1

Aragtida Doobnimada Iyo Aragtida

Guurka/ Qormadii Saddexaad

05th May, 2013

Furfurida Maqaalka

Maqaalkan: “Mufakkir

Mohamed Samiik wuxuu si qotodheer uga hadlayaa aragtida doobnimada iyo

aragtida guurka, asagoo cinwaanku ahaan-doono mid looga hadlo aragtiyo xasaasiya

(Sensitive Issues) oo ay mudan-tahay in bulshada Soomaalida wakhti-xaadirkan loo

bisleeyo, cutubyo badan ayuu ka kooban-yahay, si lamida, qormooyin taxane ah

ayuu noqon-doonaa, muhiimaddu, “Waa in la fahmaa muhiimadda ay leedahay

guurka iyo dhibaatada ay leedahay doobnimadu”. Qoraalkan oo 2013 la qoray,

laguma daabicin Webabka Soomaalida, ayadoo nuxurkiisa qoraagu u arkay inaysan

bulshaddu u bislaan, haddase, mudantahay in lasoo hordhigo, keliya higaad-sixid iyo

macluumaad ayuu ku kordhiyey qoraalka; macaanidda iyo mowduuciyaddu si ay

iskula falgalaan”.

2

QORMADII SADDEXAAD

Akhriste, qormadii labaad waxeynu ku soo falanqeynay ka jawaabista labo

su’aalood: (1) Yaa Doob Ah. (2) Iyo Dhibaada Doobnimada. Idamka Allaah

SWT, qormadeena maanta, waxaynu ku lafaguri doonaa dhowr masaa’il oo

muhiima oo hoos tegi doona aragtida guurka. Waxayna kala yihiin: (1)

Muhiimadda Guurka (2) Faa’idooyinka Guurka (3) Caqabadaha Guurka (4)

Iyo Beddelka Guurka.

Muhiimadda Guurka

Muhiimadda Guurka iyo mowqifka diinteena, guurka waa shay ka mid ah tiirarka

nolosha bili-aadamku ku dhisanyahey; waana mid ay ogyihiin dhammaan bulshada

caalamka, ayna ku xusantahay diimaha qoran ee dunida la aaminsanyahey. Guurka,

islaamku wuxuu ka yeelay baal muhiim ah, darajo, fadli iyo sharaf badan oo aanan

la soo koobi Karinna waa siiyey.

Shareecada Islaamku waa diinta keliya ee dhinac walba oo nolosha koobtay; mana

jirto diin kale oo lamida oo si buuxda oo qotodheer ula falgasha baahiyaha badan

ee bani-aadamka. Kolka la qeexayo waxaa la yidhaahdaa “Diinta Islaamku waxay si

balaadhan ula falgashaa caqiidada, akhlaaqda, mucaamalaatka, dhaqaalaha, curfiga,

xadaaradda, siyaasadda iyo idayl baahiyaha kala geddisan ee nolosha saameeya”.

Sidaa owgeed, waa manhaj nool oo nolosha markasta iyo si walba ula socon kara,

xeeldheerayaasha diimaha qaarkood waxay aad u iftiimiyaan, sida Islaamku u yahay

laga maarmaan in lagu xukumo arligan.

Islaamku aad ayuu u booriyey guurka iyo muhiimadiisa ee uu uleeyahay nolosha iyo

bini-aadantinimada; si lamida, diintu kor ayay uqaaday ahmiyadda iyo dhaqangelinta

guurka. sidaan ognahay Guurku diinta waa u gargaar, shaydaankana waa u gablan

iyo hoog, waana gaashaan adag oo cadowga Eebbe laga galo, waxaana ku badata

ummadda Islaamka si ay ula tartanto ummadaha kale ee ku nool caalamka intiisa

kale. Culimada ku dheeraatay soo saarista fiqhiyaatka, istinbaadooyinka, nuxurka

iyo asraarta qarsoon ee qadaayaatka diiniga, waxay tibaaxeen in guurku la xukun

yahay masaa’isha qaadan kara shanta xukun: Waajib, Sunne, Xaaraan, Ikraah Iyo

Jaa’iz, ayadoo la eegayo hadba duruuf nololeedka iyo awoodda qofka.

3

Eebbe waxa uu Aayaddiisa Qur’aanka ah ku leeyahay: (U guuriya xaaslaawayaasha

idinkamidka ah iyo addoomadiinna kuwooda wanwanaagsan “rag iyo dumarba”.

Hadday sabool yihiin Eebbe asagaa deeqdiisa ku hodminaya, Eebbana waa kii

deeqdiisu dadka ku wada aaddo, cid walbana duruufteeda ka warqaba.). Sidoo

kalena nabigeena suuban ee Muxammed Binu Cabdilaahi SCW waxaa laga wariyey

xadiith macnihiisu ahaa sidatan, “Isguursada oo tarma ummadaha kale ayaan idiin

kugu faanayaa maalinta Qiyaamaha ah”.

Saxaabadii rasuulka RC waxey ahaayeen kuwo aad iyo aad u jecel iney guursadaan

oo wiilal iyo gabdho (ubad) dhalaan, macnaha waxey ka cararijireen iney Allaah la

kulmaan iyagoo doob ah oo cuduro, dhibaatooyin iyo waxyaalo kaleba ay

saameeyaan ama ay la kulmaan waxey oranjireen: Cumar (RC) waxa uu dhihi jiray:

(Waxaan u guursadaa saan wiil u helo), ibnu Mascuudna waxa uu oran jiray:

(Hadday cimrigeyga toban beri oo keliya ka harsan tahay waxaan jeclaan lahaa

inaan guursado, si aanan Eebbe u hortegin anigoo doob ah). Saxaabigii Mucaad

Ibnu Jabal daacuun baa ku dhacay, laba xaas oo uu qabayna ka dilay, markaasuu yiri:

(War ii guuriya, ma jecli inaan Eebbe la kulmo anoo doob ahe).

