ahu unal tez - ankara Üniversitesi
Post on 13-Nov-2021
14 Views
Preview:
TRANSCRIPT
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
BATI KARADENİZ AKÇAKOCA KUZEYİ (DENİZ) YERALTI JEOLOJİSİ VE
PETROL İMKANLARININ KUYU VE SİSMİK KESİTLERLE İNCELENMESİ
Ahu ÜNAL
JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
ANKARA
2009
Her hakkı saklıdır
i
ÖZET
BATI KARADENİZ AKÇAKOCA KUZEYİ (DENİZ) YERALTI JEOLOJİSİ VE PETROL İMKANLARININ KUYU VE SİSMİK KESİTLERLE İNCELENMESİ
Yüksek Lisans Tezi
Ahu ÜNAL
Ankara Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı
Danışman: Prof. Dr. Bülent COŞKUN
Batı Karadeniz Bölgesi, Akçakoca açıklarında keşfedilen doğalgaz, bu havzanın hidrokarbon aramaları yönünden önemini arttırmıştır. Havzada rezervuar, kaynak ve örtü kayalar mevcuttur. Miyosen tektoniği esnasında oluşan Kuzey Anadolu Fayı ( KAF ) ile ilişkili faylar özellikle rezervuar birimlerinin özelliklerini arttırıcı yönde etki etmiştir. Havzada Akçakoca-1 ve Akçakoca-2 arama kuyuları açılmış, Akçakoca-1 kuyusu gazlı olarak tamamlanmıştır. Bu çalışmada öncelikle havzada mevcut sismik kesitler, kuyu verileri ve karada kuyu verileriyle yapılan değerlendirmelerde havza içinde Kuzeydoğu - Güneybatı (KD -GB) yönünde yapısal ve sedimantolojik trendler tespit edilmiştir. Sismik kesit ve log korelasyonlarında önemli faylar görülmüştür. Kuyular arası log korelasyonlarında Akçakoca-1 ve Akçakoca-2 kuyuları arasında listrik fay nitelikli bir fay mevcuttur. Akçakoca-1 kuyusundaki gaz bu faydan gelmektedir. Ayrıca sismik kesitler üzerinde kumtaşları içeren GB-KD yönelimli kanallar mevcuttur. Batı Karadeniz Bölgesi’nin kuzeybatı bölgesi havzanın en derin kısmını oluşturur. Sismik kesit ve kuyu verilerinin değerlendirilmesi sonucunda Akçakoca gaz sahası kuzeydoğusundaki derin zon petrol oluşum zonu olarak belirlenmiştir. Bu zondan KD ve GB’ye doğru petrol ve gaz göçü beklenmektedir. Bu çalışma neticesinde Batı Karadeniz Bölgesi’nin petrol olanakları tektonik ve sedimantolojik olarak aydınlatılmaya çalışılmıştır. Haziran 2009, 61 sayfa Anahtar Kelimeler: Akçakoca, Batı Karadeniz, sismik kesit, fay, kumtaşı kanalları, kamalanma, petrol oluşum ve göçü.
ii
ABSTRACT
INVESTIGATION OF SUBSURFACE GEOLOGY AND OIL POSSIBILITIES WITH WELL DATA AND SEISMIC SECTIONS, NORTHERN AKÇAKOCA (OFFSHORE),
WESTERN BLACK SEA
Master Thesis
Ahu ÜNAL
Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences
Deparment of Geological Engineering The natural gas found near Akçakoca, in the Western Black Sea Region has increased the significance of this basin in respect to hydrocarbon search. There exist some resrvoir, source and seal rocks exist in the basin. The faults that are related to Northern Anotolian Fault (NAF), which occured during Miocene tectonic, have had an impact on increasing resorvoir units’ characteristics. Akçakoca-1 and Akçakoca-2 exploration wells have been drilled, and Akçakoca-1 well has been completed as a well with natural gas. Some structural and sedimantery trends have been found in NE-SW direction in the basin during the evaluation of the existing seismic sections onshore and offshore well data. Some significant faults were observed during the correlations between seismic sections and logs. A listric fault has been established between Akçakoca-1 and Akçakoca-2 wells according to the log correlations between the wells. The natural gas in Akçakoca-1 Well comes throughout this fault. Furthermore, some channels directed to SW-NE and consisting of sandstones on seismic sections exist. The northern west section of the Western Black Sea Region forms the deepest part of the basin. As a result of the evaluation of seismic sections and well data, the deep zone in northeast of Akçakoca gas field is determined as the zone that oil occurs in. An oil migration is expected to occur towards the NE and SW from this zone. As a result of this study oil possibilities of western Black Sea Region is attempted to be explained tectonically and sedimentalogically. June 2009, 61 pages Key Words: Akçakoca, The Western Black Sea, seismic section, fault, sandstone channels, pinch out, formation and migration of oil.
iii
TEŞEKKÜR
Bu tezin hazırlanmasında çalışmalarımı yönlendiren, emeğini, katkılarını sağlayan, bilgi
ve deneyimlerini paylaşmaktan onur duyan ve bana zaman ayıran çok değerli danışman
hocam Sayın Prof. Dr. Bülent COŞKUN’a (Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi
Jeoloji Mühendisliği Bölümü) saygılarımı sunar, çok teşekkür ederim.
Her zaman yanımda olan, beni destekleyen, benim için emek veren değerli aileme ve
dostlarıma çok teşekkür ederim.
Ahu ÜNAL
Ankara, Haziran 2009
iv
İÇİNDEKİLER ÖZET ................................................................................................................................ i
ABSTRACT .................................................................................................................... ii
TEŞEKKÜR .................................................................................................................. iii
SİMGELER DİZİNİ ..................................................................................................... vii
ŞEKİLLER DİZİNİ .................................................................................................... viii
1. GİRİŞ ........................................................................................................................... 1
1.1 Stratigrafi .................................................................................................................. 3
1.1.1 Batı Karadeniz Stratigrafisi ................................................................................. 3
1.1.1.1 Cemalettin Formasyonu .................................................................................... 6
1.1.1.2 Boyabat Formasyonu ......................................................................................... 6
1.1.1.3 Kusuri Formasyonu ........................................................................................... 7
1.1.1.4 Atbaşı Formasyonu ............................................................................................ 8
1.1.1.5 Akveren Formasyonu ........................................................................................ 9
1.1.1.6 Yemişliçay Formasyonu .................................................................................. 10
1.1.1.7 Kapanboğazı Formasyonu .............................................................................. 11
1.1.1.8 Sapça Formasyonu ............................................................................................ 11
1.1.1.9 Velibey (Çağlayan) Formasyonu .................................................................... 12
1.1.1.10 İnaltı Formasyonu .......................................................................................... 13
1.1.1.11 Bürnük Formasyonu ....................................................................................... 14
1.1.1.12 Akgöl Formasyonu ......................................................................................... 15
1.1.1.13 Çakraz Formasyonu ....................................................................................... 16
1.1.1.14 Alacaağzı Formasyonu .................................................................................. 17
1.1.1.15 Yılanlı Formasyonu ......................................................................................... 18
1.1.1.16 Kartal Formasyonu ......................................................................................... 19
1.1.1.17 Fındıklı Formasyonu ....................................................................................... 20
1.1.2 Trakya Stratigrafisi ............................................................................................ 21
1.1.2.1 Ergene Grubu (Miyo-Pliyosen) ........................................................................ 21
1.1.2.2 Danişmen Formasyonu (Oligosen) .................................................................. 21
1.1.2.3 Osmancık Formasyonu (Oligosen) .................................................................. 22
1.1.2.4 Mezardere Formasyonu (Eosen-Oligosen) ..................................................... 22
v
1.1.2.5 Ceylan Formasyomu (Eosen) ........................................................................... 22
1.1.2.6 Soğucak Formasyonu (Eosen) .......................................................................... 22
1.1.2.7 Hamitabat Formasyonu (Eosen) ...................................................................... 23
1.1.2.8 Istranca Masifi (Paleozoyik) ............................................................................ 23
2. KAYNAK ÖZETLERİ ............................................................................................. 24
3. MATERYAL VE YÖNTEMLER ............................................................................ 26
3.1 Çalışma Alanı .......................................................................................................... 26
3.2 Coğrafik Konum ..................................................................................................... 28
3.3 Çalışmanın Amacı ................................................................................................... 28
3.3.1 Arazi (Onshore) çalışmaları ................................................................................ 28
3.3.2 Laboratuvar çalışmaları ...................................................................................... 32
3.3.3 Sismik veriler ........................................................................................................ 32
3.3.4 Değerlendirme çalışmaları .................................................................................. 32
4. ARAŞTIRMA BULGULARI ................................................................................... 33
4.1 Kara ( Onshore ) bulguları ..................................................................................... 33
4.2 Deniz (Offshore) bulguları ..................................................................................... 33
4.2.1 Deniz tabanı topoğrafyası .................................................................................... 33
4.2.2 Kuyular arası log korelasyonu ............................................................................ 35
4.2.2.1 Listrik fay ........................................................................................................... 37
4.2.3 Antiklinaller ve senklinaller ................................................................................ 37
4.2.4 Faylar ................................................................................................................... 39
4.2.5 Kamalanmalar ...................................................................................................... 40
5. İNCELEME ALANI PETROL POTANSİYELİ ................................................... 42
5.1 Kuyu Verileri ........................................................................................................... 42
5.2 Rezervuar, Kaynak ve Örtü Kayalar .................................................................... 43
5.2.1 Rezervuar kayalar ................................................................................................ 44
5.2.2 Kaynak kayalar .................................................................................................... 45
5.2.3 Örtü kayalar ......................................................................................................... 45
5.3 Kumtaşı Kanalları ................................................................................................... 46
5.4 Petrol Oluşum ve Göçü ........................................................................................... 48
5.5 Bright – Spotlar ....................................................................................................... 51
6. TARTIŞMA ............................................................................................................... 53
vi
7. SONUÇLAR .............................................................................................................. 54
KAYNAKLAR .............................................................................................................. 56
ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................... 61
vii
SİMGELER DİZİNİ Ak-1 Akçakoca-1
Ak-2 Akçakoca-2
KAF Kuzey Anadolu Fayı
H2S Sülfirik Asit
TPAO Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı
MTA Maden Tetkik Arama
B Batı
D Doğu
B-D Batı-Doğu
G Güney
K Kuzey
GB Güneybatı
KD Kuzeydoğu
KD – GB Kuzeydoğu - Güneybatı
GR Gamma Ray log
BHC Sonic log
TWT Two Way Time
msan milisaniye
TOC Total Organic Carbon (Toplam Organik Karbon)
m metre
msan milisaniye
BS Bright-Spot
µs/ft microsecond per foot
API American Petroleum Institute
viii
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1.1 Türkiye'nin genel tektonik elemanları .............................................................. 1
Şekil 1.2 İnceleme alanının genelleştirilmiş stratigrafik kolonu ...................................... 4
Şekil 3.1 İnceleme alanı bulduru haritası. ...................................................................... 26
Şekil 3.2 İnceleme alanı genelleştirilmiş jeoloji haritası ve araştırmada kullanılan
sismik kesit hatları .......................................................................................... 27
Şekil 3.3 İnceleme alanı güneyi (onshore) jeoloji haritası ............................................. 29
Şekil 3.4 Jeolojik kesitler 1, 2, 3 .................................................................................... 30
Şekil 3.5 Jeolojik kesitler 4, 5 ........................................................................................ 31
Şekil 3.6 Jeolojik kesitler 5, 6 ........................................................................................ 31
Şekil 4.1 Deniz tabanına ait batimetri haritası (m) ........................................................ 34
Şekil 4.2 İnceleme alanı sismik kesit -Line 6- ............................................................... 35
Şekil 4.3 Akçakoca-1 ve Akçakoca-2 korelasyonu ile tespit edilen listrik fay .............. 36
Şekil 4.4 İnceleme alanında antiklinal ve senklinallerin yayılımı ................................. 38
Şekil 4.5 Sedimanter birimlerin TWT (msan) haritası ................................................... 39
Şekil 4.6 İnceleme alanında sismik kesitlerde tespit edilen faylar ................................. 40
Şekil 5.1 Akçakoca dolayında karada açılan kuyular ve kesilen formasyonlar ............. 42
Şekil 5.2 İnceleme alanı sismik kesit -Line 1- ve Trakya ile Sinop-Boyabat havzası
stratigrafik kolonları ........................................................................................ 43
Şekil 5.3 Sismik kesitlerden tespit edilen GB-KD doğrultulu kumtaşı kanalı ............... 46
Şekil 5.4 Deniz tabanında sismik kesitlerde görülen aşınma kanallarının yayılımı ...... 47
Şekil 5.5 Aşınma kanalları, kıvrımlar ve fayları gösteren sismik kesit -Line 4- .......... 47
Şekil 5.6 İnceleme alanında petrol oluşum zonları ........................................................ 48
Şekil 5.7 Akçakoca dolaylarında alınan 3D sismik kesit ............................................... 49
ix
Şekil 5.8 Petrol oluşumunun Karbonifer zamanında meydana geldiğini gösteren
diyagramlar (Pelin, 1995) ............................................................................... 50
Şekil 5.9 Akçakoca dolaylarından geçen sismik hat -Line 1- ........................................ 51
Şekil 5.10 İnceleme alanında olasılı bright-spot zonlarının yayılımı ............................ 52
1
1. GİRİŞ Batı Karadeniz Bölgesi jeolojik anlamda Türkiye’nin ana tektonik birliklerinden birini
oluşturur (Şekil 1.1).
