P AŃ S T W O W Y I N S T Y T U T G E O L O G I C Z N Y OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1:50 000

Arkusz MIELEC (952)

Warszawa 2007

Autorzy: EWA PORĘBA*, ELśBIETA OSENDOWSKA**; KAZIMIERZ NOWACKI**;

IZABELA BOJAKOWSKA***, ANNA BLI ŹNIUK***; PAWEŁ KWECKO***,

HANNA TOMASSI –MORAWIEC***

Główny koordynator MGśP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA***

Redaktor regionalny: BOGUSŁAW BĄK***

Redaktor regionalny planszy B: DARIUSZ GRABOWSKI***

Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA***

*Przedsiębiorstwo Geologiczne SA, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków

**Przedsiębiorstwo Geologiczne SA POLGEOL, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa

***Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2007

Spis treści

I. Wstęp (E. Poręba)............................................................................................................. 3

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Poręba) ................................................ 4

III. Budowa geologiczna (E. Poręba) ..................................................................................... 6

IV. ZłoŜa kopalin (E. Poręba) ............................................................................................... 11

1. ZłoŜa gazu ziemnego.............................................................................................. 11

2. Surowce skalne....................................................................................................... 14

2.1. Surowce ilaste ceramiki budowlanej.........................................................................14

2.2. Surowce ilaste do produkcji kruszyw lekkich...........................................................16

2.3. Kruszywo naturalne ..................................................................................................16

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (E. Poręba) .............................................................. 17

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (E. Poręba) ......................................... 19

1. Ropa naftowa i gaz ziemny .................................................................................... 19

2. Surowce skalne....................................................................................................... 19

2.1. Surowce ilaste ceramiki budowlanej.........................................................................19

2.2. Kruszywo naturalne ..................................................................................................20

VII. Warunki wodne (E. Poręba) ........................................................................................... 21

1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 21

2. Wody podziemne.................................................................................................... 22

VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 24

1. Gleby (A. Bliźniuk, P. Kwecko).............................................................................. 24

2. Osady wodne (H. Tomassi-Morawiec)................................................................... 27

3. Pierwiastki promieniotwórcze (I. Bojakowska) ..................................................... 29

IX. Składowanie odpadów (E. Osendowska, K. Nowacki).................................................... 32

X. Warunki podłoŜa budowlanego (E. Poręba)................................................................... 38

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Poręba).................................................................... 40

XII. Zabytki kultury (E. Poręba) ............................................................................................ 45

XIII. Podsumowanie (E. Poręba, E. Osendowska, K. Nowacki) ............................................ 46

XIV. Literatura ......................................................................................................................... 48

3

I. Wstęp

Arkusz Mielec Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 wykonany został

w Przedsiębiorstwie Geologicznym SA w Krakowie (plansza A) oraz w Państwowym Insty-

tucie Geologicznym w Warszawie i POLGEOL (plansza B). Mapę wykonano zgodnie

z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005).

Przy opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na ar-

kuszu Mielec Mapy geologiczno-gospodarczej (MGGP) w skali 1:50 000 wykonanym

w Przedsiębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA w Warszawie w 2002 r. (Stanek, 2002).

Opracowanie sporządzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942.

Mapa geośrodowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem występowania

kopalin oraz gospodarki złoŜami, na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geochemii

środowiska, geologii inŜynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury.

Składa się ona z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowane treści MGGP, a plansza B

– nowe treści dotyczące geochemii środowiska zapisane w warstwie informacyjnej „Ochrona

powierzchni Ziemi”, a takŜe w nowych warstwach informacyjnych: składowanie odpadów

i system NATURA 2000.

Przeznaczona jest ona głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych

działań gospodarczych. SłuŜyć ma instytucjom, samorządom terytorialnym i administracji

państwowej w podejmowaniu decyzji dotyczących gospodarki zasobami środowiska przyrod-

niczego oraz planowania przestrzennego. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe

mogą stanowić pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych progra-

mów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa moŜe teŜ być przydatna

w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczności oraz w edukacji na

wszystkich szczeblach nauczania.

Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne zebrane między innymi

w Wydziale Ochrony Środowiska Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego, Urzędzie Mar-

szałkowskim, Starostwie Powiatowym w Mielcu, Urzędach Gmin i Centralnym Archiwum

Geologicznym w Warszawie. Informacje archiwalne zostały zweryfikowane w trakcie prze-

prowadzonej wizji lokalnej.

Mapa posiada wersję cyfrową, a dane dotyczące złóŜ surowców mineralnych zostały

przedstawione w postaci kart informacyjnych, opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy

danych złóŜ.

4

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar objęty arkuszem Mielec znajduje się pomiędzy 21o15’ a 21o30’ długości geogra-

ficznej wschodniej i 50o10’ a 50o20’ szerokości geograficznej północnej.

Pod względem administracyjnym omawiany obszar leŜy we wschodniej części woje-

wództwa podkarpackiego, obejmując terytoria: miasta Mielca, gminy miejskiej Mielec oraz

wiejskich w powiecie mieleckim: Radomyśl Wielki, Wadowice Górne, Przecław, Czermin

i Tuszów Narodowy, a takŜe fragmenty powierzchni gmin: śyraków i Dębica w powiecie dę-

bickim.

Obszar ten według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2000) naleŜy do pod-

prowincji Północnego Podkarpacia, makroregionu Kotlina Sandomierska i leŜy w obrębie

czterech jego mezoregionów: Niziny Nadwiślańskiej, PłaskowyŜu Tarnowskiego, Doliny

Dolnej Wisłoki i PłaskowyŜu Kolbuszowskiego (fig. 1).

Północna, największa część omawianego obszaru znajduje się w zasięgu Niziny Nadwi-

ślańskiej, dwie nie wiele mniejsze od niej części, połoŜone są w obrębie: PłaskowyŜu Tar-

nowskiego - południowo zachodnia i Doliny Dolnej Wisłoki - południowo wschodnia, nato-

miast znikomy północno wschodni fragment naleŜy do PłaskowyŜu Kolbuszowskiego.

Nizina Nadwiślańska rozprzestrzenia się w dolinie rzeki Wisły od Krakowa po Zawi-

chost. Wypełniają ją czwartorzędowe osady rzeczne i starorzecza, pod nimi leŜą osady mio-

cenu morskiego. Mezoregion opada się w kierunku północno wschodnim, od 166 m n.p.m.

koło Szczucina do około 153 m n.p.m. w rejonie Baranowa Sandomierskiego.

PłaskowyŜ Tarnowski to falista równina, utworzona z wzniesień i obniŜeń, o formach

zaokrąglonych i małych deniwelacjach. Rozpościera się on między dolinami Dunajca i Wisło-

ki, łagodnie opada ku północy, od 250 m n.p.m. w pobliŜu Woli Rzędzińskiej do

200 m n.p.m. w okolicy Mielca. Rzeźba jego posiada charakter erozyjno-denudacyjny. W kie-

runku Doliny Dolnej Wisłoki opada on wyraźną krawędzią erozyjną, z długimi stoŜkami de-

nudacyjnymi. PłaskowyŜ budują osady morskie miocenu przykryte glinami, piaskami eolicz-

nymi i wydmami.