Kolka Eebe wayne SWT leeyahay u guuriya kuwa doobiinta (Xaaslaawayaasha) ah

ee aan guursan anaa ku hodminaya deeqdayda, macneheedu maahan adigoo shiid

ah oo busaaradi ku dillootay oo aan qaadi Karin mas’uuliyadda iyo waajibaadka

guurku leeyahay ama aan lahayn qorshe qoys inaad iska guursato, deeto tidhaahdo

Allaah SWT ayaa i irzaaqaya. Falsafad diineedka Allaah SWT baa i arzaaqaya, waa

run Allaah SWT asagaa og ruux walba duruuftiisa, shakina kuma jiro in guurku uu

yahay meelooyinka arzaaqaddu ka timaado oo uu qofku ku dego oo daaqad nolol

ah loo furo laakiin; waa inaad la timaadaa qorshe guur oo ku jaan go’an karti,

dadaal iyo aqoon, waa inaad is tustaa oo naftaadu u diyaar garowdaa inaad kasoo

bixi karto mas’uuliyadaas haday ahaato awood jidheed, ruuxeed, dhaqaale, aqoon

& khudad-istiraatiijiyadeed, kadibna Eebe wayne isku xidhaa ood talo saarataa.

Eegga ardaydii Nebiga ay leeyihiin waxaan u guursanaa inaan caruur dhaldhalno oo

ubad farabadan helno macneheedu maahan lagumana fasiri karo xaaladda guur ee

bulshadeena Soomaaliyeed ee maanta taasoo, inbadan ay iska guursadaan ayagoo

doonaya inay shahwada xooggan iska yareeyaan ama in la dhaho hebel caruur ayuu

leeyahay. Saxaabadu RC waxey ahaayeen culimo diinka rabbi aqoon badan u leh,

garanaya xaqqa lagu leeyahay, kasoo bixi kara mas’uuliyadda. Allaah SWT ayaa ku

tilmaamay inay rag yihiin *RIjaal*. Inaguna iskuma dhererin karno raggaas.

4

Muhiimadda guurka waxaan ku soo koobi karaa inuu yahay daawo fudud oo

daaweyn karta cuduro iyo dhibaatooyin hadaadan guursan kusoo waajihikara, sidii

aynu soo aragney (Dhibaatada Doobnimada) waana kahortage wacan, in cudurka

la daweeyo waxaa ka muhiimsan kana fiican in laga hortago. Haddaba, guurku waa

ka hortaga dhammaan dhibaatooyinka iyo cudurada ay macquul noqon karaan

haduusan ruuxu guursanwaayo inay ku dhici karaan ama uu la kulmi karo, sidii

aynoo cadeeyeen aqoonyahannadii darastey aragtidan iyo cilmi nafsigaba.

Ruuxa guursada ruuxa kale lama mid aha sinnaba. Tusaale kooban haddaan ku

barxo, dhanka dhaqaalaha lama sinna oo sidaynu soo aragnay doobka/gaashaantida

deegaan iskaabulo ku ah oo waxbarasho ka dhigta 250-300 Dollar ayaa bishii ku

baxa, xaaslaydana 150-200 ayaa si walba uga badan. Dhanka sumcada iyo sharafta

lama mid aha, ruuxa doobka ah sumcad bulshada kuma dhexleh laakiin xaaslaha

kolka uu suuqa maro isagoo caruurtiisa daadihaynaya oo bulshadu weydiinayso ma

adigaa dhalay? Waxaad fahmaysaa in ka sumcad badan yahay, si lamida, geerida oo

xaq ah kolkay timaado, ninna keligiis ayaa dhintay oo caruur magaciisa ilaalisa ayuu

dunida kaga tegay, ruuxna idaylkiis ayaa geeryooday, hadaysan dambi igu ahayn

waxaan dhihi lahaa ruuxa doobka ah ee dhinta muu dhimanee wuu bakhtiyey.

Dhanka nolosha marka la eego iskumid maaha, farqi weyn oo kala duwanaansho

ah ayaa u dhaxeeya, eegga nin leeyahay aafo wanaagsan oo dharka u kaawiyadaysa

(U Feeraysa) oo timihiisa u shallaysa, cunto dheelitiran u farsamaysa, baahidiisa aad

u daboosha, nadaafadiisa ka warhaysa, nolosha farxad iyo murugo la wadaagta iyo

eegga nin iskaabulo yahay oo keligii shallaysto, cunto aan dheelitirnayn cuno oo

sida la ogyahay furaashkana dhibaato badan ku hayo, kaaga daranee biil farabadan

ku baxo, shahwaddu ay marba gidaar ku qaadayso, xaqiiqadu labadaas nin isku mid

maahan. Waxaan dhihi karaa ninna waa nin wadar noole ah oo nolosha welwel iyo

buuq badani ka haysan iyo nin keligii noole ah oo waxkastaaba jawaab ka sugayaan,

farqiga u dhaxeeya waxaa lagu male-awaali karaa, farqiga u dhaxeeya magaalo weyn

oo camiran oo shidan iyo tuulo dansan oo hal guri ka dhisan yahay.

Diinteena islaamka waxay aad u boorisay oo ay xoojisay muhiimadda iyo fadliga ay

leedahay inuu shakhsigu guursado, iyadoo cadeynaysa in guurku uu bili-aadamka u

yahay kaalmaati ama guul uu kaga hortagi karo nasiibdarada iyo dhibaatooyinka

adduunka. Nabigeenu wuxuu qabey 9xaas inta uu ugalmooday. Haddaba, akhriste

waxaa loo baahanyahay inaad fahamto ahmiyadda iyo muhiimadda guurka.