Şekil 1.1 Türkiye'nin genel tektonik elemanları
Bu birlik Ketin (1966) tarafından güney Karadeniz dağ kuşağını kapsayacak biçimde
“Pontidler” olarak isimlendirilmiş, daha sonraki çalışmalarda Pontidler’in diğer
taraflarından ayrılan özellikleri göz önünde bulundurularak Batı Pontid (Şengör ve
Yılmaz 1981, Tüysüz 1990), İstanbul Napı (Şengör vd. 1984), İstanbul Zonu (Okay
1989) gibi isimler de verilmiştir. Batıda Çatalca civarından başlayarak doğuda Azdavay
doğusuna kadar izlenen, güneyde ise İntra – Pontid sütüru (Şengör ve Yılmaz 1981) ya
da diğer adıyla Armutlu – Eskipazar zonu (Yiğitbaş vd. 1999) ve büyük ölçüde onu
takip eden Kuzey Anadolu Fayı (KAF) ile sınırlanan bu bölgenin doğu, batı ve
güneyindeki diğer kesimlerden en önemli farklılığı ve ayırıcı özelliği ise temelindeki
Paleozoyik yaştaki çökel topluluğudur.
2
Batı Karadeniz Bölgesinin en yaşlı birimleri İstanbul Paleozoyik istifinin altında sınırlı
mostralarda görülür. İstanbul Paleozoyik istifinin üzerinde gelişen bu birimler Sünnice
masifinde, Düzce kuzeyinde (Aydın vd. 1987) ve Araç İlçesi batısındaki Karadere’de
(Arpat vd. 1978, Dean et al. 1997) yüzeylenmektedir. Prekambriyen yaşlı bu birimler
ileri derecede metamorfik kayaların yanı sıra Sünnice masifinde görülen ofiyolit ve
granitlerden oluşmaktadır (Yiğitbaş ve Elmas 1997)
İstanbul zonunun Bolu – Akçakoca hattının doğusunda kalan kesiminde Orta ve Geç
Jura’da iki bölgesel transgresyon olmuştur. Kısa ömürlü Orta Jura transgresyonu
yayılımı oldukça sınırlı regresif kırıntılı bir istifle sona ermektedir. İstanbul zonunda
çok daha uzun devam eden diğer transgresyon ise Bolu – Akçakoca hattının doğusunda
Oksfordiyen – Berriaziyen yaşlı yaygın bir platform karbonat istifinin gelişmesine
neden olmuştur.
Platform karbonatlarının çökelmesinin ardından İstanbul zonu üzerinde iki büyük havza
açılmıştır. Bunlar bugün birbirlerinden Tersiyer yaşlı Derek havzası ile ayrılan
Zonguldak ve Ulus havzalarıdır (Derman 1990).
Zonguldak havzası Ereğli ile Amasra arasında Karadeniz’e paralel olarak uzanır.
Güneyde Devrek havzasının Üst Kretase – Eosen birimleri tarafından örtülen havza
doğuda Cide yükselimine kadar devam eder. Havza çökelleri Geç Barremiyen ve
Senomaniyen arasında çökelmiş karbonat ve kırıntılıları içermektedir.
Batı Karadeniz Bölgesinin kuzey kesiminde Turoniyen – Kampaniyen döneminde tüm
Güney Karadeniz kuşağını kaplayan yaygın bir magmatik yay gelişmiştir. Bu dönemde,
batıda son derece belirgin doğuda ise belirgin olmayan bir uyumsuzlukla birbirinden
ayrılan iki benzer istif gelişmiştir. Alttaki Turoniyen – Santoniyen isitifinin çökelimine
şiddetli bir volkanizma ve normal faylanma eşlik etmiştir.
Pelajik kireçtaşının gelişim evresi Görür vd. (1993) ve Tüysüz (1999) tarafından
tanımlandığı gibi Karadeniz’de Erken Kretase’de başlayan gerilme rejimi sonucunda
3
iyice incelmiş olan kıtasal kabuğun koparak Batı Karadeniz havzası tabanında
okyanusal yayılmanın başladığını işaret etmektedir.
Kuzey kuşakta Maastrihtiyen’de, volkanik istif üzerinde derin denizel kalsitürbiditleri
çökelmiştir. Güney kuşak ise Maasrihtiyen başında yükselerek su üstüne çıkmış, fakat
çok kısa bir süre sonrasında tekrar transgresif olarak örtülmüştür. Maastrihtiyen’deki bu
yükselim olasılıkla İstanbul zonunun güneyindeki İntra – Pontid Okyanusu’nun
kapanması ile ilişkilidir. Maasrihtiyen transgresyonu güney ve batıda Jura – Erken
Kretase süresince aşınma alanı halinde kalan bölgeleri de kaplamış ve varlığını Orta
Eosen’e kadar sürdürmüştür.
İstanbul ile Akçakoca arasında Üst Kretase – Eosen çökelleri Paleozoyik ve Triyas
çökellerini ince bir örtü şeklinde transgresif olarak örtmektedir.
1.1 Stratigrafi
1.1.1 Batı Karadeniz Stratigrafisi
Akçakoca kuzeyindeki inceleme alanındaki Tersiyer yaşlı formasyonlar Trakya havzası
ve Sinop – Boyabat dolayları birimleri ile karşılaştırılabilir ve yorumlanabilir.
İnceleme alanında Tersiyer birimlerinin altında Kretase, Jura, Karbonifer, Devoniyen,
Siluriyen yaşlı formasyonlar mevcuttur (Şekil 1.2).
4
Şekil 1.2 İnceleme alanının genelleştirilmiş stratigrafik kolonu (Harput 1997)
5
Batı Karadeniz Bölgesi’nde genelde volkanik elemanlı kırıntılılardan oluşan Yemişliçay
Üst Grubu kayaları genellikle Senomaniyen (Üst Kretase’de) ve daha yaşlı birimler
üzerine çoğunlukla uyumsuzlukla, yer yer de uyumlu olarak gelmektedir. Yemişliçay
Üst Grubu’nu oluşturan birimlerin hem birbirleriyle hem de daha alttaki birimlerle
ilişkileri yanal yönde fasiyes farklılıkları göstermektedir.
Yemişliçay Üst Grubu Turoniyen ile Kampaniyen (Üst Kretase’de) sonu arasındaki
dönemi kapsar ve bazı kısımları dışında volkanik kayaçlar içerir. Bu grup üstte marn ve
gri – koyu gri şeyllerden kireçtaşı fasiyesli Akveren Formasyonu’na geçmektedir. Bu
birimlerin üzerinde ise karbonatlı çamurtaşlarından oluşan Atbaşı Formasyonu ve Eosen
yaşlı silsiklastik türbiditlerden oluşan Kusuri Formasyonu kesintisiz bir çökel istif
oluşturur.
Kusuri Formasyonu üzerinde, Tersiyer yaşlı Boyabat ve Cemalettin formasyonları yer
alır.
İnaltı Formasyonu’nun çökelmesinden sonra bir pozitif alan haline gelen yörede
Barremiyen (Alt Kretase’de) sonuna doğru yeni bir transgresif dönem başlamıştır.
Velibey, Sapça Alt Kretase yaşlı birim formasyonlarındandır.
İnaltı Formasyonu’nun tabanında yer yer görülen kaba kırıntılı istif de Orta Karadeniz
Bölgesi’ndeki benzer özellikleri dolayısıyla atfen Bürnük Formasyonu (Ketin ve Gümüş
1963) ismiyle ele alınmıştır.
Akyol vd (1974) tarafından E28-b3 paftasındaki Çakraz Köyü çevresindeki yüzleklerine
dayanılarak “Çakraz kumtaşı” olarak adlanmış olan birimler daha sonraki çalışmalarda
Çakraz Formasyonu olarak isimlendirilmiştir.
Çakraz, Alacaağzı, Yılanlı, Kartal, Fındıklı Paleozoyik yaşlı fırmasyonlardır.
İnceleme alanında, gençten yaşlıya doğru aşağıdaki formasyonlar bulunmaktadır.
6
1.1.1.1 Cemalettin Formasyonu
a. Litoloji
Birimde genel olarak grimsi – yeşilimsi renkli konglomera, kaba taneli kumtaşı, kumtaşı
– silttaşı – kiltaşı – marn ardalanması vardır. Yukarıkarabüzey Köyü’nün güney
kesimlerinde ise daha çok grimsi renkli kumtaşı – silttaşı ve kiltaşı ardalanması vardır.
b. Kalınlık
Kalınlığı 0-100 m. arasında değişen birim, kendinden yaşlı tüm birimleri açısal
uyumsuzlukla örter.
c. Yaş
Aydın vd. (1986) tarafından Üst Eosen – Alt Oligosen yaşlı olarak tanımlanır.
d. Yayılım
Oycalı, Saltuklu Köyleri ve Boyabat dolaylarında yüzeylenir.
1.1.1.2 Boyabat Formasyonu
a. Litoloji
Sarımsı gri-beyaz renkli, biyoklastik, yersel olarak kumlu, ince-orta katmanlı,
nummulitik kireçtaşı, sarımsı gri renkli bol kuvars taneli, zayıf-orta boylanmalı, bol
canlı izli, karbonat çimentolu kumtaşı ve ufak-kaba taneli, kötü hoylanmalı, kalın
katmanlı, karbonat çimentolu çakıltaşlarından kurulu, sığ denizel birimdir. Yer yer
resifal özellikler içeren kireçtaşlarından oluşur.
7
b. Kalınlık
Kalınlığı 70-100 m. kadardır.
c. Yaş
Birim, Oligosen – Eosen yaşlıdır.
d. Yayılım
Boyabat Formasyonu, Boyabat Kasabası yakınında mostra verir ve havzada açılan
Boyabat petrol arama kuyularında da rastlanır.
