

Cven bral nu asav, uTxres qistebm. laSqrisa erT nawili soflis boloze

iyv mamwyvdeuli, raic saxlebSi ver deeteoda-d verc maaswvres saxlebSi

Sasvlai. erTs saxlis ezoSi Saiyarnes erT _ barisaÃos mcxovrebi gigia

WinWarauli-d meore _ sofel akuSoSi mcxovrebi imeda liqokeli. uWkuaT

gigiais (uWkuani: WinWaraulebis qvegvaria) SinSs, sulxanaurs, winav erTi

miTxoel qisti xyvand makluli-d uWkuaT miTxovlebis Tav ekid (Tavi ekida:

sisxli emarTa). RilRvlebma gaiges, ro sulxanauris SinS masulao-d mainc

makvlas upirobdes: sxva ro yvela cocxal wavidasav, magas ar gauSobTav

cocxalsao-d afSinaT abasav. Tqves qistebma-d es gigiasa-d abasac gagebuli

xqond. aba bloSi mcxovrebi iyv, gvarad gigauri. imasac qistebi xyvand

241

daÃocilebi-d imaT Tav ekid. es ambav ro daiwyva-d qistebm iaraR maiTxoes, maSin

afSinaT aba nacnob qistebm gamaapares, magkvlenav, uTxres, ar gagiSobenav;

sxo ambavic Zalin cud maxÃdebisav, aqao-d ar gvindav, im qar-cecxlSi Sen

gaexvivav. aba gavlenian kaci iyv, yvelgan xyavnd keebi megobrebi-d imeebis

daÃmarebiT wamavid; TiTo-orola sxva xalxic gamaacilesa-d wamalales

qistebm. erT jaregion qisti iyv, romnis colsac TuSebm Seuracxyofa miayenes,

im qistm qarTul icoda-d Suakacad ufro is davidod: iaraR aiyareTao-d

cocxlebs gagiSobTav memrav. magrem imas undod laSqars iaraR aeyara-d memr

Tunda erTs miTxoels ar esriv Tofi, is apirebd xalxis Ãocasa-d javris

amayras. amas sxvebic xyvandes memÃreebi-d maaÃerÃes kidec naxevarze metis

xalxisad iaraRis ayrai. aiÃsnes Tof-iaraRi-d Caabares. xoloT sofelSi

vinebic iyvnes Sasulebi, iseebi magrdebodes iaraRis ayraze. bolos uTxres

gagiSobTao-d banze gamauSves xalxi. erT qisti, saxelad ZalumÃaCi boselSi

Savid gigiaisa-d imedais gamasayvanad. imaT gadawyvetili xqond qists ro

vRnaxavTav, mavklaTav, Tore sru erTiav mainc ar gagviSobenao-d guljavrianeb

mainc nu daviÃocebiTav. ZelumÃaC ro karTan mivid imaT gamasayvanad, gamavard

iqiTac Tofi-d ZalumÃaCi boslis karSi mkvdar daec. es ro naxes qistebm,

eqn imaTac bedada-d dascxes tyvia am xalxs, isiT Tofis Ãma avard, ro cis

quxils Rgvand. RilRvlebi, igive qistebi, axlos iyvnes Casafrebulebi-d

erT tyvia ar dauxarjav isr, ro erT kac mainc ar meeklas.

soflis boloze raic xalx iyv, sru gawyvites, ro mkvdar riyesaviT

eyar. RilRvelT ro Tofva daiwyes, banze vinac iyv, is xalx miawyd Werxos

karTa-d Tofebi sru banze maSC aCqarebulebs, ro karebSi marjved ver SaZvres

Tofianebi. zog xalxi aqac daÃocesa-d zogm ki Saaswvr cocxalm. iqac TiTo

orola tyvia Samavardis sakomSiiT. bolos cotaad Saneld Tofis Ãmai,

erTs kistnel axalgazrdas kvirika eqvivna-d sakomSiiT daiwy gaxedva netar

ra ambaviav. nu gaxedavav, tyvias isrevenav, dauSales amxanigebm. magrem iman

Tqo, me micnobenav qistebio-d Tofs ar mesrevenav. am dros gamavard TofiT,

kvirikas SublSi maxvd tyviai-d tvini yoreT Saasx. makles kvirikaic. Tofis

Ãma ro daÃSird, im dros gamaiyarnes uWkuaT gigiai-d imeda liqokelic.

xalxs Ãocenao-d Cvenav aq nu vimalebiTav, iqneba gavaswvraTao-d ara da iq

daviÃocnaTav Cvenacav, sadac xalx iÃocebisav. daqceuln ro gamayriliyvnes,

daeyar qistebsac Tofebi-d iqav daeÃocnes isenic. erTis qistisad ki

imaTac kidev maeswvr Tofis dakvra, manam daiÃocebodes. xalx ro WerxoSi

Saiyarnesa-d Tofeb banze daSC, erTm arxotionm, giorgi jabuSanurm, maavl

am Tofebs Ãeli, Sayar WerxoSi: ar gcxvenianTaev, uTxr, xalxiv erTucs

242

Ãocsao-d Tqvenav iaraRs karSi swiravTav. arxotioni am omSi or kac iyv

marto, Zmebi giorgii-d uncruai.

qistebm ormocdaaTamde kac maklesa-d maswyind xalxis Ãoca, gulic

maijeres, iyares javri. kidev maulales kaci, ro iaraR CagvabareTav, vinac

gadagvrCiTao-d weediTav, aRar gvindav Tqven daÃocaiv. gveyvav, rac sisxl

daiRvarav. xoloT Tqvens Tavs abraleTav, codoic iyosav es sisxliv. Cven

amTvens ar davxÃocavdiTav, magrem yvela cud-i xqeniTao-d iman maiyolav.

Suakacad wamalales RilRvlebm sofel guroSi mcxovrebi Ãevsuri mamuka

gogoWuri, romenic didxani iyv miTxos wasuli sacxovreblada-d iq

cxovrobd. mamuka diswul arxotionTa iyv, sof. axieliT narozaulTai.

iman ro giorgii-d uncrua arxotivneb aq nax, imis dediZmaT soflelebi,

gaukvirda uTxr: Tqven raiR gindodaTav aqav, miTxoelTav Tqven ra emarTav.

wavida-d RilRvelT ufros yaCaRs, bagis, uTxr, ro aqav or arxotion

maxyolivav SemTxveviTav. iseniv Cemeb dedulebiav, Cemis xaTris gulisad

gauSviv iseebiv. memr bagim uTxr, ro weedio-d erTiv CemTan wamaiyvanev.

mamuka wavida-d giorgi wamaiyvan bagisTan. bagi giorgis kargad miegeb, Ãel

CamaarTv, ambavi xkiTxa-d uTxr: Wkvian kac maCnixarao-d ra gindodav aqav.

miTxoelTav arxotionTa ra wamauRavav, Sen raiR gindodav aqav. xo xedav aq

ramTven xalx daiÃocao, ro mamkvdariyavi, Sen rais gulisad maxkvdebodiv.

memr eTqv bagis erTis qistisada-d mamukaisad: es kac gaacileTav, Tof-

iaraRic Tan waiRasao-d Zmaic wavidasav amisaiv. amaT aravin ra dauSavasav,

Tore Tqven iqnebiTav pasuxismgeblebiv. davalebul kacebsac gameecilnes

Zmani Tavis iaraRiT samSvidobo gzamdin. danarCen xalxs met gza ar xqond,

aiyares iaraRi-d Caabares qistebs. ro daRamd, gamauSves es xalxic. gamaayol

bagim kaceb, ro eseeb aRarvin daÃocasav; wamavid xalxi, vinc cocxal darC.

qisteb TuSebze iyvnes dajavrebulebi-d, Tu TuSs gaigebdes, ar uSobdes

cocxals. imiT bevric daiÃoc, TuSeb ufro. mSavlebic bevr daiÃoca-d

Ãevsur marto sam makvd. zog xalxs bagim uSvel, Ãevsurebs. ufro bevr

xalx ki srolis dros WerxoSi TavSafarebiT gadaSCa-d aRar daÃoces memr

qve. arcra uwesoba Caedin am laSqarSi Ãevsurebsa-d RilRvlebm imiTac ar

maindomes Ãevsurebis daÃoca. wamavid laSqris narComi xalxi-d cxenebi-d

iaraR ki miTxos marC sru. yvelas kaeb cxenebi xyvand, kargad Sakazmulebi,

qveiT cota iyv. cxen-unagirica-d amodena mkvdrebic sru miTxos marCa-d

gainawiles miTxoelT. mkvdrebi zogebi waiRes mepatroneebma-d zogebi iq

marC. qistebs aZlevdes fuls, iseni eÃmarebodes mkvdris daZevebaSia-d

mSvidobianad gamacilebaSi. visac rigian patron ar xyvand, dagvianebiT

243

wavides mkvdrebis masatanad. Ãevsurebm ki daiÃmares nacnob xalxi-d droze

maitanes Tavis mkvdrebi. mSavlebi-d TuSeb ki bevr darC iq, upatronobis

gamo. mkvdrebs rac talavar ecv, sru waxyares qistebma-d SigaTi sacvleb

gauwires, aisr daTaresa-d gadayares soflis boloSi Sors.

erT-erTi qeifis dros xevsurma da fSavelma maSindel ambavze SeumReres

erTimeores Semdegi leqsi:

_ miTxos gadaed, mSavelo, Tqveneb mkvdreb aiq xyriao! (xevsuri)

_ men iq ar waval, Zmobilo, gana men ar mÃvrets tyviao. (fSaveli)

am laSqrobis Semdeg fSavlebma da TuSebm xeli aiRes miTxovlebTan

brZolaze, Ãevsurebm ki, aq daxocili mkvdrebis mepatroneebm, ar maisvenes,

manam sisxl ar aiRes miTxovlebzeiT. magrem sisxlis aRebas maxyv kidev

meore mÃriTac sisxlis aRebai-d sam-sam, oTx-oTx kac kidev makvd.

uWkuaT gigias daSC cocxali SinSi sulxanauri. is winidgesav mtrisad

mimyol axalgazrda iyva-d gigiais sikvdilidges davidod sisxlis asaReblad.

qist unda maekla-d Saewir gigiaisad, xoloT, romenic unda qist yofiliyv,

is ki sruerTi iyv sulxanaurisad. erTxan wavid sulxanauri Suris saZebrad.

Sakr qistebis masavali gzai-d elodebod qistis masvlas. am dros mavid

qistis mola cxeniT. esriv sulxanaurm, makl mola. gadaxt, Ãelic maSWr,

Tavic. Casx imisav cxenis xurjinSi. Sajd cxenzeda-d wamavid. molais Tavi

imiT wamaiR, ro gigiais iaraRi iyv miTxos damrCali-d imas Txoulobd.

manam im iaraRebs ar mamitanTav ar magcemTav molais Tavsav. maulales

kacebi:Lmagveciv eg Taviv. Cven saiT magitanaTav is iaraRiv, ra viciTav,

vin waiRav, ramTven RilRvel iyvav maSinav SuRlSiao-d sad vin waiRav, ra

gavigaTav. sulxanaurm Tav ar misca-d qistebmac Tav daanebes imis Txovas.

darC mola qisteTSi dasaflavebuli-d molais Tavi ÃevsureT, barisaÃos.

mola rosac maklav, maSinav liqokleb etannesav sulxanaursav, ambobd

xalxi-d sulxanauriv imaTobas imiT ar ambobsav, ro qistebis masavalad,

kacis masaklavad liqoki imaT marjves asa-d ar SaarCendes qistebi. barisaÃos

qve vercaiT mavidodes iseni-d imiT ibralebdes Taod. magrem, xalxs gaugo

ra daSCebis? gaig xalxma-d miutanes es ambav qistebmac. qistebm ufro

mamklavis soflelisa, an mogvaris makvla icodes, Tu Taod mamklavs ver

Caigdebdes ÃelSi. Ãevsurebisad ki sru erTi iyv, xoloT qistur talavar

ki scmiyva-d vinac unda yofiliyv. ai, amiT damal liqoklebis amxanigoba

sulxanaurm, ro im sofels daazianebenav qistebiv.

244

sulxanaurm ro amiT ver maataniv gigiais iaraRi, kidev wavid. ifiqr:

mavxklavav erTs qistsav, kidev Savswirav gigiasao-d iaraRsav qve wamaviRebav

gigiais iaraRis magierav. wavid sulxanauri-d erT barisaÃoel axalgazrda

gaxyv, saxelad xTisika, gvarad isic WinWaraul iyv. erT mSavel gaxyv,

imasac am laSqrindel Suri xqond saZebari. Satil Zalian ka megobari

xyvand sulxanaurs, gigiaT aba. sxva dros, rosac unda wasuliyv Suris

saZebrad, an sxod raad, abasTan miuvalad ar dadgebod. Zalian uyvard

erTuci-d erT or dRes mainc aRar gamauSobd aba sulxanaurs, rosac

stumrad miuvidod. gvarad isic WinWarauli iyv. saubedurod axla aRar

mibrundes Satil sulxanauri-d imis amxanigebi-d pirdapir Caiaresa-d

anator Sakres qistebis masaval gza. am dros, sulxanauris megobari gigiaT

aba wasul yofil miTxos saklavebis savaWrod. RilRos wasuls RilRur

talavar Caucom, ro Ãevsurulis talavars dascinodes iq. axalgazrdebs

RilRur talavari xqond zogebs RilRos sasiarulod, Satilivnebs. budis

Ãevsureb ki eseTs talavars maSin ar icvemdes. abas uvaWrebav miTxos cxvar-

Toxlebi-d gamalal Siniske. sulxanaurma-d imis amxanigebm erTs dRes

iyaraules gza, arcad vin mauvid. meores dRes, gZel-sadiloba iqnebod, ro

abam cxvar-Toxleb maasx. sulxanaursa-d imis amxanigebs qist egon, kargad

gamawyobil ro iyv qistur talavarSi. sulxanaurm uTxr, ro Cemis SinSis

Sasafer qistiv eexlad mavidav, ro siarulzeda-d mixra-moxraze maewyon.

amxanigebm uTxres: kaco, eg Satilion ar vin iyosav, eg cxvreb sad miudisav.

sulxanaurm gaicina-d uTxra: qistebsav sru daudisav cxvrebiv dasayidadav

Satilav. gana ar vicnobav, Satilivnebs egeT talavar vis aqvav. aba marto

ar iyv, amxanigebic etannes Ãevsurulad Cacmulebi. agerailev, Satilivnebiv

Tan stanianav, uTxr sulxanaurm, radar erTucs Rgonav eg axalgazrdaio-d

eg sxveb amxanigebiv. me damacaleTav, jer me vesrevao-d memr Tqvenac

esrividiTav. gavard sulxanauris Tofi-d aba Caiqc. esries sulxanauris

amxanigebmac iqav imas. Tofis Ãma ro gaTavd, iqiT meedin Zaxili, romeni

xarav, ra gvemarTav Seniv, aba raze magvikaliv. maSin uTxr sulxanaurm: Cem

Zmobil mamiklavav, netain imis kvalad me mamxvedriyvav tyviaiv. sulxanauri

amxanigebm aayenesa-d wamaiyvanes Zalad, abais makvlidges sicocxle aRar

mindav, ageb miac aq mamklanav, ambobd isi. am ambavze did leqsebi naTqmebi-d

erT-erT leqsSi es sityvebi stanav:

nu icom, gigiasSvilo, dusurbnis talavarsao,Sagxvdebis sulxanauri, gaferebs qistis ymasao.

245

es ambavi anator maxÃda-d SatilsTan Sors ar as es adgili. wamavides

amxanigebi-d Satil gatexes Ãmai. Satilivnebm gaiges, ro esi sulxanauri

iqnebod. daiqc soflis xalxi-d Saukres sulxanaurs bude ÃevsureTiske

wamasasvleli yvela gzebi. wasvlaSi gigiam uTxr Tavis soflelebs: visac

SagxvdebisTav, makaliTav sulxanaurio-d dResav Cem muSebi xarTav, Cemis

Svilis makvlaze ro kacs xklavTav, Tavsav TavSi gavRbriv. e. i. sisxls

sisxlSi gaubriv (saerTod es xevsureTis wesSi ar iyo, erTi gvaris ro

mokvdeboda, misi mkvleli mis axlobels unda moekla, Tu Soreuli mogvare

iyo Tavisi Soreuli mogvaris mkvlelis mkvleli, maSinac ar ebreboda Tavi

TavSi, aramc Tu Tavis soflelis mokvlaze). saerTod, mainc es ambavi ase

moxda. sulxanauri mokles amave soflelebma e. i. gigias soflelebma amave

gzaobas, magram sulxanauris mama gogoTuri Tavs TavSi ar brida, is uTvlida

gigias: Seni Svilis sisxls me davideb da yvela wesebs Segisruleb, rac

ÃevsureTSi mosisxlis wesia, xoloT Cemi Svilis sisxli unda daidos iman,

vinc Cemi Svili moklao. me imas sisxls rad gaubri, vinc Seni axlobeli

ar iyo, imas ra saqme qonda Cemi Svilis mosaklavad. Tavis droze Sen

moklavdi Tavis Svilis mosisxles da maSin me xmasac ar amoviRebdio. gigia

ki Suakacebis piriT eubneboda: Seni Svili Cemis davalebiT mokles Cemi

Svilis gulisaTvis da Tavi TavSi gavbaroTo. sulxanauri mudam dadioda

SatilSi da mas aravin klavda. mizezi TviTon gaxda Cemi Svilisic da Tavisi

mkvlelobisic da, vinc am mizezze sulxanauri mokla, kacis Tavi mas rad

unda davsdoo. bevri Suakacebi dadiodnen, magram gogoTurma Tavi TavSi

ar gabara, gigia ki Tavis gabras moiTxovda. bolos oriveni daixocnen da

es saqme Seurigeblad da gaurCevlad darCa maT STamomavlobas). wamavides

Satilivnebi-d zogm sad Sakr gzai-d zogm sad, orol-sam-samT. sadac

mivav, sulxanaurs mavklavTav. gigiamac is uTxr, ro amxanigeb eqnebianav,

magrem sulxanauris met arvin maxklaTav. sulxanauri-d imis amxanigebi

jer mTisas wamavides anatoriTav. RamiT ro mTa-mTa gadiodes wverze,

sulxanaurs raim meeCvena, kacebi iyvav, Tqo, mTazedao-d ar gagvitevenav.

iq gza ki aravis xqoniyv Sakruli, rai ra maeCven. dabrunviliyvnes mTaze

SamÃdrebi-d WalaSiav Camayriliyvnesa-d Walaze gzaur wasuliyvnes. Tenebaze

misuliyvnes iq, sadac gzai xqond Sakruli. sulxanaur win mimavaliyva-d

sxvebi uken mimdinariyvnes. CasafrebulebSi erTs axalgazrdas gigia

eqvivn, kurdRliSvils gigias eZaxdes am axalgazrdas. winwin amas esriv

sulxanaurisada-d daekr. esriv sxvebsac. sulxanauri iqav dacemuliyv. imis

amxanigebi gadamxtariyvnesa-d kldes maxfarebiyvnes. Satilivnebs eZax: Tof

246

ar gamaisrioTav, Tore amagaSiav gagwyvetTav. es kaciv sisxlze mavkaliTao-d

Tqven Tu Tav cocxal gindaTav, adeiTao-d waediTav. Tu Ãel dazZariTav,

verc Tqven waxolTav cocxlebiv. iseebic wamasuliyvnesa-d Satilivnebic

wasuliyvnes Sin. sulxanaurisad Satilivnebs CoÃa Samaexur zed, rom manam

waiRebenav, codoi asav, pirdaufareblad iyosav.

es saqme bolos gaurCev daSC gigiasa-d gogoTurs. gigiam daubar gogoTurs:

Sen ki agaRebivav arganiv Svilis sikvdilmao-d me ver amaRebivav. me Senze

magar kac vyofilorav. viTam gogoTurm Svilis sikvdilze jox aiRa-d

joxiT daiwy siaruli, isr welSi maswyvit Svilis sikvdilm.

geuben sulxanauro, Rride sisxlians gzasao!

erTxan gatydebis kokai, mudam ar zidavs wyalsao.

es sityvebi imisad naTqvams erT-erTs leqsSi as, imis sikvdilidges.

ÃSirad leqsoben Ãevsurebi axaluxalSi.

qistebm icodes, ro molais sikvdilSiac etan liqokeli kaci-d sxodac

qisteTSi ÃSirad dadiodes iseni-d awuxebdes qistebs. amis javrze imaT

mokles sofel akuSoSi mcxovrebi baTira liqokeli. baTiras or Zma daSC.

Zalian kargebi iyvnes mtrisad misayoladaca-d sxodac. ara marto Zmeb daSC,

saxliskacebic keeb daSCesa-d daiwyes siarul baTirais sisxlis asaRebad.

xoloT eseni ubralo kacis masaklavad aRar dadiodes, an unda maekl

Taod mamklavi-d an imis Zma saxliskac mainc, ro baTirais mamklavs gul

mainc stkivnebiyv. baTirais mamklavi gvarad lamurovi iyva-d amaT gvarisas

iZevdes. bevrjel wavides, bevrjel Saxvd sxva qisti marjve alagSi, magrem

ar klevdes. bolos Causafrdes soflis axlosa-d dilas karSi gamasuli

lamuroT elizbari makles. Taod mabrundesa-d ugzoze wamavides mTidi-

mTiva-d mavides liqok. amaze Zalian Tav isaxeles ÃevsureT gaguCam, xaxonama-d

abikam (pirveli ori _ baTiras Zmebi iyvnen, baWyuraT giorgi da abika maTi

biZaSvilebi iyvnen, romlebic sisxlis aRebis dros Tan axlden baTiras Zmebs)

am elizbaris makvlaze saqebs leqsebsac eubnebodes Ãevsurebi. umRerdes

jerzeda-d aZlevdes pativs.

bolos lamuroT maulales kaci, ro SavRrigdeTav, liqoklebs. rju-

lis kaceb SavyaraTao-d rjuliv rasac ityvisav, Cvenac aisr SavRrigdaTav.

Cvenav, ubralo xalx, razed vÃocTav erTmaneTsav. baTiraic alal kac

makvdav, baTirais makvlaze elizbaric, alal kac maxkaliTav. baTirais

mamklaviv yaCaRad asav gaqceuliv, an mola raze magvikaliTav. miTxos xalx

247

ro daÃocesav, Cvenis molaisa ra bral iyvav, ro Tavic kide waiRiTav, rac

Cvens qveyanaSi ar mamÃdarav. gana ar viciTav, ro imis makvlaSi sulxanaurs

Tqven etaneniTav. es yvela gavarCioTav rjuliTav, Tore Cven TqvensaviT

ubralo kacs ki ar mavxklavTav, damnaSaves magiÃelavTao-d Sig Tqvens

sofelSi magklavTav. am rjulSi daibares mcodne Ãevsurebic, qistebic.

Taod liqoklebic mavidesa-d lamuronic. rjulis kacebSi jer lamuroT

iCivles Tavis saCivari-d maiTxoes elizbaris sisxlis anazRaureba

liqoklebisagan, raki is metad magvikaliTao-d arcrais damlev iyvav. memr

liqokelT iCivlesa-d uari Tqves elizbaris sisxlis anazRaurebaze. Cvenav

valze mavkaliTav baTirais makvlazedav. imis mamklaviv magaT saxliskac

iyvav, imas masTxovanav pasuxiv. rjulis kacebm bevr iwvales, ro Sarigeba

maeÃdin, magrem vera gaawyvesa-d CaiSal rjuli. wasvlaSi lamuroT Tqves:

exlad ro cud saqme maxÃdasav, Cven bral nuRar iqnebisao-d wavides.

liqokelebm icodes, ro qistebi vals ar SaarCendesa-d Zalian mTxilad

iyvnes winas wlebSi. uiaraRod karSi arvin gamavidod. isiTs gzaze arvin

gaivlid, saiTac qistebis masavalad marjve iyva-d gzis Sasakravad. magram

qistebi Suris saZebrad eSmak xalx iyv. imaT ÃevsurebsaviT aCqareba ar

icodes sisxlis asaRebad. Ãevsurebi ityodes: `xe waqcevaze iqs Cqams,~ viTam

xe ro waiqcevisav, maSin gamaiRebsav Ãmasav. e. i. rosa magvikvlenav, maSiv unda

mavklaTav, Tore gul ro Saneldebisav, memr aRara iqnebisao-d darCebisav

uZebariv. qistebze ki isr as naTqvami: erTm qistmav mamaiv asi wlidge iZebnao-d

kidev avCqarebulorav, Tqoev. esr karga wlebm gaiara-d liqoklebs simTxile

TanTan dascild (daaviwyda), bolos baWyuraT giorgim bulalaurTas

saxlic ki iyida-d iq daiwy Ãvna-Tesva (bulalaurTa fSavlebis sofelia,

maRla mTaze, sadac qistebis mosasvlelad sul advilia. bulalaurTas

xSirad ecemodnen qistebi da saqoneli gadaudiodaT motacebiT, radgan

gadasavali mTa qistebisaken axlo iyo). bolos dros cxvar-saqonic ki

daudiod iq, raki ka saZovar iyv bulalaurTis mTaSi. giorgi kai mcxovreb

kaci iyva-d Sromismoyvare. sxveb uSlides: bulalaurTas nu waxolav, Tore

magkvlenav. raki is elizbaris makvlaSi etan, qistebi imas ufro maxqaddes

masaklavad. giorgi mainc ar iSlid bulalaurTas siaruls. bolos erT

dRes colqmarT bulalaurTas saqme xqonda-d iqiT madiodes akuSoske. am

dros masuliyvnesa-d Casafrebuliyvnes lamuroni. gzaSi mamavals giorgis

daaSales Tofebi-d makles colis Tvalwin. erT gadmaxt, giorgis mÃarze

nakideb Tof aRglija, waiR. aq awerilis laSqrobis sisxli aqamdin gagZeld.

amis Semdeg ki aRarvin mamkvdar.

248

fSavlis laSqari SatilSi garas meTaurobiT

miambo mgelia WinWaraulma, 50 wlisam, sof. SatilSi

saginam giorwmidelma ludi aduRa sviani,awivna jalabaurni, mamiT Svilamdin mtrianni.

sagina giorwmideli cxovrobd sofel giorwmidaSi. giorwmida maSin

Zalian ka adgili iyv, ka masavali icoda-d sasaqonedac ka iyv. aqaur xalx

kargad cxovrobda-d saginaic kas cxovrebaze iyv. menadire iyvac ka iyv,

xoloT saoSkacod ver yofil Zalian gamWriaxi. SatiliT jalabaurT qali

mauyvanav colad. am qals bevr Zmebi xyonion, Tavayriln xalxni yofilan,

ro mTasiqiT kacad arvin ugdav.

saginam erTxan jiÃv makla-d maxqond Siniske jiÃvis Ãorcis bargi.

Saxvdes colis Zmebi, maxÃades zurgzeiT bargi, Sin waiResa-d is cale

gauSves Sin. meored kidev maxqond jiÃvis Ãorcis bargi, iqav Saxvdes colis

Zmebi, ZaliT waarTves jiÃvis Ãorcis bargi; dauwy xvewna: disSvileb mainc

ar gebralebisTaev, ro cale wavidav Sinav, naxevar mainc gamataneTav e

Ãorcisaiv. daikargev aqiTav, Tore karga gagrexvavTavo-d aisr gagitevTav,

gaagdes calei (imaT das saginasTan Svilebic hyavda). am nadiris bargis

warTmis garda, sxodac masxaraad igdebdes Tavis siZes. iaraR ra

meewoneboda, Tu sxva ra maewonebod siZis saxlSi, gamaarTvemdesa-d Sin

waiRebdes. SaaRones siZei-d aRar aZlevdes masvenebas. bolos colm uTxr

saginas: Senav Cemeb Zmebiv masxaraad gigdebenao-d me egeT kac ar mamwonsav.

mag Cemebs Zmebsav nu egdebiebiv masxaraadav, Sauqciev, Tore me mamwyindav

aseTs yofaSi cxovrebaiv. saginas undod, ro eTqv colis Zmebisad: Tavs

Tu ar damanebebTav, ufer saqme magvivav. magrem SiSiT veras eubnebodis.

imis colis Zmebi, jalabaurni, ar maiÃdendes aseTs naTqvams. scemdesa-d

masxaraad aigdebdes. mainc ro aRar maasvenes, saginam gadaswyvit imaT daleva.

magrem kac ar xyvand imaT damlevi. isen Tu cotan deeÃocnesa-d zogeb

damrCaliyvnes, isen suyvelaT gaswyvetdes, aRarvis gauSobdes cocxals.

bolos saginam gadaswyvit: ludis aduReba, jalabaurT wevai-d am drosad

mSavlis laSqris masxmai-d jalabaurT daTrobidges laSqris dacemai-d

imaT daÃoca yvelaTai. sagina wamavid mSavs. mSavis Ãev erT saxelovan

kac iyv, gara Turmanauli. is isiT saxelian kac iyv, ro mSav-ÃevsureT

garais saxel yvelam icod. is qisteTaca-d lekeTac uZRvebod mSavlis

laSqarsa-d, sadac wavidod, yvelkniT nasaxelari brundebod. garais saxeli

249

saginasac gagonili xqonda-d mSavs pirdapir imasTan mavid. garas uTxr,

ro mSavlis laSqar Sayarev, wameediv, me jalabaurT davibarebav, luds

vaduRebao-d sasmelze yvelas maviyonav. dauliSn dRei. ama-d am wuxras

meediv Seni laSqariTav giorwmidasav. xalxiv mTvral iqnebisav, pirdapir

CemT saxlT daeceniTav, jalabaurn dalieniTao-d memrav SatiliTav imaT

cxvar-saqonio-d davlaic Tqven wamaiRiTav. visac CemTan maaswrobTav, iq

daxÃocTav, Tu Sin vin darCav, mixolTav iqac dacemiTav, kidev daxÃocTav

imeebsav, ro sru gaTavdanav, Tore ar maisvenebenav.

esr piroba dadvesa-d wamavid saginai. daliSnul Ramisad saginam daamzad

ludi-d awiv coleurebi. sxva yvela wamavida-d erT Zma darC Sin _ vardana,

romelic Zmebze ka iyv.

garamac Sayar mSavlis laSqari, aabes laSaris jvaris droSai-d wama-

vides Satilis dasalaSqravad.

garama Turmanaulma, mSavisÃev daiarao,Sayara mSavlis laSqari, maTura aiarao.

wiTel-yviTeli droSaiT borola gadiarao.

kistan atirda beberi, jariT sad mixol garao?

Satil mivdivar, bebero, vardanam damibarao.

me-d iman unda viomaT, unda iWexnas camao!

gverd unda gadaiqcivas vardanis cixis qvamao!

unda Wyiodan gozani vardanis cixesTanao!

unda tyvrebodan isarni cixiswver CardaxTanao!

pir cremliT unda ibanas Suqom vardanis damao!

sisxlni wavidan Rvarada, ar gairivnas zRvamao.

unda daÃerdan Rurbelni, aRar iwvimas camao.

gaduCndes saWvretelSia, ca wminda ucems Tvalsao.

Ãma gadis sagaTenebod, bibin gaiRa camao.

sagaTenebod daecnes vardanis cixis karsao.

_ karze gamodi, vardanav, nu maimTvraleb Tavsao,Tas Tu geWiras ÃelSia, gadaawvade sxvasao,Tu ÃelSi fandur geWiras, Zmas miec mgeliasao!

_ gamaval, mgelias mzema, gamavayoleb farsao.

daviqnev wara-maraTa Cems misurauls Ãmalsao.

va, Tqvens vardanas mSoblebo, veRar gadmoved qavsao.

Tor, Tu qavs gadmavsuliyav, gaTreviebdiT mkvdarsao.

250

gara masul mSavlis laSqriTa-d pirdapir giorwmidas misul. erT-erTi

jalabaurT axalgazrda guroelT qals xyvarebiva-d karga xan ro gasul

smaSi, memr gamauyvanav is axalgazrda, wauyvanav sadam sxvakana-d iq dawolilan

erTad. xalx ro kargad damTvral, Sautyobiebav mSavlebisad saginas _

exladav droiao-d dascemion kidec. Sin Sastanebion pirdapir ÃmlebiTa-d

dauÃocav jalabaurebi. jalabaurebsac, visac ÃelCi iaraR SaSComiv,

imasac uomebava-d erT-ori mSavelic mauklav. eseeb ro dauÃocian, wasul

mSavlis laSqari-d axla Satil dascemion jalabaurT qvitkirs. aq vardana

yofil damrCali-d misuls laSqars ro sreva dauwyav isrebisa, vardanaic

gamavardnil far-ÃmliT. magrem winwin gamasulisadav daukrav isari. erTi

beber kac yofil, jalabauri, kidev saxlSi. gabrunvils mSavlis laSqars

TaTar gazdgomiv ukena-d giorwmidas ro darC, is Svilic maeSvela-d qaCus

makles kidev erT-ori mSaveli. mSavlis laSqari gabrunda-d wavid Siniske.

saginam colis Zmeb ro daaÃociv, adga-d Tavis col-SviliT fSavs wamavid.

aiyar iqiT, imiT ro aq aRarvin daayenebd imas. Turmanaulm garam maiyvan

saginai-d Tavis sofelSi gogolaurTas daayen. adgil-mamulic aq miscesa-d

saxl-karis gakeTebac uSveles. exladac imaTi Camomavloba gogolaurTas

xaxoniSvilobiT ewerebian.

1. TaTari jalabauri, safexvnos ijda tyaviTa.dakeca jaWv-muzaradi, dawva, daidva TaviTa.

laSqrad masulTa mSavelTa dauxvda stumarTaviTa.

samdevrod gamaudgebis TofiTa umarTaviTa.

gamauyenebs Svilebsa legis mglis rotoTaviTa.

Samaewivis qaCusa, agorebs daTvebsaviTa.

caSi eZaxda yornebsa, raad daz-mazdiT mcaviTa.

SaxeneT giorwmidasa, mSavleb xyrav riyesaviTa.

2. Satils nu waxvalT mSavlebo, Satils vaJni dgan Ãmlianni,Taodav nayen wamalsa, baknebiT udgan tyviani.

mSavlebm Tqves, ar davbrundebiT, gana qalni orT Tmianni.

orSabaT Tenebazeda dadga Tofebis tyriali.

garbis gamarbis garai, manZila qorbudiani.

orSabaTs gaTenebaze darCa Satili mkvdriani.

rad egre, Cemo batono, magTven rad gviyav ziani?

gara var Turmanauli, me bevrkan miqnav ziani.

251

laSaris gorze miÃocav qistis Ãarebi rqiani.

qudsaÃdelaSi mavides, cxenn laSdarTxmulni tialni.

Tof-siaTanic maiRnes, buCa maiRes tiali.

ro gamavardis buCai, mTa-barm gaiRis dgriali.

aseTi laSqrobis Sedegad cxra kaci mokvda jalabauri da jalabaurTac

bevri azarales mSavlebi. rva kaci jalabaurT gvaridan iyo da mecxre _ maTi

wyemsi.

weRan vTqviT, ro erTi jalabaurT axalgazrda Tavis megobar qals

gamauyvanavad gadaurCenav. imas saxelad wiqa eqvivn. wiqama-d TaTarm kidev

meti daÃoces mSavlebi imaze, ramTvenic mSavlebm jalabaurTa makles. gaÃd

amaze mtrobai erTi-meoresTan. bolos adg kac-Suakaci-d laSaris jvarSi

maaÃdines Sarigebai. kac-SuakacSi, mSavel-Ãevsurebis garda qistebic ki

erivnes, mcodne kacebi. rjulSi bevr sasaubro gaxd. iangariSes jalabaurT

mkvdrebica-d mSavlebisaic. mSavlebi ufro met yofiliyv mkvdari jalabaurT

mkvdrebzeda-d mSavlebm Tav-sisxli maiTxoves imTveni, ramTvenic mkvdar met

iyv. magrem Suakacebm isi maaÃerÃes, ro laSaris jvarisad apativebies es

Tav-sisxli. rjuli laSaris jvarSi iyv. Suakacebm imTven kenW aiRes (qvis

kenWebi) ramTvenic meti iyv mSaveli jalabaurebis mkvdrebze, jalabaurTagan

makluli. amaabrunes erT did qvai-d Cayares es kenWebi am qvis ZirSia-d

uTxres mSavlebs: ai Cven rjulis kacebmav es gadavswyviteTav, ro laSaris

jvars Tu ar apativeTav, Cven ver mavaÃerÃebTav uimisod Sarigebasav. imTven

kenWi, ramdenic mkvdar met iyvav, imiT CavyareTav am laSaris gorzedav qvis

ZirSiav, ro es mkvdrebiv laSaris jvarm ipativao-d Tqvenac unda dasTmaTav.

mSavlebma jer ki ar maiwones, magram veRarai qnes laSaris jvaris xaTriT,

raki kenWeb iq Caiyara-d dasTanxmdes Sarigebaze. aduRes ludi, erTi Ãari

daklesa-d Saiyarnes laSaris jvarSi erTad mosisxleni. Suakacebma-d

Ãevisbrebm Sarigebis dros ori jalabaurT ymawvili daasaxelesa-d daaymes

laSaris jvars, sabolooda-d mtkice zavis liSnad. es ymawvilebi jer ki

iyvnes Tavis Satil, magrem bolos laSaris jvarm maiTxova-d gadmaiyvan

is ymawvilebi Tavis miwa-wyalzeda-d daasaxln misrianTkarSi. erTm iswavl

mWedloba laSaris jvaris daÃmarebiTa-d dReisnamdis maudis imaT gvars

mWedlobai. imaT gvarSi erTi mainc gamav ka mWedeli laSaris jvaris

madenilobiT. imaT adgils misrianTkar eqvivna-d bolos esenic misriaSvilad

daewernes, xoloT amaT ZiriTad gvar ki jalabauri as. iseni dResac iqav

ariana-d ka ganwyobilobai aqv Satilis jalabaurebTan.

252

RilRvelT laSqris dacema, amRaze da axielze

RilRvelTa-d arxotionT winav Zalian did mterobai xqond erTad. xan

erT mÃare ecemod meores, miudiod cxvar-saqoni, klevdes erTimeores, xan

meore mÃarei. xoloT, rosac Zalian SaJjerdebodes RilRvelni arxotionT

mausvenrobiT, maSin iseni Saiyrebodes, wamovidodes laSqarada-d sru

gaanadgurebdes arxvats. RilRvelni iyvnesa-d SeeZliyv arxotis dalaSqvra,

arxotionT ki RilRvelT dalaSqvra ver SeeZliyva-d, mTebSi ki xparevdes

cxenebs, Ãarebs, xandixan cxvar-binasac daecemodesa-d miudiod. kacebs xo

sru Ãocdes, sadac vis gaeweodes. RilRvlis makvlai saxel iyva-d ubralod

saxelis gulisadac Ãocdes, sadac vis Saxvdebodes. RilRvelni winwin aras

daRlevdesa, bolos qve ar SaarCendes vals. bolos dros arxotivnebm dauwyes

RilRvlebs Roneba, xan kac makles, erTxan cxenebis jog gamaulales. cxenebis

jog ro maasxes, RilRvelT malales kaci saxelad saiTi, arxotivnebsTan

saTxovlad: dagvibruneTav eg cxenebiv _ ras gvemarTlebiTav, ro jogobriv

migidisTav. erTisa-d oris cxenis maparva kidev aRarcraiv, Tu ara oci-d

ocdaaT cxen ro migidisTav TiTos galalvasav, gana upatronoi asav isi.

ggonavTaev, ro SagrCebisTav eg cxenebiv. Tu Tavis Tavisad ka gindaTav, eg

cxeneb daabruneTav, Tore xo iciTav, Cven ver gagviZlebTav. wamaolTao-d

sru gaganadgurebTav. magrem jer es ar gvindav Cvenav. gveyvav, rac erTmaneT

vawuxeTav, eexla nuRar viqTav israv saqmesav, ro Tqven RondebodaTav

Cvenganao-d, an Tqvenganav Cven raad unda gveSinodasav. es gzaiv sadeniv erTad

gvaqvav Cvenao-d Tqvenav. vercaR imas vxyriTav Ãelsav. Tqvenac gaklavTao-d

Cvenacav _ erTucis SiSiTav mTebSi veRar mivdiTao-d sasaZovre mTebic yamirad

rCebisav. Jjobav, ro davamSvidaTav eg waramara saqmeebio-d mSvidobianad

vicxovraTav. saiTas pur-mariliT ki kargad dauxvdes arxotivnebi-d cxenebis

dabrunebaze ki uar uTxres, imis miuxedavad, ro ufros xalxi urCevd

dabrunebasa-d eubnebodes: daubruneTav eg cxenebiv, Tore RilRvelniv ar

SagvarCenenav. cuds ras iqmenao-d memr aRar iqnebisav kaiv. qurdebm arc

saiTais Txova gaigonesa-d arc Tavis ufrosebis rCevai, cxenebi mainc aRar

misces. saiTa sworad im dros iyv aq mosuli, ro qurdebi naqurdal cxenebs

yofdesa-d TiTos kacs sam-sam oTx-oTx cxen Saxvd, saiTa Zalian nawyeni

iyv, ro aq myofs asworebdes RilRvelT cxenebsa-d saiTas gawbilebuls

RilRosav miRlalevdes, magrem erT RilRvels amTven xalxSi ra gauvidod,

ZaliT xo ver gaRlalevd cxenebs. wavid saiTai-d RilRvelT yvela uamb,

253

rogor mavid isi arxot, rogor maiTxov cxenebi, ra upasuxesa-d rogor yofdes

RilRvelT cxenebs arxotion qurdebi. saiTa Zalian nawyen mivida RilRos da

RilRvelT sTxov: me arxotis gza kargad vici, arxotivnebis ambavic kargad

vici, sad dadian, ras saqmobena-d sad SagviZlav imaTad dacema, an ro Jjob,

ro sru gavanadgurnaT egeni. me gagiZRvebiT wina-d magaT javrs maSin amaviyr,

rosac magaT Ãar-cxens magaT Tvalwin gavasworebT RilRos. saiTam daiar

RilRvelT soflebi, Sayar xalxi-d gadaswyvites laSqrad wamasvla arxot.

arxot sam sofeli asa-d amRa ufro RilRvelT misavals gzaSi as, javric

ufro amRionTai SWird RilRvelT. raki ufro isen awuxebdes qurdobiTac,

kacis kvliTac. meore sofeli axielai asa-d isenic cocotas monawileobas

Rebulobdes RilRvelTad parvaSia-d amaTaic javr ki SWird RilRvlebsa-d,

magrem isr Zalian ki ar, rogorc amRivnebisai. mesame sofeli WimRai as.

WimRivnebi RilRvlebs begarasac aZlevdesa-d arcras xparevdes, amaT javr

sru ar SWird RilRvelebsa-d arc fiqrobdes imaTad dacemas.

saiTas winamZRolobiT RilRvelT gadaswyvites Corexisas wamasvlai.

mTidimTiv masvlai-d Situs amRionT Ãaravanze dacemai. maemzad kargad mZime

laSqari-d wamavides, CorexiT bisnas gadmavidesa-d saÃaris maRal SamaÃdes.

saÃaris maRal didxans iyvnesa-d aTvalieres gzebi, an menadire xo arcad

vin iyva-d an yarauli. dvirbinebiT ro gzebi kargad daaTvalieresa-d

gaiges, ro aq arcad vin iyv, adgesa-d wamavides, tanies Caiyarnes, taniiT

oSanike iaresa-d oSanikis Relis ÃofebSi daimalnes daRamebamdin.

aqiTac dvirbinebiT aTvalierebdes gzebs, mTebs, Ãaravansa-d sxvas cxvar-

saqons, ro RamiT scodniyv, sad ras daayenebdesa-d saiT unda maevl, ro

ar dazaralebuliyv laSqari, mSvidobianad gamaelal Ãar-cxeni-d, Tu

Saxvdebod, cxvaric; daRamebamden aq imalebod laSqari-d daRamebidges

wamavides kaloTanis ÃorÃiske, amRionT Ãaravanze dasacemlad, raki

dRisiTav daaTvalieresa-d gaiges, aq Situs Ãaravanic marjves idg. erT

cxra-aT kvamli amRivnebic iyvnes amasulebi sazafxulo samTod, Tavis cxvar-

saqoniTa-d aq cxovrobdes. RilRvelni Situs mebosleebs unda dascemiyvnes,

iseni sru tyved unda Caeyarnes ÃelSia-d cxvar-saqon qve unda gamaelal.

amav dros unda dascemiyvnesa-d amRionT Ãar-cxeni unda gamaelal SituT.

magrem saÃaris maRali ro gadmaiares, iq Zalian mbili-d ubalaxo qviSani

arian, ro SurTxma ro gaiaras isic kvals daaCnevs. mTaze gadmamÃdarm

laSqarm is aRar maisazr, ro am qviSaze ro gaviliTav, kval daaCndebisav,

Rnaxvenav arxotivnebio-d gagvimTxildebianav. mTaze gadmamÃdarm laSqarm

254

sru mwkrivad gamaiar cxvris farasaviT. iseT kval daaCnd qviSas, rogorc

oras-samas sul Ãaravan gaelalas.

arxotivnebs bevrs xqond keeb dvirbinebi-d fexon sadac Saiyrebod,

iq icodian dvirbnebis matanai-d aTvalierebdian mTa-wverT. swored am

dRes, ras Ramesac laSqars gamaevl, fexoni isxd axiela-d aqiT naxes

RilRvelT garmanavali saÃaris ReleSiiTa-d qviSa gaÃnuli. gatyd Ãma,

ro mteriv mTas garmamÃdari asav. gaagebies erTucs, aisxes Tof-iaraRi-d

wamavides Situske. arxotionT icodes, ro saÃaris Relisas masul mteri

winwin Situs daecemoda-d imiT xalxm pirdapir iq gaswiv. Rame iyv, ro

arxotivnebm oSanikis ruvis bolos miaxwies; iq RamiT spiWka gaanaTes

kvalis gasaSinjavad, Camavida laSqari Tu ar. am dros laSqaric Walas

iyv Camaaxloebuli-d naxes sinaTlei. xalxis Ãmaic gaigonesa-d gaiges,

ro Ãma gatydav, gagvigesao-d veRaras viqTav, Sagvikvrenav gzebsao-d

gvazaralebenav. mibrund laSqari-d wavid iqav RilRoske. arcaRara bevr

xan iyv. am dros daiwy Tenebaic. mivides arxotivnebi-d naxes, ro laSqar

Camasul, aq msxdara-d uken dabrunvil. gamaudges ukena-d oSanikes ro

SaÃdes, naxes, ro laSqari tanies Cayrila-d midis pirgaRm. dauwyes Tofis

Ãla, magrem Sori iyva-d veras aklebdes. xoloT, saiTas ki maxvd feÃSi erT

tyvia-d daiWr. feÃiT siarul ki aRar SeeZliyva-d mÃriT waiyvanes. dabrund

laSqar, magrem Zalian gamwardes RilRvelni-d gadaswyvites: rac unda

Zviri dagvijdasav, eg or sofeliv mainc unda gavanadguroTaod maincav.

Saudges Ãelmeored mzadebas laSqrisas. es raic iyv. iyva-d arxotivnebm amas

kidev daumates RilRvelT gasamwareb saqmei. wavid Svidi-rva axalgazda,

saamRos ÃorÃSi daecnes mTaSi nadgoms RilRvelT cxvris faras, wyems qve

maklesa-d samas suli cxvari Sin gamalales. es cxvari baris RilRvelebisa

iyva-d axla iseni gamwardes mTis RilRvlebze uaresada-d isenic

SauerTdes mTis RilRvels laSqrad wamasavlad. arxotivnebm malales es

cxvarica-d gaiyves iqav im qurdebm, romnebmac malales. axla ki daiwyes

javroba alal-marTalm xalxm, Tqvenav isr iqceviTav, ro Tem-sofelsav

wyals SamagvigdebTao-d Taod mSvidobianad dasxdebiTav. vis gaugonav

amTven cxenebisa-d cxvris denaiv, vin SegvarCensav magTvensav, an xalxis

Ãocasav. qurdebi ki ambobdes: RilRvelniv isr daSinebuln-i gvyonav, romav

Ãmas veRar amaiRebenav SiSiTav. Tu vin aq mavidav, Cven viciTao-d imaTav.

RilRvelT am cxvris faras gamalalvaze aRarc kac wamaulalav arxota-d

arc dabruneba mauTxovav. pirdapir Saudges laSqris Sayras. magram axla

Zalian simTxiliT iyrebod RilRvlis laSqari, ro Ãma arcaiT gasuliyva-d

255

arxotionni aRar gamTxilebuliyvnes. ori kvirais win, manam laSqar

Saiyrebod, daiwyes mTaze veSagT lalvai. imaT gadaswyvites exla isiTis

gziT wasvla, saiTac arxotivnebs ar xqond molodini-d SiSi. eseT gza marto

erTi iyv Savanis Walaisasa-d SibuRelisas. SibuRele imiT iyv mSvidobian

gza, ro SibuReliT gadamÃdar gza winwin sofel WimRas mividod, WimRa

arxotivnebis erT erT sofeli iyva-d amaT adgilsa-d Savanlebis adgils

yofd cal-calke. Savani RilRvlebis sofeli as. WimRionTa-d SavanelT ka

megobrobai xqond erTada-d piroba dadves winavav, erTsxvis patronobazed.

WimRionni SavanelT begaras aZlevdes welSi TiTo cxvris angariSs komlzed.

isenic patronobdes WimRionTa-d aqiske mters ar gamauSobdes WimRionT

dasazianeblad. ar vis miscemdes nebas arc maparvisas imaTa-d, Tu ras vin

maxparevd, Savanelni mauÃelevdesa-d maRgvrides naqurdals saqons iqav

WimRionT (exladac laSqarm amaT ara dauliv). WimRionTac piroba-i xqond

micemul, ro SavanelT Tu ra arxotivnebisagan wauÃdebod, WimRionn agebdes

pasuxs. naqurdalsac isen mauÃelevdesa-d, Tu ver mauÃelevdes, uzRebdes.

arc sxvas mters gauSobdes iqiske. sxodac RilRvelTan mesisxleoba ar

xqond, arc exla raSi Rebulobd menawileobas RilRvelT winaaRmdegobaSi,

arc kacis kvlaSia-d arc cxvar-cxenebis parvaSi. danarCen or sofels

ki yvelaSi wil edv, ufro amRas. am WimRas RilRoT masaval gza marto

SibuRelei xqonda-d aqiTac SiS ar iyv, raki WimRionT SaonelTan zavi xqond.

aqiT ar mavav mteriv, egon arxotivnebsa-d imiT ar aqcevdes yuradRebas am

gzas. RilRvelTac esi yvela kargad icodesa-d imiT gadaswyvites laSqris

wasvla SibuRelisas. manam laSqar wamavidod, manamdinav ori kviraiT win

daiwyes mTebze veSagT lalva. ara marto SibuReles dadiodes veSagni,

saiTac arxotis aremarei Cinda-d RilRoT arxot misasvlel gza iyv.

yvelas mTebzeda-d gzebze lalevdes kacebsa-d aTvalierebdes arxvats:

arxotivnebi sad dadiodes, ras saqmianobdes, samgzavros iyvnesa Tu Sin, an

am gzebze xo araad vin dadiod, romenzedac laSqar unda misuliyv arxot.

aTvalierebdes imasac, Tu sad Jjobd gzebis Sakvra, ro laSqar aRarcaiT

dazaralebuliyv. es ambvebi RilRvelebm yvela kargad gamaikvliesa-d

bolos mTisad baris RilRvlebm yvelam erTad maiyar Tavi-d dagrovdes

Sibus WalaSi. yvela kargad iyv SeiaraRebuli-d ufro bevr xalxi cxenosan

iyv. aq daTvales ramTven SaviyareniTao-d aTas oTxasi kaci gamavid. airCies

laSqris winamZRvrad sofel ÃarTaSi mcxovrebi elmarZai, andaruyos

Svili. elmarZa saurjuloos ganTqmul kac iyv, saxeliani-d Tavgatanili.

arxotis gzebic kargad icoda-d mters raÃel meevlebod, ro laSqar aRar

256

dazianebuliyv, amis kiloic icod kargad. RilRvelT elmarZas Saxfices,

ro is rasac ubZanebs, yvelani Saasruleben imis bZanebasa-d imis ukiTxavad

erTs nabijs arcad vin gadazdgemd, xoloT elmarZas ewinamZRv, laSqrisad.

am laSqarSi Savanelnic Sig edgesa-d xalxs sTxoes, ro WimRionni Cven

mebegreni arianav, arcaraSi urevianav CvenTan danaSaulSio, imaT nuras

dauSavebTav. elmarZaica-d sxo RilRvel xalxic daxpirdes, ro Cvenav

WimRionTav erTs bewvs ar gaumrudebTav, xoloT imaT sofels unda

SamavexvivnaTav winwinao-d eg xalxiv, e.i. WimRion xalxiv, unda daviWiraTao-d

Tan gaviyolaTav amRasao-d axielav. WimRasav yarauleb unda davayenaTav,

ro amRion-axielelT qal-diswul arvin gaiparaosa-d Ãma arvin gagvitexasav

im soflebSiav. WimRion xalxiv, kacebiv, Tan CaviyenaTav, manam amRion

axielelT ar davimorCilebTav. WimRionT diacebsav soflisad gacilebis

nebas nu mivscemTao-d, rosac am ors sofels daviWerTav, WimRion kacebic

maSin gauSoTav. amRa-axiel qvas nu gavswiravTav qvazedao-d WimRas bewvsac

nu gavamrudebTav. elmarZa jaris ufrosad iyv arCeuli-d iman kidev Tavis

TanaSemweebi daliSna-d misc Tav-Tavis davaleba. am saubris memr wamavides

saarxvatoda-d ro dabneld, WimRis ÃorÃSi gadmavides. gZel oÃSmobis xan

iqnebod, ro WimRas RilRvlis laSqari Samaexviv mirgvliv. daibares ufros

kacebi-d daavales soflis Sayrai. sofeli maagroves, vinc ki iyv qudiani

suyveli. uTxres Sayrils xalxs: `ai Cven xo gvxedavTav, ro aqav mZime jari

orTav masuliv. amRa-axielasav val migvidevsao-d unda avanazRauraTav is

valebiv. Tqvenav CvenTan ara danaSauli gaqvTav, arcras dagiSavebTav, Tu

eexlad araSi SagliSneniTav. aqiT arvin gaCuCundesav, an didio-d an cotaiv,

an kacio-d an diaciv, Ãma arvin gagvitexaTav, Tore yvelas gaganadgurebTav

Tqvenacao-d amRion-axiellebsacav. Tqven kaceb CagvideqiTav Sigav, gzaic

gvaswavleTao-d isic gvaswavleTav, sad unda SaukraTav gzebiv, sad asav

ufro isiT adgiliv, saiTac Cven ar davzaraldebiTao-d amRion-axielelTav

karSi ar gamauSobTav. Tu cota ra mizezi-d tyuil SagatyviTav, memrav Cven

bral nuRar iqnebiTav. Tqvenav isr giyurebTav, rogorc Cvens megobrebsao-d

israc unda maiqcnaTav, Tu Tqvenis Tavisad ka gindaTav.

eesr WimRivnebi wamaiyvanes amRiskesa-d axieliske, SuadSu laSqar idg,

SuadSu WimRivnebi. diac-ymawvil ki sofelSi darC TavTavis saxlebSi. aq

zogi amRionT qal-diswul iyva-d zogi axielelTai. iseeb ki swuxdebodes,

magram rasaR iqmodes, siwuxiliT ras vis aSvelebdes. sofels yarauli

xyvanda-d karSi arvis uSobdes.

257

laSqar ro gamaemarT, erTm RilRvelm WimRionT Znebi gadmaayriv cxens

werilazeiT. sxveb gaujavrdes, aqav Znebs nu aSlevdiTao-d iqav aages ai

Znebi. isr Zalian umTxildebodes WimRionT yana-Znas, ro bewv ar gaamrudes.

laSqari ro namercxalaeb gamavid, orad gaiyar. zogni narRvevTas Walaze

wamavidesa-d zogni WiSvelis gorisas. orkanav gaiyoles WimRivnebi.

WiSvelis gorisas wasulm laSqarm gamayv axalgazdobai, daaval zeTze,

maRlidan wasvlai-d axielis soflis maRla saTaveebSi gzebis Sakvrai.

es WimRivnebm aswavles, sadac iyv gasavali-d gzis Sasakrav alagebi.

davalebulm xalxm gaiar mTebi-d sru Sakres is alagebi, saiTac axiel

karSi gamasuls kacs Tof daswvdebod, Tu iq kac gamavidod, Tu axiela

ÃelCi Cagdebul ar iqnebod. daikeTes qvis sayuCebi-d Casxdes pirsofliske.

axielisZir misuli laSqari kidev orad gaiyv. erTs nawils elamarZa gauZRv

wina-d amRas wavides (am gziT mosuli laSqarisaTvis amRa ufro Sors

iyo, vidre axieli). axielisad dasacemad, raic laSqar darC, amaT Tavis

TanaSemwe gauwir elamarZam winamZRvrad. axielisZir kide gaanawiles xalxi,

Samaexvivnes axielas mirgvliv. axlos daikeTes sayuCebi-d Casafrdes. memr,

ufro moSorebiT meored Samaexvivnes sofels. mesamed sru gaÃeiT-gamaÃeiTi

Samaexvivnes sofels, ro iqiT Tofis tyvia daswvdeboda ki sofels, axlo

ki ar iyvnes, es mesame Samaxveul yaraulebi.

rosac laSqari axielas miuaxlovd, erTi kaci axieleli saxelad kote am

dros samkalad wamasuliyv `WanWaxas~. WimRiT mimavals gzis pirSi masulm

laSqarm kote daiWira-d axielis soflis boloSi Tan waiyvanes. Tivis

sakrefze midiodes baliaurebi: vaxtangi, ladoi-d Tomai. jer kidev Rame iyva-d

RilRvlebi Casafrebulebi iyvnes soflis mirgvliv. sakrefze mimdinrebs

RilRvleb erTbaSad Samaexvivnes mirgvliv. vaxtangi-d lado cocoteeb

iyvnesa-d Ramis sibneleSi daeqcnes, Tomas ki bevr RilRvleb Samaexviva-d

ÃelSi Caigdes. Saukres Ãelebi-d isic axielis Zir waiyvanes saxlSi. Tomas

undod Ãeleb gaeÃsna-d gasvliyv saiT, magrem Sautyvesa-d kinaRam Tof

daxkres, Senav Cvend Ralats apirebav. memr daavales Tomas, ro sofels

uZaxev, rusis jari asav masuliv, meediTav aqao-d SaiyareniTav, jaris ufros

gibarebsTav. Tomam sofels ÃmamaRla uZax: `jari asav masuliv, saxlebSi

gamagrdiTav~. aq qarTulis mcodne RilRvleb etannes, gaigones Tomais

sityvebi-d uTxres: `Cven gavalebTav, ro sofel Saxyarao-d Sen ki eZaxav, ro

saxlebSi gamagrdiTav; ar gemarTlebiTaev, ro exladav dagÃvritaTav. Tomas

ro mainc ver aZaxebies, raic imaT undod, memr kote waiyvanesa-d soflis

258

amarCeulis kacisad, qoriaT uncruaisad, aZaxebies. uncrua mauyvanesa-d

uTxres: Cven rusis jari orTav masulio-d Tqvens sofelsTanav saqmei gvaqvav.

weediv, Cqara Sayarev sifeliv, aq maiyvane xalxiv, Cvens ufrosTanav, Torem

pasuxisgebaSi miecemiv. uncruaic darwmund imaT saubriT _ eseniv rusis

jariav, raki RilRlurad ar ambobdes. saubari namdvilad rusuli xqond.

RilRlurad arcvin ar iRebd Ãmas, vinac rusul ena icod, marto eseebi

saubrobdes, viTomc jarsac rusul enaze kamandrobdes. wavid uncruai, mauar

sofelsa-d yvelas uTxr: jari asav masuliv, CameediTav soflis boloSiav,

TqvenTan maqvav saqmeiv, ambobsav jaris ufrosiv. ar daakldesav arc erT kaciv.

iaraR qve arvin miiRaTav, Tore CamagarTmenTav. iaraRi yvelam Sin damala-d

wamavides soflis boloSi. jaris ufrosis dabarebaze. kacebi sru Saiyara-d

soflis boloSi mivides. aq laSqris ufrosm uTxr, ro daiTvaleniTao-d, Tu

kidev vin asav kaciv damrCaliv, isic maiyvaneTav aqav. bolos xalx ro sru

Saikrifesa-d maasxes, maSin daiwyes RilRurad saubari-d gaig xalxmac, ro

es RilRvlis laSqar yofilasav, rusis jar ki arav. manamden yvelas rusis

jar egon, Tu RilRurad saubar sad-vin gaigona-d eWv Saepar, esiv RilRvlis

laSqar TuklaR asao-d Tofis sreva gabed, sxveb gaujavrdes, ras SvrebiTav,

rusis jari asav, Tofs vin isrevTav. Tofis msrevlebs _ mixa oCiaurs,

giorgi jabuSanursa-d sxvebs yvela gaujavrda-d aRar asrevies. rosac yvela

xalx mogrovd, Samaexvivnes mirgvliv TofebiTa-d uTxres: exla aq CuCun

araad vin xqnaTav, Tore aqav dagÃvretTav. Cven jogebio-d cxvris fareb ro

magidiodaTav, exla sadaR wagvixolTav, qvas qvaze ar gavswiravTav am Tqvens

or sofelSio-d WimRionTav bewvs ar gaumrudebTav, ro egeniv Wkvianad

iyvnesao-d Tqven ki, raÃelac SagferdebisTav, isr mageqceviTav. sofelSi

bevr xalx makrifes, rac diac-ymawvili iyva-d iseebic am datyvevebul xalxs

SamauerTes. memr deerivnes saxlebsa-d sru gamaitanes, raic ka maÃeles.

Tofebi, vercxlis iaraRi, flas-fardagi, talavar, Tu ra maewon, isic waiRes.

zogi tanze icvemd aqav, raic maewonebod. cxvar-saqonic sru gamauSvesa-d

soflis boloSi malales. sxvafriv Zalian svindisianad iqceodes, arc diac-

ymawvilisad ra uwyenav, arc Taod kacebisad ra visad uTqom cudad. sru imas

eubnebodes axlebs: xniers xalxsao-d diac-ymawvils aravis awyinaTav; ro

qvec glanZRevdasTao-d Ãma arvis gascaTav, mTiels xalxsav ar SaSvenisav

diac-ymawvilisai-d ufrosis xalxis javrebaiv. erTm diacm, sareqaT mzeqalm,

Sin ar SauSv RilRvlebi. karze nadgom saqon ki galalesa-d saxlSiiT aRara

waaRebiv. lanZRevd, swyevlida-d RilRvlebi qve icinodes; daanebes Tavi,

259

aRar Savides sareqaTas, sxodac ufrosebisagan nabZanebi xqond, ro axielav

kac ar maxklaTav, magaTav Cvenic arvin xyavav makluliv. cxvar-saqon ki sru

unda gamaRlalaTav, imiTav ro Cvens cxenebisa-d cxvris gamalalvaSiav wil

uZesav axiellebsacav.

sofelSi cxvar ki sru ar iyva-d RilRvelT esic icodes. Ãaravan

mTaSi idg, cxenebic; Sin marto sawvelav saqon iyv. axla Ãaravnisai-d

cxenis jogis Camalalvaic maiTxoes mTaSiiT, gaiyoles joriT uncruai-d

ocamden RilRvel gaxyv circlovan (circlovani: axielelebis sazafxulo

saialaRe mTas hqvian). es xalx ro sru ÃelCi Caiyares, WimRivneb Sin

gauSvnes. circlovan ro mivides, gauTend kideca-d makrifes Ãar-cxeni,

gamalales sru. TiTo-orola ki damrCaliyv Sors wasulebi-d yuremareSi

mifar-mafarebuli. sofelSiiT ro sru gamazides, rac ki gamasadeg qoneba

iyv, cxvar-saqonic sru maasxes. jer kidev Rame iyv. axiellebi, kacebi,

amRas wamaiyvanesa-d diaceb qve gauSves Tavisuflad. xoloT xalxi sru

ar wamavid axieliT; eloddes Ãaravnis Camalalvasaca-d saxlebSiac kidev

iZevdes, xo aRara dagvCav, an xo aravin dagvimalav ka iaraRio-d saqoneliv.

kviriwmidas cxovrobd erT mekomuri amRioni, saxelad krua eqvivn. imis

saqoni-d cxeni SibuRelisas galales zogebm. axielelT cxvar-saqon ki

amRas galales Walaisas wasasxmelad RilRoske. axielelT cxvar-saqon ro

amRas milales, zed daayenes amRionT Znebzeda-d bevr gaanadgurebies. maSin

sTveli iyva-d Znebi yanebze idg iqav, zogi masamkalic iyv. amRas wasuls

laSqars nabZanebi xqond, ro amRion kaci sasikvdilod arvin daezog, visac

gaeweodes. amRas ro mivides, sofels mirgvliv Samaexvivnes or-sam pirad.

aqac gaÃeiTi gaifant xalxi-d Causafrd, iseT alagebSi, saiTac sofeli

Canda-d Tof daswvdebod. magrem amRas misvla amRionT male gaiges imiT, ro

dRemudam malodini hqond laSqrisa _ bevr danaSauli xqond RilRvelTan.

axielelni ki briyvad iyvnes, egon, Cven ar dagvecemisav laSqariv. winwin, ro

amRas mivid laSqari, ZaRlebis Ãmaze gamavides karSi zogierTebi-d xalx ro

naxes sofelSi, an soflis pirT masuli, maSin gaiges, ro laSqar masulav,

daqceuleb sofelSi Saiyarnesa-d iZaxes, laSqari asav masuliv, saxlebSi

gamagrdiTav, am dros astyd Tofis srevaica-d yvelas mÃareze imTvenm Tofm

daiwy gamadena, ro sru ganaTd gaÃeiT-gamaÃeiTi. zogs banebze Calis zvineb

idga-d cecxl Saayares. am dros karSi gamavid maraizZeT daviTi, mZinars

gamaRviZebiyv xalxis Cqamzeda-d aCqarebuli gamavardniliyv uiaraRoi, vinebi

arianav, imis gasagod. daviT ki axalgazda iyv Zaliana-d arc SiS icod;

260

imiT RilRvlebis gundSi Savard Sig, romnebi xarTav? daviT ro uiaraRoi

naxes, RilRvelni Samaexvivnes simirgvliva-d daiWires. daWerili Sors aRar

waiyvanes, raki ufrosis bZanebai xqond, daxkres tyviai-d iqav makles, zed

Zneb daafares. daviTi dediserTa Svili iyva-d erT biZai xyvand. sxva megvare

arvin xyvand. arcra danaSauli xqond daviTs RilRvelTana-d is Saxvd iqav

am ubedurebas. sxva xalxi saxlebSi gamagrd. zogebi simagreSi Savides.

axielleb ro maiyvanes daWerilebi, erTi ufros kaci iyv, axieleli

TaTia baliauri. TaTia RilRvlebs Zalian kargad aCniyva-d Zalian pativs

scemdes. winav misvla-masvlai xqond, stumar-maspinZlobai-d pur-marili

RilRvelTan. bevr nacnob-megobrebi xyvandes, ar undod imis daWerai-d arc

qonebis waReba, magrem Tavis gadawyvetili aRar daarRvies, winav xqond

naTqvami, ro arxotav yvelas gvyovav nacnobiv, nuvin maviTxovTav nacnobis

gaTavisuflebasao-d amiT veRaras ambobdes RilRvelni, Tore TaTiais

daWera Zalian umZimd. daWeriliviT iyv, magrem Tavisuflad ki davidod.

sxveb tyveebs qve ar aZlevdes nebas iqi-aqaTi gavlisas, TaTia Tavisuflad

iyv. cotas nawyeneb imiT ki darCes amazedac, ro imis Zmiswulis karSi naxes

RilRoT gamalalulis cxvris nawili. isic kargad gaiges, ro imis Zmiswulm

jogis gamolalvaSiac miiR monawileoba cotaad. amaze cudgulobdes,

Tore RilRvelni Tavis dadgenilebas gadauxvevdesa-d TaTiaisas aras

waiyvandes, rogorc elmarZa ambobd. TaTias uTxres RilRvlebm, ro

waedio-d amRivnebs uTxariv: racra saqoni asav, gamouSonav, wavidanav, is

Ãaravanic Camagvilalanav mTaSi ro udgasav, Tore Cven aqiT aRar waolTav.

amRionTav sru gavswyvetTav kacsao-d diacsav. Taod ki gaTenebidges iseT

adgilze isxdes RilRvlebi, ro amRionT saxlebSiiTa-d simagreebSiiT

ara daeklebod. TaTia wavida-d mivid isiTs simagreSi, sadac bevr xalxi

iyv TavSefarebuli, uTurgaT qvitkirSi. aq xalxs kibe Caegda-d sabliT

axyvand erTuci. TaTiac TavisTan sabliT aiyvanes. TaTiam uTxr, ro me

RilRvelT gamamgzavnesav, saqon CagvabareTao-d Ãaravanic CamagvilaleTav,

Tore sru gaganadgurebTav. Tan isic uTxr, ro gamagrdiTav saxlebSiav, Cven

Cagviyarnesav Ãeladav matyuebiTao-d Tqven mainc nuRar mixolTav Ãeladav,

rac unda dagemarTaTav.