Dolina Dolnej Wisłoki, o długości około 40 km, a szerokości 3-10 km, rozdziela pła-

skowyŜe: Tarnowski i Kolbuszowski. Wisłoka ma charakter rzeki meandrującej, w obrębie jej

doliny występują dwa stopnie tarasowe: plejstoceński – nadzalewowy, o wysokości względ-

nej 13-25 m, piaszczysty pokryty wydmami oraz holoceński – zalewowy, z licznymi starorze-

czami.

5

Fig. 1. PołoŜenie arkusza Mielec na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000)

1 – granica prowincji, 2 – granica podprowincji, 3 – granica mezoregionu Mezoregiony Niecki Nidziańskiej: 342.28 – Niecka Połaniecka Mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.41 – Nizina Nadwiślańska, 512.43 - PłaskowyŜ Tarnowski, 512.44 – Dolina Dolnej Wisłoki, 512.45 – Równina Tarnobrzeska, 512.48 – PłaskowyŜ Kolbuszowski, 512.51 – Pradolina Podkarpacka Mezoregiony Podgórza Środkowobeskidzkiego: 513.62 – Pogórze CięŜkowickie, 513.63 – Pogórze StrzyŜowskie

Omawiany obszar w całości znajduje się w jednostce klimatycznej – nizinnej. Z reguły

występują długie lata, a zimy nie są zbyt ostre, średnia roczna temperatura wynosi powyŜej

7,5ºC, a średnia miesięczna - najwyŜsza jest w lipcu 20,6ºC i najniŜsza w lutym –6,7ºC. Okres

wegetacyjny dla tego obszaru wynosi 210 do 220 dni (średnia temperatura dobowa >5ºC),

a okres intensywnego rozwoju roślin około 160 dni (średnia temperatura dobowa >100C). Ze

względu na rozkład opadów obszar objęty arkuszem naleŜy do rejonów w większości umiar-

kowanie wilgotnych i wilgotnych. Roczna suma opadów wynosi od 600 do 700 mm. Okres

zalegania pokrywy śnieŜnej waha się od 50 do 60 dni. Rozkład kierunków wiatrów wykazuje

dominację wiatrów zachodnich, południowo- i północno-zachodnich.

Omawiany obszar ma charakter przemysłowo-rolniczy. Głównym ośrodkiem przemy-

słowym jest miasto Mielec, znane przede wszystkim z przemysłu lotniczego, posiada lotnisko

6

komunikacyjne z pełną infrastrukturą. Miasto odgrywa znaczącą rolę w rozwoju gospodar-

czym tego rejonu. W 1995 roku została utworzona na podstawie Rozporządzenia Rady Mini-

strów Rzeczpospolitej Polskiej Specjalna Strefa Ekonomiczna EURO-PARK MIELEC.

Obecnie w strefie tej działa około 90 podmiotów gospodarczych, do największych naleŜą:

Kronospan Mielec Sp. z o.o., BRW Sp. z o.o., Onduline Sp. z o.o., Lear Corporation Poland

Sp. z o.o., Polskie Zakłady Lotnicze Mielec. Z kilkudziesięciu firm produkcyjnych, znaczny

udział posiada: przetwórstwo drzewne i meblarstwo, produkcja materiałów i konstrukcji bu-

dowlanych, przemysł motoryzacyjny, lotniczy, metalowy, chemiczny, odzieŜowy oraz trans-

portowy. Mniejsze znaczenie ma produkcja z branŜy farmaceutycznej, spoŜywczej, informa-

tycznej i poligraficznej. Poza Mielcem, lokalna ludność trudni się uprawą zbóŜ i roślin oko-

powych, hodowlą bydła i trzody chlewnej, przetwórstwem mięsnym i gorzelniczym, rzemio-

słem i usługami, znikomy procent związany jest z przemysłem wydobywczym.

Do waŜniejszych szlaków komunikacyjnych naleŜy linia kolejowa Dębica –Tarnobrzeg,

biegnąca we wschodniej części obszaru objętego arkuszem. Daje ona połączenie z główną

magistralą kolejową Kraków - Medyka. Omawiany obszar przecinają cztery drogi kołowe,

o znaczeniu regionalnym: Tarnów – Mielec nr 73 i 984, Dębica - Baranów Sandomierski

nr 985 i Mielec – Kolbuszowa nr 875 oraz liczne drogi lokalne utwardzone.

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru arkusza Mielec opracowano na podstawie Mapy geolo-

gicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Mielec oraz objaśnień tekstowych do tego arkusza

(Kurek, Preidl, 2002 a,b). Jego usytuowanie na tle szkicu geologicznego rejonu przedstawia

fig. 2.

Obszar ten połoŜony jest w środkowym segmencie zewnętrznego basenu zapadliska

przedkarpackiego. Zapadlisko przedkarpackie to rów przedgórski wypełniony miąŜszymi

(1800-2300 m) ilasto-mułkowo-piaskowcowymi utworami mioceńskimi, przykrytymi małej

miąŜszości osadami czwartorzędu. W podłoŜu miocenu występują w róŜnym stopniu zredu-

kowane utwory mezozoiku, paleozoiku i najwyŜszego proterozoiku.

Jedynymi paleozoicznymi utworami rozpoznanymi wiertniczo na obszarze arkusza to

osady dewonu i karbonu. Utwory dewonu, wykształcone są jako: piaskowce pstre i mułowce

– w części dolnej, niwelującej nierówności pokaledońskiej powierzchni erozyjnej (miąŜszość

do 181 m), dolomity i wapienie dolomityczne – w środkowej (158 m) oraz łupki margliste

i piaskowce – w części górnej (43 m). Utwory karbonu wykształcone są w facji wapienia wę-

glowego (33-449 m).

7

Utwory triasu występują niemal na całym obszarze arkusza. Największe rozprzestrze-

nienie mają piaskowce i iłowce oraz dolomity i wapienie pstrego piaskowca o miąŜszości

145-323 m (w pstrym piaskowcu występuje złoŜe gazu „Niwiska”), najmniejsze natomiast

mułowce, łupki ilaste i piaskowce kajpru, o miąŜszości 99-133 m. Osady wapienia muszlo-

wego, leŜące między nimi posiadają miąŜszość 40-150 m.

Utwory jury środkowej, najstarsze z jurajskich rozpoznane na obszarze arkusza Mielec,

ograniczające się tylko do wypełnienia paleodolin, budują: mułowce z fauną, piaskowce zle-

pieńcowate i wapienie (61 m).

Utwory jury górnej, wykształcone jako margle, wapienie skaliste, organodetrytyczne

i detrytyczne. Na obszarze arkusza wykazują one znaczne zróŜnicowanie miąŜszości od

980 m w rejonie Podborza – Partyni, do całkowitego zerodowania w okolicy Mielca. Wapie-

nie jury górnej (malmu) stanowią skałę zbiornikowa dla ropy naftowej i gazu ziemnego. Z ty-

mi warstwami związane są złoŜa ropy naftowej i gazu ziemnego: „Korzeniów” i juŜ wybilan-

sowane „Podborze-Partynia” i „Łączki Brzeskie” (Karnkowski, 1993). Utwory jury górnej są

najmłodszymi osadami podłoŜa mioceńskiego.

Na północno wschodniej części omawianego obszaru, w osadach przedmioceńskiego

podłoŜa zaznacza się dyslokacja, o ogólnym kierunku NW-SE (Sędziszów Małopolski-

Mielec) i zrzucie około 300 m, wzdłuŜ której warstwy jury górnej w skrzydle południowo-

zachodnim kontaktują się z utworami triasu i paleozoiku skrzydła północno-wschodniego.