Mengen’in uzak kuzeydoğusunda, Fındıklı Formasyonu ve ayrılmamış birimin üzerinde
açısal uyumsuzdur. Formasyonun en iyi görüldüğü yer, Boyabat Kasabası yakınlarıdır.
1.1.1.3 Kusuri Formasyonu
a. Litoloji
Ketin ve Gümüş (1962) tarafından Sinop-Ayancık dolayında isimlendirilen formasyon,
gri – koyu gri şeyl, kumtaşı, marn, çamurtaşı, silttaşı, tüf, tüffit, killi kireçtaşı
litolojilerinden kurulu bir fliş fasiyesidir.
b. Kalınlık
Gedik ve Korkmaz (1984) tarafından önerilen tip kesitte 1460 m kalınlık ölçülmüştür.
İstif çoğu yerde daha kalın olabilir.
8
c. Yaş
Ketin ve Gümüş (1963) birime Orta – Erken Eosen; Akyol vd. (1974) Erken Eosen,
Gedik ve Korkmaz (1984) Orta Eosen, Tüysüz vd. (1989) ise Erken – Orta Eosen
yaşlarını vermişlerdir.
d. Yayılım
Formasyonun Cide yakınından başlayarak doğuya doğru geniş yayılımı vardır.
1.1.1.4 Atbaşı Formasyonu
a. Litoloji
Atbaşı Formasyonu oldukça homojen bir birimdir. Formasyonun başlıca litolojisi olan
marn ve karbonat çamurtaşları kırmızı, pembe renkli, ince – orta kalın tabakalıdır.
Tabaka sınırları keskin olmayıp dereceli geçişlidir. Marnlar karbonat çamurtaşlarına
nazaran daha dayanımlı tabakalar halindedir. Kil açısından zengindirler. Kil açısından
zengin olmaları bu birimlerin su alarak şişip, yüzeysel alterasyondan çok
etkilenmelerine neden olmuştur.
b. Kalınlık
Gedik ve Korkmaz (1984) tip kesitinde birimin 537 m kalınlıkta olduğunu
belirtmişleridir. Akyol vd. (1974) Akgüney Formasyonu olarak tanıttıkları bu birimin
ölçülmüş stratigrafi kesitinde 260 m kalınlıkta olduğunu belirtmişleridir.
c. Yaş
Birime Ketin ve Gümüş (1963) Paleosen – Erken Eosen, Akyol vd. (1974) Paleosen,
Gedik ve Korkmaz (1984) Erken Eosen, Tüysüz vd. (1997) Paleosen yaşını vermişlerdir.
9
d. Yayılım
Karadeniz kıyısında Cide ve doğusunda genellikle doğu – batı uzanan şeritler halinde
yüzeylenen halinde yüzeylenen birim kılavuz bir seviye özelliğindedir.
1.1.1.5 Akveren Formasyonu
a. Litoloji
Ketin ve Gümüş (1963) tarafından Sinop – Ayancık dolayında yüzeylenen birim, altta
kumlu karbonatlar, üste doğru killi kireçtaşları, çamurtaşları, kireçtaşlı türbiditler ve
volkanitlerden oluşur. Kireçtaşları yer yer resifal özelliktedir.
Akveren Formasyonu’nun hakim renkleri sarı, beyaz, grimsi yeşil, yer yer kırmızıdır.
İnce- orta kalın katmanlıdır. Seyrek olarak masif görünümlüdür. Kumtaşı kırıntılı
kireçtaşları ile başlayan birim, üste doğru killi kireçtaşı – marn çoğunlukta olmak üzere
kiltaşı – silttaşı ardalanmalı olarak devam eder. İstif içerisinde yer yer türbidit akmaları
ile gelişmiş çökeller gözlenir. Birim genel olarak Yemişliçay Formasyonu üzerinde,
kırıntılılardan yarı pelajik ve türbidit çökellere geçiş gösterir.
b. Kalınlık
Akyol vd. (1974) Cide – Kurucaşile yakınında formasyonun 390 m kalınlıkta olduğunu
belirtmişlerdir. Akman (1992) tarafından Doğaşı – Kayadibiçavuş kesitinde 593 m
kalınlık ölçülmüştür.
c. Yaş
Akveren Formasyonu’na Ketin ve Gümüş (1963) tarafından Maastrihtiyen, Gedik ve
Korkmaz (1984) tarafından Mestriştiyen – Paleosen, Akman (1992) tarafından
Kampaniyen – Paleosen, Tüysüz vd. (1997) tarafından Mestriştiyen yaşları verilmiştir.
10
d. Yayılım
Tüm Karadeniz kuşağında özellikle kıyıya yakın alanlarda görülür. Akveren
Formasyonu hızlı ve ani bir transgresyonun ürünüdür; sığ denizden, derin denize kadar
değişen ortamlarda çökelmiştir.
1.1.1.6 Yemişliçay Formasyonu
a. Litoloji
Ada yayı volkanizmasının ürünlerinin hakim olduğu birime Ketin ve Gümüş (1963)
tarafından Sinop yöresindeki çalışmalarında ilk defa Yemişliçay Formasyonu ismi
verilmiştir. Birim içinde pelajik ve yarı pelajik kireçtaşından oluşan seviyeler
Kapanboğazı üyesi ismiyle incelenmiştir.
Yemişliçay Formasyonu genel olarak yeşil renkli, peridotik, tüf, tüfit, aglomera,
konglomera, kumtaşı, mikrit, şeyl ve volkanitlerden oluşur. Hakim rengi bordo, yeşil ve
sarımsı gridir. Kumtaşlarında soğan kabuğu ayrışması hakimdir.
b. Kalınlık
Yaklaşık 750 – 1000 m arası kalınlık sunan birim yayılım alanlarının güney
bölümlerinde daha incedir.
c. Yaş
Aydın vd. (1987) tarafından, birim içinde derlenen Globotruncana cf. arca
(CUSHMAN), Globotruncana lapparenti (BOLLI), Heterohelix sp., Praeglobotruncana
citae (BOLLI) Spheroidal foraminiferlere göre birimin yaşı Üst Kretase olarak
değerlendirilmiştir.
11
d. Yayılım
Sinop – Ayancık dolayında yüzeylenmiştir.
1.1.1.7 Kapanboğazı Formasyonu
a. Litoloji
Serdar vd. (1984) ile Yoldaş vd. (1985) tarafından Kapanboğazı formasyonu olarak
tanımlanan birim Aktimur vd. (1989) tarafından üye mertebesine indirgenmiştir.
Kırmızı, şarabî kırmızı renkli, çörtlü, killi ve mikritik kireçtaşlarından oluşur.
b. Kalınlık
Kalınlığı 20-300 metre arasında değişir.
c. Yaş
Bol Globotruncana fosili içerir. Santoniyen – Kampaniyen yaşındadır.
d. Yayılım Kale Köy’ün 1 km kadar kuzeydoğusunda tip kesit vermektedir.
1.1.1.8 Sapça Formasyonu
a. Litoloji
Birim tümüyle kumtaşlarından oluşmaktadır. Kumtaşları koyu yeşilimsi gri renkli, çok
fazla glokonili, ince – iri taneli, üst düzeylerinde killi, orta boylanmalı, kalsit çimentolu,
5 – 150 cm kalın tabakalıdır. Üst düzeyleri marn ile ardalanır. Paleozoyik temel üzerine
transgresif olduğu yerlerde tabanında karbonatlı ince çakıltaşları görülür (Siyako vd.
1980).
12
b. Kalınlık
250 – 400 m arasında kalınlık sunmaktadır (Siyako vd. 1980) Şahintürk ve Özçelik
(1983) Tünel kesitinde 260,3 m kalınlık ölçmüşlerdir.
c. Yaş
Birime içerdiği ammonitlere (Tokay 1952), alg ve foraminiferlere (Yergök vd., 1987)
dayanılarak Albiyen yaşı verilmiştir.
d.Yayılım
Birim Zonguldak güneyinde oldukça geniş bir kuşak halinde yüzeylenmektedir.
1.1.1.9 Velibey (Çağlayan) Formasyonu
a. Litoloji
Kuvars taneli, kumtaşı, nadir olarak kuvarsit çakıllı kumtaşından oluşur. Ereğli ilçesi
kuzeydoğusunda sahil kesiminde yayılım sunan birim sarımsı bej renklidir ve yoğun
alterasyona uğramıştır. Birim yer yer plaj kumu özelliği gösterir.
Devoniyen karbonatları (Yılanlı Formasyonu) üzerine geldiği yerlerde tabanında 5 m’ye
varan boksit oluşukları gözlenir.
b. Kalınlık
Saner vd.’ye (1980) göre 0 – 450 m arasında kalınlık gösterir. Şahintürk ve Özçelik
(1983) Bıçakölen kesitinde 561,4 m, Ulutam dere kesitinde 269,3 m, Kozluköy
kesitinde 260 m kalınlık ölçmüştür.
13
c. Yaş
Tokay (1952) birimde bulduğu bir ammonit fosiline dayanarak Apsiyen (Alt Kretase’de)
yaşı vermiştir. Yergök vd. (1987) ise bu fosilin Erken Albiyen (Alt Kretase’de) yaşını
belirttiğini, stratigrafik pozisyonuna göre de bu birimin Geç Apsiyen – Erken Albiyen
yaş aralığında olması gerektiğini belirtmişlerdir.
d. Yayılım
Birim Karadeniz Ereğlisi, Zonguldak, Bartın ve Cide dolaylarında yüzeylenmektedir.
1.1.1.10 İnaltı Formasyonu
a. Litoloji
Bej, beyaz, gri ve koyu gri renklerde, orta – kalın tabakalı, yer yer masif ve alt kesimleri
dolomitiktir. Birim kireçtaşı türleri olan vaketaşı, istiftaşı, tanetaşı, bağlamtaşı içerir.
Tabanında kumlu kireçtaşının geliştiği birim, kalınlık bakımından yanalda değişiklik
gösterir. Formasyon içerisinde yer yer kırmızı renkli konglomera, çakıllı kumtaşı,
kumtaşı, silttaşı ve çamurtaşı içeren düzeyler bulunur. Konglomeratik düzeyin alt
kesimleri tamamen İnaltı Formasyonu’nun kendi çakıllarından üst kesimleri ise İnaltı
Formasyonu ve Bürnük Formasyonu’nun çakıllarından oluşmuştur.
b. Kalınlık
Birim kalınlığı 150 – 1200 m arasında değişmektedir (Derman ve Sayılı 1995).
c. Yaş
Ketin ve Gümüş (1963) bentik foraminiferlere dayanarak İnaltı Formasyonu’nun
yaşının Malm – Erken Kretase olduğunu belirtmişlerdir. Derman ve Sayılı (1995) ve
Akman (1992) birimin Geç Oksfordiyen – Berriaziyen (Malm ve Alt Kretase’de)
14
yaşında olduğunu belirtmişlerdir. Akman (1992) ve Tüysüz vd. (1997) birimin yaşının
bazı kesimlerde Valanjiniyen’e kadar çıktığını ileri sürmüşlerdir.
d. Yayılım
Birim Sinop güneyinden Zonguldak – Karadeniz Ereğlisi arasına kadar geniş bir alanda
yüzeylenmektedir. Cide güneyleri ile Cide – Bartın arası, Safranbolu kuzeyi ve
Zonguldak çevresi en geniş yayılımlı olduğu alanlardır.