5

Faa’idooyinka Guurka

Lama soo koobi karo lamana dhammayn karo faa’idooyinka iyo dheefaha guurku

uu leeyahay. Waan hubaa haddii aan dhaho cutubkaa keliya ka hadal inaan dhowr

maqaal iyo buugaag ka diyaarin karo laakiin, dhowr qodob oo si wanaagsan loo

fahmi karo ayaan soo gudbinayaa taasoo, ruuxa guurlaawaha ah malahayga khasab

ka dhigaysa inay ku dirqiso inuu guursado.

Waxaan calaamadin doonaa oo hoosta ka xariiqi doonaa shan faa’idooyin oo uu

nala wadaagey walaalkeen Qoraa: Sabriye Macallin Muuse, buuggiisa Raaxada Guurka,

shantaa qodob iyo macluumaadka ku dhex jira asagaa xuquuq ahaan leh, kolka laga

tago ereyo higaad ahaan aan saxay, kuwo aan ku daray ama aan ka dhimay si

macnaha qodobka u dheellitiraan. Aniguna dhowr qodob ayaan ku daray, isugeyn

waa 8 qodob: shan qodob oo Sabriye la yimid iyo saddex aan ku daray.

1- Ubad kaa hara: - Faa’iidooyinka guurka tan ugu horreysaa waa sidii lagu heli

halaa ubad, si aanay tafiirta dadku u dabar go’in. Ubad dhalistu waa inay yeelataa

afar ulajeeddo oo kala ah: (A) Inaad ku doontid raallinimada Eebe wayne SWT

maadaama aad gacan ka geysanaysid siday tafiirta dadku kusii socan lahayd. (2)

Inaad ku doontid raallinimada suubanaha SWC kol haddaad ku kaalmeyneysid

siduu ummadaha kale tirada ummaddiisa ugu faani lahaa. (3) In Eebe SWT kugu

siiyo ubad khayr qab ah oo kolkaad geeryooto kuu soo duceeya. (4) Iyo inaad ku

doontid shafeeco kolka ilmo yari uu kaa saqiiro.

2- Dhufays aad ka gashid Shaydaanka: - Guurku waxa uu kaa oodaa meeluhuu

shaydaanku kaasoo gelayey; mar hadday wuxu xaaraan ku raadi ku lahaa rugtaada

kuu yaallaan iyagoo xalaal ah. Qofku hadduusan Eebbe SWT cabsidiisa iyo iimaan-

kiisa ku hubaysnayn, rabitaankiisa kacsi ayaa hor kaca, haddii markaasi aanu helin

guur xalaal ah, siduu dembi isaga ilaaliyaa way adag tahay.

3- Qalbigoo kuu dega iyo laabtoo kuu qabowda: - Shaqo tay naftu u jeceshahay

haddaan loo helin waqti nasasho, waa lagu daalayaa dabeetana la’iska deynayaa.

Haddaba maxaad ka oran lahayd hadday shaqadaasi tahay taqwada Eebbe ooy

iyada iyo naftuba isdiidayaan! Saacadaha uu ninku ku hawlan yahay cibaadada Alle

iyo camalka adduunyo, waxaa habboon inuu dhexgashado waqti uu xaaskiisa kula

baashaalo, si qalbigu ugu dego, laabtu ugu qabowdo, firfircoonaanna uga qaado.

6

4-Hawshii guriga oo hoggaankeedii kaa wareego: - Ninka oo ka xorooba

shaqada maamulka guriga sida hagaajintiisa, xaaqistiisa, goglistiisa, cunto karinta iyo

diyaarinta, alaab dhaqista iyo suuq kasoo adeegga. Waxay siisaa waqti dheeraad ah

oo uu ku shaqaysto, wax ku barto, Eebbena ku caabudo. Rasuulkeenna suubban

(Sallallaahu calayhi wasallam) waxa uu xadiis uu soo saaray Tirmidi ku leeyahay:

(Midkiin ha yeesho qalbi Eebbe ku mahadin og, carrab Eebbe xusid badan iyo

haweeney mu’minad suubban ahoo Aakhiradiisa ku kaalmeysa). Haddaba, dumarka

looma guursado oo qura in adduunyada lagu raaxaysto, carruurna laga daadiyo,

balse, yoolka ugu muhiimsani waxa weeye inay kuu abuuraan waqti iyo jawi aad

Eebbe ku caabudid.

5- Nafta ood kula dagaallantid daryeelka qoyska:- Nafta ood ku jara-bartid

qaadista mas’uuliyadda reerka, daryeelkiisa, gudashada waajibka kaa saaran

xaaskaaga, dabeecaddeeda ood ugu samirtid, dhib wixii kaaga yimaada ood u

dulqaadatid, hanuuninteeda ood u hawlgashid, dadaal aad u gashid sidaad marasho

iyo masruuf xalaal ah ugu keeni lahayd, carruurta ood ku tarbiyeysid waddada

toosan & iwm. Waxaas oo dhami waxay kamid yihiin faa’iidooyinka guurka, tiiyoo

weliba ajar iyo xasanaad Eebbe kaa siinayo.

6- Iskaashi Iyo Dheellitir: Kolka ruuxu guursado ruux kale oo uu ka xushay si

cilmiyeysan oo calafiyeysan dhammaan idayl gayaankiisa, wuxuu ka sugaa in tamar

iyo tab waxay hayaan isugu geeyaan sidii ay isku taakulayn lahaayeen oo tilmaan iyo

toosin ula imaan lahaayeen. Nin walba oo guulaysta waxaa ka dambaysa haweenay

guuleysatay. Sidaa darteed, hammigaaga si uu u kobco una heshid ruux kaalmo iyo

taageero badan kaa siiya sidaad u dhaqangelin lahayd, waa mid kamida dheefooyin

ka guurku leeyahay. Alla! Badanaa mid guursaday oo hammigii nololeed shaqeeyay.