Sedymentację neogenu rozpoczynają utwory miocenu, naleŜące do warstw skawińskich

(podpiętro opolskie). Warstwy te wykształcone są jako iłowce, iłołupki z wkładkami pia-

skowców. MiąŜszość tych utworów, wyrównujących relief podłoŜa waha się od 1,0 m (Rzo-

chów) do 27,8 m (Wola Pławska).

PowyŜej warstw skawińskich leŜą anhydryty i gipsy z wkładkami łupków ilastych, któ-

re stanowią główny poziom korelacyjny zapadliska (podpiętro wielickie). Utwory te, charak-

teryzują się dość stałą miąŜszością od 6,0 m (Trzciana) do 32,0 m (Wojsław).

Ponad poziomem ewaporatowym występują warstwy grabowieckie (maksymalnie

o miąŜszości do 50 m - Rzochów) - osady o duŜej zmienności facjalnej: iły, iłowce i mułowce

z wkładkami piaskowców (podpiętro grabowieckie).

8

Fig. 2. PołoŜenie arkusza Mielec na tle szkicu geologicznego regionu wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006)

Czwartorzęd; holocen: 2 – mułki, piaski i Ŝwiry morskie, 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; plej-stocen - holocen: 4 – koluwia osuwiskowe, 5 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach, 8 – lessy, 9 –lessy piaszczyste i pyły lessopodobne; plejstocen: zlodowacenia północnopolskie: 10 – gliny, piaski i gliny z rumoszami, soliflukcyjno – deluwialne, 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne; zlodowacenia środkowopolskie: 21 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne; zlodowacenia południowopolskie: 30 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 32 –piaski i Ŝwiry sandrowe, 34 – gliny zwało-we, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe. Neogen; miocen: 38 - wapienie organodetrytyczne, siarkonośne, Ŝwiry, piaskowce i gipsy, 114 – iły, piaskowce, wapienie, dolomity, gipsy i węgiel brunatny; 127 – nasunięcie kar-packie.

Numeracja wg Mapy Geologicznej Polski w skali 1:500 000

Na warstwach grabowieckich leŜy seria iłów krakowieckich (podpiętro wołyńskie),

o znacznej miąŜszości od 440 m (OtałęŜ) do około 1200 m (Łączki Brzeskie). Litologicznie

iły krakowieckie są reprezentowane przez: iły, mułowce oraz iłowce z wkładkami piasków

i piaskowców. Utwory te odsłaniają się na powierzchni w okolicach Przecławia, Łączek Brze-

9

skich, Rudy, Partyni i Wadowic Górnych. Niektóre z tych odsłonięć oraz obszary płytko wy-

stępującego stropu iłów krakowieckich zostały objęte badaniami złoŜowymi. Iły krakowieckie

jako surowce ceramiki budowlanej zostały udokumentowane w złoŜach: „Wola Mielecka”,

„Podborze”, „Przecław”, „Przecław II”, „Przecław-Podlesie”, a takŜe w złoŜu „Ruda” jako

kopalina ilasta do produkcji kruszyw lekkich.

W morfologii powierzchni podczwartorzędowej zaznaczają się dwa obszary róŜniące

się ukształtowaniem i wysokościami. W południowo zachodniej i środkowej części omawia-

nego arkusza powierzchnia ta jest falista i sięga 170,0-223,5 m n.p.m., tworząc cokół mioceń-

ski PłaskowyŜu Tarnowskiego. W północnej i wschodniej części obszaru arkusza opada two-

rząc podłoŜe mioceńskie doliny Wisłoki o wysokościach 146,0-170,0 m n.p.m.

Osady czwartorzędowe przykrywają prawie cały omawiany obszar, oprócz stref wy-

chodni miocenu w okolicach: Partyni, Podborza, Wadowic Górnych, Rudy, Łączek Brzeskich

i Przecławia. MiąŜszość czwartorzędu jest niewielka i wynosi od kilkudziesięciu centymetrów

do 20 m.

Najstarsze plejstoceńskie utwory czwartorzędowe związane są z okresami zlodowaceń

południowopolskich. Pozostałością tych zlodowaceń są gliny zwałowe oraz piaski, Ŝwiry

i głazy lodowcowe i wodnolodowcowe na PłaskowyŜu Tarnowskim.

Gliny zwałowe na ogół leŜą bezpośrednio na iłach mioceńskich, jedynie w południowej

części koło Łączek Brzeskich i Dąbrówki Wisłockiej oraz w północno zachodniej, w okolicy

Wadowic Dolnych, podściela je warstwa drobno i średnioziarnistych piasków (1-2 m). Gliny

są silnie wapniste, niekiedy w stropie odwapnione. W zmiennych ilościach zawierają one do-

mieszkę Ŝwirów, otoczaków i pojedynczych głazów o średnicy do 1,5 m. MiąŜszość tych glin

jest niewielka, z reguły waha się od 0,3 do 3,7 m. Udokumentowane zostały w stropie iłów

krakowieckich w złoŜach: „Przecław II” i „Przecław-Podlesie”.

Piaski, Ŝwiry i głazy lodowcowe i wodnolodowcowe, najczęściej przykrywają gliny

zwałowe, rzadziej tworzą izolowane pokrywy na kulminacjach PłaskowyŜu Tarnowskiego

MiąŜszości tych osadów nie są duŜe od kilkunastu centymetrów do 2,0 m, maksymalnie do

3 m. W składzie petrograficznym frakcji grubej przewaŜa kwarc, kwarcyt, skały krystaliczne,

piaskowce i krzemienie, nie występują skały węglanowe. W składzie granulometrycznym -

dominująca jest frakcja piaszczysta, stanowi ona na ogół ponad 70% składu, zawartość pyłów

jest rzędu kilkunastu procent.

Zlodowacenia środkowopolskie reprezentują piaski i piaski ze Ŝwirem rzeczne tarasów

nadzalewowych Wisły i Wisłoki (15,0 – 20,0 m n.p. rzek). Występują one w północno

wschodnim obrzeŜeniu PłaskowyŜu Tarnowskiego, prawym brzegu Wisłoki, w okolicy Miel-

10

ca tworzą wyraźne wyniesienie w morfologii. Są to piaski szare, średnio i gruboziarniste,

przewarstwione piaskami ze Ŝwirami. W składzie ziarnowym osadów frakcja piaszczysta

średnio wynosi ponad 80%, pylasta około 10%. MiąŜszość osadów piaszczysto-Ŝwirowych

jest zmienna wynosi od 0,8 do 5,0 m, maksymalnie sięga 10,0 m. Znane są one z odsłonięć na

terenie Mielca, Przebendowa, Tarnowca i Wólki KsiąŜęcej.

Osady interglacjału eemskiego (Ŝwiry i piaski rzeczne) nie występują na powierzchni,

rozpoznane są w otworach wiertniczych w rejonie Trzciany i Chorzelowa. MiąŜszość tych

utworów jest nie wielka, waha się od 1,0 do 2,2 m.