TaTia iqav CamauSves sabliT, mavid RilRvelTana-d uTxr: Cvenav,

ambobenav, aRarai gvyovav, rac saqoni gvyvandav, xo ÃelCi xyavav-d Ãaravanic

wavidanao-d Taod Camalalanav. saqoni napiris saxlebSiiT galalul ki

xyvand RilRvlebs. Suagul sofelSi simagreebis axlomaxlo ki ar misulan

261

SiSiT; arc saqoni iyv gamaSobili iqiT. RilRvlebm TaTias kidev daavales

amav saqmeze amRivnebTan misvla. TaTiam uTxr Tavis Zmiswuls Tomaze, ro es

gamamayoleTav, orniv vetyviTav ufroev. RilRvelnic gabriyvdesa-d gauSves

Tomai. Toma SauerTd simagreSi axalgazrdeebis jgufs, romnebic mterTan

sabZollad iyvnes mamzadebulebi. iq erT zedmet Tofic xqonda-d misces

Tomas. TaTiam Tomas uTxr, ro Senav aq darCiv, nuRar wamaxolav, Taod iqav

RilRvelTan wavida-d miutan iqav iseT ambavi, raic ambavi winwin mautan.

Tomaze ro xkiTxes, Tqo: veubenio-d aRar wamavidav. iwyines ki RilRvlebm,

magrem aRara uTxres, xoloT is ki Tqves, ro mageebsav yvelas gamaviyonTav

aqav. TaTia ro am sofelSi davidod, gaÃeiTiiT RilRvelni sofels tyvias

uSendes. am dros diaceb gamavides karSia-d saxlSiiT simagriske wavides.

erTs diacs mzeqalikas Tavis qalic ÃelSi eWir. oTx-xuTis wlisai-d Tan

mixyvand. gaÃeiTiiT gamasreuli RilRvelT Tofis tyvia maxvd am qalsa-d

dedis ÃelCi imaSiav makl. mibrunda mzeqalikai-d iqav Sin Saiyvan Tavis

mkvdari qali, Tavis Sin. TaTias amRas xyvandes dediZmani maraizZeni, weRan

ro vTqviT, ro karSi gamasul maklesav daviTiv, isi TaTiais dediZmis

SviliSvil iyv. imaT saxlis gverd daviTi makluli naxa-d kidev daafar Znebi.

damal imis sikvdili, ro daviTis biZam ToTam ro gaigasav, gajavrebuliv

Tofis Ãlas dauwyebsav RilRvlebsao-d iseebiv dajavrebuliv axiellebs

dauwyebenav Ãocasav. memr RilRvlebs ocdaxuT kaci axiellebi ÃelSi eWir

tyved. amRivnebs, ro maekl vin, axiellebs erTsa ar gauSobdes cocxals,

daxÃocdesa-d TaTia amiT eubnebod amRivnebsac, xalxiv ÃelCi uWeravav,

Tof ar vin gamaisrioTav aqav. Tan ToTa eZaxs WerxoSiiT, ro Cem Zmiswul

daviTiav daWerilio-d amRivnebs uTxariv Tofs ar vin gaisriosav, Zmiswul

mamikvlionav. am dros daviTi mkvdar iyv, TaTias nanaxi xqonda-d daumal

ToTasac. daviTis dedas minda eqvivna-d TaTia ro nax, uZax: Cem Svili asav

fexSiSveliv gamasuliv, RilRvelT sadam xyavav daWerilio-d TaTebi mainc

wauRiv ro Caicosav. TaTiam imasac daumala-d ar uTxr, ro Sen Sviliv

mkvdari asav. axladav uTxr TaTebis waRebis dro ar asav, maicadev. amRis

pirdapir baboT bewikais cxvari idg samasi. mivides cxvris gamasalalavad.

am cxvars edg bewikais wyems ToTxmet-xuTmetis wlis ymawvili, gudamayreli.

wyemsm ro iseebi nax, RilRvlebi, gamaiqc Siniske. gamaqceuls wyemss esries

RilRvlebma-d makles. cxvari piraRm gauSves uwyemsod amRis pirdapir.

amRis pirdapir Casafrebuli bevr RilRvlebi iyv. Tu karCi vin gamaCindebod,

uSendes tyvias. Tunda karSi arvin gamaCeniliyv, mainc wvimasaviT madiod

tyvia, aÃlides saxlebis sakvmebs, karebs. am bZolaSi sam axalgazda

262

gavard: amRioni obola, Tomai-d babo. soflis boloSi Causafrdesa-d

dauwyes Tofva. erT RilRveli daWres sasikvdilod, Taod daiqcnesa-d iqav

sofelSi mavides. Toma ki wisqvilSi SaZvra-d iq gamagrd, tyviam ro daiwy

madenai. karga wamaSuadRd, ro iqav iyv laSqari. ulalevdes kacs amRivnebs:

aiyareTav iaraRio-d dagvnebdiTav, Tore Cven aqiT ar waolTav, sxo ro ara

iyosav sru uwyloobas amagwyvetTav. magrem amRivnebm icodes, ro laSqar aq

didxans ver darCebod ÃevsureTis SiSiTa-d cota xans iyv gamagreba saWiro.

mainc ro ar daRmorCildes, bolos SauTvales: Cven waolTav, ee tyveebsac

gavRlalavTao-d Tqvenis feÃiT CamagalalviebTav Tqvens cxvar-saqonsao-d

Ãaravansav. Tu ar CamaRlalavTav, maSin davbrundebiTav iqavao-d sru Tavs

gagWriTav. am Tqvens sofelsav nasoflarad gadavaqcevTav, isr agiklebTav

bombebiTav. am muqariT gabrund laSqari, wavid arxotis Walaisas. beber

kaci-d avadmyof Tu vin iyv, gauSvesa-d ocdaxuT kaci axiellebi Tan waiyvanes

tyved. circlovniTac maasxes axieleli Ãaravani-d cxenis jogi, sofelSi

raic iyv es cxvar-saqonic SauerTes erTucsa-d gamalales. SuadSu tyveeb

Caiyenesa-d wamavid laSqari. sami-oTx kaci amRis pirdapirze wavid. bewikais

cxvar ro uwyemsod iyv wasuli, imas mixpatrondesa-d gadalales zeTukis

wverisas. amRivnebm gaiges laSqari wavidav, gamavides, magrem uken ver gaudges,

imis SiSiT, ro iq tyveebi miudioda-d aqiT ro srola vis aetex, RilRvlebi

tyveebs dauwyebdes Ãocas. zogebi RilRvlebi iqav Sibu-Relisas wavidesa-d

kruais saqoni-d cxvar galales kviriwmidiT. RilRvlebi iqav WimRas

iyvnes, ro WiSvelisas (WiSveli: adgilis saxelia) lado baliauri WimRas

mavid. winwin ro axiel laSqar Samavid, Toma ÃelCi Caigdesa-d ladoi-d

vaxtangi ymawvileb iyvnesa-d qve deeqcnes. vaxtangi neTxiCas (adgilia) tyeSi

damaluliyva-d lado mTiske wasuliyv. mimdinarTad RilRvlebs erTkan

bomb gadaegd RamiT. or-samkan qve eTof ladoi, e mTan sru SWeriyvnes

yaraulebsa-d RamiT lado xan sad Savardniliyv yaraulebzed, xan sad.

magrem gadaSC, tyvia ar maxvedriyv, imis miuxedavad, ro RilRvelT bevrkan

eTof isi. WimRas ro misuliyv, RilRvleb iqav yofiliyvnes, enax ladoi-d

eTqv: esiv tyved unda waviyvanaTav, vin asav es ymawviliv. baWyiasa-d sxvebs

WimRivnebs maetyuv, ro es ymawviliv WimRioniav, sxvakan sadam wasulio-d

eexla mavidav. axieliT kaceb sru galalulebi xyvand tyveda-d diaceb

iyvnes martoebi. aRarc icodes lado an vaxtang sad iyvnes. vaxtangm ro

gaig, laSqariv gabrundav, maSin is ki maled mavid, lado ki wuxrixanamdin

ver mavid. arc icodes Tu cocxali iyv kidev. es ymawvileb darC sofelSia-d

or-sami beber kaci. sxva xalxi sru waiyvanes tyved. cxvari-d saqonic sru

263

gawmindes axieliT, ro sam Tikan kidev darC erTis soflis cxvar-saqonisa.

esr sams gzaze wavid amRa-axielelT cxvar-saqoni, erTi iqav im gzaze,

razedac mavides, SibuReleze, meore cxvris fara zeTukazeda-d mesame

arxotis Walaisas galales axielelT Ãarcxeni-d cxvar-Zroxa qve. amRas ro

gascildebis, iq axlos kaloTanis wyal gamadis. am gzaze Situs amRivnebi

mTaSi dadian. erT diaci nino mTaSiiT wamasuliyv saSinaod; erT ka iorRa

cxeni xyvand. orwyalTanas ro mavid laSqari, cxens gamaekida-d ar daaneb

ninom. iq vinac iyv im RilRvlebm ki ara uTxres ninos, marto cxens sTxovdes.

orwyalTanais gaÃeiT-gamaÃeiTi yarauli idg RilRvlebisai-d imeebs kac

egona, kacis gonobiT esries Tofi, ninosac maxvd Tofis tyviai-d cxensac.

oriv makles orwyalTanas. ninos Zma mindia tyved mixyvand, nax Tavis da

makluli-d aba ras izamd, nino iq darC mkvdari-d mindia sxva tyeebTan

erTad RilRos waiyvanes.

am dros arxotis Walas araad vin dadisa-d zafxulis adidebulis wylisagan

Cawmendili gza-Ãidi gaukeTebi iyv damrCali. aq mdinare asa zafxulis

Zalian diddebisa-d sru Caswmends gza-Ãids, arxotivnebi zamTramdin ar

dadian Walasa-d arc gzas akeTeben manamdin. zafxulis ki aucilebliv

waiRebs alaRebul wyal gzebsaca-d Ãidebsac. imiT ro Zalian iwro Wala

iyva-d wyalm adideba icod, taniis karamdin akeTebdes gzasa-d imis qven mainc

Zvirad icodes gzis gakeTebai. eseTs gzaze Cauyenes cxvar-saqoni-d wvalobiT

wavides. im Rames Cavidesa-d terRiskar dadges. terRis kari RilRosTan axlo

as, arxotivnebs ki ekuTnis es alagi. aq cota balaxian mindori as; cxvar-

saqonic aq daayenesa-d tyveebic. saeWvo gzebSiac yarauleb idga-d tyveebsac

mirgvliv Samaxveulebi xyvandes yaraulebi. daagzes mindorze fiWvis SeSis

cecxlebi bevrkan, SaarCies msuqneb verZebi-d daÃoces, zogebs qvabebi xqond

arxvatiT wamaRebuli, Cayares Ãorci-d aduRes. marili-d puric axieliT

xqond wamaRebuli, tyveebic daxpatiJes Tavis cxvris xorcis mwvadebze.

meore dilas axyares cxvar-saqoni-d wavides saRilRood. TaTiasTan mivid

erT nacnob RilRveli-d uTxr: ̀ TaTiao Senav kai kaci xarav, arc me memetebiv,

ro gawyinasav ra vinav, arc sxvas Sens nacnob megobrebs RilRvlebs emetebiv,

magrem, xo iciv, ro aqav bevr RilRveli asao-d Senav yvela ver gicnobsav.

Senis Zmiswulis karze ro gamaCindav RilRoT gadalalul cxvariv, amazed

cud gul eqnav RilRvlebsav, TaTiaiv Tu kai kaci asav, ambobenav Sen ucnaureb

RilRvlebiv, rad ar dauSalav Zmiswulsav qurdobaiv. Tavian kaciao-d Tavis

Zmiswul ki arav, Tu daeSalav, sxvebic gaugonebdesao-d es cud saqme ar

maxÃdebodav. eexlad Sen weediv Sinav, aramc ra vin gawyinasav, RilRosad

264

saqCero kac ar xarav. aba, ra gindav RilRosav, arc asav Senis sakadrisaiv, ro

tyveiv RilRos maxvidav. am saubarSi RilRvelm wina xalx qve gaicila-d ukena

xalxi masul ar iyv. Tan iwro gza iyv tyiani-d sacalfeÃo. mosaubre RilRvelm

isr maaÃerÃ, ro imisa-d TaTiais meti im iwro gzaSi aRarvin iyv. CamaarTv

RilRvelm Ãeli-d Savid TaTiaic tyeSi, RilRvel qve wavida-d amxanigebs

SauerTd. TaTia, laSqar ro Camailiv, wamavida-d mavid arxot. RilRvelT

gaiges TaTia wavidav, zogebm ki iwyines imis wasvlai-d imis megobrebm

uTxres, ro ara undav, wavidesav, magis purmariliv RilRvelTazedav bevriav

daxarjuliv. eg kaciv aqamdinac ar unda wamasuliyvav. danarCen tyveebi-d

cxvar-saqoni ki milales sofel goStikaurTas. goStikaurTisa-d jariexis

SuaSi mindor asa-d iq daiwyes cxvar-saqonis gayofaica-d sxo nadavlisaic.

tyveebi calke xyvandes daquCebulebi, yarauleb edg. RilRvelT laSqar ro

Cavid, maSin tyveebm iq naxes saiTac, romenic cxenebis dabrunebis saTxovlad

iyv masuli. memr laSqars gamauZRv saÃaris maRlisasa-d feÃSi tyvia daxkres

arxotivnebma-d daWres. exla iatkaz _ miav arxot ar viyaviv laSqarSiav,

dRes mavediv goStikaurTasav, saqmei mqondav. magrem is yvelam icod, ro

saiTa laSqarSi iyva-d iq RilRvelT laSqars maegeb RilRvelT qal-zali-d

mauloces saxeli-d gamarjvebai, gaRmarTes TamaSoba. am saqonSi yvelaze

tanian Ãar iyv TaTiais Ãari, rogorc Cavides goStikaurTas, maSiv aarCies

axielelT ÃaravanSia-d dakles es Ãari. aduRes Ãorci dids ÃarCamaval

qvabSia-d Taodac Wamesa-d tyveebsac aWmies.

saqons roca yofdes, tyveeb calke xyvand maSin, ro Tavis saqonis gayofa

ar enax. sxodac tyveebs cudad ar eqceodes, mixqond imeebsTanac Canguri-d

yvela TamaSobd Conguris dakvraze, viTam sru ara mamÃdar. sasmel-saWmels

niade ar aklebdes. bolos RilRvlebm tyveebs uTxres: eexlad airCieTav

sando kaciv, romenic wavao-d iqav mavav, ambavs maitansav aqav, wavidesav erT

kacio-d amRionT uTxrasav, ro eg Ãaravanio-d cxvar-saqon CamalaleTav,

Tore amaolTao-d sru gagamtverebTav iqav. manam ar maRlalavTav

Ãaravansao-d cxvar-saqonsav, manamdinav am tyveebsav dReSi ors kacs

mavxklavTav. rosac cxvar-saqon mavav, memr gauSobTav im tyveebsav, romnebic

cocxleb darCebisav. am saubarSi gaiyvanes or kaci tyvei, ai dResav am

ors davxÃvretTao-d xvalav kidev sxvebs davxÃvretTav ors kacsav. aarCies

isiT kacebi, visac ufro bevr saxliskaceb daSCebod: garsiai-d giorgi

oCiaurebi. eseeb gaiyvannes dasaÃvretlad. es imiT, ro imaT danarCenebi

saxliskacebi viTam maiTxovdes imaT Tav-sisxls arxotion qurdebisgana-d

265

amRionT cxvar-saqonis CalalvaSiac Ãels Sauwyobdes. garsiai-d giorgi

maafarnes gorsa-d iq tyuilad or Tof gaisroles, iseni iq dawirnesa-d

Taod RilRvlebi tyveebsTan mavidesa-d uTxres, ro davÃoceniTav isenio-d

xvalav ors kidev mavxklavTav. sinamdvileSi ki garsiai-d giorgi cocxlebi

iyvnes, imaTad ara daukrav, Tofebi tyuilad dacales.

arxot wasasvlelad airCies mindia oCiauri-d uncrua jabuSanuri. uTxres:

male maRlalavTav cxvar-saqonsav, met xalxs gadaarCenTav cocxalsav, Tu

daRgviandebiTao-d sru dRiT or kac makvdebisav. es or kac ro wamavid,

memr maiyvanes tyveebsTan garsiai-d giorgiic. arxot wamsvlelebs ki aRar

gaagebines, ro eseebiv cocxlebiv arianav. wamalalulm kacebm kargad icodes,

ro amRionni iq cxvar-saqons ar Caulalevdes, magrem mainc wavides. misulebm

uTxres, Cvenav eemaad wamagvlalenesao-d rasac ityviTav, im pirs waviRebTav,

iqav RilRos waolTav. cxvar-saqonis Calalvaze xo uar uTxresa-d aRarc es

masuleb kaceb gauSves ambis wasaRebad. imaT Taod ki undod wasvla, magrem

xalxm aRar gauSvn. vin icisav im tyveebsac ra maelisao-d Tqven mainc nuRar

waxolTav, Tqven mainc mSvidobianad gadaSCiTav. RilRvlebm gayves cxvar-

saqonica-d cxenebic, sxo davlaic gaiyves, jer ki ar gamauSves tyveebi-d,

ro mainc aravin miulal amRionT Ãar-cxeni, gamauSves tyveebic. arc makles

vina-d arcra awyines piradad tyveebs. RilRoT masxmul cxvari, raic gaiyv

RilRvelT galalul cxvar-saqonSi, is cxvar patronebm maiTxoes, magrem

RilRvlebm ar daanebes. imaT cxvaric laSqarm gaiyv, rogorc arxotionT

cxvar-saqoni. amRas ki darC cxvar-saqonica-d Ãaravanic, axiel sofelSi sam

Tikan damrCaliyva-d iseebic daÃoces _ eseeb radaR gvindav. mTaSiac cota

raim damrCaliyv Ãaravnisad gadaÃobili-d TiTo-orol kvamls daSC zogs

mazveri, zogs dekeuli. Ãari-d cxen ki aRarvis daSC. maSindels laSqrobaze

leqsebic bevria naTqvami. aq marto erT leqss maviyonT:

samSabaTs gaTenebada didi dgas codo-bralia;

ixevis dedamiwai, codviT Camadnes qvania.

caze ayenebs maskvlavTa arxotivnebis bralia.

sibralulisgan qreboda ciskari amamÃdaria.

ors sofels Tavze daeca mTeli urjulos jaria,uken as eravnelebi, ara miSWires mÃaria,mÃris Weris kvalad vaJebma Camaaswavlnes gzania.

jari mavediT, saqme goqv, masulT Cayarnes Ãmania,amRas gvyav gianarali, mÃarze wiTeli jvaria.

266

CamaiyvaneT ufrosi, romen gyavT maubaria.

gaTenebamden makrifes sofelSi qudosania.

memr iaraReb makrifes: Tofi, xanjari, Ãmalia.

axielis Zir Sayarnes arxotis jvaris ymania.

cotani axielelni, miwas Ãnavs RilRvelT jaria.

gaTenda, maSin gaigesL `urjulom dagvcna cania~.

RalatiT masvlis javriTa kbiliT dakvnites qvania;

Saekra yaraulebsa velT gasavali gzania.

sru dauWerav sofeli, Sakres simagris karia.

axla daecnes amRasa, dila Tenebis xania;

daxkivles qistiSvilebma, daRvedra yvelam gvaria.

Tofis Ãma, elva, quxili, sru iZvris mTa da baria.

karSi gamava daviTi, xodediSvili Cqaria.

dadgebis gakvirvebuli, Tan Rgonav saocaria.

aim dro wamaexvivnes qistis Svilebis jaria.

nu maxklavT, qistis Svilebo, qvrivis gazdil as, bralia.

deda daSCebis beberi, diaci axalzalia.

arcras Svels dediserTasa, salocavm axkra mÃaria.

sikvdils ar dazdevs daviTi, gul uZe rogorc qvania.

brali as daviTisada, ar misces omis xania.

gawira wuTisofeli, arxvats daswera jvaria.

mSvidobiT amRis cixeo, Seni CamaSla bralia,Tu maxkved, RmerTma gacxonas, Sin xo ar daimalia.

waediT urjuloebo, CavlilTamc daglevsT wyalia,gixaris elamarZao arxvatiT wanatania.

mixol, migidis tyveebi, migidis Ãaravania.

icodi, arc Sen SagrCebis arxotivnebis valia.

winavac gÃocdesT rjul-ZaRlno, rosac ar gedvaT bralia.

gaÃsonsTa, saamRoSiiT gamagilalesT cxvaria,wyemsic qviSaSi gawires, tyviam danaya Zvalia.

amagis maleqsebeli egr tiris, rogorc qalia.

arcara lxiniT viambe, sru cremliT CamavTvalia.

egeTan ara megonnes arxot dazdilni ymania.

uSinebavis qistebi, bevr ro Sayares jaria.

maSin ki gadagaÃdevenT, tyem ra gaibas Tvalia.

bevrjel winavac dagecnesT, Tavze dagxurnesT cania.

267

amRas ro laSqar daec, maSin imaT egon, ro laSqariv marto Cven

dagvecavo-d axieleln magveSvelebianav. magram ar icodes, ro axielelTac

laSqar daecao-d vercaiT magveSvelebianav. axielleb ro ÃelSi Caiyaresa-d

amRas maiyvannes, maSin TaTia Suakacad milales amRivnebsTan, is ÃmamaRlad

maubar kac iyva-d imis saubar ro gaigones, maSin mixvdes, axiellebiv tyved

Cauyravav ÃelSiao-d imaT maSvelebis malodiniv tyuilad goqvav. maSindels

erT-erT leqsSi naTqmebi as ai es sityvebi:

maveliT axielelTa, ar magvivides xanzeda,meTeme magveSvelebis, xo mavlen Tenebazeda.

axieliTac mavides, TaTiai cnes Ãmazeda.

RalatiT dagvibaliTnes policiais Ãmazeda.

eesr darC axielai-d amRa ganadgurebuli. amRas kac-diaceb CaÃocesa-d

axieliT cxvar-saqoni-d tyveeb galales. axla amaze arxotivnebmac daiwyes

muqaris Txova RilRvelTad _ Tu sxvas veras gavÃdebiTav, sadac vis

gaveweviTav, Ãocas mainc dauwyebTav. or kvirae iqneboda laSqrobidges

gasul, ro RilRvelT adgilSi, Corex, arxotion menadireeb wavides

sanadirod. abikai-d imeda wiklaurebi. dRisiT inadiresa-d RamiT wavides

Corexis exiske (exi: gamoqvabuli, klde) Ramis gasaTeneblad. jer kidev

dRe iyv, rom miuaxlovdes sadgoms. jer udvirbinod gaxenesa-d naxes, ro

exis karSi raebim dad-madis; imaT jiÃveb egon. amaiRes dvirbini, gaxenesa-d

gamoscnes, ro jiÃveb ki ar as, or RilRvel dav-mav exis karSi _ amzadeben

salogines, balaxsa-d SeSaic mautanav. eseeb rom naxes, Casxdes kldeSi, ro

RilRvlebm aRar gvnaxanav. gadaswyvites, ro daRamebidges mividaoTao-d

egeebiv davÃocaTav. daRamebamdin adgilze isxdesa-d dvirbinebiT gaxedevdes.

ro daRamd, exSi cecxl daagzesa-d sinaTem daiwy gamadenai. adges arxotion

menadirenica-d wamavides exiske. exi iseTs kldeSi iyv, ro imis karTan cud

SasaÃdomi iyv. SasaÃdomsTanamdin ro mivides, abikam uTxr imedas: eexladav

me SavÃdebiv exis karSiao-d gavigebav, raÃel arianav, raÃelan saiT ufro

marjvei asav magaT daTofvaiv. Tu gamavidav vinav, daxkariv, Tore me manam

iq SavÃdebiv, damazianebenav. orTav daamzades Tofebi-d abika SaÃd exis

karTan. exSi ro Saxen, erT feÃze idg cecxlTana-d meore qve ijda-d erTucs

arxot laSqrobis ambavs uambobdes. abikam arcaR amxanigisad macda maigon,

raki imaTgan arxotis Ãseneba gaigon, maubrun Tofi-d winwin feÃze nadgoms

daxkr. RilRvels ro tyvia maxvd, zed waefSvnit ai dagzebul cecxlzed.

268

meore RilRveli airiva-d veRar gaig, ras undod qnai, manam is gonT mavidod,

maaswvr imasac abikama-d daxkr tyvia. isic wamaiqc pirqv. mauyol meor-

meoreic abikama-d, ro gaig, ro oriv sasikvdilod daiWrav, gadmaxta-d mavid

amxanigsTan. rai xqeniv, uTxr imedam, uCemod raad sTofev. radaR mindoda

Senobaiv, orn iyvnesao-d TiTo nasreviv orTav davxkariv, memrav meor-meoreic

mauyoleo-d orniv cecxlze ki waiqcnesav. mabrundesa-d wamavides. saÃaris

ReleSi winas dRes maklul jixvi xyvandad, iq mavides, iq sadgomebs exebSi

Rame gaaTenes, meores dRes aikides zurgze jixvis tyav-Ãorcis bargebi-d

mavides arxot. arxotivnebs RilRvlebis javri SWirda-d Zalian gauxard, ro

uambes RilRvlebis daÃocis ambavi. Tavis sofleleb xo ulocevdesa-d sxvas

sofelSiiTac madiodes saxelis masalocavad.

RilRos ro aRar dabrundes, wamavid xalxi saZevlada-d daÃelnes exSi

naxevrad damwvrebi. amaze kidev Zalian gamwardes RilRvelni-d SamauTvales

arxotivnebs muqarai.

maganZuris laSqari arxotSi

miambo kukua ciskaraulma (56 w.)

da maSin Cavwere 1920 welSi. s. axielSi

maganZuri xqvian gudanis jvaris ymaT, es gvarebi ÃevsureT yvelaze bevr

xalxian gvarebi arian. rogorc amboben, esen samis Zmisgan arian gaCenilni.

`araba~-isagan, `jinWara~-isagana-d `gogoWa~-isagan. arabuli, gogoWuri,

WinWarauli _ es gvarebi samiv erTad gudanis jvars eymobiana-d imaT

mamulebic amtkicebs imaT menaTesaveobas. sadac soflebSi cxovroben, yvelkan

erTucze aqv mamulebi imaT mam-papisgan gayofilebi. am sam gvars erTucSiac

ki xqond Surmaqneobai-d saerTo saqmeSi ki erTucs gverdi edges, mÃars

SWerdes erTucs. nametnavad maSin, rosac gudanis jvari bZanebd wasvlas

erT-erT sofelSi an kuTxeSi dacemasa-d begris dadebas gudanis jvaris

sasargebloda-d davlis wamaRebas. aseTs bZanebaze Saiyrebod maganZuri-d

wavidodes begris dasadebad. gudanis jvaris droSaiT yvelkan dadiodes

qisteTSi, meÃeveebSi, arxotSi, ardot-xaxaboSia-d sxvakan. bevrkan adgil

daiWiresa-d begar dazdves. erTxan dasves qadagi gaidauri-d iqadag: Cemn yman

SaiyareniTav, droSa aabiTao-d arxvat gabegreTav:

qadagobs gaidauri, bZanebs gudanis jvario:

Cems karze Saiyareni samis batonis ymanio.

269

sami aabiT droSai, samsav SaabiT zario.

axielis Zir CavidaT, vatiraT qali, zalio.

iq unda davzdvaT begari kvamlad TiToi cxvario.

gaiga arxotis jvarma, welT Samairtya Ãmalio,sxvakniT amiRav begari, dampalo, sad mixvalio?

gaidauris qadagobis Semdeg maganZurebma erTimeore daibares da

wamovidnen arxotis dasabegravad. raicaR SemTxveviT gogoWureb ar

gamaxyolivan. arabulebisa-d WinWaraulebis laSqars aubom gudanis jvaris

droSai-d wamasulan. kviriwmidas ro Cavides, martia Suqiaur avid cixeSia-d

axieliske mimdinars laSqars uZax: `gaiareTav, mandav sadilsav axieleln

gaWmevenao-d samxarsav aqav me gaWmevTav; viTam, axiel ro mixolTav, iqav isen

dagxvdebianTav Sasaferadav, aq ro SamaivliTav _ me viciv; viTam, miac ar

gagiSobTav uWirvlebsav. laSqris maaxloeba gaiges axielelTa-d simagreSi

Savides. ÃevsurT laSqar mavida-d daerivnes sofels. cixeSiiT daiwyes Tofis

srevai. Tofis srevaze Ãevsureb Sin Savides. axielleb cixeSi iyvnesa-d

Ãevsureb saxlebs xyvandes dareulebi. erT axalgazda yofil ÃaraTai,

ioneur eqvivna-d erTi Zalian gZeli sacixee Tofi xqond. am Tofs bura eqvivn.

ors srevas wamals iyrida-d oris tyviisoden tyvia idebod Sig. sreviTac

oris Tofis ZaliT isrevd siSoreze. ioneur Taodac ki axalgazda iyv, Tof

xo gaTqmuli xqond.

Tof ki aiseTa unda, axiel ro buraia,TamarizZe Cauqcevav, jinWaraulT kulaia.

ÃeliT giTrevsT, Ãevsurebo, qali agunduraia.

ioneur ro cixeSi Savida-d sxo xalxebic Ãevsurebi ioneuris saxlSi Savides,

iq fafa xqoniyv naduRari-d laSqris masvlaze ro cixeSi wavides, fafa uWmel

daSC. Ãevsurebm es fafa amaWamesa-d erT Ãevsuri bakanSi saTaonapirod dajd.

es saxli cixesTan axlo iyv, gamavides Ãevsurebi-d am saxlis darifanSiiT

erTm Ãevsurm uZax ivaneurs (ivaneuri da es xevsuri winaT Zmobilebi yofilan):

`Zmobilo, fafian bakan qve amagiWameTav, Sig qve `CagikunteTav~ bakanSiav. am

dros ivaneurs cixis saTofeSiiT Tofi xqond Camadebuli-d Ãevsur ar Cenil,

SigaT darifanSi yofil; ivaneurm uZax: Zmobilo! ar mamdisav, ras iZaxav, aba

cotaad gamaCindio-d kargad miZaxev. Ãevsuri qood ki ar gamaCinda-d cotaad

wamadg win. imTvnad wamadg, ro erT banis sanapironi efarebodes (sanapiro:

270

miwuri saxlis banis pirze dawyobili Txeli qvebi, `sipi~). ivaneurm gaig, ro

sipis met aRara efarebisav. daadv liSan am sanapiros, ivaneurs Tavis Tofis

Zalis imedi xqond, ro, Tu am sanapiros Tofs daxkrevd, imisad gavardnili,

arc kacs gaswirevd uWirvels. Tof ro gavard, tyviam sanapiroic gaÃvrita-d

Ãevsursac maxvda, iqav mkvdar daec. eexla gavigonev _ uZax, raic iZaxev,

Zmobilo. meores kidev soflis boloSi daxkres tyviai-d makles. erTic

sasikvdilod daWres. amaebSi erT arabul makvd sofel bacaligveli, ori

jinWaraul makles erTi gudaneli-d erTi ZeZeurTeli. Ãevsurebm ro naxes,

ro saqme cudad as, viTaic gamavard cixeSiiT, imTven tyviam caleze ar gaiar,

SaSindesa-d wamasvla daapires, magrem saiTaR wamavidodes, imaT gamasavals

gzas cixis saTofeebi zed Camaxedevd. icodes, ro gamamarTulebs axielleb

uerTod aRar gauSobdes. sxo veRara maaÃerÃesa-d erTm qalm gamaacil yvelai,

es qali axieleli iyv, saxelad agunda eqvivn. gamasavali gza isr iyv, ro

wamasuls kacs zurgi cixiske eqnebod. ocdaaT ormoc saJans ro gamaivlid,

iq erT goria, im gors aqeT gadmaefareboda-d memr cixe aRar Cind. TiTo

Ãevsurm aikidis zurgze agunda qali-d manam gorze ar gadmaefaris, aisr

gadmaavlivis. memr mibrundis agundai-d sxvam Ãevsurm aikidis zurgzeda-d

gadmaavlivis. agundais xaTriT cixeSiiT Tof veRar esries, ro nasrev tyvia

Ãevsurs ar maxvdebod, Tu winwin agundas ar maxvedriyv, cixeSiiT qvec uZaxes:

`kaxpao, nu migidisav eg Ãevsurebiv, Tore gesrevTao-d mageebsTan erTadav

Senac magklavTav. magrem agundam ar gaugon Tavis mamisaxlsa-d es laSqari

TiToobiT gadmaacil gors.

gadadis arabulebi, agundis danerbulebi.

mkvdrebic rogorc iqnebod aseTi ÃerÃiT wamaiRes, aq vercra begar

dazdvesa-d verc davla wamaiRes. piriqiT, sakaceeb daakeTesa-d mkvdreb

wamaiRes. axla kviriwmidisas Samavla aSinebd, ro martia Suqiaur ro

daemuqr, is ar gagviSobsav, kviriwmidis gzisas veRar wamavides, raki gza

soflisas madioda-d cixeSiiT martiais SiSi xqond. auqcies sofels mÃari-d

Tavis sakaceebiT kviriwmidas soflis Tavi gadmaiares. axieliT wamasulebs

saÃevsureTo gza ori xqond, erTi wyalSuisasa-d meore kurkulisas.

Ãevsurebiv amaze Samaivlianav, oCiaur TaTarasa-d sxvebic stanebion,

wyalSuisas wasaval gza Saukres mitalaT. Ãevsurebm wyalSuis gzisas

ar Samaiaresa-d kurkulisas wavides. gzis Samkravebm naxes, ro Ãevsurebi

271

kurkulisas midiana-d qarTulis Tofebis sasrevlad Sor manZil iyv. TaTaram

uTxr amxanigebs: Sor ki asao-d aba aim quCas ro midianav, aimeebsaR vesrevav

_ ras iqsav, miitansaev Tu arav tyviasav. esriv TaTarama-d erT Ãevsur Caiqc.

gaukvird yvelas; saiT-sad miiRav tyviaio-d maxvdav. sad SWirsav, sadav? _

uZaxes Ãevsurebs. Ãevsurebmac upasuxes: `jorjas SWirsav, jorjasav~. `au,

gaaoÃrasav RmerTmav, qve kbilTac vesriev, jorjaSi raiR undodav _ uZax

TaTaram. TaTara exumreboda-d Ãevsurebs is egon, ro isiT marTal Tof

xqonivav, ro am siSorosav kbilTad nasreviv jorjaSi maxvdav. daSindes

Ãevsurebi-d rac Zalid Rone-i xqond, daiqcnes. sakaceeb ki mainc ar dawires,

Tan wamaiRes. meti aRarc ameebm esries. romnebs gzai xqond Sakruli, ro naxes

ro sakmao sakaceeb mixqonda-d nadavl qve ara mixqond. axalgazda xalxi xo

laSqarSi iyva-d xniers xalxs malodini xqond davlis matanisa. maganZurT

axlebi arxvatiT mavlenao-d davlas maitanenav. bacaligo sofel iseTs

alagSi as, ro arxotiT gadmamÃdars mgzavrs arxotis mTazedav Rnaxavs.

bacaligos erT arxotionT qal iyv gaTxovili, imas Zalian swyind maganZuris

wasvla arxota-d ras iqmod, xo ver wavidod qmar-Svilian qali. arxotionT

qals mamamTili xyvand siberisgan usinaTlo, zals malmaled uTxris:

`weedio, gaxenev Weremeeb arcad maudisaev (Werema: Zroxis saxelia). zals

es ambavi mamamTilisgan Zalian swyind, magrem Tavis wesis mixedviT, xaTrs

unaxevda-d veras eubnebod. mamamTilis Tqmaze gavidis, gaxenisa-d Samasulm

Tavisad Tqvis: arvin mavav, arav. laSqar ro dagviand, Saswuxd es usinaTlo

kaci-d ufro mal-male gaaxenebivis zals. zali Tan-Tan gamward am saubarze.

bolos ro gaaxenebiv, gadmaCind laSqaric mTazeda-d sam sakace maaqv Tan,

Weremeebis magivrad. gamwarebulm zalm mamamTilis waramara gaxedvniebiT

sakaceeb ro nax, Samavida-d mamamTils uTxr: `Tqvenma amawyvetamav, Weremeeb

magilalesav arxvatiTav, Weremeebis kvaladav sakaceeb maaqvav. ar icodiTaev,

ro arxotivnebi Weremeebis kvaladav Wirs miscemdesav karze misuls meZalesav.

mamamTilm ro zlisagan es sityveb gaigon, gaCumda-d Ãma aRar amauRav. maitanes

sakaceebi erT bacaligos, erT gudan, erTi ZeZeurTas. TamarizZeze erTm ÃmiT

matiralm itir:

TamarizZeo, Sagenacvleo,dayinuln ar dagilxvesaeo.

maklulo usaferoTaeo.

RilRvelTa, yarwikaianTao.

272

am dros erT arxotionT qali iyv aq ÃmiT matirali. is TamarizZis satirlad

ar mividod, ro iqav tirilSi ÃmiT matirlebiv arxotivnebzedav cudad

daiwyebenav tirilsav, me imas ver maviTmenao-d isiv Ãevsurebs ewyinebisav. im

qals Zalian mamac qmar xyoniva-d imas uTqom: ̀ Sen wameediv iqav, arxotionTadav

Tu cud vin itirav, Senav, raic gindodasav is itiridio-d, Tu ra vin Tqoev, me

iq viqnebiv~. Ãevsuris diacs ro TamarizZeze utirav: `usaferoT makluloo”,

es ewyin arxotionT qals, Taod gadmaÃd ÃmiT satirlada-d itir:

Tamarulao,* maxvedaeo, arxotivnebi Sin dagixvdao.

tyviis skamebi esxaRaeo.

wamlian kodni edgesaeo.

vaJeb cixeSi xyoniyvaeo.

burai gamadiodaeo.

Ãevsurebm ro arxotionT qalisa eseTi sityvebiT tirili gaigones, Zalian

iwyines: uyureo, magis mamisaxlisgan makluls TamarizZezedav rad tirisav.

daiwyes javroba, magrem imis qmris SiSiT Ãma ver gasces. laSqrobasa-d begris

dadebas ki Tav gaanebes maganZurebm, raki gaiges ro arxotivnebi begars

ar idebdesa-d iq daÃocvilis kacebis Tav-sisxl ki dazdves arxotivnebs.

ÃevsureTis wesiT yvela rig iyenesa-d bolos TiTo saklavsad qinTiT arays

uzidevdes welSi TiTojer, TiTo kacis TavSi. amas xqvian rigis yeneba.

erTxan ioneuris Camamavlobis kacm, saxelad burZglam waiR TamarizZis rigi,

gzazev aray qve daexarj, damTvraliyv, gadaqceuliyva-d cxenis xurjinica-d

wayvanil saklavic daxkarg. dabrunvili Sin mavida-d arcaR wasulan am

wels rigis sayenebad. iwyines rigis aRar yeneba TamarizZis mogvareebma-d

wamavides Suris saZebrad. es iqnebod TamarizZis sikvdilidges mesame Tu

meoTxe Taoba, rig ro aRar uyenes. am wels male dazamTrda-d meore zafxul

ro mavid, daiwyes Suris saZebrad siaruli. unda maekl TamarizZis mamklavT

gvarSi, e. i. ÃaraT gvarSi erT-erTi kaci, vinac unda yofiliyv. masulebi

ÃaraT saxlebTan axlos Casafrdes kacis masaklavad, magrem erTm amaT gvaris

beberm kacm, saxelad odinam Tval Saagd Ãevsuris mzirTa-d sofelSi Ãma

gautex. axielelni SaiaraRdes, jer iq daiwyes Zevai, memr mixvdes, ro eseebiv

gudanlebi iqnebodesa, wamavides, gza Saukresa-d mTel Rame TeTrad gaaTenes

imaT yaraulobas, magrem Ãevsurebm es icodes; Ãma ro gagvitydav, exlad

* aCqarebulma TamarizZis magier Tamarula axsena. es ki qalis saxelia.

273

gzas Sagvikvrenao-d imiT ugzoze gaiparnes mitalaT-as. memr iqav rigi iyenes

ÃaraT _ winas wels raic daakld, is rigic uyenesa-d axal rigic kidev oriv

erTad moRgvares saklavica-d sasmelic miutanes. bolos Ãevsurebis saerTo

krebam gadawyvit Zvelis Tavebis gaTavebai. meTaves lud unda eduR, erT kuret

unda daekla-d Teqvsmet drama unda miec mesisxleTad. am ludze da kuretis

dakvlaze Tav-meTaveebi im jvarSi erTad Saiyrebodes, sadauric kac mkvdari

iyv. dramac aq maitanesa-d aswondes Suakacebi. aq maxÃdebod sabolood

Sarigeba Tav-meTaveT gvarebisai-d am Sarigebidges iqnebodes isr, raÃelac

Tavisufal xalxi. mamklavis gvar maklulis gvarsTan, aqamden Tu xaTrianad

iyva-d ymebiviT eqceod, am Sarigebidges sru ikargebod xaTrica-d sxoic

suyvelai. ÃevsurT am axali rjulis mixedviT arxotivnebma-d maganZurebmac

gaaTaves es samis kacis Tavi. TiToze am moklulebis Camomavlobam Teqvsmet

Zroxa drama aiRes, kureti dakles TiToi, TiTo qvab lud aduResa-d

Suakacebis daÃmarebiT erTad Saiyarnesa-d gaaTaves sabolood Tav-sisxli.

am laSqrobis dros naTqvam leqs kidev as Ãevsurebzeda-d arxotivnebze:

Savxene kviriwmidasa, yrolani* gamadiana, aqa nu mazdiT, yrolano, guls sisxli gadamdiana.

ar daijeres yrolaTa, sofladav Samadiana,cixiT daSWexna burama, yawimni lamSi xyriana.

amadeg TamarizZeo, luluan geleviana.

CamaÃed ivaneuro, ymawvilas gaqebdiana.

(luluani: brWyviala rameze bavSvebs etyvian is lulua ariso da am leqsSi

TamarizZes ironiiT eubneba bavSuris eniT meleqse. luluan geleviano.

kviriwmida: sofeli xevsurebis mosasvlel gzaSi). erTi aseTi laSqroba

qmostze mauÃdenav maganZursa-d begar daudvav welSi erT cxvari-d sasmeli

gudanis jvarSi misayvanada-d misatanad. is ki arvis aÃsons, raÃel ibZoles

qmostelTa-d maganZurm. es begari nelobamdin ki miudiod maganZursa-d

gudanis jvars. bolos qmostlebm begarze uar uTxresa-d maemzad maganZuric

qmostisad dasacemlada-d ZaliT begris wasaRebad. qmosti erT sofelia-d

erT sofeli arxot xyav mamiZmai. qmostelT mamiZmai as sofel axieli. is

ki arvis aÃsons, namdvil mamiZmai asa, Tu ÃariT Sayrilan mamiZmaobaze.

xoloT saerTo mterTan ki gverdi udgebodes erTucs. axielelT gaiges,

* yrolani _ budis xevsurebi.

274

ro maganZuriv qmostze dasacemlad emzadebisav; walales qmost kaci. am

kacs baiWauri eqvivn. axielelT qmostelTan baiWaurs daabares: TvalyuriT

iyveniTao-d, rosac maganZuriv Tqvenke wamavav, Cven gagvagebieTao-d memrav

Cven viciTav, raÃel dauxvdebiTav magaTav. Tqvenis uZmo-umamiZmo TuklaR

RgonixarTav maganZursa-d kac-bevraobiT undav, ro magerivnanTao-d begar

waiRanav. Tqven ar xarTav umamiZmoniv, aq gyviorTav Cvenav. Tu egeniv ar

daiSlianao-d mainc Zals gaRbedvenav, sru mkvdrebiT avavsebTav magaTav.

qmostelT baiWauris piriT axiellebs madloba SamauTvalesa-d sruli

imedi gamaTqves. memr maganZursac SauTvales: meediTav, Tu mazdiTav, Tqven

Tu bevri xarTav, mamiZmaniv Cvenic axielelnio-d vnaxaTav vin izaralebsav.

Tu mainc ar daiSliTav, jer ki girCevTav, ro Tav dagvanebeTao-d bevr

sisxl ar daiRvarasav. Cven ara gvmarTebsav Tqveniv, winavac ZalmamreobiT

gvarTvemdiTav begarsav. maganZursac xyvand Wkvian xalxi ufrosebi-d

dauSales axlebs qmostis dalaSqvrai, imis memr aRarc begar miucav

qmostelT.

qistis laSqris dacema TuSebis da fSavlebis

cxvarze bagis meTaurobiT

miambo biWur badriSvilma, 50 wlisam, sof. SuafxoSi, 1939 wels

qistebi xSir SemTxvevaSi ecemodnen fSavlebis da TuSebis cxvar-Zroxas da

miudiodaT miTxosake. sxvaTa Soris, erTxel wamovida Zalian mZime laSqari

cxvris farebis gasarekad. maSin gazafxuli iyo da mTebze Tovli kargad

ar iyo gamSrali. am dros cxvari Siraqidan amosuliyo da TuSeTSic da

fSavSic jer kidev bar adgilebze trialebda. mTaSi jer balaxi ver iyo

mosuli da amitom sazafxulo saZovrebze ar amosuliyvnen. qistebi am dros

imitom wamovidnen, rom maSin mTebze kidev Tovli iyo da aravis egona, Tu

iq, an adamiani gaiZlebda RamiT, an cxvris gareka SeiZleboda am Tovlians

mTaze. magram qistebi Tu rames daecemodnen da moiparavdnen, saamisod Tavs

arc sasikvdilod dazogavdnen. fSavlebs ki egona, da TuSebsac, jer mTebi

gamosuli ar aris da mteri aq ver movao, amitom iyvnen gabriyvebulad. laSqari

RamiT movida TuST-borbalaze (mTa gadasasvleli TuSeTisken). radgan Zalian

mZime laSqari iyo da amdeni xalxis erTad wasvla saWiro ar iyo, amitom

aq laSqari orad gaiyo Semdegis pirobiT: naxevari laSqari TuSeTSi unda

wasuliyo da aqedan wamoeRo cxvris fara, naxevari ki fSavSi da aq, sadac

275

Sexvdeboda, wamoiRebdnen cxvris faras. fSavidan gamoatarebdnen fSaveTis

mTebs da TuST borbalaze movidodnen, TuSeTidan wamoRebul farasac

amave TuST borbalaze gadmoatarebdnen da andaqis mTebSi erTi meores

SeuerTebodnen. mTlianad laSqris winamZRoli iyo miTxoSi saxelganTqmuli

yaCaRi bagi da erTi TanaSemwe yavda. bagi fSavSi wamosul laSqars gamouZRva

da misi TanaSemwe TuSeTSi gauZRva laSqars. piroba hqondaT: vinicobaa, Tu

erT-erTma laSqarma gaimarjva da meorem raime mizeziT ver gamoreka cxvari,

maSin romelic morekavda cxvris faras, yvelani gainawilebdnen, xoloT

meti wili ergeboda gamarjvebul laSqars. fSavSi wamosuli laSqari sul

mTidimTiv wamovida; gzadagza, sadac saWiro iyo, mewvere yaraulebi daayenes,

borbalodan moyolebulis soflionamdin. soflioni TianeTis axlo aris

iorze da aq Semomdgariyo fSavlebis cxvari, sazamTro saZovridan _ Siraqidan,

sazafxulo samToebiske wamosuli. aq bevri cxvris farebi idga. ufro saTaveze

idga jluga axalauris, anu Corxaulis cxvari. jluga sofel uZilaurTidan

iyo da Svidas-rvaasi suli cxvari yavda. cxvari modioda uZilaurTisake,

magram, radgan uZilaurTa mTa adgilia da soflioni ufro barad aris, jer-

jerobiT aq trialebda, vidre mTebSi balaxi amovidoda. mTa borbalodan

soflionamdin Zalian Sors manZilze aris gadaWimuli da karga blomad

xalxi daSWirda mTis wverebze sayaraulod. bolos cxvarze dasacemad mainc

asze meti kaci darCa kidev. laSqari Ramis sibneleSi soflivnis Tavs miipara

da iq tafebSi daimala, sadac am dros aravin dadioda. iqiT-aqeT yaraulebi

edga da aTvalierebdnen gzebs. saRamo xanze SeaTvalieres jlugas cxvar-

bina, romelic ufro axlo iyo maTTan. daRamda da grZel vaxSmobis dros

daecnes binas. erTi wyemsi mokles da sxvebi gaiqcnen. bevri isroles, rom

mTlad ganaTda is aremare. jlugas cxvris faras gamouqeCes da gamorekes.

danarCen farebs patronebma wamourbines da sul barad Carekes. Tofis xmaze

xma gatyda iorze dasaxlebul fSavlis soflebSi da mdevrad wamovidnen,

cxvari ki modioda mTidimTiv. jlugas Zmiswuli leqso wamovida RamiRam da

movida fSavisÃevs, e. i. aragvis saTaveebSi dasaxlebul fSavSi, ukanafSavis

TemSi da aq gatexa xma. uZilaurTac am TemSi Sedis da es cxvar-bina aqauri

iyo. aq yvela soflebSi meore dRes gatyda xma da es xalxic wamovida gzis

Sasakravad. cxvari pirvelad Cqara wamovida, magram, roca Tovlian mTaze

amovida da Tanac daiRala, nel-nelad modioda. meore dRes fSavis mTebi verc

ki daanaxevres. ivridan, sofel baClidan wamosula oTxi kaci pirvelsave

Ãmis gatexaze. imave Rames amoviden mTaze, naxes kvali da jer ar iyo cxvari

gamovlili. axalgazdebs gauxarda, rom cxvars win Semoaswres da adgilobr

276

qadReleSi Causafrden. Causafrden dabal adgilze, magram Zalian motyuvden.

iq iyo maRali mwvervalebic da iq Tu Casafreboden, qistebs saSualeba ar

miecemoda Casafrebulebis dazianebisa, aq ki mwvervalidan Semouares qistebma

da Casafrebulebi daazarales; fSavlebma sanglebi gaakeTes qadReleSi da

ise Casafrden, rom cxvari romeli gzidanac movidoda, Tvali iqiT eWiraT.

maT icodnen, rom aucilebliv am gziT, e. i. wveriwver gamoatarebdnen cxvars.

sxva gza aq ar iyo. gaTenda, mze amovida da am dros movida pirvelad qeCebi,

jlugas didi vacebi hyavda maRalrqebiani da isini iyvnen qeCebad gawvrTnilni.

fSavlebma pirvelad xmauri gaigones, rom qistebi cxvars moerekebodnen.

mokledve gamoCnda jlugas vacis rqebi da mohyvnen qistebic. es maRlobze iyo

da fSavlebi dabalSi iyvnen Camsxdrebi. zevidan qveviT unda daeSvas cxvris

fara da mere Camovidoda am ReleSi (uReltexilSi) sadac oTxi fSaveli iyo

Casafrebuli. cxvari da laSqari rom movida, fSavlebma cota xans acales,

rom ufro axlos mosuliyvnen da mere oTxivem erTbaSad autexes srola.

pirvel srolazedve erTi kaci mokles da meore daWres. cxvars Tavi danebda

da qistebi iqiT-aqeT gaifantnen. jer aqedan dauwyes srola qistebmac, mere

ivris mxareze gauares Reles, sadac isxdnen fSavlebi. am adgils zurgidan

da zemodan mouares, fSavlebi imaTve esrodnen, vinc pirdapir imaT esroda,

meoreebma ki Semourbines da zurgidan erTi ocamdin kacma erTbaSad esrola

da iqve mokles oTxive fSaveli. erT maTgans xelic moaWres da sxvebs yurebi

daaWres. iaraRic ahyares da es yvelaferi Tan waiRes. arc Tavisi mkvdari

dastoves aq, cxvaric garekes da gaudgnen isev gzas. am ambavze da oTx

fSavelze, romlebic aq daixocnen, gamoTqmulia Semdegi leqsi:

pirvelad RmerTi vaxsenoT, erSi saydarSi mjdaria.

meore Tamari nefe, qristianT saxvewaria.

mesame laSaris jvari, fSavlebis sakvexaria.

amboben jaregaSia, miTxos iyreba jaria.

suliTamc daikargeba, bagi xyav winamZRvaria.

dila numc gaTenebula samSabaT sawyinaria.

orSabaTs gadmautexav Cvenis samSoblos karia.

axalaursa jlugasa numca hyolia cxvaria!

su magisagan dabrunda amoden codva-bralia.

macne moida baCalsa, qistebm wagvarTves cxvaria.

Saiyrebian baCalsa oTxnive vefxvni Zmania.

277

saqistos gor-gor wamavlen, amaze mokle gzania;

erTmaneTs eubnebian, Zmurad uWiroT mÃaria.

win mauZRveba beriZe, Suri SWirs saZebaria.

maS ra qnas, Tu ar wavides? Svidis wlis nawyemsaria.

mahyveba nakveTauri, gul uZes uSiSaria.

Wamaur ufro win uswrebs, mTis Savardeni Cqaria.

uken mahyveba mWedluri mZimeda, rogorc Ãaria.

Samoxdes qadReleSia, sadac ro maRaln mTania.

erTmaneTs eubnebian, ar gautanav kvalia.

Tqves, mSvidobiTa baCalo, mTebs Samaavles Tvalia.

sangals dauwyoT keTeba, Tore Tenebis xania!

iq gaakeTes sangali, sac viwro gasavalia;

gaTenda, kidec gadmoCndes jlugais vacis rqania.

mauqeCeben rjulZaRlni, eJvnebs gahqonda Cqamia.

gadmahyves qistis Svilebi, Cumi aqvs saubaria.

esroles, gamaagores: exla garekeT cxvaria.

imaTac xeli uqcies, ro naxes Tavis mkvdaria.

vahme, ras veras giqmodaT eg magodena jaria?omia qadReleSia, dabla wvims, maRla daria.

TiTos SWirs orol-sam-sami, petres mogviWres mxaria.

mÃars radRa SWridiT, rjulZaRlno, rasaR giqmodaT mkvdaria.

an yurebs radRa aWridiT, eg raRa sakvexaria.

uSvele Tamar nefeo, Senc xo wagisxes cxvaria!

arc Tu Sen gxurav gvirgvini, arc laSaris jvars Ãmalia

aRar Tu xyavis lurjai, rogorc ro niavqaria?

cav, radar Camaiqcevi? zed magevleba baria!

nu miwyenT dalocvilebo, Cem sityva pirisqaria.

ufro beriZe damnanda, magis sikvdili bralia.

bebern dedmaman dawirna, diaci batarZalia!

eg saqorwilo pur-Rvino, axla sarigod aria.

naxnaveb dasafar darCa, guTanSi Sabmul Ãaria.

saTibe gasaTibavi, yanebi dasamkalia.

ded-mama dasamarxavi, gamaejara karia.

amagis maleqsebeli soflad yvaraSi mdgaria.

giorgi mqvian saxeli, kobreSvilobiT gvaria.

278

es oTx axalgazda ro makles, erTis Ãeli-d yurebi yvelaisa daSWres,

Tan waiRes. zogebma sakace gaakeTes da Tavisi mkvdaric Tan waiRes. zogma

cxvars gamouqeCa isev. fSavis xevis xalxi wamovida. zogi borbalozed gzis

Sasakravad da zogi sxva, fSavis mTebis gadasavlebSi mieSurebodnen, magram

aq yvelgan qistis yaraulebi daxvdnen da mTebze asvlis da cxvrisaTvis

gzis Sekvris saSualebas ar aZlevdnen. cxvars TandaTan gauWirda TovlSi

siaruli uWmels, Tan sakvalavi Tovli iyo da amitom nel-nelad modioda.

meore dRes isev mSavis mTebze dauRamdaT, xalxi ivris mxridanac mohyveboda

mdevrad, aragvis mxridanac, magram wverebze yvelgan iyo yaraulebi da ar

uSvebdnen mdevrad misul fSavlebs. cxvars meore dRes mTidimTiv siaruli

gauWirda, ukanafSavis mTebSi, saxeldobr saÃaravnoSi gadmoyares aragvis

saTaveebSi, aq apirobdnen boTanaSi gasvlas da iqidan gadarekas andaqis

saTaveebSi. mgram aq fSavlebs gza hqonda Sakruli da srola autexes.

aqedan cxvari isev ukan daabrunes da gadavidnen alaznis saTaveebSi

wiflovanSi. fSavlebs srola naCqarevi mouvidaT, Tu edrova da cxvari

dabla Camosuliyo, maSin fSavlebi cxvarsac daayrevinebdnen da laSqarsac

azaralebdnen. magram gadmovida Tu ara cxvari piraqeTs, imaT Tofis srola

daiwyes da qistebma cxvari Seatriales da, rogorc vTqviT, am mTas meore

mxareze moeqcnen, qistebs sadac cxvari miudioda, aq mZime laSqari iyo, winac,

mTebze blomad yaraulebi iyvnen da cxvris gasaval gzaze, mdevrad misuls

fSavlebs ar uSvebdnen. sadac gaatares cxvari, aqac gzadagza yaraulebs

tovebdnen, rom mdevari ukan cxvars ar wamosweoda da zarali ar mieyena

laSqrisaTvis. yaraulebis saSualebiT iseT moxerxebulad miudiodaT

cxvris fara, rom aravis ar SeeZlo misi dayrevineba. aseTi yofiT ori

dRe-Rame iares fSavis mTebSi da mesame dRes miaRwies TuST borbalamdin.

yaraulebsa da fSavlebs gzadagza su yovelTvis ganuwyveteli srola

hqondaT, fSaveli im oTxi kacis garda aRaravin momkvdara, qisti ki ori

kidev mokles. erTi iseT adgilas mokles, rom laSqarma veRar moaxerxa

misi cxedaris Tan waReba da adgilze darCa. misi Zvlebi didxnobamdin iyo

iq da mere waiRes Cumad.

cxvris wamoRebis mesame dRe iyo, rom fSavlebi namdvil borbalos mTaze

avidnen. borbalodan yvela adgilebi Canda: alaznis saTave, ivris saTave,

aragvis saTave da arRunis saTaveebi. jlugas cxvari jer kidev ar iyo

TuST borbaloze gasuli, arc am borbalodan Canda is cxvari, radgan

piriqiTs mofarebiT moudioda wiflovanze. borbaloze asulma fSavlebma

qistis yaraulebi sroliT moiSores da TviTon daiWires mwvervali. es iyo

279

dilas adre, mzis amosvlis dros. naxes, rom jlugas cxvari arsad aris

mosuli, xoloT TuSeTidan modis didi mZime cxvris fara; tbaTanis Tavze

wamowolili gori iyo da tbaTanidan gamotacebul cxvris faras laSqris

meore naxevari moerekeboda. rogorc etyoboda, TuSebi mdevrad mohyvebodnen

da dausrulebeli Tofis xma ismoda. magram cxvari mainc daubrkoleblad

modioda, imitom, rom aqac laSqars yaraulebi winac gaegzavna da ukanac

daetovebina. TuSebTan srola hqonda am yaraulebs da cxvari Tavisuflad

modioda. TuSis or binas, axlo-maxlo mdgoms, dascemoda laSqari, sami mwyemsi

iqve moekla da ori fara gaeerTianebina da gamoereka. TuSebi rom mosdevdnen

da esrodnen, aq erTi qisti momkvariyo da ori daWriliyo. fSavlebma rom

dainaxes TuSeTidan mZime cxvris fara modis, maRali borbalodan daeSvnen

TuST borbalosake, TuSeTidan momavali laSqrisaTvis gzis Sesakravad,

radgan dainaxes, rom TuST borbaloze yarauli ar iyo. aq iseTi adgilia,

rom fSavlebi Tu miaswrobdnen da Sekravdnen TuST borbalos, maSin aRarc

TuSeTidan wamoRebul (gamorekilis magier wamoRebuls laparakoben aseT

SemTxvevaSi) cxvris faras gaatandnen da arc fSaveTidan wamoRebuls

da laSqarsac did zians miayenebdnen, magram gzis Sesakravad wasul

fSavlebs qistebma Tvali Semoagdes da cxra-aTma kacma gamoswia zeviT

mTisken. ori mopirdapire, romelic mTaze miaswrebda da gamagrdeboda, is

iqneboda gamarjvebuli, radgan meores aq aRar daanebebda gzas. qistebi

Tan gamorbodnen da Tan esrodnen fSavlebs. imaT manZilic mokle hqonda,

magram gambedaoba da simardec fSavlebze meti gamoiCines da maT Seaswres

TuST borbalos ReleSi; amosvlisas erTma qistma qarTul enaze xmamaRla

daiZaxa: `gaumarjos”. amitom fSavlebs eWvic epareboda: SeiZleba vinme

miRmaÃeveli Ãevsuri edgao, e. i. SeiZleba ardoteli an mucueli xevsuri

vinme iyo am laSqarSi da qarTul enaze iman daiZaxa `gaumarjos”-o. magram

qistebic bevri arian, rom qarTuli ena wmidad ician da imaTac SeeZlo

qarTulad gamarjvebis aRniSvna. qistebi rom mTaze amovidnen, maSinve

Casafrdnen kldian adgilebSi da iqisake mimavali fSavlebi sroliT

miabrunes ukan. cxvars win moumZRvarebden qeCebs da SuadaSua kidev xalxi

edga. vinc cxvarTan iyo, isini arc zrunavdnen sxva rameze, garda cxvris

gamorekisa. maT ar sWirdeboda arc Tavdacva, radgan damcveli xalxi winac

hyavdaT da ukanac datovebuli. cxvari damSeuli modioda da Tan sakvalav

TovlSi siaruli uWirda. amitom nel-nela moerekebodnen. cxvris fara rom

mTas mouaxlovda, xalxis umravlesoba wamovida da mTebze piriqiT-piraqeT

yaraulebad gaifanta. fSavlebs eWira maRla borbalos mTavari mwvervali,

280

magram qistebs es gza aRar sWirdeboda, radgan fSavlebidan gatacebuli

cxvris farac am mTis meore mxareze moaqcies da TuST borbalosken

miudiodaT, maTi gasavali gzac uzrunvelyofili iyo yaraulebiT. am

cxvris faras fSavlebi borbalodan zed dahyurebdnen, durbindebiT Txas

da cxvarsac scnobdnen calk-calke, uiaraRo TvaliT ki xalxs daTvlidnen

ramdeni kaci iyo, Tofebs esrodnen fSavlebic da isinic, magram bevri

araferi akldebodaT, radgan manZili karga Sors iyo. amitom nel-nela

esrodnen erTimeores. qistebma rom TuST borbalo daiWires, fSavlebs egona,

isini marto amiT dakmayofildnen, magram qistebi ise gaifantnen, rom sul

daiWires iqauri midamoebi. fSavlebma saisakec fexi gadges wasasvlelad

da gzis Sesakravad, imdeni tyvia gamoisroles qistebma, rom wvimasaviT

modioda da gamarTuli fSavlebi ukanve brundebodnen. ise mravldeboda

Tofis xma, rom kaci ityoda es kldeebi feTqdebao. TuSeTidan gamorekili

fara amnairad amovida TuST borbaloze, gadaefina andaqis mTebSi da

damSeuli cxvari daedo saZovar balaxs. cota xnis Semdeg movida jlugas

cxvris farac da gadavida TuST borbaloze, gadavida andaqis mTaSi da

ori mZime fara gaerTianda fSavlebisa da TuSebis cxvrisa. yaraulebma

rom mTebi sakmarisad daiWires da gamagrdnen, qistebma aq TiTqmis naxevari

dRe daisvenes. cxvris farebi moaZoves da TviTonac Zalian daqanculi

xalxi isvenebda, Tan moelodnen ukan CamorCenil yaraulebs. TuSeTis

mxridan karga xans ismoda Tofis xma, mdevrad gamomdgari TuSebisagan da

yaraulebisagan. fSavlebic sxvas veRarafers axerxebdnen, radgan mTebi

qistebs eWiraT. bolos TuSebmac rom veRaraferi gaawyves, dabrunden ukan.

radgan qistis yaraulebma arsad gza aRar daanebes, fSavlebmac saRamo

xanze daanebes Tavi da wamovidnen fSavSi. qistebma ki es ori SeerTebuli

fara garekes andaq-arWilos mTebis Tavebze da gadavidnen miTxoSi; iq

gainawiles amodena cxvari.

aseTi SemTxvevebi TuS-fSavlebsa da qistebs Soris auarebeli iyo, amis

javrze iyo rom es TuS-fSavlebic ecemodnen qistebs, magram qurdoba-

yaCaRobaSi gamarjvebuli mainc qistebi rCebodnen.

aseTi zaralis Semdeg, fSavelma da TuSma mecxvareebma erTimeorisaTvis

daxmareba icodnen. ramdeniTac vis SeeZlo, imden cxvars aCuqebden.

ityoden, magas Tavis uxeirobiT ar mouvida, eg mtris Zala iyo da mere

sxvas mogvergebao. amitom aCuqebden da, Tu meti ara, imave wels asi cxvari

mainc mougrovdeboda dazaralebul mecxvares. jlugac Zveli mecxvare iyo

da aseTi daxmareba bevrisTvis hqonda gaweuli. axla rom amanac izarala,

281

bevrma aCuqa cxvrebi da amave wels orasamdin cxvari yavda da isev mecxvared

dadioda. TuSebSic aseve iyo da, visic cxvari wavida, imasac TuSebm mices

cxvari asamdin suli.

qistis laSqris wamosvla saÃevsureTod,

TuSeTs mimaval karatis jvarionTa Sexvedra

borblis mTaze da brZola fSavelTa daxmarebiT

miambo giorgi liqokelma, 56 wlisam, sof. aWeSi, 1936 w.

kopalas gaRmarjvebiva, borbal gaivlis mTisasa.

ar wiravs karatis jvari TuSeT begarsa cxvrisasa.

Saibnes qistni-d Ãevsurni, borbal wvers dazZvren mTisasa.

daglevdesT qistni Ãevsurno, giSvelaT TaTaraulma.

berma giSvelaT jaÃnama, Cabakis ivaneurma.

xaxikis xaxonm giSvelaT, Julakma mariemulma.

xaxikis xaxonm CagidgaT argamaqcevis samani:

vinc magas garmascildebiT, dRenimc nu gisxenT samamdi!

win bubni gamaufrinda, vefxvma daSala Zagari.

Ãmani Cayarna mSavCia, mandiT mauvlen Tav-kani.

borbal Saibnes vac-verZni, rqaT isar gazdis Tbiani.

vac-verZn ki ara yofilan, karatis jvar as Ãmliani.

borbal ageben cixesa, brol-marilais qvisasa.

libud usxedmdes vadaTa xaxikT xaxonis ÃmlisaTa,Subs uyeneben kuTxada, berisa jaÃnaisasa.

fars Saabemdes karada CabakTa ymawvilisasa.

kedad uyrian galoTa mariemulisZisaTa.

xe-Wrad uyrian galoTa Tav-Tavis miTxovlisaTa.

adeSad fercxals ayrian samocis fxaWexlisasa.

Sig Sadga mariemuli, fers daidebda mglisasa;

zogni masTesna klde-karTa, zogni naxrams xkrna kldisasa.

dagveÃsen, mariemulo! madlsad dagveÃsen xTisasa.

gaficebT xatsa, droSasa, laRis karatis jvrisasa.

ar daijera Julakma, naqnars viq xaxonisasa.

langisT abano Sen giTqom, borbal marjve as savali,

282

Rnaxidi mariemuli, liqok guldidad mavali!

vnaxeTa-d magvewonebis, isarn xqoniyvnes mwvavani.

JulakisTana gazardas Ãevsuris qalis rZemao,waiara da waÃoca mariemulisZemao.

yvelam egre qnas Ãevsurma, omm qve ra icis gZelmao.

qal yvela daificebda, Cemisa Zmisa mzemao.

xaxikis xaxonm giboZa isari orpiriani,qisto, mTiT Camagabruna, miwa gaWmiva mtvriani!