1.1.1.11 Bürnük Formasyonu
a. Litoloji
Kırmızı renkli, polijenik-heterojen çakıltaşlarından oluşmuştur. Yer yer kumtaşı
düzeyleri içerir. Çakıllar, kuvars, kuvarsit, granit, diyorit, volkanit ve metamorfit
kökenli olup, ayrıca alttaki Akgöl formasyonundan parçalar içerir. Yanal devamlılığı
yoktur. Alt sınırı Akgöl formasyonu ile uyumsuzdur.
b. Kalınlık
Çeşitli araştırmalarda 0 – 200 m arasında değişen kalınlıklar belirtilmiştir.
c. Yaş
Birim içerisinde yaş verecek fosil bulunamamıştır. Altta Dogger yaşlı (Yılmaz 1979)
granitleri örtmesi ve onların çakıllarını içermesi, üstte ise İnaltı Formasyonu tarafından
örtülmesi nedeniyle Malm yaşında olduğu kabul edilmektedir (Ketin ve Gümüş 1963).
15
d. Yayılım
Birim en geniş yüzleklerine Orta Karadeniz Bölgesi’nde Devrekani kuzeyinde
Yaralıgöz Dağı ve Harani Dağı yakınında rastlanır. Batı Karadeniz Bölgesi’nde Cide –
Şenpazar yolu güneyinde Acına Köyü ve yakınlarında görülür.
1.1.1.12 Akgöl Formasyonu
a. Litoloji
Koyu gri-siyah, genel olarak fosilsiz, manganez dendritleri içeren şeyl, silttaşı, ince
taneli kumtaşı, çok seyrek, ince kireçtaşı bantlı, spilit, diyabaz, gabro, serpantinit (Küre
yöresi) gibi litolojileri içeren derin denizel-okyanusal ortam oluşuklarıdır.
b. Kalınlık
Ayancık dolaylarında 400 – 500 m kalınlık gösterir.
c. Yaş
Ketin ve Gümüş (1962) tarafından, Sinop-Ayancık yöreleri çalışmasında adlanan birim
Üst Jura ve daha genç birimlere temel oluşturmaktadır. Bazı ammonit fosillerine göre
yaşı Liyastır (Ketin 1962).
d. Yayılım
Sinop – Ayancık dolaylarında yayılım gösterir.
16
1.1.1.13 Çakraz Formasyonu
a. Litoloji
Çakraz Formasyonu’nu tamamen karasal çökeller oluşturur. Birim ayırt edici kırmızı
görünümüyle kolayca tanınır. Beyaz kumtaşları ile yeşilimsi çamurtaşları bulundukları
yerlerde formasyona alacalı bir görünüm kazandırırlar. Karasal kumtaşı ve çakıltaşları
Çakraz Formasyonu’nun başlıca litolojisini oluştururlar. Çakıltaşları formasyonun
stratigrafik olarak en alt seviyesini oluştururlar ve kırmızımsı, alacalı, yuvarlak taneli,
kötü boylanmalı, tane desteklidir. Formasyonun daha üst seviyelerine doğru çakıltaşları
giderek azalır ve istif kumtaşı, çamurtaşı ve kiltaşı ardalanması haline dönüşür. Üste
doğru birimlerin renginin kırmızıya dönüşmesi, tabakaların daha düzenli bir nitelik
kazanması kanal yapılarının giderek azalması, simetrik dalga izlerinin seyrek de olsa
görülmesi alttaki düzensiz örgülü akarsu çökellerinden üste doğru daha düzenli
menderesli akarsu – taşkın ovası çökellerine geçişin işaretidir. Çakraz Formasyonu
Çakraz Koyu batı kenarında kırmızı renkli, yüksek açılı rüzgar çapraz laminalı
kırıntılılar da içerir.
b. Kalınlık
Akman (1992) birimin alt seviyelerinde ölçtüğü kesitin 1350 m olduğunu, tabanı
yüzeylemeyen birimin görünür kalınlığının 1800 m olduğunu belirtmiştir. Akyol vd.
(1974) birimin Çakraz dolayında 1200, Pelitovası dolayında ise 3000 m olduğunu
belirtmiştir.
c. Yaş
Çakraz Formasyonu’nun yaşıyla ilgili olarak herhangi bir fosil verisi bulunmamıştır.
Alişan ve Derman’a göre (1995), göl çökelleri bölümü Geç Triyaş yaşlıdır. Alişan ve
Derman Çamdağ sahasında, Çamdağ Formasyonu diye bir birim olarak adlayıp
tanımladıkları, birime eşdeğer olan istiften elde ettikleri palinolojik bulguların Geç
Permiyen yaşını gösterdiğini de aynı makalede açıklar. Daha önceleri de birimin yaşı
17
Erken Permiyen (Grancy 1938, Wedding 1970), Permiyen (Tokay 1962), Triyas
(Jongmans 1939), Permiyen – Triyas (Akyol vd. 1974; Kaya vd. 1986, Yergök vd. 1987)
olarak belirtilmiştir. Birimin yaşı MTA (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü)
tarafından Permiyen – Triyas olarak kabul edilmiştir.
d. Yayılım
Çakraz Formasyonu Çakraz – Cide alanında üç büyük yüzlekte izlenir. Bunların ilki
batıda Çakraz koyundan başlar ve doğuya doğru Cumayanı, Elvanlar, Şaban Köyleri
boyunca uzanır. Daha güneyde Mevren Dere ve Ala Dere’den doğuya doğru uzanan
ikinci bir kuşakta Başköy, Kızılkilise, Kirazlıdere, Kızılovaz, Ovacık ve Develi Köyleri
ve Gürendere arasındaki alan tümüyle Çakraz Formasyonu’nun yüzlekleri ile kaplıdır.
Daha güneydeki üçüncü büyük yüzlek ise Arıtdre Vadisi’nde bulunur. Daha doğuda
Azdavay, Maksutlu ve Özkem çevresinde de birimin geniş mostraları vardır.
1.1.1.14 Alacaağzı Formasyonu
a. Litoloji
Kömür damarlı şeyli çamurtaşı ve kumtaşlarından oluşan birim ilk kez Ralli (1933)
tarafından isimlendirilmiştir.
Birim alt seviyelerinde brakiyopod, goniatit ve tribolit içeren kireçtaşlarından
(çamurtaşı ve vaketaşı) oluşmaktadır (Kerey 1982; Kerey vd. 1986). Bu kireçtaşlarını
bitki parçaları ve kömürlü klastların yaygın olduğu koyu renkli çamurtaşları, silt ve
kumca zengin, yukarı doğru kabalaşan düzeyler izlemektedir. Birimin en üst bölümü ise
taban sınırı aşınımlı kanal dolgusu kumtaşlarıyla başlayan ve yukarı doğru incelen kalın
bir istif özelliğindedir.
18
b. Kalınlık
Formasyonun kalınlığı 600 m yakınındadır (Kerey vd. 1986). Derman ve Özçelik (1993)
ise birimin kalınlığının 1200 m’den daha fazla olduğunu belirtirler.
c. Yaş
Birimin yaşı, elde edilmiş flora ve fauna topluluklarına göre, en geç Vizeyen – Geç
Namuriyen’dir (Kerey vd. 1986). Derman ve Özçelik (1993) ise Zonguldak yakını
Paleozoyik istifinde Alacaağzı Formasyonu’nun yaşını Namuriyen – Vestfaliyen A
olarak belirtir.
d. Yayılım
Alacaağzı Formasyonu, Zonguldak ve Amasra bölgesinde yüzeylenir.
1.1.1.15 Yılanlı Formasyonu
a. Litoloji
Saner vd. (1979) tarafından adlanan birimde, alt kesimlerde koyu gri-siyah, ince şeyl
katmanı ile ardalanmalı koyu gri-siyah kireçtaşı ve dolomitler baskın iken, üstlere doğru
izleyen seviyelerde düzenli, açık gri – siyah arası renklerde, H2S kokulu, ince – orta yer
yer kalın tabakalı karbonatlarla temsil edilir. Karbonat kayaları karbonat çamurtaşı,
vaketaşı, yer yer istiftaşı ve bağlamtaşlarından oluşur. Değişik seviyelerinde çört
yumrulu olan birimde üste doğru dolomitik kireçtaşı ve dolomitler artar. En üst
seviyelerine doğru ve özellikle üzerine gelen Alacaağzı Formasyonu’na geçiş zonuna
yakın kısımlarında bol miktarda yumru ve mercek şeklinde çörtler içerir. Bu zonda,
katman aralarında ince asfalt ve şeyl ara katkıları yer alır. Orhandağ-Akçakoca arasında,
sadece üst seviyelerine karşılık gelen, som katmanlanmalı, koyu gri-siyah renkli
dolomitik kesim bulunmaktadır.
19
b. Kalınlık
Birimin kalınlığı değişmekle birlikte Zonguldak dolaylarında 1000 m yakınındadır
(Aydın vd. 1987, Derman ve Özçelik 1993).
a. Yaş
Birimin yaşı, içinde bulunan fosillere göre Orta Devoniyen – Vizeyen’dir (Saner vd.
1979).
b. Yayılım
Adapazarı’nın doğusunda kalan tüm alanlarda yaygın mostralar vermektedir.
1.1.1.16 Kartal Formasyonu
a. Litoloji
Kartal Formasyonu adı ilk defa Kaya (1973) tarafından, tabanda kuvars kumtaşı,
egemen olarak çamurtaşı, fosilli kireçtaşı arabantlan ve üst kesim1ere doğru oolitik
demir katmanlı birimler için kullanılmıştır.
Yeşilimsi gri renkli, ince - orta katmanlı, yatay laminalı, üst kesimlerinde karbonatlı,
fosil içermeyen çamurtaşları ile başlar, koyu gri renkli, bol fosil boşluklu, brakyapod
fosilli, orta-kalın katmanlanmalı karbonat çamurtaşlarıyla devam eder. Daha sonraları
koyu gri renkli, sert, köşeli kırıklı, çatlakları kalsit dolgulu, bol brakyapodlu, orta
katmanlı, demirsiz kiıeçtaşı bantları vardır. Üst kesimlere doğru, yeşilimsi gri,
kırmızımsı sarı renkli silttaşı ve demirli kireçtaşı ile yaklaşık 35 m, kalınlığındaki,
kılavuz düzey olarak kullanılan demirli zonu, bol mercan ve brakyapodlu, yumrulu,
kireçtaşı ve koyu gri-siyah renkli şeyller izler.
20
b. Kalınlık
Birimin kalınlığı 650 – 700 m arasında değişmektedir.
c. Yaş
Kaya (1973) ve Kipman (1974)'e göre birim Alt Devoniyen, Önalan’a (1987 / 1988)
göre fosil verilerince Emsiyen – Eyfeliyen yaşlıdır.
d. Yayılım
İstanbul’un Anadolu yakasında Üvezli Köyü güneyi, Ömerli doğusu, Sarıgazi yakını,
Paşabahçe yakını, Kızıltoprak – İçerenköy arası, Tuzla yakını, Kaynarca güneydoğusu,
Pelitli Köyü güneyi ve Ovacık Köyü güneydoğusu birimin mostralarının görüldüğü
yerlerdir.
1.1.1.17 Fındıklı Formasyonu
a. Litoloji
Birim, grimsi-siyahımsı renkli, paralel yarılımlı, yer yer çabuksal kırılmalı, çok az
karbonat içerikli ve graptolitli (özellikle Monograptus) şeyller, grimsi-mavi renkli, sert,
tıkız, belirgin ve ince orta katmanlanmalı, graptolit ve diğer bazı makro fosilleri içeren
kireçtaşı, gri-sarı renkli, ufak-orta tane boylu, orta boylanmalı, sert, belirgin
katmanlanmalı, az karbonat çimentolu kumtaşı litolojilerinden oluşur.
b. Kalınlık
Birimin kalınlığı bölgelere göre farklı olup 350 – 1300 m arasında değişir.