7- Sharaf iyo Sumcad: Waxaa laysla qirsanyahay keli noolaanshuhu inuu yahay

mid dhib iyo hagardaamo ku ah sida uu ruuxu bulshada uga heli lahaa sharaf iyo

sumacad, sidaa darteed nolol cidhiidhiya iyo mid dullinimo ayaa lagu tilmaamaa. Si

ruuxu si fudud uga helo bulshada sharaf iyo sumcad waxay ku xidhantahay inuu

guursado, kolka uu Aabbe noqdo ama Hooyo noqoto, waa kolka bulshadu ay aad

u soo dhoweynayso, ruuxu xigaal xurmeeya helayo, kuraasta looga kacayo, xanafta

iyo xanaaqa laga ilaalinayo, niyad furan iyo waji ifaya lagu marxabeenayo.

7

8- Tashiilka Dhaqaalaha: Doobka sidaynu soo aragnay waxaa dhibaato weyn ku

ah siduu u yeelan lahaa qorshe-maaliyeed, lacagta bishii uu qarash gareeyo labo

qoys oo lammaane ah way masruufi karaysaa. Sidaa darteed, kolka aad hesho qof

nolosha lammaanenimada wadaagtaan oo kula fahamsan damacaaga ee qorshe u

yeellida dakhliga qoyska, waxaad maarayn kartaa qarashaadkiina adigoo badin kara

dhigashada.

Nabigeennu SCW waxa uu xadiis ku leeyahay: (War hooya gebigiin waxaad tihiin

Mas’uuliyiin, mas’uul walbana waxa uu mas’uul ka yahay wixii la raaciyey). Waxaa

la sheegay in raggii hore ee aadka u wanaagsanaa mid kamid ahi uu niman walaalihii

ah oy jihaad ku wada jireen weydiiyey: (Ma garanaysaan shaqada aynu hadda hayno

mid inooga ajar badan?). Markaas bay yiraahdeen: (Ma garanayno). Suu yiri: (Anaa

garanaya). Markey weydiiyeenna waxa uu ugu jawaabey: (Nin sabool ahoo ciyaal

leh, ha yeeshee aan cidna wax weydiisan, oo intuu cawa-barkii toosay oo reerka

indha-indheeyey arkay carruurtiisii oo hurudda cawradooduna bannaan tahay,

dabeetana ku huwiyey go’ii uu keligii dhar ka lahaa, kaas baa naga camal

wanaagsan).

Akhriste waad ila aragtaa faa’idooyinka iyo dheefaha waaweyn ee guurku leeyahay,

nasiib darradu ama garasho xumo kay ahaataba waxay tahay, inaan dhaqdhaqaaq

jirin oo aynan jeclayn in dheefahaas intifaacsanno, ku raaxaysano oo qalbigeena,

laabteena iyo niyadeena ku baashaalino. Caqliga ha waayin oo ila xusuuso qormadii

labaad iyo dhibaatooyinkii doobnimada ee aynu soo qodobayney. Hagaag! Hadda

waad fekeri kartaa adoo isku miisaamaya dhibaatooyinkii doobnimada iyo dheefaha

guurka, hadda waad dooran kartaa ikhtiyaarkaaga, go’aan waad qaadan kartaa oo

waliba, dookhaaga waad ciyaari kartaa waadna ogsoonaan kartaa natiijada dambe,

Waxaan filayaa ruux Allaah SWT garaad wanaagsan, faham baaxad weyn, aragti

dheer iyo feker toolmoon siiyey inuusan dhahayn marnaba Maya inuu diido inuu

lammaane yeesho si degdega. Hadduu diido waa haday jiraan caqabado waaweyn

oo ka hortaagan inuu guursado kuwaasoo qaarkood looga garaabi karo. Haddaba,

markale Qoraa Sabriye Macalllin Muuse wuxuu soo bandhigay aragtidiisa ee ku

wajahan caqabadaha guurka, saddex qodob ayuu bulshada la wadaagay oo runtii

aan qirayo inay sax yihiin; waan soo guurin doonaa cinwaanadooda iyo xogta ku

dhexjirta gudaha, keliya xogta ayaan ku dari doonaa idamka Allah ereyo dheeraada

si ay u dheellitiraan macnaha cinwaanka ay ku dhexjiraan, anigu saddex kale oon u

arkayo inay caqabado yihiin ayaan ku dari doonaa Idamka Allaah.

8

Caqabadaha Guurka

caqabadaha guurka waa ay badanyihiin laakiin, waxaan ku soo gaabsaneynaa si guud

kuwooda ugu muhiimsan ee laxiriira qadiyadaha muhiimka ah ee kala duwan si bal

anagoo ka fiirineyna dhinacyo badan iyo siyaalo badan u balbalaadhino una derisno.

Hagaag, caqabadaha guurka waxaa ugu muhiimssan oo ka mida:

1- Awood-darri dhaqaale: Dhaqaale xumadu waa aafada ugu weyn ee

ka hortaagan dad badan inay guri xalaal ah degaan, gaar ahaan sicir bararka iyo

awooda iibsasho yaraanta xilligaan jirta ee buuxinta shuruudaha darteed, awood

daridu waa caqabad jirtey waligeedba iyadoo qofka ku khasbaysa islamarkaana ku

cadaadineysa inuu ka caajiso ama iska daayo ama ka niyad jabo guurka.

2- Mas’uuliyadda qoyska ood qaadi weydo: Rag badan baan

fulin karin gudashada xaqa ay dumarkoodu ku leeyihiin, iyaga oo ugu sabri waaya

dabeecad xumadooda, uguna dulqaadan waaya dibindaabyada ay la yimaadaan.