WanTes, terelos, fxaWexa, kac ram daliva Wkviani.

gzas rad ukrevdes kopalas, msaxurn etannes Ãmlianni.

samocis fxaWexlisai samn kidev darCes Ãmlianni.

karatis jvars axqond begari TuSeTiT. aq am jvaris jvarionni sru

wlisTaod dadiodesa-d mixqond karatis jvaris droSaic. Samauvlides

TuSeTSi soflebs. TuSebs karatis jvari swamda-d yvelas sofelSi uÃocdes

saklavebs. sofelic sasoflod uklevd saklavsa-d visac surd Tav-Tavis

ojaxSiiTac calk-calke daxklevdes saklavs, droSas daRnaTlevdesa-d

jvarionTac pativs scemdes. tyavic karatis jvarionT SCebod am jvarisad

daklulis saklavisa, Ãorcs ki iq aduRilebdesa-d iqav Wamdes. rosac

SiSianobai-d mtrianoba iyv, maSin karatis jvaris jvarionT kidev gaxyvebod

karatis jvaris ymaTaSiiT axaluxali, ro samtros gzaSi arvin dascemiyv

jvarionT, droSa arvis waeRa-d jvarivnebi ar daeziannes. exladac es

om ro mauÃd, mtrianobis gamo jvarionT axaluxali xyvand gayolili.

jvarionT liqokiTav mTidimTiv icodes wasvlai, fSavis mTebs gaivlidesa-d

gadavidodes TuSeTSi. am fSavis mTebze TuSeTamdin sru samtro gza iyv. aq

ÃSirad dadiod qistis laSqari, an TuSeTisad dasacemad, an fSavisad, an

ÃevsureTisad. Tu laSqar ar iqnebod, mzir xo Zalian ÃSirad dadiod, an

kacis masaklavada-d an Ãar-cxenisa-d cxvris masaparavad. karatis jvarionT

erTxan winavac xqoniv eseT SemTxveva, ro am gzaze Saxvedriv qistebis

mekopari, medroSaev bRara qve mauklava-d droSa qve wauRav. maSin am droSas

isiT zar xqoniv, ro imis Ãmaiv wverzeiTav WalaSi madiodisav. am zars eqvivn

`gaJekauri”. exladac Ãevsur meleqseebi Tavis fandurs gaJekaurs xqvivneben,

viT Ãma-maRla maZaxinars. am omSi, romenic aq daiwer, karga bevr axal-

uxal gaxyva karatis jvaris jvarionT. borbal ro gavides, aq dasvenebuls

qistis laSqars waawydes. laSqari safSaod iyv mimdinari-d karatis jvaris

jvarionT daecnes Tavs. erT axalgazda gaiqca-d mTaSi amasul fSavlebs

283

Saatyobiva-d isenic maeSvelnes. Taod Ãevsurebsac mSvild-isrebi xqonda-d

gaÃd Zalian did omi. zogni ÃmliT omobdesa-d zogni mSvild-isriT. orsav

mÃarezed bevr xalx dazarald. bolos erT qisti veRaraiT makles, raki

isiT jaWv ecv, ro isar veras aklebd, verc Ãmali. bolos xaxikis xaxonm

esriv isari waxrilsa-d jaWvis boloSi dakruli yelCi gaSCinda-d makl

isic. giorgis TqmiTa-d xalxis gadmacemiT, im omSi mamkvdar samoc qisti

fxaWexeli. Ãevsurebic ki daÃocilan am omSia-d ar arian dasaxelebuli.

giorgani, maTi monadireoba da qistebTan mosisxleoba

miambo da Camawerina kaga narozaulma,

80 wlisam, sof. axielSi, 1925 wels

giorgani es erT mamai as wiklaurebis gvarSia-d amRas cxovroben. amaT

mama-papas saqme ara bevrad ukeTebav. eseni sru sanadiro kldeSi isxdes,

Ãocdes nadirsad, zidevdes Ãorcs. naxevarTxan imis ÃorciT ikvebebodes.

sTvelT leS wamaiRian Sina, Zval iqav swirian sanadiroSi, gazafxul leS

ara bevrad maxqond, Zval wamaiRian _ leSiv gagvifuWvdebisav zafxulisav,

gazafxulis Zvalsav tvini aqvav bevrio-d imiT ikvebebodes. maSin nadiric

cxvris farasaviT bevr yofila Cvens sanadiros kldeebSi. xandixan saTibze

namyofT maigonian: eexladav axal Ãorc mavitanaTav; wavidian, makliana-d

wuxrisad nadiris Ãorcis bargeb maitanian. sxodac yvelaad saxelganTqmuln

yofilan giorgani, meTofeni, mamacni, puradni, muÃladni, erTi sityviT,

raic saoSkaco saqme iyv, amaT gvaris xalxni yvelaSi saimedoni-d gamasadegn

iyvnes. erTs uSiSa eqvivn amaTasa-d isiT Cqara msrevel yofil Tofisa, ro

zeamamavlis yornisad samis sreva mauswvrav qarTulis Tofisai, zeamamavals

(haerSi) yorans mesame nasrev tyvia maxvedriva-d Camavardnil. TamarizZei-d

uSiSa. TamarizZes uTqom uSiSaisad, nawoln jiÃvn ro unaxian: Sen weediv

dasTofnio-d me aq SamamiÃdebianav daRalulnio-d memrav me viciv. uSiSa

wasul isiTis gzisas, sadac jixvebi ver Rnaxevdes nawolebi, Sorisas undod

mavla-mipareba jiÃvTad. TamarizZes uSiSa ki aRar uCind TvaliTa-d, sadac

ijd, aqiT jiÃvT ki zed Caxedevd. uSiSas ro naxevar gza eqnebod gavlili, am

dros xedavs TamarizZe, rom jiÃvT mgeli gadaetan, sxva jiÃveb qve daeqca-d

erT jiÃvi miimwyvdiv kldis ZirSia-d aRarcad uSobd. etanebod mgeli-d

284

ufarebd jiÃvi rqaT. mgel cdilobd, ro yelSi sad swdomiyva-d maekl jiÃvi,

jiÃvi rqebiT icevd Tavs. mavid uSiSais misvlis droic jiÃvTana-d Saswuxd

TamarizZe, ro Tof droze ar gamavarda-d jiÃv ar ganTavisufld, Tan ambobd,

ro eexlav Tu mgel gauSvav Cem Zmamao-d jiÃv maklav, maSinav Zmobas aRar

vetyviv magasav. am ambavSi iyv TamarizZe, ro gamavard Tofi-d mgeli daeyud

Tavzed, jiÃv qve gaiqc. wamaxt feÃze TamarizZe-d uZax: ai, Seni Wirimev Seniv,

ro jiÃv ar maxkalio-d es mgel maxkaliv. mgels tyav gaxÃadesa-d saTofis

budeed wamaiRes, sxvakan wavides, iq makles jiÃvi-d imis Ãorc wamaiRes Sin.

erTxan sanadiros kldeSi devebis namyoflav saxlic maÃeles. erTkan cota

kari iyv Sasavali, Savidesa-d naxes Sig lamazad gakeTebuli saxli, dididis

qvebisgan agebuli-d Sig kacisgan maurevalis kldeebis skamebi iyv dawyobili

saxlis mirgvliv. es Rame aq gaaTenesa-d sakvlaodac daiswavles es saxli.

memr sxvebsac aswavles. im devebis saxlSi Tu Savidod kaci dasaZineblad,

daZinebis dros Saexvewebod am adgilis patrons: `Sen stumari orav, Sen

Saminaxev dResRamav”. isr kargad gaaTenebd im Rames, ro ufers sizmarsac

ar Rnaxevd. Tu ar Saexvewebod ki sizmarn dazarebdes, sru saSinels rasam

Rnaxevd sizmarSi.

giorgani arc bevrni iyvnes, sami-oTxn iyvnes Zma-SinSeb, magrem didad

saxeliann iyvnes, rogorc menadireobiT, aisriv mtrisad miyoliTa-d mterze

SurisZiebiT. winav Tqvian: `giorgaT Wiriv qvaTac ar scxavav~. viTam giorgaT

sisxliv qvaTac ar SaSComivav, imazedac kide Surs iZevenav.

erTxan sanadirod wavides orn Zmani TamarizZei-d mindia. arxotis Wala

Caiaresa-d terRiskriT abrundes terRis sanadiroT kldeTke (terRa:

adgili RilRvlebisa-d arxotivnebis samZRvarze. terRis wvers iqiTas

gverdze qistebi dasaxlebuli-d aqaTa gverdi arxotivnebis adgili. dabla

saÃnav-saTesi-d cxvris sadgom alagebi asa-d maRla, sanadiron kldeni)

avides SibT wver, inadiresa-d iqav maRla kldeSi dadges, erTs exSi. meore

dRes uSiSaic wavid sanadirod, axieliT Tavis diswuli odina etana-d

amRiT gajalaT odina. Camaiares arxotis Walai-d esenic terRis kara-d

Savwyliske laminobdes sanadirod wasvlas, magram bisnis kar mzir dauxvdad.

sasikvdilod daWres uSiSa.

amRas erT saxelian kaci cxovrobd, gagaT abaizZei. erTs RilRvels, saxelad

Razias, am abaizZis javri xqond. Razim Sayar Teqvsmetis kacis mziri-d abaizZis

muqaraze wamaiyvan saarxvatod. maiyvanes es xalxi-d bisniskar Casxdes gzaSi.

_ gagaT abaizZeiv sanadirod sad Camaivlisao-d is unda mavklaTav. rosac

sulxanauri uSiSai-d imis amxanigebi mivides bisniskar, Casaes didideb

285

wyal-sarevebi xqonda-d TaTiaT odinas, uSiSais diswuls, Tofi wyalSi

Cauvarda-d dalafd. qarTul Tofis tyvia-wamalic sru daulafd. es imiT,

ro odina ymawvili iyva-d gamaucdeli. uSiSama-d gajalaT odinam wyalSi

Tofebs wvereb wastacesa-d maRla daiWires, isr ro imaT Tofebs wyali ar

miekar. TaTiaT odinas Tof ki isr dalafd, ro cecxlSiac ro Caedv, imis

wamali mainc aRar afeTqdebod. bisnis kar ro mivides, Raziam uSiSa ver icn,

Tore ver daswondav icodian, imiTav, ro Cqar iyvav Tofis sasrevladao-d,

Tu gascdomiyvav, azaralebdav mzirTav. misulebm win nadgoms uSiSas

daaÃales Tofebi. wina nasrevebi dascd. uSiSa win mividoda-d amxanigni uken

mixyvebodesao-d imiT marto uSiSas esriesa-d verc erT ver daxkres. uSiSa

saCqarod waefar fiWvis xesa-d esriv imanac kvamlzed. Taod Razia romensac

xes xyvand mafarebuli, im xes maxvd uSiSais nasrev tyviai-d nafxental

gaasreviv. memrav Raziam Tqvisav: ai nafxentaliv zed mkraev maSivav, rogorc

Cven Tofeb gaiyarav, cotaiT mavSCiv. uSiSam masra miabruna-d Tofis isriT

tyviisad cemaSi xes gverdze wascilda-d Tofis isrian Ãel ro maRla aswiv,

im dros maxvd iRliis ZirSi tyviai-d mÃarSi gavard. erTm tyviam Tavs gauar

axlosa-d cotaad gaRar Ãorci, Caiqc uSiSai-d Tofic ÃelSiiT Cauvard. am

dros mivides: TaTiaT odinai-d gajalaT odinaic. TaTiaT odina droT cota

iyv, gajalaT odina ki kais dros oSkaci iyv. gajalaT odinam gamaxkr Ãeli

uSiSais Tofsa-d masra sapiriswamlesaca-d gamaiqc Siniske. darC TaTiaT

odina wyalSi CavardniliT TofiT uSiSasTan. es Tof aRar gavardeboda-d

uSiSais Tof gajalaT odinam gaitac. TaTiaT odina Tavis dediZmas ar maSord,

ro amasTanav zed mainc nu mautevav, Tu mavidesav, miac amasTan mamklanav.

gamaemzadnian RilRvlebi uSiSasTan masavlada-d gadaudvis TaTiaT odinam

Tavis maSlili Tofi. RilRvlebm ra icodes, ro es Tofiv wyalSi Cavardnili

aqvao-d ar gavardebisav, Tore imasac iqav maxklevdes. imaT egon, ro Tofiv

gatenili aqvao-d tyvia-wamals xarbobsav, ar undav ro tyuilad gvesrivasav,

Zalian guliT undod mkvdarsTan misvla, magram TaTiaT odinais SiSiT ver

mivides. jer ki ibrunes aqa-d mibrundesa, wavides saSinaod.

TaTiaT odinaisa dedaimc cxondebisao,ar mautivna mkvdarzeda, diswul as dediZmisao.

aq ro es Tofeb esries erTucs, Tofis Ãma terRiswver gaigones TamarizZema-d

mindiam. uSiSas Ãma _ Zalian Tof-i xqonda-d ZmaT icnes uSiSais Tofis Ãmai,

erTucs uTxres: uSiSais Tofiv, ro erTis met aRar gamavardav, imas uWirsav

286

raimav, Tore sxveb Tofeb ro bevr gavardav uSiSais Tof ufro met unda

gavardniliyvav. dabrundes terRis wveriTa-d daiqcnes pirCaRm. saduce

Camaiaresa-d terRiskar iwros saxvevze Cavidesa-d aq Saukres gza. cota xan

dailiva, miuvides RilRvlis mzirnic. uSiSas ro daxkresa-d wavides, Casaes

RilRvlebs kval enax, ro arxotivnebs Cauvlav sanadirod. Razim uTxr

amxanigebs, ro saxvevebisas nu waolTav, Tore es daTvebis kval ro midisav,

egeeb raiT dagvazianebenav. amxanigebs ar dauSlav _ Cvenav wyalTsarevebisas

ver waolTao-d wasulan saxvevisas (saxvevi: viwro biliki, gadasavali wylis

erTke mxareze, romelic aacilebs wyalSi gasvlas, mxolod aris Zalian

cudi gadasavali), Razi ki or-sami amxanigiT saxvevT boloze wyaldawyal

wasula-d gaparul. `wevlilian~ iyvisav Raziiv, icodian. winav gaigisav, Tu

cud ra exedvebodisao-d mÃar auqcivisav. eesr Razi gadaSComiv Tavis ori-

sami amxanigiT. sxveb amxanigeb misulan saxvevze, sadac mindiai-d TamarizZe

isxdesa-d gza xqond Sakruli. winwin ro mivides, TamarizZem Tval Saagd

RilRvlis mzirTa-d Tqo: agerailev Cemis Zmis gerS mavidav. Cvenis uSiSais

Tofis budeiv RilRvlis Tofs SaSvenisav. uSiSa ro daeTof, Tofis bude

CaRvardniyva-d RilRvlebs wamaeR. es Tofis bude Zmebm icnes. RilRvlebs

ro miuaxlovdes, daaxales Tofebi mindiama-d TamarizZemac. sam RilRvel

aimaSiav maklesa-d sxvebi CdilSi tyedatye daiqcnes, veRarc Tof gacales

RilRvlebm, es maklulebi samiv uSiSas Saswires: uncrosebic xarTav _

uTxres, uSiSaisebiv, jRan¬Tamc ubandavTav, wyalsamc uzidavTav. wamavides

pirSeRm, uSiSais Tofis budeic wamaiResa-d mavides bisnis kar. naxes ro uSiSa

Caqceuli asa-d imaT diswul odina daRbrunavs, ÃelCi maSlil Tof uWerav.

uSiSam iqav gaig, ro Cemeb Zmeb mavidesav. masulebm uTxres: `Zmao, dagkresav

ganaev, arc Taod wavidesav uWirvladav. ama terRiskris iwro saxvevzed samn

davÃoceniTao-d samniv Sen SamagwireniTav. uncrosebiv eexlad mzas gyonav.

dauwyes Zmebm uSiSas Sinjva- ram maklav, sad SWirsav amasav? es TavSi ro

SWirsav, es ver daigdebdav. uSiSam uTxr: arav, briyvebo, arav, uSiSasav egeT

Wriloba ver daigdebTao-d a, eman damigdav. aswiv marcxenas Ãelsa-d iRliis

ZirSiiT firtvT amaRbernes. maSin mixvdes ro aq SWird urCo natyviari uSiSas.

gajalaT odinam ro uSiSais Tof gaitaca-d gaiqc, imas egon, ro uSiSa qve

maklesav, TaTiaT odinasav maSlil Tofi xqondao-d imasac maxklevdesav,

arcerTi iqnebisav cocxalio-d tyuils veRarvin gaigebsav. arxot mivida-d

Ãma gatex. TaTiaT odinaio-d uSiSaiv orniv daÃocnesav, me davrCiv

mkvdrebsTanav, manamdin tyvia-wamali mqondav, qve visrieo-d. tyvia-wamal ro

gamiTavdav, qve gamaviqeciv. es yvela tyuili Tqo, marTla ki TaTiaT odina

287

cocxal gawir maSlili TofiT, uSiSais Tofi aRarc Taod gamaitaca-d

tyvia-wamal gzaze daSal, viTamav Tof visrieo-d gamiTavdav. arxot ro

Ãma gatyd, daiqc xalxi-d wamavides mdevrad. odinaic iqav wamavid. mavid

xalxi-d TamarizZes, mindiasa-d TaTiaT odinas sakace gaekeTa-d uSiSas

upirobdes cocxalsav wamayvanas. xalxm xkiTx, raÃel Tofnes, uSiSas ro

daxkres gajalaT odinam Tof-iaraR raÃel gaitaca-d gaiqc, Taod maSlili

TofiT uSiSasTan darCa-d ar mautivn RilRvlebi uSiSasTan. isic Tqo,

ro, an Tavis Tof Tu mqoniyvav marTulio-d an uSiSais Tof ar gaetacav

magasav, RilRvleb ro gabrundesav, daveweodio-d Tesls daulevdiv imaTav,

Tu ara, ras uzmodiv uiaraRo kaciv. es ambav ro gajalaT odinam gaig,

Zalian Sascxvend; TaTiaT odinaic ro cocxali naxa-d uSiSaic kidev ar

iyv mkvdari, Tavis naTqvami yvela tyuil gamaSCind. Tan gaqceva iyv did

sircxvili-d TaTiaT odinaisa, ymawvilisa iq gawirvai. es ro yvela gaig,

gamatyd, ro me megonav orTav daxÃocdesav. xalxm Saarcxvina-d TiTqmis

erT wlamdin sircxviliT xalxSi veRarc gadiod. memrac SuRlis dros sru

ayvedrebdes: `gaqca”-s eZaxdes. marto imas ki ar ayvedrebdes, es sayveduri

imis Svilebzedac gadavida-d SuRlis dros imaTac uZaxian: `gaqcais Svilo”.

bisniskriT is adgil Sors ar iyv, sadac giorgaT daÃocnes. wavid xalxi-d

marTla naxes ro iwros saxvevze dauÃocian RilRvlebi-d dagorvileb

wyalSi Cayrilan. gamaTares wyalSiiT, wylis pirze Samaawvinesa-d imaTav

yarwikeb Samaxures. wamavides, iaraR ar wamaiRes, im dros wes ar iyv,

makluls iaraRs ar xyrides advilad. uSiSa sakaciT wamaiyvanesa-d amRas

maiyvanes cocxali. meore dRemdin kidev icocxl. amis Semdeg ufro Tav

isaxeles giorgaT, jer imiT ro Tofis Ãma icnes Zmisai, memr imiT ro imav

dRes iZebnes Zma, ki ara da cocxalsav gaagones uncrosebiv mzas gyavav.

amis Semdeg am saxvevs sadac giorgaT RilRvleb daÃoces `giorgaT naomar

saxvev~ daeqvivn. dResac iqav xqvian: giorgaT naomari. am omze simRereebic

as naTqvami-d soflis jarze fandurze imRers xalxi.

daxkariT, nuRar gauSobT ZaRls, dadikais Svilsao!

Razia gamauZRvebis Teqvsmetis kacis mzirTao.

Causxdes bisnis Walasa, gza mava Cvenis mtrisao.

elian abaizZesa amRiT, gagais Svilsao.

Tval menadireT Saagdes, xania SuadRisao.

uyvian argonebuli, ali axvies pirsao.

Tu ecna, verc ki daswondes sulxanauris Svilsao.

288

amiT aSinebs uSiSa, jar uwyvav masraisao!

terRis wver gaugonebav bisnas daqceva kldisao;

sakvirveli as vaJebo, Tofis Ãma icnes Zmisao.

Ãirimi uSiSaisa nel-nelad gamadisao.

dabrundes saTavqvaoda, qar muÃlebs Saujdisao.

saduce Camaiares arwivebm kiviliTao.

iwro Saukres saxvevi, gza mava RilRvlebisao!

SuadRis dro ro mavida, jari maawyves mzirTao.

etyoda TamarizZei, gerS mavid Cemis Zmisao.

Tofis bude uSiSaisa RilRvlis Tofs SaSvenisao.

axla magaT uyves argonebuli, ali axvies pirsao.

Raz etyvis amxanigebsa, Cveni Sin wasvla Wirsao.

samni Sagvyarnes wyalSia, sxvebi agvbRatnes Cdilsao.

cocxals uSiSas mauvlen, uncroseb mzas gyvandisao.

TaTiaT odinaisa dedaimc cxondebisao.

ar mautivna mkvdarzeda, diswul as dediZmisao.

gajalaTai odina Walaze Samarbisao.ocdaxuTianT masraTa Samaes SamaSlisao.

2.

RmerTma Tqva, gana eSmakma, kac ki ras maigonebda;

uSiSas, sulxanaurTas, Tu mziri audgeboda,sikvdilsa uSiSaisas qveyana gaigonebda.

bralia uSiSaisad, SuRlis xan ar eqneboda.

magas Tu SuRlis xan xqniyva, gvianac gaiyreboda.

amnairad mauklav sulxanaurT uSiSai-d imis Zmebsac es RilRvleb

daeÃocav. maSindeli saxeliT exladac saxeliani imaT Camamavlobai.

erTxan yofil uSiSa sanadirod wasuli martoi, terRiske (terRai-d

Savwyali ufro baris sanadirod iTvlebis, raki boloze tyei aqv). aq

albaT barCiiT saiTam iyv masuli vefxvi, is Saxvedriv uSiSas. uSiSa jiÃvT

mixparvebiva-d ro axlos misul, gauxenebava-d unaxav, ro vefxvic jiÃvT

eparebisa-d uSiSasTan ar as Zalian Sorad. maukidebav vefxvsac uSiSaisad

Tvali-d auSlav jagar. vefxvm jiÃvTad parebas Tav daaneba-d gabrazebulm

uSiSas dauwy azrebai-d xandixan nabijic gadmadgis imiske. uSiSas ar undod

vefxvisad Tofis sreva, Tan ar emetebod masaklavad, Tan is aSinebd, ro

289

tyviam ro ar daigdasav, daWriliv me ar gamiSobsav. magrem xedavs, ro vefxvi

nel-nela uSiSaiske mav jagaraSlili. met gza ar eqn, daadv Tofis liSani-d

esriv, raic ginda maxÃdasav egiv uerTod ar gamiSobsav. vefxvs tyvia maxvdad

mzubuqad daWr. manamav Tofis kvaml amaÃdebodav, Tqvis uSiSam, vefxviv zed

mecav, gamkrav kbilio-d CoÃis kalTaiv piriT gaiyolav. Ãorcze ki kbil

ver mamavlav. gamcildao-d wavidav, arcaR ikadrav meored mabrunvaiv. aRarc

me vesriev meoreiv. raxan me vxedevdiv, qve ar ikadrisav gaqcevaio-d, raxan

gadaefarisav, maSin gaiqcisaod. wavidav vefxviv. gadavxeneo-d aRarc jiÃvn

ibadebodesav _ Tqvis uSiSam.

kvirikaT kukua

miambo da Camawerina kaga narozaulma, 80 wlisam,

sof. axielSi, 1925 wels

kvirikaT kukua iyv axieleli, ciskaraulebis gvarisa, mamad ki kvirikaTai

as isi. kvirikani isiT amayn kacn iyvnes, ro Tavis siamayiT sru daleulan,

exlad imaTa qal-diswulic aRar as, kaci-d gvar ki ar. isiTn amayn yofilan,

ro sofelSiav raic ewadisav, imas iqmodesao-d sofelsac Tavis Wkvaze

gaavlevdesav. Ãmis gamcem arvin xyvandav. mtrisad misayolad, sanadirod

sru saxelganTqmulni yofilan. magrem siamayes arc RmerT maiwonebsa-d

arc ÃevsureTuln xTiSvilni, sabolood amays ka aravis mauva-d bevri as

SamTxveva, ro amay gvari sabolood gaZevdebis. bolos ki kvirikaTac esr

mauvida. exla axielelni risxebaSi erTimeores esr etyvian: `gaaZeos Senoba

arxotis jvarm, rogorc kvirikaTobai gaZeebuli” (gaZeeba: gvaris gaTaveba,

amowyveta). jer kidev amayobd imaT gvari, rosac yvelaze karg axalgazda

wamaezard _ kvirikaT kukua. kukua saxelganTqmuli iyv arxotaca-d RilRosac;

uÃocav nadirica-d RilRvlebic. RilRvelni isiT daSinebulni xyonion,

ro ymawvil Tu tirils daiwyebd, imiT daaSinebdes: daCumdiv, Tore mavav

kvirikaT kukuaio, Tavs magWrisav. ymawvilebsac saSiS pirad gagonili xyvand

kukuai-d imis Ãsenebaze gaCumdebodes, aRar itirebdes kukuais SiSiT. kukua

RilRos davidoda-d saxelis gulisad, salaR-sanebivrod Ãocd RilRvlebs.

erTxan wavid kukua RilRos kacis masaklavad, avdrian Rame iyva-d erT

saxlTan mivid sofelSi, sakvamTan miujda-d elodeboda kacis gamasvlas

karSi, karSi gamasuls daxanjrevda-d wamavidod. am saxlSi or-samis wlis

ymawvili xyvanda-d jalafT razedam gaubrazda-d daiwy tirili. tiroda,

290

veRaraiT ayenebdes, xan eferebodesa-d xan ujavrdebodes. ymawvili mainc

aRar dumdebod. bolos aiyvanes maRlada-d sakomSiiT karSi gadmasves, Tu ar

dazdgebiv, mavav kukuaio-d Tavs magWrisav. kukua ro iq ijd, imaT ra icodes.

meoredac iqav gadmauSves sakomSiiTa-d uTxres: mavav kukuaio-d Tavs magWrisav.

kidev ara uTxr kukuam. mesamedac ro eseT sityvebiT gadmauSves es ymawvili,

maisv kukuam xanjars Ãeli, wamaxkr ymawvils kiserSia, gaagdebiv Tavi; uTao

gadaiyvanes jalafT. maSiv gaiges, ro kukua iqnebodav aqao-d iman gviyvav

es saqmeiv. gatexes sofelSi Ãmai, gamaudg kukuas mdevar, magrem is isiTis

gzisas wamavid, ro mdevarm veRara gaig, sad gauqr. am saqmis qnidges ufro

Ãma gauvard kukuas, RilRosa-d imis SiSiT RamiT karSi veRar gamadiodes

daRamebidges, ufro diac-ymawvili. Taod ki imis Tqma icodis, ro bevr

mamiklav RilRveliv, magram im ymawvilis makvlaiv codoi vqeniv. marTaliav,

`ZaRlisa batkan ar gaizdebisav”, magrem ymawvilis makvla mainc codoiav,

imas jer arai xqondav daleuliv. didis RilRvlebis Ãoca ki madlic asav,

qveyanas Wir maSordebisav, ramTvensac RilRvels maxklavsav kaciv.

kukua da jurÃa

erTxan jurÃa gaiyol, Tavis sofleli, kukuama-d wavides terRis

wveriske sanadirod. kukua xo saxelian kac iyv, arc jurÃa Camauvardebod

vaSkacobiT. sanadirod wavides TaTelisas. winas dRes TaTelad CxataT

inadires, aq sxva menadireeb yofiliyvnesa-d daemTxv nadiri-d imaT aRara

Saxvd. gaiares mTidimTiva-d gadavides terRas. raÃelac arxotivnebm icodes

saxelis gulisad samzir wasvlai-d RilRvlebis xocai, aisriv RilRvlebmac

icodes. vinac kas oSkacobaze debd Tavs, is Saxyrid mzirs, gamauZRvebod, Causafrdebod gzaSia-d maxklevd arxotions. arcaras waiRebd. xoloT

saxel daSCebod. mavidod xalxi, saxels maulocevdes; ai, amis gulisad

Ãocdes erTucs arxotivnebi-d RilRvlebi.

am dros erT RilRveli iyv saxeliani, saxelad boStua. boStuas winavac

daudiod arxot mziri, xan Ãar-cxens iparevd, xan kacis masaklavad. bevrjel

Tavic isaxela-d nasaxelar dabrund RilRos. kukuai-d jurÃa ro sanadirod

wavides, sworad am dros boStuamac wamaasx mziri terRis wveriske. iqav

arxotion menadire vin iqnebisao-d agebav kac mavklaTav. terRis wver

Casafrebuli iyv boStuais mziri, ro kukuai-d jurÃa miuaxlovdes terRis

wvers. miuaxlovdes am mzirTaca-d erTbaSad Tofeb daaSales kukuasa-d

jurÃas. jurÃas tyviam talavarSi gauara-d tyviis qarm gaagor. mzirT ro

291

jurÃa waqceuli naxes, egon, rom mavkaliTao-d daiqcnes Siniske. jurÃas

ÃorcTaze ara-i SWirda-d maledav wamafrind, kukuam uTxr: rai xqeniv, sad

dagkresav? mgonav Ãorcze arai mWirsav _ uTxr jurÃam, ariqav, ar wagvividanav.

Samaubrunes ÃelzeiTa-d romenic ufro TvalSi meewon, imas esries orTav.

oriv tyvia maxvda-d Caiqc boStuais Zmiswuli, Tolgais Svili. danarCen

RilRvlebi qve daiqcnesa-d Tavs uSveles. mivides kukuai-d jurÃai Tavis

maklul RilRvelsTan, Samaawvinesa-d zed imisaiv yarwika Samaaxures. Tof-

iaraRic zed Samaawyves, raki winav mkvdris iaraRis Sin waReba sircxvili

iyv. inadiresa-d jixvis Ãorcis bargebic wamaiRes. es ambavi uambes Tavis

soflelebsa-d saxels ulocevdes jurÃasa da kukuas: `saxeli-d kai kacoba

RmerTma nu magiSalasTav, mudam gamajvebuleb gamyofnasTav mterzedacao-d

nadirzedacav. RilRvlebi ki jer axlos ver miekarnes Tavis mkvdars, aqav iqnebianav arxotivnebio-d kidev vis magvikvle-nav. memr waiRes sakaciT, xoloT

boStuas ki usayvedurebdes: ar dazdegiv, ar daisveneo-d eexlad Zmiswul

maakvliev. rogorc sxva saxelian kacebisad icodes, kukuasa-d jurÃasac

uTxres simRere:

boStua gadidebula arxotivnebis javrzeda;

kac ar uÃocav boStuas, mlocav ar udgas karzeda.

gaiga arxotis jvarma, urjulo dadga Zalzeda!

Camaxyva menadireTa, beWdeb gadasxa mÃarzeda.

terRiswver gadamdinrebsa yorneb gadaxyefs Tavzeda.

gzas usxav boStuas mziri naxalizrebi sxvazeda.

aÃlian, ar ekidebis, angelozn adgan Tavzeda.

ician arxotivnebma TofTa Ãmareba mklavzeda:

ar dazdeg TolgaiSvilo, tyvia agasxes tanzeda!

ambav waiRi, boStuav, guldidad gaxvid jarzeda.

Samamxvdes arxotivnebi terRis sasworos gzazeda;

gamawirvies Zmiswuli gazdili muqarazeda.

boselT abrundes yornebi, eTelebian mkvdarzeda,jer iq daiTvrnes sisxliTa, memr Cavlen terRis wyalzeda.

kukuasa da jurÃasa dasxdoma uRirs jarzeda.

am simReres jarze imRerdes jer kukuaisa-d jurÃas sicocxlesav, jarze

pativad Cxutsa-d koSsac uzidevdes saxelis qnisad. imaT sikvdilidges imaT

gvars umRerena-d saxeloben am simReriT mTel gvari. kvirikaTa ki aRar asa-d

gareTul mogvareebic _ ciskarauleb saxeloben.

292

ÃirClaT martia

Camawerina kaga narozaulma, 80 wlisam, sofel axielSi, 1925 wels

ÃirClaT martiaic mamad axalaTa iyva-d gvari wiklauri xqond. sofel

amRas qve cxovrobd. es kacic nadirobisa-d mtrisad miyolis mets aras

akeTebd. naxevarTxan sru sanadiros kldeSi ijd, Ãocd nadirsa-d maxqond

tyav-Ãorci.

TaTiaT odina axieleli, sulxanaurT uSiSaze ro RilRveln ar mauSvn,

is uSiSaisa diswuli iyva-d am ÃirClaT martiaisa siZe, martiais dai xyvand

odinas. odinaic xo viciT saxelian kac iyva-d ÃSirad siZe colis¬Zmani erTad

dadiodes sanadirodaca-d samzirladac. erTxan daubar amRiT martiam Tavis

siZes odinas: wameedio-d sanadirod wavidaTav. meemzada-d wavid odinaic.

sanadiros kldeSi ro mivides, wili yares, sad vis ergebod wasvlai. erT

erTkan wavidod, sxo sxvakan; sadac ras maxklevdes, tyav mamklavs daSCeboda-d

Ãorcs orniv wamaiRebdes. TavTavad gaiyarnes, iseT Sor-Sorad wavides,

ro Ramis gaTenebaic kldeSi cal-calke daSWird, erTad vercaiT mivides.

martiam dRisiT inadira-d terRis wveris ZirSi dauRamd. aq erT sadgom ex

(gamoqvabuli) iyva-d imaSi dadg Ramis gasaTeneblad. es exi isiTs alagSi

iyv, ro gaTendebod, Sors wasvla arcad undod kacs, am exis karSiiTav

iWerd nadirs TvaliTac, dvirbindiTac (iWerd: aTvalierebda, gahyurebda).

am Rames sagZal ki xqond martiasa-d am mTebze SeSa ki arsad as, ro cecxl

daegz RamiT. dadg martiai wuxr, puri Wam, gaexviv Tavis yarwikaSia-d daiZin.

sizmarSi nax, ro isi RilRveleb Saiyarnes erTuczeda-d Tofevdes erTucs.

am TofvaSi viTam erT jiÃvs maxvd tyviai-d makvd, kldeT gadavard. martias

gasatyaveblad misvla ezarebod am jiÃvTan. gamaeRviZ martiasa-d gauÃd

sagonad _ rai vnaxev esiv. gaTend. dilas gamavid exis karSi martia. amaiR

dvirbini-d gaxedavs sanadiroT. imas sanadiroTke xqond guli-d goStikaurT

mzirT naxesa-d iseni martias eparebodes. martiam im dros Saagd Tval am

mzirT, rom iseni kidec Causafrdes kldeebSia-d daaSales martias Tofebi.

martias erTm tyviam mÃars gauara-d cota gaRglij, sasikvdilod ki ara maxvd.

tyviam waaqciva-d RilRvlebs egon, qveTu mavkaliTav. is waqceul maSiv sayuCs

maujda-d Tof gadaudv. goStikaurn martiaiske wavides. gavard martiais

Tofi, erTs RilRvels gulze maxvd. ro es waiqca-d mixvdes, ro martia ver

magviklavav, mibrundesa-d daiqcnes; martiam masra miabrun, esriva-d meores

RilRvels mÃar daanayiv. mÃardanayil RilRvel ki iqav wavida-d mkvdar iq darC.

martia sayuCSiiT didxans ar adg, eSinod, ro aq Casafrebul arvin iyosao-d

293

damadarilanav. bolos ro dro gavida-d daijer aq aRar vin iqnebisav, mivid

Tavis makluls RilRvelsTan, Samaawvin, zed yarwika Samaaxura-d imis Tof-

iaraRic zedav daawyv mkvdarzed. martiai odina ro erTad Saiyarnes, odinas

jiÃveb daeÃoca-d martias xkiTx: Sen raiR sTofev, ro Tofis Ãma madiodao-d

isic areuladav. martiam uamb Tavis Tavgadasavali; odinam uTxr: Sen ufro

did jiÃv magiklavav; netain iq vyofiliyaviv, ro miac Tav mesaxelav. es Cemis

maklulis jiÃvis Ãorc qve gaTavdebisao-d Sen saxel miwawyalTobamdin

darCebisav. ÃirClaT martiam ki ar Tqo, ro miav saxeli vqeniv. magrem odinam

xalxs yvela uamba-d daiwy xalxm martiaisad saxelis masalocavad siaruli,

martias ro saxels ulocevdes. RilRvelTac Tavis mkvdar waiResa-d Tavis

droze isenic arxotivnebzeiT sisxls aiRebdes, imaTac iseT wesi xqond, ro

vals ar SaarCendes male Tu nelad.

saxels xo ulocevdes martiasa-d or-sam simRereic uTxres saqebi. jarze

exladac iqav imRers xalxi am simRerebs:

cetni xarT arxotivnebo, Tqven arai gkravT Wkvisao,TavSi ar giZesT tvinisa, mucelSi nawlevisao.

veloba gaubedavis ÃirClaT, ÃirClais Svilsao.

axiel daubarebda siZes TaTias Svilsao,saamxanigod naqebsa, winav nacad xyav mzirTao.

arxotis Walas Cadian, gulSi aqvT jiÃvebisao.

wils yrian sanadiroTa, mazverva swadis mTisao;

TavTavad gaiyarnian, Zali aÃsenes xTisao.

wveris Zir daRamebiva martias, ÃirClas Svilsao.

kldis ZirSi daZinebulsa sizmar unaxav cdisao,meelis gaTenebasa, masvla uxaris mzisao.

gaxedavs sanadiroTa, Tvali Saagda mzirTao.

Tofs exveoda martia, yinCad daxparavs WirTao:

`eexlad nu miRalateb, nu damilaReb mzirTao,calezed ar gaiara, Tav ar irCiva sxvisao.

aÃlian goStikaurni, martias ar xvdebisao,nasrevi martiaisa galozed aWkvavdisao.

swyevlian goStikaurni TemboloTais Svilsao:

SarS gadmaRlale Ãar-cxeni, val gadmagvkide mtrisao.

Sors darCa jurjiauli, bralia kais ymisao.

294

Tan ro xyvaniyva odina, Tesls daulevdes mzirTao.

amag simReris maTqvami kormovan wverze zisao.

vesrie, gamavaqane, jiÃvi Tormetis wlisao.

qebas ar mavSli martiav, sadac jar isxdas smisao.

2. WauxSi vefxvi nadirobs, jiÃvebsa epareboda.

esrevdes goStikaurni, martias ar maxvdeboda.

nasrevi martiaisa galoze aCqamdeboda,

diCini goStikaurTa yornis saWmelad Ãdeboda.

imas Cioda martia, Tof saxels mekideboda.

magas rad SCivi, martiav, orivac Sen dagrCeboda.

wamaxved saSinaoda, saxel win magiZRveboda.

saxels gilocven sworebi, mamas pirs eRimeboda.

gulbaaTis mokvla oCiaurTagan

miambo kaga narozaulma, 80 wlisam, s. axielSi, 1925 wels

RilRvlebm daÃoces arxotivnebi-d erT oCiaurTaic makvd am daÃocaSi (aq

rasac vswerT, arc erTis sisxl ar damrCal isr, ro RilRvelTac samagiero

ar maeklas, zog maledav, zog gvian. magram zog qve ar maÃsonso _ Tqo

kagam. arxotionni Tavis naqnars saxels ufro iÃsonebdesa-d gviambobdes

uncrosebs, Tan maSindels simRerebs gvaswavlidesa-d gvamRerebdes jarze, memr gviambobdes raze naTqvami iyv es simRerebi-d vis usaxelebav Tav, ro

es simRere uTxres). oCiaurTaSi maSin erT kai mtrisad mimyol axalgazda

damrCal, saxelad TaTara. es tanad dabal kac yofil, magrem Zalian guladi, muÃladi, menadireic yofilasa-d mtrisad mimyolic, raic maSin kacs saxels

gauTqvemd. am oCiaurT kacis makvlaSi erTi ̀ ludeli~ (lude, qistis sofelia)

kac stanebiv, saxelad gulbaaTai. gulbaaTa RilRos saxelian kac yofil, ro

kacis yam ar xqondav. ciT Tu ra daecemisav gulbaaTasav, Tore miwazeiT ki

veras vin uzamsav, Tqvian. gulbaaTas sxo zianic bevr uqnav arxot. oCiaurTaic

ro mauklav, oCiaurniv muqaras sTxoenav, gaugav gulbaTas dedasa-d oCiaurTan

dacinviT daubarebav: oCiaurTav sakvirvel ki ara miyonav, Sviliv gulbaaTa

ar mamiklanao-d salude qvabiv qvitkiris banzeiT ar gadmamigdanav. lude

Suas RilRos asa-d imas deda xyoniv im gulbaaTas isiT amayi-d Tamam, ro

imed xqoniv oCiaurniv imTvens ver gaRbedvenav, ro aq mavidanav, Cems Svils

daswonanav makvlaiv. saludes qvabs xo niadeg ver gadmaagdebenav qvitkiris

banzeiTav (salude qvabis gadmogdeba SurisZiebaSi savaldebulo ki ar

295

iyv, magrem viTam dascin am diacm. Tqvenav imis metad ver maxklavTav Cems

Svilsav, rogorc Sua sofelSi Cemis qvitkiris banzeiT salude qvabs ver

gadmaagdebTao-d Tqvens Tavsav Ãmas ar gautexTav. salude qvabic SemTxveviT

zdgomiv iq, Tore imas ra undod qvitkiris banze). es nabarev ro gaugonav

oCiaurT, Zalian swyeniva-d uTqom erTucisad: an unda sru gavwydaTao-d

an is Svilic mauklaTao-d qvabic gadmaugdaTav im diacsav, ro Tqosav: ra

RmerT gamiwyrav, es ra davabarev, ra miyvesav oCiaurTav. amdgarana-d wasulan

samni, erTi TaTarai-d orn sxvan gaxyolivan saxliskacebi. waiRes erTis

kvirais sagZali-d Causxdes soflis pirdapir. or dRes iyvnes damalulebi-d

aTvalierebdes sofels. misvla ar uZneldebod, magrem saxl ar icodesa-d

arc icnobdes gulbaaTas. mesames wuxras ro daRamd, erT RilRvel saTibiT

mavid wisqvilis Tvalis dasavleblad: is ro wisqvilSi Savid, Saetannes

oCiaurnica-d daiWires es kaci. uTxres: Tu Senis Tavisad ka gindao-d is

gindav, ro Sen cocxal daSCav, gulbaaTais saxl unda gvaswavlav, an salude

qvab romens qvitkiris banze udgasav. Sen Cvengan nu geSinisav, Cven Senobas

ar vityviTav. saxliv Tu ar gvaswavlev, maSin ar gagiSobTav cocxalsao-d

imis magierav Senze viZiebTav Sursav. RilRvelm uTxr: ar mavalebTav marjves

saqmesav, es ro RilRvelT gamiganav, ro soflels uRalatav, jer gulbaaTais

saxliskaceb ar gamiSobenav cocxalsao-d, memrav, RilRos aRar gamamevalisav

karSiav, Tore me gulbaaTais madlobel ki ar orav. sofelSi kacs kacad

aRar gvagdebsav, axic asav magis makvlaiv. gamaxyv RilRveli-d gamauZRv win.

Suas sofelSi ro mavides: aegerailev, uTxr, gulbaaTaiv amag kaloSi wevsav

(ubralo kuleebze dafarebul kalo iyv), login udgasav mandav, salude

qvabiv agerai, ai, maRal qvitkir ro dgasav, aimis Tavze udgasav. qvitkiris

banze asaÃdomladav iqav xis kibei dgasav wingardazedavo-d imiT axolTav.

RilRvelm eseeb neliT ÃmiT saCqarod mauamba-d wavid Tavis gzaze. oCiaurT

imisgan aRar eSinod gagvcemsav, raki iman Tavis rjulze xTis fic misca ar

giRalatebTav.

gulbaaTis kalo qvitkirs maSorebuli iyv erT cxra-aTis SaJniT. RilRvel

ro wavid, gadaxtes oCiaurnic xarixazeda-d Savides kaloSi. gulbaaTas

RviZebiyva Tu amaT misvlaze gamaeRviZ, uCinCi kacebi naxa-d gaiqc Siniske.

oCiaurT TaTara tanad dabal kac yofil, magram isiT mqise yofil, ro

erTbaSadav gaqceul cxen ver gaaswrobdav (mqise: mardi). gulbaaTa ro Siniske

gaqceul, gamafrindal TaTaraica-d aCqarebuls daucav mÃarSi xanjari-d

Taodac zurgze Saxtomiv. is gulbaaTa iseT tanian kac yofil, ro deviviT

iyvisav ai xalxSiav. TaTara manam xanjars amaswvdida-d meored Cascemd, gulbaaTas gadauRian zurgSi Ãelni, dauWerav TaTarai Tavis zurgzeda-d

296

Ãelis gaCuCvis neba aRar miucav, isr magra dauWerava-d bij ar SauSlav, iqav garbodav Siniskesav. es yvela erTbaSad mamÃdar, ro TvalwamierT xans.

ariqav, kacebi ar xarTaev uZax TaTaram, damiWirav kacmav, xanjari mÃarSi

SCravao-d aisiTasav Sin mivxyviorav. misulan amxanigebic daqceulebi-d

gverdebzeiT dauxanjrav gulbaaTai. manam ar Caiqcav, TaTarasav kidev

ar uSobdav. es ro dauxanjrav, arc daigminao-d arc Ãma amaiRav, isr

uCumrad dalivav suliv. gulbaaTa ro makvd, amxanigebm uTxres TaTaras:

eexla wavidaTav Tore aqav Su-RilRos orTao-d Ãma ro gagvitydasav, vin gagvitevsav aqiTav. TaTaras uTqom: me aqiTav esr Cumad ver gaviparebiv, im qvabs gadmovagdebao-d, raic magvivav, magvivav. bevr uSales amxanigebm, magrem

TaTaram mainc ar daiSal. aÃd qvitkiris banzeda-d marTla maÃel didi

salude qvabi; gamaagora-d gadmaagd qvitkiris banzeiT. sofeli gverdals

alagSi asa-d gadmavardnili qvabi soflis Suaze gagord pirCaRma-d isiT

jRar-jRur gaiR, ro mTel sofel gamaaRviZ. TaTara saCqaros CamaÃd, mavid

amxanigebsTana-d daiqcnes. magrem sofelSiac xalxi qvabis Ãmaze karSi

gamayriliyva-d naxes daqceulebi. gamaudg mdevari-d, Tu gzaSi mÃar ar

aeqciv, samTav gaswyvetdes. amaze simRerebi iyv. am simRereebs exladac

imRers xalxi fandurzedaca-d TavÃmeladac.

blosTav Samarbis lurjai, alams gaxqonda briali.

iqnebis sakaisSvili, sulxava guljavriani.

eeg aq ram maiyvana, Cvengan ra SWirda ziani?

Zma ro Tinibeqm maukla, Ãmal-qarqaS xilifiani.

meore oCiaurTa, kalo dgas sisxltigriani.

gulbaaTa ro mkvdar unaxav, imis dedas uTqom: Svilo, Sen mamrev kac ar

megonav, rogor magividav, ro egr marjved magklesav. radar ena gamiÃmav, an

me raad ubarev oCiaurTav _ esiv, raic exla miyvesav.

TaTara oCiauri da TorRva

miambo kaga narozaulma, 80 wlisam, sofel axielSi, 1925 wels

es TaTara menadireic Zalian iyv. sru sanadiros kldeSi ijda-d Ãocd

jiÃvebs. erTxan terRiswver wavides sanadirod TorRva Suqiauri-d TaTarai.

iWires dvirbiniTa-d sawolSi jiÃvni naxes Cawolilni. erTs gza unda

Saekra-d erTi qve miepareboda-d nawolT dasTofevd jiÃvT. iqiT aSlilni

jiÃvni, romensac gzaze wavidodes, menadireebm is icodesa-d meore aq

297

Saukrevd gzas. nadirn ro naxnes, pur ar xqond naWami-d wuxramdin vercaR

maiclides puris saWmelad. aba jer pur ra SavWamaTao-d memr wavidaTav.

amaiRes sagZali, qviSaSi dasxdesa-d daiwyes Wama. TorRvam satani (yveli)

muÃlze daidva-d aisr daiwy Wamai. TaTaram uTxr, ro TeTria-d Tval-masambel

raim tanze ar unda miikarasav. aqav samtro alagi asao-d mteriv kacis tanze

TeTrad Tu ras xedavsav, Tofis liSansav imasav advilad daadebsao-d

daazianebsav kacsav, maiSorev eg sataniv muÃlzeiTav. axladav mtersav aq

ra undav, uTxr TorRvama-d ar gaugon. aiR muÃlzeiT satani. Sen nu ityvi,

am dros RilRvleb maxparebiona-d Casxdomian sayuCSi. gamavardav Tofio-d

ai TorRvais sataniv ciT mavidav (tyviam Saagdo haerSi). TorRvasac ais

muÃli daamtvriva-d pirqv wamaiqc. geubeniv, uTxr TaTarama-d ar gamigonev,

eexla eemaad gaÃade saqmeiv, ar daiZrav mandiTao-d Taod sayuCs miujd.

RilRvlebmac bevri iwvales, xan Tof aÃales, is undod, ro isic meekl,

an tyvia-wamal gaeTavebiva-d mkvdarsTan misuliyvnesa-d TaTaraic meekl

(TorRva imaT mkvdar egon), magram TaTara gamacdil kac iyva-d ubralod

erT Tof ar gacal. RilRvlebi sayuCSi isxdes, imaT ara maxvdebod, aba

rad undod tyuilad tyvia-wamlis xarjvai. didxan iyvnesa-d, ro mainc ara

gauvid, TiToobiT gaiparnes RilRvlebi. TaTaram sayuCSiiT qud amauSv

argniT maRlada-d ro Tof arcad gamavard, gaig, ro gaparulanav. Caiar

imaT nasxdomSi. cemuliyvnes mbilT qviSaTa-d WalaSi gayriliyvnes. TaTaram

naxn, magram qarTulis Tofis tyvia iq aRar daswvdebod. mavid TorRvasTan,

gaSinja-d muÃli xqond damtvreuli. aiqiT wamayvanil TorRva mesames dRes

sru zurgiT vleviT maiyvan Sinamdin. aq soflis aqimeb iyvnes, balaxis

wamlebiT axvevdesa-d maurCines feÃi, xoloT gaxaibrda ki, maxril daSC ai

muÃli. maSindlis simReris nawyveti as TorRvaisada-d TaTaraisad naTqvami

es sityvebi:

dedanimc nu mitireben, numc arxotionT qalnio,Tqven Tu TorRvaze magiSvnaT, welze rad minda Ãmalio.

esr ar mauSvian TaTaras RilRvlebi TorRvasTan, xoloT vervin mauklav,

raki Casafrebulebi yofilan iseni sanglebSi. erTxan RilRvelTa-d

arxotivnebs zavi (Serigeba) xqoniv naqnari, raic ÃSirad xÃdeboda-d memr an

erT mÃare CaSlid zavsa-d an meorei-d iqav gaabemdes erTucze nadirobasa-d

Ãocas erTsxvisas. zav ro xqoniv naqnari, RilRvelTaca-d arxotivnebsac

Tavisuflad udenav sanadirod. es TaTara Zalian daundobel kac yofila-d

298

javric SWirebiv RilRvelTa, raki erTxan TorRvaic kide zurgiT aTrevies

terRiT arxotamdin.

erTxan erTs exSi misul dasadgomad. Sauxenebava-d RilRveli mjdar Sig

am exSi. is ufro win misuliyv dasadgomlad. TorRvas ro es RilRveli

unaxav, maubrunebav Tofi-d Sig laSCi daukrav (laSCi: pirSi). es RilRvel

gverdze mjdar, pirSi maxvedril tyvias kbileb daumtvrevava-d qurSi

gadavardnil (quri: loya). RilRvel cocxaliv damrCal, TaTaras is egon,

mavkaliv, mabrunda-d gamaiqc, RilRvelic wamavida-d codo-WiriT Sinamdin

miaxwiv. gamaarCines RilRveli aqimebm (maSin qisteTSi ufro iyo Sinauri

eqimoba gavrcelebuli. mkurnalobdnen balaxis wamlebiT). es ro morC,

wamavides RilRvelebi-d arxot mavides, vin xqeniTav es ambaviv, ro zavis

qnidgesav kac dagviWeriTav kidevav. arxotionT icodes, ro TaTara iyv, magrem

uTxres: aqiTav im dros sanadirod arvin yofilav, yvela Sin iyvav. iqneba

budis Ãevsur vin iyvav sanadirod mosulio-d iman qnaev eg saqmeiv. Cvenebur

kaciv eexlad magas ar iqmodav, zavs ar auSlidav RilRvel-arxotionTav.

marTlad ki budis Ãevsurebi arxot jiÃvebze sanadirod arvin davidod,

es RilRvlebmac kargad icodes. arxotivnebm ro uatkazes, im daWrilm

RilRvelm Tqo, ro xalx SayareTav, ro arvin daakldasao-d me vicnobav im

kacsav. exSi ro Samamxenav me kargad dauazreo-d daviswavlev imis saxeiv.

arxotivnebm icodes ro amis maqmedi TaTara iyv, magrem mainc ar gatexes,

is ro gaetex, maSin RilRvelni piris CaSlazeda-d kacis daWraze saqons

masTxovdes. saqons TaTara ar miscemda-d uares iqnebod. xalx ro Sayares,

TaTara cixeSi Saiyvanesa-d iq damales. RilRvelebs uTxres: ai xalxi

orTao-d, Tu imis maqmediv aq asav, rac ginda gadagvaÃdieTav. Cvenav sxo kac

ki aRar gvyovav, Cvenav aq viqnebiTav, Tu ar gvendobiTav, Tqven weediTao-d

naxeTav saxlebSi, Tu diac-ymawvilis met vin asav. xalx ro Saiyar, mavid

is daWril RilRveli, daaTvalier xalxi. isiv aq ar asav, Tqo, isiv arc

budis Ãevsur iyvav, arxotul talavar ecvao-d lega yarwika exurav. budis

Ãevsurebs xo yarwikaeb ar aqvav. isiv dabala kaca iyvao-d meluasaviTav

wiTelan Tvalan-i xqondesav. arxotivneb mainc ar gatydesa-d piroba misces,

Cven viZevTao-d Tu gavigiTav, getyviTav, vin iyvav magis maqmediv.

299

ÃirCaT mindia

miambo mindia oCiaurma, 70 wlisam, sofel axielSi, 1939 wels

oCiaurT gvarisa iyv ÃirCaT mindiai-d mamad ÃirCaT eZaxdes. ÃirCaT mindias

RilRvlebm SinS mauklesa-d imaze gamwarebulm daiwy RilRos siaruli-d

Ãoca RilRvlebisa. SinS ro maukles, maSin uTxr damarxvaSi mkvdars, ro

raiR mindia viqnebiv, Tu ̀ iogisTaod” ver giZebnev (iogis Taod Zebna Tormetis

kacis makvlas eqvivn. kacsa Tormet iogi aqvav icodian winaTa-d. vinac vaJiav,

Tavis mkvdarsav iogisTaod iZebnisav. erTis kacis makvlazedav Tormets kacs

maxklavsao-d Tormetsav mkvdars Saswiravsav. iogisTaod naZebns mkvdarsav

saiqios Tormet uncros eqnebisao-d yvelaze metad iaRSiav isiav). SinS ro

daRmarx, daiwy mindiam Suris saZebrad siaruli, TerTmet RilRvel makla-d

meTormete tyved daiWira-d maiyvan Sin. saÃsar miscesa-d gauSv iqav. memr ifiqr,

ro erT kac miklavav, isic und mavklav, ro Tormetad Savasrulav. wavid

meTormete kacis masaklavad, sxvakan vercad vin Saxvd, mivid Tavis SinSis

mamklavT sofelSia-d iq makl erT kaci; gamaiqc Taod. ro gaiges RilRvlebm,

gamaudges mdevrad. manam tyvia-wamal xqond, ki ar mauSvn axlosa-d, ro

gauTavd, erTs dekaSi gaZvr (deka: Zalian dabali buCqebi mTis adgilebSi icis,

xeliT glejen am buCqebs da SeSis magivrobas eweva). iqiT SamazZaxn gorul

jvars: miSveleo-d Sinav ro qora Ãari myavav, imas dagiklavav Tu mSvidobiT

gadamarCenav. Ãar ro SauTqom, goruls jvars safarvel daudebava-d veRar

unaxav RilRvlebs. zed dadiodanav, gaÃeiTiiTac eZaxdianav, ro amag dekaTan

mividav, memr aRarcad wasulao-d mainc ver mauÃelav, safarveliv zdebiv.

daunebebav Tavi, wasulan. jer ki mjdar mindia am dekaSia-d memra-R wamasul.

masul Sina-d uTqom Tavis Tavgadasavali, qoram miSvelav, uTqom; gorul

jvarsav ro qora SamauTqviv, memr damedvav safarvelio-d veRar mnaxesav

RilRvelTav, Tore mamklevdesav. cols gajavrebula-d uTqom: erT Ãari

gvyavav, gorulm jvarmav ro sru dagvÃocnasav, im Ãars ver dagakvlevTav

eexladav. mindiasac Zalad ar gauniJebav Ãaris dakvlai. gaSCeniv mindias

iseT satkivar am qorais ardakvlazed, ro ver gauZlav satkivrisada-d Tof

daukrav TavisTavisad. Tofis Ãma ro gaigones, xalxi Savid mindiasTan; naxes,

ro kaci sisxliani, Tof daukrav. rai xqeniv _ uTxres, mindiao, raze maikaliv

Taviv (jer kidev cocxal iyv mindiai). ehav, oÃeriv, me ar mavikaliv Taviv,

qoram mamklav, qoramav. qorai myvandav SaTqmulio-d is ro ar davkaliv, iseT

satkivar gamCindav, ro veRar gauZalio-d Tof davikariv _ uTqom mindias.

300

mindias debi xyoniv qmarTas wasulebi. erTs das nana qvivnebulasa-d ÃmiT

matiral yofil. mindias uTqom: eexladav Cems sikvdils gaigebenav Cemeb

debio-d satirlad mavlenav. Cems satirladav nanas nu mautevTav aqav; imaTav,

ro qeba-didebiT tiril icisao-d me ar mwadisav xalxSiav ro Cemeb deb maqeb-

madidebdanav. Tu saqeb ra miqnavav, isiv xalxm Taod icisav, Sinaurebisgan ar

vargav qeba-didebaiv Tavisisaiv. memr makvd mindiai-d aba debs vin dauSlid

Zmis satirlad masvlas. masulan debi-d nanas Zmaze ÃmiT utirav:

zenuban cixe daiqca

nagebi basri qvisao.

mamkvdara oCiauri

mgeli, mWameli mtrisao.

daTa miuva ambavi:

yinCad ikawvren pirsao,Tavi rad maxkal, mindiav?

siaTa yinCad tirsao!

Tormetis Suris mZebnelo,Ãelad mamyvano tyvisao.

RilRvlebi qomocixlebi,gaimtyeleben Zilsao.

vinaR Sagviyris laSqarTa,vinaR ausxams pirsao?

kiSaos Wala dagvnebda,vinaR Cagvisxams mzirTao.

aiseTn amayn yofilan ÃirCani-d bolos qood dailivnes, aRarvin darC

imaTai. oCiaurni oTx mamad iyvnes: `aludikani~, `saCinani~, `qalielni-d”,

`ÃirCani~. sam mamai kidev damrCali, meoTxen ÃirCani qve daleulan Tavis

siamayiT.

301

uSiSa oCiauri

Camawerina: baiWaur ciskaraulma, 58 wlisam, sof. axielSi, 1939 wels

uSiSa oCiauric menadirei-d mtrisad mimyol kac yofil. oCiaurTebic

uÃocav mtersa-d arc uSiSas urCenav imaTad Tavis Wiri:

1.

uSiSav oCiauro, dalocva Senis pirisa!

bevra magiklav RilRveli, wyena ar ici Wirisa.

2.

WimRis kldeT yefen yornebi, erTi uZaxebs sxvasao;

`velT gaos oCiauri, gavxyoT amagis kvalsao,Tofs daxkravs RilRvlis gazdilsa, feÃT Zir gasTelavs mkvdarsao.

ar magvaklebda uSiSa saxraod RilRvlis Zvalsao.

erTxan wasul uSiSa Suris saZebrada-d orni saxliskaceb gauyolebian.

amRisas gauvlava-d gamdinarni amRionT fexons unaxiana-d fexonm sicil

Tu daiwy _ oCiaurT Caiaresao-d eexladav mamklavs maxkvlenav. iq erTi

oCiaurT diswuli yofil abaT kurdRelai-d swyenav imas amRionT sicili-d

uTqom: ar gindaTav siciliv, oCiaurTav bevrjel maklesav mamklavicao-d

ara mamklavicav, eexlad raxan mavidanav, maSin gaigebTav, Tqven ki isiT xalx

iciniTav, ro SiniT karSi gasvlaic ar SagiZlavTav. gaCumebul fexoni-d

aRar uTqom kurdRelaisad, ro gaugonav ewyinav. oCiaurT sami-oTx dRes

daugvianebav. sofelSi misulana-d marTla mamklav Saxvedriva-d is mauklav.

meoTxe dRe iyv, oCiaurT wasvlisai-d iqav fexon isxd amRas. erT jvaris

Ãelkaci ijd fexonSi. erTbaSad wamoxta-d pirjvar daiwera-d (jvaris

Ãelkaci: mowmidari kaci, romelic mkiTxaobs kidec da jvarSic msaxurobs)

Tqo: `dideba Zalsa Tqvensa miqielis mwevarno”. es ro Tqo, dajd es kaci.

fexons gaukvirda-d uTxres: ra iyvav, ra saocar dagidgav? `miqielis mwevarT

Samaiaresav sisxliT dasvrilTav, Tqo, aucileblivav oCiaurT raim ziani

qnesav RilRosao-d iq CaeSvelebodesa, iqiT mamdinarn iyvnesav. es iseTi

jvaris Ãelkaci-d mkiTxav kac iyv, ro xalxi amis naTqvam-s yvelas ijerebd.

sxo xalxi ki aba ras Rnaxevda-d amas ki gaeCvennes sisxliT gaTxvefuln

mwevarni. raxan arxotionm sad vin gaimarjvis, es kac winavac xedevdis am

saxiT arxotis jvris mwevarT. im dRes arcad vin mavida-d meore dRes amRis

302

pirdapirze mavides oCiaurni. kurdRela gaiqc fexonSiiT, wyals gavarda-d

gauvid gzaSi dedulT. rai xqeniTav? sofelSi mivediTav, mamklaviod

Sagvxvdav, imas davaSaleTav Tofebio-d mavkaliTav. kurdRelas gauxard imis

dedulT saxelis qnai, mabrund. amRionT fexonSiav mavida-d SalanZR iseeb,

vinac oCiaurT Cavlazed icinod _ aba ver maklesav oCiaurTav mamklaviv.

Tqvenav ro aq nacarT xqaqavTav, egeniv maSinav saurjuloos dadianao-d

saxels cdianav. wamavid ufrosian xalxi-d masulebs saxel mauloces. am welm

Caiara-d meores wels RilRvlis mzirT abaT kurdRelas, oCiaurT diswuls

daxkres Tofi-d makles. kurdRela ukacur kaci iyva-d mZebnel aRarvin daSC.

uSiSa oCiauri miuvid SinSebs, aludikasa-d erTs sxvas: Cvenav RilRvelTav

diswul magviklesav, imaT SiniT arvin xyavav mZebnelio-d sircxvili gvZesav,

Suris saZebrad unda wavidaTav. isic gaiges, sadaurm RilRvelm makl

kurdRelai, es iyv Zalian Soriul RilRveli, qorialamoeli. maemzadnesa-d

wavides pirdapir im sofliske mamklavis masaklavad.

rad gagixardaT, RilRvelno, arxotivnebis ziani?

uSiSam, oCiaurma, ar dagibaraT gziani.

miuvlen aludikasa, SinSo, orT sircxvilianni,amRas magvikles diswuli, abaT kurdRela Ãmliani.

adges Caidves sagZali, wver gaiares kldiani,gavides qorialamos, as dila TvirTviliani;

mauvas Cxoregoreli manZila rqajangiani.

Camaexvivnes Tofebsa, maJrebs gaxqonda Jriali.

eg ginda RilRvlis gazrdilo, miwa Senc Wame mtvriani.

`iqnebimc kurdRelaisa-d, mand dawev guls natyviari!~

Corex ayefda yornebi, `vin iyav, vin xqen riali?~

iyvnian oCiaurni, bevrkan sxvakan qnes ziani.

netavin magaT dedasa, jarzed sxen saxelianni.

amag simReris maTqvami zenuban banze vzivari.

saamxanigod rad gZuldiT, me ganT qal viyav Tmiani;

mewada, ar gamiyoleT, Ãmal-ki welTa mbav fxiani.

mÃarT Tofi mkidav Ãirimi, Zalian Ãma-Zaliani.

wamavides, Corexis wver SamaÃdesa-d gadavides qorialamos. aq Causafrdesa-d

eloddes mamklavis masvlas. uSiSa Taod icnobd mamklavsa-d SuadRis dros

nax, ro es RilRvel mav gzazeda-d mÃarze SiSveli Tof uZes. uSiSam

303

uTxr amxanigebs: `eexlad ar aSCqardaTav, Tof arvin gaisrivaTav, manam

axlos ar mavav. axlos raxa mavidasav, me getyviTav, davxkraTao-d Tofebiv

daliSnebuli gqondasTao-d me raxan giTxraTav, maSin dasxlitidiTav. egiv

Taod asav kurdRelais mamklavio-d aRar wagvividasav. mavidod es RilRvel

gzazeda-d maayolebdes Tofis wverebs. erTbaSad am RilRvelm Tval Saagd

gadasxmulebs Tofebsa-d Samaibrun Tofi-d gamaiZabnes kvamlnic. winwin

sreva imanav daaswvra-d aludikas ai miwa zed gadmaaSal tyviam. xoloT kacs

ara maxvd, raki sangalSi isxdes. RilRvlis Tofis Ãmas gaxyv amaT Tofebis

Ãmaica-d Caiqc es RilRveli, erT tyvia maxvedriyv gulzeda-d mkvdar waiqc.

adgesa-d uncrosoba uTxres: `uncrosimc xarav kurdRelaisaiv, jRanTamc

ubandavav, wyalsamc uzidavav, mamsaxureebasamc uwevav saiqiosa. makles,

Samaawvines, zed yarwika Samaaxuresa-d gaswires aimaSi. Taod mabrundesa-d

saxelianni Sin mavides. imaT saxels am simReris maTqvamic miRnatrida-d

sxvebic. netavin magaTav, ro jarzedav saxeliann dasxdebianav.