Osady zlodowaceń północnopolskich stanowią piaski, piaski ze Ŝwirem oraz mułki

rzeczne tarasów nadzalewowych rzeki Wisłoki (8,0 – 15,0 m n. p. rzeki) w rejonie Mielca,

Smoczki, Rzochowa i Dąbia oraz piaski i piaski ze Ŝwirem rzeczne tarasów nadzalewowych

rzeki Wisły i Wisłoki (8,0 – 12,0 m n. p. rzek), w okolicach Wampierzowa i Kawęczyna (ta-

ras ten naleŜy do południowego fragmentu doliny Wisły). Profil osadów stanowią od spągu:

źle wysortowane piaski ze Ŝwirami, przykryte piaskami średnio i drobnoziarnistymi, o śred-

nim wysortowaniu osadów, w stropie z warstwą mułków, o grubości nie większej niŜ 2,0 m.

Zawartość frakcji Ŝwirowej w części spągowej osadów przekracza 20%. MiąŜszość utworów

tarasowych waha się od 4,0 do 15,0 m. Piaski te udokumentowane zostały w złoŜach: „Cho-

rzelów dz. 1207”, obszar prognostyczny nr II w Złotnikach oraz w występującym w większo-

ści na arkuszu Cmolas złoŜu „Poręby Rzochowskie II”.

Wśród osadów czwartorzędu nierozdzielonego (Kurek, Preidl, 2002 a, b) występują:

Ŝwiry i piaski rezydualne w rejonie Woli Mieleckiej (2,0 m), gliny, gliny pylaste i piaski de-

luwialne, o największym rozprzestrzenieniu w okolicach Wadowic Górnych (2,0 m), iły i gli-

ny koluwialne, budujące osuwisko w Przecławiu (0,5-2,9 m), a przede wszystkim piaski

eoliczne, tworzące liczne płaty lub formy wydmowe.

Piaski eoliczne występują zarówno na PłaskowyŜu Tarnowskim (w okolicach miejsco-

wości Zdziarzec, Partynia, Zastawie, Łączki Brzeskie, Nowy Rydzów, Piątkowiec), jak i na

tarasach nadzalewowych plejstoceńskich Wisłoki koło Mielca. MiąŜszość piasków eolicznych

wynosi 2-3 m. Udokumentowane zostały w złoŜu „Chorzelów Dryka” i juŜ wybilansowanym

„Cyranka”.

Piaski eoliczne w wydmach typu parabolicznego, wałowego i gwiaździstego na ogół

znajdują się na polach piasków eolicznych. Wysokość wydm przeciętnie wynosi 5-8 m, nie-

kiedy sięga 10 m. Zarówno piaski eoliczne w polach jak i piaski eoliczne w wydmach są

drobno i średnioziarniste, dobrze wysortowane, o niewielkiej zawartości frakcji pylastej rzędu

kilku procent, nieprzekraczającej 10%.

11

Holocen budują: mułki (mady) oraz piaski i piaski ze Ŝwirem trzech poziomów tarasów

zalewowych Wisły, Wisłoki i dopływów Brenia oraz piaski humusowe, piaski i namuły den

dolinnych, namuły torfiaste, torfy oraz namuły gliniaste starorzeczy.

MiąŜszości osadów tarasów zalewowych są niewielkie, na ogół do 3 metrów, spora-

dycznie większych nawet do 11,0 m. Na powierzchni tarasów występują liczne starorzecza,

o promieniach rzędu 200-600 m. Z osadami piaszczysto-Ŝwirowymi tarasu zalewowego zwią-

zany jest obszar prognostyczny II w Rzędzianowicach, a było, obecnie juŜ wybilansowane,

złoŜe kruszywa naturalnego „Rzochów II”.

Namuły gliniaste starorzeczy występują na poziomach tarasów zalewowych, miąŜszości

namułów w starorzeczach nie przekraczają 2,0 m.

Torfy i namuły torfiaste spotykane są w pobliŜu źródeł potoków (Rydzów, Wylowa),

czasem w obniŜeniach deflacyjnych (Smyków, Stawy Cyranowskie, Podzamcze koło Prze-

cławia, rezerwat „Bagno Przecławskie”).

IV. ZłoŜa kopalin

Na obszarze arkusza Mielec znajduje się obecnie 12 złóŜ. Zasoby złóŜ piasku: „Cyran-

ka” i „Rzochów II”, oraz ropy naftowej i gazu ziemnego: „Łączki Brzeskie” i „Podborze-

Partynia” zostały wybilansowane (Przeniosło, 2006). Spośród złóŜ istniejących w Bilansie

zasobów kopalin lub jeszcze nieobjętych Bilansem występują: 1 złoŜe ropy naftowej i gazu

ziemnego „Korzeniów”, 2 złoŜa gazu ziemnego „Korzeniów (gaz)” i „Niwiska” oraz 9 złóŜ

surowców skalnych: w tym 3 – kruszywa naturalnego (piaskowego), 5 - surowców ilastych

ceramiki budowlanej oraz 1 złoŜe surowców ilastych do produkcji kruszyw lekkich (tabela 1).

Oba złoŜa „Korzeniów” i „Korzeniów gaz” zaznaczone są wspólnymi konturami oraz

objęte obszarem i terenem górniczym „Korzeniów-Męciszów”, w większości złoŜa te znajdu-

ją się na terenie arkusza Dębica.

1. ZłoŜa gazu ziemnego

Omawiany obszar charakteryzuje się wysokim stopniem rozpoznania złóŜ gazu ziemne-

go, występujących w osadach neogenu, jury, triasu, a nawet dewonu.

Na arkuszu Mielec znajduje się część (większość leŜy na terenie sąsiedniego arkusza

Cmolas), obszaru udokumentowanego złoŜa gazu ziemnego „Niwiska”, związanego z pstrymi

piaskowcami triasowymi, być moŜe dewońskimi. Gaz ziemny z tego złoŜa charakteryzuje się

nie zbyt wysoką zawartością: metanu 84,5-85,5% i etanu 0,30-0,57% oraz dość duŜą azotu

13,6-14,4%.

Tabela 1

ZłoŜa kopalin i ich charakterystyka oraz klasyfikacja

Zasoby

geologiczne

bilansowe

(tys. t, tys.

m3*, mln

m3**)

Kategoria

rozpoznania

Stan

zagospoda-

rowania

Wydobycie

(tys. t,

tys. m3

mln m3)

Zastoso-

wanie

kopaliny

Klasyfikacja

złóŜ* Lp. Nazwa złoŜa

Rodzaj

kopaliny

Wiek

kompleksu

litologiczno-

surowcowego

Wg stanu na rok 2005 (Przeniosło, Malon (red.) 2006) Klasy

1-4

Klasy

A-C

Przyczyny

konfliktowości

złoŜa

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Wola Mielecka i(ic) Ng 4 314 * B+C1 Z 0 Scb 4 A