Rasuulka suubban Maxammed SCW waxa uu leeyahay: (Qofka waxaa dembi ugu

filan inuu dayaco kuwii loo xilsaaray daryeelkooda). Waxaa la weriyey in ninka ka

carara ciyaalkiisu uu lamid yahay nin Eebbe ka cararay, lagamana aqbalo Salaad iyo

Soon toona. Eebbe waxa uu Aayaddiisa ku leeyahay: (Ka dhawra naftiinna iyo

ehelkiinna Naar shidaalkeedu yahay dad iyo dhagxaan). Sidaas buuna inoogu

amrayaa in aan xaaska uga ilaalinno Naar isla sida aan nafteenna uga ilaalinayno,

Waxaadna halkaas ka garan kartaa in ninku kolkuu guursado ay labanlaabmayso

mas’uuliyaddii saarrayd, ayna xakamayn ka rabaan laba nafood, kiiyoo awalba kari

la’aa hal naf xakamaynteed. Xaqiiqadu taasi waa ta kalliftay rag badan oo saalixiin

ahi inaanay guursan, iyaga oo kabiqi jiray Aayadda oranaysa: (Waxay wanaag ku

leeyihiin inta iyaga lagu leeyahay oo kale), Micnaha Aayaddu waxa weeye:

(Haweenkiinnu masruuf bay idinku leeyihiin, marashay idinku leeyihiin, meel ay

degaanna way idinku leeyihiin, iyo weliba inaad ugu raaxaysaan sida aad jeceshihiin

inay idinku raaxeeyaan).

9

3- Cibaadada oo uu kaa carqaladeeyo: Dhibaatooyinka ka dhasha guurka

waxaa kamid ah isagoo kugu dhaliya ka feker adduunyo, iyo inaad meherad ka

dhigatid ubad iyo maal aruurin. Waxaa la hubiyey in nin lug haween bartay ay ku

adagtahay inuu waqti u helo cibaado Eebbe. Ha yeeshee taa micneheedu ma aha in

labada mid la tuuro, balse waa in guntiga dhiisha la isaga dhigo sidii labada daarood

la isugu keeni lahaa. Gaar ahaan waxa uu guurku waajib ku yahay qofkaan naftiisa

seef ku qaban karin oon xaaraan iska ilaalin karin.

4. Dookha iyo Doorashada: Waxyaalaha kale ee hor istaaga ama caqabad ku

noqda yagleelida ama samaynta guurka waxaa ka mida, in qofka guursanaya ay ku

adkaato, sidii uu ula bixilahaaa ninka ama gabadha uu rabo inuu la aqalgalo ama

guursado, dookha ayaa noqda mid hor istaaga hirgelinta samaynta guurka maxaa

yeelay, dookhu ma sahlana mana fududa; waxaa loo baahanyahay ka baaraandag

qaata wakhti ku filan iyo la tashiyo badan iyo weliba caqli saliim ah oo ku caawiya.

Sidoo kale, doorashada oo isku macne ay yihiin laakiin kaga duwan dhinaca xulida

gabadha sida, nafsadaadu ay jeceshahey amase ka helida qofta ama la haasaawida.

5. Dhaqanka iyo Deegaanka: Dhaqanka ayaa isna ah mid aan la ilaawi karin,

waxaa dhacda oo macqul ah in hadii labada qof ay kala haystaan labo dhaqan oo

kala fog ama kala duwan dhinacyada muuqaalka iyo aaminaada, waxaa adkaata isku

soo dhowaashaha labada qof ama is fahanka labada ruux ee ah inay is guursadaan

ama aqal wada dhistaan; dhaqanku laftigiisu saameyntiisa ayuu leeyahey waana

adagtahay fahanka labo shakhsi oon isku dhaqan ahayn. Deegaanka uu ka yimid

qofka isna waa mid saameynaysa isku soo dhowaanshaha maxaa yeelay, haduu

qofku ka yimid degaan ilbaxsan, colaadeed, dhaqan xun, qabiileed, horomarsan iyo

mid isku dhex jir ahi way adagtahay isfahanka labadaas ee kakala yimid labo

deegaan oo kala duwan sida, deegaan colaadeed iyo nabadeed.

6. Hammiga Iyo Hawada: Ruux kasta oo ruux nool ah oo dunidan aragti ka leh

oo wax rumaysan hadaf ayuu leeyahay, gaadhitaanka hammigaas wuxuu marar iyo

marar badan seejiyaa inuu guursado, qaarkood wayba ku dhintaan ama ku noqdaan

waayeelo aan awoodi Karin kolkaas guurka. Sidoo kale, hawada qofka oo inbadan

la sheeg-sheego cudurka koowaad ee nafsaaniga inay tahay, siday kuu leedahay

beri guurso, maya ee saadambe ayay wax waliba dhag yihiin guurso, may asbuuc

ama labo bilood kadib guurso ayay inbadan oo dhallinyaro ahi kaga tageen oo kaga

mashquuleen ayagoo awooda inay guuradaan, dhibaatooyin ayay ka dhaxleen.

10

Haddaba cidda keliya oon isleennahay guur la’aanta ayaa u roon waxa weeye

ninkaan arimahan aan soo xusnay aan ka badbaadi karin, kana baqaya mas’uuliyad

dheeri ah oo uu Naar ku mutaysto, hayeeshee naftiisa xakamayn kara oo ka

dhawri kara xaaraan kaga timaada aragiisa iyo ibtiisa. Ninka caynkaasi ah waxa u

wanaagsan inaanu guursan, si aanu aakhiradiisa uga doorsan adduunyo, waana inuu

sameeyaa istiraatijiyad kale oo uu ku beddelo booskii guurka.