RilRvelTagan cecxlSi dawva arxotivnebisa

miambo baiWaur ciskaraulma, 58 wlisam, sof. axielSi, 1939 wels

arxotivnebs erT adgili xqond Zaugis axlos (Zaugi: axlandeli

orjonikiZe). am adgils CuriaanTa eqvina-d Zalian ka alagic iyv. iq

zafxulis ki arvin cxovrobd, marto Tivas Tibdes aqa-d zamTris cxvar-saqon

miudiod. gazafxul iqav wamavidian arxotis mTaSi. CuriaanTas wasavali-d

misaval gza sru RilRvlebis soflebzed xqond arxotivnebs. zavi xqond

Tu mtroba arxotivnebs RilRvlebsTan, sru erTi iyv, mainc imazed undod

siaruli. magrem saSiS ki iyv kacis masaklavadaca-d RamiT damdgrebisad

cxenebis dasaparavadac. dadiodes arxotivneb, magrem Zalian simTxiliTa-d

yaraulobiT, ro araiT dazianebuliyvnes, magram raki imaT gzaze iyv

savali, RilRvelni mainc ar aZlevdes masvenebas, xan cxenebis dasataceblad

ecemodes, xan kacis masaklavad. arxotivnebi jer ki uTmendesa-d, rosac

aRarc Tmena gavidod, isenic Ãels uqcevdes. xan RilRvels maxklevdesa-d

xan RilRveli maxklevd arxotions. iyv dausrulebeli Ãoca-Jleta

erTucisai-d nadirobai erTmaneTze.

erTxan, gazafxul saÃnavad wamavides arxotiske CuriaanTiT oTx kaci:

guguCaT Toma, jurÃaT ioneuri, safaraT uSiSai-d aliaT giorga. CurianTiT

304

nelad wamavidesa-d maled dauRamd. iq anguStis axlos erTi ficruli qoxi

idga-d imaSi Savides dasadgomlad. miitanes tyeSiiT bevr SeSai-d aagzes

did cecxli, dadges Sig Ramis gasaTeneblad. am dros mgzavrad midiodes

neTxlebi-d or sxo RilRveli, sru oTx kaci; neTxlebis sisxl emarT

arxotivnebsa-d eloddes dros, ro Saxvedriyvnesa-d Suri eZiv. am qoxs ro

miuaxlovdes, naxes ro Sig cecxl visam ugzav. CamaÃd cxenzeiT erT neTxeli,

miipara-d sakomSiT Cumad Caxen _ vinebi arianav aqav. is arxotivnebs yvelas

icnobd, raki neTxa soflebze axlos as arxotsTana-d erTucs yvela icnobd

neTxlebi-d arxotivnebi. sakomSi ro Saxen, cecxlze sinaTeze nax, ro

arxotivnebi ariana-d Ramis gasaTeneblad damdgaran. sworad is arxotivnebi,

visaic javr am neTxlebs SWirs. mavid es RilRvel amxanigebsTana-d uTxr:

aqav iseT arxotivneb damdgaranav, visac sisxl mimarTebsao-d Saxvedras

vnatrobdiv. Tqven Tu miSvelTav, ka iqnebisav, Tu ar mameSvelebiTav, me mainc

unda davÃocao-d cecxlSi davwvav egeebiv dRezRamav (dRezRam: amaRam). zogebm

amxanigebm jer ki dauSales: cecxlSi dawvaiv codoiav xalxisaiv, magrem es

ro aRar iSlid, amxanigebmac uTxres: kargiv, amxanigebi orTav, Tavs xo ar

gaganebebTav. Cvenac mageSvelebiTav. CamaÃdes yvelani cxenebzeiT, cxenebi

Sors daabes Tivis zvinzeda-d Taodac iq dasxdes arxotion mgzavrebis

daZinebamdin. arxotivnebm ro cecxl daaqresa-d dawves dasaZineblad, karga

xans kidev icades RilRvlebm. exla ki daeZinebodav, ro Tqves, daSales erT

Tivis zvini (am dros aq yazaxebis Tiva idga mindorSi), mazides bevr Tivai-d

am ficruls qoxs mirgvliv maayares. memr maukides cecxli-d Taod ganze

dadges TofebiT mzas. gaficxebuls Tivasa-d am qoxs male gaSCind cecxli-d

saxlSi bol dadga.gamaaRviZ mgzavrebic bolm. Toma winavac mdgariyv am

saxlSia-d scodniyv aq ormo-i asav erTis kacis CasaZromiv. gaqceul es

Toma, ormoSi CamZvraliyv. erT romenim sakomSi amamZvraliyva maRla, ro

amaCeniliyv, RilRvlebs Tof daekr amisadaca-d Sigav Cavardniliyv cecxlSi.

erTi karTan masuliyva-d deekr Tofi imisadac RilRvlebs. eesr es sam kaci

damwvariyv cecxlSi, saxl ro Caqceuliyv, ban dascemiyv zeda-d, zog nawileb

gadamrCaliyv dawvas, naxevrad ki damwvariyvnes samniv. Toma gadamrCaliyv

ormoSi. RilRvlebs jer ki ecad aq, manam ar daejer, ro eexladav cocxal

aRarvin iqnebisav, memr daeneb Tavi-d wasuliyvnes. Tomas ro gaeg, ro eexla

TuklaR gaTendav, amamZvraliyva-d wasuliyv iqav CuriaanTas. iqiT wamasuliyv

xalxi, amaeTxar naxevrad damwvar sam kaci. erT kaci arxot wamalalesa-d

sxvebm es mkvdreb wamaiRes arxotiske.

305

arxot wamalalulm kacm arxot gatex Ãmai-d wamavides arxotionni,

maeSvelnes mkvdrebis zidvas. am ambavm qna RilRvelTa-d arxotionT

mtrobisa ufro gaZlierebai-d erTucis Ãoca. es sam kac ro cecxlSi dawves,

TiTo kacis samagierod TiTos mainc undod makvlai; axla iqav RilRvels

maxklevdesa-d esr gZeldebod mesisxleoba. bolos iqmdin mividis zogjer

RilRvelTai-d arxotionT saqme, ro gzaSi Sayrils jiÃvs SaiZlebis

gauSobd kaci Tofis daukravada-d RilRveli-d arxotion ki erTucs ar

gauSobd gzaSi Sayrili mauklavad. erTucs Tu Rnaxevdes, met ar undod,

romenic daaswrobd, is daxkrevd Tofs. yaraulobdes erTucis savals gzebs,

daudiod mziri, usxdebodes gzaSi erTucsa-d Ãocdes nadiriviT. visac val

ekid, xo mainc iZevd masaklavad kacs, vinc unda Saxvedriyv, maxklevdes,

xoloT RilRveli-d arxotion ki yofiliyv. visac val ara miudevd, iseni

saxelis gulisad Ãocdes. sxvebi Ãocenav, saxelobenav Tavsao-d raiT

metebiav Cemzedav, me raadaR viyvav israv, ro saxel arai vqnaev. saxel Tu

ar xqond naqnari (saxeli iyo kacis mokvla) arc xalxs maswonda-d arc

qalebs. Tund sxod ar vargniliyv, Tu saxeliani iyv kaci, arc erT qal

ar daiwunebd imas. Tund sxod Zalian kai kac yofiliyv, lamazi, Wkviani,

mcxovrebi, Tu saxeli ar xqond naqnari, imas ka qali colad ar gaxyvebod;

raiT metebi asav Cemzedav sxo qalebiv, ro saxelians qmrebs xyonav, ityod

ka qali, me raadaR wauolav isiTs qmarsav, ro saxeliani ar iyosav.

qalma Tqo, qmarsa wauol, basris Ãmlis amamRebelsa,Sorad mZebnelsa Surisas, saxelis wamamRebelsa.

ai, es saxelianobis survili, Tan simRereeebi, saxelis malocvai,

qalebisgan qebai-d karg Ãseneba, ufro metad uZrevd kacis makvlisa-d saxelis

qnis survils axalgazdaebsa-d sawadinoda-d salaR-sanebivrod nadirobdes

erTmaneTze. marto arxotivneb ki ar iyvnes esr, arc sxo Ãevsurebi, eseT

saxeloba RilRos ufro metad iyv. usaxelo, e. i. visac saxel ar xqond

naqnari, eseT RilRveli sru ucoloi rCebod. ar gaxyvebod qali, TuU qurd

mainc ar iyv. Tu kaceb ar xyvand daÃocilebi, Ãar-cxeneb mainc unda epar,

ro amiT Tav esaxel RilRvel axalgazdas, Tore arcraad vin Caagdebd, arc

qali-d arc kaci.

306

patala da babuÃuri

miambo da Camawerina bewika wiklaurma giorgis Zem, sof. amRaSi,

67 wlisam, 1939 wels

am CuriaanTiTav wamavid erTxan mgzavri saarxvatod gazafxul. arxotivnebm

CuriaanTas Casvla xizniT icodesa-d xizniTav amasvlai. jalafni erTianad

iq wavidiana-d erTianad iqiT wamavidian. mgzavrs Tan maudiod cxvar-saqonic,

cxenebica-d bargic Tan maxqond. kacebic bevr madioda-d diac-ymawvilic Tan

maudiod. iq barTiboT erT mTai gadmasavali, es mTa gadmaiaresa-d RilRoske

ro gadmavides, dauRamd, cxvar-saqonic aq daayenesa-d xizanic aq dadg. sadac

RilRvlebSi rom aseTi saxeloba iyo, baiWaurma

magaliTisaTvis Camawerina Semdegi ambavi:

erT RilRvel axalgazda Zalian Tvalad-tanadi-d kai mcxovreb iyv.

arc qurdoba icoda-d, arc kaci xyvan-d makluli. is kargad cxovrobda,

Tavisa-i xqond yvelai-d ar ewad qurdoba. arc val vis miudevda-d salaR-

sanebivrodac saxelis gulisad is kacs ar klevd. sxod imas swor araiT

Jjobdad.

erTxan RilRvlebs lxini xqond gamarTuli-d bevr qal-vaJi iyv erTad

Sayrili-d TamaSobdes. es oSkac gadmaiyvanes saTamaSod, romenic ar mizdevd

RilRur saxelobas. es yvelaze kargad Cacmul-daxurvili-d SaiaraRebuli

iyv. gadmaÃda-d kargadac iTamaS. erT qals uTxres: adegiv, gamaxyeviv, iTamaSe

mag oSkacsTanav. qalm Zalian dauxaTreblad Tqo: `miac qali orav, qalsTan

ar viTamaSebav. viTam magasav saxel ara uqnavao-d qalebsTan CasaTvleliav~.

am axalgazdam qalis naTqvam gaigona-d arafer ar Tqo. welSi gatanebul

dobanCa (dambaCa) amaiRa-d Samaayen feÃze (qistebma TamaSobaSi dambaCebis

srola icoden maRla), viTam maRla gavisrevav. am qalis Zma ijd iq, romenmac

am oSkacisad Tqo, qalsTan ver viTamaSebav. mivid es meTamaSe RilRveli am

qalis ZmasTan, Taviseburad imis winiTi miuTamaSda-d daxkivl. gadmaibrun es

dobanCai-d qalis Zmas daxkr Sig gulSia-d iqav makl. amis Zma-saxliskacebm

am vaSkacs dasces xanjari, imas Tavis mogvareeb meeSvela-d TvalwamierT

xanSi Svid mkvdar dawv am lxinSi, erTi qalis cudi sityvis Tqmaze, ors

gvarSi Svid mkvdar amavbaSad gaCinda-d memr mesisxleobis gagZeleba sxo

iyv.

307

eseeb dadges, iq cotaad maSorebiT erT wyaro iyva-d wyals iqiT zidnevdes;

karga ro daRamd, qurdobis dromac maatan, maSin rigrigobiT yaraulobaic

maayoles; xiznisa-d binais iqi-aqaTi, ro arvin magveparasao-d an kac arvin

magviklasav, an Ãar-cxen aravin magvparasav. gZel oÃSmoba ro mavid, or

kac wyalze wavida-d uCins RameSi imaT binaiske mamdinrebs RilRvlebs

Seeyarnes zed. RilRvlebi-d arxotivneb ro erTucs Saxvdes, manam erTucs

ras daxkrevdes, RilRvlebm maaswvres gzis ZirSi gadaxtomai-d daqcevai.

RilRvleb ro gaiqcnes, mabrundes es wyalze wasulebica-d amxanigebs uTxres:

eemaSiav mter-i vnaxeTav. axlos magvparebiyvnesav, zed gadauCindiTao-d

daiqcnesav, veRara davaswveriTav, mTxilad viyvnaTav, Tore egeebiv dRezRam

ar magvasvenebenav, an Ãar-cxens gagvilalvenav. diac-ymawvili daawvines.

kacebi zogi binasTan axlos dajd yaraulada-d zogebi wavidesa-d TiToobiT

Casafrdes binasTaniT kargad maSorebiT, ufro iseTebs alagebSi, saiTac

RilRvlebis masaval gzeb iyv. am mgzavrSi erT kacs babuÃur eqvivna-d Zalian

gamacdil mevelei-d menadire kac iyv. sru sanadiros kleebSia-d velze iyv

Tavis sicocxleSi. jixvebic asobiT xyvand daÃocili. es kaci gavida-d

binasTaniT karga maSorebiT dajd. gaikeT sayuCi, Tofic RilRvlebis

masavlis gziske daiWir mzas. gZel oÃSmoba ro gadavid, gaxedavs babuÃuri

_ gzaze Savebs rasam xedavs. Samaayen Tofic feÃzeda-d ufro isr Casafrd,

rom imas aRarcaiT maxvedriyv tyviai. es Savebi TandaTan maaxlovdesa-d

bolos gamaicn, ro sam kaciasa-d imaT binaiske feÃakrefiT mTxilad madian.

babuÃurm erTs daadv Tofis liSani-d dasxlit Tofi, Tofis Ãmas kacis

kiviln gaxyves RilRvlebsTaniT. iqiTac gamaiyar Tofeb, magram babuÃuri

isiTs sayuCSi ijd, ro imasTan tyvia ar masul. cotaxan kacis gminvasaviT raim

madiodav, dailiv Cumi. babuÃurica-d imis amxanigebic didxans ar amdgaran

Tav-Tavis alagSiiT. memr ro dro gavid, adgesa-d mavides babuÃursTana

es Rame kacebm TeTrad gaaTenes yaraulobaSi. diac-ymawviln binaSi iyv,

magram Tofis Ãmam gamaaRviZa-d daSinebulebs aRarc imeebs dazZinebiv. aw

dagvecemianao-d awav RilRvlebiv. gaTenebamden vercaR wamavides, ro Sua

RilRo-i xqond Samasavali. gaÃeiT-gamaÃeiTi sru RilRvelT soflebi asa-d

Suaze saarxvato gza madis. icodes, ro es RilRvlebi aqaureb iqnebodesa-d

mamkvdar ro iyosav babuÃuris natyviar kaciv, gza gveqnebisav Sakrulio-d

Zalian gvazaralebenav. dRisiTav TvaliT mainc vRnaxavTao-d iqneba Cvenac

Ãel gamaviRaTav. aim gulisad gaTenebamdin arc yaraul maxÃsnesa-d arc bina

gaCuCes alagSiiT. ro gaTend, mivides babuÃursTana-d aswavlebies, aba, romenCi

308

iyvnesav, ro esriev. babuÃurm aswavl, rasac alagSi esriv. mivid xizanaT

abikai-d nax sisxliT mosvrili iqaoba, sxvebic mividesa-d naxes sisxli.

abikam dauazra gzis TavSi tyviis anagleji borcvi. gamaTxara-d kacisa-d

ganavardni sisxlianis tyviis naWyleti gamaitan miwaSiiT. daijeres, ro

maxvedriv. mavides kacebi-d babuÃurs saxel mauloces, magram ra mauloces,

xamxisas, ismaolaTas, goStikaurTas, ariexisasa-d sxo eseT soflebisas und

wamasvlai-d ician, ro es kacebi bejiTad am sofleleb iqnebodes. am xalxs

amTven cxvar-saqon maudis, es diac-ymawvili. gzaSi es kac makluli-d Zalian

marÃes saqmeSi Caiyarnes, magram rasaR iqmodes, aRarcad xqond wasavali.

rac unda masvliyv, mainc am gzaze unda gamaevl. ras izmodes, axyares dilas

cxvar-saqoni, maimzades Tof-iaraRi kargada-d gamaudges gzas. diac-ymawvils

uTxres: Tu Cven dagvecnesao-d om magviÃdav, Tqven nu daSindebiTav. eg cxvar-

saqon galaleTav, Tqven ar gamagekidebianTao-d arcaras dagiSavebenTav. Cven

ki, raic SagviZlavav vibrZolebTav, manam cocxlebi orTav, Ãelgamautanlad

ageb ar daviÃocnaTav. wamavides, win diac-ymawvili-d cxvar-saqon daiyenesa-d

uken Taod maxyvebodes kacebi. xamxis Zir ro mavides, gaxenesa-d xamxas Suas

sofelSi erTs saxlTan naxes Sav alami. maSin RilRvlebm mkvdarsTan Savis

almis gakeTeba icodes. es alam ro naxes, gaiges ro patalais saxlTan

as es alami. patalas yvela icnobd, ro qurdi-d av kac iyva-d, axla ki

mixvdes arxotivnebic, ro babuÃurs patala mauklav. am patalas bevri xyav

saxliskacebi-d makeTei, exla mixvdes ro mSvidobiT gadarComa marjve aRar

as am gamwarebuls urjuloSiiT. xamxa gzis Tavzed asa-d boloze gaSliln

yanan-i xqon. arxot wasaval gza am yanaT boloze midis. naxes RilRvlebmac

Samamdinar xizani-d xamxis Zir, ai yanaTas, urjulos gund wamavid pirCaRm.

Camavides, diac-ymawvilsa-d cxvar-saqons yur ar ugdes, gadeeRobnes kacebsa-d

SuaSi Samaiyarnes. uTxres: guSinwuxrav Tqvenav patala magvikaliTav;

magveciTav is kaciv ÃelSiav, romenmac maklav, Tu ara da yvelas gagwyvetTav.

arxotivnebm uTxres: Cvens binaze raisad mavidodav, Cven yvelam vesrieTao-d

vis tyvia maxvdav RamiTav, Cven amas raiT gavigebdiTav. raic gindaTav, isi

qeniTav, xoloT uWirvlad ki verc Tqven waxolTav. Cvenac Tofebiv ÃelCi

gviWeravav, axlos arvin moxvidaTav, Tore Tofs dagkravTav. Wiris patronebi

mavidesa-d maSiv Tofeb maubrunes. asTemura patalais biZa iyva-d is ufro

saqmes aWirebd. iWerdes sxvebi, RilRvlebi-d izidebod: am Wiais mWamlebmav

(ase eZaxodnen RilRvlebi xevsurebs) RilRos ganTqmul Zmiswul mamiklesav.

me amaTav erTs ar gauSobav cocxalsav. sxvas sofelSiiT misuli mSvidobian

309

xalx Caeriv gamSveleblada-d Wiris patronebs isen ar aZlevdes nebas Tofis

srevisas. iWerdes, exvewebodes diac-ymawvil miudisav, eexla gauSveniTao-d

SurisZiebis xaniv memr geqnebisTav.

es bZola sxvas soflebSiiTac naxesa-d ufros xalx mavid (xnieri

xalxi). daiÃades qudebi-d exvewebodes xamxelT: gauSviTav es xalxiv, xizan

miudisav. memr gaigebTav, vin iyvav patalais mamklavio-d sad wagivaTav

arxvatiTav. exla ki Cven gvapativeTav. RilRvelT ufrosebi gzaSiiT

maaSorebdes xalxsa-d gamauSobdes arxotivnebs, magrem sxvebi daiqceodesa-d

iqav win gadaudgebodes. RilRvelT ufros xalxi imTven Saswuxd, ro sru

oflSi gaibannes. bolos xamxelT daxaTrd ufrosebisai-d gaugones xvewna

(RilRvlebm Zalian ician ufrosis xalxis xaTri), dadgesa-d gamauSves

dagubebuli mgzavri. arxotivnebs kidevac ar egon, Tu an gza ar vis eqnebod

Sakruli-d an mdevar ar daeweod, magrem arc erT maxÃd esi-d mSvidobianad

gamavides Tavis miwa-wyalze.

patalas babuÃuris Tofis tyvia gulSi maxvedriyva-d iqav maekl. orn

amxanign Sasxdomiyvnes mÃarsa-d mkvdar mietan Sin. arxotivnebis binaze

cxenebis dasaparavad mimdinarn yofiliyvnes. es patalais sisxli darC

uZebari-d imis sikvdilidges patalais saxliskacebm samocdaaTis wlidges

maasx mziri, arxotis Walas Causxdesa-d or axalgazda makles (amaT

sikvdilze mere iqneba saubari). patalais saxliskacs turturi eqvivna-d

turturis mzirm daÃocn bewina-bewinani, sru udanaSaulo axalgazdani. maSin

babuÃurm kargad Tav isaxela-d arxotivnebmac, ro iqav Samaiares RilRos

gzazed. arc babuÃur gatexesa-d mSvidobiT gamavides RilRvelT ÃelSiiT;

arc iaraR aiyares, Tofis wvereb sru RilRvlebiske xqond mamarjvebuli-d

arc axlos uSobdes RilRvlebs. am saxelis qnaze simRerebic iyv naTqvami,

romensac jarze babuÃursac umRerdesa-d. exladac iqav imReren fandurzeda-d

TavÃmelad mReraSiac.

1.

xamxiT tiriliT wamavlen, qaleb iZaxan Tavzeda:

Zmao, iZaxan, Sen mamklavn madian Cvensav gzazeda.

magaT makluli diCini, patala gviwevs karzeda.

mavida asTemurai, siciliT dandobazeda.

wina mgzavrm vin Saiara, Zmiswul mamikles razeda.

me rom patala gavzarde, xamxas gaRmetda gorzeda.

310

2.

anguStiT mgzavri wamava, exla xani as Ãvnisao.

dadgian RilRos mTazeda, RamiT dardi aqv mtrisao.

SuaRamis dro mavida, Tvali Saagdes mzirTao.

erTmaneTs eubnebian: - nu davendobiT Zilsao!

aramc dagvecan RilRvlebi, gul gagvilaRan mtrisao.

Tof gadis RilRos mTazeda, xan iyva SuRamisao.

baraqal Wolikauro, Tesli gaqv arwivisao.

Senis Caxmaxis Cqamzeda RilRvel ayolebs gminsao.

sakvirvel ki as, vaJebo, Samavla imav gzisao.

xamxas TvaliT Cins alami, xamxlebis diCinisao.

patalas sisxlis aReba turturisagan 70 wlis Semdeg

miambo bewika giorgisZe wiklaurma, amRaSi, 69 wlisam, 1941 wels

RilRvlebm ar icodes aCqareba Suris saZebrad, arxotivneb ki maSiav

aCqardebodes, sxva Ãevsurebic, Suriv maSiv Tu ar viZieTav, memrav guli

ganeldebisao-d veRaras viqTav.

turturi gaCenil ar iqnebod, rosac babuÃurm patala makl. darC uZebari

patalai-d yvelas dascild, egon yvelas, ro patalaiv dascildao-d

samudamod darCav uZebariv. patalais axlos saxliskaci turturi gaizard,

daberda-d naxevrad Tma-wveric gauTeTrd. arxotivnebic dadiodes imaT

sofelSia-d Taod turturis saxlSiac stumrad. imas arc ki uÃsenebav

patalai-d arc visTan cudguloba Sastyobiv. turturis gaCenamdin malev

mamÃdars saqmes Tu turturi mazdevd, arcvis egon isi; memr turturi

beCavai-d Tavdabala kaca iyv.

ormocdaaT wels kargad gadacilebuli iqnebod turtur, ro Sayar erT

xuTi-eqvs kaci mziri, gamauZRva-d Causafrdes arxotis Walas, adgilobriv

saZromT. es Zalian iwro Walai as, rom or kaci mTels laSqars azaralebs

Casafrebuli. am dros gazafxuli iyva-d tye axal afaTvlul iyv, gzis TavSi

cacxvis tyis buCqebSi gaikeTes sanglebi-d isiTs alagSi Casxdes, ro imaT qve

arcaiT ra daekleboda-d gzaze mimavals kacs qve ar gascdebod Tofi, isr

axlos iyvnes gzasTan. ors dRes isxdes aqa-d arvin Saxvd. turtur im azriT

ki iyv wamasul, ro vinac unda arxotion Saxvedriyv, sru erTi iyv imisad,

mainc maxklevd. iman isic icod, ro babuÃuric aRar iyv cocxali-d imis

Svilic makvd. SviliSvili qve ar daSC babuÃursa-d isic imiT fiqrobd, ro

311

mamklavT qve vera davakeliv, aRarc arianav, arc imaT saxliskacebs vicnobav.

exlad vinac Samxvdebisav, mavxklavav. am winas wlebSi erT amRion makles

RilRvlebm berdiaT gigia. amas or axalgazda daSC cocxali, saxliskacebi.

erTsac bewina eqvivna-d meoresac (imiT ityvian `bewina-bewinaT~ daÃocaiv).

es axalgazdaebi Zalian kargebi iyvnes, daaxloebiT cxramet-oc welSi

iqnebodes orniva-d daiwyes gigiais sisxlis asaRebad siaruli. xan mTaTas

dadiodesa-d xan Walaisas. xoloT isiT dro iyv, ro Walaze siaruli saSiSi

iyv RilRvlebisgan. imaT bevrs uSlides, Walaze nu dazdiTav, mteriv zed sad

SagiyrisTao-d dagÃocsTav, magrem isen ar iSlides, mainc dadiodes. alals

RilRvels ki bevrsaR Saxvdebodesa-d maxklevdes, magrem imaT undod mamklav

saiT Caegd ÃelSia-d is maekl _ `mtkivnisad etkivn”. RilRvlebis masvlisa-d

mzirad Casxdomis mesame dRe iyv, ro bewina-bewinani jalafT Zalad Walaisas

wamavides, RilRoske, Suris saZebrad. meemzadnes sagZliT, Tof-iaraRiT

kargadad. dilas kargad gaTenebul ar iyv, ro gamaemarTnes, Camaiares arxotis

Walai-d samtros gzas ro maebnes, cota Sor-Sorad daiwyes siaruli, aramc

mter sad iyosav Casafrebuliv, zed Sagviyarnasao-d dagvÃocnasav erTadav.

cal-calke ro viqnebiTav, ufro veras dagvaklebenav. saZromT ro Camavides,

win ÃirClaT bewina mividoda-d erT ocis saJnis daSorebiT babutT bewina

maxyvebod. ÃirClaT bewina ro im WalaSi mivid, sadac turturis mzir isxd,

naxes RilRvlebma-d zogebm Tqves: `nu mavxklavTav, ymawviliav, jerav wver-

ulvaS ar aqvav. sxvebm ki uTxres: mesame dRei asav, aq vsxeorTav _ aravin mavidav.

es sagZalic gaTavdao-d rosnamdin unda visxdaTav aqav. Tu ymawviliav, Tof-

iaraRiv raad aqvav (bewinas arc wver-ulvaS xqond jer amasuli-d tanadac

dabal iyv). daaSales Tofebid, Caaqcies imaSiav, sami-oTx tyvia erTbaSad

maxvda-d maSiv mkvdar daec miwaze. babutT bewinam Tofis Ãma gaigona-d gaiqc

bewinaisad misaSveleblad. im dros gadaCind, ro ÃirClais Svils iaraRs

xyrides, babutT bewinam es ambav ro nax, pirqv wawv maSiadav kldezeda-d

esriv RilRvlebs. erTs ki daxkra-d daamtvreviv mÃari. manam meores esrevd,

daaÃales amasac Tofebi winwinas sayuCSiav nasxdomebm RilRvelebma-d sami

oTx imas daxkres. ÃirClaT bewinaisad iaraRis asayrelad ro Camavides,

zogebi amxanigeb sayuCSiiT kidev ar adges, ro amis iaraRis ayraSiav aramc

iaraRian vin mavidasao-d, zogni Tu sayuCSiav ar viqnebiTav, dagvazaralebenav.

marTladac, Tu sayuCSiiT yvela dablad yofiliyv Camasuli-d babutT

bewinaisad iqiTav ar daekr, aq isiT Walai, ro erTs ar gamouSobd cocxals.

is meTofeic Zalian iyva-d mamacic. ÃirClaT bewinas ro axyares iaraRi, axla

babutT bewinasTan mavides iaraRis asayrelad. Tof ki aiResa-d am dros

312

ivaneur gadauCind oTxmocis wlis kaci. RilRvelni ymawvilisa-d xniers kacs

arc maxkvlena-d, arc ras awyenen. ivaneur ro naxes Tavis saqmeze mimavali,

xnier kac uiaraRoi, daanebes babutT bewinaisad iaraRis ayras Tavi, marto

Tof ki waiRes. dvirbini, patronai, xanjar sartyel sru zed daSC, Ãel aRar

axles. ÃirClaT bewinaisad ki ayrili xqond iaraRi, waiRes Tana-d wavides.

is daWril kacic sasikvdilod ar iyva-d Tanav waiyvanes. memr zogm ki isi

Tqo makvdao-d zog imas ambobd, iqav marCav, veRara gaiges kargad. ivaneurm

ro nax axalgazdaebi daÃocilebi, mabrunda-d wamavid arxot gasagebieblad.

aq gza-gzaT xalxi iyv muSis asayrelad Camasuli-d imeebs uTxr es ambav

maxÃdav `saZromTav~ (muSi: cacxvis qerqi, romlisganac amzadeben Tokebs).

memuSe xalxm erT kac arxot walales Ãmis gasatexla-d sxvebm samuSaos Tav

daanebes, gaudges RilRvlebs, magram iseni samSvidobosac iyvnes gasulebi,

rasaR vin daaklebd, esr gvian gamdgar xalxi. daakeTes sakaceebi-d wamaiRes

mkvdrebi, memr amaT sisxlic aiRes, amaT gareTulebm saxliskacebm. axloel

ki amaT aRarvin daSC.

ai, esr samocdaaTi wlidges iZebn turturm Tavis saxliskac patala. iZebn,

magram ra Zebna iyv: babuÃuri `Wolikauri” iyva-d es ymawvileb `abaizZeni”

iyvnes. alal-marTal sisxl daRvares oris axalgazdaisai. leqsic as

naTqvami am ymawvilebzed, amaT sisxl ro amaT Soriul saxliskacebm aiRes,

isic Sig Catanebuli amaT daÃocis leqsSi.

leqsi Tqvi, arxotiono, vinac ro saxels iqamsa.

advilad dasTvlis sityvebsa, arcaras daRlevs didxansa.

arxvatiT madis ambavi, Ãma miswvda dedamiwasa.

mze SaiReba Savada, napirs Cavida zRvisasa.

maRla atirdes frinvelni, cremleb dawures Tbisasa.

bralisgan veRar davdiTav arxotis Walaisasa.

amRiT samzirlad wamavlen, Tqves, javrs ar SavSWamT mtrisasa.

didxans ar vavlevT mzezeda mamklavsa giJaisasa.

mama daberda uSiSa, Cven vxedavT Tofis liSansa.

Cadian, Caboinoben vefxvni uSiSrad gzisasa.

frinvlad aklian Tbeebi, ar aCqameben qviSasa.

is ki ras maRgondeboda, RilRvleb elian misvlasa.

ÃirClaT bewinas misulsa, daRliSnes rogorc jildasa.

erTmanecs eubnebian: `Tval ar Sagvagdas xTismadlsa!

313

Torem ver waolT cocxlebi, ar dagviferebs sxvisasa.

arca swyins, arcra eSinis, mixqads nel-nelad sityvasa:

`Tval ver SagagdiT, RilRvlebo, va, dedas Ãevsurisasa!magiT or dasananebi, xans aRar maZlevT cdisasa”.

ro daaTava, esre Tqo: `suli RmerTs, leSi miwasa”.

Ãma miswvda babutiSvilsa, vefxvs meomarsa kldisasa.

uSiSa Camaetana gzaSi nasxdoms mzirs mtrisasa,Tofis Ãmas erTucs gaaboms, naTozs gaiRebs Zvlisasa.

babutiSvilis nasrevi qists umtvrevs beWis ficarsa.suleT waRlalavs bewina orTav mamtansa wylisasa.

memr bewinasac dagvikres, maskvlavs maswilven cisasa.

mesxni gaebnes mTvaresa, napiris adgilisasa.

ar boinoben arwivni, ar dian Corexisasa.

suleTSi arxotivnebi gzas daxyves samoTxisasa.

pirs iyeneben naTelsa sanTlisas, kelaptrisasa.

javrs gulSi Casvlas amboben berdiSvilT axlebisasa.

martoT amboben wasulTa, imeds ara orT sxvisasa.

babutama da gigima gza daiswavles mTisasa.

SaÃalis CdilSi Causxdes, Zals aÃseneben xTisasa.

Tan stanav arxotis jvari, fxas gaawiTebs Ãmlisasa.

Tof daxkres RilRvlis gazdilsa, baiguliSvils isasa.

Ãma gatyda saurjuloos, frinveln dafrindes cisasa.

amRas mavides soflada, saxels ulocven ÃirClasa.

ar xkargavT berdiSvilebo, naqnarsa mam-papisasa.

Tqveni Ãma Sorad gavida, yurs miswvda xemwifisasa.

amagis maleqsebeli napirs zis kavkasisasa.

maRla mivRnatri RurbelTa mdinarTa aerisasa.

axielaSi cixesa, agebuls abaisasa.

es leqsi memr naTqvami as, rosac es ymawvilebi daÃocesa-d amaT Soriul

saxlis kacebm baiguliSvil makles, isa. isa alalmarTal kac iyv, magrem

imis mamklaveb imas ambobdes, ro bewina-bewinanic alalmarTleb daÃocnesav.

Cven raadaR unda viZioTav damnaSaveiv. an sad mavÃelavTav Cvenav xamxels

turtursav, romenmac WolikaurT babuÃurisgan maklulis patalais Suriv

bewina-bewinaTaze iZivav. rosac babuÃurmav patala makl, maSinav bewina-

bewinaT mamebic ar iqnebodav iaraRis amtanebiv, isen ki arav.

314

mangiaT bewika

Camawerina 58 wlis dia TeTraulma, sof. WimRaSi, 1939 wels

raÃelc patalais makvlis dros madiod mgzavri, ageTaiv mgzavri madiod

ZaugSiiT saarxvatod. sviT dabarguleb cxeneb maudiod, xizan ki ar maudiod,

aq marto kaceb iyv. dauRamd gzazeda-d RilRos Walaze daSWird dadgoma,

raki uCin Rame iyva-d gza ar igebod.

RamiT cxenebs rig-rigobiT yaraulobdes, ro arvin dascemiyva-d cxeneb

ar gaelal. am mgzavrSi iyv erT yvelaze axalgazda ymawvili mangiaT bewika.

bewika ufro bevr xans yaraulobd, rogorc axalgazda kaci. swored amis

yaraulobis dros daecnes RilRvlebi-d ZaliT gaubedes cxenebis dataceba.

bewikas imTvnad aRar dascald, ro amxanigebisad gaegebiv. maubrun Tofi-d

erTs RilRvels TeTrad raim unaTobd, ai TeTris andiT esriv: `allaha”

gaxyv Tofis Ãmas RilRvlis yvirili. es TeTrad spilos tar yofiliyv

xanjrisa; tyvia marTla xanjris tars maxvedriyv. Zval damtvreuliyva-d

ai namtvrevebi RviZlSi Saetan tyvias. Tofis Ãmaze bewikais amxanigebic

wamaiSalnesa-d binais iqi-aqaTi Casafrdes. cocxal-mkvdar RilRveli waiyvanes

RilRvlebma-d gzaze maukvd, manam Sin miiyvandes. am daWrilis kacis gminva-

yvirili bewikas amxanigebmac gaigonesa-d gaiges, ro is kaci sasikvdilod

iyv daWrili. axla wamasvlaic gaWirdebod, isic icodes, bewikais amxanigeb

cota ar iyos datydesa-d bewikas uTxres: netain simarTliT ki ar gesrivav,

ar mageklav, eexla arc Cven gagviSobenav cocxlebsav; memr saurjuloos

gzas gvindav gavlaiv. memr Tqves: davanebaTav Taviv am cxenebsacao-d

bargsacav, Cvenav Ramis ZaliT wavidaTav ugzos gzazedav, iqneba cocxleb

gadavSCaTav, Tore sruerTiav, cxenebsac waiyvanenao-d Cvenac ar gagviSobenav

cocxlebsav. bewikam jer ki iyur amxanigebis naubari-d memr uTxr: me bewikai

or, cxenebs aq ar davswirava-d arxot sircxvilian ar miol, Tqven sadac

gindaT iq weediT. cxenebis akidebas miSveleTa-d me gavRlalav cxenebs.

RilRos gzas RamiT gavaTaveba-d gaTenebisad Tavis adgilSi gadaol. iq

qve aRarvin gamamidgebisa-d vercras mizmen. aq Tu RamiT mter Samxvdebis,

SoriT qve ver mnaxavs RamiT, ro gzaSi Camijdas. axlos masulisad miac

aisiTa kaci or, raÃelic kac is iqnebis. Tofi-d xanjar miac maqva-d arc

imas eqnebis zarbazan qve. manam cocxali or, qve ar vis davanebeb cxenebsa-d

raxan mavkvd, memr janabeT Cem Tavica-d cxenebic. galal bewikam cxenebi,

amxanigebm uSveles akidebas, gaten Tofic, gadaikida-d wamavid. gamaxyves

amxanigebica-d wamavides RamiT. RilRo sru RamiT Samaiaresa-d gaTenebisad

315

ojaxis saTibeT gamascdes RilRvelT-arxotionT mijnas. memr ki daumSvidd

guli bewikais amxanigebsaca-d dauwyes qeba bewikas. meores dRes SuadRisad

arxot iyvnesa-d xalx madiod bewikaisad saxelis masalocavad. is RilRveli

Cxoregoel yofiliyv. daWril waeyvan amxanigebsa-d gzaze mamkvdariyv.

amxanigebm aCqarebiT miasvenes mkvdari Tavis Sina-d wamavides am mgzavrisad

gzis Sasakravad. goStikaurTas ro gamascdes, naxes ro arxotivnebs malev

gauvlav gzazeda-d wasulan mSvidobiT. etyobod cxenebis kvals malev

gavliloba. aba, rasaR iqmodes, exla ki dabrundes, magrem sabolood ki

isr ar Caivlid es sisxl, ro samagierod erT arxotion mainc ar maekl

Wirispatronebs.

maSindels bewikais naqnars saxelze leqsebi uTxres axaluxalSi,

saleqsoi-d simRereebic jarze samRerali. am simReris nawileb iwerebis aq,

raki amis Camweriebm met ar icod:

1.

nasrevi bewikaisa daamtvrevs spilos Zvalsao.

eg magxvda Senis Wkvisai, ras waiRebdi sxvasao.

gaTenebisad maarTmen Cxoregos falavansao,dastiris RilRvelT qal-zali, cremliT ixoSven TvalTao.

2.

qalo, or Sawuxebuli, Tovli daTova mTazeda, unda dagwyevla zafxulo, Tu ar magvixved xanzeda.

abeCav arxotiono, Ãmai gaqv qveyanazeda, mangiaT osisferai gamasernavda banzeda.

ar icis sifudulei, arc saxelT iyris mÃarzeda.

arc icoms axals talavars, daisartylebis tyavzeda.

wamavlen ZaugSiiTa, mziri audga gzazeda.

ra gindaT, cxenis mWamlebo, raad xarT dacemazeda,CemTaniT veras waiRebT, naxalizreb xarT sxvazeda.

nasrevi bewikaisa aCqamda spilos Zvalzeda.

amboben amxanigebi, cxeneb davwiraT gzazeda.

bewikam gadixaxana, Ãeli daidva Ãmalzeda.

raiR bewika viqnebi, cxeneb davwira gzazeda?

RilRvlebis gamaqceulsa qudimc nu mxurav Tavzeda.

bewikav mangiaSvilo, dajdoma giRirs jarzeda.

316

saxels gilocven sworebi amxanigT metobazeda.

gajalaT qalis gazdilo, gaiTqvi granicazeda.

glexobas aRarvin getyvis e mTelsa qveyanazeda.

SagÃdebod jvari, merdali lamazs kulais tanzeda,tanad xar saslad gazdili, gul magar giZe qvazeda.

Senma mzem Cemis Zmisama, qals cremli mamdis Tvalzeda.

qiCila mamitanidi, gadavixura Tavzeda.

gajalaT uSiSas mokvla RilRvelTagan

Camawerina bewika giorgis Ze wiklaurma, 69 wlisam,

amRionma, 1941 wels

mangiaT bewikam ro RilRvel makl, imis axlovlebi dadiodes bewikais

masaklavad, magrem ÃelCi ver Caigdes. bewika mTxilad iyv. karebi-d sakvmeb

isr xqond gakeTebul, ro aq RamiT veras daaklebdesa-d dRisiT WimRas arcad

as mziris Casasxdomi. tye sru ar as aqa-d sxoTac sru gluveb saZovreb mTebi

xvevav simirgvliv. erTxan Suris saZebrad masuleb ro sxvas veras gaÃdes,

bewikais boslis kareb daaResa-d Ãar-cxeneb galales bewikaisebi. maSin sTvel

iyva-d kaloobd xalxi. kalos salewavad SuaRamidges icodes adgomai-d

RamiT kaloobdes. bewika am sofelSi yvelaze metad muSa-mSromeli kac iyva-d

yvelaze male adgoma aman icod. SuaRame iqnebod, ro adga maRal-banze kalo

Caudv. diacs uZax: Ãar-cxeneb amalalev. aanT diacm sanTebi, nax, ro arcaR

Ãarebi aqa-d arc cxeni. amaÃda-d uTxr bewikas, ro Ãar-cxeneb visam dauparav

_ saZroxes arcadaR asao-d karebic mReebi asav dawirulebiv. bewika mixvd,

ro es imis mtrebi iqnebodesa-d arxotis Walaisas gaRlalevdes Ãarebsa-d

cxens. samdevrod gabanduli axal jRanni yvelas xqond arxotivnebsa-d,

ra Tqma und, ro bewikasac eqnebod. Caicv saCqarod, aisx Tof-iaraRi. memr

WimRas gatex Ãma: Ãar-cxeneb gamilalesav. Taod qve gamaiqca-d gamaudg

mdevrad qurdebs. axielis Zirav Camaewiva-d axielis ÃidsTan Tofes erTuci.

qurdeb yofiliyvnes: jernali, fareSaT osi-d asmaTi. am Tofvis dros air-

dairivnesa-d jernali sxvis gzisas wavid, osima-d asmaTm Ãareb galales

sxvis gzisas. aq or gza iyv. erT gza pirdapir Walas Caivlis arxotisasa-d

RilRos Cav; meore gzaze, sadac jernal wavid, imas zeTukisas unda geevla-d

TaTel gadasuliyv. iqiT ligans gaivlid, CxataTa-d terRas gaivlida-d

pirdapir RilRos gadaÃdebod. amis mgzavrobaze memr gveqnebis saubari.

317

axielis Zir TofviT RilRvlebm Ãar-cxeni ar dawires, mainc iqav galales,

amRas soflis Tavi gadaavliesa-d maaxvedres pirCaRm cersa-d sru rboliT

gaiyarnes arxotis Walas. axielac Ãma gatyda-d gamaudg mdevari. magrem manam

axieleln maemzadebodesa-d wamavidodes, bewika win mivid amRas, aq dedulni

xyvanden, gajalani. bewika dedulTas mivida-d uTxr: RilRvelTav Ãar-

cxeneb gamilalesavo-d ar arianav Sorsav. erTi ufro yoCaR dediZmiSvili,

biZais Svili xyvand, uSiSai-d masuls bewikas es daxvd Sin. uSiSa saCqarod

maemzada-d gaiqc arxotis Walaiske. sofelSiac Ãma gatyd. daiqc mdevar,

magrem uSiSa win wavida-d veRar vin miewiv. Caewiv qurdebs arxotis Walas,

osis Ãar-cxeneb miudioda-d asmaTi Sorgvarad uken mividod, ro daweulis

mdevrisad Ãel SaeSala-d Ãar-cxenebis dawirva ar mazdobniyv.

Zalian uCin (bneli) Rame iyva-d uSiSam ar icod, imaze win kidev vin iyva

mdevarSi Tu ar. imas ufro is egon, ro WimRionniv male wamasuln iqnebianao-d

win wavidesav. is guldagul mirbod, ro winas mdevars xalxs ageb davewivav,

erTad daveweviTav RilRvlebsao-d Ãar-cxens davayrevTav. gamaqceul erTs

iwros gzaSi visam wamaewiv. gaig, ro kac miv wina-d mdevar vinam egon arxotioni.

iman ar icod, ro yvelaze winav me orav, aqav sxo ar vin asav. win romenic

kac garbod, axlos miewiva-d qarTulad uTxr: romeni xarav? es asmaT yofil

RilRveli. uSiSas arxotion egon. `az da” (me var) Tqo asmaTm RilRurada-d

am TqmasTan erTad Samabrunebul Tofic dasxlit. daliSneba qve aRar undod,

isr axl-axlos iyvnes. Tof ro gavard, uSiSas guls marjvenas mÃares maxvda-d

marjvena beW daamtvriv tyviama. Caiqc maSiv. asmaT qve gaiqca-d osisTan mivid. kac

mamewivao-d mavkaliv. sces am Ãarebsa-d raic Zali-Ronei xqond, sru rboliT

galales. mavid sxo mdevarica-d uSiSas maeyudnes gzaSi Caqceuls. es ro

daWrili naxes, xalx SaxkrT. axla uSiSais Samawvenai-d wylis Sasmeva, axla

saubari. amoobaSi dro gavida-d gavides RilRvelebic samSvidobos. daaneb

mdevarmac Tavi. uSiSais mama CaCauri, biZa gaga, saxliskaci mamukai-d sofleli

sulxanaurT uSiSa gaerCivnes am mdevarSiiTa-d uTxres: Tqvenav es daWril

kac waiyvaneTav, Cvenav kide gaudgebiTav, iqneba an imaT davewivnaTav, anav imas

iqneba CavaswvraTao-d Sagvxvdesav. amRis pirdapirze ro kiviliT gamaiarav,

is ver iqnebisav jerav Cavliliv. ara da, iqneba RilRomdin wavidaTav Suris

saZebradav. isen pirCaRm wavidesa-d xalxm uSiSa wamaiyvan. jer ki mizdies,

iqneba davewivnaTao-d amJorites ro gascdes, dedufliswyalTan daisvenes

(dedufliswyalT eZaxian: Tamar mefe rom mosula xevsureTSi, is yvela

wyaroebs wonida da yvelaze msubuqi es wyaro gamovidao. Tamar mefem Tqvao: es

wyali ramdenic unda dalioT, ar gawyensTo _ ityoden Zveli arxotivnebi da

318

amitom am wyaros dedufliswyalni qvian. marTla Zalian kargi wyaroc aris).

dasvenebuleb saubrobdes, Tu rogor maiqcnan, RilRos wavidana, Tu maucadan

imas iq, ro amRis pirdapir gamaiar kiviliT. zogeb isi Tqves, ro isiv aRar

mavav aqav, amRis pirdapir aivlidav, zeTukas SaÃdebodav, iqiTav mTidimTiv

gadavidodav RilRosav, imas aq ra undodav. magrem zogebm isiv Tqves, ro

iqneba ar icodav imazedav gzaiv, aqav WalaSi iqneba sad Camavardao-d Cvens

Camavlas ver gaigebsav, kvals ro Rnaxavsav, Tavis amxanigebisa egonebisav.

cota xans kide mavicadaTav, iqneba iRbalm gagviWrasao-d is RilRveliv

aq magvividasav. am saubarSi iyvnes, ro mavid jernalic. gajalaT gagam

icna-d uTxr amxanigebs: egiv gaTqmul RilRveli asav, jernalio-d Tqven nu

dauwyebTav saubarsav, ara vis SagatyvasTav. amRis pirdapir ro gamaiarav, eg

iqnebodav. bewikam ro maklav, eg imis makeTei asao-d magis gamalalviebuli

iqnebisav is Ãar-cxenicav. isiTs gzaSi isxdes arxotivneb, ro jernal axlos

gadmeeyud zeda-d aRarcad xqond wasavali. jernal ro mavid, maSin adges

feÃze arxotivnebi-d gamarjveba uTxres qarTulad. jernalm qarTul icod,

magram RilRurad Samauqciv gagimarjosTav _ `marSi covaaxal”. gagam Ãelis

CamarTma maindom, sxveb ki iqiTi maSorebiT idgesa-d jernalam Ãel ar misc;

tyuilad uTxr: Cven wes ar asav gzaSi Ãelis CamarTmaiv. wes ki iyv, magram ar

daendv, Ãel ro damiWirasav, sxvebiv Tofs damkvrenav.

_ sad iyaviv, jernalo? _ xkiTx gagam. maraizZeiv Cem Zmobiliav, Tqva jernalm,

gavigiv, ro Svili xyvandav aodav, dRisiT me ar mecalao-d Rami-Ram mavediv imis

sakiTxavadav (avadmyofis sanaxavad. maraizZe TviTon amRioni iyo, sadaurebic es

kacebi iyvnen da maraizZis da imisi Svilis ambavi kargad icodnen. isic icodnen,

ro masTan aravin misula da gauges sicrue. viTam davijereTav, amaze aRara

uTxres. jernal maSorebiT idga-d Tof ÃelCi eWira. axla aman xkiTx, Tqven

saiT mazdiTav? Cvenav nadirobad viyveniTao-d vercara mavkaliTav _ uTxr gagam.

es jernalmac icod, ro atyuebdesa-d imaTac icodes, ro jernalic atyuebd.

jernalma is ki ar icod, Tu imis amxanigebm gzaSi kac maklesa-d imis Suris

saZebrad iyvnes eseebi. imas is egon, ro ubralo mdevarSi namyofeb iqnebianao-d

ageb ar mamklanav. is Tu scodniyv, ro kaciav mamkvdario-d es xalxiv imiT

asav aqav, is maSiv Tofs iÃmarebd isiT magari-d elda kac iyvis, ro imas ara

daeswrobod (elda: swrafi).

es saubari Zalian mokled gaTavda-d ̀ mSvidobiTav” _ Tqo jernalma-d gaemarT.

Senac mSvidobiT waediv, uTxr gagam. jernalm isiTm gaiar, ro ityod kaci, mÃriT

gafrindav. wamascilda Tu ara maayoles imeebmac To-febi, jernals Tav aRar

maubrunebav ukuRm, is ar Tqonav, ro jernals eSiniasav. Tofeb ro gaiyar, aSal

319

jernalm Ãelebi-d pirqv waiqc. ai Tofic ÃelSiiT Sorad gauvard. oTxiv tyvia

maxvedriyva-d imav wams makvd. mivid gagai-d: uncrosimc xarav uSiSaisaiv, uTxr

_ jRanTamc ubandav, wyalsamc uzidnavav. axla sxvebmac miuTvales es sityvebi,

uSiSais uncrosoba. jernali isiT Tval-tanad kac iyv, ro Tofdasakravadav

saqCero ar iyvav, Tu kaciv metismetad gajavrebul ar iqnebodao-d an gulze ar

mavidodav. Ãidisyur Tofvidges ro jernal amxanigebs calke gaeyar, imis mizan

is iyv, ro mdevariv me gamamidgasav kivilzedao-d Ãar-cxenebiv Tavisuflad

galalanav Cemm amxanigebmav. kiviliTac imiT kiod gzaze mimavali, ro mdevarmav

Cem Ãma gaigonosao-d aqiske wamavidanav. magrem xalxmac icod, ro is kaci

tyuilad mividod iq, Ãar-cxen Walaze wavidod, sadac imis Ãma iyv, iq Ãar-

cxenebis gza ar iyv.

bolos amRis pirdapir gza veRar gaiR, WalaSi Camasvlaic aRar mauÃerÃd,

raki icod, ro mdevar iyv gamamdgari. erT did qvab wamaeR WimRiT spilenZisa,

jer ki zidna-d ro daiRal, daagd isic gzaSi. wavid zeTukiske, zeTukis

wverze SaÃda-d iqiT veRar gaig, romenze unda wasuliyv. imas mTaTas unda

gaevla-d RilRos gadasuliyv sofel SaÃal, magram, raki gza ar icod,

zeTukiT pirCaRm daeSva-d Cavard TaTelis WalaSi. iman ar icod am Walaze

gza iyva Tu ar, an sad gavidod kaci. gamaudg TaTelis Walas pirgaRm. am

Walaze gza ar as. isiT wvril-tyiani-d naglejiani, ro iq kacs Tavisobas

ar gauvlav. jernals ro wasaval aRarcad xqond, gavid TaTeliskar.

jernal ro TaTeliskar gavid, am dros gajalani-d sulxanaurT uSiSa

Cavliln iyvnesa-d iq icdides, sadac mauvid jernali-d makles. maklulis

Tofi-d xanjar-sartyelic wamaiRes. am sartyels SWird erT natyviari-d

Suas welSi iyv gaÃvretili. am saxelis qnaze simRerei as naTqvami-d im

simRereSi ambobs mTqmeli:

gamamitaneT sartyeli, rasac SWirs natyviario.

mavidesa-d uSiSas cocxalsav uTxres, Tofid sartyelic aCvenes,

uncrosiv wagilaleTav, iq dagxvdebisav. saxelis qnaze simRere uTxres

jarze samRerali:

aznagiT mziri gamava, arxvats und davscnaT canio,WimRas SamaÃdes banzeda, Tval SuaRamis xanio;

bewikais saxlT dazZeven, magas migvidevs valio,

320

gamauyares Ãar-cxeni, gamaudevnes kario,gamaudgebis mdevari, daiZra mTai-d bario.

bewika amRas mavida, aq Tu xyon dediZmanio.

mameSveleniT, dedulno, mterm damatana Zalio.

CaCauriSvil uSiSa, Savardenia Cqario,brali as uSiSaisad, ar eqna omis xanio.

Camaewivnes jernalsa amagis mam-biZanio.

uSiSas, sulxanaurTas, uqris davlaTis qario.

giorgaTasa mamukas arwivs aklian mÃarnio.

Tof daxkres RilRvelT diCinsa, pirqv daefSvnita mkvdario.

cocxals uambes uSiSas, mzas gyavis wylis mamtanio.

gamamitaneT sartyeli, rasac SWirs natyviario.

aliaT gagas mokvla RilRvelTagan

Camawerina mindia oCiaurma, 70 wlisam, s. axielSi, 1939 wels

aliaT axala iyv mtrisad mimyol kaci-d imis javr-i SWird RilRvelT.

erTxan wamavid RilRvlis mziri axalais muqaraze. axalais saxl-kari

icodesa-d Ram-RamobiT, rosac xalx dawvebod, simirgvliv uvlides am

saxls; aTvalierebdes, saiT unda meekl an axalai-d an imis Zmai. eseni

qvitkirSi cxovrobdesa-d arcaiT ra iyv masaÃerÃebi. erT sakvami xqond,

saiTac SaiZlebod Tofis sreva SigaTia-d jer erT, ro maRlad iyv es

sakvami, meore, RamiT am qvitkirSi sanTebs ar anTebdes, is ki icodes, ro

aq vinam iZinebd. or-sams Rames sru uares am saxlsa-d veras gaÃdes (maSin

ufro mamklavs iZevdes an imis ZmaSinSs, memr daiwyes vinc unda Saxvedriyv,

yvelais makvla). bolos gaiges, rom am ojaxSi stumreb mavidesa-d ifiqres

RilRvlebm, ro exla ki gavimarjvebTav. am qvitkirSi stumrebs daawvenenao-d

maSinav maspinZelic aq iqnebisav; maSin davxkravTav Tofsav. stumrebs aray-i

xqond matanili, sma iyv karga xans. RilRvleb axlos iyvnes damalulebi-d

eloddes dawolis dros; sadac sma iyv, aqac sakvmebi dagulvilebi-d

gamagrebulebi iyva-d arcaiT ra iyv saqnari. sma ro gaTavda-d, gaiyar

xalxi, gaiges RilRvlebmac, ro eexlad dawvebianao-d maemzadnes. marTla

sinaTleic mavid am qvitkirSi. qvitkiris sakvams SigaTiT ficari xqond

mayudebuli-d es winav gamaqanebuli xqond RilRvlebs xanjris wveriT.

mivides sakomTan, erTi feÃze dadg, meorem imis mÃrebze dadg feÃebi-d

aisr aswvd sakomTanamdin. naxes, ro aliaT gaga, axalais Zma, amaxyoliyv

321

stumrebs dasawvenad. manam stumreb ar daawvin, ar esries, aramc sxvas vis

maxvdasav tyviaiv. rosac daxur stumrebsa-d aqaTi gamaiar, maSin daRliSn

Tofi kacis mÃarTaze nadgomm kacma-d gagas iRliis ZirSi daxkr tyviai-d

meores iRliis ZirSi gaRvard. iqav daefSvnita-d amauvid suli. RilRvlebm

is ki gaiges, ro gaga Caiqca-d is ki veRar gaiges, marTla makvd Tu daWril

darC. daiqcnes RilRvlebi, aragvis wyalaT gaiyarnesa-d mzispir soflis

pirdapir koromaT Casxdes, aqiT sofel kargad Cinsa-d gavigebTav, Tu

makvdav, matiral mavav.

xalxm Tofis Ãma ro gaigon sofelSi, gatyd Ãmai; gaiges, RilRvelTav

gaga maklesao-d Walaiske wamavid mdevari, magram aq ras maxÃelevdes,

RilRvlebs saWalaos gzaze ar gauvlav, isen maSiv mzispir gaiyarnesa-d

koromaT SaÃdes, iq daiZines kideca-d meore dilas naxes, ro jer sofelSiiT

mavid matirali-d, memr TemSiiTac daiwyes madena. maSin mixvdes RilRvlebic,

ro magviklavav. adgesa-d imav dRes wavides mTidimTiv.

aliaT axala

Camawerina mindia oCiaurma, 70 wlisam, s. axielSi, 1939 wels

axala winav Tu saxelis gulisad davidod RilRos kacis masaklavad, eexla

gamward Zmis makvlazeda-d daiwy Suris saZebrad siaruli. jer Cxoregos

wavid, iq Causafrd gzaSia-d dilas gzaze mimavals Cxoregoels daxkr

Tofi. memr imas Zmebi daSC Suris saZebrad. erTm Zmam dainatr ro TvaliTamc

mainc manaxvivav axalaio-d memrav, Tunda uiaraRoic vyofiliyaviv, e kacn

gaigebdesav, ras uzmodiv imasav. axalais mama mgela wmida kac iyva-d jvar

Ãelze maudiod. Svilic, axala, iqav jvaris Ãelkac gamavid, Ãelze ki ar

maudiod, magrem pirad ki eubnebod jvari; RilRvelm ro inatr axalais

Saxvedrai, arxotis jvari gawyra-d iaraRian Saaxvedr is RilRveli,

romnisaic Zmai xyvand axalas makluli-d axalais Sayras natrobd. arxotis

jvarm am RilRvels sru Jamkar auriva-d Tofis mabrunebaic ver maaÃerÃ

axalaiske; axalam maubrun Tofi-d es meore Zmaic imaSiav makl. memr sxvebs

Zmebs uTxres, ro Tav daanebeTav axalasav, Tore magasav arxotis jvari

xyavav mwyalobelio-d veras gamaSCebiTav, iqav Tqven dagazaralebsTav. memr

daanebes Tavi axalais Zevasa-d samagierod sxvebze iZies Suri.

axalam icod, ro gagais makvlaSi xamxel SiTura etan. SiTura

saxelgaTqmul RilRvel iyv. uZRvebod mzirs, xalxsac Ãocda-d Ãar-cxensac

iparevd. saxelic eseTs kacs xqond maSin RilRos. axalam iar SiTurais

322

masaklavad, magrem vercad Caigd ÃelSi. sofel xamxaic iseTs alagSi as,

ro iq misvla marjve ar iyv. es sofeli Suas RilRos asa-d simirgvliv sxo

soflebi xvevav. bolos ro mainc ÃelCi vercaiT Caigd SiTurai, gadaswyvit

soflad misvlai, is ki mavklao-d memrav, raic ginda mamividasav. wavid

xamxas. soflis saTaveSi Rviian alagi as, RamiT mivida-d erTs RviaT

ZirSi SaZvr. isiTs alagSi Cajd, ro sofels zed Caxedevd. mTel dRe am

RviaT ZirSi daaRamd. nax, ro SiTuraic sofelSi asa-d wiTel qudi xurav

Tavze. axalam icod, ro xamxas safexvno soflis pirSi xqonda-d isic

icod, ro dila-wuxr xalxi sru safexvnoSi isxd. dawuxrixanda-d Camaxyv

axalaic bnelis pirT. meepar safexvnos gverdzeiT. nax, ro SiTura fexvnis

boloSi feÃze dgasa-d uambobs rasam xalxs. daadv liSani axalama-d Tof

ro gavard, gaefSvnit SiTura miwazed. axala ki gadaxta-d pirCaRm gaiqc.

xalxi mdevrad iqiske daiqc, sadac axala-i naxes. axala jer pirCaRm gaiqc,

memr auqciv mÃari, piraRm wavid. zed uCin Rame daeswvra-d veRara gaiges

RilRvlebm, saiske gauqr. jer ki mazdiesa-d, ro vercad maÃeles, daanebes

Tavi. is ki sru mTaTas wamavida-d mavid arxot. arxot mauloces saxeli-d

simRereic uTxres jarze samRerali. sxveb simRerebic ki bevr iyv axalaze

naTqmebi, TavÃmelad samRerlebica-d fandurze samRerladac.

1.

Ãevsureb, arxotivnebsa xalizs rad ulevT cdisasa?

saTaves rad ar dasxemdiT, koSs daurigebT rvlisasa.

axala mgelaiSvili sizmars Rnaxevda cdisasa.

coli daucxobs sagZalTa, mgel waos maRlis mTisasa.

xamxas Cavida soflada, diswul ro dediZmisasa.

SiTurav, gadidebulxar, ÃelT magcem Senis Wkvisasa.

aexlad veRar wauxol nasrevsa Ãirimisasa.

Tof daxkra Suas fexonSi, namtvrevs gaitans Zvlisasa.

amandiT gamabrundebis, vefxv wamavida mTisasa.

autyda mZime mdevari, kvals ver maxÃelven mglisasa.

Sin masul cxvarsa daxklevvda, rigs iqams piriÃsnisasa.

mezoblebs gaagebiebs, suls aÃsenebda mkvdrisasa.

qeba SaxÃdebis axalas, maqmedsa uqnarisasa.

2.

axiel arwiv gazdila SavardenT nabiWvaria,uwovav qristis dedai, ganTa Ãorcivlis qalia.

323

axalas mgelaiSvilsa pirad etyoda jvaria,uSiSrad Camaiara iwro arxotis wyalia.

RilRvelT memetes Tof daxkra, feÃT-Zir gaTela mkvdaria.

gagaisadamc iqnebi, yofilxar SaSadaria.

3.

axala mgelaiSvili kac daibada sxvaferi,dabadebis dRes gamaxyva marjvenas mÃarze sanTeli.

axalas, arxotivnebo, qal aurCieT saferi,colm ro daucxvnas sagZalni, dalaÃnas vefxvma mTa-wverni.

Tesls nu daulev RilRvlebsa, geyva magoden saxeli.

bevrjel SaRebe wiTlada wyali Walazed nadeni.

axala mtrisad mimyol kac xo iyva-d sofelSiac did kiTxul kac iyv.

arxotis jvaris Ãelosan iyva-d imis ukiTxavad arxot ara gakeTdeboda.

amaSi jvaric Ãels umarTevda-d Taodac Zalian kaad aCniyv arxotivnebs.

mtrisad miyolasTan erTad, menadireic Zalian iyva-d Ãocd nadirs, xoloT

jvarm rac Ãel dazdv, memr ki daaneb Tavi nadirobas. marto mters ki

mixyvebod. amas arc jvar uSlid.

gabuurT aludauri

Camawerina aleka oCiaurma, 90 wlisam, sofel axielSi, 1925 wels.

arxotivnebs sisxl emarT sofel goStikaurTas mcxovrebis RilRvlisa

aÃdolaisa. aÃdolaisad aliaT axalas mauklav Zmai-d bevr uwvalebav

imasac, axalais masaklavad bevr uvlav, magram veras gaÃd, raki axalas

arxotis jvari xpatronobda-d imaze mters ar gaamarjvebiebd. bolos

aÃdolam gadaswyvit, ro raki mamklav ver Cavigdiv ÃelCiav, eexlad vinc

unda arxotion Samxvdasav, mavklao-d Savswirav Zmasav. Sayar am RilRvelm

mziri-d arxotis Walas adgilobr jarais wyaroT Causxdes. jarais wyaro

arxotis soflebsTan Sors ar as. iseTs adgilze ki as, ro saboslos

tanies mimaval gzaic amazed gaivlisa-d sxodac SeSai-d yvela masala xe-

tyisa aqiT gaaqv arxotivnebs. aÃdolam ro mzir maasx, sworad am dros

jarais wyaros saxlis xeebi xqond maRliT Camatanilebi aludaursa-d imis

Zmas mindias. mesame axalgazda Tavisav sofleli xyvand Tan gayolebuli,

324

pataraT mangia. es sam kaci jarais wyaroT xeebs amzadebdes sofelSi

wamasaRebad. gZlebs xeebs SWrides, qerqs ayrevdes, cxvirevdes sauRlis

gamasambelada-d ÃarTad masambelad. eseeb am muSaobaSi iyvnes garTuleb, ro

aÃdola Tavis amxanagebiT miepar axluaSi, esriesa-d mindias daxkres tyvia.

mindia ro Caiqc, gaiges RilRvlebm, ro davxkariTao-d pirCaRm daiqcnes.

aludaurm ro nax Tavis Zma Caqceuli, gaiqca-d arxotis wyals gaqceul

gafrind; gaxyv pataraT mangiaic. ro gadaCindes jarais wyaroT iqiTi, iq

gza CaRm cerad dauxvevda-d gZel Wala gadiod. aludaurm gadaxena-d iq

arcad vin as, arcaR imTven xan iyv gavlil, ro es Wala gaeTav gaqceuls

RilRvlebs. Tu ara, sad wavidesav, dafiqrd aludauri. am dros gamavard

Tofi-d tyvia aludauris sapiriswamles maxvd gulze nakidebs. sapiriswamle

rqisa iyv gakeTebuli-d tyviam zeTa gverd daamtvriva, meores ki veRara

daakl. aludaurs tyvia isiTs magari ZaliT maxvd, ro tan dauZra, totze

deec. winwin verc Taod gaig, tyvia Ãorcze maxvda Tu ar. ro Caxena-d nax

sapiriswamle daumtvrevavav, gaig, ro arai mWirsav tanzedav. RilRvlebs ki

is egon, ro Caiqcav, mavkaliTav egicav. adges sayuCSiiTa-d daiqcnes Siniske

pirCaRm. maubrun aludaurmac Tavis Ãirimi-d Tof ro gavard, aÃdola

waiqc. pataraT mangiam sxvebs RilRvlebs esriv, magrem imaT maaswvresa-d

male kldes maefarnes, goStikaurni iqav Casafrdesa-d daaneb aludaurmac

Tavi, ro gaig erT kac qve mavkaliv. memr RilRvlebi Sausxdes mÃarsa-d

daWril aÃdola wamaiyvanes. mangiai-d aludauri mindiasTan mividesa-d

naxes, ro iqav cocxal iyv, uTxres ro erT RilRveliv Cvenac mavkaliTav,

SamagwireTav. mindiasac gauxard, ro mtris javr ar gaxyv saiqiosa-d misuls

uncrosic mzas daxvdebod. aludaur mindias daubrunda-d mangia arxot

wamavid Ãmis gasatexlad. mivid arxotion xalxi-d wavides aludauris

nasrevSi. naxes, ro tyviis gatanili firtvis naglejeb-i xyrava-d sisxliT

masvrili iqaobai. Camaxyv xalxi sisxlis kvalzeda-d maÃeles amJorites

tyis pirSi Samawolil aÃdola cocxal mkvdari. amxanigebs iqamdin ki

evliva-d iq tyis pirSi daewvin, ro aRar Taod SazZlebiyv imis vlevai-d

aracaR aÃdolas xqoniyv Rone. RilRvlebs isic Rgonebiyv, ro aqamdin arvin

gamagvidgebisav mdevradav. xval mkvdars waviRebTav, Tore isi sasicocxleo

ki aRar yofiliyv.

cocxal-mkvdar ro maeÃel, aRarc arxotivnebs deekr, egiv masarCo aRar

asav. mabrunviliyv mdevari. meore dRes aÃdola mkvdar waeR RilRvlebs.

aludaurs es did saxelad gauvid ÃevsureT. ulocevdes saxelsa-d uzidevdes

pativs, sadac jarze Saxvdebod smaSi. eubnebodes axal-axal simRereebs,

325

TavÃmelad SasamRernebsaca-d jarze fandurze samRerlebsac. am saxelis

qniT imaT Camamavloba dResac amayobsa-d saxelian gvarad sTvlian Tavs.

exlandel xalxic aludauris Svil-SviliSvilebs umReren aludaurisad

naTqvams simRerebsa-d locvenac ludianebs Tasebs aludaurisad. imisad

naTqmebis simRerebis mRera imis Svilbolosac axalizebsa-d Tavs awonebs,

eseTis meomris SvilboloobiT.

qavis kar ra ambavia, dilas amaes mzisasa.

gabuurT mziri audga, Camatexnas Rgav cisasa.

brali as mindiaisad, xans ar aZleven cdisasa.

kuTxis kulais CamaSla, beWn ro miandvna qviSasa.

zed daSCa aludauri, daelnebas Rgav cisasa.

gaqceul gamafrindebis mag wyalsa arxotisasa.

aÃdolas Camaxkioda: `ÃelT magcem Senis Wkvisasa~.

gaqceul ver gaexveweb tyviasa Ãirimisasa.