2 Poręby Rzochowskie II p Q 1 853 C1 N 0 Sb 4 A

3 Podborze i(ic) Ng 385* B G 1* Scb 4 A

4 Ruda i(ir) Ng 7 998* C2 N 0 Skb 4 A

5 Przecław II i(ic), g(gc) Ng, Q 292* C1 G 1* Scb 4 A

6 Przecław – Podlesie i(ic), g(gc) Ng, Q 2 985* B+C1 G 3* Scb 4 A

7 Przecław i(ic) Ng 4 810* B+C1 N 0 Scb 4 A

8 Korzeniów (gaz) G Ng, J 149,63** C Z 0,08** E 2 A

9 Korzeniów R

G

Ng

J

4,80

1,33** C N

0

0 E 2 A

10 Chorzelów dz. 1207 p Q 75 C1 G 0 Sb 4 A

11 Chorzelów – Dryka* p Q 37 C1 N 0 Sb 4 B Z

12 Niwiska** G T tylko pozabil. A Z 0 E 2 A

Cyranka p Q ZWB

12

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Rzochów II p Q ZWB

Łączki Brzeskie R, G Ng, J ZWB

Podborze – Partynia R, G J ZWB

Rubryka 1: * - brak w Bilansie, zasoby wg dokumentacji, ** - wi ększość złoŜa zlokalizowana jest na arkuszu Cmolas (953) Rubryka 3: G – gaz ziemny, R – ropa naftowa, i(ic) – iły i łupki ilaste ceramiki budowlanej, i(ir) – iły i łupki ilaste o róŜnym zastosowaniu (do produkcji kruszyw lekkich), g(gc) – gliny cera-

miki budowlanej, p – piaski; Rubryka 4: Q – Czwartorzęd, Ng – Neogen, J – Jura, T - trias; Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – B, C1, C2, kopalin płynnych: ropa, gaz – A, C Rubryka 7: złoŜa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – złoŜe wykreślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej w materiałach archiwalnych); Rubryka 9: E – kopaliny energetyczne, Sb – kopaliny budowlane, Scb – kopaliny ceramiki budowlanej, Skb – kopaliny kruszyw budowlanych Rubryka 10: złoŜa: 2 – rzadkie w skali kraju lub skoncentrowane w określonym regionie, 4 – powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne; Rubryka 11: złoŜa: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe; Rubryka 12: Z – konflikt zagospodarowania terenu

13

14

Akumulacje ropy naftowej i gazu ziemnego występują na tym terenie, głównie w obrę-

bie serii węglanowej malmu, ekranowanej warstwami skawińskimi, anhydrytami, ilasto-

piaszczystą serią górnego badenu i dolnego sarmatu. Skałami zbiornikowymi, dla (tylko czę-

ściowo połoŜonego w obszarze arkusza Mielec) nieeksploatowanego złoŜa ropy naftowej

i gazu ziemnego „Korzeniów” (Borys i in., 1969, Klęba, Patyk, 1984) i zaniechanego „Korze-

niów (gaz)” (Klęba, Patyk, 1984) są wapienie malmu oraz osady miocenu o porowatości

2,0-28,0%, występujące na głębokościach od 154,0 do 1422,0 m. ZłoŜe to jest wielohoryzon-

towe, typu antyklinalnego, o miąŜszości efektywnej horyzontów wynoszącej 0,4-40,0 m. Ro-

pa naftowa jest typu parafinowego, o cięŜarze 0,827-0,830 G/cm3 i lepkości 1,95oE. Skały

zbiornikowe charakteryzują się porowatością efektywną 2,0-28,0%, przepuszczalnością

3,0-200,0 mD i wysokim współczynnikiem nasycenia gazem 0,25–0,85. Ciśnienie złoŜowe

wynosi 1,98-15,98 MPa. Gaz zawiera 82,8-99,5% CH4, etanu w granicach 0,10-3,52% i azotu

od 0,44 do 19,3%. Wartość opałowa gazu wynosi 9000 Kcal/m3.

Ropa naftowa i gaz ziemny rozpoznane były w złoŜach: „Partynia - Podborze” i „Łączki

Brzeskie”, obecnie wybilansowanych.

Z uwagi na ochronę złóŜ zaliczono je do rzadko występujących (klasa 2) oraz uznano za

małokonfliktowe ze środowiskiem (klasa A).

2. Surowce skalne

2.1. Surowce ilaste ceramiki budowlanej

W południowo zachodniej i środkowej części omawianego arkusza, w obrębie wynie-

sionego cokołu mioceńskiego, występuje 5 złóŜ, w których udokumentowano iły krakowiec-

kie: „Wola Mielecka” (Pilch, 1977), „Podborze” (Kaczorek, 1962), „Przecław” (Pilch, 1967),

„Przecław II” (Czarnik, Kamiński, 1997) i „Przecław - Podlesie” (Nowak, 1974, Czarnik,

Brzozowska, 1996). W wymienionych złoŜach kompleks iłów krakowieckich rozpoznany

został do głębokości kilkunastu metrów, maksymalnie w złoŜu „Przecław -Podlesie” do około

30 m, pod nadkładem gleby - średnio 0,3 m oraz piasków drobno i średnioziarnistych

o grubości rzędu 2-3 m, nie więcej niŜ 6 m. W złoŜach „Przecław II” i „Przecław - Podlesie”

piaski te, jako kopalina towarzysząca stanowią surowiec schudzający iły. W złoŜach tych,

w kompleks złoŜowy włączono gliny, występujące w stropie iłów krakowieckich.

ZłoŜa iłów występujące na omawianym obszarze charakteryzują się podobnymi para-

metrami geologiczno-górniczymi, a kopalina ilasta tych złóŜ zbliŜonymi właściwościami (ta-

bela 2). Iły krakowieckie zawierają frakcji iłowej 45-62%, pyłowej 25-50% i piaskowej

15

0,5-19,5%. Ich skład chemiczny jest następujący: SiO2 51,69-67,97%, Al2O3 10,56-16,62%,

Fe2O3 2,15-7,10%, CaO 3,65-8,22%, MgO 2,94-3,40%, SO3 0,13-0,76%. W tabeli 2 zamiesz-

czono takŜe związane z iłami krakowieckimi, udokumentowanymi jako surowiec do produk-

cji keramzytu - złoŜe „Ruda” (Cielenkiewicz, Czarakcziewa, 1978).

Tabela 2

Charakterystyczne parametry geologiczno-górnicze i jakościowe złóŜ kopalin ilastych

Parametry jakościowe Parametry geologiczno-

górnicze kopaliny tworzywa ceramicznego Nazwa złoŜa Powierzchnia

(ha) Grubość Nadkładu

(m)

MiąŜ-szość złoŜa (m)

Zawar-tość

marglu (%)

Skurczliwość suszenie

(%)

Wartość wody zaro-dowej (%)

Temperatura Wypalania

(oC)

Nasiąkli-wość (%)

Wytrzyma-łość na ści-

skanie (MPa)

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Wola Mielecka (34,0)

1,5-6,0* 3,0*

7,9-16,0 10,7/15,

9* 0-ślady

6,0-9,0 7,2

21,3-28,9 25,8

980 13,1-17,4

14,8 19,7-41,6

3,17

Podborze (6,0)

0,0-1,1 0,3

1,1-3,5 2,4

0-3,3 12,0-18,1 22,8-31,7 1000 7,0-9,0 17,7-38,2

Przecław (27,0)

1,65* do 15,0 0-0,4 6,4-9,6 - 950 12,0-17,3 19,7-53,3

Przecław II (1,6)

0,0-1,1 0,3

17,6-19,0 18,2

0-0,2 7,0-10,5 26,0-35,0 980 12,5-18,7 21,6-38,9

Przecław-Podlesie (11,2)

0,3 –0,4 0,8-2,0**

20,0-28,0 23,0

0-0,2 8,6-8,8 - 980 - 26,9-30,6

Ruda* (25,9)

0,4-1,5 0,7

29,5-31,0 30,8

0-0,4 8,4-12,2 29,9-41,8 1000 12,2-17,1 14,4-28,0

Kolumna 1: * - złoŜe udokumentowane do produkcji kruszyw lekkich Kolumna 2: * - grubość gleby + piasek, ** - grubość piasku, Kolumna 3: * średnie dla kat. B i C1

Iły krakowieckie zawierają znikome ilości marglu 0-0,4%, jedynie iły „górne” w złoŜu

„Podborze” zawierają wyŜsze niŜ w pozostałych zawartości. Iły poszczególnych złóŜ są śred-

nio plastyczne i plastyczne, wymagające schudzania, pobierają na ogół >25% wody zarobo-

wej. Ich skurczliwość wysychania jest często wysoka, waha się w przedziale 6,0-18,1%. Wy-

roby wypalone w temperaturach 850-1000ºC, posiadają następujące właściwości: bardzo

zróŜnicowaną wytrzymałość na ściskanie 13,1-53,3MPa, na ogół wysoką nasiąkliwość na

zimno 11,2-18,7% oraz całkowitą mrozoodporność. Kopalina udokumentowana w tych zło-

Ŝach, ze względu na właściwości fizyczne i ceramiczne moŜe być wykorzystywana do pro-

dukcji wyrobów ceramicznych grubościennych, drąŜonych i cienkościennych z wyjątkiem

dachowych.