21
c. Yaş
Fosil verilerine göre birim için Silüriyen (Aydın vd. 1987), Arenigiyen – Venlokiyen
(Erken Ordovisiyen sonu – Erken Silüriyen sonu) (Dean et al. 1997), Orta Ordovisiyen
– Erken Devoniyen (Gedik ve Önalan 2001) yaşları belirlenmiştir.
d. Yayılım
Birimin mostralarına Çamdağ, Bolu – Zonguldak – Ereğli arası ve Eflani – Araç
dolayında rastlanır.
1.1.2 Trakya Stratigrafisi
Trakya Havzası, geniş alanlarda Kuvaterner sedimanları ile örtülüdür. Yaşlı
formasyonlar, Istranca Dağı eteklerinde ve derin dere yataklarında mostra vermektedir.
Fakat, açılan petrol ve gaz arama kuyularında havzanın stratigrafisi tespit edilmiştir.
Trakya Havzası’nda, gençten yaşlıya aşağıdaki formasyonlar mevcuttur.
1.1.2.1 Ergene Grubu (Miyo-Pliyosen)
Açısal uyumsuzlukla Danişmen Formasyonu üstüne gelmektedir. Açısal uyumsuzluk,
sismik kesitlerde çok iyi izlenmektedir.
Istranca masifinden kopan iri granit, mikaşist gibi magmatik-volkanik bloklar ve yer yer
kil-kiltaşı bantlar içermektedir.
1.1.2.2 Danişmen Formasyonu (Oligosen)
Üst kesimlerde varvlı şeyller mevcuttur. Genelde gri-yeşilimsi şeyler içinde ince
kumtaşı bantları ve linyit mevcuttur.
250-300 m kalınlıktadır.
22
1.1.2.3 Osmancık Formasyonu (Oligosen)
İnce-orta taneli, karbonat çimentolu, yer yer iyi gözenekli ve geçirimli kumtaşları ile yer
yer linyit arabantlarından oluşur.
Kalınlığı 75-100 m’dir.
Osmancık Formasyonu, Trakya’da çeşitli sahalarda gaz üretmektedir. Osmancık
Formasyonu eşdeğerinden de Akçakoca sahalarında gaz üretimi yapılmaktadır.
1.1.2.4 Mezardere Formasyonu (Eosen-Oligosen)
Gri-koyu gri şeyl, kumtaşı, killi kireçtaşı, silttaşı ve tüf ardalanmalarından oluşur.
Jeokimyasal analizler, Mezardere şeylerinin iyi kaynak kaya niteliğinde olduğunu
göstermektedir.
Mezardere Formasyonu içindeki tüflerden de gaz üretimi mevcuttur.
1.1.2.5 Ceylan Formasyomu (Eosen)
Globigerinalı gri-yeşilmsi marnlardan oluşur. 200-300 m kalınlığındaki marnlar örtü
kaya niteliğindedir. Ceylan Formasyonu içinde yer yer tüf bantları mevcuttur.
1.1.2.6 Soğucak Formasyonu (Eosen)
Paleoyükselimler üzerinde resifal karakterli olan Soğucak Formasyonu, Deveçatağı ve
Kuzey Osmancık sahalarında petrol, Kuzey Marmara’da ve Değirmendere’de ise gaz
üretmektedir.
23
50-100 m kalınlıktaki Soğucak Formasyonu B-D doğrultusunda Istranca Dağları
boyunca yayılım gösterir. Havzanın derin kısımlarına doğru fasiyes değişmesiyle marnlı
olmaktadır.
1.1.2.7 Hamitabat Formasyonu (Eosen)
Gri renkli, ince taneli, silis çimentolu, türbiditik karakterli kumtaşlarından ve linyit
arabantlarından oluşur. Kalınlığı 400-500 m’dir. Hamitabat gaz sahasında bu
formasyondan gaz üretimi yapılmaktadır. İri konglomeralardan oluşan ve Hamitabat
Formasyonu’nun üyesi olan Koyunbaba birimi sadece havzanın kuzey kesiminde
görülür.
Kalınlığı 30-70 m kadardır (Büyükutku 1998).
1.1.2.8 Istranca Masifi (Paleozoyik)
Granit, mikaşist, fillat gibi magmatik ve metamorfik kayaçlardan oluşur. Havzada temel
masifini oluşturur.
24
2. KAYNAK ÖZETLERİ İnceleme alanının tektonik ve sedimantolojik özellikleri, petrol imkanları yönünden
birçok araştırmacı ve yerli – yabancı petrol şirketleri tarafından incelenmiştir.
Bölgede, Okan Tüysüz ( 1989 ), Triyas – Kretase – Tersiyer Birimlerini, Ahmet Aksay,
Paleozoyik Birimlerini, Erdinç Yiğitbaş, Prekambriyen Birimlerini araştırmış, bu
araştırmaları MTA Genel Müdürlüğü, Batı Karadeniz Bölgesi Litostratigrafi Birimleri
adlı kitabında yayınlamıştır.
Harput (1997), Bölgedeki çalışmalarını, Batı Karadeniz Bölgesi Tortullarının Kaynak
Kaya ve Olgunlaşma Yönüyle İncelenmesi adıyla Hacettepe Üniversitesinde doktora
tezi olarak yayınlamıştır.
Derman (2002), Karadeniz açılma istiflerini TPJD Bülteni, 14 / 1, 37 – 66.’da
yayınlamıştır.
Şengör (1979), İnceleme alanındaki petrol potansiyelini etkileyebilecek Kuzey Anadolu
Fayı ile ilgili çalışmalarını, “The North Anatolian Fault: its age, offset and tectonic
significance” adıyla İngilizce olarak J. Geol. Soc., 136, 269 – 282’de yayınlamıştır.
Sefunç et al. (2000), Tecno – stratigraphic control On the migration of hydrocarbons,
Limanköy area, Western Black Sea adlı çalışmasıyla Bölgedeki Limanköy alanında
hidrokarbon göçünün tekno – strarigrafik kontrolünü, Turkog, 26 – 28’de İngilizce
olarak yayınlamıştır.
Herece (2003), İnceleme alanının petrol potansiyelini etkileyen Kuzey Anadolu Fayı’yla
ilgili çalışmalarını, Kuzey Anadolu Fayı (KAF) Atlası adıyla MTA Özel Yayın Serisi –
2’de yayınlamıştır.
25
Siyako vd. (1981), İnceleme alanı ve konusuyla ilişkili olan “Zonguldak dolayının
jeolojisi ve hidrokarbon olanakları” adlı çalışmalarını Türkiye Petrolleri A, O., Arama
Grubu, rap, no : 1536’da yayınlamıştır.
Altun vd. (2002), İnceleme alanının araştırılması ile ilişkili olan Ereğli – F 26 Paftası’nı
1 : 100 000 ölçekli haritada yayınlamış, pafta içerisinde bulunan formasyon
özelliklerine yer vermiştir.
Büyükutku vd. (2005), Eosen karbonatlarının rezervuar potansiyelini belirlemiş, Journal
of Petroleum Science and Engineering’de yayınlamıştır.
26
3. MATERYAL VE YÖNTEMLER 3.1 Çalışma Alanı
İnceleme alanı, Batı Karadeniz Bölgesi’nde, Akçakoca güneyi (onshore) ve kuzeyinde
(offshore) yer almaktadır (Şekil 3.1).
Şekil 3.1 İnceleme alanı bulduru haritası
Şekil 3.1’de de görüldüğü gibi çalışma alanının güneyinden geçen KAF Akçakoca’nın
kuzey bölgelerinde çeşitli ölçekte fay ve kırıklar oluşturmaktadır. Ayrıca, karada
bulunan volkanik – metamorfik kayaçlar da inceleme alanında çökelen kırıntılı
kayaçların ana kayası olmaktadır (Şekil 3.2)
27
Şekil 3.2 İnceleme alanı genelleştirilmiş jeoloji haritası ve araştırmada kullanılan sismik
kesit hatları (Metamorfik kayaçlar, denizdeki kırıntılıların kaynak kayasını
oluşturmaktadır)
28
3.2 Coğrafik Konum
Çalışma alanının kara kısmında önemli yükseltileri olan sedimanter ve volkanik –
metamorfik kayaçlar yüzeylenmektedir. Bu bölgelerden denize doğru eğimli tabakalar
inceleme alanında derin zonlarda bulunurlar. Bölgede en önemli akarsu, Karasu
Nehri’dir. Ereğli dolaylarında temeli oluşturan masifler yükselmektedir.
3.3 Çalışmanın Amacı
Bu çalışmanın amacı Akçakoca kuzeyindeki deniz kesiminde yayılım gösteren
rezervuar nitelikli birimlerin petrol potansiyelini mevcut sismik kesitler ve kuyu
verileriyle araştırmaktır. Bu araştırmada özellikle faylar, kırıklar ve kumtaşı kanallarıyla
antiklinal ve senklinal yapıların durumları tespit edilmiştir.
3.3.1 Arazi (Onshore) çalışmaları
Bu çalışmalar, daha önce MTA tarafından yapılan Ereğli – F 26 paftasında B – D
istikametinde gerçekleştirilen ve genelde tektonik olaylara dik olarak yapılan jeoloji
enine kesitlerini içermektedir. Kesitlerin yapıldığı bölgenin jeoloji haritası ve kesitler
Şekil 3.3 - 3.6’da görülmektedir
29
Şekil 3.3 İnceleme alanı güneyi (onshore) jeoloji haritası (Haritada B-D doğrultusunda
yapılan jeoloji enine kesit hatları görülmektedir, MTA'dan değiştirilmiştir)
30
Şekil 3.4 Jeolojik kesitler 1, 2, 3 (Kesitlerde Paleozoyik temel yükselimin güneyden
kuzeye doğru devam ettiği ve batı kesimlerde kalın sedimanların çökeldiği
görülmektedir)
31
Şekil 3.5 Jeolojik kesitler 4, 5 (Paleozoyik yükselimin kuzeye ve denize doğru
gelişimini gösteren kesitler)
Şekil 3.6 Jeolojik kesitler 5, 6 (Paleozoyik temel yükselimin denize doğru gelişmesini
gösteren kesitler)
32
Şekil 3.3 - 3.6’da güneyden Akçakoca’ya doğru Paleozoyik birimleri içeren temel
yükselimleri denize doğru devam etmekte, görülmektedir. Bu yükselimin kenar
kısımlarında ise kalın çökel havzaları mevcuttur. Bu Paleozoyik yükselimin inceleme
alanı petrol potansiyeline etkilerinden ilerideki bölümlerde bahsedilecektir.
3.3.2 Laboratuvar çalışmaları
İnceleme alanı TPAO’ya ait gaz kuyuları içerdiğinden bu kuyulardaki rezervuar ve
kaynak kaya birimlerinden kırıntı örnekleri almak ve laboratuarda inceletmek mümkün
olmamıştır.
3.3.3 Sismik veriler
İnceleme alanı değerlendirmelerinde daha önce yabancı petrol şirketleri tarafından
atılmış sismik kesitler kullanılmıştır. Bu kesitlerde en önemli problem, tekrarlanmaların
(multiple) bulunmasıdır. Tekrarlanmalar yorum aşamasında önemli yorum zorlukları
çıkarmaktadır. İnceleme alanında gaz keşfinden sonra yerli ve yabancı petrol şirketleri
tarafından önemli sayıda sismik hatlar atılmıştır. Fakat, bu hatları bulmak ve kullanmak
mümkün olmamıştır.