Tofi dagayris wamalsa, tyvias zed dagkravs isarsa.

baraqel aludauro, gminvas ar xyurob Zmisasa.

jarais wyarod gaxfrindi, gaufrindomsa sxvisasa.

goStikauri dolai totiT Txris dabla qviSasa.

Camaxyev aludauro, naTozsa gul-RviZlisasa,maxÃelav amJoritesa Sasafers Senis Zmisasa.

aÃdolas goStikaursa, ukuRm mlocavsa xTisasa.

dabrundi gabuuris Zev, napirs amaxyev wylisasa.

qeba niade SagÃdebis, imav dRes mZebnels Zmisasa.

326

ulakaurni

Camawerina apareka gogoWurma, 47 wlisam, s. guroSi, 1938 wels

qistebm makles ulakauri-d darCes co-coteebi oblebi xoligai-d idua. es

ymawvileb co-coteb iyvnesa-d ulakauris saxliskacebm iZies Suri. makles

samagiero qisti. magrem es ymawvileb ro wamaizardes, xalxm iqav yvedreba

dauwy, mama magiklesTao-d, maSin Tu ymawvileb iyveniTav, eexla xo dideb

daizardeniTav, radar Tqvenac maxklavTav. Tqvenebm saxliskacebm ro maklesav,

Tqven maSin cocoteeb iyveniTao-d axla droi asav, Tqvenac maxklaTav; Tumc

amaT ki aRara sircxvil edv _ xo makles kaci, Tunda imaT maekla-d Tunda

imaT saxliskacebs, sru erT iyv. magrem cudis xalxis ena cudis mets ras

ityvis. kidev Saagulianes es axalgazdebi Suris saZebrad wasavlad. xoliga

ki ufro warmamdgar axalgazda iyva-d idua ki ToTxmet-xuTmeti wlis

ymawvili iyv. amaT erT SinSi (biZaSvili) xyvand apareka. mauvides aparekas,

ro xalx gvayvedrebsav; marTaliav, mamaSCveniv naZebniav, magremav xalx mainc

ar isvenebsao-d wasvlas vapirebTav Suris saZebradav, Senac Tu ityvio-d

wamaxolav, Tu ara memr nu ityviv, ro radar miac gamagebieTav, raad waxvediTav

uCemodav. aparekamac uTxr: aba Tu iqav gvayvedrebenav, wavidaTao-d kide

mavklaTav, maviSoraTav xalxis sayveduriv. maemzadnesa-d wavides, iduam win-

win maSin Sairty Ãmali, saRilRood ro maemzadnes, CaÃd yverfSia-d dedas

uTxr: damiazreo dedao, ar mÃdebisaev Ãmaliv? Svilo, Ãmal ki gÃdebisav,

magremav cuds gzaze mizdiTao-d meSinisav, mterm ar gazaralnasTav. eh,

dedav, uTxr iduam, _ xalx gvayvedrebsa-d sircxvilianis siaruls sikvdili

gvirCev, ro qvec mavkvdaT, aba ra miwaT davswovT.

eesr meemzadnes, aisxes iaraRi-d, wamavides samzirlad miTxoske. mivides im

sofelsTan, sadac mamis mamklavT gvar ecodinebod. sofelSi ar Savidesa-d

basox (adgilis saxelia basoxi) ÃidsTan Causafrdes tyeSi. eloddes, ro am

sofleliv mgzavrad vin gamaivlisao-d imas davxkravTav Tofsav. elodesa-d

erT dRes am Ãidze Tof-dasakrav kac arvin Saxvd. sru xnierebi-d diac-

ymawvil mid-madioda-d imaT xo ar esrevdes Tofs. im Ramesac iq darCesa-d,

meore dRe ro gaTend, Tqves: vinac unda Sagvxvdasav, davxkraTav Tofiv.

meore dilas mze ro mavid, sofelSiiT gamauSves cxvari-d erTi axalgazda

wyems gamaxyv. win cxvar gamaiyara-d memr wyems gamaÃd Ãidze. gadausxes

Tofebi-d, ro Tofeb gaiyar, Caiqc wyemsi-d gadavard ÃidisyurTan. ulakaurni

daiqcnesa-d Ãid Caagdes; egon, Ãid Tu CavagdiTav, qistebiv wyalSi veRar

gamavlenao-d mdevar veRaras dagvaklebsav. Tofis Ãma gaigones basoxa-d

327

gatyd Ãma sofelSi. gamaudg mdevari. isen wamavides ki, magram im imediT,

ro RilRvlebiv Ãidze ver gamavlenav, aCqarebiT ar wamavides. magram wyal

ar iyv Zalian didi-d erTsxvis ZaliT mdevar wyals gamavid. ulakaurn jer

samniv erTad midiodesa-d, ro gaiges, mdevariv wyals gamavidav, aparekam

uTxr, ee gori-gor wavidaTav. aq erTi cota tye iyv, tyeSi nu SaolTav,

Tore win magvaswrobenav. gori-gor wasulebiv qve ar mautevTav axlosav.

gorzeiTav vRnaxavTav mdevarsao-d axlos ar mautevTav. iduama-d xoligam

ar gaugonesa-d tyeSi Savides. aparekas mdevar jer ki gamaudga-d, ro

vera daakles, daanebes Tavi. iduasa-d xoligas ki maaswvres wina-d isr

Samaimwyvdivnes SuaSi, ro gasaval aRarcaiske misces. erTkniT ro dauwyes

Tofva, sxvake wamavides, sxvakniT dauwyes Tofva, sxvake wavidesa-d naxes,

aRarcad iyv wasavali. Taodac Ãla dauwyes Tofebs, magrem Casafrebuls

xalxs ras daaklebdes. am Tofis ÃlaSi xoligas daxkres tyviai-d maSiv

makvd. iduas sayuC aRar xqonda-d Tavis Zma daidv mkvdari sayuCada-d

imazeiT daiwy sreva. jer ki isriv iduamac Tofi-d daxkres amasaca-d Caiqc

Zmazeda-d makvd isic. RilRvlebm ro daijeres, ro orniv davxoceniTav,

mivides, axyares iaraRid, TriT miTarnes ÃidsTanamdin, ÃidsTan waxyares

talavari-d sabliT gadaabnes erTucsa-d titvlebi gadaxkidnes Ãidze. es

aparekamac gaig, ro SinSn damiÃocnesav, magram aba rasaR izmod, imasac

maxklevdes. wamavid aparekai-d guros maitan es ambavi. gurovleb wavides

mkvdrebis masatanad, magrem manam saÃsar ar miatanies RilRvlebm, aRar

daanebes Tavis mkvdrebi. saÃsris mitanamdin arc Ãel vis axlebies, mkvdrebi

Ãidze ekid. imis gulisad gurovlebmac saÃsris mitana ar daagvianes, ro

Tavis mkvdrebi ar emetebod esr yofiliyv. saÃsris mitanidges wamaiRes

mkvdrebi-d samagiero sisxlis aRebaic imaT saxliskacebm ar daagvianes.

am ulakaurT omzeda-d daÃocazed simRerebic as naTqmebi, jarze sam-

Rerlad:

ra ambavia, vaJebo? ra wyromai dgas xTisao?

veloba gaubedavis ulakauris SvilTao.

SinS gaxyva aparekai, magra mWereli mÃrisao.

Savad iRebnes maskvlavni, mTvarec Savs icoms pirsao.

Camaiares Walai, basox javri SWirs mtrisao.

wyems Tofis bolSi axvies, manZila dasces rqiTao.

dabrundes nasaxelarni, Ãid ki Caagdes wylisao.

matyuvdes siymawviliTa, wyal didi ar madisao.

328

eg ver daiWers mdevarsa, qisteb Sig gamadisao.

omoben ulakaurni, bZaneba iqna xTisao.

win-win xoligas daukres, xani ar misces cdisao.

mTiT Camabrunda idua, ndoba Znelia Zmisao.

yelWrelsa iduaisas kvamli sulwuxad zdisao.

eg ufro sakvirveli as, Zmas safar xqondas Zmisao!

RmerTo ra didi bralia, Ãids dakideba mkvdrisao!

Sin waed aparekao, wasvla wesia mTlisao.

dedas uambe ambavi Cveni-d qistebis cdisao,

vin etyvis magaT dedasa? malodin nu aqv SvilTao.

amagaT debs ki uTxariT, naWapn maiWran Tmisao.

amag simReris maTqvami arxot wingardas zisao.

mewada Sawuxebulsa Samaxeneba mTisao.

qarm maitana ambavi mag ulakaurT cdisao.

gamamitaneT xanjari, naqoni RilRvlebisao.

ar mamcemT, ar mewyinebis Tvqven ufro SagÃdebisTao.

2.

`amboben ulakaurni, Suri goqv saZebario,

naZebn gvyov ulakauri, kidev gvixedven sxvanio.

basox Ãidis pir Tof gadis, urjulos Sazdves zario.

omoben ulakaurni, sru iZvris mTa da bario.

naomars amagaTasa, TvaliT ver Rnaxven sxvanio~.

guroelT xarebis daparva qistebisgan da misi ambebi

miambo da Camawerina Torel gogoWurma, 40 wlisam,

sofel giorwmidaSi, 1936 wels

qistebi-d gurovlebi winidgesav aras zavzed iyvnes. xan erTucs Ãocdes,

xan xparevdes erTucs qurdulad, xan ecemodes qistebid, ZaliT itacebdes

cxvarsa-d Ãar-cxens. erTxan dasacemlad masulebm maaÃerÃesa-d galales

guroelT Ãarebi mTaSi nadgomebi. Ãarebi galales ocze meti, verc gaiges

guroelT meores dRemdin. meores dilas meÃaravnem maled gaiga-d Ãma gatex

sofelSi. sofelSi daiqc mdevari. gaxyves Ãaravnis kvals (sxvas dros esr

gabedulad mdevris gayola andrez ar as, marto erTxan Ãadueln gaxyves

RilRomdin Ãarebsa-d meored guroelni. sxvas wvrilmans saqmeze ki bevriR

329

gaxyoliva-d aseTs damcems xalxs vervin swond amTvens). gaxyves guroeln

kvals, kvali isarTRelisas wavida-d arxotis adgilSi tanies Cavid. aqiT

aiar lartanis gori, saÃaris Rele gaiar, bisna gaiaresa-d Corex gadavid.

CorexiT Caiara-d neTxis kariske wavid. es iseT maRal mTebi gadavlil, ro

ucxom ro naxas, ar daijerebs, Tu am mTebis gadasvlas Ãareb SazZlebs, jer

gverdal kldian mTebia-d, memr Sori. arc vin imas daijerebs Tu RilRvelT

amden aRma CaRma avliesa-d Tan guroeln mizdevdes. erTs dRe Rames idines

Ãarebma-d guroeln ki dilas wamasulebi wuxr miewivnes neTxiskar.

gurovlebm aq dasaxelebuli mTa-kldeebi Ãarebis kvalze idines; Tan-Tan

atyobdes, ro kvali axali iyv. bolos isr axlos mavides, ro Ãarebi sadac

wyalSi iyv gasuli, wyal aRar iyv gamSrali wylis pirebSi. RilRvelebm

neTxis kar molales Ãarebi-d balaxianSi gauSves. Taod aiaresa-d kldis

TbesTan dasxdes dasasveneblad. am dros gadaCindes guroelnic ocamdin

kaci-d naxes Tavis Ãarebi. guroeln ro mavides, naxes RilRvlebmac. Ãarebs

Tav daanebesa-d wavides gorisad masatoleblad. es gurovlebmac naxesa-d

erT axalgazdam Tofis sreva maindom qurdebisad, magrem amxanigebm uTxres:

ar gvindav kacis sisxlis daRvraiv, es Ãareb xo dawiresav eseeb gavlalaTav.

am saubarSi gamavard Tofi-d sworad im axalgazdas maxvd tyvia, romenic

imaT Tofvas maiTxovd. tyvia gulSi maxvda-d imav wams mkvdar daec dabla.

gaiges qistebmac, ro kac mavkaliTav, gaiqcnes manam guroeln esrevdesa-d

gors amaetolnes. aRarc aq dadges, gaswies tyedatye-d wavides RilRoske.

gurovlebm jer ki ver miiwones ÃarebsTan misvla, zogebm Tofeb gadausx

iqiske, sadac RilRveleb gadaefarnesa-d zogebm Ãareb gamalalesa, gamayares

wyals. gaakeTes sakacei-d wamaiRes mkvdari. meores dRes tanies mividesa-d

mesames dRes Ãarebic guros malales.

imedais Svils, makluls, erT uncros Zma daSCa-d erTi axloel

saxliskaci. eseeb jer ki Zalian cocoteebi iyvnesa-d erT-ori wlidge

SazZles iaraRis ÃelCi aRebai-d samzirlad wasvla. amaT mam-biZaebi malev

daÃocilebi xyvanda-d oblebi iyvnes dazdilebi. Teqvsmet-Svidmetis wliseb

ro daizardnes, tuCaT-nikoi-d imedaT baÃuÃa wavides qisteTSi Suris

saZebrad. imaT isic gaiges, ro amaT Zmis mamklavi saxanoel kac iyv. mivides

RamiRama-d saxanos soflis pirdapir Casxdes tyeSi. Tavis mamklavisa saxl-

karic kargad icodesa-d kacsac icnobdes. uyaraules mamklavis saxlTa-d,

aqiT ro arvin gamavid, mamklavis SinSs daaSales Tofebi karSi gamasulsa-d

daWres. imaT ki is egon makvdao-d, qist ro daiWr, daidv, aRar daiZr,

ro mkvdar vegoneo-d aRar mesrevenav. marTladac am ymawvilebs mkvdar

330

egona-d aRar esries. adgesa-d wamavides miTxos Cdilisas piraRm. am Tofis

Ãmazeda-d kacis daWraze gatyd Ãma miTxosa-d mTelis soflebis xalxi daiqc

mdevrad. miTxos Cdil boloSi tyei asa-d tyes ro amauwydebis, kldianebi

gorebi madis mTebiske. RilRvlebm gzebic kargad icodesa-d isic icodes,

ro miTxos Cdili ro amaTavdebod, memr aRarcad eqnebod wasavali. manam

iseni tyes amaaTavebdes, RilRvlebi win Saxvdesa-d Sakres imaT asaval

gzai. mivides isenic, ascdes tyesa-d maRla kldianebs gorebs maekidnes.

gaxenesa-d naxes, ro maRla RilRvlebi xyon Casafrebulebi. nikom uTxr, ro

iqav pirCaRm daviqcnaTav, tyeSi SavidaTao-d iqiTav RamiT waolTav, Tore aq

aRar gagviSobenav cocxlebsav. baÃuÃa Zalian daRaluli iyva-d uTxr, ro

raic ginda mamividasav, me siarul aRar SamiZlavav. niko gadaxt, ec erTs

yuresa-d gaiqc pirCaRm. Savid miTxos CdilSia-d daRamebamdin aq daimal.

daRamebidges wamavid ugzos gzaTasa-d Satil mavid.

baÃuÃas ki Samaexvivnes mirgvliv erTs gorzeda-d dauwyes Tofva. wina

nasrevi mÃars daxkresa-d mastexes mÃari. Caiqc kldeT SuaSia-d Tof mainc

ÃelSiiT ar gauSv, uWirvels xelSi iqav Tof eWira-d RilRvlebi imiT ver

miudges axlos. isiTs alagSi iyv Cawolil, ro erTis xecros meti ara

uCinda-d. daxkres am xecrosac tyviai. mainc axlos ver miudges, ar icodes

kargad, daWril iyva, Tu eSmakobd. erT jaregion qisti iyv, TaTarais Svili,

gurovlebis ka nacnobi, qarTulic kargad icod. urjuloSiac gavedian kac

iyv (gaveda // gavlena). isiTi, ro is rasac ityod, miTxoelni imis sityvas

Zvirad daRlaÃevdes. iman uTxr qistebs, ro me miolav magasTanao-d Tof

aRarvin esrivaTao-d saqveynod Tav mamWraTav, TaTariSvilmav dandobiTav

kac maakvlevivav. RilRvlebmac Saaneles Tofis Ãlai, TaTariSvilm dauwy

qarTulad Zaxili baÃuÃas: Tof ar damkrav, me maolav Senkesav TaTariSviliv.

baÃuÃa mainc Tofis mamÃmare aRar iyv, isr xqond Ãeli damtvreuli-d axla

sisxl mizdiod bevri. mavid baÃuÃasTana-d icn imedais Svili, xuTmet-

Teqvsmetis wlisai-d ors alagze iyv daWrili. SaRbralda, uTxr: nu

geSinisav, me Sen ar magakvlevav. Zalian briyvad ki dazdiTav, Sua miTxosav

Sua dReSi xklavTav kacsao-d vin gagiSobsTav aqiTav, ar iciTaev, ro

mdevar gamagidgebisTav. memr wavida-d RilRvlebs uTxr: ymawvil yofilav,

ors adgilzed asav daWriliv, eg ymawviliv me mapativeTav, Tofs nuRarvin

esrevTav, wavlalavav Sinav, magrem, sruerTiav, magas moklen gzani xqonav,

isr mZimed daWriliav, ro egiv cocxal ver miaxwevsav Sinamdinav. RilRvelT

piroba misces, magrem Wiris patronebs mainc ar endobod: wasulsav iqav raiT

esrevenao-d memr Cvenac erTucs gvindav Ãocaiv, ro Cemgan dabaliTebul kac

331

maklanav (dabaliTeba: mindoba, motyuilebiT, RalatiT miyvana an TavisTan, an

safaridan gamoyvana da dazianeba). baÃuÃasTan mivida-d uTxr: am Tofsav verc

waiRebav Senav, me mamecivo-d memr me gamagitanav. iaraRian ro gnaxanav, vai

Tu cud eqnav Wiris patronebsav, Tqvenav kac maxkaliTao-d imis patronebsav

guli stkivav. e Tof mamecio-d waediv Tu SazZlebav siarulsav. me iqav waolav

qistebsTanaod Tofs aRarvis gamavasreviebav. baÃuÃas sxva gza ar xqonda da

misca Tofi qists. qisti cota gzas gamoyva, mxari dauWira da ise gamoacila

goramdin. mere qisti qistebTan dabrunda da daWrili ymawvili wamovida. am

dRes iar, RamiT iar sveneb-svenebiTa-d meores dRes Satil mavid. aq soflis

aqim iyv guguai-d iman daaxviv naWrevebsa-d karga xnis wvalebidges maarCin,

xoloT mÃar ki gauxaibrd. imaTgan daWril RilRvelic iqav marC. baÃuÃa

mÃriT gaxaibrda-d daiwy tuCaT nikom martom siaruli saxanos, mamklavis

masaklavad. es saxanovlebmac icodesa-d yvelas Tav-Tavisad eSinod. bolos

SamauTvales nikos, rom Cven Tav dagvanebev, nu vis magvklavav; mamklaviv aq

gyavav, makalio-d Cvenav mdevrad ar gamagidgebiTav. nikomac manam iar, manam

mamklav ar Caigd ÃelCia-d ar makl.

nikom mamklav ro makl, maSin Suas riyeSi Caujd. is kac gamTxilebul iyva-d

isiTis gzisas davidod, ro tyeSi Camjdar kac imas veras daaklebd. saxanos

gverdze wyal Camaudisa-d did qvian riyei. im riyeze gavliT wavidod, sadac

wasvla undod gurovlis mamklavs. mivid RamiT nikoi-d soflis pirSi im

riyeSi Cajd. gamavid es qistica-d wasvlas apirobd, ro daadv liSan nikom

gulzeda-d Tof ro gavard, mkvdar daec. imis saxliskacebmac gaiges, nikoic

naxes, ro gaqceul tyeSi Savid, magrem arc Tof esriesa-d, arc uken gamaudges.

imaT icodes, ro es Tav TavSi gaibara-d Tu kidev kacs maxklevdes, iqav

SiS undoda-d ar SaarCendes gurovlebi. isic xo icodes, ro imedaiSvili

im kacm ubralod makl, jer Ãareb daxpara-d RilRoske gaulal, gzaSi

daewivnes, isen ar Tofevdesa-d iqav qurdm esriva-d makl kaci. esr wamavid

niko, jaregasac qistis sofelze dRisiT gadmaiara-d Ãma aRarvin gasc.

cotaxan icocxla-d nikoic isarTReles zvavm makl. nikos sicocxleSiac

saxels ulocevd xalxi-d saqebs jarze samReralis simRereebs eubnebodes.

es ro zvavm daliv, Tavis col etana-d erT Satilioni makl imaTTan, erT

Satilion qve gadaSC cocxali. imaTad naTqvams leqsSiac naÃsenebi nikos

siaruli qisteTSia-d imis saxelianoba qeba-didebiT as naÃsenebi am leqsSi:

332

zvavisgan daÃocilebi: niko, mzeqala da wiqa Satilioni

(iwereba nikos saxelobasTan dakavSirebiT)

oÃero isarTReleo, SageWirxleba wverio.

sru Tavze gaZes lemade, eg oÃrad gasaÃdelio.

Sena xar codviT savsei, sru ZiriT masaTxrelio.

mirgvliv naxvevTa mTa-wverTa saxel gaRmetda Senio.

netavin gÃvretdas tyviai, an gWridas Ãmlisa wverio.

im dros iWexe, oÃero, mTaT ro daadges mzenio.

orols lomiviT oSkacsa ra ufer dazdev ferio.

sxvebs mTebsTan daikvexnidi, samn ki mec davÃocenio.

ra cudni xqondes sawylebsa is orni dRe-Ramenio.

nikos ar sciva, wiqao, ufro brali maqv Senio.

zepir xar Tovlze damrCali, ÃeliT giWirav Ãelio.

daisveneben, wiqao, sanadironi kldenio.

bevrjel aTene martoma didi Ramei bnelio,bevrjel ki gewva mklavzeda Seni berdenka Wrelio.

sizmarSi ra geCvenebis, zatorze giZevs Ãelio.

maeli gaTenebasa, jiÃvebs Saukra wverio.

bevrjel dasTofe jiÃvebi, CamaawiTen kldenio.

magis met, aras giambob, leqsi ar miyors gZelio.

qve dagibnelda, nikoo, mzesaviT piriserio.

raad gaswire gamzdeli, deda naTia, berio.

raad gaswire lurjai, niavqariviT cxenio.

waxvedi saxeliani, sircxvil ar dagCa bevrio.

miTxos uxaris qistebsa, bevras mauva ferio.

Sen daglil iyo, nikoo, miTxoelT mTa da velio.

miTxos daxvidod soflada, Zalze ver gedga mterio.

soflispir maxkal mamklavi, wiTlad SaReben kldenio.

uxariT ÃevsurT Svilebsa, saqon SagvCebis Cvenio.

aqamdin xaliz ar xqonda, ucbad uWamda mgelio.

mkvdar xo niadeg mkvdaria, egeT und iyos mTelio.

bral-ki as, tuCais Svilo, ro gagilaRda mterio.

vinaR darCebis cocxali, nikoo, Seni ferio.

333

qisti andaruyo da kaloTanel martiais Svilni

Camawerina giorgi qibiSaurma, 70 wlisam, sof. axielSi, 1939 wels

qistis sofeli, qisturad `nelx~ da xevsuruli gamoTqmiT `neTxa~ yvela

qistis soflebze ufro axlos iyv arxotis soflebsTan. arxotivnebsa-d

neTxelebs miden-madenai-d stumar-maspinZlobaic yvelaze ÃSirad xqond

erTucsTana-d sisxl-qurdobaic amaT ufro meti xqond erTmanecSi, manam

sxva RilRvlebsa-d arxotivnebs.

neTxelni yvela RilRvlebze metad Raribad cxovrobdes, yvelaze mets

qurdobdesa-d yvelaze metad daundonic iyvnes. arxot Tu daundoi-d

Ralatian vin iyvis, neTxelT Rgavav Tqvian, sxod ki savaSkacoda-d samamacod

RilRos yvelaze win idges, am sofelSi isiT vaSkac ar gaizdebod, ro

sxvaze yoCaR ar yofiliyv.

am sofelSi erTi Zalian Tvalad tanadi-d mamaci saxelgaTqmuli vaSkaci

gaizard, andaruyo. andaruyos mamas fareSa eqvivna-d arxotivnebsTan arc es

iyv cuds ganwyobilebaSi. Svilic eseT gazard, ro arxot ÃSirad davidoda-d

arc aras xparevd arxotivnebs, xoloT bude-ÃevsureTiskesa-d mSaviske nu

damiSliTav qurdobasav _ tyod andaruyoi-d arxotav bewvs ar gavamrudebav.

arc sxvas vis mivscemav arxotisad Ralatis nebasav. amavdros orn Zmani

kaloTanas cxovrobdes axalgazdani: xirsilT martiais Svilni: kvirikai-d

giorgi. es axalgazdanic maSindelis kacis wesiT, RilRosac saxelgaTqmulni

iyvnesa-d ÃevsureTac puradobiT, guladobiT, qurdobaic SeeZliyv, kacis

makvlaic, megobrobai-d, mtrobaisa-d maSin vaSkacsac eseTaoba gauTqvemd

saxels. andaruyoi-d martiais Svilni male daRmegobrdes, erTmanecs,

jer ubralo miden-madena-i xqond erTada-d, memr qurdobasac Ãel mixyves.

martiaSvilT andaruyo aparviebd RilRvelT Ãar-cxensa-d martiais Svilni

andaruyos daxyvebodes saqurdlad bude-ÃevsureTa-d mSavs, iparevdes

cxenebs, miudioda-d yiddes RilRos. xalxi utyobd am ambavs, magrem SiSiT

verasvin eubnebod.

erTxan mSaviT daipares cxenebi-d RilRos galales. iq andaruyos

unda daeyida-d rasac fass aiRebd, memr unda gaeyv yvelas es cxenebis

nafasuri. andaruyom cxeneb dayid, magrem kaloTanelT mauSar razedama-d

daxuT (daxuTa: ar gadauxada) imaT wili cxenebis fasi. amaze karga magrad

Saimdurnesa-d bolos iqav daSoSmandes, xoloT kaloTanelT Zalian gulSi

ki CaeWr es ambavi-d fiqrobdes: Tu dro dagvCav, amas ar vapativebTav

andaruyosav; isr pirad ki viTam sru arcraiv, isr iyvnes.

334

erTxan andaruyo wavid baris RilRos, nasiries (nazrani qisturad). iq ori

gaTqmuli yaCaRi xyvand megobari, wamaiyvan iseebica-d wamavid kaloTaniske.

am sam yaCaRs garigebul xqond: unda gaeyolnes martiais Svilnic anda,

an cxvarze sad dascemiyvnesa-d an Ãaravanze, gamaelala-d unda pirdapir

nasiries gaelal, rasac maasxemdes. SuaRamis dro iyv, ro kaloTanas

mavidesa-d kvirikai-d giorgi gamaaRviZnes mZinrebi. kaloTanlebm RilRur

ena wmidad icodes, masuls stumrebs RilRurad xkiTxes mSvidoba-ambavi-d

Saiyvanes Sin. raic stumar-maspinZlobis wesi, masulebs kargad dauxvdes.

andaruyom qarTul icoda-d qarTulad uTxr martiais SvilT Tavis masvlis

mizezi. gamagvyeviTav Tqvenacav uTxr _ gamavlalaTav an cxvario-d an Ãar-

cxeniv, nasiries gavyidaTao-d gaviyoTav fasiv. es or kaciv nasirivlebi

arianav gaTqmuleb kacebio-d eseeb Sagviwyobenav Ãelsav. exla ki daRalulebi

orTav, Tqo andaruyoma-d xvalwuxr ki unda wavidaTav, ro Cven mosvla arvin

gaigasav. giorgim uTxr: `raic Sen gindav, yvela samsaxurs gagiwevav, exla

Tqven maisveneTav. giorgim cxvar dakl, gamaaRviZ stumrebi, axal Ãorcis

yaurma aWmiva-d daiwy Tenebaic. RilRvlebm tyeSi gasvlai Tqves maspinZlis

xaTriT, vaiTu aqav mavidav vinao-d gaigebenav Cvens aq yofasav. magrem giorgim

uTxr: Cems WerxoSi arvin Samavav. tyeSi ro gaxvidaTav, mzian dRei asao-d

qurdis kacisad ar vargav mzis naxvaiv. iqav am WerxoSi maiTmineTav (qistebm

icodes, ro saqurdlad rosac emzadebodes, erTs an or dRes mzes ar

Rnaxevdes. Tu dRisiT mzei naxav, Ramis sibneleSi kargad veRar xedavsav, Tu

mze ar naxav, kargad xedavsav, rac unda uCin Rame iyosav). meore dRes stumrebi

giorgis WerxoSi taxtebSi iwvesa-d eZin. arvin ar icod Tu eseeb aq iyvnes,

xoloT kvirikama-d giorgim Tavis SinSs WabukaT giorgis gaandves es saqmei-d

dRisiT esi davidod RilRvlebsTan. giorgima-d kvirikam Tavis SinSs isic

uTxres, ro saqurdlad gamagvyeviv. WabukaT giorgi qurd ar iyv, magrem exla

isic Sagulianda-d maemzad saqurdlad. am dRes giorgis WerxoSi eqvs qurdi

iyv, sami RilRveli-d sami kaloTaneli. bevris saubridge gadaswyvites, ro

piriqiT ÃevsureTis mTebSi nadgoms cxvars sad davecnaTao-d gamavlalaTav,

meores dResav mTidimTiv wasulebiv Corex gadaolTao-d iqamdinav arc

mdevar gamagvidgebisav. es dRe saubriT gaataresa-d ro daRamd, wamavides

eqvsniv saÃevsureTod. Samaiares kaloTanis ÃorÃi-d wyarosTav (adgili aris

kaloTanlebisa sazafxulo saZovari da aq mecxvareebi cxvars ayenebdnen) gzis

marjves nadgomi jlugais cxvris fara naxes (jluga iyo fSaveli mecxvare

sofel uZilaurTidan da am mTaSi qiriT ayenebda cxvars). jluga fSaveli

335

iyv gvarad Corxauli. sru wlisTaod aZlevd sabalaxes qiras kaloTanlebs,

gadmaudiod amaT mTaSi, zafxulobiT aZoebd cxvars. RilRvlebm ro es cxvris

farai naxes, sulm wazZliv aqiskesa-d kaloTanlebs uTxres: `raiR Sors dena

gvindav, ai, cxvariv aq dgasav. kaloTanelT uTxres: es cxvar-mecxvareiv Cvens

mTaSi dgasav, Cvend mabarebuliav jvarisadao-d kacisadav. Cvenav amaT ver

uRalatebTav. memr isiT patroni xyavav mag cxvarsav, jlugaiv, ro imas veras

vin waarTomsav usikvdilodav. bevr uSales kaloTanlebm, magrem andaruyom

gainiJ, ro aucilebliv aqiT unda gavlalav cxvario-d, Tu gindaTav, Tqven

damiSaleTao-d Tqvenac memcxvareebs mieSveleniTav. miolav, davibaliTebav,

rosac daeZinebisav, jlugasac Savxkonavav magis wyemsebsacao-d e cxvars qve

gavlalavTav Cvenav. ro veRara gaagones, kaloTanlebs andaruyosgan Zalian

ewyin eseTi Tavxedobai-d erTucs Cumad uTxres: `Tu amas es ganiJeba ar

SavananeTav, kaceb ar viqnebiTav. Cumadav jlugas uTxraTav amaT fiqri-od

iman Taod icisav. Tu jlugas gauWirdav, Cvenac imas miveSvelnaTav. Cvendao-d

Cvenis jvar-jvaris karisad mabarebuls qristians xalxs ki nu uRalatebTav.

amazedav am urjulos qurdebs nu gavamarjvebTav. andaruyom bevr aRaravis

aubna-d pirdapir mSavlebis binaiske wavid. amaT mtris SiSiT marÃe ZaRlebi

xyvand, ro imaT gaugod buzvic ar gaivlid. Taod jlugai-d wyemsebic aq

mTxilad iyvnes, raki kaloTanis mTas RilRo axlos xqonda-d masalodneli

iyv cxvarze dacemai-d cxvris galalvai. maSin ainal Tofi axal Samasuli

iyva-d jlugas sadam eyida-d dResa-d Rames ÃelCiiT ar iSorebd. RilRvel-

arxotivneb ro jlugais binaiske wavides, imis ZaRlebm maSiv gaugesa-d karga

Sors gzaze maegebnes yefiTa-d binaiske feÃis gadadgmis nebas aRar aZlevdes.

ZaRlebis Ãmaze jlugai-d imis wyemsebic wamavidesa-d mamaval kacebs

Soriaxlos mirgvliv Samaexvivnes. jlugam uZax: romnebi xarTav. RilRvleb

ar aSCqamdesa-d martiaT giorgim uZax: Cven orTav martiaiSvilniv, sxo

stumrebi gvtanavav, jlugao magvaSorev es ZaRlebiv. jlugam giorgis Ãma ro

icn, gaujavrd ZaRlebsa-d binaSi waiyvan stumrebi. RilRvlebis stumroba am

SuaRamis dros ar maewon ki jlugas, magrem ifiqr, stumariv mainc stumariav,

raic unda dro iyosa-d vinac unda iyosav, ginda qristianio-d ginda urjuloiv.

miiyvana Tu ara binaSi stumrebi, jlugam uZax erTs wyemss, saklav maayvaniv,

RilRvlebs daakvliv, raki iseni qristianis ÃeliT daklulis Ãorcs ar

Wamdes. memr wyemsmav gaatyava-d gaakeT Tavisebur yaurmai. aWmies stumrebs

axal cxvris Ãorci-d memr wyemsi Tavis adgilzedav wavid. sxo wyemseb arc

mavides binaze, RilRvlebm verc is gaiges, ramTven wyems iyv, an iaraR ra vis

xqonda-d an sad vin iyv Teoze.

336

pur ro Wames, RilRvlebm Cumad maisaubresa-d gadaswyvites, ro daeZinebisav,

jluga an daviWiraTao-d an mavklaTav (kaloTanelnic isr iWerdes Tavs,

viTam RilRvlebs uWerdes mÃarsa-d gaalalviebdes cxvars). wyemsebic, Tu

Zalzed vin Sagvidgav, davÃocaTao-d es faraiv naxevar mainc mavsxlitaTao-d

gavlalaTav. magrem es RilRvlebis azri kaloTanelebm jlugas gaandvesa-d

uTxres: Zalian mTxilad iyaviv, dacemas gipirobenao-d, rosac saWiro

iqnebisav, Cvenac Sen mageSvelebiTav. jlugam RilRvlebs erTad gauSal

nabadi-d samniv erTad daawvinn, arxotivnebs _ erTad. Taod ki gaiara-d calke

Samawv nabadSi gaxveuli. iqiT maipar kaloTanlebTan mucliT qanviTa-d uTxr:

cotai xnidgesav me magaTav gverdzeiT davxkravav Tofsao-d samTav erTad

davaÃvretiebav, xoloT Tqven mzas iyveniTao-d mameSveleniTav. kaloTanelnic

dasTanxmdes, micocd uCins RameSi jluga iq, sadac RilRvleb iwves, pirqv

dawolilm esriv erTad nawolebs RilRvlebs, orn ki daafarebivn erTucsa-d

gauar tyviam, mesames qve dascd maRla abrunvil tyviai. erT ki imaSiav darC

mkvdari-d andurayo daWril wamaxta-d gaiqca-d qarTulad iZax:L `ai dedas

gitri, moica~. gaqceuls andaruyosa-d im RilRvels, romenic cocxal darC,

gadeetannes kaloTanelni-d xanjreb dasces orTav. WabukaT giorgis Tavis

saxliskacis, mgelais Tofi xqond qarTuli, gaqceuls andaruyos es Tofi

TavSi daxkra-d orad gadatyd:

ras swyalobs mgelais Tofsa, namtvrevni gadadiana.

eesr Caaqcies andaruyoic, gaqceuls erT tyviaic kidev maaswvr jlugam,

TavSi esvriva-d laS-yban daamtvrevivn:

rai xkres andaruyosa, laSnCi ro gverdze Rbiana.

amnairad daÃoces RilRvlebi. es ambav isr erTbaSad maxÃd, ro wyemsebm verc

ki maaswvres Tofis Ãmaze binaSi masvla. miT umetes, ro jlugas wyemsebisad

naTqvami xqond, am Rames raic unda mamÃdariyv. gamTxilebulebic xyvandes,

rawams gaigonebTav Ãmasav, raisasav binaSiiTav, imav wams binaSi meediTavo-d

magveSveleniTav. wyemsebic esrac maiqcnes, Tofis Ãmaze maSiv daiqcnes,

binaSi mavidesa-d naxes, ro saqme gaTavebuli, sam qisti wevs mkvdari. axla

kaloTanelnica-d jlugaic iman daafiqrn, ro xalx gaigebsao-d stumreb

dauÃocavav, ityvianav. imas arvin daijerebsav, ro iseniv Taod apirobdesav

337

Ralatsao-d dacemasav, ro jlugas ar daeswvrav. mTis xalxSi sircxvil

iyv stumris makvla, ro stumris meRalates karSi aRar gamaevalod; Tan

kidev, mter gauCindebod. andaruyos av xalxi xyvand Zma-saxliskacebi, mama

fareSai-d eseni arc kaloTanelT SaarCendesa-d arc jlugas Tavis Wirs,

rosac gaigebdes. gadaswyvites, ro damalan ameebis daÃocva.

damalan raÃel? erT is iyv saSiS, ro Tofis Ãmas RamiT amRion memTeeb

gaigonebdesa-d imaT enaic ar daiWerd, etyodes RilRvlebs, meore is iyv

saWiro, ro isiT adgilas daemarx mkvdrebi, ro vervis gaeg. gadaswyvites

ro aitananana-d sanadiro kldeT ZirSi, qviSaSi daRmarxanada-d zed bevr

qviSa daaqanan. aitanes wyarosTav kldeT ZirSi. aq Zalian mbil qviSa

iyv. gauTxares qviSa, Caagdes samive mkvdari-d daaqanes zed qviSa. RamiT

mavides binaSia-d dilas maled miayar-maayares miwa am sisxlsac, sadac

iseeb daÃoces. memr cxvar gaavl-gamaavlies zeda-d SaRries nasisxlari.

romensac gzaze aavlies es mkvdrebi, amazedac meores dRes cxvar gaSales

kvalis Sasarevlad, ro an sisxl ar vis enaxa-d, an kvali. es yvela kargad

Saarevies cxvars. meores dRes jlugam or-sam saklav misc kaloTanelebsa-d

iseeb gamalales Sin, viTam cxvarze saklavebis sayidlad iyvnes wasulebi,

iyides saklavebi-d maasxes mTaSiiT. erT kvirae ro gavida-d andaruyo

aRar dabrund, Saswuxdes jalafni-d wamavid imis mama fareSa martiais

SvilTan ambis gasagod. fareSa pirdapir amasTan mavida-d uTxr: kaco

ra iqnav andaruyoiv, ro ori amxanigiT wamavidav TqvenTanao-d aRarcad

dabrundav. giorgim uTxr, ro aq arvin masulav, Tu masuliyvesav, aqav

xalxic Rnaxevdao-d, xo iciv, uCemodav arc wavidodesav, arc ÃevsureTao-d

arc mSavsav. albaT CemTan ar mavidesav, RamiT Saiaresav an mSavs iqnebianav

wasulebio-d an ÃevsureTav. fareSa ÃevsureTac wamavid, giorgic gamaxyv,

magrem ras gaigebdes ÃevsureT. fareSa eSmak kac iyv. megobrebic bevri

xyvand arxot. bevr iZiv, iwval, kacebic daayena-d bolos amRionT memTeebis

naTqvam gaig, rom ama da am Ramesav Tofis Ãma iyvav mSavlebis binaSiav.

es amRionT memTeebisagan gamaiTqva-d gaigones fareSais megobrebm; ameebm

fareSas uTxres. gamaiTqvav isic, ro Tofis Ãma ro iyvav, meores dResav

kaloTanelebmav im binaSiiTav saklaveb maasxesao-d amaze fareSam eWv

aiR, egen xo ar uRalatebdesav, naqurdalic ro daxuTav andaruyomav. es

ambav jlugamac gaig, ro eWv aiResao-d. erT Rames imaTac daadves jox

Tavis cxvarsa-d, wavides mSavis mTebSi. axla es gaiges RilRvlebm, ro

memcxvareebic gaiparao-d ufro daeWviandes, tyuilad ar wavidodav iseebiv,

Tu gulSi mizez arai xqondav. kaloTana samtrod saSiS alagSi iyva-d miT

338

eZnelebod Tqma, icodes ro masvenebas aRar miscemdes neTxelni-d imaT

makeTei. am masazrebiT andurayos mamklavebm jer Tavis mezoblebs gaandves:

iseniv Cven davÃoceniTav, am ambavs aRara daefarebisao-d Cven aq aRarvin

dagvayenebsav. e bina gaacaleTav RamiTav, memrav aviyarnaTao-d kaxeTs

wavidaTav. eseebi jer ar gamatydes, manam bina sxvas soflebSi ar gaitanes

axiela-d WimRas, memr uTxres fareSas: Cven ki ar viyveniTao-d meores

dilas saklavebis sayidlad misulebmav erT RilRveli vnaxeTav mkvdariv.

mSavlebis binazedav. andurayo ki ar iyvav iqav. vkiTxeTav memcxvareebsav,

ro es ra ambavi asav, imaT Tqvesav, ro binaze dagvecnesav guSinwuxrav. sam

kac mavkaliTao-d aiqav qviSaSi unda CavRmarxaTav, ro arvin gagvigasav.

or kac atanili goqvao-d esic iq unda avitanaTav. nu visTan ityviTav am

ambavsav, adgesao-d TiTo cxvar magvcesao-d arc Cven vambobdiTav imiTav.

memr uTxres, ro aima-d aim alagSiav qviSaSi iqnebianav. amaT esr gadaferes,

magrem vin daijerebd eseTs saubars. fareSamac gaiga-d sxvam xalxmac,

ro isen iyvnes. arafer ar uTxr fareSam imiT, ro gamTxildebianav ro

is Samatyonav, ro me magaT es gaugiv. mavid bevr RilRvlebi, amaTxares

mkvdrebi-d sakaceebiT RilRos waiRes.

manam RilRvelni imeebs daRmarxevdesa-d Suris saZebrad wamasavlad

maiclides, kaloTaneln adgesa-d gadaixiznnes piriqiT ÃevsureTiske.

iqiT kaxeT wavides, kaxeT iSoes gasaveleb tye asxabari-d iq dasaxldes,

qistauris marjves.

RilRvlebm ro mkvdreb daRmarxes, wamavides Suris saZebrada-d naxes

kaloTana sru daclil _ aq aRarc kaci asa-d aRarc saqoni. amis memr

gZeldebis RilRvel-arxotionT mesisxleoba. am ambavze kaloTanlebs bevr

leqseb uTxresa.

1.

wamavlen nasirivlebi, Samaiarnes gzanio,mauvlen andaruyosa, diCin, gviWirev mÃario.emzada andaruyoi, iwrod gabanda jRanio,ubes Caidva sudari, jalafT daswera jvario.

an miac iq unda mavkvda, an und mavlala cxvario.

kaloTanaSi mavides Tval-SuaRamis xanio.

wamaegebnes xirsilni, martiais Sviln Zmanio.

RilRurad xkiTxes ambavi, daiwyes saubario.

etyoda andaruyoi, mSavlebs sad udgas cxvario,

339

vidinaT andaruyoo, aRar as bevrni gzanio.

mSavlis binaze mavides, elven siwmidis canio.

giorgim andaruyosa ar misca omis xanio,ma kvirikais xanjarma, aisxa sisxlis cvario.

ÃorÃSiiT Rvedra gamadis, qibiSauri vario.

vin iyvav, vis gagÃm enai, ÃorÃSi dgas codo-bralio.

saleqsod gamamigzavnen terRulis jiÃvis rqanio,gavawyvna beRlis yoresa, SoriT embodan Tvalnio,me Tqvensa qebas ar mavSli, sadac dasxdebis jario.

2.

cda unda aegeTai, mand ro kravelan* cdiana:

oÃSamT win, oÃSamT ukena, sabakes sisxliT svriana.

giorgim kravlianama CaCnuri gaapriala;

kvirikam kaloTanelma aRara daagviana.

WabukaTama giorgimL sru civ-civ wamaiara.

ras swyalobs mgelais Tofsa, namtvrevni gadadiana.

mSavlis gazdilma jlugama, ainal gaaÃmiana.

orT erTucs afarebiebs, raiT dakvritna tyviama?

rai xkres andaruyosa, laSni ro gverdze Rbiana.

satyaven gaayrevivnes, tyavebze wilsa yriana,giorgi eubneboda, erTs tyavs Cemoba xqviana!

dedunas daukereniT, tyavT saÃeln ar gvibiana,wyarosTaviske gaswies, Ãarni uRelSi Rbiana.

wverisZir amaitannes, qviSaSi Rmarxevdiana.

eeg leqs gamagigzavnaT RuliT babilis niama.

kaloTanelni isr saCqarod gadaixiznnes, ro RilRvelT veRara maaswvres,

Suris saZieblad erTxanac veRar maaswvres masvla imaT aq yofas. esen ro

wavides, darC amaT sofeli nasoflarada-d mTa-baric ukacod. maSin fareSam

maulal kaci arxotionT, ro kaloTanis adgil-mamulSiav kacm ar gaiarasav,

sam kac gvaklavao-d magis gulisad aiyarav eg sofeliv, eg adgiliv kacis

TavebSi Cven gvekuTvnisav (mTielebSi mainc is wes iyv maSin, ro kacis mamklav

ro aiyrebod, imis adgil-mamuli maklulis mepatrones SCebod). Cvenav imaTav

* kravelani _ am Zmebs imitom ewodeboda, rom Zalian xuWuWi Tma hqonda orives, batknis matyliviT, batknis matyls kraveli qvian.

340

kaxeT veRarcaiT mivxyvebiTav, ai adgils daviWerTao-d vinac am adgils

Sagvecilebisav, mamklavic isiav Cveniv. imaze viZevTav Sursav _ es gaugo nu

geqnebisTav, amas winswrobiT imiT gicxadebTav, ro memr aRarvin sTqvaTav,

winav radar gviTxariTav, Tu adgils Ãels zdebdiTav.

kaloTanas axlos mesamZRvred esaxl sofel amRa. amRionTa-d kaloTa-

nelT mTa-bari erTucze xqond, ufro samTo sazafxulo adgileb iyv

erTucze gadabmulebi. amRivnebm uTxres: magaT adgil-mamuliv Cvens adgil-

mamulzed asav sruav. Cven aq ar SamagiSobTav, sam kacis Tav ki arao-d

Tunda samoc kacis Tav emarTasav Tqveniv kaloTanelTav. Cvenav zog fas

micemuli gvaqvav kaloTanelTadav, zogic unda mivsceTav adgil-mamulSiav.

marTladac amRivnebs zogs vis mTa-bari xqond nayidi kaloTanlebisgana-d

zogs visai. cal-calke komlebs cal-calke komlebisgan. fareSa xan kacs

ugzavnida, xan TviTon midioda da urCevda: Cemi Svilis andaruyos da

sxvebis sisxli aq asav daRvriliv. aqav tbai dgasav sisxlisav. modi, Tav

daanebeTav amasav, nuRar davRvriTav sisxlsav, me kaloTanelT vercaiT

mivxyvebiv. am mamulis daWeriT Tu mainc ar mamSordav sircxviliv, me

karSi gasavali maqvav daleuliv. me aq sacxovreblad xo ar maolav, an

is fasiv me momeciTav, rasac kaloTanelT aZlevTav, an ijara mameciTav,

mainc xo Tqven Ãelsayrel iqnebisao-d, Jjobav, ro am adgilis gulisad

sisxls nuRar davRvriTav. es ambavi amRivnebm kaloTanelebsac uTxres,

RilRvelniv an mamuls Txoulobenao-d an imis nafasursav, Tu ara, muqaras

gvTxovenav. amaze kaloTanlebm uTxres: imaTav Cvenav mamuls ar vaZlevTav,

wamavidanao-d magvklanav, Cvenac aisiTa sisxl gvidgasav, raÃelic sisxl

magaT edgav, Tu ara, isic sakmaoi asav, ro adgilSiiT aveyareniTao-d

qonebaic sru gagviqarwyldav. Tqven ro RilRvlebs ra miscaTav, tyuilad

CagivlisTav, manam fass ar magvcemTav, mamulSi ar gagavlevTav.

amaze didxans iyv saubari-d bZola. bolos amRivnebi kaloTanelT sru

gauswordes mamulebis fasSi, zogm mekomurm met iyida-d, zogm naklebi,

visac ramTveni SeeZliyv. erT amRion kaci, saxelad bewina, yvelaze ka

mcxovrebi iyv am sofelSi. saxeliani-d magar kaci Zalian iyv, ro is arc

RilRvels epoeboda-d arc Ãevsurs. aman arc SiS icoda-d SasaZleblobaic

xqonda-d miT ufro bevr iyid kaloTanlebis mamuli-d daiwy Ãvna-Tesva iq.

bolos bewinas SuRl mauvid fareSasTan, nu daxolav uTxr bewinam, nu ras

iTxovav Cvenganav, agerai Senao-d agerai kaloTanelniv, me mamulSi fas

mivecio-d CemTan ara gesaqmisav. gamward bolos fareSai-d damuqarebul

wavid.

341

fareSas ro andaruyo maukles, meore Svil daSC kidev osi. osi maSin cota

iyva-d male wamaizard. gaig osim ro taniesav memcxvareeb gadmavidesao-d

cxvar-bina dadgav. andaruyos makvlaSi ro jluga iyv memcxvarei, amis

javri SWird osisa-d gadaswyvit jerav memcxvares mavklavav, imis javr

amaviyarao-d memrav kaloTanelT magivradav imaT mamul vinac daiWirav,

amRions vis mavxklavav. jluga fSavel memcxvare iyva-d tanies gudamayrel

memcxvareeb gadmasuliyvnes, magrem osi amas sru ar fiqrobd, vin iyva-d

sadaur iyv. xoloT memcxvare kac ki maekla-d sadauric unda yofiliyv. am

gudamayrel memcxvareebs andaruyos makvla arc ki xqond gagonili. wamavid

osi, erT amxanig sxo gamaiyol, maeparnes cxvris farasTan erTs gudamayrels

wyemssa-d makles TofiT. viTam memcxvareze iZies andaruyos Suri. wyems

ro makles, manam sxo wyemsebi mavidodes, cxvris fara upatronod darC,

magrem RilRvlebm Ãel ar axles, sircxvil iyv Suris saZebrad wasulis

kacis qurdobai. dabrund osii-d Sin misuls RilRvlebi saxels ulocevdes

wyemsis makvlaze.

es Suri ro iZiv, axla daiwy arxot siaruli samzirlada-d kaloTanlebis

magivrad amRivnebze sisxlis asaRebad. aq ki ufro imis makvla undod,

visaic javri SWird. ufro iZevd axvaT bewinas, raki fareSasTanac naSuRlar

iyva-d kaloTanelT mamulic imas eWir meti. bevrjel iyv osi samzirlad,

bevrjel Saxvd arxotion kac marjved masaklavSi, magrem jer ar undod

ubralo kacis makvla, marto bewinas emterebod. icod, ro bewinas Tu ver

maxklevda-d imisians sxvas vis maxklevd, isi neTxelT asayrelad gauÃdid

saqmesa-d imiT eSurebod jer amis maSorebas. ro wamavidod, isiTs alagSi

Causxis mzir, ro bewinas Tval arcaiT Seegd, Tore Zalian eSinod imisgan;

is Tu Casafrebas maaswrobd, azaralebd mzirT.

arxotivnebs, sofel amRivnebsa-d axiellebs erT samTo adgili xqond _ tanie.

tanies zafxulis Tibdesa-d zamTris saqon miudiod gasakvebavad. aq saxlebic

xqond sazamTroi. taniesac winav RilRvlebi mdgarana-d memr arxotivnebs

ZaliT dauWerav es adgili-d amazedac javr mazdiod RilRvlebs. osim icod,

rom zafxulis pirT arxotivnebi ÃSirad dadiodes tanies, zogi saxlebs miwas

ayrida-d tkepnid, ro zafxulis wyal ar Casuliyva-d xe-Wer ar dampaliyv. zogs

saqoni-d cxvar miud-maudiod, zog kidev Walas davidod Tavis sasaqmoze. sworad

am dros gazafxul wamavid osi samzirlada-d orn sxvan gamaiyoln. ors dRes

icadesa-d bewina ar Saxvd, iseni taniis kar isxdes tyeSia-d iqiT kargad Sors

Cind arxotiT masaval gza. Caiares sxo arxotivnebm, magrem osim ar aTofviv

iseeb. erTis kvirais sagZali xqond wamaRebuli-d is amxanigebs eubnebod: am

342

sagZlis gaTavebamdin qve maucadaTav bewinasao-d, Tu mainc ar mavidav, bolos

sxva kac mavklaTao-d memr wavidaTav Sinav.

mesame dRe gauTend Rilvlebsa-d mzemais xanT mavid axvaT bewinaic, erT

amxanig sxo etan _ ZiaT abaizZe. mziri maRlad isxd gzis TvaliT saWerlad.

aqiT Sor iyva-d ara daeklebod gzaze mamavals kacs. adgesa-d Camoirboles

maRliT. taniiskar taniis wylisgan gamaxramul beq iyva-d imas mausxdes,

arxotis wyalzeiT bewinai-d imis amxanig madiodes. arxotis wyalze mimaval

kaci taniiskar ÃidsTan cotas mindorze gava-d RilRvelT sworad am gziske

daikeTes sayuCeebi-d Casafrdes.

mavides bewinai-d abaizZeic am mindorze. RilRvlebi bewinas kargad

icnobdesa-d samTav imas daRliSnes Tofebi. abaizZes yur ar ugdes, bewinas

Tofic hqonda-d abaizZe uiaraRo iyv.

Tofeb ro gaiyara-d bewinas samive gascd, erT mirgvliv klde idv gzis

pirSia-d bewina im kldiske gaiqc Casasafreblad; ro gaig, tyviamav axlos

gamamiarav, me mTofvenav, mivida ki kldesTana-d meored gamaiyar Tofebi-d

bewinas gulze maxvd erT tyviai-d imaSiav makvd.

ZiaT abaizZe arxotis wylis piriske gadaxta-d maefar; aRar Cind is alagi,

sadac RilRvlebi isxdes. bewinaic ro aq gadamxtariyv, gadaSCebod, magrem

isi isiT uSiSar kac iyv, ro pirdapir iqiske gaiqc, saiTac Tof gamadiod,

am kldesTan Causafrdao-d memr ki vercaR erT wauvidod cocxal, Tu

amas sayuCSi mieswvr. RilRvelT ro gaiges, makvdav, daiqcnesa-d wavides

Wala-Wala rboliT. ZiaT abaizZe ki wavida-d arxot gatex Ãmai, daiqc

mdevar, magrem rasaR gamaSCebodes, isen maledav daiqcnesa-d gadavides

samSvidobos. es bewina im giorgaT Camamavlobis kac iyv, Cven ro TamarizZe,

mindiai-d sulxanaurT uSiSa davswereniT aq. exladac imaT Camamavloba

aiseTiv amayi-d mtrisad mimyol xalx iyv, rogorc iseeb iyvnes. memr bewina

amaT gvarSi yvelaze kai kac iyva-d mTels gvars Zalian uyvard. bewina

daasaflaves kia-d meoresav dRes wavides Suris saZebrad.

imis saxliskaceb wavides: badiaT ionai-d xomizura _ Zmani, sulxanaurT

uSiSa, or gareTul saxliskac gaxyv _ gajalaT gagai-d nislaurT ÃiClai.

xomizuras cametis wlis Svili xyvand, babua; amanac maindom samzirlad

wasvlai-d, ymawvili xarav, ar gaiyoles. ro mainc ar iSlid, imeebis wasvlis

dros babua Sin daamwyvdiesa-d gareTiiT gadmaukedes kari. iseeb ro wavides,

sakvmisas gamaZvra-d wavid imaT kvalzeda-d arxotis Walas daewiv. gaiyoles

isic.

343

neTxas sofelSi arcaiT as misavali, isiT Cdili aqv, ro iqiT wamasvla

Zneli as. amis gulisad, ro wamasvlaSi aRar daziandan, mzirebi Cavidesa-d

neTxis kar Ãidis TavSi fiWvianSi Casxdes. aq TvaliT uCind neTxiske

mimaval gzaic; SuRilRoTa-d neTxiT mamavals kacsav neTxis Walazedav

Rnaxevd. neTxelT icodes, ro es vali didxans ar SaSCeboda-d mTxilobdes.

uiaraRod SiniT karSiac arvin gamavidod. wasvla-masvlaic Znel iyv am

iwros Waleebzed, magrem, rosac aucilebel saqme ra eqnebod, rasaR

iqmodes, wamasvla undod. wamasasvleli marto erT gzai xqond, romenic

jer iwro neTxis Walas gamaivlid, memr neTxiskar Ãids gamaÃdeboda-d

dabrundebod SuRilRoske, aqac sru iwrod tyianeb Waleeb iyv. giorgaT

mziri RamiT mivida-d Casxdes fiWvnarSi, daikeTes sayuCebic. gaTenda Tu

ara-d orn RilRveln mavides neTxiT, RilRoske mimdinarni. mzirebm erTucs

uTxres, ro Ãids ro miuaxlovdebisav maSin vesrioTav. Tofeb yvelam

gadausxa-d daRliSnes; xomizuras uTxres, Sen gviTxridiv, ro yvelam erTad

davsxlitaTav Tofebiv. Tofebis dasxletis dro ro mavid, xomizuram Tqo:

`aha~ es niSani iyva-d amis gagonebaze RilRvlebisad daliSnebuleb Tofeb

yvelam dasxlit. Tofeb ro gaiyar, erT RilRveli siraRaT arsambeqi imaSiav

Caiqca-d meore RilRveli daWrili Ãidis ZirSi gadabrund totiTa-d Caimal.

waqceuls RilRvels kidev esries. adgesa-d wamavides piraRm.

es Tofis Ãma neTxas sofel gaigonesa-d gatyd Ãmai. saCqarod SaiaraRdesa-d

daiqc axalgazdoba samdevrod. yvelaze win gamaiqc fareSaiSvil osi. osi

gamaqceul mavida-d Ãidze unda gamasuliyv. ariqaTav, Tqves mzirebm, Ãidze

nu vis gamauSobTav, Tore gzas Sagvikvrenao-d dagvazaralebenav. manamdin

osi Ãidze SamaÃdeboda, esries aqiTac. ar maxvda kia-d tyviam ro axlos

gauar, gafrinda-d beqs maefar. maxyv sxo mdevarica-d Casafrdesa-d daiwyes

Tofs sreva. imaT Sor egon mzirebsTanamden, maRla daiwyes srevai-d tyviam

TavSi daiwy gadena. mzirebm erTucs uTxres, ro imaTav Sori Rgonavav, maRla

gvaÃlianav, ar gaiganav ro tyvia maRla gadadisav, Tore dagvazaralebenav.

raxan Tof gamavardasav, piraRm daviqcnaTav, viTam tyvia dabla madisav,

memr ufro maRla daiwyebenav srevasao-d veras dagvaklebenav. marTladac

esr maiqcnes: Tof ro gamavardis, piraRm daiqcniana-d tyviam ufro maRla

daiwy gadadenai. TiTo orolas eseniv kidev aÃlides, ro Ãidiske ar

wamavidanav. aseTi siaruliT SaÃdes ÃSirs fiWvianSia-d veRarc RilRvlebm

gaiges saiske wavides mzirni-d daanebes Tofis Ãlas Tavi. mzir ro arxot

mavid, TemebSiiTac daiwy ufros xalxm dena, saxelis masalocavad, Tavis

sofelSi xo ulocevdes; magrem xomizuraT babuas amiT gul ar xqond

344

najerebi. is fiqrobd, bewinasav Tu kide arvin Savswirev, ver mavisvenebav.

Tavis mÃriv kide RilRvlebi iyvnes dajavrebulebi-d isenic cdilobdes

axla kide imaTac maekl arxotion kaci-d eZiv Suri. oriv mÃare mzas iyv,

sadac vin Saxvdebod, nadiriviT maekl, magrem erTucis ambav ro icodes, ro

arc erTni maisvenebdes kacis mauklavada-d arc meoreni, imiT RilRvelebic

gamTxilebuleb iyvnesa-d arxotivnebic. arc erT xalx dadiodaR samtros

gzazeda-d arc meore. mTaica-d baric sru uqmad iyv damrCali, im mÃareze

sadac RilRvel-arxotionT an mTai xqond erTucis axlos, an bari-d an

sadac gza iyv erTuciske marjve misavali. am simTxiliT xuTi-eqvs welm

gaiar, ro vercaR RilRvelT vin maklesa-d verc arxotionT.

xomizuraT babua wamaaxalgazdavda-d nadirobadac daiwy siaruli,

magrem bewina raki Zalian uyvard, sru is iyv imis gulSi, kidev mavklav

sakuTradav RilRveliv. erT sxvis gvaris kaci xyvand babuas mezobeli,

babuÃurT TaTarai-d amasac RilRvelT javri SWird. TaTarais SinSisad am

karga xnis win, ZaugSiiT mimavlisad, gza Saekr RilRvlebsa-d cxen waerTv.

erTxan babuama-d TaTaram gadaswyvites: wavidaTav, jer RilRvel mavklaTav,

amaviyaraTav RilRvelT javriv, memr mavbrundaTav, terRas vinadiraTao-d

jiÃvis Ãorcic mavitanaTav. TaTaraic babuasaviT magar axalgazda iyva-d

kaadac aCniyv erTuci. Caidves sagZali-d wamavides: jer RilRvlebze

sanadiroda-d memr jiÃvebze. Caiares Walai-d Causxdes neTxiskar. dilas

mzemais xanT mavid erT RilRveli neTxeli. daaSales Tofebi-d makles.

mabrundesa-d tyedatye wamavides terRiske. es RilRvelic iqav bewinas

Saswires. neTxas gaiges, mdevar daiqc, magrem afaTvlul tye iyva-d veRar

gaiges saiske wavid mziri. babuai-d TaTara mividesa-d Samaudges terRis

Walas terRad sanadirod wasavlad. am dros erT neTxel RilRvel yofil

terRas sanadirod, saxelad Cargeza; mauklav jiÃvi, dauwyvav mZime bargi

jiÃvis tyav-Ãorcisai-d kldeTas ro veRar uzidav, pirdapir terRis Walas

gamazdgomiv bargiani. Tumc saSiS ki iyv es gza, magrem ageb arvin Samxvdesav,

albaT ifiqr.

Cargeza Zalian mZime bargiT mavidoda-d gzaze aRar xqond guli. TaTarai-d

babua caleeb midiodesa-d mTxilad aTvalierebdes Tavis gasaval gzas.

terRis iwro WalaSi maled maxkres Cergezas Tvali-d Causafrdes. sru

axlos ro mavid, esries Tofebi-d Cargezaic aq makles. arc iaraRs axles

Ãeli-d imis bargs xo ras Ãels axlebdes, Taod wamovides kidev, jixvebze

inadires terRasa-d Tavis maklulis jixvis Ãorcis bargeb maitanes Sin.

345

rosac arxotis jvarSi sayarymod verZ dakles, maSin mixvd xalxi,

ro amaTav saxel raim uqnavav. daiwy xalxm saxelis masalocad masvla.

zog ki imasac ambobd: eg ambavi sasixarulo ar asav, ramTvenic tyvia

RilRvels maxvdav, Tu met arav, imTven mainc magvxdebisav Cvenavac. aba

razedao-d romenzedav, ra sasargeblo an Cvendasao-d an imaTadav. ufro

bevr xalxs ki uxaroda-d ambobdes: axiav RilRvelis makvlaiv. ramTvenic

RilRvel makvdebisav, imTven Wir maSordebisav qveyanasav. sruerTiav, Tunda

mavklaTao-d Tunda arav, egeniv Cven mainc ar dagvindobenav, sadac vis

gagvewevianav, magvkvlenao-d azir Cvenac mavklaT maincav. saxelis mqnelebs

pativsac aZlevdes jarzeda-d leqsebsac umRerdes saqebs.

TaTarai da babua iyvnes qistebis mternia.neTxaSi sadam Cavides, aRar gawires mtveria.

cis quxiliviT amadis, erTucs uxmoben kldenia.

suleT Savida Cargezi, ar Saiyola feria.

ra Suaze SWris sawyalsa, gaglejili aqv welia.

marÃed aRonebs naWrevi, TvalebiT cremlis mRvrelia.

Zalian izideboda vercaiT gamamsvlelia.

veRarai qnes neTxelTa, dadga meore welia.

isr ki nuRarvin maxkvdebiT, ver gamaiRaT Ãelia.

am ambavze RilRvlebi Zalian gamwardesa-d daiwyes Suris saZebrad

siaruli. magrem arxotivneb isr Zalian gamTxilebuleb iyvnes, ro Tavis

soflebs bevrad aRar scildebodes. RilRvlebis masavalis gziske dawires

adgilebic, zogi sazafxuloi-d zog sazamTroi, isiT adgileb, ro TiTo

adgili TiTo sofels yvelaad Sainaxevd. mag.: terRa, bisna, TaTxeli,

amJoritei-d bevrad taniesac aRar dadiodes, saiTac sulT idgemdes

arxotionni. tanies Tu wavidodes, jer yaraulT waRlalevdes, gzebs

Saxkrevdes, saiTac RilRvlebis masaval iyv, memr muSa xalx wavidod

saTiblada-d yaraulebsac xalx uTibd. aisrav Tivis krefaSi iqceodesa-d

zamTris, rosac saqons CaRlalevdes, mTebze qve ar iyv gzai-d Walaze

ayenebdes yarauls. Tem-sofel uswordebod sayaraulo fass. taniis garda

sxvebs adgilebSi jiÃvebis met aRar dadiod. aisriv RilRvlebm daanebes

Tavis adgilebs Tavi, ufro Corexs. es adgili zafxulobiT sru mTis RilRos

Ãar-cxens inaxebda-d eexla sru Tav daRnebda-d jiÃvebm daisadgures aqac.