16

ZłoŜa te sklasyfikowane są jako powszechne, licznie występujące i łatwodostępne (kla-

sa 4), a z uwagi na brak konfliktowości ze środowiskiem - jako małokonfliktowe (klasa A).

2.2. Surowce ilaste do produkcji kruszyw lekkich

Na omawianym obszarze znajduje się jedno złoŜe udokumentowane pod kątem surow-

ców ilastych do produkcji kruszyw lekkich - „Ruda” (Cielenkiewicz, Czarakcziewa, 1978).

Iły tego złoŜa charakteryzują się analogicznymi właściwościami ceramicznymi jak pozostałe

złoŜa, związane z iłami krakowieckimi, a ponadto wykazują przydatność do produkcji kru-

szywa lekkiego – keramzytu. Współczynnik pęcznienia iłów bez dodatków spęczniających

wynosi 2,6-3,6%, a interwał pęcznienia 47,2oC, natomiast z zastosowaniem dodatku 3% oleju

napędowego współczynnik ten wzrasta do 3,4-5,7%, a interwał pęcznienia iłów zwiększa się

do 80,8oC. Temperatura początku pęcznienia iłów wynosi 1180-1200oC, maksymalnego

pęcznienia 1205-1230oC i topnienia 1220-1230oC.

ZłoŜe zaklasyfikowano do powszechnych, licznie występujących i łatwodostępnych

(klasa 4), a z uwagi na brak konfliktowości ze środowiskiem jako małokonfliktowe (klasa A).

2.3. Kruszywo naturalne

ZłoŜa piasków z obszaru arkusza Mielec: „Chorzelów dz. 1207” (Frankiewicz, 2002),

„Poręby Rzochowskie II” (Czarnik, 1998) występują w jego części północno wschodniej, w

zasięgu osadów prawego tarasu nadzalewowego rzeki Wisłoki. Natomiast w złoŜu „Chorze-

lów-Dryka” (Florek, 2006) połoŜonym takŜe na tarasie nadzalewowym Wisłoki udokumen-

towano, leŜące na osadach rzecznych - piaski eoliczne.

Osady piaszczyste udokumentowane obecnie w złoŜach: „Chorzelów dz. 1207”, „Porę-

by Rzochowskie II” są pochodzenia rzecznego, a „Chorzelów-Dryka” eolicznego, wieku plej-

stocen i holocen, charakteryzują się one nieco róŜnymi parametrami geologiczno-górniczymi:

nadkładem i miąŜszością oraz odmiennym składem ziarnowym (tabela 3).

ZłoŜa te mają generalnie nieduŜą miąŜszością, średnio na ogół nie przekraczają 5 m,

najmniejsze średnie miąŜszości posiadają złoŜa piasków i Ŝwirów związane z osadami wod-

nolodowcowymi, przeciętnie około 2,5 m, a największe - złoŜa rzecznych osadów zlodowa-

cenia północnopolskiego, średnio 3,4-6,6 m. ZłoŜa piasku znajdują się na ogół, pod przykry-

ciem gleby i cienkiej warstwy gliny, posiadają nadkład grubości 0,3-1,0 m, bezpośrednio pod

glebą występują jedynie w złoŜu „Chorzelów-Dryka”, grubość nadkładu jest niewielka 0,3 m.

Wszystkie złoŜa są częściowo zawodnione.

17

Tabela 3

Główne parametry geologiczno-górnicze i jakościowe złóŜ piasków

Parametry geologiczne i jakościowe Nazwa złoŜa Powierzchnia

(ha)

Grubości nadkładu

(m)

MiąŜszości złoŜa (m)

Zawartości py-łów

mineralnych (%)

Wartości punktu piaskowego*

(%)

1 2 3 4 5 Chorzelów dz. 1207

(1,0) 0,7-0,8 0,75

2,5-3,7 3,3

~0,7 97,5

Poręby Rzochowskie II (9,1)

0,3-1,0 0,7

11,0-11,7 11,5

0,2-5,6 2,6

99,3-100,0 99,9

Chorzelów-Dryka (0,6)

0,3 3,3-3,7

3,5 0,0 100,0

zawartość ziarn < 2,0 mm

Gęstość nasypowa w stanie zagęszczonym piasków ze złoŜa „Poręby Rzochowskie II”

wynosi 1,65-1,75 t/m3. Kopalina z uwagi na niskie zawartości siarki 0,0586-0,0887% kwalifi-

kuje się do produkcji piasków do betonów i piasków do zapraw budowlanych.

ZłoŜa piasków, ze względu na ich ochronę sklasyfikowano jako powszechne, licznie

występujące i łatwodostępne (klasa 4) i małokonfliktowe (klasa A), z wyjątkiem złoŜa „Cho-

rzelów-Dryka”, które z uwagi na konflikt zagospodarowania (sąsiedztwo terenu lotniska) za-

licza się do konfliktowych (klasa B) .

Wybilansowane złoŜa piasków na arkuszu Mielec: „Cyranka” (Krakowski, Surmacz,

1966) i „Rzochów II” (Surmacz, 1977) zlokalizowane były we jego wschodniej części, pierw-

sze w zasięgu osadów tarasu nadzalewowego, drugie tarasu zalewowego rzeki Wisłoki.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Górnictwo nie jest dominującą gałęzią gospodarki na obszarze objętym arkuszem Mie-

lec i nie odgrywa ono tu istotnego znaczenia w kształtowaniu jego funkcji gospodarczych.

Lokalizuje się ono przede wszystkim południowej i środkowej części omawianego obszaru,

a obecnie ogranicza się do kopalnictwa surowców ceramiki budowlanej. Wydobywanie pia-

sków dla budownictwa i drogownictwa zachodzi na całym obszarze i prowadzone jest na nie-

wielką skalę. Górnictwo nie wywiera znaczącego negatywnego wpływu na środowisko natu-

ralne.

Oprócz fragmentu pozostawionego obszaru górniczego „Korzeniów - Męciszów”, który

utworzony został w 1994 r. dla złoŜa „Korzeniów gaz”, wydobycie surowców energetycznych

aktualnie jest w fazie końcowej. Eksploatacja złoŜa na podstawie koncesji odbywała się

w latach 1968-2007, w sposób samoczynny, pod wpływem ciśnienia złoŜowego 9 odwierta-

18

mi, zlokalizowanymi na arkuszu Dębica. Aktualnie eksploatacja jest zaniechana, ostatni szyb

pozostaje do likwidacji.