Tan iyo intaan bilaabay baadhitaanka daraasadda, wax badan oo laga qoray ayaan

arkay faa’idooyinka iyo caqabadaha guurka, laakiin dadka aan guursan iyagoo ka

baqaya mas’uuliyaddaas inaysan qaadi karin ama duruuf kaleba ku khasabtay, maxaa

la gudboon inuu sameeyo oo ku beddelo booskii guurka, kagadaal haddii shahwadu

wali nooshahay? Jawaabta su’aashaa cid ka jawaabtay oo si waafiya oo cilmiyeysan

u dhiraan-dhirisay maanan arag, sidaa darteed aniga ayaa ah (ogaalkay) shakhsigii

ugu horreeyay ee la yimidey aragtidan (Beddelka Guurka), waxayna kamid tahay

hal-abuurkayga dhanka cilmibaadhista iyo daraasadda, xuquuqdeedana anaa leh.

Beddelka Guurka

Nebiga ummaddii ugu dambaysey Suubane Muxammed SCW wuxuu yiri isagoo ka

hadlaya qadiyadda guurka markale “War hooy dhalinyarow kiina awoodi kara inuu

guursado ha guursado kiina aan awoodi karina ha soomo” macnaha xadiithkan

waxaan ka faa'ideysaneynaa in ay muhiimtahay ama waajib sharciya oo fal amara

tahay hadii qofku uu leeyahey awoodda uu ku guursankaro inuu guursado, haduu

guursan waayana ay natiijo caqabadeed iyo dhibaato culus uu dhaxli doono; ruuxa

aan awoodda u lahayn inuu guursado sababo awgeed, maxaa loo baahanyahay inuu

sameeyo oo uu ku beddelo booskii guurka?

Anigoo kaashanaya fikrada wacan iyo caqliga saliimka, waxaan soo bandhigayaa 5

qodob oo loo baahanyahay hadii aad awoodi kari weyday inaad guursato si aadan

ugu dhicin sino, dhibaatooyin, dambiyo kale iyo weliba cuduradii aan soo aragney

ee aan soo xusnay ee <<Dhibaatada Doobnimada>> Qodobadani waxay awood

u leeyihiin inay yareeyaan awoodda shahwo ee kuugu beeran ee muhiimka ah.

11

(1) Soomka Badi: Marka ugu horreysa sida uu nebigu noo sheegay waa ineynu

samaynaa, macnaha hadaad awoodi weydo inaad sameyso guur sababihii aan

soo sheegnay darteed, waa inaad soontaa; yacni soonku waxa uu yareynayaa

awoodda shahwo ee kuugu jirta; wuxuu yareynaya awoodda jidhkaaga iyo

dareenkaaga; waxaadna ka helaysaa ajar badan iyo weliba fadli kale adoo u

soomay si aad uga badbaado una xakameyso awoodaada jidheedh iyo mida

shahwo ee kuugu beeran.

(2) Jimicsi: Istiraatiijiyadda kale aad ku beddeli karto guurka ama si kale aad

kaga badbaadi karto dhibaatada iyo dembiga kuna xakameyn karto naftaada

iyo shahwadaada, waa inaad ciyaartaa noocyada kala duwan ee jimicsiga oo

aad balwad ka dhigataa, adigoo niyadaadu ku jirto keliya inaad xakameyso

jidhkaaga iyo nafsadaadaba, laakiin ogow walaale looma baaahna inaad sports

ka dhigato saaxiibtinimo joogta maxaa yeelay, wakhtigu waa dahab maalinta

dembana waa lagu weydiinayaa oo laguula xisaabtamayaa, sidoo kale looma

baahna inaad taageerto banooniga si qotodheer, yacni ciyaartoyda aad ka

dhigato saaxiibo aad jeceshahay ama inaad muran iyo dood aad ugu hiiliso

kuna difaacdo cidii dhaliilaysa naadigaaga, waxa kaloo muhiima oo wanaagsan

inaad ku ekaan hal mid oo keliya ee aad isku deydo inaad ciyaarto noocyada

kala duwan ee jimicsiga sida kubadda cagta, miiska, basketballka, dabaasha,

orodka, iyo dhammaan siyaalaha jir dhiska iwm,

(3) Wax akhris iyo wax qorid: Mid kale oo aad ku limin karto tamarta ama aad

ku hilmaami karto guurka, waxaa kamid ah inaad u leexato una weecato

dhinacyada waxbarashada iyo akadeemiyadda. Inaad wax badan aad barato

islamarkaana aad akhrido waa mid kor iyo sarre u qaadaysa aqoontaada.

waaya-aragnimadaada, la macaamilka bulshada iyo sooyaalka, Wax badan oo

aad qorto waa wax badan oo aad xasuusato; wax badan oo aad akhridana

waa wax badan oo aad taqaano; wax badan oo aad baratana waa wax badan

oo aad heshay. Sidaa darteed, awoodda aad saarto iyo wakhtigaad ku bixiso

waa hubaal inay ku mashquulin doonaan oo adduunyo kale geli doonto.

12

(4) ku dhexjirka diinta iyo dadka: Kolka aad awood u lahayn inaad guursato

waxaa aad iyo aad muhiim ah inaad ka bixin dadweynaha adigoo is moodaya

inaad shiid ama faqiir aad tahay, Waxaa loo baahanyahay inaad dadka wax la

qaybsato aadna ka dhex bixin sida caadiga, tan kalena inaad ku taxaluqdo

meelaha wacdiga iyo diinta laga hayo sida, masaajida barakaysan iyo goobaha

kale ee diinta lagu barto ee madaarista diiniga ah. Barashada iyo ku dhaqanka

diinta waa hubaal inay dayr iyo gaashaan badan kuu noqonayaan; la jooga iyo

ku dhexjirka bulshadana waa awood aad inbadan kaga baxsan karo fekerka

qallooca ee baahida khaldan ay laydhka ku ifineyso.