3.3.4 Değerlendirme çalışmaları
İnceleme alanının petrol potansiyelini belirlemek amacıyla sismik kesitler, tektonik ve
sedimantolojik yönden değerlendirilmiş, antiklinal ve senklinaller, kumtaşı kanalları ve
faylar ayrıntılı olarak haritalanmıştır. Diğer taraftan Akçakoca -1 ve Akçakoca – 2
kuyularında yapılan log korelasyonu ile faylar araştırılmıştır. Karadaki jeoloji haritası
üzerinde yapılan kesitler yorumlanarak elde edilen sonuçlar deniz alanına taşınmıştır.
İnceleme alanında petrol oluşum zonu ve göç yolları da tespit edilmeye çalışılmıştır.
,
33
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İnceleme alanının petrol potansiyelini araştırmak için öncelikle denizde mevcut olan
sismik kesitler ve açılan Akçakoca – 1 ve Akçakoca – 2 kuyu verileri kullanılmıştır.
4.1 Kara ( Onshore ) Bulguları
Akçakoca güneyindeki sahaların jeolojisini açıklamak amacıyla bölgede daha önce
MTA tarafından yapılmış 1 / 100000’lik F - 26 jeoloji haritasından faydalanılmıştır
(Şekil 3.3). Bu bölgede Tersiyer, Mesozoyik ve Paleozoyik yaşlı birimler
yüzeylenmektedir. Bölgenin güneyden kuzeye doğru yapısal gelişmesini incelemek
amacıyla D – B yönünde jeoloji enine kesitleri yapılmıştır. Bu kesitler Şekil 3.4 - 3.6’da
izlenmektedir. Şekillerde görüldüğü gibi güneyden kuzeye doğru Paleozoyik birimler
içinde G – K doğrultusunda bir yükselim var olup, bu yükselim Ereğli dolaylarına doğru
(KD’ye doğru) bir dönüş yaparak yüksek alanların oluşmasına ve Paleozoyik masifin
yüzeylenmesine neden oluşturmaktadır. Bu yükselimin denizdeki devamı çeşitli
antiklinaller – senklinaller oluşturmuştur. Kara kesimindeki bu yükselimin batı
kanadında kalın çökeller mevcuttur. Bu çökeller yeraltında olası kaynak ve rezervuar
kayaçları içermektedir. Karada yapılan bu jeolojik değerlendirmelerin deniz kesiminde
de yapısal ve sedimantolojik etkileri olduğunu, deniz verileri ile korelasyonunda
görmekteyiz.
4.2 Deniz (Offshore) Bulguları
4.2.1 Deniz tabanı topoğrafyası
Sismik kesitler ile çizilen deniz tabanı topoğrafyası Şekil 4.1’de görülmektedir.
34
Şekil 4.1 Deniz tabanına ait batimetri haritası (m)
Şekilden de görüldüğü gibi karadan denize doğru deniz tabanı derinleşmekte ve
inceleme alanının kuzeyinde 1500 m’ye kadar derinliğe erişmektedir. İnceleme alanının
bazı kesimlerinde taban yükselimine bağlı olarak yüksek alanlar mevcuttur. Şekil
4.2’deki kesitlerde ise deniz tabanındaki taban yükselimleri ve faylanmalara bağlı
olarak gelişen kanallar görülmektedir.
35
Şekil 4.2 İnceleme alanı sismik kesit -Line 6- (Kesitte taban kanalları, antiklinaller,
çiçeksi yapılar oluşturan faylar ve temel üzerindeki kamalanmalar
görülmektedir)
Bu kanallar, sedimanter havzadaki tektonizmanın Geç Miyosen – Pliyosen zamanında
devam ettiğini ve deniz tabanında aşınma olaylarının olduğunu kanıtlamaktadır.
4.2.2 Kuyular arası log korelasyonu
Akçakoca kuzeyinde ve denizde (offshore) petrol arama amacıyla Akçakoca – 1 ve
Akçakoca -2 kuyuları açılmıştır. Bu kuyuların bulunduğu yerde su derinliği yaklaşık
100 – 200 m dolaylarındadır. Bu kuyular arasında yapılan GR – BHC log korelasyonu
Şekil 4.3’te görülmektedir.
36
Şekil 4.3 Akçakoca-1 ve Akçakoca-2 korelasyonu ile tespit edilen listrik fay (Fayın GD
kesiminde kalın çökeller mevcuttur)
37
4.2.2.1 Listrik fay
GR-BHC log korelasyonunda da görüldüğü gibi, Akçakoca-1 ve Akçakoca-2 arasında
geçen listrik fay, Akçakoca-2 dolaylarının sedimantasyon esnasında çökmesine ve
Akçakoca-1 kesimine göre daha kalın çökellerin bulunmasına neden olmaktadır. Bu
farklı çökelme olayı GR ve BHC loglarında bazı tabakaların Akçakoca-1 kuyusunda
bulunması nedeniyle tespit edilmiştir. Bu listrik fayın Akçakoca-1 ve Akçakoca-2
arasından geçmesi inceleme alanının G-D kesiminin daha kalın sediman içermesini yani
daha önemli rezervuar ve kaynak kayanın bulunmasını sağlamıştır. Burada bahsedilen
listrik fayın uzantısı, veri eksikliği nedeniyle tespit edilememiştir.
4.2.3 Antiklinaller ve senklinaller
İnceleme alanındaki çeşitli büyüklükteki antiklinaller ve senklinaller öncelikle sismik
kesitlerden tespit edilmiştir. Petrol aramaları için çok önemli olan bu antiklinaller ve
senklinaller genelde GB-KD gidişlidir (Şekil 4.4).
38
Şekil 4.4 İnceleme alanında antiklinal ve senklinallerin yayılımı (Antiklinaller ve
senklinaller GB-KD doğrultusunda uzanmaktadır)
İnceleme alanının kuzeyinde ve özellikle orta kesiminde büyük antiklinaller mevcuttur.
Diğer taraftan antiklinallerin kanat bölgelerinde ise senklinaller yer almaktadır.
Antiklinal ve senklinallerin GB-KD gidişli olması havzadaki tektonik sıkışmanın KB-
GD olduğunu göstermektedir. İnceleme alandaki antiklinaller ve senklinaller, daha önce
jeoloji enine kesitlerin yorumunda bahsedilen ve güneyden kuzeye doğru ilerleyen
temel yükselimin sıkıştırması nedeniyle, GB-KD doğrultusunda yönlenmişlerdir. Orta
kesimde görülen antiklinal Akçakoca dolaylarından geçmekte ve Akçakoca-1
kuyusunda gaz üretilmektedir. İnceleme alanındaki sıkışma tektoniği, KAF’nin
oluşması sırasında Anadolu ve Rusya plakalarının tektonik ilişkilerinden
kaynaklanmaktadır. Antiklinal ve senklinaller sismik kesitlerde açık bir şekilde
görülmektedir (Şekil 4.2). Sismik kesitlerde görüldüğü gibi GB-KD doğrultusunda
enechelon karakterli antiklinaller mevcuttur. Bu antiklinaller petrol aramaları için
önemli yapısal elemanları oluştururlar.
39
Sismik kesitlerde izlenen antiklinallerin yapısal konumlarını ve yayılımlarını belirlemek
amacıyla giriş kotlarında hazırlanan TWT (msan) haritası Şekil 4.5’te görülmektedir.
Şekil 4.5 Sedimanter birimlerin TWT (msan) haritası
Özellikle, Akçakoca kuyuları dolaylarında ve inceleme alanının KD’sinde önemli
yükselimler bulunduğu görülmektedir. Bölgenin KB kesiminde ise derin zonlar
mevcuttur.
4.2.4 Faylar
İnceleme alanında Akçakoca-1 ve Akçakoca-2 kuyuları arasından geçen listrik faydan
daha önce bahsedilmişti (Şekil 4.3). Deniz kesimindeki diğer faylar ise sismik kesitler
yardımıyla incelenmiştir. Değerlendirmeler sonucunda inceleme alanının orta kesiminde
GB-KD doğrultusunda önemli F1 ve F2 fayları tespit edilmiştir (Şekil 4.6)
40
Şekil 4.6 İnceleme alanında sismik kesitlerde tespit edilen faylar
Şekilde, F1 ve F2 faylarının birleşerek GB’de Akçakoca dolayından geçtiği
görülmektedir. Diğer önemli Fay ise, F3 olarak adlandırılmakta ve yine GB – KD
doğultusunda daha güneyde uzanmaktadır. Akçakoca dolayından geçen önemli fay,
şekil 4.2’de görülmektedir. Bu faylar, yeraltında çiçeksi yapılar oluşturabilirler ve kırık
ve çatlaklı zonları içerdiklerinden petrol göçü için en uygun göç yolları özelliğini
taşırlar.
4.2.5 Kamalanmalar
İnceleme alanında, sismik kesitlerde de görüldüğü gibi özellikle taban masifi üzerindeki
bölgelerde kamalanmalar mevcuttur (Şekil 4.2). Bu kamalanmalar, havzanın derin
kesimine doğru kalınlaşmakta, temel masifine doğru ise incelmektedir. Bu
kamalanmalar oluşması, havzanın derin kesiminden sığ bölgelere doğru bir
transgresyonun varlığını işaret etmektedir. Ayrıca, bu kamalanmalar taban masifi
üzerine uyumsuz olarak gelir. Sismik kesitlere ve bölge stratigrafi birimlerine göre bu
kamalanmalarda kumtaşı, konglomera, şeyl, marn gibi kırıntılı kayaçlar mevcuttur. Bu
41
kesimler, Trakya stratigrafi birimlerine göre olasılıkla Hamitabat Formasyonu eşdeğeri
olmalıdır. Kamalanmalar, petrol aramaları yönünden, sratigrafik kapan
oluşturduklarından çok önemlidir: Örneğin, Hamitabat kumtaşlarından Trakya’da gaz
üretimi yapılmaktadır.
42
5. İNCELEME ALANI PETROL POTANSİYELİ İnceleme alanında açılan Akçakoca – 1 kuyusundaki gaz keşfi, bu bölgede petrol
oluşum ve göçünün olduğuna, ayrıca petrol rezervuar ve kaynak kayasının varlığına
işaret etmektedir.
5.1 Kuyu Verileri
Akçakoca dolayında, deniz ve karada petrol arama amacıyla kuyular açılmıştır.
Akçakoca kuyularından başka, son zamanlarda TPAO tarafından açılan Ayazlı, Aktepe
gibi diğer arama kuyuları vardır. Diğer taraftan, kara kesiminde ise Ereğli – 1, Filyos –
1 ve Bartın – 1, Amasra – 1, Çakraz – 1 kuyuları da açılmıştır (Harput 1997). Bu kuyu
verileri inceleme alanının stratigrafisine açıklık getirmekte ve özellikle rezervuar
birimlerinin yorumlanmasına olanak sağlamaktadır (Şekil 5.1).
Şekil 5.1 Akçakoca dolayında karada açılan kuyular ve kesilen formasyonlar
43
Petrol arama amacı ile açılan bu kuyularda özellikle Kretase yaşlı Akveren Formasyonu
kireçtaşları ve Çağlayan Formasyonu kumtaşları önemli rezervuar birimlerini ve hedef
seviyeleri oluştururlar. Akçakoca -1 kuyusunun Trakya kuyu verileriyle korelasyonu
Şekil 5.2’dedir.
Şekil 5.2 İnceleme alanı sismik kesit -Line 1- ve Trakya ile Sinop-Boyabat havzası
stratigrafik kolonları
Bu kuyu verilerine, sismik kesitlere göre, Ergene Grubu ile alttaki kalın Oligosen-Eosen
birimleri arasında açısal uyumsuzluk mevcuttur. Ayrıca, sismik kesitte taban üzerinde
gelişen kırıntılı kamalanma da görülmektedir.
5.2 Rezervuar, Kaynak ve Örtü Kayalar
Sondaj verileri ve Akçakoca – 1 kuyusundaki gaz bulunan, inceleme alanında rezervuar,
kaynak ve örtü kayaların ve petrol göçünün olduğunu göstermektedir.