346

am simTxiliT karga xanm gaiara-d veRarcvin makl erTuci, Tumc oriv

mÃare ÃSirad ki dadiod erTsxvaze sanadirod.

kaloTanelT Saabes es saqme win-win andaruyos makvliTa-d exla am

andaruyos Svilnic dazardnes orni _ nali-d alberdi. andaruyo ro

makles, maSin Zalian cocoteeb darCesa-d exla wamaoSkacdes. marTalia,

osim bewinaic makl, tanies wyemsic makl, andaruyo uZebar aRar iyv, magrem

uncros Svil alberdi av kac gamavida-d ambobd, ro mamaSCem ro maklesav,

Cven obleb davrCiTao-d oblobaSia bevr tanjva gaviareTav. biZaSCem osim

ro kaceb daÃocav, imiTav Tavis gul maioxav. exla me gavizardev, Cemi ÃeliT

unda davRvarav arxotionT sisxliv, ro gul mavijerav.

alberdic ufro im xalxs iZevd, visac kaloTanelT adgil eWir. mamisCemis

sisxliv im adgilSi daiRvarao-d exla sxveb xyrianav Ãelsav im adgilsav.

orjel-samjer gzaic Saukr alberdm ZaugSi mimavals mgzavrs. undod, ro

amRion vin yofiliyva-d maekl. magrem amRioni am gzaze aravin davidod, qvec

dacvarc xalxi gzaSi Casafrebulm alberdm. arxotions kacs aRar uSobd.

bolos begar maiTxov, magrem ar misces.

gajavrebulm alberdm Sayar sami-oTxis kacisgan Samdgar mziri-d wamavid

erTis kvirais sagZliT, amTven xansav Samxvdebisav erT mainc vinao-d

mavxklavav. wamavidesa-d arxotionT adgilebSi, amJorites Sakres gza. aq

aivl-Caivlisav vinav menadire maincao-d mavxklavTav; Tu or-sams arav, erTs

mainc xo mavxklavTav. im azriT ki iyv alberd wamasul, ro erT mgzavrSi Tunda

xuT-eqvs kac Saxvedriyv, sru daÃocas apirobd. mamaSCems andaruyosao-d imis

amxanigebsac egr uyvesav, ro yvelan daÃocnesav, exlad miac aisr uzamav

arxotivnebsav. magrem aq marto erT kac Saxvd amRioni, mzevinaraT mindia.

mindia marto wamasuliyv sanadirod, is RilRos cxovrobd winav, bevr

xalx icnobda-d fiqrobd, me ar mamkvlenav. imiT davidod is marto am gzaze

briyvad. magrem alberdi nacnobobam ar daiWira-d gzaze mimavals mindias

daaSales Tofebi-d makles. mamaSCemiv qviSaSi daRmarxesao-d gvaZeviesav,

Tqo alberdm. es kaciv unda vaZevivav arxotionTav. daakr zurgze did qvai,

miitanesa-d sadac did gube iyv, wyalSi Caagdes. miitanesa-d kidev didideb

sipeb miasxes zeda-d wavides. axla alberds miuloces saxeli RilRvlebm.

mindia ro nadirobiT aRar dabrund, daiwyes jer Tavis saxliskacebm Zevai,

memr, ro mainc ar maiÃel, TemSia-d sofelSi raic axalgazdoba iyv, yvelam

Zeva daiwy, arcad gauSves dauZevi, raic sanadiroeb kldeebi, an sadgomeb

exebi sru daiaresa-d ver maÃeles. memr RilRosac daiwy mSvidobianm xalx

denai-d Zeva, visac mter ar xyvand iq, RilRvelTad visac daleul ara-i

347

xqond. daiwyes iq kiTxva: aq xo arcad masulav, an xo arvin iciTav, magrem

RilRvelT ro qvec scodniyv, ar etyodes. isiT atkaz icodes. budis

ÃevsureTac iZies, Satiliskesac, magrem daikarg kaci. mkiTxavebmac bevr

raim imkiTxaves, magrem arcara ameebis mkiTxaobiT gamavid. mkiTxaveb ufro

imas abralebdes, ro maganav Tavis rjuls uRalatav, RilRvelT rjulze

dadgav, iq icxovrao-d imiT mauvidav egiv. egiv isr daikargebisav, ro aRarc

sru maiÃelebisav, zog mkiTxav imas ambobd, ro RilRos asav cocxaliv.

visac ra maRgondebod, yvela imas ambobd.

mindia makles sTvlis dros enkeniis TveSi, Tu marianobis TveSi.

dazamTrebamdin mTel Tem-sofel iZevda-d, ro mainc ar maiÃel, daanebes

Tavi. zamTarm gaiar, gazafxul mavidad - amJorites wylis pirSi erT Ãel

maiÃel (ipovnes) mel-kvernaisagan gamaxruli. mesame-meoTxes dRes kidev gaRm

wylis pirSi feà maÃeles. amiT mixvdes, ro aq sadam asav makluliv; daiwyes

wyalSi Zevai-d zurgze qva dakruli mindiais gvam maÃeles. Ãel-feÃi velis

nadirs daeglija-d uÃelfeÃo maÃeles, Tav ki zedav eb. mkerdsav didideb

sipebi xqoniyvav dasxmulio-d imiT vera daeklav velis nadirsav. Tavsav qva

zdebiyvav. memr daZiesa-d makrifes, Tu sad kidev ra iyv velis nadirisgan

gawirul iogebi. wamaiResa-d daRmarxes.

kviraes daRamebada, vapireb leqsis Tqmasao.

amboben amJoritesa damdgarsa codo-bralsao.raad xklavT menadiresa, RilRvlebo, mindiasao?

RalatiT rad xklavT rjulZaRlno, iwros rad ukravT gzasao?

Tu maxklavT, ar daijerebT, wyals nu gaatanT mkvdarsao!

avnia arxotionni, ar SagarCenenT valsao.

aqeben ÃirClais Svilsa, granjas aqeben kasao.

saimedo xyav wvrilai, gaswavlisT Tofis Ãlasao.

Suris saZebrad wamavlen, magrad Caicmen jRansao.

Tof gadis neTxis CdilSia, qarafn aZleven bansao.

mindia ro daRmarxes, gaiges RilRosac, ro maiÃelao-d alberdm daubar:

mag kacis makvlaiv sxvas arvis daabralaTav, egiv me mavkaliv. mamaSCemiv ro

gvaZevieTav, miac imiT gaZevieTav eg kaciv, eg gaswordav eexladav, xoloT

Cven siobleio-d beCaoba kide gmarTebsTav Tqvenav. axla adgil daiWireTav,

sadac mamiCemis sisxl daiRvarav. Tqvenav magas nu SCiviTav, jer kide bevr

vali gmarTebsav Cvenio-d yvelas gadagaÃdevTav, manam ar magasvenebTav.

348

Taod ki alberdi isiTs alagSi dasaxld, ro imas arxotionni veRarcaiT

ras daaklebdes, arxotionT ki isi SiSis zars zdebd. arxotis Walas

veRarc ki dadiodes imis SiSiT.

mzevinaraT mindia ro makles, amas saxliskaceb daSCesa-d daiwyes Suris

saZebrad siaruli. is ki icodes, ro mamklavs ver maxÃelevdesa-d arc

dardobdes imas, xoloT RilRvel Saxvedriyva-d vinc unda yofiliyv,

sadauric unda yofiliyv, sru erT-iyv imaTad, xoloT RilRur talavrian

ki yofiliyv. daiwyes siarul, magrem ar Saxvd isiTs alagSi RilRvel, ro

maekl isi-d Taod aRar dazianebuliyvnes. karga ro mazafxulda, amavid

cxvar-wyemsi Corex. cxvari iyv barSiiT masuli aCarovlebisa. aq mindias

mamklavTa ki ara, sru arvin iyv mTis RilRveli, marto baris RilRvlebi

iyvnes eseebi.

berdiSvilebm wina dRes iWires dvirbiniT, sad vis binaze iyv ufro

marjve misavali-d wamasavali (aq marto erT bina ki ar iyv, ocamdin bina iyv

gaÃeiT-gamaÃeiTi). bolos erT bina SaarCies, romenic ufro saTaviske iyv

kldianis boloSi. gadaswyvites ro mag binaze davTofnaTao-d erT mainc

mavklaTav. Ramis ZaliT Cavidesa-d Casxdes im binais TavSi kldianSi. dilas

ro gaTend, wyemseb TeozeiT adgesa-d cecxlT mirgvliv Samaexvivnes binaSi.

am dros daSales Tofebi berdiSvilebm. erT kac aCaroel wyems qve maklesa,

meore wyems qve daWres targameli.

gatyd Ãma yvelas binaebze. axyares cxvari-d yvelam Walaiske Calal.

imaT egon laSqar dagvecao-d cxvars gaRlalvenav. imis SiSiT Calales

cxvari dabla. berdiSvileb ki adgesa-d wamavides wveriske. bineebzeiT

piraRm wasul mzir ro naxes, dauwyes Tofis Ãla RilRvlebm, mdevaric

gamaudg, magrem berdiSvilebi Tofis ÃliTav pasuxobdesa-d mdevars axlos

ar uSobdes. RilRvlebi jer ki ecadnes ro gza saiT gadaeWr mzirTan,

magrem Tofis ÃliT maRla amasaval aRar miscesa-d daanebes Tavi. wamovides

berdiSvilni. is aCaroel wyems iqav makvd. targamels feÃi xqond barkalSi

damtvreuli-d maarCines RilRvel soflis aqimebm, xoloT gaxaibrda ki,

koWli darC samudamod.

am ambavm RilRvleb Zalian gaamwar, Tu ra vis gimarTebsTav, _ SamauTvales

arxotivnebs, _ radar imas sTxovTav pasuxsav, Tu ara menadireeb Tqven ar

xarTao-d nadiriv Cvenav, ro sadac vis SagvxvdebiTav, gvÃocTav, Tu ara,

ras gvemarTlebiTav alalmarTals xalxsav, sadac vis gvnaxavTav. Tu ar

gaarCieTav xalxio-d eesr gaurCevlad kide vin maxkaliTav, icodaTav, ro

ufers saqmes dagmarTebTao-d Cven bral nu iqnebisav memrav.

349

am ambidges cotaad dawynard xalxi, saubaric ki xqond Sarigebaze.

RilRvleb ufro ambobdes: raad vÃocTav erTucsav, tyav araad

gamagvadgebisao-d Ãorciv maklulis kacisaiv. es sadauriav, ro pirdapir

nadiroba gaimarTav erTuczedao-d aRarc Tqven gaqvTav masvenebaio-d arc

Cvenav. davanebaTav Taviv erTucis Ãocasav. SavRrigdaTav, mkvdrebiv mkvdrebSi

gavRbaraTao-d, visaic met mkvdar gamavav, Tav-sisxl gadaviÃadaTav. memrav

Tqvenac masvenebiT icxovrebTao-d Cvenacav.

arxotivnebic iyvnes Sarigebis momÃre, magrem mainc ar endobodes erTucs.

bevrjel vqeniTav zaviv, Tqo zogm xalxm, magrem RilRvel-arxotionTav zaviv

bolos ar gauvidav. zavis CaSlas RilRvlebi arxotivnebs abralebdesa-d

arxotivnebi RilRvlebs, magrem bedeneb ki ar iyvnes, arc erT mÃare indobd

erTucsa-d arc meore, rosac ki dro daSCebod. eexla ki xalxi viTam

dawynard cotaad, miden-madenaic daiwyes erTad, visac erTucis sisxl ara

emarTa-d mSvidobian xalxad iTvlebod. ufro RilRvlebs araad SWirdebod

arxot masvlai, arxotivnebs ki ZaugSi wasaval gzaic RilRoze xqond.

RilRos cxvari xyvanda-d tyav-matylis sayidladac iq undod dena, marilic

daTexiT maxqond; iq RilRvlebi veZis marils aduRilebena-d arxotivnebsac

iqiT maxqond. arxot upuroba iyva-d simindic baris RilRvlebSiiT maxqond

sapalneebiT. isr ro arxotionTad aucilebel iyv RilRos wasvlai-d isen

sru araad gaivlides. ai, am saqmeebis gulisad arxotivnebm daiwyes RilRos

siaruli; an mavkvdao-d an mavitanav, raic ojaxSi mWirdebisav, eseTis

fiqriT dadiodes RilRos, ro met gza ar xqond. RilRvelnic raicaR

gaCumebuln iyvnesa-d arvis klevdes, amiT ufro gabriyvdesa-d maumates

siaruls arxotivnebm. xoloT, visac sisxl emarT, iseeb ki ar dadiodes.

Corex ro cxvar-binas daecnes, erT kac qve maklesa-d erT qve daWres. am

mzirT winamZRvar iyv berdediaT wvrilai, maSindels leqsSi naTqvamic as:

gveimedebis wvrilai, mangiaT alvis tania.

Tvals ucems welze naxvevi aboinais jaria.

es RilRvelTac kargad icodes, ro wvrila am mzirT winamZRvar iyv,

rogorc menadirei-d mterTan brZolaSiac gamacdili. Zalianac undod

RilRvlebs wvrilais ÃelCi Cagdeba, magrem arcaiT uÃerÃdebod. wvrilas

erTi ufros Zmai xyvand, gigia; winwin ki esic Zalian mTxilobd, magrem

ramTvenic dro gavida-d RiRvelT arvin makles, TanTan yvela gabriyvd,

dascild SiSi-d simTxileic. imaTan erTad gigiasac qood dascildes

350

RilRvelni. jer Walas daiwy siaruli, RilRvelebisagan saSiS adgilebSi,

saojaxod aojisgnis masatanlad. memr adga-d RilRosac wavid cxvris

tyavebis sayidlad. erT Tavis soflel xnier kacs gaxyv baÃaT uSiSas.

idines RilRvlebis sofelSia-d ivaWres tyavebi. gigiam RilRos Tavis

saxel damal. me axieleli orav uTxr, magrem RilRvelT ra eerevis, Tu

kacs erTxan Tval daxkres, memr is aRar dascildebis, Tunda oci wlidge

Saxvdas. berdediaT gigia malev nanax visam xyoniyva-d icnes iqav. wavidesa-d

imis mesisxleebs gaagebies: aqav wvrilais Zma mavidao-d, tyavebs vaWrobsav.

wamavid or kaci-d neTxiskar gza Saukres. RilRos imiT ar makles, ro

visTanac stumrad iyv misuli, maspinZeli ar miscemd imis makvlis nebas,

manam Sin ar wamavidod. Siniske ro gaistumrebd maspinZeli-d imis soflis

mijnas gascildebod, memr aRar iyv imis saqme, rac unda daRmarTviyva-d ai

am gigiasac imiT Saukres gza neTxiskar.

ivaWres tyavebi baÃaT uSiSama-d gigiam; aikides zurgzeda-d wamaiRes. gigias

Tofic xqonda-d uSiSa ki uiaraRo iyv. neTxiskar ro mavides, aq cota veli

asa-d misafareb aRaraisad aqv gzaze mimavals kacs. am velSi win uSiSa edga-d

ukan gigia maxyvebod. am dros gamaiyar Tofebi; gigias maxvda-d imav wams

makvd. gigia ro Caiqc, baÃaT uSiSa gzis iqiT gadaÃda-d tyis buCqT maefar.

RilRvlebm amas Tof ar esries, erT _ uiaraRobisa-d, meore, xnierobis gamo.

erTi wvril-maRali RilRvel mavid, Tav-pirze faSlaÃai xqond daxveuli.

uSiSaiske Tav ar maibrun, mivid gigiasTana-d Tof aRglija, waiR. meorem wylis

pirisas gaiar, arc iman maibrun Tavi uSiSaiske. iqiTi erTad Saiyarnesa-d

wynari bijiT wavides RilRoske. uSiSasTan ar undod pirisaxis gamoCena imiT,

ro gvicnobsav, magrem gaugo ra darCebod. bolos gaiges, ro erTi gajalaT

maklulis jernalis Svil iyva-d meore berdiSvilT ro Corex daWres, imis

saxliskaci. isen Taod ki isiTs alagSi cxovroben, ro iq arxotion kac

vercaiT miva-d veras daaklebs imaT.

iseni gigiais Tofs ar waiRebdes. maklulis Tofis waReba advilad ar

icodes, magrem aq ro uSiSa cocxal gawiresa-d ar esries, is aSinebd ro

gigiais Tofi imas ar aeR, mzirT ar gazdgomiyva-d ar daeziannes gzaze

mimdinarni.

RilRvleb ro wavides, mivid uSiSai, gigia pirqv waqceul iyv. Samaawvina-d

Samaxur zed yarwikai. Taod wamavid arxota-d iq gaagebiv: neTxiskarav

RilRvelTav gigia maklesav. meemzad xalxi, wamavidesa-d maitanes sakaciT.

gigia ro makles, maSin aRarc gigiais Zma wvrila iyv cocxal, arc sxo

axloela vin daSC mtrisad mimyoli. or ymawvil darC: ÃirClaT bewinai-d

351

babut-T bewina. eseeb keeb ymawvileb ki iyvnes, magrem jer iaraRis atanisa-d

mtrisad miyolis dros ar iyvnes. imis gulisad, ro axloel arvin iyv

mZebneli, gareTulebm saxliskacebm daiwyes Suris saZebrad siaruli. Surs

iZevdes, magrem is ki ar icodes, ro mamklav arcaiT Saxvdeboda; oRond

RilRvel Saxvedriyv, sxvas aras dazdevdes, vinc unda yofiliyv, maxklevdes.

erTs sofels SaÃali xqvian terRis wveris gadabrunviT. am sofelSi kai

mcxovreb xalxic iyva-d pur-marilianic, Tan alal-marTali-d udanaSaulo

xalx iyv, ro Tavisobas arc mama-papas rai xqond imaTas arxotionTad

daleuli (danaSauli). Taod exlandeleb xo did pativismcemleb iyvnes

arxotivnebisad. nametnavad baigulisSvilni. es RilRveln samn Zman iyvnes _

mahamaT, murwali-d isa. amaT bevr cxvari xyvand, zamTris mindorSi daudiod,

zafxulis arxotivnebis mTebs qiraobdes: terRas, CxataTa-d TaTels. am

mTebSi idg am samis Zmis cxvari-d. imaT binaze stumrad misuls arxotions

kacs isr ar gauSobdes, ro pativsacemlad saklav ar daekl. nametnavad

berdiSvilebi xvdebodes, Suris saZebrad RilRoske mimdinar mamdinrebi-d

misulebs yvelas pativs scemdes. arxotivnebic amaT araiT awuxebdes, piriqiT,

kargad eqceodesa-d ka ganwyobileba-i xqond.

berdiSvilebm RilRos idines Suris saZebrad, magrem ver miaxwies iqamdin,

sadac saWiro iyv, arcad vin Saxvd marjves alagebSi. bolos am gvarSiiT

or axalgazda wavid Suris saZebrad, babutai-d gigi. amaTac jer sxva-sxva

gzeb iyaraules, ro sxva RilRvel vin meekl. bolos ro vera gaawyves,

wamavidesa-d saTibSi namyofi baigulT isa makles. wamavidesa-d sofelSi

maitanes ambavi: RilRvel mavxkaliTao-d ulocevd xalx saxels. bolos ro

gaiges isa mauklavav, uTxres Tavisebm: raad maxkaliTav Cven pativismcemel

isaiv. nislaurT abikam leqsic uTxr babutasa-d gigis, Tavis Zmasa-d SinSs:

samzir wavides vaJebi, midian maRlis mTisasa;

mivides, Tvali daavles saTibes SaÃalisasa.

saTibSi namyofs Tof daxkres baiguliSvils isasa.

vinac gaWmevdaT dumasa, raadaR xklevdiT imasa.

esr makles RilRveli-d CaiTval naZebnad gigiai. memr wamaizardnes

gigiais axloelni, bewina-bewinanic. axla amaT daiwyes kidev siaruli

RilRos Suris saZebrad. gigiaiv gareTulebm saxliskacebm iZebnesao-d

axla Cven ro davizardeniTav, Cven unda amaviyaraTav mtris javriv. iseni,

mimdinarni arxotis Walas, daÃocn turturis mzirm (es dawerilia: patalais

352

makvlidge bevris wlebidges patalais saxliskacm turturm maasx mziri,

arxotis Walas Casxdesa-d mzirad mimdinarn bewina-bewinani daÃocnes).

amaTac aRarvin daSC Sinaur mZebneli. gareTuleb ki darCes.

baigulT isais Zmas mahamads feà maSWresa-d gacalfeÃavd. cxvari iqav

bevri xyvanda-d Rondebod zafxulis ro ka alag aRarcad xqond sasaZovre.

arxotionTanac zav aeSal, Zma mauklesa-d veRarc amaT mTebSi maudiod

cxvari. bolos ro gauWird, gadaswyvit arxot wamasvlai-d arxotionTa-d

Tqma: cxvar damayenebieTav mTaSiav, Zmis Tavs gapativebTav, ar magklavTav. me

ramTvenic unda mavklav, exla Cem Zma aRar gacocxldebisav. amis saTqmelad

wamavid mTaTas calfeà kaci, ori joxiTa-d erT sxo gamaiyol RilRveli.

es isiTs dros wamavid, ro arxot maSin dReoba iyv, aTengenai, aTengenas

amRionT „zeTukoba“ icodes. zeTuka maRal mTai as RilRvlebis masavals

gzazed. aq erT salocavi xyvanda-d welSi erTxan adiodes erTianad sofeli

amRai, sworad am aTengenas. aq winas dRes yaraulebis walalva icodes,

ro daeTvalier iqaoba, mter arcad vin iyosav. sayaraulod wasul iyv or

axalgazrda _ baTakaT giorgii-d babuta. naxes, ro or RilRvel amRis

pirdapir amRiske miv, erTi ori joxiT miv im cud Rada-Rude savalzeda-d erT

feÃiT miv. wamavidesa-d TofiT daÃocnes orniv. arc imas gauwies angariSi, es

ufeÃo kaciv samtrod mamaval ar iqnebisav.

es meore Zmaic alal-marTal makles baiguliSvili. darC marto erT

muwali-d aRarc vin mauklav memr imaT samagieroi.

ÃaduelT Ãaravnis gareka RilRvelTagan

miambo beJita qeraulma, 50 wlisam,

sofel ukenxaduSi, 1936 wels

Ãadu sofeli ÃevsureTis saTaveSi as. aq winavac bevrjel dascemion

RilRvelebi-d gadaulalav saqoni. taniis mTis ZirSi cxovrobena-d taniisas

Zalian marjvei-as amaT saqonis galalva RilRvelebisad. erTxan daecnes

RamiTa-d mTaSi nadgom Ãaravani galales ormocamden Ãari.

meÃaravnem gatex Ãma sofelSi. Ãaduelni amav Rames maemzadnesa-d wavides

mdevrad. erT stumrad masul axalgazda iyv xoSaraulT lagazai. isic

ÃaduelTan erTad wavid mdevarSi. gzaze win-win tanies daewivnesa-d

RilRvlebm ro naxes gvewevianav, lartanis gorzeiT dauwyes Tofvai.

Ãadulebi ar aÃlides Tofebs, imiT ro Sor iyva-d iq ara daeklebod aqiT.

353

tyvia-wamals zogevdes lartanis gorzeiT ro Tofevdes, Ãaduvleb cota

xans maefarnes nasoflar saxlebsTan, ro gaiges ro wavidesav RilRvlebiv,

gaxyves Ãaduelnic kvalzed. bisnis kuroze ro gadavides, iq kidev Tofes

erTuci Ãaduvlebma-d RilRvlebm. aqiTac wavidesa-d gadavides Corex.

Ãareb win midioda-d uken yaraul rCebod, esen ukrevdes gzasa-d Tofevdes

Ãaduvlebs. Corex ro gadavides, daRamd kidec. ÃaduelT aq arc gza icodesa-d

veRarc Ãarebis kvals igebdes. darCes Corex veli-vel, CoÃianebi, naoflar-

daRalul xalxi. aq maRlis mTispiri asa-d Zalian Saawuxn sicivem.

rogorc iqnebod, gaaTenes es gril Rame, dilas Cavides Corex, pirdapir

RilRvelT cxvar-binaze. aq Ãarebis kvalic airiv, raki zed cxvar galales

RilRvlebm. Ãaduvlebm uTxres: exladav es kvalic Tqven agvirieTao-d, Tu

ar gvaswavliTav Cveneb Ãareb saiske wavidav, Cvenav Tqvens iqiT gza ar goqvav.

Tqven RnaxeTao-d Ãel SauwyviTav. icodaTav, ro an daviÃocebiTao-d an Tqvens

cxvars gavRlalavTav, Tu aqiTav sxvakan ar gagvarTviTav kvaliv. karga xans

bZolidges uTxres qistebm, ro ai dabla ro Ãidiav, iq naxeTav kvaliv, iqneba

Cven ver vnaxeTao-d imaze galalesav (naxviT naxes, puric aWmies, magrem ar

ambobdes). wavides, gasinjes kvali _ wyals gauyrav Ãarebi-d piraRm auyenebav,

iq erTs mTas gadaivlisa-d Rul-Cxoregos WalaSi Cav. gaulalav RilRvlebs

Ãarebi-d Rul-Cxoregoske gadasulan. gaxyves Ãaduelnic kvalzed. gadavides

Cxoregos WalaSi. am dros sofelSiiT saqon iyv gamasuli-d airiv Ãarebis kvali

imaT saqonis kvalSi. mivides soflis pirSi Cxoregosa-d maikiTxes Tav-Tav

xalxi. uTxres ro Cveneb Ãarebiv Tqvens WalaSi mavidav, an dagviÃeleTav, Tu

ara da Cvenac gavwydebiTao-d arc Tqvens sofels gavswiravTav dauzianebsav.

Cxoregovlebm Taviseburi wesiT iuares: aq ra undav Tqvens Ãaravansav. bolos

wavides RilRvlebi-d mamasaxlisi maiyvanes.

RilRur xaduvlebm ar icodesa-d qarTuli Cxoregovlebm. RilRvelT

mamasaxliss rusul scodniyva-d ÃaduelTac xyvand erTi rusulis enis

mcodne beJitai. Saibnes beJitai-d RilRvelT mamasaxlisi. RilRveli

eubnebod, ro Tqvenav tyuilad Tavs gvaxvevTav Tqvens Ãarebsav. aq vin

maRlalevdav. beJita kidev eubnebod: wamamyevio-d gaCvenebav Cvenebis Ãarebis

Camanavalis kvalsav aim mTazeiTav. bolos beJitam uTxr, ro gamagvyeviTav

kacebio-d davZioTav am Tqvens WalaSiav. icod ro WalaSi ro Camavid kvali,

Zalian axali iyv, Sors aRar iyvnes. daeweodes ro saqonis kvals ar SaeSal

Ãeli-d arcaR imTven dro iyv, ro aqiT kidev sad Sors yofiliyv wasuli.

beJita ar maeSva-d gaiyol mamasaxlisica-d sxvebic Cxoregos WalaSi.

RilRvlebs wasvla ar ewada-d feÃtex midiodes, magrem beJita gamWriax kac

354

iyv, mainc ar eSobod unda davZioTav es Waleebiv. cota ki Savides tyeSia-d

naxes, ro ÃaduelT Ãaravani erTs cotas velSi wevs.

raki daiÃel, gamalales Ãarebi-d maasxes Cxoregos. qurdebi ÃaduvlebsTan

ki ar mividesa-d kac maulales, ro erT Ãar gagviwiranav feÃis qiraSiav,

maS tyuilad unda Caiarasao Cvenm amTven wvalebamav? (es RilRvelT wesi

iyo). CvenSiav qurdebs aras uwirvenav, uTxres Ãaduvlebm. es Ãarebio-d

Cvenc ro gvawvalnesav, Tu sad samarTaliav, esic qurdebm unda zRanav, Cven

raiR unda mivscaTav qurdebsav.

bevri bZolidges Ãaduvlebm wamaasxes Tavis Ãaravani Walaze.

goStikaurTas gamavidesa-d iqiT daubrundes arxotis wyals arxotiske.

es daRalul Ãarebi, adidebul arxotis wyali-d rogorc iqnebod codo-

WiriT maaxwies arxotamdin meores dRes SuadReSi. dReobaic xqond am dros

arxota-d am daRalul xalxs ludiT kargad gaumaspinZldes. Tan saxelsa-d

gamarjvebasac ulocevdes. mdevrad wasvlis meoTxes dRes Tavis Ãaravan

milales sofelSi Ãaduvlebm mSvidobianad.

am gamarjvebisad erT karg Ãari xyvand sanebis jvarisad SaTqmuli

sofels, Svidi-rva sawyvis lud aduRes. es Ãaric daklesa-d erT dRes

idReobes. karga saxeladac gauvid ÃaduelT, RilRomde miyolai-d Ãarebisa

iqav malalva iqiT. bevr cxvar-saqon gaulalav RilRvelTa-d esr guldagul

vervin gaxyoliv mdevari, rogorc Ãaduelni. maSindels ÃaduelT mgzavrobas

mdevrobaSi gviambobs beJita Tavis leqsSi; bolos ki isr gamaxyav, ro viTam

am leqsis mTqmeli beJita xaibar iyva-d ÃaduelT ro saxmToi qnes, esic iq

daxpatiJes, rogorc sawyal kaci. marTla ki beJitais gamWriaxobiT ufro

dabrund ÃaduelT Ãarebi.

mÃariR miWire, fanduro, mavavlaT leqsis fargali,raic fargalSi ar mava, sxvaswlamdin iyos damrCali.

gadageria patroni, mirgvliv ubrunavs mTa-bari.

sam dRe alagze davlie, ver vnaxe kacis WaWani.

mTaSiiT CamamiCinda tred mgalobeli-d marTali.

gamavegebe gzaSia, ÃeliT mivarTvi staqani.

tredo, miambe ambavi, Seni Tavs gadanayari!

saiT-ra wamasuli xar, visgan xar gamanagzavni?

arcad Sagxvdesa gzaSia ÃaduelT axalgazdani?

qistebs Ãaravan wausxam, mdevar as uken gamdgari.

tredma Tqva, Samameyarnes svilisferani granjani,

355

saCqarod gadaiares gadakvarTulni kalTani.

me wamamlales Ãadusa, xar marTlis ambvis wamtani.

ufrosebs gagvigebie, ar gagvicudan jvar-kari!

meTemes daubaridi, Tu yana darCas samkali!

Cven aqiT ar davbrundebiT, Zmurad fici gvaq naqnari.

sikvdils vinebebT Ãelzeda, wil ki ar vis goqv nayari.

erT gvtanav xoSarauli, sagZalTa Sorad gamtani,cdai jilagad maudis, sagZalTa Sorad gamtani.

kvali ÃmeltbaTke wavida, Ãarebis gadanafSari.

ÃmeltbaT kidurze dagrovdes Ãaduelebi Tavkani,piri ukiTxes erTucsa, rogor viÃmaraT abjari,pirdapir wasvla irCies, rad gvinda satol-safari,winwin nasoflar magvTofnes, mTaze yriliyvnes ZaRlani,lartanis gorze xqoniyva Samayorvili fargali,maledamc daTavdebian saÃaris aRma-CaRmani,meore bisnis CdilCia, qist-arxotionT sayari.

Svidoc Tof CamagvaÃales, ara gvesries catkari

(ara bevri gvesroles, arc magdeni)

Cvenebs ymawvilebs ukvirda, autyda sicil-xaxani

Cven magiT ar davbrundebiT, cotan orT, gana laSqari.

exla CvenTaniT iyureT vintovkeebis nayari.

ÃaduelT Tofeb datyvrebis, ludiskldeT udga zanzari.

terRas kviroben RilRvelni, ra ambavia mamÃdari?zed bneli Rame dagveca, veRar gavigiT gza-kvali.

spiCkaiT vSinjeT gorebi, aq ar as gadmanayari?

perangiana xalxi orT mtris qveyanaSi mamrCali.

sicive marÃed gvawuxebs, arcaR puri goqv sagZali.

TeTrad Tendebis Ramei, kbilebs gaaqvis kankali.

egre maudis mdevarTa, gana orT qalis mayarni.

meore dila gaTenda, vaÃseneT RmerTi maRali,SauTqves sanebis jvarsa Ãari, ganTura batkani.

gviSvele, sanebis jvaro, dagvWirda mzirT winamZRvari!

cxadad CavediT Corexa, RilRvlebis bina sad ari.aqiT Cven, iqiT RilRvlebma, erTucs uÃseneT mamkvdari.

gZelma, urjulos enama Samagviqciva magari:

aq Tqvenebs Ãarebs ra unda? Tqveni tyuilad tantali!

356

dabla WalaSi daZieT, Ãids an as gamanayari!

tyuilad ambobT RilRvlebo, WexiT ar madis avdari.

maswyinda Cveneburebsa magaT qoTi da yayani.

suyvelas maumarjvebav ÃelT Tofi, welze xanjari;

erTmanecs eubnebian, magas daxkari-d makali!

zogi CayareT wyalSia, zog Rorebulad dakali!

ÃelCi liurleb uWerav, rusulad xqvian nagani.

ufrosebs elodebian, berni magvivlen jaÃnani,SumiTxos daucveTian daviTferulni vadani.

arada wasvlas veCqariT, erT mTa kidev goqv damrCali.

memre ki aiq gadaolT, sadac ro Sua CaCani.

Rul-CxoregoSi Cavides Sua dRe iyva damdgari.

imTven urjulo mavida, ar iyva gadasaTvali.

Tan maxyva mamasaxlisi, qisti gazdili sasali.

bevrais saubarSia yel gaSra, dadges laS-ybani.

exalizebis patronsa tyve ZaliT gamasayvani.

Zalma daÃela Ãarebi Rulis WalaCi Samdgari.

dabrundes nasaxelarni, mauxarian mTa-gzani.

saxels ulocven ufrosni, emadrivlebis qal-zali.

Ãaris patronebm aduRes ludi Svidi-rva nayari.

mec aiq damipatijes, xaibari or sawyali.

beJitaT babua

Camawerina bewika giorgasZe wiklaurma, 69 wlisam,

sof. amRaSi 1941 wels

beJitaT babua amRion iyva-d Zalian saxelgaTqmul axalgazrda iyv. raiTac

ki SaiZlebis ro oSkac saxelian iyos, is yvelanairad ka iyv. RilRvlebs

babuais javr-i SWirda-d erTxan nadirobiT mamavals gza Saukres isiTs

alagSi, ro Casasafrebi arcad xqond. babuais papas, ÃirClaT martias, bevr

RilRvlebi xyoniv naÃocebi-d is sisxl damrCal iyv. exla babuais makvla

undod im valzeda-d imiT Saukres gzai. winwin masuls ro Tofeb daaÃales,

ver daxkres, raÃelac esries yvela tyvieb gascd. aRarcad safar iyva-d

saWiro gaÃd gamaqcevai safrisake. gamaiqc babua Casasafreblada-d daaÃales

RilRvlebm kidev tyviai. ocdaeqvs esriesa-d gaacdines, ocdameSvide mklavSi

357

daxkresa-d daamtvries mklavi. Tof ki wamaiR meore ÃeliTa-d arc waiqc, iqav

wamavid. ro gadmaefar gorze, wamavides RilRvlebic, netar rai qnaev. babuas

bevr sisxl gamauvida-d dasustd. jer ki iara-d memr gzis TavSi SaÃda-d

fiWvis xesTan Samawv, ro siarul aRar SeeZliyv. RilRvlebm sisxl ro

naxes, jer ki gamaxyves karga gzas, ro davaTavaTav. fiWvs ro miuaxlovdes,

sadac babua iyv, kval daxkarges. sad wauvid babua, veRar gaiges. babuas

Rone ar xqondaR, magrem Tu zed mavidesav, xanjris imed iqav xqond _ erTs

mainc mavxklav. magrem RilRvlebm Tqves davanebaTav Taviv, is TavisTavad

makvdebisav. mibrundesa-d wavides. babua RilRvlebsac xedavda-d naubaric

mizdiod, magrem mklavi raki damtvreuli xqond, Tofs veRar iÃmarebda-d Tu

axlos mividodes ki, sikvdilamdin Zal-Rones undod gamaCenai-d bZola.

RilRvleb ro dabrundesa-d wavides, babua didxans iyv aq. arcaraiT

Ãeli xqond Sasaxvevi. adg memra-d wamavid. sveneb-svenebiT iara-d maaxwiv

Sin. erT or Tves ki Zalian cudad iyva-d memr ÃevsureTis soflis aqimebis

daÃmarebiT maSC Ãeli, RilRvlebis javr ki Zalian gulSi CaeWr. sadac

Ãma gatydebod, yvelkan win is garbod mtriske, ro agebad saiT Savxvdav

RilRvlebsao-d javr amaviyarav. erTxan neTxel RilRvleb wavides arxot

saqurdlad. RamiT mividesa-d amRionT ÃaravanSiiT cxeneb daipares sami.

amRionT meÃaravneT maSin gaiges, rosac cxenebi daWerilebi xyvanda-d

daiqcnes kidec cxenebiT. meÃaravneni jer ki daedevnnes, Tofebic esries,

magram am uCins RameSi cxenians xalxs ras gamaSCebodes. Ãaravans maSin

or kac edg, erT kac iqav ÃaravansTan darCa-d, meore kac gamaiqca-d amRis-

Tav mTazeiT, saxeldobr bagaTiT, or Tof dacal. es liSani xqond: Tu

Ãaravans vin gaRlalevd, maSin Ãmis gasatexlad or Tof unda daecal.

sofelSi Camasvlamdin bevr gza iyva-d manam iqiT aq kac Camavidod, bevr

dro undod; Tofis Ãmas sofelSi erT mainc vin gaigonebda-d, gastexd

Ãmas: bagaTiTav or Tof gamavardao-d Ãaravans sadam daecnesav. es xalxm

icod, romnis gzisasac gaRlalevdes aqiT wasxmuls Ãaravans. Ãmis gatexaze

saCqarod maemzadebodesa-d sofelSiiT iaraRis amtani yvela mdevarSi wavid

samokloebis gzebisas, ro qurdebisad win maeswvr.

meÃaravnenic esr maiqcnes, bagaTiT dacales or Tofi. amRivnebm gaigones.

vinac gaigon, iman ÃmamaRlad iZax sofelSi: Ãaravanze sadam daecnesav.

Caicves feÃebs samdevrod damzadebul jRnebi-d daiqc xalxi samdevrod.

arxotis Wala Caiares, taniiskars Saubrundesa-d zogi taniiske wavid; sam

axalgazrda ki pirdapir saÃaris Reliske wavid ̀ narRvevT gorisas“ (es Zalian

mokle gza iyo). beJitaT, babua, babuÃurT TaTarai-d baÃaT giorgi. sxvebi

358

tanies mivides, naxes ro cxenebis kvali oSanikis Relezed gadmamÃdara-d

gamauvlav nasoflari. gamascilebion, mdevars veRar Sauswvrava-d wasulan

lartanis gorisas, saÃaris Reliske.

aba, rasaR uzamTav, wasulanav, Tqvesa-d wamavides Siniske yvelani. am

sam kacm aiar narRvevT gori (erT-erTi maRali goris saxelia, romelic

dabla Walidan iwyeba da saÃaris Relemdin adis, sadac qistebi naqurdals

aucilebliv am mTaze gadaatarebdnen. adre verc avidodnen radgan jer

oSanikis mTa unda gadaevloT, Cavidodnen tanieSi, WalaSi da aqedan iwyeboda

Zalian maRali asasvleli mTa. es iyo saÃaris wveri). narRvevTgorisas Zalian

mokle asavlad iTvlebod saÃaris Relemdin, magrem sakmao maRali mTa ki

iyv. mzemaeT es axalgazdebi SaÃdes saÃaris ReleSia-d naxes, ro eexladaRa

gamauvlav cxenebs, nam gaubertyava-d sru axal kvali as. gairboles mTai,

Caxenes, ro qveTke axlos Caudis cxenebi iwros yureSi. aq Zalian cud

Casavali cxenebisada-d codva-WiriT miudis, sxo gza qve ar as aq. am yureze

unda Caavliona-d am gzas sicudis gamo „saÃCuani“ xqvian. naxes Tu ar qurdebi,

gadausxes Tofebi, win beJitaT babuais Tof gavarda-d erT RilRvel maSiv

pirqv daefSvnit. gaiyar meoreebis Tofebica-d meore RilRvelic Caikec.

babuais nasrevi mÃarSi maxvedriyva-d gulze gaRvardniyv. meorisad feÃ

gaeÃvrit saorcxalze. mesamemac gaaneb cxenebs Tavi. cxeneb SamamTxva-d

mTaze SamaÃd. maiWiresa-d daabes. cocxal RilRvelm koWla RilRvelic

gadaiTriva-d kldeSi Casafrdes qven. mkvdar ki aq darC. Caiares mkvdarsTana-d

beJitaT babuais amxanigT uTxres mkvdars RilRvels: „uncrosimc xarav

beJitaT babuaisaiv, ro SarSav mÃar mastexeTav“. beJitaT babuam sicil

daiwy. cocxali orav gana mkvdariv, ras mwiravTav am RilRvelsav.

naxes ro feÃgaÃvretils RilRvels jRan wauyrava-d gausresav sisxliani.

sxo ara wamaiRes, es sisxlian jRan Saabes cxens yelzeda-d wamavides.

nasrevma babuaisam tyviam gaiRa Zvalio,amxanign Camaxviodes: babuaisdamc xario,axla Tqven WameT, RilRvlebo, SarS ro mastexeT mÃario.

babuas ecinebian, ganTura viyav mkvdario.

dabrundesa-d wamaiyvanes cxenebi, sam cxen yofiliyv maparuli. sam kacs

TiTo cxen wamaeyvan. cxeneb narRvevTgorisas ver Camaivlida-d taniisas

daSWird wamasvla. tanies nasoflar Cavidesa-d iqiT cxenebiT amRas mavides,

erTs cxens sisxlian jRaneb yelzed. am dros amRas sabekurSi dReoba iyva-d

359

erTiana amRionn iq iyvnes. pirdapir sabekuriskar mavides cxenebiT. amRionT

ro masulebi naxes, gamaegeb mTel xalxi, xkiTxes ambavi-d mauloces saxeli.

cxenebis patronebm maiyvanes saklavi-d am samis oSkacis samwyalobnod

dakles jvarSi. amRionT Cxut daudves pativad ludiani-d umRerdes saqebs

simRerebs. memrac bevr simRereeb uTxres, romnebsac eexladac iqav mReroben

jarze.

RilRoT wamavlen qurdebi, Zals aÃseneben xTisasa.

amRis Ãaravans maxqadan, madian ugzos gzisasa.

SituT daparvas amboben narCevis cxenebisasa.

gauges meÃaravneTa, yaraulT Ãar-cxenisaTa.

Ãels uSlis Ramis sibnele, ver xedven Tofis liSansa.

amRas wamasvlas amboben, amand gatexas Ãmisasa.

samni saÃares wavides, sxveb midis Walaisasa.

Tvalis Sagdebas amboben, Siniske wasulT mzirTada.

saÃaris maRal Tofi Wexs, Camatexnas Rgav cisasa.

eg beJitaTa babua vefxvsa Rgav salis kldisasa.

daxkivis, gayurebiebT Ãmas Cemis Ãirimisasa.

ar SagarCendiT RilRvelno, SarS Cemd matexas mÃrisasa.

eg babuÃurTa TaTara rkinas Rgav foladisasa.

CamaRvedrida saxelsa, ÃelT magcemT Tqvenis Wkvisasa!

kaeb myon amxanigebi, ar dagiferebT sxvisasa!

Se siraRais gazdilo, totiT gaTxreven qviSasa!

asTemurais gazdilo, gimtvreven gulis ficarsa!

dabrundes nasaxelarni, cxeneb maudis gzisasa.

amRas mavides soflada, saxels ulocven cdisasa.

TaTiaT babos cxvris galalva RilRvelTagan

miambo da Camawerina giorgi jabuSanurma,

s. axielSi, 56 wlisam, 1939 wels

Cven aq bevrkan vTqviT ro tanies arxotionni zafxulis Tibevdes. iq

arvin ar cxovrobs zamTramdin. raki es adgili RilRvelT axlos asa-d

saSiSi RilRvelTagan kacis masaklavad. rosac Tiben, maSinac yaraul udgas

RilRvelT masavals gzazed. zafxulis Tivas daamzadebdesa-d zamTris

360

aWmevdesa cxvar-saqons. saxlebic sazamTrod Tbilebi xqond dakeTebulebi.

TaTiaT ionais SvilT, babosa-d mixiels bevr cxvar xyvanda-d tanies

daudiod. sxo ro arvin wasuliyv, isen mainc wavidodes zamTris, imiT, ro

iq zafxulis arai Zovda-d sazamTro saZovrad keeb balaxebi rCebod. erTxan

or-sam kvaml sxo iyv tanies Casuli-d ionais SvilT xyvand iq cxvari. es

zamTari iseT mSraloiT wavid, ro Tovl sul arcru masul. exla welwadn

iyvnesa-d arcru naxul Tovlis simsi.

welwadSi babo axiel iyv wamasuli-d mixiel edg cxvars. sworad am Rames

mivides RilRvelebi-d dauwyes kars Reba. undod ro cxvar gamaeyara-d

gaelal; magram mixielm gaiga-d gamavid karSi, imas RilRvleb ar egonnesa-d

lanZRva deewy: vin iyveniTav, vin miRebdiTav karsav. am ambavSi, ra Tqma und,

ro RilRvelni maimalebodes.

mixiels gauÃd sagonad, ro vin aRebsav egiv am karsao-d aRar daeZin

gonobaSi. RilRvelT ki ro egon, exla ki daeZinebodav, iqav mauÃdes karT.

mixiels ar eZin, iqav gaugava-d gamavard karSi wirva-ginebiT _ romeni xarav.

es Rame esr gaiar. meores dilas mixiel male wavid axiela-d uamb babos

guSinwuxrandel ambavi. babom veW (eWvi) aiR, ro egeniv qurdeb iqnebianav.

menadirei-d meTofe kacic iyv esi-d gaujavrd mixiels: radar Tof daxkariv

karTav, rosac aRebdesav, karisad ganavardn tyviaiv kacsac maxvdebodav. imaTav

winmZRol vin eqnebodav aqaurio-d RilRvel qurdeb iqnebodesav. memr uTxr:

Sen ar iciv, mters raÃel undav daxvedraiv. Sen aq iyavio-d wuxrav me waolav

taniesa-d iq mavidasav visac undao-d raÃelic wavav, e kacn gaigebenav. am

dRes dReobaSi iyv, lud–arayic sva-d sawuxrod aisx Tof–iaraRi, wavid tanies.

mimavalm, sofelSi daiwy Zaxil, ro guSin wuxrav mixielisadav kar visam

uRavav, egeebiv RilRvleb iqnebodesao-d aqaur vin eqnebodav winamZRvariv.

mixielm ar icisav, mtrisad daxvedra raÃel undav. eexlad babo mivav iqav. me

viciv, raic undav, visac Tav maswonsav, eexlad mavidasav iqav.

babom amis ZaxiliT gaiar sofeli-d mivid tanies. gzaze jRann daunagabrdes,

wuxr aSaln jRanni, erT jRan ki gabanda-d isiT Zil daec, ro veRarcraÃel

ver SazZl Zilis gamTxobai. memr ifiqr: cota xan CaviZinebav, jerav maleiav,

aq arvin mavav. maledav gamaviRviZebao-d am jRansac maSin gavRbandavav.

skamze wamawva-d daiZin. am dros mivides RilRvlebi, Caxenes sakomSiiTa-d

naxes cecxlis cotas sinaTleze babo skamzed as wamawolili-d xvrinavs.

gaaRes RilRvlebm karebi-d Savides, gamauSves cxvari. cxvar manam karSi

ar gamavid, erT kac babos edg yaraulad, Tu gamaeRviZav, Tof davxkraTav.

magrem babos isr yinCad eZin, ro vercra ver gaig. gamalales cxvari,

361

gamauqeCesa-d wamavides Wala-Wala. gza mSrali iyv, wyal cotai–d arcram

ar SauSal xeli. gaTenebisad cxvari neTxas maasxes. babos karga magra

eZin, ro gamaeRviZ, gamaxena-d nax kareb mReebi, aRarc cxvari, gamouyrava-d

gaulalav. erT sxva axalgazda iyv iq kidev, gaagebiv babom imasaca-d gaudges

RamiT mdevrad baboi-d CaCuri (babos metsaxelad kanjarua erqva).

babov, ra giyves RilRvelTa, cxvris fara gagilalesa?

mTxlad dagiResa karebi, arc kedi daaCqamesa,gzaSi ras daeweodi, ver gagigavis maleda,CaCurma, kanjaruama ar maucades mTvaresa.

mdevrad wasuleb vaJebi bnels gaivlian Ramesa,arxotis Walas Cadian, Cadian, Caaxanesa;neTxas Cavides soflada, ar dagviandes, maleda.

majligaisas Savides, naduRar fafa Wamesa.

manam gamavlen karSia, RilRvlebm cxvar maafaresa.

dagibaliTnes, vaJebo, magistumrebenT caleTa.

arxotis Wala RamiT Caiares daqceulT, magrem cxvars veRar daewivnes.

xoloT neTxas bevriT ki ar miaswvr cxvarm. mixyves kvalsa–d neTxas mivides

mzemaeT (mzis amosvlis dros). cxvar sofels cotaad gacilebul iyv. Tu

gadaxyoliyvnes, iqav daxÃelevdes. misulebs meegeb mTeli sofeli, kaci

diaci, dauwyes mSvidoba-ambvis kiTxvai-d gaubes Taviseburad bevr saubari.

am sofels yvelas nanaxv ki xyvand, ro cxvar aq iyv misuli, kvalic aq

miiRes, magrem RilRvlebi mainc uars eubnebodes, aq cxvar ar masulav.

wameediTav, uTxr majligam, _ puri WameTav. jer ki iuares, magrem Zalian

Sioda-d gaxyves Sin. memr gamaolTao-d davzZevTav cxvarsav, ifiqres.

majligasTan ro Savides, maSin daxkides safafe wyali, Zalian gaagZeles

imis duReba. ar daugzes did cecxli qvabsa-d male ar aduRes fafa.

axla WamaSi gaubes saubari-d daagvianes. esen ro aq isxden, RilRvlebm

am dros daadves cxvars joxi-d gadaRupes iqiT. memr gamavides CaCuri-d

baboi; veRarc kval gaigesa-d veRarc cxvar daÃeles. gamaeSv RilRvlebs

Tavis soflis cxvari, gaelal zed imaT cxvris kvalzeda-d imiT Sauries

kvalica-d daikarg mTel cxvris fara.

362

kaga narozauli

miambo g. jabuSanurma, 56 wlisam, s. axielSi, 1939 wels

kagaic Zalian menadirei-d TofosnobiT saxelgaTqmul kac iyv arxot. erT

gZel Tof-i xqond erajibi. qarTul Tof iyva-d gansakuTrebul raim jiS

Tof iyv. ors srevas wamals iyrid, oris tyviisoden tyvia undoda-d sigZiTac

ors TofT udrid. kaga Taodac Zalian tanian kac iyv, ro yvelas ukvird:

amsidido kaciv sanadiro kldeebSi raÃel davav. saqmes bevrad ar akeTebd,

sru sanadiros kldeSi ijda-d xocd jixvebs. kagas vaJ qve ar xyvanda-d,

xuT-eqvs qali xyvand. xandixan kagam qaleb waiyvanis nanadirevis masatanad,

raic arxot wes ar iyv, diacis sanadiroSi siaruli. maitananav _ Tqvis kagam,

maklulis jixvis Ãorc maincav xo unda Wamanavo-d ra undav.

eseT usaqmur kac raki iyv kaga, saqonis saWmeli sru niade uTavdebodis (sru

niade: mudam). imis gulisad tanies Tibdisa-d aTibiebdis qalebsac. xandixan

Zalian mtrianoba iyvisa-d kagais met tanies vervin wavidis saTiblad. is

ki taniesac Tibda-d, raxan iqac gauTavdis, gazafxulis pirT amJoritesac

Calalis saqoni (amJorite: es aris is adgili, sadac zafxulobiT dadis.

RilRvlebis samZRvarTan Zalian axloa da saSiSi aris imaTgan. gazafxulis

xanze ki Zalian gaWirvebulma xalxma icoda Zroxebis Careka, radgan aq

Zveli balaxic iyo da axalic adre modioda, radgan bari adgili iyo). erT

wels kagas taniesac xqond naTibi-d erTs dRes amJoritesac eTiba-d Saenax

Tiva sagazafxulod. zamTris tanies Calala-d iq dakveb saqoni, welwdidges

amJorites Calala-d iq aZoebd. saqonis sayureblad xo kagais qaleb iyvnes

aqa-d dRisiT xan bunags akeTebd cacxvis xisasa-d xan sanadirod davidod.

erTxan kagais qalebi sajeros misatanad wavides axielad kaga marto darC

saqonTan. aq Zalian saSiS ki iyv RilRvelTgan saqonis gasalalavad, magrem

kaga Zalian mZimei-d uSiSar kac iyva-d ar mTxilobd Zalian. erTs wuxras

kaga dawolil iyva-d cecxlic damqrali xqond; daZinebul ki ar xqond, ro

karT vinam dauwy bZola gasaReblad. kagam sru ar ifiqr, Tu eseeb RilRvleb

iqnebodesa-d uZax nawolm: romeni xarav, ras ebZviv ma karTav. kagais Ãma

ro gaigones, daiqcnes RilRvlebi. gaqceulebis feÃis Ãma kagamac gaigon.

gamavid karSi, gamaxena-d arcad vinaR iyv aq. maSin mixvd kaga, ro eseeb

RilRvlebi iqneboda-d arcaR dauZinebav yaraulobas. mTel Rames eRviZa-d

javr mazdiod Tavis Tavze, raad uZaxeo-d davamTxilev, exladav RilRvel

meqnebodav maklulio-d saxelian viqnebodiv, ro ar meZaxav. meores Rames

cecxl ki male gaaqr kagama-d ar daiZin ki maled, yaraulobd SuaRamemdin;

363

arc RilRvleb mivides, raki icodes ro gamTxilebuli asavo-d yaraulobas

daiwyebsav. imaT icodes yarauls rasac dros zZinava-d sworad im dros

mivides, ro kaga Zils veRar maRreviyva-d dazZinebiyv. gaaRes RilRvlebm kari,

gamauyares saqoni-d galales. kagas maledav gamaeRviZ, gadaxen saqonTa-d

ar ibadebis WaWani. kagam Tqo: amagiT icianav, Ziliv oSkacis qmariav. maavl

Tofs Ãeli-d gamaudg RilRvlebs. vercara bevr gza imaT geevl, maledav

wamaewiva-d nax, ro miudis saqoni. esriv kagam, tyvia RilRvlebsTan ar

mivid, raki liSan ar Cind. isenic gzadagza Tofevdes, magrem kagam manam

mizdiva-d aÃal Tof, manam ar daiqcnesa-d ar dawires kagais saqoni. amalal

kagam Tavis saqoni-d RilRveln calen gauSvn. tyvia ki arc imaT maxvda-d

arc kagas, raki Tofebs ver RliSnebdes sibneliT erTucs.

mikvirxar, Walas mTibelo, ram magacdina Wkviani!

dagbevrebiva saqoni, aRar gikveben Tivani.

CaRlalen amJoritesa, bari–as saTibiani.

„Tu Tiva gamiTavdebis, sanekroia tyiani~.

dagZinebiyva, kagao, viTam jiÃvi xar rqiani;

gamagiyares saqoni, gamaxyev borotiani.

bralia erajibisad, liSan ar Cinda tiali;

suleTSi ar SaaCina urjulo, dolbandiani.

meSvidmete ro esrie, RilRvlebm gaiRes griali.

bevrkan ki xyrian, kagao, mag erajibis tyviani.

daawirvien Zroxani, gauSven piroflianni.

saleqsod gamamitane, raisac gvqonda piroba,Tore aiseTs leqss getyvi, RamiT mZinaric stiroda.

RilRvel–arxotionT yriloba zavze

Camawerina giorgi jabuSanurma,

56 wlisam, sof. axielSi, 1939 wels

RilRvel _ arxotionT bevrjel xqond saubari Sarigebaze. bevrjel

zavic uqnav, erT–ors wels ki gagZelebul zavi-d iqav aSlil. an sisxls

vin aiRebd, an maiparevd ras vina-d daiSlebod zavic. erTxan gagaT giorga

ro tanies dadg RilRvelT nafarexlebSi, maSin RilRvleb axmterdes _

Cvens alagSi rad dazdegiv. giorgim daibar es RilRvlebi, Sasarigeblad

364

Ãar daukl, uduR Ãorci-d kargad dauxvd. WamaSi erT RilRvelm uTxr

gagaT giorgas: es Ãaris Ãorciv manam yelSi gvidgasav, ki gvaÃsonsao-d ka

gulic goqvav Senzedav. lukma ro yels Cascildebisav ki, dagvcildebisao-d

Cvenao-d Tqvenav, aiseTeebiv viqnebiTav. Cvens SuaSiav sisxlis tbai dgasav

gauSrobeliv. marTladac Ãaris dakvlis meores wels RilRvlebm daxkres

Tofi-d tanies makles gagaT giorga.

eseTi Cveni-d RilRvelT Sarigeba, magrem erTxan kidev cades zavis qna. erT

RilRveli neTxeli xnier kac davidod RilRvel-arxotionT Sasarigeblad.

am kacs majliga eqvivna-d kackiTxul kac iyv RilRos. majligam bevr iara-d

bolos daiTanxm RilRvlebica-d arxotivnebic rjulze. piroba dadv, ro

RilRvelnica-d arxotionnic unda Sayriliyvnes terRiskar RilRvel-

arxotionT sasworos alagSi, samZRvris axlos. RilRvelTa-d arxotionT

unda aerCiv rjulis kacebi RilRvelebica-d arxotivnebic. rjulis kacebi

iqnebodes ufro xnieri-d macodar xalxi. memr wils uyridesa-d visac winwin

ergebod Civili, RilRvelTa Tu arxotionT, winwin is mÃare iCivlebd.

Civilis neba yvelas xqond, magrem saCivarSi saerTo saqme unda eCivl.

marto Tavis sakuTar saqmeze arvis aCivlebdes. Tu sakuTars saqmeze vis

deewy Civili, me is mamikaliTav, me is mazaraleTav, am saubrisad bolos

saerTo saqmeic unda maeyol.

erTs daliSnuls dRes daiwy madena RilRvel xalxmaca-d arxotivnebmac.

terRiskar erT cota veli asa-d erTs mÃareze RilRvelT daagzes cecxlebi,

meoreze arxotionT. imTven xalx iyv, ro sru sami-oTxkan egz cecxli.

giorgobis Tve iyv maSina-d mTebSi agrilebul iyv. aq fiWvis xeebis nalewi

xyrava-d isiT cecxleb daagzes, ro ali cas midiod. sru gatyerebul iyv

terRis kari RamiTac.

xalxi-d kacSuakac ro mavid, RilRvlebmaca-d arxotivnebmac cxvrebiv,

Txeb maasxes. qvabebic maitanes, daÃoces saklavebi, aduRes Ãorci-d

erTucs xpatijebdes Ãorcis saWmelad. RilRvelni qristianis ÃeliT

daklulis saklavis Ãorcs ar Wamdesa-d imis gulisad, ro RilRvlebiv

unda davxpatijav, arxotivnebm Tavis saklavebic RilRvlebs daaÃocies.

Ãorcm ro iduR, axalgazdeeb sru feÃze idga-d xnier xalx qve dasxesa-d

maarTves puri. xnierm xalxm ro puri Wam, memr axalgazdeebmac Wames puri.

memr dasxd kacSuakaci-d gaimarT Civili.

winwin RilRvelT erg Civili-d WegaisSvil mavid kacSuakacsTan

sasaubrod (kacSuakacsTan marto maCivar kac mavidod, sxo xalx Sors

iyv imaTaniT). WegaiSvilm daiwy saubari ZvelisZvel mam-papaT ambeebiT,

365

vin vis mauklav, memr samagiero sisxl vis auRava-d vin damrCal uZebari.

vis mauklav mamklavi-d, vis alal-marTali, udanaSaulo kaci. ros qnil

zavi-d vis auSlav memr es zavi. bolos iangariS erTimeoris ÃeliT maklul

arxotivnebi-d RilRvel met gamaiyvan mamkvdari arxotion mkvdrebze. zavis

aSlaic arxotivnebs maaxviv Tavzeda-d damnaSavis magivrad udanaSaulos

kacis makvla xo arxotivnebisgan met gamaiyvan. iseTis kacis makvla, ro

mamklavis gvareul mainc ar yofiliyos, eeseTa RilRvlebisgan cota maÃel.

bolos Tavisav Civils daumat, ro arxotion xalxmav ro kvamlzeda sam–sam

cxvari zRasav, maSin Zliv gaswordebisav RilRvel-arxotionT saqmeiv, Tu

ara da xalxis gul ar gaiwmindebisao-d es zaviv iqav CaiSlebisav. zavs ro

viqTav, Tu es piroba Sasruldebisav, maSin windic unda mivscaTav erTucsav

(windi: warmomadgeneli, romelic erTi arxotioni RilRos icxovrebda da

erTi RilRveli arxot, es kacebi iqnebodnen Zlieri gvaridan da es gvari

iyo pasuxismgebeli, arxotioni RilRvelT winaSe da RilRveli arxotionT

winaSe raime uweso saqmis moxdomisaTvis). memrav es windio-d amis gvari

iqnebianav pasuxismgebliv meore mÃaris xalxTanav; Tu ara, ara gamavav am

Cveni saubriTav.

mivida WegaiSvili, ZaRliviT iRerRebisa;

sakvirla magrad iCivla: Ãari ro Ãarsa xvdebisa.

WegaiSvilm ro saCivar gaaTav, axla arxotion ufros kac gamavid saCivrad.

filipe (ficxela) narozauli. arc es iyv WegaiSvilze nakleb maubar,

magrem WegaiSvilm zog ambvebi isiTi Tqo, ro ficxelas saTqmeli Sasaqcev

aRarai xqond. ufro alal-marTalis xalxis Ãocaze arxotionTgan. xoloT

ficxelam Zvel ambavi iCivl, ro RilRvelniv laSqrad gvecemodesav. marto

erTs Ramesav samoc mauklavav amRionio-d exla imaT Camomavloba ramTven

gvaklavav. Cvengan ki arav, RilRvelTgan gvergebisav sam–sam cxvario-d

meticav. karSi gamasaval aRar goqvav Tqvenganav, an ras gagiÃdebiTav

samoc kvamliv amTvens RilRvelsav. Zalmamreobas xÃmarobTao-d raÃelac

gwadisTav, isr abrunebTav saqmesav, kari gaqvTav Cvendav Sakruliv.

filipe narozauli wiTels gveliviT Sqendisa.

memr ficxelais Civilze majliga gamavida-d iman iCivl: marTaliav, Cven

mama-papaniv laSqrad ecemodesav, magrem bevr xeir arc Taod daeyarav im

366

laSqarsav. erTxanav juTiT gadmayrils laSqars gaSWresav axielis Zirav

Taviv, dabaliTebiT iaraRayrils xalxsav. meored: welwadSi ro daecnesav

amRasav, is laSqaric sru gauwyvetav sicivesao-d arxotivnebsav. RilRvelT

ramTven Camamavloba gvaklavav imaTaiv. WegaiSvilmav sam-sam cxvariv tyuilad

Tqoev, Cven met zarali goqvav RilRvelTav arxotionTganav kaciTacao-d

saqoniTacav.

majliga daiTreboda, yornis sul ar gaZRebisa;sru Cven ver vaWmevT RilRvlebsa, viTasac maSivdebisa.

majligais Civilidges maraizZeT ToTa gamavid arxotioni-d aman iCivl.

amanac Tavis saCivris bolos Tqo, ro majliga ro Civisav, arxotionTav

RilRvlis laSqar azaralesav orjelav, erTi xkiTxeTav majligasav, is

laSqariv Cven davibareTaev, Tu Taod mavidav Cven gasanadgurebladav. is

laSqariv Cven mama-papaT ki ar azaralesav, Cven mam-papanicaod ZalmamreobiTav

Cvenav RilRvelTagan orTav am dReSiav, ro arc gza sad goqvao-d, arc

masvenebaiv, Tore magaT kvalad ro sxo xalxi cxovrobdasav, ZaugSi

sasiarulo gza mainc Tavisufal gveqnebodav. eexla qve ar gviSobenav

gzazedav. rac arxot xalx dasaxlebulav, Cven magaTgan orTav daCagrulniv,

Tore axla kacic met gveqnebodao-d saqonicav. Cvengan ergebis ki arav,

imaTgan gvergebisav saqonis macemaiv, Tu es rigian rjul iqnebisav.

eseTi saubriT bevr gamavid RilRvelica-d arxotionic. yvelam Tav–Tavisa

iCivla-d Suakacebic yurobdes. mwerlad ijd siskaraT ioneuri, axieleli,

rasac vin iCivlebda-d is qve swerd yvelas qaRaldSi.

siskaraT ivaneuri rusulad rasam swerdisa.

aq ro rjul iyva-d saCivar gaÃurebuli, erT sTvlis Rame TeTrad

gaTenda-d meores dilas amRiT babuÃurT TaTara mavid SaiaraRebuli. iman

Tqo ro Cveni-d RilRvelT Sarigebaiv ubraloi asav, tyuilad swvalobTav,

Cvena-d egen ver SavrigdebiTav; aqav fareSaisSvil iqnebisav masuliv, Tqven

gaRrideTav rogorao-d me is unda mavklav, Tore magas ÃelCi veRaros

Cavigdebao-d Zalian javri mWirsav magisaiv.

fareSaiSvili axvaT bewinais mamklavic iyva-d sxodac bevris ufris

Camdeni arxot. amis javri yvela arxotions SWird. es TaTaraic ki ar

uyvard RilRvlebs, esic iyv oris RilRvlis makvlaSi natanebi-d Zalian

367

magar mtreb iyvnes eseebi erTmanecisebi. TaTara ar gauSves, uTxres: kaco

xo xedav ramTven urjuloi asav masuliv; eseebiv feÃiT ar gagviSobenav

arc erTsav, aq Tof ar dascalao-d es xalx daaRupvivav. am saubarze

TaTara cota xans ki dadga-d memr gaipar fiWvianebSi, iqiT fareSais Svilis

saTofavad. naxes ro TaTara aRarcad as, gaiqcnes, daZiesa-d fiWvianSi

maÃeles, memr kide gaujavrdes, es xalx ar daaRupvivao-d wamaiyvanes iqav

xalxSi. am dros fareSaiSvilic RilRvel xalxSi ijda-d dvirbiniT sru

pirSeRm Samaxedevd arxotion xalxs.

gaRmidan fareSaT osi dvirbiniT icqirebisa,am dros TaTara mavida, aivsa jibgirebiTa.

vabrunebT, aRar brundebis, gaRmiske izidebisa.

ÃelCi berdenka uWerav, ar viciT, ra iqnebisa.

viZieT, veRar mavÃeleT, fiWvis ZirebSi Zvrebisa.

am dros aqve iyvnen Tavis sakuTars saqmeze mafiqral xalxic, romnebic

marto Tavis sakuTar saqmeze fiqrobdes, aras ajavrebd saerTo saqme. zogs

sayid rai xqond, zogs gasayidi, zogs naqurdlis gacvla undod. eseTeb

iyvnes ufro qurdebi. mag: kviriwmidelT bewinaiSvilT babuasad bewikas

cxeni xyvand kaxeTiT maparuli-d RilRvlebSi wamaeyvan gasacvlelad.

avaWrides am cxens RilRvlebs, xan ucvlides, xan arbolebdes, rogor

rbola icisav. xan RilRvel Sajdis zed dasacdelad, xan bewinais Sviln

Sasxdiana-d arbolebdian rig-rigobiT. awonebdes cxens RilRvlebs, ageb

rogor gavscvalaTav naqurdalze maincav, ro kaxeTav gzai xqondasav,

RilRos ufro araad davdiTao-d aqaur naqurdals cxens viyoniebTav.

SuaSi bewinaSvili maparuls cxensa scemdisa;

xandixan gaaqcivian, Ãril kargad gaiTvlebisa,erT Zma ro daiRalebis, meore gadajdebisa.

magoden inabarSia kaxeTura ki kvdebisa.

magaT mter aras ajavrebs, Tu saiT gaicvlebisa.

am erTm Ramem gaiara-d Civil Zliv maTavd. meores dRes axla rjulis

kacebis saubari-d bZola iyv. RilRvelni maiTxovdes kacis Tav-sisxls,

ramTvensac mets kacs angariSobdes arxotionTgan makluls. arxotion

rjulis¬kacebi qve ar sTanxmdebodes amaSi, didis saubridge, arxotionT

gasaReb gadaswyvites RilRvelT sasargeblod _ kvamlze sam-sam cxvari.

368

rjulis wesi as, ro garjulvils maSiv ar gamaucxadeben. mtrebsav, an

erTs ar maewonebisao-d an meoresav. saubar maxÃdebisao-d iSuRlebenav.

rosac mtrebi Sin-Sin wavl-wamavlen, narjulavs maSin gamaucxadebena-d,

Tu romenim ar daJjerdebis narjulavs, maSin erTucs mainc veRarcaiT ras

etyviana-d ar iSuRleben, ro memr rjulis kaceb ar gaÃdan SuRlis mizezi.

exladac RilRvel-arxotionT rjulis kacebm aq ar gamaacxades

narjulavi. erTucs uTxres, ro Tav-Tavis sofelSi gamavacxadaTao-d Tu

arxotionniv yabuls gaÃdesav, SagatyobiebTav, Tu yabuls ar gaÃdesav,

aRarvin maolTao-d imiT gaigebTav.

es narjulavi aq vervin gaig, gamaemSvidobnes erTucsa-d wavid-wamavides.

RilRvelT rjulis kacebm RilRos gamaucxades narjulavi-d RilRvelT

ar daiwunes rjulis naTqvam, raki xalxi Taodac amas Txoulobd.

arxotionT rjulis kacebm ro gamaacxades ki, arxotivnebi Zalian nawyeneb

darCes, erTs Tikans ar mivscemav RilRvelTav, sams cxvars ki arav, TiToiTo

arxotionm Tqvis. sabolood Caiar ubralod amTven xalxis wvalebam, ver

SasTanxmdes RilRvel-arxotivnebi-d darCes Saurigeblad.

am rjulSi damswrom nislaurT mindiam leqsic Tqo am rjulze:

davje, gonoba daviwyi, xania leqsis beWdvisa.

naTqvam leqs ianvarSia niadeg ar mascdebisa.

gavRmarTe daviTTeuli, Tu wina gamitydebisa,RilRvlebsa-d arxotivnebsa leqsebs vin eubnebisa.

kidev gamasTqoms mercxali, rosac ki daiTvrebisa.

dRisTaod dava majliga, yornis sul ar gaZRebisa,Cven xo ver vaWmevT, neTxelno, viTasac magSivdebisTa.

wavediT kacSuakaci, iq ro terRis kars vetyviTa,bevri mavida RilRvlebi, cax-cax gaxqonda ybebisa (ybebi: wverebi),sam-samkan cecxli davagziT, Txebic davÃoceT, cxvrebica.

giorgiobis Ramei sru TeTrad gaTendebisa.