(5) Digniiin: Waxaa lagaa codsanayaa ruuxa yeelanwaaya ama awoodi waaya

inuu guursado, waxaa loobaahanyahay inuu iska ilaaliyo daawashada aflaamta

xun-xun sida, daawashada waxa loo yaqaano “Illegal Sexual Watching

(Sex Blue Films), sidoo kale waa inaad iska ilaalisaa daawashada sawirada

qaaqaawaan ee dumarka ama ragga, si lamida, waa inaad iska deysaa akhriska

maqaalada xambaarasan ka sheekaynta arrimaha guurka iyo galmada.

Waxaan kusoo gebagebaynayaa

qormadeena saddexaad, baaq aan u dirayo dhallinta idaylkeed, “Walaalayaal

waxaad ila aragtaan qormooyinka aadka u muhiimsan ee cilmibaadhistayda,

kusoo baxa cinwaanka “Aragtida Doobnimada Iyo Aragtida Guurka”, kolka

laga soo tago qormadii koowaad oo gogolxaadh iyo daahfur aheyd, tii labaad

waxaan ku iftiimiyey dhibaatada doobnimada, tan maantana waxaan ku

sharxay dheefooyinka guurka, waxaan kaa codsanayaa inaad fekerto oo

noqoto ruux wax aaminsan, kadibna dhaqangeliya natiijada fekerkiisa kadib

baadhitaanka iyo naqshadaynta doodda, u noolow sidii adoo nolosha ka

hanweyn”.

13

Abwaan Maxamed Fadhin iyo Talo Guurdoon

Ga’da gabayga guuroowga iyo tirinta geeraarka

Ma gorfeyninoo waayahaan waan ka gaabsadaye

Ma dhex galininoo guud ahaan gooyayoo nacaye

Ha yeeshee gibbaan maahi aan garasha dheereyne

Gal xareed sidii baan ahoon go’id ka yaabeynoo

Ga’da gabay gugeygoo yarbuu guulle ii furaye.

Galabtana waxaan doonayaa in aan ku geeraaro

Ama guurka aan kala talshaa wiilka geelle ahe.