Wybilansowane złoŜe ropy naftowej i gazu ziemnego „Partynia - Podborze” występuje

w spękaniach i szczelinach utworów jury górnej, ekranowanych warstwami baranowskimi,

serią ilasto-piaszczystą górnego badenu i dolnego sarmatu. Ropa naftowa, stanowiąca dolną

część zbiornika jest silnie parafinowana, gaz ziemny towarzyszący jej w części górnej jest

silnie gazolinowy. Eksploatacji złoŜa zaniechano w 1993 r., od czasu odkrycia złoŜa

w 1958 r. wydobyto 114 tys. ton ropy i 45 mln Nm3 gazu, pozostawione w złoŜu zasoby są

minimalne. Wybilansowane złoŜe ropy naftowej „Łączki Brzeskie”, związane jest równieŜ

z wapieniami górnej jury. Początkowo samoczynne wydobycie ropy, znacznie zmniejszyło się

w trakcie prac poszukiwawczych. Zasoby gazu ziemnego okazały się być niewielkie, wydo-

bywalne zasoby ropy naftowej oceniono na około 30 tys. ton i 670 tys. Nm3 gazu. Ostatecznie

eksploatację złoŜa „Łączki Brzeskie” zakończono w 1998 r.

Niekoncesjonowane wydobycie gazu ziemnego ze złoŜa „Niwiska”, szybem zlokalizo-

wanym w Wojsławiu, prowadzone było w latach 1956-1961, w 1994 roku zniesiony został

obszar górniczy dla tej eksploatacji.

Surowce ilaste ceramiki budowlanej eksploatowane są w trzech złoŜach: „Podborze”,

„Przecław II” i „Przecław - Podlesie”.

Iły ze złoŜa „Podborze” przetwarzane są na miejscu w cegielni o tej samej nazwie, na-

tomiast kopalina ze złoŜa „Przecław II” stanowi bazę surowcową cegielni „Rzemień” w Rze-

mieniu, a ze złoŜa „Przecław - Podlesie” - cegielni „Przecław” w Tuszymie (na arkuszu Cmo-

las).

Wszyscy uŜytkownicy złóŜ posiadają koncesje na wydobycie kopaliny ze złóŜ: „Prze-

cław II” i „Podborze” do 2020 r., jedynie ze złoŜa „Przecław - Podlesie” do 2011 r. Wydoby-

cie kopaliny prowadzone jest odkrywkowo, systemem stokowo-wgłębnym, dwoma lub trze-

ma poziomami, przy zastosowaniu koparek wieloczerpakowych. Wyrobiska o wymiarach 80-

100 m szerokości i 200-350 m długości posiadają obecnie głębokość 4-10 m. Wody opadowe

znajdujące się wyrobiskach odprowadzane są rurociągami lub systemem opaskowym na ze-

wnątrz wyrobiska do rowów melioracyjnych i potoków. W niewielkiej ilości nadkład nieuŜy-

teczny składowany jest na zewnątrz wyrobiska, na obszarze złoŜa. Po zakończeniu eksploata-

cji przewidziane jest wykorzystanie go w procesie rekultywacji dla złagodzenia skarp. Asor-

tyment produkcji cegielni bazujących na tych złoŜach jest bardzo zróŜnicowany, ale podobny,

a stanowią go zarówno wyroby grubościenne i drąŜone jak i cienkościenne z wyjątkiem da-

chowych.

19

ZłoŜe „Wola Mielecka” jest w duŜym stopniu wyeksploatowane, w 1990 roku wydoby-

cia zaniechano, a wyrobisko samoczynnie uległo wyrównaniu i rekultywacji.

Koncesjonowana eksploatacja piasków, z okresem waŜności do 2015 r., rozpoczęta jest

obecnie tylko w jednym złoŜu „Chorzelów dz. 1207”, w granicach 2 utworzonych obszarów

i terenów górniczych: „Chorzelów-Wieczerzak” i „Chorzelów-Burczy”. Wydobycie kopaliny

prowadzone jest spod wody, systemem wgłębnym. Nie jest stosowany proces przeróbczy ko-

paliny. Asortyment produkcji stanowią: piaski zwykłe 0-2 mm, piaski do zapraw i wypraw

oraz piaski do betonów.

W okolicach Wampierzowa, Mielca, Biesowa i Zdziarzca znajdują się ślady niekonce-

sjonowanego wydobywania piasków rzecznych i wydmowych na skalę lokalną. Wyrobiska

wgłębne i stokowo-wgłębne posiadają wymiary 10-50 x 10-60 m i głębokość do kilku me-

trów.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Perspektywy udokumentowania nowych złóŜ kopalin w obszarze, objętym arkuszem

Mielec są duŜe, zwłaszcza surowców energetycznych ropy naftowej i gazu oraz skalnych,

szczególnie surowców ilastych do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej.

1. Ropa naftowa i gaz ziemny

Obszar ten połoŜony jest w duŜej strefie perspektywicznej występowania bituminów,

rozciągającej się od rejonu Tarnowa, na wschód do granicy Państwa. Ze strefą tą związane są

największe prognozy zasobowe ropy naftowej i gazu ziemnego w zapadlisku przedkarpackim,

wynikające z występowania maksymalnych miąŜszości osadów miocenu, przekraczających

3000 m i najwyŜszego nasycenie gazem (średnio przypada na powierzchnię 1 km2/>220 mln m3

zasobów gazu ziemnego). Skałami zbiornikowymi gazu ziemnego są osady piaszczysto-

ilasto-mułowcowe miocenu. Akumulacje gazu występują w pułapkach geologiczno-struktu-

ralnych, na głębokościach od 500 do ponad 2000 m, w strefie na północ od brzegu Karpat

i pod nasunięciem (Jawor, 1990).

2. Surowce skalne

2.1. Surowce ilaste ceramiki budowlanej

Na omawianym terenie istnieją pewne podstawy do wyznaczenia perspektyw zasobo-

wych surowców ilastych ceramiki budowlanej, wynika to z przesłanek występowania

w sąsiedztwie udokumentowanych złóŜ płytko leŜącego stropu miocenu. Obszary perspekty-

20

wiczne wyznaczono w sąsiedztwie juŜ dokumentowanych złóŜ: „Wola Mielecka”, „Podbo-

rze” oraz złóŜ w rejonie Przecławia. Nie ma natomiast podstaw do wyznaczenia prognoz tego

surowca.

2.2. Kruszywo naturalne

Na obszarze omawianego arkusza prognozy i perspektywy kruszywa naturalnego – pia-

skowego koncentrują się w jego części północnej, a wiąŜą się z nadzalewowym i zalewowym

tarasem Wisłoki (Smaluch, Turza, 1988).

Obszary perspektywiczne piasków występują w rejonach Rzędzianowic i Złotnik.