RilRveli WegaisSvili ZaRliviT iRerRebisa,sakvirla magrad iCivla, Ãari ro Ãarsa xvdebisa,ficxela narozauli wiTels gveliviT Sqendisa.

siskaraT ivaneuri rusulad rasam swerdisa.

sam-sam cxvar gadauwyvetav, mimcem vin iyva erTisa,me ki Savs Tikans ar vaZlev, zogeb mkvdarT iwirebisa.

gaRmidan fareSaSvili dvirbiniT icqirebisa,

369

axla TaTara mavida, aivsa jibgirebiTa.

vabrunebT, aRar brundebis, gaRmisken izidebisa.

ÃelCi berdenka uWerav, ar viciT, ra iqnebisa.

viZieT, veRar mavÃeliT, fiWvis ZirebSi Zvrebisa.

SuaSi bewinaSvili maparuls cxensa scemdesa.

xandixan gaaqcivian, Ãril kargad daiTvlebisa.

erT Zma ro daiRalebis, meore gadajdebisa,magodens anabarSia kaxeTura ki kvdebisa.

magaT mter aras ajavrebs, Tu saiT gaicvlebisa.

gamagrdiT, arxotivnebo, gatexiT ra iqnebisa.vinac makvdebis, davRmarxaT, sxo kide gaizdebisa,Ãma Sorad gagivardebisT, mter magiT daSindebisa.

abeCav, arxotivnebo, magars pirze ki zdgebiTa!

Walaze qavi givlevavT, qori ver gadaxtebisa,Siga sxav meTofeebi, berdenkaebi tyvrebisa.Tu sad mavida laSqari, sru mzoriT aivsebisa.

mivsweraT ÃemwifianTa, Tofebic gvinda, Ãmlebica.

sisxlis wyalm unda waiRas Ãidebica da gzebica.

oJo, dadegiT RilRvelno, Tor kidev itirebdiTa,gazafxulindel dagcildaT, sofel aavsiT mkvdrebiTa,magis mets aRar giambobT, eg Tqvenis gamarjvebisa.

eesr arxot ro dabrundesa-d narjulavis gamacxadebaze uar ro Tqo

xalxm, ra Tqma und es RilRvelTac gaigesa-d Zalian nawyeneb darCes.

aRarcaR Taod dadiodesa-d arc arxotivnebs aZlevdes masvenebas. samzirlad

siarulic daiwy Wiris patronebm, raki Sarigeba ar maxÃd.

370

xoxora

Camawerina bewika wiklaurma giorgis Zem,

s. amRa, 69 wlisam, 1941 wels

xoxora iyv mSavel memcxvarei sofel uZilaurTaSi mcxovrebi. es

fSavSiaca-d ÃevsureTac Zalian saxelian kac iyv. imis cxvar-binas bevrjel

dascemion SiraqSi TaTrebi, qistebi mTaSi, saZovrebze, magrem vervis

ra wauRav Wiris meti imis binazeiT. xoxoram erTxan tanies gadalal

Tavis cxvris farebi zafxulSi. aq arxotivnebisgan iqirav mTai-d aZoebd.

RilRvelT SiSiT aq cxvar vervis gadaudiod, xoxoram ki SiS sru ar

icoda-d imiT gadadiod tanies. cxvars daayenebd binaSia-d RamiT gavidod

Taoda-d cxvarsTaniT Sors Casafrdeboda-d yaraulobd mTels Rames.

erTs Rames xoxoram SaliSn, ro mter sadam iyv imis cxvarsTan axlos

masuli. ZaRlebi etanebodesa-d aWmevdesa-d aCumebdes. xoxoram iqisken mai-

marjv Tofi, sadac ZaRlebi xyefd. am dros gamaCind SambebSiiT oTx kaci-d

wavid cxvriske. rosac erTad SaquCdes maubrun xoxoram Tofi uCins RameSi,

Tof ki miuWir iqiskesa-d dasxlit. Tof ro gavard, gaxyves RilRvlis

kivilnic. es RilRvel sasikvdilod daiWra-d amxanigebm ar gawires,

Sausxdes mÃars, aiyvanesa-d maRla TbilwyalT sabinaoSi gawires.

meores dilas sisxlis kvals axyvesa-d cxvris saTaveSi maÃeles mkvdari.

wamawoliliyvao-d mkvdarsac isr daSComiyvav Tvalebiv, ro iqav cxvars

Camaxedebvdav. amis memr ki axyara-d gadalal xoxoramac cxvari, Tore

RilRvelni masvenebas ar miscemdes.

RilRveli baTiri

Camawerina baiWaur ciskaraulma,

58 wlisam, sof. axielSi 1939 wels

baTiri saxelgaTqmul qurdi-d yaCaR RilRvel iyv. xan qurdobda-d

ZaldaZalac itacebd Ãar-cxens. xoloT arxvatiT ar aparviebdes imis

megobrebi RilRvlebi, arxotionTebic nacnob megobreb raki iyvnes. erTxan

wamavid saqurdlad baTiri-d neTxel fareSa, gamaxyves orn sxvani. baTira

jer ki eubn amxanigebs, arxotionT Ãar-cxeneb daviparaTav. amxanigeb ar

dasTanxmdes, wavidaTao-d piriqiTiT daviparaTav, Tore arxotivnebiv axlos

arianao-d ar SagvarCenenav.

371

rogorcaR iqnebod, gaabedviesa-d waiyvanes piriqiT ÃevsureTiske

saqurdlad. piriqiT or-samkan mivides Ãaravanzeda-d yvelkan gauges, bolos

yvelas soflebSi Ãma gautyd: qurdebi arianav gadmasulebio-d mTxilad

iyveniTav. yvelkan gamTxild xalxi-d veRarcad ver gaimarjves. dabrundesa-d

wamavides saRilRood. taniis Relisas gadmaÃdes, taniis Ãorà gaiaresa-d,

nasoflar Camavides. aqiT or gza midis, erTi mTisas _ saÃaris Relisasa-d

meore Walaisas. am dros gazafxuli iyva-d arxotion xalx Walaze dadiod

samuSaod, zog muSs xyrid, zogi marÃilis feÃebsad, sxvas aojisgans

amzadebd. manam wylis adideba iqnebod, manamdin eSurebodes aojisgnis

damzadebasa-d waRebasac. es neTxel RilRvlebmac icodesa-d baTirs uTxres:

mTaTas wavidaTav, Tore Walaze arxotivneb iqnebianao-d ar gagviSobenav. ra

gaSinebsTav, uTxr baTirm _ xevsursav, Wiais mWamelsav, ÃeliT dagiWerTav

(RilRvlebi gasajavreblad Wiais mWamels eZaxoden xevsurs). ver daiWerTav

xeliTav _ uTxres, Tof-iaraRi aqvav Tanao-d, ar dagveWeriebisav ÃeliTav.

baTiram uTxr: eexl mTas ar audgebiv gadasavladav, Tunda gzaze sikvdil

vicodav. wamavid baTiri-d gamaxyves sxvebic Walaisas. taniisWala CaRm cerad

as Camasavali, oRroCoRro, kldiani. Camaxyves am gzas daRamebidges. asurSi

(adgilis saxelia) ro Camavides, fareSam uTxr: aqav kvamlis suli dgasav,

gzaze sadam visam ugzavav cecxliv.

sipianaÃid ro Camaiares, iq naxes ro exSi ceclx visam ugzava-d xalxi

damdgari. RilRvlebm Tqves, wylis pirze gaviaraTav, gavscildaTav.

mibrundesa-d wamavides wylispiriske. aq taniiT mdinare Camadis, romenic

taniiskar asas uerTdebis, gamaiares am mdinaris pirzed sworad im dros,

ro arxotivnebi, vinac aq idges, amaTa vinam erT-erTi wyalze gavliliyv

wylis Sasasmelada-d. gamavlil RilRvlebs Tval maxkid. RilRvlebm ki ver

naxes isi. imaT ro gaiares, mavida-d amxanigebs uTxr: mterm gaiarav. wamaxtes

yvelani-d gamaudges ukan. ro daiqcnes, win funCaT daviTi gamauZRv. tyeSi

ro gadmavid, wamaewiv RilRvlebs. RilRvlebs imaT saubar gaegona-d sxvebi

qve daqceuliyvnasa, baTiri gzaSi Camjdariyv. daviT ro misuliyv, daesxlit

daviTiske Tofi-d ali zed aexviv. manam Tofis cecxl gaTavdebod, geeriv

daviTis Tofis cecxli RilRvlis Tofis cecxlSi. daviTis nasrevi RilRvels

mÃars maxvedriyva-d daemtvriv. am dros masuliyv mamukaT diaic. RilRvel

pirgaRm wavid daWrili-d esriv diamac. es zurgSi maxvd RilRvelsa-d

marjvenas mÃarze jibais masras gamaRvard. gadaxt sxveb RilRvlebi gzis

marcxniv tyeSi, daWrilic Tan gadaiyoles, arxotivnebm es veRar gaiges,

372

pirdapir gzaze marbodes. RilRvlebm baTir wylis marjves erTs tyis

bolqvSi Casvesa-d garSemo qve SamauRobes faTvlianiT tyis wowkebiT. Tavad

qve wavides, arxotav xma gatydebisao-d Cvenac dagvÃocenav. arxotivnebi zogebi

iqav wavides Tavis binaSia-d erTm arxot gatex Ãma: mter iyvav aqao-d Tofva

magviÃdav. daiqc xalxi-d, mavides sagaTeneblod sipianaÃid. RilRvlebis

mTofavebmac uambes, eemaSiav eesr vTofeTav. naxes erTs bolqvSi, ro tyis

toteb raim as Cakafuli, Cawyobili bolqvSi. mivides, Saxenesa-d naxes, ro

daWril RilRveli wevs Sig. RilRvelm ro nax misuli xalxi, Tavze CoÃa

maixviv. xalxm ro es kaci nax, miubrunes Tofebi-d daaSales. meor-mesames

dRes mavides RilRvelni-d waiRes Tavis mkvdari. mkvdris waRebis dros wes

ar as kidev Tofvai, mavlena-d Tavisuflad waiReben Tavis mkvdars. ra Tqma

und, ro arxotionni ar gaisvenebdes RilRvlebisgan, aucilebliv samagieros

miiRebdes _ erTs mainc arxotionsac maxklevdes samagierod.

amboben, Tu ar tyuian, tanies Wexas cisasa,mqised maqcevas amboben im funCaT daviTisasa.

cecxli gavida cecxlSia, qists umtvrevs gulis ficarsa,RilRvel mauklav, amboben, mamukaT diaisada.

guldagul misvlas amboben im mWedelT badaisasa.

RilRvel-arxotionT korRani da gaga baliauri

Camawerina kaga narozaulma,

80 wlisam, s. axielSi, 1925 wels

RilRvel-arxotionT adgilebs xqond yvelkan TvalsaCino samZRvari,

garda arxotis Walisa. Saonis RilRoske iyv samZRvari _ Sibus mTa, SaÃal-

iskesa-d amRa-bifieliske _ terRis wveri. Corexiske _ bisnis wveri; arxotis

Walais samZRvarze bZola iyv. Sibus mTa dasavleTiske iyv arxvatiT, bisnis

wveri amasavleTiskesa-d terRis wveri CdiloeTiske. samÃreTis mÃareze bude

ÃevsureTi iyv. sxvakan arc gzai xqond. ÃevsureTiske ki sami-oTx gadasavalic

iyv mTazed. RilRoske wasaval ki es oTx gza iyv aq dasaxelebuli. mTebze

sadao ara iyv, erTs gverdze RilRvelT adgil iyv wveramdina-d meoreze

arxotionTai. wveri yofd Tavis adgils. xoloT RilRvelni arxotis Walas

miiwevdes arxotiske, miaRwevdes korRansac.

erTxan RilRvlebm daqrTames Ãemwifis meÃeleebi-d maasxdes RilRvel

arxotionT adgilis gasamijnavad arxotis Walas. arxotionni ambobdes,

373

ro Cven adgiliv ojaxis saTibeTaniT asao-d korRanic iq CavdgaTav. rosac

RilRvlebm Ãelisuflebis xalx maiyvanes, am dros bevr RilRvel maxyv.

wamavidesa-d pirdapir terRis kar, daiwyes miwis Txra korRnis Casadgmelad.

am dros daibares arxot Tavgziani-d mesaubre kaci baliaurT gagai-d sami

oTx sxo kaci.

terRiskar ro Txra daiwyes korRnis gasakeTeblad, baliaurT gaga ar

aZlevd amis nebas, es adgiliv ojaxis saTibeTanamdin Cveniav, aq ra undav

korRansav. xan korRnis gamkeTeblebs miRvardisa-d dausrivis ToÃ-barebi, xan

Ãelisuflebis warmomadgenlebis karavSi Savardis yviriliT: nu akeTebTav

aqav korRansav, Tore maviyonav arxotioTao-d sisxlis wyals gavavlevav

aqav. gaga ro karavSi Savardis, maxkidian mÃars Ãeli-d gamaiyvanian iqav

gareTi. mainc ro marto gagas amodens xalxTan ar gaudiod bZolai, arxot

walal gagam kaci, SauTval arxotionT: yvela SaiaraRdiTao-d CameediTav

Cqaradav, ro maxolTav yvela sayuCs mausxeiTav, xoloT Cems Tqmamdinav Tof

arvin gascalaTav. manam Tqven maxolTav, me ar gavakeTebiebav korRansav.

walalulm kacm es yvela ambavi kargad miitan arxot. xalxm ro gagais

danabareb gaig, maSiv maemzadnesa-d wamavides SaiaraRebulebi. yvela wamavid,

ro ymawvilebisa-d bebrebis meti sofelSi qudian kac aRar darC. arxotis

Wala sru mdevrulad Caiares, terRiskar ro mavid xalxi, yvelam sayuC

gaikeTa-d Camausxdes Tofebs. gagam ro nax arxotion xalxi Camasuli-d

Casafrebuli, mivida-d Ãelisuflebis kacebs uTxr: agerai, gaxeneTaev, ro

arxotion xalx Camavidao-d Tofebi aqvav garmasxmuliv. eexla, Tu cud saqme

maxÃdav, Tqven iqnebiTav mizezio-d uWirvlebsav arc Tqven gagiSobenTav, isr

gabrazebul xalxiav masuliv. ai, me gicxadebTao-d Cem bral nuRar asav,

exlad raic maxÃdebisav, Tu aqiT waiRebTav am mijnasao-d iq ar gaakeTebTav,

sadac Cveni-d RilRvelT samZRvariav. am xalxma-d RilRvlebm ro es

arxotivnebi Casafrebulebi-d iaraRSi Camsxdrebi naxes, aiRes barg-binai-d

waiRes pirgaRm. RilRvlebic Tan gaxyv. aisxes Tof-iaraR arxotivnebmaca-d

Sori-axlo Tan gaxyves. mekorRne xalxm or-samkan kidev daapires korRnis

gakeTebai-d Camausxdian arxotivnebic Tofebs. adgian iqava-d kidev gaRm

wavidian. eesr Caxyves arxotionni-d bolos ojaxis saTibeT Cavides, aq

misces neba korRnis gakeTebisa. mekorRneebmac amaTxares miwa, Caayares

naÃSiri, erT mina Caagdes Sig (boTli), memr aages kacis simaRle cixia

zeda-d am dRidge dawesd RilRvel-arxotionT sazRvari ojaxis saTibeT.

arxotivnebm ki baliaurT gagas arxotis jvarSi samwyalobnelo Cxut

daudges adgilis daWerisada-d gamagrebisad. yvelas dReobaSi erT Cxut

374

aavsian ludiTa-d daamwyalobnis jer xucesm gagai-d memr yvelam erTad.

anTebul sanTliTa-d ludian TasiT Camaavlivian gagais sadRegrZelo-

samwyalobneli.

ara marto am korRnis gadaweva gaakeT arxotionT gulisad gagam; is ro

mcodne kac iyv, arxotionni bevrs raSiam irCevdesa-d aubnebdes sasoflo

saqmeebze. adgilebze, sadac ra vis gauÃdebod sabZollad arxotionTan,

xo gaga sru arxotionT kvalad iyv maubari-d iseT saubar icod, ro arc

gauSobd saqmes, isr ro ar gaemarjv.

taniezed ro iyv bZola-saubari, maSinac pirvel maubar gaga iyva-d memr

sxvebic eSvelebodes. arxotionT erT adgili xqond „tanie“. Zalian mdidar

balax madiod aq. zafxulis Tibdesa-d zamTris saqons inaxevdes. am adgilze

jer RilRvleb gadmaedavnesa-d memr Ãevsurebi Ãadus mcxovreblebi. yvela

am saCivrebSi gaga iyv ÃelmZRvaneli. RilRvlebi ambobdes, ro tanieiv Cven

gveWirav, Semdegs samZRvrebSi maqceuliv: mzis amosaÃediT sazRvrebdav

isarT Rele, dasavleTiT kaloTanis mTai-d fatexis Rele. samxreT mÃareze

sazRvrebd taniis Relei-d amis gadaRm Ãevsurebi cxovrobdes Ãaduvlebi,

CrdiloeTis mÃares iyv arwivis maRali.

am adgils edavebodes RilRvlebi sof. xamxas mcxovreblebi. erT-erT

saCivarSi am soflis RilRvlebi, saxeldobr: marzi, mazikoi-d Cimirza

masostoi amtkicebdes, ro am adgilSiav Cven winaparni cxovrobdesav. es

adgiliv Cven gvekuTvnisav. bolos dros cxovrobdav Cvenis gvaris kaciv

saxelad belxi. belxis sikvdilisdgesav imis Svil darCav im adgilebSiav,

saxelad bubentiv. bubentmav iqav cixeic aiSenao-d wisqvilicav, didxans

cxovrobdav. is mamaSvilniv sikvdilamdin iq cxovrobdesav taniesav. xoloT

sikvdilidges aRar dawirnesav iqao-d Cveneburis wesis gulisadav maasvenesav

Tavis sasaflaozedav, xoloT bubentis deda ki makvdav taniesao-d iqav

daRmarxesav. Tunda imis saflavs gaCvenebTav, ambobd RilRveli. isic

ro makvdav, imis memr cxovrobdav sxo Cvenis gvaris kaciv uruSiv. memr

uruSis Svil urusxaniv. sru bolos cxovrobdav baxkuzariv. memrav mauÃdav

aurzauriv arxotivnebsTanao-d daanebesav Taviv am adgilsav. memrav Cven

gvTxovav aq dadgomaiv amRas mcxovrebmav giorgamao-d Cvenis nebarTviT

dasaxldav, xoloT mamulis Rala unda meecav. erTs wels ki magvc is

Ralai-d memr ki Ralazedac uar gviTxr. Ralas ro aRar gvaZlevdav, memrav

dasajesav Cven winaprebmao-d maklesav Ralis ar macemazedav. memrav imis

cxvar-saqonic sru RilRos gamalalesav. meore kacic kidev maklesav

amRioniv tanies siarulzedav. amis memr aRar sargeblovdesav amRivnebiv

375

taniiTav. ramTvenisam wlidgesav ZaliT Savidesav arxotivnebiv taniesao-d

daiwyesav cxovrebaiv.

RilRvleb eseTs ambvebs bevrs rasam Ciodesa-d viTam amtkicebdes yvelas,

magrem gagam ro iCivl, maiyvan isiT Zvel ambvebi taniezed, ro daamtkic is,

ro arxotionT ekuTvnod taniei-d ara RilRvlebs, dainarCom amanav, e. i.

gagam, tanie arxotionT sasargeblod.

RilRvelTan ro gaimarjvesa-d daiWires tanie, axla Ãevsureb garmeedavnes,

Ãaduvlebi, tanieiv Cven gvekuTvnisav. Ãaduvleb imas umtkicebdes, ro

RilRvelT dadgomamdinav Cven vmdgarobdiTav taniesav. memrav Cven Ãadus

gadmovsulorTao-d taniesav RilRvel dagviyenebavav RaliTav. RilRveliv

Ralas gvaZlevdav Cvenav, taniisasav. amaze saCivarSi RilRvlebic daimowmes,

Ralas vaZlevdiTav Ãaduvlebsav. amaze imowmebdes neTxas mcxovreblebs,

esenic aseTnairad emowmebodes, RilRvlebis mowmoba ÃaduelebisaTvis

aseTi iyo: „neba darTviTa ukanxadoSi mcxovreb xevsurebisa, me vcxovrobdi

eqvs wels tanies xeobaSi da, rac xans me iq viyavi, im mamulis Ralasa da

qiras vaZlevdi ukanxaduelebsa, agreTve sabalaxesac iseni iRebdnen xolme,

xolo mas aqeT xuTi an eqvsi weli iqneba, rac ukanxaduelebis sityviT

aviyare da gadavsaxldi Cemsave uwindels sofels neTxaSia.

raic vaCvene, simarTliT aris: aSuyo gazaSvili.

eseve ukanÃaduelebi ambobdes, ro Cvenav neTxelebic gvedgav taniesav,

xamxlebicav. iseni asaxelebdes ai am kacebs: sofel neTxas mcxovreblebs:

aSuyo RaziSvili, alimirza beqoboloTaSvili, modi daqirovi, asliga

maTievi, feda nalbabaSvili daqirovi, fareSa zaurovi, dola goStikauri.

xamxis soflelebi: orasxa uSarovi da aslama ToTievi. erT-erT saCivarSi

aseTnair xerxs xmarobdes Ãaduvleb, ro amTven RilRvleb daimowmes. am

saCivarSi TiTqmis Ãaduvleb gamarjvebuleb darCes, memr wavid gajavrebuli

gaga qalaqSi saCivrada-d ori sxo kac gaiyol. mTels erTs Tves darC

qalaqSi saCivarSia-d maitan bZaneba, ro tanie arxotionT unda daSComiyv.

magrem arxotionT sanebis jvaris SiSiT aRar daiWires, raki Ãaduvlebm

taniis naxevar nawili sanebis jvars Saswires imis SiSiT, ro arxotionni

wagvarTmenav. memr naxevar daiWires arxotivnebma-d ÃaduelT nawilsac ki

Taod iWerdes. Ãels xyrides, xoloT sanebis jvars aZlevdes adgilis

qiras.

erTxan aRar misces arxotivnebm qirai-d ÃaduelT Tivebs Sauyares

cecxli-d dawves. amaze gauÃd ÃaduelTa-d arxotionT SuRli-d Wra-

376

Wriloba. bolos iqav SaRrigdesa-d daamSvides saqme, xoloT adgilis qira

ki sru mixqond sanebis jvarSi.

amis garda RilRvlebi kidev davobdes: arxotav Cvenebi mampapebi mdgaranao-d

es adgili Cven gvekuTvnisav. winwinav Ralas viRebdiTav adgilisasao-d

memrav magvispesav Ralis Zlevaiv. amaze RilRvelT Zalic gabedesa-d

Txoulobdes Ralas. magrem gagais meTaurobiT arxotivnebm RilRvlebs

piriqiT masTxoes zogierT soflebs mamulebis qirai, e. i. naRaluri. Cvenav

winavav RilRos vmdgarorTav, uTxres, amRasao-d maRal-bifielSiav (amRa

qistis sofelsac hqvian erT-erTs da arxotSic aris sofeli amRa). Tamar-

mefisobasav Cven mam-papan gaqristianebulanav iqav, iCivles arxotivnebm.

amaze aiTvalwunesav mahmadian qistebmav isenio-d Tamar-mefis sikvdilidges

veRar damdgaranav iqao-d wamasulanav, SamaerTebionav sxo arxotivnebsav.

is adgilebiv egr damrCalao-d RilRvleb dasaxlebulanav. memrav Cvenav

im adgilis Ralasac viRebdiTav. amav dros erTi ZunZuli (saxelia kacisa)

cxovrobd axiel, RilRveln ro amas daobdes, ro arxotis adgilebiv Cven

gvekuTvnisav. es ZunZuli amaze Zalian brazobd. wavida-d sofel baaserelT

wisqvileb daamtvriv, Tqvenav arxvats ki arao-d am adgilebsac wagarTomTav,

es wisqvilebiv Cvens wyalze gibrunavsTav, es wyaliv Cvens mTas gamazdisav.

amgvarad adgilebzeda-d samZRvrebze did davidaraba iyva-d bolos

Sinaur Sarigeba maaÃdines RilRvel-arxotionT. windic misces erTucsa-d

karga xans damSvidebulad icxovres. windad RilRos micemul iyv camet-

ToTxmetis wlis ymawvili odinaT garsia. erTi imisav swori RilRveli iyv

arxot windad masuli. windas iqaca-d arxotac Zalian kargad uvlides, erT-

erT ojaxs miabarebdesa-d sasmel-saWmels xalx uzidevd. odinaT garsia iq

didxans iyva-d, RilRurs wmidad ambobd, rogorc RilRveli. bolos mamam

wamaiyvan, rosac dacolSvilebis dros mavid.

zavi ki qnes RilRvel-arxotionT, magrem adgilebsa-d Ralas ki mainc

iqav sTxovdes erTucs. zavma-d windis micemam erTucisad iqamdin miiyvan

mSvidobianoba, ro erTucs aRar Ãocdes, xoloT adgilebze saubari kidev

gZeldebod.

barkanxievis gvaris xalxm, xamxis sazogadoebisam, malales kidev ori

ufros kaci-d maiTxoes arxotis or sofeli-d imaT mTa-bari. es kacebi

iyvnes: baxmaT baTaevi-d axsak paragulovi. am orT Tqves: arxotis oris

soflis miwawyaliv upatronod yofilasav, Cven papa xaSilga barkanxievi

Tavgzian kaci yofilasa-d wasul saqarTvelos ÃemwifesTan ereklesTana-d

377

uTxovav: es or upatrono adgil gviboZev, ro davsaxldaTav. erekles es ori

sasoflo alagi-d imis mTa-bari WimRai-d kaloTana uboZebav xaSil-gaisada-d

sigelic miucav. memr Cven mam-papaT iq ucxovrebav. raki Zalian mTa alagi

iyv, ar maswonebiv es alagi-d gadmasaxlebulan iqav RilRos. memr masvlion

piriqiTel Ãevsurebi Cvenebs saTxovrad, ro am Tqvenebs alagebSiav Cven

dagvayeneniTav, sofel kaloTanas dadgoma uTxovav zeisteCoel Ãevsursa-d

bloel Ãevsurs WimRas dadgoma uTxovav. Cven mam-papaT uTqom, ro Cven mainc iq

ar vcxovrobTao-d mivaqiravaTav am Ãevsurebsav es alagiv. mauTxovav Cvenebs

kvamlze TiTo cxvari, vinc aq dasaxldebisav, kvamlze TiTo cxvar gvaZliosav.

dasTanxmdebion es Ãevsurebica-d uZlevav ee nelobamdin kvamlze TiTo

cxvari. erTxan ar gadagviÃadesa-d maemzad Cven xalxi ZaliT wamasaReblad,

gaiges kaloTanelTa-d erT saklavic magvgvares _ gvapativeTav, ro gadaÃda

dagigvianeTao-d gadasaÃdelic male gadagviÃades. amis garda, am xarjis

amkrefs aZlevdes kidev TiTo jams erbosa-d TiTos satans feÃis qiras. visac

cxvar ar xyvand, sam abaz TeTrs (fuls) gvaZlevdes. an aT idayvs (wyrTa) Wrels

grexils. am adgilis sigelebi maSin dagvewv, ro winwin rusoba Samavid. maSin

win-win ro iseeb Cvens sofelSi Samavides, erTi priStavi-d erTi mRdeli

daÃocnes Cvenebm. amaze Samasul rusis jari-d Cveneb saxlebi sacxovrebliT

sru gadauwov. ai is sigelebic maSin dawul, romnebic ereklesgan xqoniv

naboZebi. magrem begars sigelebis dawvidgesac sru gvaZlevdes.

eseTis magaliTebis mayvaniT Txoulobdes RilRvelni kidev am arxotis

adgilebs, magrem WimRivnebi piriqiT Savanis ÃorÃsa-d Sibus edavebodes,

eg adgiliv Cven gvWerivao-d Cven gvekuTvnisav. Tqvenebisganav Ralasac

vRebulobdiTao-d raki bevrni xarTav, eexladav ZaliT iWerTav Cvens

adgilsav. eseT saubar sru gauTaveblad xqond RilRvel-arxotivnebs.

rosac zav aiSlebod, xo niadega-d, zavze rosac iyvnes, maSinac kidev ar

isvenebdes.

marto RilRveleb ki ar edavebodes arxotionT adgilebs, bolos

arxotivnebm Taodac daiwyes erTmanecSi bZola adgilebze. amRion-axielelni

rosac arxotis Walazeda-d tanieze davobdes, maSin WimRivnebi monawileobas

ar Rebulobdes. magrem, rosac daiWires es adgilebi, maSin WimRivnebmac

daiwyes aq siaruli. SeSis, aojisgnis mzadeba. amRion-axielelni ki

uSlidesa-d eubnebodes: rosac Cven vibZodiTav am adgilis gulisadav, Tqven

maSin gasvenebiT isxeiTav, feÃdawvdilniv. eexlad mza adgil maindomeTav

muqTadav. Cven sisxliTa ÃmliT daviWireTav adgiliv, eexlad nuRar dazdiTav.

378

amaze SuRli-d Wra-Wrilobaic bevrjel iyv. bevrjel akidebuls jorebsac

mauÃades SeSai-d caleeb gamauSvnes WimRivnebi. amRai-d axiela oriv sofel

isiTs alagSi as ro Walaiske mimdinarT WimRionT am soflebze und gavla.

amRion-axielelnic imiT eTamamebodes, ro am soflebs qve araad xqond

sadeni WimRiske. bolos ro mainc ar aZlevdes Walas siarulis nebasav,

maSin WimRionT TiToobiT Txova daiwyes: welsav me mameciTav nebaiv, ro

vzidnav WalaiTav zeÃmel SeSaiv. amis gulisad saklavic miRgvariana-d

Saexvewnian arxotis jvarSi. am xalxmac neba miscnisa-d sargeblobdian

erTs wels. zog Tavxed kaci erTi wlidgesac ar anebebda-d amaze SuRl

madiod. Ciraxis nebas ki aZlevdes, rasac kaci WimRaiT zurgiT maitand. am

Walas siarulze bevrjel leqssac eubnebodes WimRivnebs.

1.

daicadeT guguano, damacaleT, acaleTa,Walas aRar CamogiSobT, ar magaWrevT sataresa.

SeSas ar magataniebT, muSi Cem[. . ] es axyareTa.

2.

ra kai zamTar dagvidga, xalxi sru Walas disao,zogeb daxkazmavs cxenebsa, zog xalx qveiTad zisao.

zogeb dazdgemda yondebsa, zogeb cecxls Sauyrisao.

zogeb ki iqav aqroben, netar vinara Jjisao.

uTurgaT daviTs gaeqra, ma nikapais Svilsao.

uTxariT eravnelebsa, gza xkveTan Walaisao.

kldis ZirSi Satolebulno, Suq genatrebisT mzisao.

rad SCiviT oziosTana, gza gvinda Walaisao.

SeRmaT aduas eCivla, ma ortvinais Svilsao.

ra ggulavT, dedas gitirebT, gamavla gindaT gzisao,jorebs magiÃdiT SeSasa, patrons gagigebT Zirsao.

qoWniR dazdgeniT berdasa, mag mindiais Svilsao;

SiSvelze arcad mividas, sqlad daakeceT Zirsao.

beTan dazidneT safqavi, Zali aÃseneT xTisao.

meleqses Tu ras ikiTxavT, naÃSiraulis Svilsao,kiser aravin mastexas, ar CamaxaraT Zirsao.

am leqsebze SuRli-d Wra-Wrilobac maxÃd, magrem WimRivnebi Walas mainc

ar gauSves. WimRivnebs saÃnav-saTibi bevri eWir Tavis soflis marjves, xoloT

tye ar xqonda-d SeSis zidvai SWirdebod amRion-axielelT adgilSiiTa-d

379

es awuxebd. saTib mTeb xqond bevri. WiSveli xqvian, did adgili tafad

ro mTels sofels xkmarobdes, eseTi WiSveli xqonda-d naxevarsac ver

Tibdes. imaT memijned iyvnes axielelni-d sru ar xqond saTib mTai. axiel

sxo gvareb ukacurad iyvnesa-d ciskaraulebis gvar iyv kacriel gvari.

ciskarauleb gadaekidnes WimRionT im WiSvelze, romenic axieliske axlos

iyv: eg WiSvelic Cveniav, Tqvenav ZaliT giWeravTav. bolos ficze midg

saqmei, ciskarauleb daemzades, ro arxotis jvarSi davificavTav, ro eg

mTa Cven yofilav, magrem WimRivnebs jvari Zalian aSinebda-d aRar daafices.

jvariv damficavsao-d damficviebsav orsav erTfera-d uwyrebisao-d, Tu ki

jvar gagviwyrebisav, radaR gvindav adgiliv. adgesa-d daanebes WiSveli,

bolos axiel ciskaraulebis gvars imTven saTibi xqond, ro ver Tibdes

verc naxevars, sxva gvaris xalx imaTgan qiraobd saTibes.

axla saÃnavs miwaze gauÃd sasaubrod axielelTa-d WimRivnebs, imaT

axieliske SoriT eWir WiSvelis gorzeiT, didis bZoliT es adgilic daiWires

axiellebm namercxalaebamdin. xoloT Zalian tarocs (taroci: TvalTvali)

ki edges erTucis cxvar-saqonsa-d ar utevdes Tav-Tavis adgilSi.

amRion-axielelTac xqond bZola adgilze. amRionni axielamdin

gadmadiodes Walaze. es Wala Cveniav. TaTxelis gorsac koromaTanamdin

Tavisobdes. soflis pirdapir mzis amasaÃediske sabaTauromdin gadmadiodes,

orjel-samjer sofelic daemzad erTucSi misasvlelada-d saSuRlarad,

magrem ufrosebis kacebis CareviT iqav damSviddes, xan erTucs saqons

kudebs uWrides adgilSi gadasuls, xan saqon gamalaliana-d maemzadis meore

sofeli Tavs dasacemlad, magrem ufrosebm kacebm ar gauSviana-d Sarigeba

maaÃdinian iqav. bolos arxotis jvaris xucesm Samauar droSaiTa-d iman

daawes samZRvrebi-d jvaris xaTriT aRar gadadiodes erTsxvis mijnaze.

tanie orad xqond gayofili amRion axielelT. calke amRivnebis saTibeeb

iyva-d calke axiellebisa. erTsxvas Tu TxoviT gaaTibiebdes, Tore isr ar

gadadiodes erTsxvis adgilSi.

380

TaTxelionni

Camawerina bewika giorgasZe wiklaurma, 69 wlisam, s. amRaSi, 1941 w.

TaTxelionni erT sofel iyv amRisa-d axielis SuaSi, sxod arvis aÃsons

es xalxi vin iyv, xoloT aq saflaveb maiÃel ÃvnaSia-d ameebs etyobod, ro

qristianulad pirwaRm iyv namarxi. TaTxelionT adgili calke eWira-d imaT

SiSiT imaT adgilSi mgzavric ver dadiod. amRion-WimRionTa-d axielelT

TaTxelionT soflis boloze erTucSi sadeni-d imaT SiSiT gawires es

gzai. Walaze siarulis kvalad, Cdilzeda-d oRro-CoRro savalze gaiRes

gzai-d imaze diod xalxi. eexladac kargad etyobis is nagzevi, romenzedac

TaTxelionT SiSiT dadiodes. saqons xo arc axielelTas SeeZliyv imaT

adgilSi feÃis gadadgmai-d, arc amRionTas. Tu maaswrobdes waiyvandes

Sina-d aRarc daubrunebdes patrons. an vin mividoda imaTTan SiSiT.

amRionn ufro axlos cxovrobdes imaTana-d bolos amRivnebs isr

gauWires saqme, ro gadaswyvites dacemai-d an Tavis Tavis gawyveta an

imaTai. erTi xuTi-eqvsi dRis yana iyv amRas xTisad gawiruli yvelas

mamulebzed kas alagSi. amas saerTod Ãnevdesa-d saxmTos muSaobdes

soflis samwyalobnelod. sofelm ro TaTxelionT daleva gadaswyvit,

maSin Tqves: vinac TaTxelion siskaras maxklavsav, ees „ufalT yanani“-v

imas xqondanav. TaTxelion siskara yvelaze metad amay kac iyva-d is aSinebd

xalxs, ro ÃmliT SuRlSiav imas veras davaklebTav. amRionT naubari xqond

erTucSi TaTxelionT dalevai-d jer waulales kaci: dagvanebeTav Taviv,

nu gvawuxebTav, Tore sru ver magiTmenTav. es kaci xnier iyv, romenic

walalesa-d amRionT egon TaTxelionniv ufrosobis xaTrs Saunaxvenao-d

aras etyvianav, aras awyenenav amasav. magrem TaTxelionT am berikacis

naubar arc sru iyures, daiWires es berikaci, Sarval waxyaresa-d Ãaris

galo Saudves tanSi (galo: mxris an fexis Zvali). Ãelebi zurgSi daukones

magrad, ro galo ver maeSora-d aisiTa misuliyv amRas. marTladac es kac

Ãeldakonvil wavida-d raÃelic TaTxelionT gauSves, aisiTa mivid amRas

sofelSi. am ber kacs galo maaSores, tanT Caacvesa-d, meemzadnes amRionnic

TaTxelionTan dasacemlad. diacebmac uTxres, ro eexla ki Tu egen ar

gaswyviteniTav, Cven veRar vityviT, ro qudianeb qmrebi gvyovav.

SaiaraRdes amRionni-d wamavides. erT amRion Zalian magar axalgazda iyv.

uTurgiaTai-d kargad SaiaraRebulic iyv. rogorc amboben, isi TaTrebis

CamomavlobaSiiT unda yofiliyv. TaTreb ro mdgaran winav, memr wasulana-d

381

imaT kac damrCal erTi, imaze gaSenebulan uTurgiani, rogorc Taod amboben

Wolikaurnic.

TaTxelionT sofels ro miuaxlovdes, Cveulebrivad iZaxes: TaTxelionno,

karSia gameediT, Sin xarTa (TaTxelionni aseTs Zaxebas yvelas avalebdes,

vinac imaT soflis axlos gaivlid. Tu iZaxebd, gamavidodes kia-d raki

ar gaipar, SaiZlebis mSvidobiT gaeSv, Tu ar iZaxebd gamvlel kaci-d

gaparviT gaivlid, vai imis dRes, Tu Rnaxevdes, gaudgebodes, mieweodesa-d

sasikvdilod daSWrides). TaTxelionT ro Zaxil gaigones, jer siskara

gamavid. imas egon Cveulebrivi mgzavri-d mainc gasagod gamavid, vin asav.

siskara ro gamavid, gadaxt es uTurgiaTaica-d sca ÃmliT TavSi. siskara

briyvad iyva-d CaCqan ar exur. uTurgiaTam Ãmal isr magrad daxkr, ro

Tav orad gauxeTq. daecnes sxvebsac amRionni-d daÃoces ymawvilebianad.

siskarais col ki ar maklesa-d amRas ro TaTreb iyvnes, erT-erTm iman

waiyvan, raki lamaz iyva-d ver gaimetes masaklavad. gawyvites TaTxelionni-d

Taodav daRmarxnes. qonebaic wamaiRes imaTai-d gaiyves amRionTa-d mamulic

sofelze gayves. „ufalT yanan“ ki uTurgiaTas misces siskarais makvlaze.

eexladac iqav arian is yanani. uTurgiaTa ki aRarvin asa-d sxvebm iyides

imaT mamuli, jRunaT mixeelas uWerav eexlad. nasaxlareb ki iqav as imaTebi

TaTxelis bolos. sasaflaoic calke xqoniv imaT Tavis soflis boloSi.

sxvaT arxotionT axiel xqond sasaflao yvelas erTad. kaloTanelT

ki gamauyvav bolos calke imiT, ro mkvdar wamauRav zamTris axieliske,

dascemiv zvavi-d es mkvdris wamamRebi xalx sru dauxocav. memr sanebis

jvaris droSaiT Samauvlava-d dauwesebav erTs alagSi Tavis sasaflao.

TaTxelionT ki calke raad xqond sasaflao, is aravin icis. an raad iyvnes

isiTn amayn, ro Tavis soflis midamos arvis gauSobdes Tu ar iZaxebdes:

„TaTxelionno, karSia gameediTav“. es Zaxeba xalxSi isr as iqav damrCal, ro

imaT nasoflarsTan ro gaivlis diac-ymawvili, iqav iZaxeben imav sityvebs,

rasac imaTobas eZaxdes. Tu es ar uZaxeTav, ician ymawvilebm: TaTxelionn

gamagvetanebianao-d daviÃelTebiTav. kacebsav winav ki daSComiv es Zaxili

Cveulebada-d, eexla ki diac-ymawvilebis meti amas aRarvin iZaxebs. imaT

tyeic marjves xqond TaTxelis CdilSi, saTibic iqav xqond. saÃnavi: samTod

TaTxelis mzispirze xqonda-d sabaro saÃnav Tavis soflis boloze xqond,

sasaZovre TaTxelis gorze isr mawyobilsa-d calke gamaWrils alagSi

isxdes, ro sxvaT arxotionTan saerTo arcra ar xqonda-d arcraad mividodes

imaTan. rogorc gadmacemiT ician, mdidrebic yofilan.

382

is ar egona siskaras, Tu mteri maereoda,Tavis TaTxeli, mzispiri SigiSig aereoda,winiTi nadgom sufrai Tu sisxlSi gaereoda, amagis samklav-safuÃars patron Tu daSWirdeboda.

flas-fardags WerSi naqonsa qandara gautydeboda,siskaras coli, lamazi, saTaTred gauÃdeboda.

amRas maSin, Zvelad, or gvaris xalx yofil Zrieli (Zrieli: bevri,

mZlavri gvari): uTurgiani-d axalani. sxvis gvaris xalxi cota yofil.

am ors gvars araad vin ugdav, raic swadinebiv is ukeTebav. sadac mamul

maswonebiv, iq mamul dauWerav. ufro axalan yofilan amayni, uTurgian

isr Zalian amayn ar yofilan. amav dros iyv berdiSvilT gvarisa erT

ymawvili-d deda xyoniv. isen raki ukacurn yofilan, mamul bevr xqoniv

mam-papaTa damrCali. erTxan am berdiSvilT ymawvilsa-d imis dedas sasuq

uTrevav Tavis mamulze. es ymawvil imTven yofil, ro jinis gadaqcevac

ki SazZlebiv sasuqiT savsisa Tavis mamulSi. deda auvsebd am jins, es

ymawvili gaRlalevd ÃarTa-d gaitand mamulSi, iq gadaaqcevd jins, memr

iqav maasxemd ÃarT, eesr eSvelebod dedas.

am dros erT axalaT gvaris kac-i Ãnevd yanas adgilobriv „saeSmavruis

CdilSi“. nax ro es ymawvil aTrevs sasuqsa-d erTs alagSi am axalaT kacis

mamulzed as Ãarebis gamasavali. rosac am ymawvilm Ãareb maasx am axalaT

mamulSi, mivid es kaci, jini Tavis mamulSi waaqciva-d dacal, calen Ãarn

miabrunna-d gaalalvivn ymawvils. es ymawvili tiriliT mivid dedasTan.

dedam uTxr: aba, ra uyoTav, Svilo, Cven vin kaci-patroni gvyovav. niadeg

imas gvizmenav, raic vis swadisav. nu ra uTxridiv, Tore aramc magklanao-d

daviRupebiv. sami-oTxjeramc waaqciosav eg jinio-d memr Sascxvendebisav, Tavs

daganebebsav; an etyvisav vinav, ro codoi asav, nu awuxebav diac-ymawvilsav.

meored galal Ãarebi am ymawvilma-d es axalaT kaci iqav gamauvid gzaSia-d

gadacal jini Tavis mamulSi. masamedac ro esrav gaakeTa-d am ymawvilm

SalanZR tiriliT, Sen rogor Tu mlanZRavav, am kacm daiWir es ymawvili,

waiyvana-d sadac Ãnevd, Tavis naÃnavSi kvalSi Cadvad CaRmarx cocxali.

am dros erTi uTurgiaT gvaris kaci aqav axlos tyeSi SeSas SWrid. es

kaci tyeSiiT yvelas xedevd, im jinis Tavis mamulSi waqcevasaca-d eexladac

nax, ro ymawvili cocxal daRmarx. eexla ki veRar maiTmin, SaRbrald

es ymawvili-d gamaiqc. mavida-d uTxr axalaTas: Sen ras SCadiv, dResav

jer sasuq aRar daanebev Tavis mamulSi gasatanadao-d eexladav cocxal

383

daRmarxev, axlos ar maxvidav, Tore erTucs davÃocTav me da Senav. mivid

es kaci-d iqav cocxal amaTxar es ymawvili-d gamauSv Siniske. axalaTaic

maerid erTucis daÃocasa-d aRara uTxr uTurgiaTas. is iqav tyeSi wavid

samuSaod.

orbelni

miambo da Camawerina bewika giorgasZe wiklaurma, 69 wlisam, 1941 w.

arxotisa-d kaloTanis wyal ro iyrebian, amas xqvian „orwyalTana“.

orwyalTanais pirdapir maRla kldeSi, mzis amasaÃediske mÃares iqav as

nasaxlarebi. am alags simirgvliv isiTni kldeni xvevian, ro yoran ver

daekarebis, xoloT erT gzai as misavali. ityvis kac, ro es kldenicao-d

es gzaicav ÃelT rasam gaukeTebavav simagris gulisadav. aq mtrianobaSi

dasaxlebul xalxi-d Sasavals karTan yaraul zdgomiv. sxvakniT arcaiT

ar iyv kacis misavali-d arc SiS undod. didid nasaxlar ki aras, cocota

nasaxlari, xoloT msxvilisa-d magris qvisgan gakeTebuli. aq raic gza

midis, cxvar ki Tavisuflad dadis aqa-d zgelfeà saqon albaT arc xyvand. im

kldeSi exladac ician: soflis cxvars gauSoben, gamasavals gzaSi wyemseb

dasxdebis, cxvar mTels dRes Zovs, wasaval qve arcad aqva-d wuxr iqav iq

mauva, wamaasxmen Sin cxvars. orbelni Taodac amayn xalxni yofilana-d

mteric bevri xyoniv. bolos mters ro Sauwuxebian, amdgarana-d wasulan

imereTSia-d iq dasaxlebulan. eexladac im alags orbeulTa-i xqvian, imaT

nasaxlerebs orbelT nasaxlarebi. imaT saxelianobasa-d kaobas jerac iqav

ambobs xalxi-d imaT wasvlidges erT simRereic as imaTad naTqvami-d amas

arxotivnebi eexladac umReren erTucs:

adges, wavides orbelni, imereT wyalsa gaÃdesa,imas ki veravin ityvis: ver iyvnes, imiT waÃdesa.

384

TaTrebis dasaxleba axielSi

Camawerina giorgi jabuSanurma, 52 wlisam, sof. axielSi 1935 wels

winandlebis saubriT viciT, ro axiel winwin TaTrebi mdgaran. saiT

masulana-d aq raad dasaxlebulan, is arvin icis, xoloT is ki namdvilad

ician, ro aq winwin TaTrebi mdgara-d isen ro wasulan, or kac damrCal

imaTai, erTs qvivnebula alia, meores baÃa. exla imaT Camomavlobas iqav

imaT saxels eubnebian „aliani”, „baÃani”. TaTreb aqiT imiT ayrilan, ro

zamTris sidides SauSinebian. maSin axielis pirdapir did tye yofila-d,

irmeb scodniv am tyeSi. exladac am adgils sairmei xqvian. gazafxul

zedvelais ruvisas exladac didm zvavm icis masvla, ro xandixan mamulebs

daiWersad masaÃnav darCebis, raki Tovli Suas zafxulamdin ar gadnebis.

maSinac, rosac aq TaTrebi idges, erTs zafxul did zvav masula-d irmis

Ãbo mautanav mkvdari. unaxav TaTrebs irmis Ãboi-d erTucisad uTqom:

gazafxul masulavo-d Cven ver gagvigavav; aserai, irems Ãbo xyonivav.

xafxul masulasa-d ayrilana-d wamasulan, xoloT erT koWla yofila-d

ar ician, raadaR darC.

aliai-d baÃa ki damrCalan aq. amaT nasaxlarebi-d nadgomi bevrkan as axielis

midamoebSi. exladac imaT Camomavlobis xalxi Ãels zdebs am adgilebsa-d

vis aZleven maÃvna-maTibis nebas. imaT nasaxlkralebi sakakbiais goris bolos

Ãovl-karac etyobis, ruCuasac, cixeebTaca-d axielac xo exlac cxovroben

sofelSi. rogorc etyobis, cixeebT ufro didxans nacxovrisi imaTgan. iq

nasaxlarebic iqav etyobis, Ãel-safqavaebic iqav xyrav iq. cocota wisqvil

xqoniva-d ÃeliT ubrunebav erTuczed. aisr ufqava-d is uWamav. dabla

wyal ki as sawisqvilo, magrem iseni mtris SiSiT ver Camdinaran wyalze.

Ãelsafqavaebi Cveulebrivs wisqvils Rgav. xoloT zeTas wisqvils erTkan

napiriskes aqv CaÃvretili, Cxiris CasaCreli. imaSi Caugdebdes Cxirsa-d

imiT Samaabrunebdes sazeos wisqvils saqveozeda-d daafqvevdes. magrem

Zalian cocoteeb qveb iyva-d cudad xorxnid. ro gacriliyv ki sacers ara

gauvidoda-d albaT gaucrels acxobdes, ro maSin arc pur xqoniyv sakmao,

ufro balaxeuloba uWamav zafxulis bevri-d nadiris Ãorc xqoniv gauTao.

cixeebT, nasaxlarebSi sxodasxo nivTeulobaic iÃelebis. erTxan oqros

verZic maÃel TaTiaT babom. saflavebic xqonivas aqa-d, sxodasxonair

samkauleb amaCind. aq nasamWedlovrebi Zalian bevri, damwvar qvai-d samWedlos

xarjic bevri xyrav. aq erTs kacs aliaT uSiSas samalavic meeÃel. qvab iyvav

oqro-vercxliT savseio-d Sigav yviTel Ãbo iwvav oqrosferiv. uSiSas uÃnav

385

aq yanai-d saÃnisis wver gaedvav rasamav, davayeneniv Ãarniio-d Cavxenev. didiv

salude qvab idgav. saÃnisis wveriv imis yurSatSi gazdebiyvav. avxÃadev sipio-d

Cavxenev. sru oqro-vercxliT amatenil iyvav is qvabio-d, oqrosfer Ãbo iyvav

zedav, anabriv eSmak iyvav Ãbos saxiTav. SavSindio-d gon amÃdiyvav. gonT ro

mavediv, miac qven viyavio-d Ãarebicav. aviareo-d bevr RorR mivayarev. uSiSam

arvis aswavl es qvevri, an qvabi. Tavis Svils gigols aswavla-d amaRebis

neba arc imas misc. eSmaki xpatronobsao-d daiÃelTebiv. gigolm icoda-d

arcvis iman aswavl, romens alagSi as. aqav ro TaTreb masulanav, bevr oqro-

vercxl xqonivav, ro ayrilanav, miwaSi daumalavav, ro klov waviRebTao-d,

klov aq veRarvin masulasao-d damrCalav imaT simdidreiv. cixeebTav bevrkan

dgasav qocoiv, icodianad, eSmaki xyavav dapatronebulio-d imis SiSiT ver

vin Txrid. eSmakebiv cuds gvizamsav, Tore ro maeZiv, ki maiÃelebod qocoi.

TaTrebi cixeebTiT verc wisqvilebisad Camadiodes WalaSi, arc wyali xqond

axlos, am adgilSiiT karga Sors maSorebiT gamadiod Zalian cota wyaro.

aq saqonisad laTba edga-d kacisad ojaxSi saWiro wyalic iqiT maxqond.

am wyaros eexladac TaTarT wyliani xqvian. saÃnav-saTesi aqv kia-d bevr ki

arai aqv cixeebT axlomaxlos. meore nacxovrisi as imaTa ruCuas. aq jvarnic

xqonion imaT, exladac iqav as nadarbasali-d TaTarT jvarani xqvian. axielT

naxevar verszed as daSorebuli es TaTarT jvarani, soflis mzis amasaÃediske

mÃares. iqav TaTrebs raxan dReoba-i xqondisav, fandurze mReraiv sofelSi

madiodisav _ icodian winaT. axielac mdgaran sofelSia-d iqac oqro-vercxl

Caudgam qvabiT miwaSi. imaT nadgomSi guguaT baiWaurs uTxrav saxlis libui-d

iq amaSCeniv erT salude qvabi oqroTa-d vercxliT savsei. amasacav zed ewvav

yviTel Ãboio-d Samamabobinnav Tvalniv. isiv eSmak anabriv iyvav, gon amÃdao-d

gonT ro mavediv, memr mivayarev miwaio-d saxlis libuiv win garmavsviv, icodis

baiWaurm. is qoco jerac iq as damrCali, eSmakebis SiSiT veRarvis amauTxrav.

ai es TaTrebi eseT mdidreb yofilana-d saiT masulan ki arvin icis. xoloT

im ors kacze gamravldes: baÃani-d aliani. saerTo gvar ki jabuSanuri aqv

TaTrebis CamamavalT. sxva arxotionT yvelas erTad aqv sasaflao nakurTxi

Tamar mefisgana-d, im dros isen raki TaTreb yofilan, Tamar mefes neba ar

miucav, ro imaT mkvdar qristianebis mkvdrebsTan daemarx. imaT calke mauzom

miwai-d exlac jabuSanurT sasaflao-i xqvian. xoloT ro gaqristianebulan,

memr erTi kaci arxotis jvars Tavis xucesad auyvanava-d mas aqeT imaT gvaris

kaci aucileblad as arxotis jvaris xucesi. erT kacs, ro an daberdebsa-d

an makvdebis, arxotis jvari meores maamizezebsa-d miiyons xucesad. imaT

386

gvarSiiT iyv aliaT mgela xucesi-d Ãelzed maudiod arxotis jvari-d pirad

eubnebod. xalxsac Zalian swamda-d wmida kacad iyv CaTvlili. sicocxliT

andrezad gawir mgelam, ro aq dammarxidiTav, raxan mavkvdav. soflis pirdapir

erT cota miedani as, furTokiai xqviana-d iq daasaxel Tavis saflavi. ro

makvd, iq daasaflavesa-d imis gvari welSi erTxan dReobas Cadis mgela-is

saflavze. erTs saklavs klavsa-d lud miaqv. xalxsac awevena-d erTs dRes

dReoboben. imis Svil axalaic xuces iyv. axalais Svili qoria, qoriais Svil

giorgi, eesr gadadis xucesoba imaT gvarSi. axielelTad ician jabuSanurT:

Cveniav axielaiv, Tqvenav Cven amanaTad xarTav masulniv danarCen gvarebiv,

winwin damdgarniv Cven orTao-d adgil-wyalic sru Cven yofiliyvav maSinav.

Cvengan macemuli gaqvTav, raic adgil-mamuli gaqvTav egicav.

didis xnis damdgarni axiel jabuSanurn. magrem imaT gvari araadam

gamravlebul, cotani arian Zalian. xoloT av xalxni arian, mtrisad

mimyolni-d magarni xalxni. sxva gvarebi gvian masulebi axiel, magrem iseeb

ufro gamravlebulana-d exla Zriel gvarebi. adgil-mamuli navaWri aqv

xalxs, zogi jabuSanurTgana-d zogi Taod danayesa-d aqcies saÃnav-saTib

miwebad. erT qvitkiric udgas baÃaT, samTvliani. am qvitkirs iyenebdes

mtris dacemis dros, aq xizan Savidoda-d iaraRian xalxi qvitkirSiiT

Tofebs aÃlid mters. aliaTac xqoniv qvitkiri, is ki ara, imTven yofila.

baÃaT qvitkir ki saxelgaTqmul yofil simagriT.

facxveras baÃincaursa Sazverva swadis mTisao, axielis Zir Camasvla, Jereba droSaisao.

gatexa gautexlisa im baÃaT qav-cixisao.

gamayvanai-d wayvana qalisa ganZaisao,gamatanai-d watana jigraulais Ãmlisao.

mSavlebic kide maxqaddes baÃaT qvitkirsa-d amzadebdes laSqars

dasacemlad baÃaT qavcixeze, magrem aluda iyv baÃaTa maSin ka meomari-d

axla iman daubar facxveras:

laSqariT dagveÃsen facxvero, erTxan gamuZveR mzirTao;

dagxvdebis baÃaisSvili circlovan wveris Zirsao,sxo amxanigeb ar undan, imed aqv qasaisao.

Samagewevis mdevari, SavqviSas, wveris Zirsao.

387

magdevdas TaTriseuli, Wexa gegonas cisao.

gaÃlidas marTal-marTalsa, Tavs geSlebodas qviSao.

radar garmaxol, mSavelo, raad miasuqeb nadirsa?

Tofi maqv avis pirisa, Tund terRas xkiTxe nadirTa,alud or kurdRelaisZe, mwares gimzadeb sadilsa.

aseT gaTqmul iyv baÃaT qav-cixei-d mteric maxqadd im dros, magrem

patronebic keebi xyvandesa-d veras aklebd mteri.

yinvarT gamavla axiel

miambo xizana narozaulma, 55 wlisam, sof. axielSi, 1939 wels

axiela sofeli erTs migverdlebuls adgilzed as. exlad Zvel saxleb

maRlad gverdalSi as. winav yinvarT SiSiT WalaSi saxleb ar yofil,

memr nelad TandaTanobiT Caunacvlebav saxlebi-d Cautanav WalaSi. maSin

ki, rosac yinvarT gamaiares, saxleb maRlad yofil. axielas marcxenas

gverdzed erT ganier Ãeobai aqv. iq erT wyalic Camadis „aragvis wyala“. es

aragvis wyala sanadiros mTebSiiT iwyobis. winwin yinvarT ZirSiiT gamadis.

es Ãeoba saTaveSi samad iyrebis: erTi „berauli“ Ãeoba, meore „Camagis“

Ãeobai-d, masame „Zvelnasoflaris“ Ãeoba. boloSi yvela erTdebisa-d

„neTxiCos“ Ãeoba-i xqvian. aq naTqvams samsav Ãeobas mudmiv yinvrebi aqv

saTaveSi. zamTar-zafxul aq sru as yinvrebi mTis ododeni, gawolili, zogi

gverdals kldeebze gakruli-d, zogi miedanzed. erTi sityviT, yinulis

mTebi. zafxuls rosac sicxe, dareb dadgebis, dnebis yinvari, es aragvis

wyala isr adiddebis, ro sru maamtvrevs neTxiCos Walas, es Wala Zalian

daxrili as (daqanebuli) TavisTavada-d memr, qva-kldiani. aragvis wyala ro

adiddebis, isiT-isiT kldes maagorebs, ro axiel RamiT Zils ar aZinebs imis

rax-ruxi. xandixan am yinvrebsac sqdebis pirebi-d madis wyali, yinvari-d,

qva-klde erTsxvaSi areul, ro Sav buqvi adis maRla alaRebulis wylisa.

sadac is yinvrebi as, jiÃveb icis bevri-d im dros arxotivnebi iqiT irCendes

Tavs, jixvis ÃorciT. imaT es yinvrebic daTvalierebuli xqonda-d Zvel

nasoflaris yinvar isiTs alagSi iyv gadmawolili, ro advilad wamavidod.

Tan imasac ambobdian, ro mag yinvarT ZirSiav mTisoden gvelaSap-i wevsav.

is Tu wamavidav, amag yinvarTav zurgze Tan wamaiRebsao-d gaRlewsav am

Ãeobasav. menadireebm Tqvian: kaci ro axlos mividasav, sru Cxar-Cxur

gamadisav SigiTav, gveleSapio-d eSmakebiv sru rasam aCxarCxurebenav, ro

388

yurTÃma ar Camavardebisav. imasac xedevdes menadireeb, ro yinvar maÃsnil

iyv, saiTac win iyv Zvel nasoflari gadmawolili. saSiS iyv gamasaqanavada-d

memr, neTxiCos Wala raki daxril iyv, raiR daiWerd am mTisodens yinvars,

Tan gveleSapi-d Zalian saSiS iyv am yinvarT gamavla. ai, amis simTxiliT

Zvel axiellebi maRlad agebdes saxlebs, ro gveleSapsa-d yinvars ar

daezian saxlebi. gveleSap ro gamaivlisav, Tqvian winaT, Taviv yinvarTaze

win eqnebisav gamayofiliv, yinvarn ki zurgze eqnebianav Sasxmulniv, sadac

saxlT Rnaxavsav, pirs gaxkravsao-d saxlsav, Sig namyofs kacsao-d saqonsav,

erT lukmad CasTqamsav yvelasav.

bolos marTla meeÃsn es yinvari-d wamavid did uzarmazar goris odeni. is

ro mTaSiiT gamaemarT, isiT Weqa-quxil astyd, ro mTebs sru zanzar gaxqond.

ra Tqma und, ro axielac gaiges, yinvarn wamavidesav. gveleSapiv saxlebs

SaSWamsav. amis SiSiT xalx gamaiyar saxlebSiiTa-d ufro maRliske wavid.

kacebi zeTze neTxiCoske wamavides, gveleSaps vRnaxavTav. diac-ymawvil ki

daSinebuli dasamalavs alags iZevd. yinvari, wyali, miwa didis goris odnad

mavidod neTxiCos Walaze, ro Sav buqvi cas gadiod. xalx maRla iyv, magrem

mainc kidev saSiS iyv sazarel imis naxvai. maRliT kldeebs dauwyes goreba,

ro yinvarn mavides. „gveleSapmav did klde raic naxisav, CaTqisav“ _ Tqvian,

wylisao-d yinvris buqvSi gamayofili xqondav yinvarT ZirSiav Tavio-d aisr

mividodav. isr wiodav mimavaliv, ro imis wivilisgan iZrodav are-mareiv.

ro gauvlav, isr gaulewav jer neTxiCoi-d memr arxotis Waleeb, ro erT

wlamdin gasaval aRar yofil. dazamTrebamdin arcaR dawmidebul neTxiCos

Walaze wyali. axiel ki saxleb raki maRla idg, ver Saswdomiv iqamdin. exla

sadac as saxlebi agebuli, iq ki sru naoÃar damrCal. exla saxleb ki as

agebul, magrem saSiS ki as iqav yinvarTagan. raki masalodneli didis yinvris

maxeTqai-d gamaqanva. wasuls wlebSiac wamasuliyv berauliT yinvari-d miwis

zvavi. saxlT ododen yinvari zog sad eyar neTxiCos Walazeda-d zog sad.

wyalic alaRebul mavid, ro sofel cotaiT gadaSC waRebas. kvamlze sam-sam

cxvar gaiResa-d jabirebiT gaamagrebies soflis gverdi, magrem Tu yinvar

wamavid ki, jabireb ver daiWers.