Haddii aad go’aan qaadatoo guurba aad damacdo

Inta aadan galinbaa gudboon inaad gorfeysaaye

Ood gunteeda baartaa waxaad damacday geeloowe

Ninkii kaa gu’ weyn iyo ninkii garasha kaa dheer leh

Iyo geedka kii tagi jiriyo goobihii kulanka

Iyo kii hortaa guursadaa qeyb la galiyaaye

Oo go’aanka aad damacsantahay lala gorfeeyaaye

Anna galabtabaan soo gudbiyi garashadeydiiye

Kala garo wixii kugu gafiyo wixii gudboonkaa ah

Gabar dhawr tilmaamood ayaa sababa guurkeede

Midbaa quruxda loo guursadaa laguna goobtaaye

Midna magaca qooskey gashey guur ku mudataaye

Midna gunudda ey heysatuu kaa galaa damace

Midna waxaa gayaankaa ka dhiga garasho diimeede

Geelow si gaara u ogaw tan u gadaaleysa

Gurigaaga yey galin haddeey gabari diin beesho

Gayaankaaga maahee ka durug gabi ahaanteeda

Gaduudkeeda how arag iney guur ku mudaneyso

Garaaryihiyo laafyaha hadayin galab caraawgeeda

Codka leysku suuq galinayaa ha u galiilyoonin

Tolkeedaa ahaa geesiyaal yeyna kugu gaadin

Gammaan farasyo geelbey qabaan gariyo giir toona

Yaan lagugu soo galin haddey garasho diin weeydo

14

Gani lacagyo gunud howgu xilan qiimo gaar malehe

Haddey galab kastaa wiil dhashiyo gabar midkaad doonto

Misna guulle diintuu nafaray garab martoo diiddo

Marna guri qabow iyo inaad sama ku gaareyso

Geellow hasugin taa horaa looga uur go’aye

Haddaad diini guri raaxaloo aan dhib kugu gaarin

Iyo guur wanaagiisa iyo gogol macaankeeda

Iyo gibil asturan oon rag kale gaarin aragiisu

Iyo hadalka oo gaabanoon dariska gaareynin

Iyo guud wixii aad fartaba gabar adeeceysa

Oon dibada gaareyninoo joogi gurigeeda

Oo goorti aad fiirisaba garan muraadkaaga

oo gacan ku siinee haddii dhibi ku soo gaaro

Oo guulahey kaaga barin in uu ku guuleeyo

Oo aan maseyr galin haddii guurka aad badiso

Oo goor walbaba raali ku ah guulle wuxuu keeno

Oo aan ganbiyo kala jecleyn gani midkaad siiso

Oon biilki wuu go’ay laheyn amase wuu gaabtay

Oo guriga gole diin ka dhigi gibi ahaantiisa

Ku gardaadin guud ubadka oo diinta garansiini

Geellow waxaa laga helaa gabar taqaan diine

Kala garo wixii kugu gafiyo wixii gudboonkaa ah

Guri wacan gabdhiyo wiilal badan diinta garanaaya

Oo guulle tii uu nafaray goor walba u taagan

Oo goorta leylkii saqdhexe sama ku gaaraaya

Oon gama’ hameenkii aqoon gabal yar mooyaane

Oo kheyr ku guda jira iyagu goor walbood aragto

Oo maalka gacantooda galay aan gadaal marinin

Ee goobuhuu faray sharcigu ugu gargaaraaya

Oo guud qaraabada xafida oon midnaba gooynin

Oo aan macaasida dhex galin garabna aan siinin

Oo quraanka garan gabarya wiil oon ku kala gaabin

Oo heer ka gaaroo sunada goor walba ilaalsha

15

Oon gadanin diintoodi oon gaala raac noqonin

Oon goobti uu kheeyr ka jiro goorna laga waayin

Geellow waxaa laga helaa gabar taqaan diine

Kala garo wixii kugu gafiyo wixii gudboonkaa ah

Tusaalooyin gaagaabanbaan soo gudbinayaaye

Nuxurkooda garo geelle waad garasha dheereede

Waxaa badan gaduud miro ah oon timirta gaareyne

Gabalkooda badanina sun yahay bari ma gaartaaye

Oo aan dadkuna garan kareyn gabal yar mooyaane

Waxaa badan sun gibilkeeda sare malabka giirkiis leh

Oo gooyn naftoo idil markaad gacan la aadaaye

Waxaa badan mas iyo good markaad giirka sare eegto

Ul garuuna loo moodo iyo geel kaxeys wacane

Markaad gacan u qaadana khatari kula gudboonaane

Waxaa badan gawaan aad is oran waa xareed galahe

Markaad goobti gaartana hadhoow waa galaangaline

Waxaa badan gammaan faras ahoo guri markaad joogto

Galeyrka iyo haadda u dhigmoon cidina gaareyne

Goortii xaqiiq loo gudbiyo cadawga goobtiina

Gidaadaaya oon gara riyeed qiimaheed galine

Waxaa badan nin aad gacal u qabi gaalna kaa necebe

Oo godkaadi soo qoday misana gowrac kuu raba’e

Hashii boowdo ey kala go’dee golaha aan dhaafin

Geeley ka tahay kow markey gaarto fiidnimo’e

Subaxdiina golahey ku hari geeli oo tagaye

Libaax oo lawada garan qawida guulle ugu deeqay

Iyo guluf dawaco goorti aad sheeka soo galiso

Duur joog guruubkeeda bey wada galaayaane

Mid waliba wuxuu galena waad garan kareysaaye

Waxba hadalku yuu ila gudbine waan gunaanadiye

Tusaalooyinkaa soo gudbaye gaarya maqalkaaga

Iyo kuwaan kasoo gaabsadee aanan wali gaarin

Waxaan uga golleyahay kolley garatay geellowe

16

Gabar dumarna saa weeye oo gabalba waa ceyne

Nin walibana geedkuu fashuu goosan mirihiise

Inta aadan gabi dheer ka dhicin gaararka u fiirso

Oo midab inaad goobto yuu noqon go’aankaagu

Oo garo wixii kugu gafiyo wixii gudboonkaa ah.

Abwaan Cabdillaahi Suldaan Timacade & Gabaygii Maangalool

Inaad guursataa maalintay kula gudboonaato,

Goortiyo alleylkii hadaad guuro bahallayso,

Sidii gaal ugaadhsiya waxaad gelida meertaaba,

Hadaad mid aan gu`geeduba badneyn garato soofkeeda,

Oo haasaawiyo kala geysataan hadalladii guurka,

Ninkii kaa gu` weyn xaajo waalagu gargaaraaye,

Waa inay guddida reer tolkaa golaha joogaane,

Waa inuu gabbaatigu baxaa xaal gobeednimo e,

Waxaad gaadhka haysaba haddii dadab laguu gooyo,

Galabtaa haduu qaaddigii meher ku gawsiiyo,

Adigoo gayaan quruxsan aroos ku soo gaadhey,

Gelbiskii waxay culimadii socodka gaabshaanba,

Guriga markaad soo gashaan bay indhaha galac ka siisaaye,

Markaad gooni noqotaan yartaad giniga moodeysay,

Ee ay gogosha kuu soo dhigtee joogto garabkaaga,

Ee aad marada gees uuga rogtee gelin ciyaarsiiso,

Wixii guunyo hore kaaga baxay waad ka gama`daaye.

17

Abwaan Mohamed Cabdicasiis Bootaan & Gabaygii Caasha

caashaay codkaagii ma helin caadirka ahaaye

cimiladu ma fiicnayn beryahan caadil baa garane

cosobeey ku waayaye xagaad caaggan iga aaday!

haddii aan cabaad qori lahaaa coomir baan ahaye

haddii aan calaacali lahaaa caasha iman mayso

haddii aan caloolyowga dedo waan cuqdadayaaba

cilladaan sidaan uga baxaa caashaq bay dilaye

cisi eebbe kugu dhaariyee caammo maan ahiye

casar iyo dharaar baan hurdada kaaga cararaaye

cawayskii hadaan leda riyaad igula ceeshtaaye

codkaaga wuxuu ila maraa caaadka oogada e

casharada an soo qoro adoon caasi uga baydhin

calooshoo lillaahiya ayaan kaa calmanayaaye

hay canaadin gacalooy adduun waa cadiyo beene

cibaaradaha yaabkale adaan kugu ciseeyaaaye

caqligaan adiga kugu jeclahay caarifkiyo maane

cudoonneey maruun ila cawwee calafku waa meele.

18

Tixraacyada Maqaalka

===========================

First Link: http://alimuse.com/Guurka1.htm

Second Link: http://xikmadmaal.blogspot.com/2013/04/guurka-iyo-

gabayda-soomaalida.html

Third Link: http://mcbootaan.blogspot.com/2014/02/gabaygii-

caasha.html

Lasoco Qormada Afraad …

=================

Dhammaad

W/Q: Mufakir & Ustaad:

Mohamed Abdirizak Saeed Elmi “SAMIIK”

Mohamedsamiik@gmail.com

Independent Researcher

Former Chairman “Action Against Poverty & Tribalism”

Qoraaladda Mufakkirka Boggan Ka Dheeho

http://samiik.wordpress.com/