44
5.2.1 Rezervuar kayalar
Akçakoca kuzeyi, deniz kesiminde açılan kuyularda rezervuar birimler vardır.
a. Kusuri Formasyonu
Kusuri Formasyonu, genelde petrol kaynak kayası olarak bilinmektedir, (Harput, 1997).
Fakat, gri – siyah renkli şeyller içinde delta ortamında çökelen kumtaşları önemli
rezervuar birikimlerini oluştururlar. Bu kumtaşları, Trakya Havzası’ndaki Osmancık
kumtaşları ile eşdeğerdir. Kusuri kumtaşlarında veya bunun eşdeğeri olan Osmancık
kumtaşlarından gaz üretimi yapılmaktadır.
b. Soğucak Formasyonu (Eosen)
Soğucak Formasyonu’nda, Trakya Havzası’nda Deveçatağı ve Kuzey Osmancık
sahalarında petrol, Kuzey Marmara’da gaz üretilmektedir. İnceleme alanının doğu
kesiminde ise bu kireçtaşlarının eşdeğeri bulunmamaktadır. Akçakoca dolaylarında
karada alçılan kuyularda Soğucak kireçtaşlarına rastlanmamıştır.
c. Akveren Formasyonu (Kretase)
Akveren Formasyonu, Sinop dolaylarında, Akveren Köyü yakınında mostra
vermektedir. Kalınlığı 75 – 100 m kadardır. Yer yer resifal özelliktedir. Bugüne kadar
bu formasyonda petrol veya gaz bulunmamıştır.
d. Çağlayan (Velibey) Formasyonu (Kretase)
Çağlayan (Velibey) Formasyonu, gri – beyaz renkli, iyi yuvarlanmış karbonat çimentolu,
ince – orta taneli kumtaşlarından oluşur. Boyabat dolayında, kumtaşları içinde ölü petrol
emareleri vardır (Coşkun 1976). Boyabat dolaylarında açılan Boyabat kuyularında,
Çağlayan kumtaşlarında gaza ve kondanseyte rastlanmıştır. Akçakoca kuyularında ise
Çağlayan kumtaşlarını test edecek derinliğe inilmemiştir.
45
e. Paleozoyik Formasyonlar
Paleozoyik Formasyonlar içinde Yılanlı Formasyonu’na ait dolomitler önemli
rezervuar birimlerini oluştururlar.
5.2.2 Kaynak kayalar
Akçakoca dolaylarında gaz bulunması çökel havza içinde petrol kaynak kayasının
olduğunu gösterir.
a. Kusuri Formasyonu
Kusuri Formasyonu, gri – siyah renkli kalın şeyllerden oluşur. Bu şeyller organik
madde bakımından zengindir (TOC miktarı: % 0.08 - 0.93 wt ).
b. Çağlayan Formasyonu
Delta ortamında çökelen Çağlayan Formasyonu’ndaki siyah – gri renkli şeyller önemli
petrol kaynak kayası niteliğindedir (Derman 2002).
c. Zonguldak – Alacaağzı Formasyonları
Jeokimyasal analizler, Zonguldak – Alacaağzı formasyonlarının da kaynak kaya
niteliğinde olduğunu ve kömür bantlarının da gaz üretebileceği tespit edilmiştir (Harput
2000)
5.2.3 Örtü kayalar
İnceleme alanının stratigrafi kolonunda gözlenen şeyl, silttaşı ve killi birimler örtü kaya
niteliğindedir.
Akçakoca dolaylarındaki rezervuar, kaynak ve örtü kayalar Şekil 1.2’de görülmektedir.
46
5.3 Kumtaşı Kanalları
Sismik kesitler ayrıntılı incelendiğinde, özellikle taban masifi üzerinde gelişen kumtaşı
kanallarının olduğu tespit edilmiştir. Kumtaşı kanallarının inceleme alanındaki
yayılımları Şekil 5.3’te görülmektedir.
Şekil 5.3 Sismik kesitlerden tespit edilen GB-KD doğrultulu kumtaşı kanalı (Bu
kanallarda rezervuar nitelikli kumtaşları mevcuttur)
Diğer taraftan deniz tabanında da aşınma kanalları izlenmiştir. Bu aşınma kanalları,
alttaki birikimlerin ve tektonik olayların açıklamaları bakımından önemlidir. Aşınma
kanallarının inceleme alanındaki yayılımı Şekil 5.4’te görülmektedir. Bu aşınma
kanallarını sismik kesitlerde de izlemek mümkündür (Şekil 5.5).
47
Şekil 5.4 Deniz tabanında sismik kesitlerde görülen aşınma kanallarının yayılımı
Şekil 5.5 Aşınma kanalları, kıvrımlar ve fayları gösteren sismik kesit -Line 4-
48
5.4 Petrol Oluşum ve Göçü
Akçakoca – 1 kuyusunda keşfedilen doğalgaz, havzada petrol oluşumunun ve petrol
göçünün olduğunu gösterir. Sismik kesit ve jeokimyasal değerlendirmeler sonucunda,
Akçakoca kuzeyindeki bölgede petrol aramaları için önemli olan bazı yükselim ve
alçalımlar tespit edilmiştir, (Şekil 5.6).
Şekil 5.6 İnceleme alanında petrol oluşum zonları (Derin zon Karbonifer’den Tersiyer’e
kadar derin konumunu korumuştur)
Bu alçak ve yüksek bölgeler petrol oluşumu, göçü ve birikmesi için önemli zonları
oluşturur.
Daha önce yapılan çalışmalardaki havza analizlerinin yeniden değerlendirilmesi
sonucunda, inceleme alanının kuzeydoğusunda bütün jeolojik zaman boyunca,
Karbonifer’den Tersiyer’e kadar, derin zon olarak kalan bir bölgenin petrol oluşum
zonu olabileceği düşünülmektedir (Şekil 5.6).
49
Bu derin zonun kuzeydoğu ve güneybatı kanatlarında petrol birikimi için gerekli yüksek
alanlar yer almaktadır. Yüksek alanlarda, petrol göçü ve birikmesi nedeniyle
hidrokarbona rastlama olasılığı vardır. Bölgede son zamanlarda yapılan 3D sismik
kesitlerde yüksek amplitüdlü zonlar olasılı gaz birikimlerini ifade etmektedir (Şekil 5.7).
Şekil 5.7 Akçakoca dolaylarında alınan 3D sismik kesit (Osmancık Formasyonu
içindeki bright-spot zonları, gaz birikim zonları olarak düşünülmelidir.
Bu kesit, 3D sismik kesitlerinin petrol-gaz aramalarındaki önemini
göstermektedir -TPAO’dan değiştirlmiştir-)
50
Şekilde de görüldüğü gibi, özellikle Kusuri Formasyonu içinde bright – spot özellikli
zonlar mevcuttur. Bu zonlar gaz rezervleri olarak düşünülmektedir.
Akçakoca gaz sahalarında keşfedilen gazın Eosen yaşlı çökeller içinde bulunması,
buradaki gazın kaynak kayasının hangi formasyon olabileceği sorusunu gündeme
getirmektedir. Daha önce de bahsedildiği gibi, bu bölgede birçok petrol kaynak kayası
vardır. Örneğin; Kusuri ve Çağlayan formasyonu şeylleri gibi. Fakat, yapılan
jeokimyasal çalışmalar burada rastlanan gazın daha derinlerdeki kaynak kayalardan
türediğini göstermektedir (Şekil 5.8).
Şekil 5.8 Petrol oluşumunun Karbonifer zamanında meydana geldiğini gösteren
diyagramlar (Pelin ve Coşkun 1995)
51
Şekilde de görüldüğü gibi Akçakoca dolaylarında gaz üretimi Karbonifer’den itibaren
başlamakta ve oluşan gazın kaynak kayası Tip II ve Tip III olarak belirlenmektedir.
Karbonifer zamanında sıcaklığın da giderek yükselmesi, petrol oluşum şartlarının bu
devirde daha etkili olduğunu göstermektedir. Bu sonuçlar Akçakoca’daki gazların
kaynak kayasının daha derinlerdeki Karbonifer yaşlı birimlerin olabileceğini
kanıtlamaktadır. Yani, Akçakoca dolaylarında Paleozoyik yaşlı, hem kaynak kaya hem
de rezervuar nitelikli birimler mevcuttur.
5.5 Bright – Spotlar
Sismik kesit incelemelerinde yansıma anomalileri olarak bilinen Bright – spotlar tespit
edilmeye çalışılmıştır (Şekil 5.9).
Şekil 5.9 Akçakoca dolaylarından geçen sismik hat -Line 1- (Yaklaşık 1700-1800 m
civarında gaz mevcudiyeti gösteren bright-spot incelenmektedir)
Bu bright – spotlar inceleme alanı genelinde değerlendiriliğinde, bright – spotlu
zonların GB – KD doğrultusunda uzandığı görülmektedir. Sismik kesitlerde birbirine
paralel iki bright – spot zonu bulunmaktadır (Şekil 5.10)
52
Şekil 5.10 İnceleme alanında olasılı bright-spot zonlarının yayılımı (Bright-spot
trendleri GD-KD doğrultusundadır)
İnceleme alanında bulunan gazlar da bright-spotların olduğunu kanıtlamaktadır.
53
6. TARTIŞMA Karadeniz (offshore) havzalarının oluşumu daima tartışmalıdır. Neotetis’in kuzey
kalıntıları olan Karadeniz ve Hazar Denizi, içerdikleri fasiyes yönünden önemlidir.
Özellikle Neotetis’in derin olduğu yerlerde kaynak kaya birikimi petrol aramalarını
yönlendirmektedir. Hazar Denizi’nde 12 km kalınlığında Pliyosen-Miyosen sedimanları
çökelirken, Karadeniz’de daha ince çökeller mevcuttur. Kusuri ve Çağlayan
Formasyonu şeyllerinin Karadeniz havzalarında bulunması derin deniz koşullarını
göstermektedir. Diğer taraftan, paleoyükselimler üzerinde ise resifal nitelikli Akveren
ve Soğucak formasyonları mevcuttur. Bu paleoyükselimlerin oluşumu, Rusya ve
Anadolu plakalarının özellikle Üst Kretase döneminde çarpışmaları neticesinde
meydana gelmiştir. Paleoyükselimler Orta Karadeniz’de Andrasov ve Archangelsky
yükselimleri ile çok belirgindir. Diğer taraftan Kuzey Anadolu Fayı’nın (KAF’nin)
oluşması ve kollarının özellikle inceleme alanına girmesi, araştırılması gereken önemli
jeoloji problemlerindendir. İnceleme alanında yapılan kara (onshore) çalışmaları,
yükselimlerin Akçakoca kuzeyine doğru devam ettiğini ve inceleme alanının petrol
potansiyelini etkilediğini göstermiştir. Ayrıca, Ak-1 ve Ak-2 kuyuları arasında tespit
edilen listrik fay, KAF ile ilgili olabilir (Listrik fayın KAF ile ilgisinin araştırılması
gerekmektedir).
Tez çalışmaları, fay, kamalanma, kumtaşı kanalları, antiklinaller ve antiklinallerin GB-
KD gidişli olduğunu göstermesi bakımından petrol aramalarına yön verecek niteliktedir.
Ayrıca, inceleme alanında tespit edilen derin ve çukur bölgelerin petrol oluşum
zonlarını içerdiğini, bu zonun sismik kesitlerle ayrıntılı incelenmesi gerektiği ortaya
çıkmıştır.
İnceleme alanında TPAO ve bazı yabancı şirketler tarafından doğal gaz üretimi
yapılmaktadır. Tezin verdiği sonuçlar, yönlendirici konumdadır.