389

gelikas Cavardna yinvarSi

erT axieleli, saxelad gelika, Zalian ka menadire iyv. Zalian bevrs

jixvebs Ãocd, ro imis ban-kari rqebiT savse iyva-d ramTven an jvarSi

xqond Sawiruli. axlo-maxlo sanadiroebis garda, Sors sanadiroebSiac

davidod isi. erTxan erTi amxanagiT wavid sanadirod taniiske. aq erTs

alags „Tbilwyalni“ xqviana-d bevr nadir icis. gelikai-d imis amxanigi

pirdapir TbilwyalT wavides. aq zed wverzeiT gadmawolilni yinvarni,

dablad erTi Zalian did miedani, tafa-d, am yinvarT bolo am tafSi uZes.

yinvarT erTke mÃares arwivis maRali aqv, meoreze isarT Rele, arwivis-

maRliT RilRoske gadaÃdebisa-d isarT ReliT guros gadaÃdebis gzai.

imiT xqvian isarT Reles or saxeli: isarTRelei-d guros mTa. menadireebi

arwivismaRliske gverdzed xyvandes yinvarTad aqiT iWerdes (iWerdes:

aTvalierebdnen) kldeebSi nadirs. aqiT naxes ro yinvarT isarT Reliske

gverdze nadirT sawolebSi jiÃvebi wevs (nadirT sawoli: jixvebs yvelgan

kldeebSi aqvs daCemebuli sawoli adgilebi da dRisiT mudam iq mivlen

da dawvebian. SerCeuli aqvs iseTi adgilebi, sadac monadire advilad ver

miepareba axlos. yvela sawolebSi aris iseTi maRlobebi, sadac rogorc

yarauli, ase wvebian TiTo-orola jixvi da am maRlobidan aTvaliereben

mtris misasvlel gzas. yvelaze adre isini gaigeben monadiris miaxlovebas.

erTi fexze wamoxtoma am yarauli jixvisa sakmarisia, rom yvela iq mwoliare

jixvebi wamovardebian da gaqceviT uSvelen Tavs). jiÃvebi RamiT saZovrad

Camadiana-d dilas maled sawolebiske wavlen. menadireebm Tu dilas naxes

nawol jiÃvebi, wuxr Saukvren gzasa-d, balaxiske mamdinars Tofven, Tu

wuxr naxesa-d Tofvis dro aRar as, maSin dilas Saukvren gzas sawoliske

mimdinars nadirsa-d iq Tofven. gza kargad ician, romenzec Camaivlian, an

aivlian sawoliske nadirni.

gelikama-d imis amxanigm naxes wuxr, sawolSiiT CamaiSal nadiri-d, wavid

dabla saZovrad (jixvebi sadac wvebian, iq balaxi ar aris, radgan iq Zalian

maRali mTebia da balaxi aRar modis. iq aris sufTa kldeebi da qviSebi

ubalaxo. amitom jiÃvebi saRamoobiT dabla modian balaxis saZovrad). am

dros aRarcaiT iyv gasaval, ro gza Saekr Camamdinaris nadirisad. gasaval

iyv miedani, yinvarTaze sxvakan qve ar iyv gzai. gamavlebs menadireebs Rnaxevd

nadiri-d damTxvebod. isiT yaTlaR gasaval iyv yinvar, ro yvelkniT kargad

Cind imaze gavlil kaci-d imiT ver uwuxries nadirsa-d dilamdin maicades.

dilasav amamdinars CaukraTav gzaiv, gadaswyvites. im Rames aq darCes exSia-d

390

dilas manam nadiri balaxSiiT piraRm dabrundebod (menadireebma dabrunvis

dro icodes) wavides menadirenic gzis Sasakravad. gelikas am yinvarze winavac

geevla-d icod, ro alag-alag daÃsnil iyv es yinvari, xandixan daxeTqileb

qarbuqvisgan pirwambul iyvis. gelikam argniT gauSinjavad ar gaiaris zed.

exladac win gelika edga-d Sinjevd argniT gasavals gzas. erTkan didad

yofiliyv gaxeTqil yinvari-d zed gambul Tovlic mieyin, isr ro argani

magarze maxvd, rogorc sxvas yinvarzed. sxod qve ara etyoboda-d gelika

Cveulebrivad mividoda-d erTiraod Catyd es yinvari-d Cavard gelika Sig.

amxanigi uken mixyveboda-d erTiraod win nadgom kaci TvalSiiT daxkarg.

yinvris Catexa ki gaigona-d SaSinebuls mainc eSmakebisgan mamÃdar ambav

raim egona-d didxan gonze ver mavid. memr mivid axlosa-d nax, ro yinvari

Catexili, Cavardnili gelika. jer qve veRara gaig ra eqna-d, memr ro gonze

mavid, daiwy CaZaxili: „gelikao”! jer ki arad, memr iqiTac yviriliviT raim

gaigon. daRond eexla es kaci-d aRar icis rai qnas, arxot wavidasa-d isiT

Sori, ro xalxi meores dResac ver mav. memr maRgond ro guros wavidao-d

iqiT miviyvanav xalxiv, Wapnebic mavitanaTao-d iqneba rogor amaviyvanaTav.

raic bargi xqond aq dayara-d perangiana wavid guroske. gadaiar isarT

Relei-d gZel sadilobisad guros gatex Ãma: gelikaiv yinvarSi Cavardao,

mameSveleniTav. guroeln saCqarod maemzadnesa-d wamavid mTel soflis

xalxi. wamaiRes Wapnebi (Wapani: Zroxis tyavisgan dawnuli Tokis msgavsi,

romelic Zalian magaria da xmaroben magrad Sasakravi saqmisaTvis, an mZime

raimes gasaTrevlad, rom saWiro iyos gamZle raimeTi Sekvra). guroelni

yinvarze mavides mzegadenis xanT. daiwyes Cayvirili-d nelad iqiTac gaigones

yviriliviT raim Ãma. gadaabes erTucs Svidi-rva Wapani-d boloze qva maabesa,

CauSves yinvarSi gelikasTan. ro Cavid es qvai, bevr Rone aRar xqond gelikas,

magrem gaig ra ambavic asa-d maikrif Zal-Ronei, maixviv welze Wapani-d

gainaskv magrad, ro aRar gaÃsniliyv. memr Caswiv magrad Wapansa-d gaagebiv,

eexla aswieTav. gurovlebm amaswiesa-d amaiyvanes cocxal-mkvdari. fer ki

cocxlisa aRar amaxyva-d suls ki iqcevd kidev. gurovlebm aswiesa-d mSralze

gaiyvanes. dauges yarwikebi, zedac yarwikeeb daxuresa-d daawvines. gonT

mavid, saubaric daiwy. ro Cavvardiv, aqiT Cabrunvils TovlSi avixvievo-d

magra aras veÃlebodiv. sadac davdegiv, arc iq daveciv magradav, raki winav

Tovl CamiZRvao-d is damdgariyvao-d imaze daveciv. razedac me davdegiv, is

alagiv gaxeTqils yinvarsav boZiviT gaÃiduli xqondao-d kacis dasadgom

miedan iyvav. axla Tof raÃelam gaiÃidao-d ar viciv, raÃel maxÃdav Cem iq

391

dadgomaiv. me sadac viyaviv, imis dablad vin icis, sadamdin Cavvardebodiv, Tu

iqiT gadavvardniliyaviv. ZirSiiT Cxar-Cxurio-d qoT amadiodav eSmakebisaiv.

mCeCeln sadam xyvandesav eSmakebsao-d saorcxlebisaio-d CeCis Ãmaic

mamdiodisav. xandixanav: gelikao _ miZaxianao-d ameedinisav siciliv. anabriv

icodianav ro meSinodav. sabeliv Tu male ar CamageSvaTav, bevr gon ki aRar

mqondav, male mavkvdebodiv. sabel ro gavigiv CamauSviTav, isiT gamixardav,

ro uWirveliviT davrCiv. ro wamamiyvaneTav, Wyivil-kivil dadgav eSmakebisaiv:

gelika wavidav, gelika waiyvanesav. me ki goruls jvars SamavzZaxneo-d Cum

dailivav, ro goruls jvarsav Ãar SamauTqviv sameSvlodav (goruli jvari

qavTar-oCiaurT salocavi iyo sakuTrad da es gelika qavTarT gvaris kaci

iyo da iTvleboda gorulis jvaris ymad. Tavis ymebs goruli jvari amisTana

SemTxvevebSi viTomc sxvebze metad exmareboda) gelika ro cotaad magonda-d

maRonivrd, wamaiyvanes gurovlebma-d tanies sabosloebSi Camaiyvanes. meores

dilas gelika kargad adg. isi-d imis amxanigi taniis Walaisas arxot wamavides.

gelikam Sin masulm SaTqmul Ãaric dakl gorul jvarSi, magrem erT wlamdin

mainc avadobd, veRarc nadirobad davidod, gverdebsac itkivebda-d gulsac,

arc feri xqond kai.

sindiurisZe

Camawerina berdia wiklaurma, 30 wlisam, s. roSkaSi, 1939 wels.

sindiurisZe gaTqmul menadire yofil. imis davliln iyvnes arxotisa-d

mTasiqiTis sanadironi. Sibusad Ãdesac bevrjel uvlavisa-d unadirebavis.

roSkis ÃorÃSi as erTi Zalian maRlad ayudebuli kldis mTai. zogs

gverdebze am kldes zamTar-zafxul gauSroblad Tovli aqva-d zogze

mSral as. es kldeni isr arian ayudebuln, rogorc kacm ÃeliT raim

gaakeTas. im simaRlei es mTa, ro mTis wverze sru gamaulevlad Samaxveuli

nislebi. am kldeSi erT gzai aqv jiÃvebs, sxod iq kac ver miekarebis.

cotas gzas ki SaiZlebis Saxyvas jiÃvT kac, maRlamdin ki gzas ver iqs. Tu

menadire ar Saawuxebs jiÃvTac uWirs iq asvlai. am kldeT jer ubalaxon

qviSani xqon bolozed, memr kide dablad saZovar mTebic iwyobis. aqav am

kldeT ZirSi „abudelauri” xqvian adgilsa-d erTi cota tbaic dgas. am

tbas xqvian „abudelauris tba” (am tbaze Tqmulebaic as, iÃsarsav tbaSi dev

mauklavao-d sxo aseTebi). ai am kldeT xqvian „Wiuxni”. WiuxSi ufro didid

jiÃv gadmavidod gvelis mTiT. WiuxT bolo veli aqv, ro jiÃvebi mimavals

392

kacs sru xedvena-d maRla ro Sadgebian, kac veRar Saxyvebis am miukarebels

kldes, ver gaivlis.

sindiurisZemac am jiÃvebis muqarazed bevrjel iar aq. bevrjel Rameic

aTen, magrem ar iqn, vercaiT ver miuvid isr, ro eTof jiÃvebi. miaxloebas

mudam igebdesa-d gaurbodes. bolos gajavrebulm gadaswyvit ro kldeSi

gavxyvav, razedac egen gaivlianav, wriapianiv miac gavivliv. daikr feÃze

magreb wriapebi-d dilas uyaraul, nax ro jiÃvebs iqav gaugav sindiurisZis

misvlai-d daqceulan. im siSoreze naxn, ro iq Tof arcaiT daswvdebod.

adga-d gaxyv kvalze. SaÃd iqamdin, sadac jiÃvn iwves. miepara-d nax, ro

Teqvsmet jiÃvi wevs erTs gorazed. daaTvaliera-d romenic jiÃvi Jjobd imas

esriv. is jiÃvi cotaad gadmagorda-d kldes maedv. sxveb jiÃveb ecnes erTs

qarafians kldesa-d sxvas mÃarze meeqcnes mTas. sindiurisZem jiÃvi sadac

makl, aRarcaiT eqn gasaval, veRarcaR CaRm wamavid eseTs kldeSi. kaci aRm

aivlisa-d CaRm Camasvla uWirs, Tvalic SauSinda-d gulic sindiurisZesa

CaRm feà veRar Camadg. Tavisuneburad piraRm wavida-d SaÃd WiuxT wverze.

wverzeiT veRarcaiske ver qna CuCuni-d iq gaiyina-d makvd. xalxm bevr iwval

asasvlelad, sindiurisZis Camasatanad, magrem veRarcaiT ver miekarnes.

bolos xalx ambobd, ro imis Zvalniv qarm gadayarnav qvad naqcevniv, WiuxT

wverzeiTav juTis mTaSiav. iq erT mudmiv yinvariv qviSians alagSia-d erTi

did kldei Cins saxlis odeni. xalxi imas eZaxis „sindiurisZis ZvalT“

eg kldeiv sindiurisZis Zvalniav qvad naqcevniod juTiske gadayrilniv

qarisaganav. dResac iqav as iq is klde.

am kldis mTas xqvian Wauxni, Wiuxni. zog erTs ambobs, zog meores. am

mTis wvers xqvian Wiuxis wveri, Wauxis kuWula, sindiurisZis maRali.

ar eSobian Rurbelni maRals Wauxis wversao.

Wauxis kuWulazeda sindiurisZe wevsao.

jiÃvebis muqarazeda Rames aTenebs bnelsao.

netar SamdgarT jiÃvT rai qnes, an im vefxvs ra iWersao?

jiÃvni Civian damdgarni, veRar SaudiT kldesao.

Cvens gardasavals sartyelSi vefxvi mwkliani wevsao.

jiÃveb ro kldeebs SasCivis, kldeebi kalmis wversao,kalami daswers qaRaldsa, ambavs gviambobs Zvelsao.

SibuT mauva ambavi, wyali maitans persao,kacs ikvlevs sindiurisZe, naÃocis CamamTvlelsao, Teqvsmet jiÃvSiiT narCevsa, kldeSiiT Camamwvdelsao.

393

dadumda Tofi maJari, kldeebSi aRar Jersao.

daisveneben jiÃvebi, vinaR Saukravs wversao,amag simReris maTqvami jvarT ÃorÃis wverze wevsao.

winav aZlevdes pativsa kais simReris mTqmelsao.

aexlad pativs aZleven win yanwis gadamsmelsao.

Sin awevdian stumarsa, Ãels gaxkidebdes Ãelsao.

eexlad qalebs etyvian: `waed, wamaol Tqvensao~.

leqs martom qve ar davTvale, uTxar fanduris yelsao.

xalx imTvens cdil iq asvlasa-d sindiurisZis ZvalT Camatanas, ro

klde weraqviTac kidev ukibav. eexladac etyobis iq nakibavi, magrem ras

SaaÃdendes imsimaRleT kldeT. mainc vercaiT asulan. sindiurisZeze sxveb

leqsebic gamigonav (ambobs mTxrobeli), magrem me ver vici. vis an gvarisa

iyv sindiurisZe, arc is vici, xoloT is ki ician, ro is Ãevsur iyv.

xogais mindi

Camawerina lela baliaurma, 65 wlisam, sof. SuafxoSi, 1940 wels

xogais mindi arxotion iyv sof. amRioni. ka axalgazda iyv menadirei-d

mtrisad mimyoli. winav ÃevsurT lekis laSqars udenav, uWerav tyveebi,

mizdeniva-d zog sad uyidava-d zog sad.

erTxan arxotac masul lekis laSqari-d mauWerav tyveebi, sxvebs tyveebsTan

erTad xogais mindiic daiWiresa-d waiyvanes lekeTSi. mindi jer iq xyvanda,

memr waiyvanesa-d kacis mWamlebSi gayides. kacis mWamlebs sxo tyveebic bevri

xyvand. gaasuqebdes tyvesad daxklevdesa-d Wamdes: kacs Sublzedac Zabs

gadaaxvevdesa-d mklavebzedac. memr sru xinkals aWmevdesa-d xinklis wvens

axvretiebdes, ro Zalian gasuqebuliyva-d daekl. rosac imTven gasuqdebod,

ro Sublzeda-d mklavebze gadaxveul Zabi Sig Caimalebod ÃorcSi, memr

feÃebiT Camaxkidebdes titvels WerSi, iqi-aqaTi saorcxlis kbilTaviT

rkinebi iyv dakeTebulebi. erTke gaaqanebdes, erTi gverdiT ecemod mwvetebs

rkinebs, meoreke gaqanebuli meores gverdiT ecemoda-d dazdiod sisxli.

manamdin aqanebdes, manam sisxl sru ar gamaSreboda-d memr daxklavdesa-d

Wamdes.

mindias Zabeb maaxvies Sublzedaca-d mklavebzedac, magrem mindia

eSmakobd, ro ar gasuqebuliyv. Tan saWmelsac iklebda. erTm tyved namyofm

qalm uTxr, ro ai me gavsuqdio-d damkvlenav maledav. Sen ecadev ro ar

394

gasuqdav, axalgazrda kaci xarao-d codoi xarav. me maSin ar vicodiv, raÃel

mavqceuliyaviv, nacar ro meWamav, ar gavsuqdebodiv. eexlad dagvianebuliR

asav, aRara meSvelebisav. Sen daiswavlev: purs ro SWamav, memrav cota nacar

SaSWamidivo-d, aRar gasuqdebiv, iqneb gadaSCav. mindiam es daiswavla-d puris

Wamamde udumliv nacar SaWamis, ro arvis geeg. ar gasuqd mindiai-d ukvird

imis patronsac: es radar suqdebisav. xan scemd _ Senav eSmakobav rasamav,

magram cemiT Zalad xo ver gaasuqebdes.

ro mainc ar suqdebod, dauwyes mindias samuSaoze vlevai. daxyvand

saTibze, samkalzeda-d sxva samuSaoebzedac, rosac im ojaxSi muSaobdes.

erTxan waiyvanes gvelebis dasaWerad, daiWires bevri gvelebi, maasxes

dudruyeebiT Sin. am gvelebSi erTi sisxliviT wiTel gvel eriv. Sin ro

mavides, daÃoces es gvelebi saduReblada-d saWmelad. es wiTel gvel ro

dakles, isr Sainaxes, ro mindiam ver gaig, sad waiRes, sisxli raic gamauvid

sru eniT alokes, or-sam wveT sisxli miwaze Cavarda-d iseeb ro karSi

gavides, mindiam alok es sisxli. es ro alok, gaÃd cudad, ro veRarcad

ver isvenebd, sadac daugebdes logins ocis Tqmis xanT ver gazZlebda-d

sxvas loginze undod gadasvlai. memr erT diac Samavid imis maspinZelsTana-d

uTxr, ro es kaciv mecxres logins manam ar gamaicvlisav, manamden ver

maisvenebsav. mecxres loginsac ro gamaicvlisav, memr gaÃdebisav kargadav.

gaÃd mindi TanTan cudada-d ucval loginebi maspinZelm. marTla ro mecxres

loginze gadavid, maSin daeZina-d meore dRemde eZin. ro gamaeRviZ mindis,

iRliis ZirebSi orsav gverdze reebim xqond Camakidebuli sakaltis parkis

odnad. mindias dana-i xqonda-d jer erT iRliis Zir gaiWra, memr meore.

rogorc nacrian park gaWrasa-d nacar garmaiSalas, eegr garmaiSal iRliis

ZirebSiiT tili. gvelis sisxl ro alok, imisgan sru iRliis ZirSi Sayriliyv

is tili, raic kacs ÃorcTaSi aqv (xevsurebs iseTi warmodgena hqonda:

viTomc tili adamians xorcSi hqonda, rogorc bacilebi da visac gareT

daexveoda, viTomc iqidan iyo gamoyofili da gareT gamosuli raime mizezis

gamo, ufro gulis simwuxares abralebden, maSin gamoiyofa da gareT

gamovao). gadmayar mindiama-d gadmafxik sru. mindiam Tqvis: `simZimeiv kacsav

tilisgan xqonivav. is ro mamSordav, isr davmzubuqdiv, ro qar mitacebdav,

Tu qvebs ar Cavisxemdiv ubeSiav. es til ro mamSordav, davmzubuqdiv

kidecao-d naubaric yvelaisa mamedinav: qvisa, xisa, wylisa, balaxTai. erTi

sityviT qveyanaze rac ki as, mindim yvelais naubar gaigon. ganaev, usvindisoo,

gaipareod SaRlokev im gvelis sisxliv, uTxr Tavis maspinZlis colm –ara

undav, gamaiyenev maincao-d ar gagcemav. mindi ro damzubuqd, isiT muÃl

395

meec, ro gaqceul cxras mTas gadaivlida-d daRalvas ar gaigebd. exla

gamaparvaze daiwy fiqri. sofelSiiT ro wamavidod, aq erTs Ãidze undod

gamasvlai-d mindiam ar icod, Tu am Ãidze nacars yrides, imiT ro, Tu iq

tyve gaiparebod, gaigebdes kvals, am Ãidze ganaval iyva Tu ar. kval

daaCndebod nacarze. arc gza icod mindiam, romel gziT unda wamasuliyv.

orjel gamaipar wamasavlad, orjelav gauges Ãidze kvali, daiWiresa-d

maiyvanes iqav. memr erTs leks SaRbralda-d Cumad uTxr mindis: `gzasav me

gaswavliv, xoloT aravin gaigosav, Tore miac mamkvlenao-d Senacav. xval

gadaxvidiv uTxra-d emag Senis maspinZlis karSi daJjdidiv. me maolav

SenTanao-d zurg iqiske davdgebiv, saiskesac Sen gzaiav, Tore ro piriqiske

davdgav, gamigebenav. imiT gaigebav Sens wasaval gzasav, ro me zurgiv iqiske

meqnebisav. Ãidze ro mixolav, pirukuRm gaxÃdidiv, ro iqav nacari xyravao-d

Sen kvaliv isr daaCndasav, viTam iqiT vinam gamamÃdarav. memrav iq aRar vin

gamagidgebisao-d Senav qve waxolav. iseeb aq dagiwyebenav Zevasav, xoloT

qar icisao-d ubeSi Caisxidiv, qarm ar gagitacasav. iqav erTiv nacrian mTa

dagxvdebisao-d pirdapir waxvidiv, iq cidamtkavela kacebi cxovrobenao-d

isen gaswavlianav gzasav. es dRe ro daRamd, mindi Cumad maemzad gasaparavad

(xogais mindi ufro swori saxelia, magra zogni mindiasac eZaxian). ro

daRamd, ivaÃSmesa-d dawves dasaZineblad, adga-d gaipar Cumad. Ãidzed ro

mivid, pirukuRm gaiar. Ãids ro gascilda wavid mTiske, sadac lekm aswavl.

aqac gza-gza nacari iyv nayari kvalis gasageblad, magram mindim sadac

nacar iyv dayrili, im gzaze aRar gaiaris, iar eesrad, gamascild lekis

mTebsa-d (pirukuRmao-d wasulav. mabrundes ÃidsTaniTa-d im mÃariske,

daiwyes Zeva) samSvidobos gavid. mindia mTebze ro mividod, Zalian qar

iyva-d ro ar gaetac, ubeebSi qvebs isxemd. isiT damzubuqebuli-d muÃlian

iyv, ro aRmeebSiac sru rboliT davidoda-d daRalvas ver igebd. bolod

erT mTaze mivid. sru nacrisa iyv es mTa. feÃn Sig midiodes muÃlamdin. aq

raxan qarm daRbernis, nacris buqvi nisliviT gawvis mTebze. iar eesr codo-

WiriTa-d bolos cidamtkavelebis sofelSi mavid. cidamtkavelebs saxlebic

Tavis SaSadrad cocoteebi xqond. xogais mindi ro naxes misuli, yvelan

magrovdes. imasTan dauwyes saubari: sdauri xarav? saiT maxolav? sad

mixolav? mindiamac uTxr ro miav tyvei orav gamaparuliv. Sin wasvla mindao-d

gza ar viciv. gzasav Cven gaswavlidiTav _ uTxres cidamtkavelebma _ magremao

ar gvcalianav, dRezRamav frinvelT laSqar unda dagvecasao-d om gveqnebisav.

bevr frinvel mavao-d Cven imaT ras gauZlebTav, gagvanadgurebenav. oRond

Tqven gza maswavleTav, uTxr mindiama-d mag laSqarsav me magaSorebTav, isr

396

amavswyvetav, ro manam miwa-wyalniav, imaT Tqven axlo veRar gaiaranav. gauxard

cidamtkavela kacebsa-d uTxres: eexladav gazafxuli asao-d Cvenav mainc

Tqvenke mÃares gvindav wamasvlaiv. erT kacsav Sen gamagayolebTav, romenic

amRas gaCenil, gazdili asav. imanav gzaic kargad icisao-d Tavis sofelSi

mSvidobiT migiyonsav, xoloT eexladav am mZime laSqrisgan dagviÃseniv

(mindis gvelis sisxlis Salokis memr yvelais naubar mizdioda-d Taodac

icod yvelais enaze saubari). mindim im dRes daimzad mSvild-isari-d maemzad

frinvlis laSqris saÃoclad. ro daRamd, mTel soflis cidamtkaveleebm

erTad maiyares Tavi-d elodebodes laSqris masvlas. mindiaic amaTan iyv. ro

daRamd, astyd mÃrebis barty-burtyi, stvena, kivili, yrantali, ro iqaoba

sru daiZr. cidamtkavelaebi mindis mirgvliv Samaexvivnesa-d mindim daiwy

frinvelebis Ãoca isriT, frinvelebm naxes ro cidamtkavelebsTan erT did

kac masula-d isriT Ãocs. jer ki SaibZolnes frinvelni cidamtkavelebsTan

misavlala-d bZo-lis gasamarTavad, magrem mSvildisrians kacs veRar

miekarnesa-d vinac cocxal gadaSC, uken dabrund. cidamtkaveleebi isr

gadaSCes, ro wylian jamic ki arvis waxqceviv. mindim ro eseeb gadaarCin, memr

uTxres: Senav did sikeTe gviyavio-d eexla gadagiÃdiTav sikeTesav, kacs

gagayolebTav. maiyvanes erT calTvali cida-mtkavelai-d uTxres: ai es kaciv

amRas gaCenil-gazdiliao-d es gagyvebisav iqamdenav. memr am cidamtkavelam

uTxr: `ver micnobaev miav?~ `ver gicnobav~ _ uTxr mindim. `me osi orav, uTxr

cidamtkavelam, ro amRasav yoreze vijediv, ymawvilebm gadamiareTao-d Sen

mesrieniv qvaniv. TvalSi mamaxvedrenio-d ai es Tvaliv Sengan maqvav

gamaTxriliv. mindias gaukvird amRasav cidamtkavels ra undodao-d an me

qva ros vesriev. me es xalxiv aqamdin ar minaxavav; magrem maSin cidamtkavelam

uTxr: Cvenav memTabere xalxi orTav. zafxulobiTav Tqvens mÃareze

mavdiorTao-d zamTars aq orTav. iqiske ro wamaolTav, Suas gzaSi erT mTai

dgasav. im mTamdin ai eeseTeeb kacebi orTao-d im mTas ro gamavscdebiTav,

guguteebad viqceviTav (guguta: guguli). Tqvens qveyanaSi guguteebi orTav.

aqiske rom wamaolTav sTvelTav, maSin im mTis gamacilebidgesav iqav eseTa

kacebad viqceviTao-d aqav eesr vcxovrobTav. marTaliav, Sen Tval

gamamTxarev, magrem exlad did sikeTe gviyaviv, me gamagyvebiv. meores dRisad

maemzadnesa-d wamavides mindii-d calTval cidamtkavela. rva mTa

gadmaiaresa-d mecxres mTaze ro SamaÃdes, maSin uTxr cidamtkavelam: eexlad

am mTas ro gavscildebiTav, me kac veRar viqnebiv. aqiTav gugutaad viqcevio-d

win gagiZRvebiv. gadmascdes am mTasa-d marTlad gugutaad iqc. gamauZRv

iqiT wina-d wamavides. esr iares karga xansa-d bolos `marToyanisgor~

397

maiyvana-d iqiT gaaneb Tavi (marToyanis gori adgilis saxeli. es adgili

amRas ekuTnisa-d ori versiT as daSorebuli sofels). mindi Sin mavid

amRas. meegeb xalxi-d ulocevdes tyveobiT mSvidobianad dabrunebas. Tan

ukvird xalxs mindiais gamacvla, ro sru aRar Rgvand imas, raic winav iyv.

mindiam yvela uamb xalxs Tavis Tavgadasavali. uTxr isic, ro eexla yvelais

naubar mizdis, qva-xeTaic, miwa-wyalTaica-d yvelaisa. daiwy mindiam amRas

cxovrebai sxvanairad, raic winav iyv. winav mindia mtris sisxlis smiT ver

gaZReboda-d eexla kacis kvla ki ara, jinWvelasaca-d balaxebsac yvelas

feÃs aridebd, yvela ebralebod. tyeSi wavidis SeSis masaWrelad, an

aojisgnis rais gasakeTebad, magrem vercra ver gaakeTisa-d caleiv dabrundis.

mosaWrelad rasTanac mividis, yvela exvewebod me nu mamWriv, gavizdebio-d

gamagadgebiv raadav. an etyod me eemad gamagadgebio-d me eemadav. saTibze

ro wavidod, ver masTibd, yvela balax exvewebod, ara me nu mamWrio-d ara

miav. me eemis wamali orao-d me eemisaiv. verc gaivlid balaxianSi, yvela

imas exvewebod nu wamaqcevav, nu gamTelavav, codoi orav. gzaze mimavalic

daRonebiT davidod, miwaze mcocavebi yvela exvewebod, feÃs nu damadgam,

nu gamWyletav. samkalSi ki kargad mkid, ro erTs TavTavs ar gaswirevd.

yvela TavTavebi imas exvewebodes, me nu gamwiravav, ara miav. Tovl

mamaswrobsao-d zamTrisav karSi davrCebiv. sxvis yanaSiac ro gaevl, mTel

dRe iq dauRamdebod; dauwyebdes TavTveb xvewnas _ aq dagvwirav patronmao-d

zamTar magvaswrobsav, agviRiv, codoi orTav. nadiris makvlas xo sxvebsac

uSlid, sicocxleiv jer qva-xes uxarisav, raad unda maxklaTav, ras

emarTlebiTav.

mindim Tqvis: umrecxlom (orsuli) diacmav velze ar unda daiZinasav, Tore

gvel emterebisav. ymawviliv sxvadasxvanairiasav mucelSiav Casaxuliv. isiv

ro nawilian iyosav, mZinars diacsav gvel Sauvav mucelSiao-d ymawvilsav

nawils amaaclisav. umrecxlos diacsav Tu gveliv uken gamaudgao-d

gaeqcav, Tunda araumrecxlosav, gzadagza yvela aswavlisav gvelsav, qva-xe,

balaxio-d dedamiwaiv _ eemaze gaiarav. xoloT Tu wyalSi gavardav gaqceul

kaciv, is wyal Cavlil iqnebisao axal wyal etyvisav me ar minaxavav, ar

viciv, me eexlad maolav. maSin gvelic veRar gaigebsav, gavidaev wyalSiav Tu

arao-d daanebebsav Tavsav (nawiliani: ymawvili ibadebao, amboben xevsurebi,

sxvanairio. beWebs Sua raRac patara adgilze iseT raRac aqvs xorcSi, rom Rame

Suqs uSvebso. aseTi kacebi bavSvobaSive ixocebian da Tu rogorme gaizarda,

araCveulebrivad kargi unda gamovideso. Tvalad-tanad da yvelafriT, rac

ki SeiZleba adamianis sikargeSi iTvlebodes. mxolod aseTi bavSvis gazrda

398

iSviaTia, misi nawilianoba dedis garda ar unda icodes aravino. imas unda

ecvas ori perangi, rom Suqma gareT ar gaetanos, ar unda ibanos tani xalxSi.

saxalxod Coxac ki ar unda gaixados, Torem Tu vinmem gaugo da daunaxa

mxrebSi nawili, mere aRar icocxlebs, gaxdeba avad da mokvdebao. Tu veravin

gaugo nawilianoba ki, yvelaferSi iRbliani iqnebao. amitom xevsurebi Zalian

karg kacze ityvian: Zalian kargia da albaT nawilianio). mindi sxvasac bevrs

rasam ambobd eseTebsa-d ijd sru usaqmurad. bolos mindis erTm memcxvarem

gaug yvela es ambavi, gaityuv velzed. wamaxkr kiserSi Comaxi-d pirisas raim

wamaagdebiv nigvzis odeni (kaklis toli). maavl memcxvarem Ãeli-d Taod

SaWam. darC mindi aiseTaiv kaci, raÃelic tyved wayvanamdin iyva-d memcxvare

aisiT iqn, raÃelac mindi iyv. yvela mizdiod axla imas. qva-xeT naubarica-d

miwa-wyalTaic. es memcxvare wavida-d gadaixizn aqiT, mindi Sin darC amRas.

daiwy mindim nadirobadac iqav siaruli-d Suris saZebradac, rogorc arxotis

wylis RilRos Ãocd RilRvlebs, aisrav miTxosac daiwy siaruli-d saxelis

gulisad kacebis Ãoca. memr mindiasac maukles miTxovlebm saxliskaci-d

gauÃd Suri saZebrad. bolos gauZRv mzirs miTxoske, sami-oTxni gaiyolnad

wavid TereTegos (qistis sofelia). erTi ka Zmobili xyvand mindis-aldisZe.

amxanigebs uTxr mindim, ro Cems ZmobilsTan wavidaTav TereTegosao-d is

gvetyvisav, rogor maviqcnaTao-d raÃel ufro gavimarjvebTav. TereTegosTav

ro mivides, mauvid isiT did wvima, ro cas pir mastyd. Tan uCin Rame iyv,

wavides TereTegoske, magrem gza eeriv uCinSi, erTs sofelSiiT ZaRlis yefa

mazdioda-d iqiske wavides. mivides sofelSia-d erTs cixis karSi uZaxes

maspinZels. es cixe sworad aldizZis cixes Rgvanda-d. mindim Ramis sibnelisgan

kargad veRar gaig. aldisZeobiT uzaxes, magrem aldisZe ar gamadg. gamavid

am qvitkirSiiT aRaCa, sofelic TereTego ki ar yofil, mizu yofil. aRaCam

stumreb Sin Saiyvan. ro Savides, icnes mindi, gaiges ro eexladac samzirlad

masul iyv. winavac bevrjel uzaralebav miTxosaca-d sxvas RilRosac xalxi.

erT gaTqmul kaci bazdeTaic xyvand makluli, sworad imaT makeTe, visTanac

eexlad mivides. icnes mindi, magrem mainc kargad dauxvdes. ara Saatyobies,

gicaniTao-d mtrebic orTav Senebiv. im Rames pur aWmiesa-d dasaZineblad

yvelani cixeSi Saiyvannes. iaraRebi xo misulebs, mTis wesiT, maspinZlisad

xqond Cabarebuli-d maspinZelm sxvas saxlSi Sainax. eseebi cixeSi daawvin

uiaraRod (cixe: koSki, simagre). ro dawves, aRaCam qvitkiris kari gareTiiT

gadmaiked, Taod erT axalgazda bazdeT gagzavna-d daabar: xogais mindi

daviWireTav Tavis amxanigebiTav. Tu val vis migidevsTav, eexla meediTao-d

399

ÃelT gvyonav. eexlad amaviyaraTav amaT javriv. Taod wavida-d Tavis sofels

gaagebiv. xogais mindi daviWirev samzirlad masuliv. oTx kac sxoi stanavav.

qvitkirSi myonav damwyvdeulniv. xvalav bazdeTiTac mavav xalxiv, kaci myavav

walalulio-d Tqvenac maxolTav, iaraRic ayrili aqvav.

bazdeT walalul kaci mivid im kacis ZmasTan, vinac mindias iq xyvand

winav makluli. imis ZmaT erTs baTaÃa eqvivna-d meores sulxava. am ambvis

gagonebam, ro mindiiv daWeriliav, Zalian gaaxarn es Zman. esen bevrjel

uZRvebodes mzirs mindis masaklavad, magrem vercaiT Caigdes ÃelCi. exla

raki ÃelCi Cagdebul iyv, amaiyrides javrsa-d iZevdes imaze Surs. gavides

es Zmani, sxvas xalxsac gaagebies: miTxosav mindi dauWeravav.

maemzad es xalxi-d wamavid. meores dRes sadilobisad cxenebiT mizus

mavides. mizuel xalxmac Tav maiyaresa-d Samaertynes simirgvliv cixes.

xaZais xabirikao, yvela gagiwyras jvario,dandobiT daaÃocien arxot narCevni ymanio.

(aRaCas mamas erqva xaZa da xabirika aris misi gvari. mTielTa wesiT am

leqsSi gakicxulia dandobiT da RalatiT daxocineba stumrebisa).

cixes ro Samaexvivnen, gaig mindim, ro gviRalatav maspinZelmav, magrem

rasaR iqmodes, ro uiaraRoeb iyvnes. xoloT cixis zeTvalSi aÃdes. am

mzirT erTi Zalian mqise axalgazda etan, kvirika jabuSanuri. kvirikam

uTxr amxanigebs, ro modi davxtaTav am cixis CardaxSiiTav, raic magvivav,

magvivav, sru erTiav xo mainc dagvÃocenav. aqiT gaxtoma vis gaugonav

uTxres amxanigebm. me gavxtebiv, Tqo kvirikam. daiyarn jRanni, dabandn

iwroda-d Caicvn magrad. cixes qistebi jarad Samaxveulebi xyvanda-d am

dros gadmaxt kvirikaic cixis CardaxSiiT. dabla ro daec, SaxkrT xalxi,

es rogor gamaxtav iqiTav. air-gairivnesa-d manam gonze mavidodes, gadaxt

kvirikai-d soflis gverdze tyeSi Savard. jer ki gamaudgesa-d daanebes

Tavi, raki mindi ÃelCi xyvand.

gabanda jabuSanurma cixis CardaxSi jRannio,amandiT gamaufrinda, daxiva RilRvlis jario.

wamavid kvirikai-d arxot mSvidobiT mavid. maitan ambavi, raic dRe adgiv

mindisad imis amxanigebs. kvirika ro gaiqc, Savides qistebic cixeSia-d

400

tyveebs xeleb daukonesa-d gamaiyvannes xalxSi. eseeb ro gamaiyvanes,

miTxoelTa diac-ymawvilic kidev madiod mindis sanaxavad. mindiam xalxs

maspinZelze uTxr: ai, am rjulwawymedilmav, stumris meRalatem aRaCam

miRalatao-d eexlad uiaraRoi vdgeorav. mameciTav Cemeb iaraRebio-d memr

mnaxidiTav, raÃel mindii orav. Tu oSkacebi xarTav, miac iaraReb mameciTao-d

gamavcadaTav erTuciv. aaba, RilRvleb ras Ãels gauÃsnidesa-d iaraRebs

miscemdes. gaiyvanes, daayenes jildaada-d dauwyes Tofebis Ãlai. mindiiv

Tofis tyviis qarm waabrunisav pir sxvaskesav. mabrundisav mindiio-d iqav

pirxalxiske dadgisav, mtersav zurgs ar vanaxvevav, pir-waRm mavkvdebiv. eesr

dauÃocian oTxni. mindi, ikura, aka, erTic mindis Zma iyv, romnis saxelic

arvis aÃsons kargad. jabuSanur yofil mexuTei-d is qve gamaxqceviv. aRarvin

icis iseni qisteT daRmarxesa Tu maitanes mkvdrebi arxot.

xogais mindi marTla iyo da es misi mokvlac ase moxda. jabuSanuris

gamoqcevac. aq rac xogais mindis cxovrebidan daiwera, xalxs jerac

sinamdviled miaCnia.

arxvatiT mziri gavida, RalatiT gaxyva jvario,xogais mindi gauZRva, gaabertyiva namio.

eSmakimc daiwyevlebis, albaT uqciva mÃario,daeca mona avdari, gadaerivnes gzanio.

gadusxdes TereTegosa, as SuaRamis xanio:

mindim Tqo: soflad CavidaT, Zmobil myav fic-naWamio.

mizus miudges cixeTa, `Zmobilo, Sina xario?~

qavs gareT gamaagebes qemxiT nakeri tyavio.

axyares iaraRebi mindias saomario.

Sayarnes simagreCia, gamaujares kario.

mindi Zmas eubneboda: `Zmav, rad gatexiT xario?

akasTan, akurasTana Cvenc dagveTmobis Tavio.

me TereTego megona, Sig aldisZei Ãario,aq mizu tialebula, aRaCa qistis qalio.

kaci walales bazdeTa, Tqvenac gviWireT mÃario!

mindi CavigdiT Ãelada, miTxoelT niav-Rvario.

cxenT Sasxdes bazdelT Svilebi, maxqrian rogorc qario.

win-win mavides bazdeTiT baTaà sulxava Zmanio,lurjama baTaÃaisam maRla maiRa Tavio,aivsa gaTenebisad mizusa cixis kario.

401

gabanda jabuSanurma cixis CardaxSi jRanio,cixis zeTas TvliT gamaxta, daxiva RilRvlis jario.

kvirikav jabuSanuro, didxans cocxalimc xario!

waed-waiRi ambavi, mindis adgiyva Zalio.

gagvacnobieT mindii, Cveni-d Tqven meomario.

gamaiyvanes mindii, rogorc nakurTxi Ãario,Ãeln dauÃsneniT mindisa, ÃelSakrulisad bralio.

ÃelCi misceniT abjarni, mindim dacadas Tavio!

abjarn Tu ver maiÃmarna, ZaRlebs gadugdiT mkvdario!

ar daijeres qistebma, RabaÃad Sadges mkvdario.

xogais mindi kvdeboda, mze wiTdeboda, cxreboda,maskvlaveb Camadioda, mTvareic ukuRm dgeboda.

caze mdinari frinveli Tbe-boloT ixoSeboda.

xogais mindis dedasa, mze idga, aRar sTbeboda.

cxeni mindisa tiali, lurja totebze dgeboda~.

Toma baliauris mkvlelobis Sesaxeb

lela sulxanis as. baliauri, s. Suafxo, 15. VII. 52 w.

(xelnaweris fragmenti)

Toma ro makles, Cven rig ar gviyenes, marto miwaTSasamsvlelo saklav

dakles, bewika (mkvlelis mama) ambobsav _ rigs ar uyenebav.

rigis yeneba isi, ro kaceb mavlen. maiyvanen erT asamtexlo saklavs (jer

is unda diklas, manam ar daxkvlen, kaceb veras iamboben). erT cxvar da erT

mesamis kuret saxlSi rCebian. mamklavis Zma maklulis Zmas rigs uyenebs

erTis saklaviT. SinSic SinSs uyenebs rigs. samis rigisa und sru. Zmai da

SinS erTnairad uyeneben rigs, kaceb dis, magram Wiris patron rigs ar

daiyenebs advilad.

Cven ar gvilalevdes kacebs, - imaad ro arvin gvyvand. memr gigita iyv iq

(siZe s. juTidan), iman Tqva, ro dRes Ramav rig TuklaR (me mgonia) maaqvav

amRionTav. memr vaxtang mavid (moklulis biZaSvili). Tqva ro rig maaqvav

dResav. saubar meedin karCiiTa, mWedelT mindia Samavid, meedin Cqam sxvebisaic.

ToTia (mWedelT mindias Zma) iyv (axieleli, oCiauri). jRunaT mixiel (amRioni,

WolikaurTa) wameelal. imis mama xomizuraT babuais, _ Cemis saxliskacis

maklul iyva-d egiv mamklavT qaliao-d mixiels ar gaajavebsav. me mixiels

402

uTxari, _ nu miwyenav ro saubar daviwyav. ar maqvav imis droiv. gaved karSi,

iqiTi dgas erT cxvari, erT kureti, erTis Zroxisa spilenZis qvabi. is Tomais

rigi. sxva saklaveb kidev Zma-Sinsebisai. kacebi kidev axiellebi-d amRivnebi.

gamaved mia-d mindias uTxari _ nuras miamobav, or kvirae Tavdebisao-d kac

ar gvinaxavav masuliv, me ar aviRebav rigsav, gameediod Sin weediv. _ ar

magvitevaev Sinav lelao _ miTxr mindiam. Sameediv _ uTxar imas, sxvebisad

ki ara miTqom. Savedi-d davjedi. memr SamabRund muÃlis jvriT stefani,

ToTiai, jRunaT mixieli, maiyvanes asamtexlo saklavi. unda daekl. ar

daxklav _ uTxar TaTaraT babuas, Tore sakvirvels viqav. axla vaxtangmac

uTxr. davezid stefans saklavzed. _ gauSviv Tore gavibrunebao-d erTs egeTs

ki Samagdebav (Semosdo, Semohkra) ro sisxl daasxav! Sen gnaxasav kacmav, Sen

Suakacobaiv~! amadg TuTi (maklulis biZaSvili qali) gamaRglij ai saklavi-d

ezoSi garmaatyer. gajavrd ToTiai _ raad isrevTav. memr jRunaT mixielm

dagviwy saubari. uTxar ro dagvaneb Taviv, ar mwadisav SenTan saubariv.

gexvewebiv, ar gebralebiaev, kac maklesav, Tof daxkresav. iaraR ro deekrav

_ vityodiv mauÃdav. iman daliSnebul Tof daxkrav.

mamiÃades qudebi, Samamexvewnes. gamavyaren. memr Samavid toruai (jabuSanuri.

jvaris xelosani). gviTxr _ daiyeneTav, mataniliav, mamkvdariav kaciv. Tu ras

iqmenav baliaurniv, iqmenao-d, Tu ara, rigis aryenebiT ara iqnebisav. viyeneT

memr. vaxtangmac Tqva. Samaiyvanes saklavi, qazdarSi (iataki) maSWres Tavi-d

gaisries. memr Zmis rigi, memr SinSis rigi (saklavebis dakvlaSi aras ityvian,

uCumrad rasam daiubneben sulisad). samiv qazdarSi daikl. cxvari-d kuret

cocxaln gauSveni. ai Zroxis qvab iyva-d, qve Savinaxi. Zalad ician Tavis

maWra saklavisad. Ãelosan maSWris an Suakacebi.

Toma ro makvd, tanies saboslos marCes bewikani. isen saxlCi ar unda

masuliyvnes, TemCi unda wasuliyvnes. mamklavi-d imis wil ar unda yofiliyvnes

Sin, sxveb ki. isen sru masuliyvnes Sin. ar gveridebodes ukacurobiT. memr

uTxar vaxtangs _ Sen Cautanev ukenav e rigiv toruasac. wuxr Cautan TuTim,

Caavliv kureti-d cxvari. eeg amRionT ro rig gadmauyaresav. mavides kacebi-d

gaiRes rig jurumiT. rig Tu gadmayares, is aRar dabrundebis ujurumod.

dramai xqvian. rig saklaviT maiResa-d maayoles kidev erTi cxvar jurums,

sru or saklav maayoles. iseeb daÃoces. avitaneT is rig iqav.

memr berdiSvilT iTxoves _ mkvdar gvatirebieTav. Toma diswulic iyv

imaTai-d wesic as. mavides diacebi, maiyvanes saklavi. maistel (amRioni

wiklauri) maxyv, ÃelSi saklav eWir. Cven talavar gamaviRiTa-d itires.

403

memr amRionT akliyv (rigTan erTad arbiTic unda maetanaT) arbiTi. isen

gigitas abralebdes (mearbiTe isi, vinac enas gaRrevs, vis enazec maxÃdebis

SuRli). CvenTanav, _ ambobdes amRionni, _ mearbiTes ver maxÃelvenav. me

miTxres axielelT Cumad, ro gigitasav vaJeb ro ar xyvandasav, maSi iqnebisav

mearbiTeiv. gigitaiv wilCadebul makeTeiav, vaJebi xyavav, isiv arbiTs ar

gaitansav. erTad gaivlidesav niadegav gigitaio-d Tomaiv.

gigita mearbiTe iqnebod, ro vaJeb ar xyvaniyv. 5 Zroxas gadaiÃdid.

arbiTs ar gadaiÃdis mogvare, diswuli, mamidaSvili-mearbiTe CaCaurT gigia

(amRioni) iyv, imis enaze maxÃd. iman gaiR arbiTi-d Cven magvitanes baliaurT

(gigitaisad berdiSvilT unda meeTxov bewikais sikvdilSi).

lados deda babuas eZaxda. gavwireT babuais (Tomas biZaSvili) masvlamde.

bewikas (mkvlelis mama) xqond naTqvami _ makvdasav Tu makvdebisav, ZaRl

Caadnasav. egic gavwireT. axla germanias (amRioni) eTqv, ro i kac maxkaliTav,

Senac eemaCi dagawvenTao Tomasac ZaRl Caadnasav _ eTqv imisadac imeebs.

giorgas geegon (giorga axieleli, jabuSanuri). memr damtkicd egi. magaze

gaiRes 5 Zroxa sameeneo. zogs ra vis xqond naTqvami, zogs ra vis. zogs

namRerali xqond, zogs naTamaSari. imaT sru saklaveb unda daÃocan.

axla akian Seebnes nislaurT ÃirClas (mkvlelis axlobeli). me uTxari

ro aq nu mavlenav. Ãarebs nu Saambenav. ÃirClas mainc CeeTriv Tiva neTxiCoT.

404

le q s i ko n i

aTegreba, aTegrebuli _ amoCemeba, amoCemebuli adgili (cxovelis mier)

aibrunebs _ aRma arekavs, zemoTken miabrunebs

alvania//almania _ gansakuTrebiT mZime WrilobisaTvis an mkvlelobis

safasurad aRebuli rCeuli drama (3-5 Zroxis raodenobiT)

amavbaSad _ amdroulad

amlaTi _ swrafi, ucebi

amlaTad _ swrafad, uceb

ande _ alRo, varaudi

aojisgani//avajisgani _ yoveldRiuri moxmarebis xis nivTebi

apareki _ abreki. agreTve aparekad wasvla

argani _ xeljoxi, sabjeni joxi, sanadiro joxi

aro _ ara

asamtexlo _ Suakacebis mier saklaviT xvewna Wiris patronisTvis rigis

yenebaze saubris dasawyebadY

aSurdeba _ SeiZulebs, mtrobas Caidebs gulSi

aCqameba _ xmis gamocema; laparaki

awevs _ awvevs, miipatiJebs

aWkvavdebis _ axmiandeba

axali, axlebi –Maxalgazrda, axalgazrdebi

aÃva _ nguSebis, RilRvlebis erT-erTi Temi

birkoli _ marcxi, ubedureba

bisna _ mTa arxotSi

buCa _ kaJiani Tofi

gaveda _ gavlena

gavediani _ gavleniani

gaTavTavadeba _ gacalkeveba

gaTavwvereba _ gaamayeba, gaTavxedeba

gaiCuCebis _ odnav gainZreva

galo _ Rruiani Zvali

gamCveneoba –sxvisTvis saCveneblad ramis keTeba

ganT(a) _ gana

gainiJebs _ daiJinebs

gaJekauri _ fanduri

gargineT _ garguneT

gardi-gaRme _ gardi-gardmo

405

gareTuli _ Soreuli, gare

gareTuli saxliskaci _ Soreuli biZaSvili, gare biZaSvili

gasuli _ yaCaRi, tyeSi mosiarule

gateva _ gaSveba

gaZeeba _ gvaris gaTaveba, amowyveta

gaÃeiT-gamaÃeiTi _ gaRma-gamoRma

geja _ aryis saxdeli mowyobiloba- danadgaris nawili

gza-gzaT _ gzadagza

glis _ nayavs, sress, amsxvrevs

goza _ mSvildis saxeluris marjvena da marcxena mxare

grdemi _ grdemli

gudanuri (igive tyav-saRamo) _ cxvris matyliani tyavebisagan Sekerili

sabani

gulÃadara _ lekebis epiTeti

gurguali _ quxili, grgvinva, griali

gurguri _ griali, grgvinva, quxili

gZelsadiloba _ gviani sadilobis dro, drosgadacilebuli sadiloba

dabaliTeba, dabaliTebiT _ mindoba, motyuilebiT, RalatiT miyvana an TavisTan, an safaridan gamoyvana da dazianeba

dagzeba _ anTeba, gaCaReba (cecxlisa)

daeteveba, daetieba _ Seutevs, ieriSs miitans

darili (daadarilebs) _ xelsayreli momentis gamoyeneba, dros SerCeva da

RalatiT vinmesTvis zianis miyeneba

dazemva _ saubari, Tqma, gamocxadeba (jvarT enaze)

dailanima _ daapira wasvla

daleva _ 1. gafuWeba, waxdena 2. mospoba, ganadgureba

damarjveba _ gaioleba

damkacreba _ micvalebuls rom Tvalebs dauxuWaven, xelebs gulze

dauwyoben, muxlebs gausworeben, pirsac moukumaven da daawvenen gulaRma

damkleveba _ daCagvra

datiebuli _ datevebuli, ieriSze gadasuli

dauazrebs _ yuraRebiT Sexedavs, daakvirdeba

daRvedravs _ 1. daimuqreba, daikvexebs. 2.gakicxavs, usayvedurebs. 3. daabarebs

dawiruli _ datovebuli

daxuTavs _ ar gadauxdis vals

daÃerdebian _ gaCerdebian

dideba _ xatisTvis Sesawiravis Sewirvisas saTqmeli locva

diCini _ rCeuli, amayi, Tavkaci, ampartavani

406

drama _ sisxlis sazRauri

dudruya, dudura _ naxvretiani msxvili Rero mcenarisa an xisTvis gauWrelad

gaZrobili qerqi

dusurbani, dusulbani _ muslimi

ezraxebis, zraxevs _ xmas scems, elaparakeba

ekaldama _ akldama

elda _ swrafi

elqeSi _ swrafi

eravnelebi _ ase eZaxian sof. WimRis mcxovreblebs

erawi _ patara qvabi

exi _ gamoqvabuli kldeSi

vezna _ Tofiswamlis WurWeli, saidanac sapiriswamleSi da masraSi

yridnen wamals

veRaros _ Zalian gvian, droze veRar

veSagi, veSagni _ meTvalyure, mzveravebi, romlebic aTvaliereben qistebis

mosasvlel gzebs, an laSqari xom ar movidoda an mziri xom ar iyo gamosuli

zubuqi _ msubuqi

Tavi ekida _ sisxli emarTa

Tav-kani _ ufro kargebi

TavÃmelad _ ufandurod, uakompanimentod

Tamaqo _ Tambaqo

Tao _ TviTon, Tavad

Taopirad _ TviTon, damoukideblad

TeTri oqroT gaulesavs _ roca vinme vinmes daWris da Semdeg inaniebs danaSauls, ityvis, TeTri oqroT gavulesavo, e.i. vercxliT avunazRaureb zaralso

Tbe _ frTa

Tbe-borbali _ wisqvilis borbali da misi frTebi

Teleba (eTelebian) _ dasajdomad momzadeuli frinvelis triali haerSi

Tem-Temi _ sxvadasxva Temi

TvalwamierTi _ Tvalis erTi daxamxameba

Tuluxi _ spilenZis WurWeli, Cveulebriv, maRalyeliani

iaRSi _ naTelSi, wminda sulebTan

imi(T) _ mitom

inauRlebs, inauRlis _ naRvlebs, idardebs

407

iogisTaod Zebna _ Tormeti kacis mokvla sisxlis safasurad

iSobari _ uneblie

iSobrad –uneblied

iWers _ 1. uyurebs, ucqeris 2. arqmevs, eZaxiska _ kargi

kacrieli _ visac Tavis gvarSi bevri mamakaci hyavs, gvarZlieri

kvamli _ komli

kibirWi _ igivea, rac kinWuxi _ Sverili kldis bilikze

klov _ sxva dros

korami _ niadagidan amozrdili klde

koSi _ givea, rac sakargymo

kula _ oTxkuTxedi qvis sveti

kuro –borcvi

legluga _ ruxi, lega

leglugani _ ruxi, lega, nacrisfertansacmliani

leSi _ rbili xorci

ligana, ligani –mTebze da sanadiroebze agebuli patara koSki gzis gasagnebad

lotoni _ mglebis xrova

loÃiani _ WuWyiani

magar _ agreTve

magiÃelavT _ mogiZebniT

magrem _ magram

mamklav-mamkvdroba _ mosisxleoba

mama (mamebi) _ axlo biZaSvilebi, erTi gvaris ganStoeba,erTi winapridan

momdinare, mogvareebi.

manZila _ kargi vaJkacis epiTeti; didi, zrdadasrulebuli da xvnaSi gawvrTnili

xari

maJari _ erTgvari kaJiani Tofi

maraxvliani _ WirxliT dafaruli

masmuri _ axalgazrda, Tasis dalevas rom SeZlebs, daaxloebiT 14 wlisa da zeviT

maRal, maRali _ mwvervali, Tavi

maRal-dabali _ Zlieri da susti

maWyivis _ WixviniT modis

mebekuri _ sabekurSi momsaxure, sabekuris mcveli.

mezRvne _ xatSi salocavad misuli

meTave _ mosisxle

mekvleoba Rame _ axalwlis Rame

408

memjobiaze _ daswrebaze, jobnaze

mesxni gaebnes mTvaresa _ mTvare dabnelda

mewvere _ yaraulebi yvelgan, sadac gadasasvleli da gzis Sesakravi adgilebi

iyo mTebze, e.i. mewvere hqvian mTebis yarauls

mzegadena _ saRamo xani

mzemamswvral eSma _ crurwmeniT, Tu eSmakma mzis amosvlamde ver

moaswro damalva,sadac mze moaswrebs, iq darCeba

mzeqceva –Mmzis moqceva

mziri Casafrebuli da mowinaaRmdegis momlodine mteri, erTi an ramdenime kaci

mTvralxuSti _ namTvralevi, mTvral-fxizeli

miTxo _ mTiel CeCenTa Temi

miyola _ vinmes Suris saZebnelad siaruli

moxiblva _ mowamvla, moSxamva

mravalani // mrevalani erT-erTi Tanavarskvlavedi, xomli varskvlavebis

muSi _ cacxvis qerqi, romlisganac amzadeben Tokebs

myoli _ mayari

mwkalze brunavs _ saomrad emzadeba

mZRvari _ mijna, zRvari or yanas Soris

naTozi _ namsxvrevi, nafleTi

namrgali _ nargunebi, rac vinmes ergo, Sexvda

narevni _ pirebi, vinc micvalebuls uTeven Rames da gvams apatiosneben

nauReli _ naRveli

naWapni _ nawnavi

naWrevi _ Wriloba

naxevarTxan _ naxevar dros; xSirad

nelad _ gvian

nelobamdin, nelobamden _ gvian dromde

niadeg _ raRa Tqma unda, cxadia

piriseri _ pirisaxe

Jamis wirva _ ludis kurTxeva xatSi

Jamis-sawiri//Jamsawiri _ sami qada, romelTac Jamis wirvis dros adideben

Jers _ JRers

ragandi _ rac ginda, yvelaferi; rac unda

raiT _ vai Tu, safiqrebelia, rom…

rigis yeneba _ mkvlelisgan moklulis ojaxisTvis misayvani saklavis dakvla

409

rqajangiani _ 1. yoCi, verZi 2. beberi jxvis epiTeti 3. kargi vaJkacis epiTeti

saadimod _ sanadimod, salaRobod, drois gaasatareblad

saardaraod gaxdoma _ sadavod, sakamaTod gaxdoma

sabekuri _ xatis (jvaris) adgili (sof. axielSi)

sabeli _ Toki

sadaravdro _ gvalvis an didi wvimiaobis dros dasaklavi saklavi

sadiaco _ xevsuri qalis kaba

saduRari _ ludis masala, qeri da misTanani

saduRroba _ ludis xarSva

sakargymo _ bude xevsureTSi, sayarymo - arxotSi: saxelis qnis Semdeg jvarSi

daklavdnen xars an kurets; vaJkacis gansakuTrebuli damsaxurebisaTvis misacemi

jildo

samani _ raime mijnis niSani, Cveulebriv, maRali qva

samezRvneo ludi _ mezRvneTaTvis gankuTvnili ludi

samekvlao/samekvleo _ 1. specialuri namcxvari, romelsac mekvles

Seagebeben karebSi. 2. mekvlesTvis gankuTvnili

sameSvlo _ visame saSvelad xatisTvis Sewiruli saklavi

samwyalobno, samwyalobneli _ RmerTis(xatis) wyalobis mimRebi

sanapiro _ miwuri saxlis banis pirze dawyobili Txeli, `sipi~ qvebi, sangali _ qvebisagan SemoRobili safari, saidanac Tofs isvrian

sasali _ wvrili da maRali, werweti

sasanTle _ mekvlesTvis gamomcxvari sawiri, erTi mozrdili da erTi

patara qada

sasudarmamkvdro _ sisxlis gadasaxadi, erTi dRis saxnavi miwa, romelic mkvlels

moklulis ojaxisTvis unda mieca

saukenmamkvdro _ mosisxleTa Soris bolos moklulis WirisufalisaTvis

mkvlels Serigebis dros unda gadaaexada 5 Zroxis safasuri;

sukenmamkvdro ganzrax mkvlelobisTvis dawesebuli damatebiTi gadasaxadi iyo

sauÃmro _ gamaxeibrebeli; sauÃmro naWrevi _ gamaxeibrebeli Wriloba

safaTvle _ safaTvle naWrevi, msubuqi Wriloba, romelzedac kacma SeiZleba

foToli miikras da ise, Seuxvevlad ganikurnos

safarvels dazdebs _ uCinars gaxdis

safuÃari _ xelTaTmani

saqnari _ micvalebulis xarjebi, qelexi

saqCero _ gasametebeli, dasaTmobi

sacxad _ cxadad, yvelas gasagebad

sawolo, sawolni _ miudgomeli adgili, sadac jixvebi dRisiT wvanan

sawyavi _ sawyao

410

sayeli _ uReltexili, gzajvaredini

sayuCi _ Casasafrebeli adgili, safari, samziri

saxvieli _ Sesaxvevi

saxliskaci _ biZaSvili

saÃsari _ tyvis an sxva risame gamosaxsneli fasi

sisvi _ mwvane

sTva _ rTva

sisxltigri _ bevri sisxli

sruac _ sulac ki, Tuki

stamboli _ Zveli, erTgvari kaJiani Tofi

sulwuxi _ 1. mosawyeni, uferuli 2. ficxi, swrafi

taroci _ TvalTvali, Sesaferisi drois SerCeva

tafi _ tafobi

toti _ xali, tori

tyav-saRamo _ qveSagebi, dasageb-dasaxuri

uTauri _ ugergilo,visac saqmis gakeTebis Tavi ar aqvs

uklooba _ ubedureba, saxifaTo saqme

ursa _ calpira, ara sakeci dana. is tyavis qarqaSSi aris Cagebuli da xevsurebi

welze SebmiT atareben. iyeneben sameurneo daniSnulebiTac da xandaxan SuRlSiac,roca sxva iaraRi ar SerCebodaT xelSi

uCanga (Sat.), muCanga (arxoti) _ xeze dauWkdeven (naWdevs gaakeTeben) da pirobas

dadeben, Tu es avadmyofi morCeba, an sxva rame saTxovari Tu aqvs da es Sesrul-

deba, erTs saklavs miuyvanen, romel jvarsac uCangas daudebdnen.

uCini, uCinCi _ bneli, bnelSi

uWuravs _ Wors, saZraxis saqmes ugonebs, eWvobs

ujero _ jiuti, urCi

faragi _ moqarguli gulispiri

faSlaÃa yabalaxi

feÃiTi _ Rirebulebis aRmniSvneli cocxali saqoneli, Zroxa

fuduloba _ pranWva, koxtaoba

qadeba _ Sepireba

qavi _ maRali galavani, sadac kaci ver gadava da Sig moTavsebulia qviTkiris

simagre

qavis-kari _ ezo-midamo

qazdari _ ataki

qeCi _ vaci, romelic faras miuZRvis win

411

qinTi _ tiki

qiCila _ TavSali, leCaqi

qCereba, qCeroba _ gamometeba

RamisTeva _ xatis msaxurTa mowveva saxlSi da maTi pativiscema

Rajia _ cerze wamosacmeli CxubSi saxmari kbilebiani iaraRi

RvedriT _ daqadebiT, TavmomwoneobiT, kvexniTRondebis _ wuxs; eZebs

yaTlaRi _ utyeo, ukldeo adgili; veliani tyeSi

yami _ SiSi, ridi

yarwika _ Salisagan moqsovili da mere moTelili usaxeloebo mosasxami, sawvi-mari, romelsac mTieli xalxi nabdis magier xmarobda da satareblad msubuqi iyo

yinvari _ yinuli

yinCi _ kargi, mosawoni

yondi _ daWrili da erTmaneTze dawyobili SeSa

yofilam _ Turme

yura _ 1. uyuro 2. Tofiswamlis dasayreli adgili Zveleburi Tofis Caxmaxze

yureba _ 1. smena 2. movla, yurisgdeba, mixedva

SamTxveba _ dafrTxeba

Sari _ tvinsa da Tavis qalas Sorisi

Saris boZi _ tvinis magari garsis TanaSezrdili nawili sagitalur nakerTan

SaSari –xmlis wveri

SigiSi[g] –erTmaneTSi

Sin misvla _ arayis mitana da mterTan saxlSi misvla. Sin misvla kargavs xuT

Zroxa dramas. aris SemTxveva: an gadaixados xuTi Zroxa an aryiT Sin miuvides, bevri ar kadrulobs Sin misvlas. mas Sin xvewnac qvian. Sin ar vexvewebi da

dramas gadavixdio. umravlesoba ase fiqrobs da Sin misvlis magier ixdian xuT

Zroxa dramas

StroSaroSi aris _ gaurkvevel, bundovan mdgomareobaSi aris

Surmaqneoba–mtroba da siZulvili

CaacveTs _ zedized Caartyams

Caes _ Casvlisas

Careqi _ erT kilogramamde (960 grami)

Cawyula _ masra, romelSic erTi gasrola Tofis wamali winaswar aris Cayrili, awyuli

Cdili _ tyiT dafaruli ferdobi, romelsac mze iSviaTad uyurebs; adgili, romelsac mze iSviaTad adgas

412

Cximi _ Tavis qalis zeda da qveda Zvals Sua mdebare Rrublis nivTiereba_

diploe (San.)

Cxuti _ 1. momcro kasri ludisTvis. 2. erTfuTiani sawyao (marcvleulis)

cale _ carieli, marto, Tavisufali.

cda _ brZola

ceri _ damreci

civciv wamaivlis _ swrafad wamoxteba

cixia _ vinmes dawyevlis niSnad agebuli patara koSki

clangi _ piris mtexeli, Ralatiani

clangiani _ daundobeli; gamcemi

cqamla, gaicqamlebis _ ubaraqo, ubaraqod gaTavdeba

Zagari _ jagari

weva // wveva _ mipatiJeba

weviT _ miwveviT,mipatiJebiT

welwadi _ axali weli

welwaddila _ axali wlis dila

welwadwuxra _ axali wlis saRamo

wera _ erTad agebuli sami werila

werila _ oTxkuTxedad agebuli 21 Zna

wingarda _ boslis bani dabla, romelic Werxos aqvs dafarebuli

winidges _ adridanve, odiTganve

winwin _ pirvelad, jer, windawin

wirva _ 1. micvalebulis lanZRva

wuxra _ saRamo

wuxr _ saRamoze, mimwuxrisas

wuxrixan _ saRamoxans, Sebindebisas

Wikad _ mWidrod, viwrod, magrad

Wkde _ Wde, naWdevi

Wkdeva _ xeze naWdevis gakeTeba xatisTvis micemuli aRTqmis Sesrulebis niSnad

xecro(ni) _ gava

xvadi _ kargi cxenis epiTetia

xvalwuxr _ xval saRamos

xilifa _ mSvildis Casadebi

xizani –ojaxi, col-Svili

413

xlaTva, xlarTva –Mxelis SeSla, dabrkoleba

xucoba, ixuca _ saRvTismsaxuro teqstis Tqma xucesis mier Sesawiravis Sesrule-

bis dros

Ãali qumeli

Ãaravani –saialaRe mTaze gaSvebuli xarebi da berwi saqoneli

ÃeliTi _ nivTierad gamoxatuli saqonlis (Zroxis) Rirebuleba (mag. spilenZiT, vercxliT, puriT, erboTi da sxv.)

Ãvafi –CaRrmavebuli adgili, ormo

Ãmeli pativi –erTi abazi vercxlis fuli msubuqi WrilobisaTvis, SeiZleba sxva

ramec yofiliyo.

ÃorÃi _ xeobis saTave

Ãrili _ wvrili, wminda mtveri

jalafi _ 1. ojaxis wevrebi; 2. coli

jari _ xalxis Tavyriloba

jvaris Secodeba _ jvari gamwyralia adamianze, mas kargi angelozi aRar

patronobs da jvari Tu eSmaki raRaca cud saqmes Caadeninebs.

jvaris Ãelkaci _ jvaris msaxuri, mowmidari kaci, romelic mkiTxaobs kidec

jvarSi Sejdoma _ mkvleli an sxva mZime danaSaulis Camdeni Rame mividoda daza-

ralebulis sofelSi, erT xars an mozvers miiyvanda, daabamda xatis karze, Tvi-

Ton xatis SenobaSi Sevidoda da cecxls gaaCaRebda. soflidan rom dainaxavdnen, mividodnen da Suamavlad miegzavnebodnen dazaralebulTan. es iyo xatis saxeliT

patiebis Txovna, rasac dazaralebuli xSirad angariSs uwevda.

jorja _ kisris Zvali

jurumi _ jarima

jurums uboms _ jarimas akisrebs

jRani _ fexsacmeli; bandulebi

414

arxotis Temi

bude xevsureTi

415

piriqiTa xevsureTi

416

s a r C e v i

mokle biografiuli cnobebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Rirseuli mtrobis viwro bilikebze (amiran arabuli). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Sesavali. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

monadireni _ adua da gigita. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14lelas mokvla iSobrad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21uTurgiT TaTaraisagan berdiaT jurÃais mokvla iSobrad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25mamklav-mamkvdroba axielSi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37mamklav-mamkvdroba sofel WimRaSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45ciskaraulebis da TeTraulebis mamklav-mamkvdroba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47uZvelesi drois mamklav-mamkvdroba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53abaisgan gigis mokvla. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56jabuSanurTa da gajalaT Tav-meTaveoba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59mamklav-mamkvdroba SuqiaurTa da mamukaurTa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61giorgaTa da WolikaurT mamklav-mamkvdroba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63arxotis jvarSi RilRvel–arxotivnebis SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68RilRvel andaruyos da misi ori amxanagis daxoca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71jRunaT mixielisagan Tavis Zmis gamixardis mokvla. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76aludaurisagan Tavis Zmis babos mokvla. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78SinSis sisxlze Tavis Svilis mokvla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80miambo da Camawerina manve TaTikaT imedam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82miambo da Camawerina imeda TaTikasZe gogoWurma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Satilivnebi, mangiani da mucuvlebi, daiaurni, maTi Tav-sisxli . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86Camawerina imeda TaTikasZe gogoWurma, qacuaurT mamisam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92guroel-SatilionT SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94babukT naTelizZe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101kinwani da CodarT mamuka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109aduas mokvla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112aduais mkvlelis mokvla. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113kinwaT giorgisagan damwvaraT xTisos mokvla. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114SiSiasagan koxioT yudiais mokvla mamulis Taobaze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118uWkuani da kokoni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120vaJunaT leguas da mgelaT nadirasagan erTimeoris daxoca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125xaraT da oCiaurT SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127Ãara-oCiaurT SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134baiWaurisa da garsiais SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138uTurgaT daviTisa da abikaT gigias SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140bloel-winÃaduelT SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142koWlaT berdiaisa da TaTaraT babuais SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150koWlaT berdiaisa da ÃuTlaT giorgais SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155arabul-WinWaraulT SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157baTuraisa da imedas SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

417

xTisos da levanis SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168gejuras da ToTias SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169miambo isev ToTia gogoWurma sof. guroSi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171miambo ToTia badiasZe gogoWurma sofel guroSi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174guroel gejuraisa da oCiaur gigiais SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175oCiaur garsiais da mangiaT aparekais SuRli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177dolaT da damwvarT brZola, dolaT wasvla aparekad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181gaga da RilRvelni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183miTxos dalaSqvra Ãevsurebisagan. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194RilRvelT laSqari juTas da arxots. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202RilRvlis laSqris dacema fxitus cxvarze, saÃaris-maRal arxotivnebis

daweva mdevrad da brZola erTi-meoresTan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 aÃvaT laSqari, SiSnia (igive mindia) balaxurizZisagan arxot

momavali aÃvaT laSqris dabruneba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220lekis laSqari kistan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224lekis laSqari RulSi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228RilRvelT laSqari saÃevsureTod gagais ZoZis meTaurobiT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232xevsurT laSqari oseTSi da moxeveebSi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234TuS-fSavel-xevsurTagan miTxos dalaSqvra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238fSavlis laSqari SatilSi garas meTaurobiT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248RilRvelT laSqris dacema amRaze da axielze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252maganZuris laSqari arxotSi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268qistis laSqris dacema TuSebis da fSavlebis cxvarze bagis meTaurobiT. . . . . 274qistis laSqris wamosvla saÃevsureTod, TuSeTs mimaval karatis

jvarionTa Sexvedra borblis mTaze da brZola fSavelTa daxmarebiT. . . . . . . . 281giorgani, maTi monadireoba da qistebTan mosisxleoba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283kvirikaT kukua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289kukua da jurÃa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290ÃirClaT martia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292gulbaaTis mokvla oCiaurTagan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294TaTara oCiauri da TorRva. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296ÃirClaT mindia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299uSiSa oCiauri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301RilRvelTagan cecxlSi dawva arxotivnebisa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303RilRvlebSi rom aseTi saxeloba iyo, baiWaurma magaliTisaTvis

Camawerina Semdegi ambavi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306patala da babuÃuri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306patalas sisxlis aReba turturisagan 70 wlis Semdeg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310mangiaT bewika. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314gajalaT uSiSas mokvla RilRvelTagan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316aliaT gagas mokvla RilRvelTagan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320aliaT axala. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321gabuurT aludauri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323ulakaurni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326

418

guroelT xarebis daparva qistebisgan da misi ambebi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328qisti andaruyo da kaloTanel martiais Svilni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333ÃaduelT Ãaravnis gareka RilRvelTagan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352beJitaT babua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356TaTiaT babos cxvris galalva RilRvelTagan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359kaga narozauli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362RilRvel–arxotionT yriloba zavze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363xoxora. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370RilRveli baTiri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370RilRvel-arxotionT korRani da gaga baliauri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372TaTxelionni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380orbelni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383TaTrebis dasaxleba axielSi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384yinvarT gamavla axiel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387gelikas Cavardna yinvarSi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389sindiurisZe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391xogais mindi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393Toma baliauris mkvlelobis Sesaxeb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401leqsikoni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404xevsureTis sqematuri ruka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415sarCevi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416