54
7. SONUÇLAR İnceleme alanında yapılan çalışmalar ve değerlendirmeler doğrultusunda aşağıdaki
sonuçlara varılmıştır.
a. İnceleme alanı, Anadolu ve Rusya plakalarının çarpışma yeri olan KAF’nin
kuzeyinde, Akçakoca’nın kuzeyinde (deniz –offshore-) yer almaktadır.
b. Akçakoca güneyindeki alanın jeoloji haritalarının değerlendirilmesi sonucunda,
karada görülen jeolojik yapıların kuzeye ve burada denize doğru devam ettiği ve petrol
olanaklarını etkilediği tespit edilmiştir.
c. Akçakoca kuzeyinde deniz derinliği kuzeye doğru artmakta ve deniz tabanında
aşınma kanalları bulunmaktadır.
d. Akçakoca – 1 ve Akçakoca - 2 kuyularının log korelasyonu sonucunda iki kuyu
arasından geçen olasılı bir listrik fayın olduğu görülmüştür. Bu fayın doğu bloğunda
kalın sedimanlar mevcuttur.
e. Sismik kesit değerlendirmelerinde, petrol aramaları için çok önemli ve KD – GB
uzanımlı fay zonları tespit edilmiştir.
f. Petrol birikimi için gerekli antiklinaller de KD – GB doğrultusunda sıralanmaktadır.
g. Volkanik ve metamorfik kayaç nitelikli temel üzerinde, kırıntılılardan oluşan
kamalanmalar ve kanallar mevcuttur..
h. İnceleme alanında rezervuar kaya olarak Kusuri Formasyonu içindeki kumtaşları,
kaynak kaya olarak da Karbonifer yaşlı Zonguldak formasyonu düşünülmektedir.
ı. Verilerin yeniden değerlendirilmesi sonucunda Akçakoca ve Ereğli kuzeyinde olasılı
petrol oluşum zonu tespit edilmiştir.
55
i. Bütün bu değerlendirmeler sonucunda antiklinal, fay ve kumtaşı kanallarının GB –
KD doğrultusunda devam ettiği tespit edilmiş ve petrol – gaz aramalarının bu
doğrultuda yapılmasıyla hidrokarbon bulma olasılığının fazla olabileceği sonucuna
varılmıştır.
56
KAYNAKLAR Akman, Ü. 1992. Amasra – Arıt arasının jeolojisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü, 209 s.
Alişan, C. ve Derman, A.S. 1995. The first palynological age, sedimentological and
stratigraphic data for Çakraz Group (Triassic), Western Black Sea in A. Erler, T.
Ercan, E. Bingöl and S. Örçen (eds.). Geology of the Black Sea Region. General
Directorate of Mineral Research and Exploration, and Chamber of Geological
Engineers, Ankara – Turkey, 93 – 98.
Altun, E.İ. ve Aksay, A. 2002. Türkiye Jeoloji Haritaları, Ereğli – F 26 Paftası, MTA
Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi.
Aydın, M., Serdar, H.S., Şahintürk, Ö., Yazman, M., Çokuğraş, R., Demir, O. ve
Özçelik, Y. 1987. Çamdağ (Sakarya) – Sünnicedağ (Bolu) yöresinin jeolojisi.
Aydın, M. ve Demir, O. 1995. Tectono – Sedimentary Evolution and Hydrocarbon
Potential of The Sinop – Boyabat Basin, North Turkiye. Proceeding of the
International Symposium on the Geology of the Black Sea Region, 254 – 263.
Büyükutku, A. 1998. Trakya Havzası Kuzeybatısı Orta-Üst Eosen birimlerinin (Keşan
Grubu) Petrol Jeolojisi Açısından İncelenmesi
Campell, D.S. 1997. 2D and 3D Seismic Resevoir Prediction in the Western Black Sea,
pp: 18-19
Dean, W.T., Martin, F., Monod, O., Demir, O., Rickards, R.B., Bultynck, P. and
Bozdoğan, N. 1987. Lower Paleozoic stratigraphy, Karadere – Zirve area,
Central Pontides, northern Turkey (Early Paleozoic Evolution in NW
Gondwana). IGSP Project No. 351, Third International Meeting, November
geologist, Ankara, Special Publication No. 3, 32 – 38.
57
Derman, A.S. ve Özçelik, Y. 1993. Batı Karadeniz Bölgesi’ndeki Paleozoik birimlerinin
stratigrafisi, sedimantolojik özellikleri ve yörenin muhtemel paleocoğrafik
evrimi. A. Suat Erk Jeoloji Sempozyumu, Bildiriler, Ankara Üniversitesi Fen
Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 2 – 5 Eylül 1991, Ankara, 11 – 20.
Derman, A.S. 2002. Karadeniz açılma istifleri. TPJD Bülteni, 14 / 1, 37 – 66.
Gedik, A. ve Korkmaz, S., 1984. Sinop Havzasının jeolojisi ve petrol olanakları. Jeoloji
Mühendisliği, 19, 53 – 80.
Gedik, İ. ve Önalan, M. 2001. Çamdağ (Sakarya ili) Paleozoyik stratigrafisine ait yeni
gözlemler. İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yerbilimleri Dergisi, 14,
1 – 2, 61 – 76.
Görür, N.,Tüysüz, O., Aykol, A., Sarkınç, M.;,Yiğitbaş, E. and Akkök, R. 1993.
Cretaceous red pelagic carbonates of northern Turkey: Their place in the
opening history of the Black Sea. Eclogea geol. Helv., 86 / 3, 819 – 838.
Grancy, W. 1937. Taşkömür zuhur edeceği umulan Antdere ve Pelitovası hakkınada
rapor. MTA Rap. No. 679.
Harput, B. 1997. Batıkaradeniz Bölgesi Tortullarının Kaynak Kaya ve Olgunlaşma
Yönüyle İncelenmesi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi.
Herece, E. 2003. Kuzey Anadolu Fayı (KAF) Atlası. MTA Özel Yayın Serisi – 2.
Kaya, O. 1973. Devonien and Lower Corboniferous stratigraphy of the İstinye,
Bostancı and Büyükada subareas (Paleozoic of Istanbul). Ege Üniversitesi Fen
Fakültesi Kitaplar Serisi No. 40, 1 – 36.
Kaya, O., Dizer, A.; Tansel, İ. ve Öner, S., 1986 a. Yığılca (Bolu) alanı Üst Kretase ve
Paleojeninin stratigrafisi. MTA Derg., 107, 13 – 32.
58
Kerey, I.E. 1982. Stratigraphical and sedimentological studies of Upper carboniferous
rocks in Northwestern Turkey. Ph. D. Thesis Kele University, 232 p.
Kerey, I.E.; Kelling, G. and Wagner, R.H., 1986. An outline stratigraphy and
palaeobotanical records from the middle Carboniferous rocks of Northwestern
Turkey. Ann. Soc. Geol. Nord, CV, 203 – 216.
Ketin, l. ve Gümüş, O, 1962, Sinop, Ayancık ve güneyinde,III. bölgeye dahil sahaların
jeolojisi hakkında rapor, l, II: TPAO Rap., No. 213 ve 218 (yayımlanmamış).
Ketin, İ. ve Gümüş, A. 1963. Sinop – Ayancık güneyinde üçüncü bölgeye dahil
sahaların jeolojisi hakkında rapor (2. Kısım: Jura ve Kretase formasyonlarının
etüdü), TPAO Rap. No. 288
Kipman, E. 1974. Sakarya Çamdağ (Kestanepınar – Yassıgeçit köyleri arası) deniz
çökelleri demir cevherinin jeolojisi. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi
Monografileri, 25, 72 s.
Meisner L.B., Gorshkov A.S. and Tugolesov D.A. 1995 Neogene – Quaternary
Sedimentation with Black Sea Basin Proceeding of the International Symposium
on the Geology of the Black Sea Region pp: 131 – 136.
Okay, A. I. 1989. Tectonic units and sutures in the Pontides, northern Turkey. A. M. C.,
Şengör (Ed), Tectonic evolution of the Tethyan region: Nato Advanced Science
Institute (ASI) Series, C 259: 109 – 116.
Önalan, M. 1987 / 1988. İstanbul Devoniyen çökellerinin sedimanter özellikleri.
İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yer bilimleri Derg., 6, 1 – 2, 93 –
108.
Özçelik ,Y. 1992, Hydrocarbon Prospectivity Eastern Black Sea. Black Sea 97, pp:12 –
17
59
Pelin, S. and Coşkun, B. 1995, Investigation of the origin of gas encountered in the
Akçakoca-1 well, western Black Sea. Prooceedings of the International
Symposium on the Geology of the Black Sea Region, p: 244-255.
Saner, S., Taner, İ., Aksoy, Z., Siyako, M. ve Bürkan, K., 1979. Karabük – Safranbolu
Bölgesinin Jeolojisi. TPAO Rap. No. 1322.
Sefunç, A., Aydemir, V., Abalıoğlu, I., Özçelik. Y., Efeoğlu, T. O.,Connor, R 2000.
Tectono – stratigraphic control On tht migration of hydrocarbons, Limanköy
area, Western Black Sea, Turkiog, 26 – 28.
Siyako, M., Aksoy, Z., Burkan, K. A. ve Demir, O. 1981. Zonguldak dolayının jeolojisi
ve hidrokarbon olanakları : Türkiye Petrolleri A, O., Arama Grubu, rap, no : 1
536.
Şengör, A.M.C. and Yılmaz, Y. 1981. Tethyan evolution of Turkey: A plate tectonic
approach. Tectonophysics, 75, 181 – 241.
Şengör, A.M.C. 1979. The North Anatolian Fault: its age, offset and tectonic
significance. J. Geol. Soc., 136, 269 – 282.
Şengör, AMC. and Sungurlu, O. 1984. Tectonics of the Mediterranean Cimmerides:
Nature and evolution of the western termination of Paleotethys. In: J. E. Dixon
and A. H. F. Robertson (eds.), The Geological Evolution of the Eastern
Mediterranean: geological Society of London Special publication 17, 17 – 112.
Tüysüz, O. 1990. Tectonic evolution of a part of the Tethyside orogenic collage: The
Kargı masif, Northern Turkey. Tectonics, 9, 141 – 160.
Tüysüz, O.; Yiğitbaş, E. ve Serdar, H. S. 1989. Orta Pontidlerin güney kesiminin
jeolojisi. TPAO Rap., 291 s.
60
Wedding, H. 1969. Amasra-Cide-Ulus bölgesindeki karbon gazı etüdleri, 2. ümit verici
sahanın batı kenarı (Zonguldak paftaları E 28 – b 3 ve c 2) MTA Rap. No. 4280.
Yergök, A. F., Akman, Ü., İplikçi, E., Karabalık, N. N., Keskin, I., Mengi, H., Umut,
M., Armağan, F., Erdoğan, K., Kaymakçı, H. ve Çetinkaya, A. 1987. Batı
Karadeniz Bölgesinin jeolojisi (I), MTA Rap. No. 8273.
Yiğitbaş, E. ve Elmas, A. 1997. Bolu – Eskipazar – Devrek – Çaycuma dolayının
jeolojisi. TPAO Raporu.
61
ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Ahu ÜNAL
Doğum Yeri : Ankara
Doğum Tarihi : 28.04.1977
Medeni Hali : Bekar
Yabancı Dili : İngilizce
Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl)
Lise : Ankara Kocatepe Mimar Kemal Lisesi (1994)
Lisans : Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji (Hidrojeoloji)
Mühendisliği Bölümü (2001)
Yüksek Lisans : Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Anabilim
Dalı (2009)
top related