W obrębie nich wyznaczono obszary prognostyczne: obszar I – Rędzianowice, o powierzchni

328,4 ha i obszar II – Złotniki, o powierzchni około 60 ha (tabela 4). Rejon Mielca objęty był

w 1988 r. badaniami poszukiwawczymi za złoŜami kruszywa naturalnego, finansowanymi

przez Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. W wyniku prac

geologicznych rozpoznana została seria piaszczysta pod nadkładem 0,3-5,7 m, średnio 2,8

(obszar I) i 1,5 m (obszar II) gleby, gliny oraz pyłów. Seria leŜy na iłach mioceńskich i jest

całkowicie zawodniona. MiąŜszość serii w rejonie Rzędzianowic waha się od 7,3 do 14,8,

średnio wynosi 11,0 m, w obszarze II - Złotnik wynosi 11,7-17,4 m, średnio 15,2 m. Zawar-

tość pyłów w kopalinie jest niewielka, w przedziale 0,6-6,1%, średnia wynosi 3,4%, a udział

frakcji <2 mm waha się w granicach 81,0-99,6%, średnio 93,5%. Kruszywo posiada następu-

jące właściwości: zawartość ziarn wydłuŜonych i płaskich 2,7%, słabych i zwietrzałych 3,1%,

nasiąkliwość 2,5% i mrozoodporność 4,2%.

Po odpłukaniu nadmiaru pyłów mineralnych i segregacji ziarnowej kopaliny z wyzna-

czonych obszarów, kwalifikuje się ona do produkcji kruszywa mineralnego do betonów, pia-

sków do zapraw oraz piasków do nawierzchni drogowych. PołoŜenie obszarów w rejonie

Rzędzianowic i Złotnik, będących częściowo w granicach gleb chronionych, pozostaje w kon-

fliktowości ze środowiskiem. W przyszłych ewentualnie udokumentowanych złoŜach, naleŜy

się liczyć z pewnymi ograniczeniami eksploatacji.

Pozostały obszar arkusza Mielec - południowy odcinek doliny Wisłoki oraz PłaskowyŜ

Tarnowski ocenia się negatywnie dla moŜliwości występowania kruszywa naturalnego (Fli-

sowska, 1970, Roszkowski, 1972).

21

Tabela 4

Wykaz obszarów prognostycznych

Numer obszaru

na mapie

Po-wierzch-

nia (ha)

Rodzaj kopa-liny

Wiek kompleksu litologiczno-surowcowego

Parametry jakościowe

Średnie grubość nadkła-

du (m)

Grubość kompleksu

litologiczno-surowcowe-go od – do, śr. (m)

Zasoby w kat. D1

(tys. t)

Zasto-sowanie kopaliny

1 2 3 4 5 6 7 8 9

I 328,4 p Q

zawartość pyłów (%): 2,3-6,1, śr. 3,4 punkt piaskowy (%): 87,5-98,7%, śr. 93,5 gęstość nasypowa (t/m3): w stanie luźnym: 1,15-1,45 w stanie zagęszczonym: 1,25-1,6

2,8 7,3-14,8

11,0 37 930* Sb, Sd

II 60,0 p Q

zawartość pyłów (%): 0,6-4,9, śr. 2,0 punkt piaskowy (%): 81,0-99,6, śr. 93,0 gęstość nasypowa (t/m3): w stanie luźnym: 1,15-1,45 w stanie zagęszczonym: 1,350-1,650 t/m3

1,5 11,7-16,2

15,2 13 680 Sb, Sd

Rubryka 3: p - piaski Rubryka 4: Q - czwartorzęd Rubryka 8: * - uwzględniając z uwagi na zabudowania współczynnik wykorzystania złoŜa 0,7 Rubryka 9: Sb – kopaliny budowlane, Sd – kopaliny drogowe

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Omawiany obszar w większości naleŜy do zlewni rzeki Wisłoki, prawobrzeŜnego do-

pływu Wisły, fragment w części północno wschodniej – bezpośrednio do zlewni Wisły (Ba-

bulówka). Silnie meandrująca Wisłoka, ze swymi dopływami: Starą Wiśnią, Starym Breniem,

Potokiem Zgórskim i Jamnicą oraz drobnymi ciekami stanowi sieć hydrograficzną na obsza-

rze arkusza.

Wisłoka, której źródła znajdują się poza obszarem arkusza, w Beskidzie Niskim, od-

grywa duŜą rolę, ze względu na wielkość przepływu oraz zaopatrzenie w wodę większych

miast, a w obszarze omawianego arkusza miasta Mielca. Średni roczny przepływ z wielolecia

1951-1980 obserwowany na wodowskazie IMGW w Mielcu wynosił 35,6 m3/sek.

W okresach wielkiej wody poziom wód w Wiśle i Wisłoce spiętrza się, podtapiając po-

bliskie tereny.

22

Stan czystości wody w rzece jest systematycznie kontrolowany i klasyfikowany.

W obszarze arkusza w 2005 r. badana była w 3 punktach pomiarowo-kontrolnych: w Prze-

cławiu poniŜej ujścia Tuszynki (36,4 km), w Wojsławiu powyŜej Mielca (21,5 km)

i w Rzędzianowicach poniŜej Mielca (15,5 km). We wszystkich 3 punktach stwierdzono nie-

zadowalającą jakość wód klasy IV, głównie ze względu na zanieczyszczenia fizykochemicz-

ne, hydrobiologiczne i bakteriologiczne (Stan..., 2006). Główne źródło zanieczyszczenia sta-

nowią zrzuty ścieków komunalnych z duŜych biologicznych oczyszczalni z Mielca i z miej-

scowości powyŜej, oraz spływy powierzchniowe z terenów rolniczych, zawierające znaczne

ilości azotu i fosforu.

Na Wisłoce w Wojsławiu znajduje się ujęcie wód powierzchniowych dla Mielca

(MPGK Sp. z o.o. w Mielcu), dobowy pobór wody dla miasta sięga 9 tys. m3. Ilość wody po-

branej z tego ujęcia w 2005 r. wynosiła 2 886 dam3. Ujęcie w Wojsławiu posiada zatwierdzo-

ną strefą ochrony pośredniej o szerokości 100-300 m, sięgająca w górę rzeki na odległość do

150 m poniŜej przeprawy promowej w Rzochowie (Jarząbek, Sarna, 1998).

Dopływy Wisłoki na omawianym obszarze pozostają bez oceny stanu czystości, ale po-

niewaŜ część z nich przyjmuje zrzuty ścieków, moŜna przyjąć, Ŝe równieŜ wykazują ponad-

normatywne zanieczyszczenia.

Sieć hydrograficzną uzupełniają zbiorniki wodne, wśród których do większych naleŜą:

stawy hodowlane w miejscowości Zgórsko i tzw. „Stawy Cyranowskie” w Mielcu, pełniące

funkcję rekreacyjną.

2. Wody podziemne

Zgodnie z regionalnym podziałem wód podziemnych Polski obszar objęty arkuszem

Mielec naleŜy do makroregionu południowego, zaliczonego do regionu przedkarpackiego

(Paczyński, 1995).

Głównym uŜytkowym piętrem wodonośnym na tym obszarze jest poziom czwartorzę-

dowy, związany z piaszczysto-Ŝwirowymi osadami czwartorzędowymi doliny Wisłoki, a we

fragmencie północno wschodnim – doliny Wisły. Poziom czwartorzędowy zasilany jest na

drodze infiltracji opadów atmosferycznych i pozostaje w hydraulicznej łączności z wodami

rzeki. Na całym obszarze poziom ten pozbawiony jest warstwy izolującej, przez co jest bar-

dzo zagroŜony. Na przewaŜającej części obszaru objętego arkuszem zwierciadło tego pozio-

mu ma charakter swobodny lub lekko napięty i występuje na głębokości od 0,6 do 6,0 m

(Kowalski, Gorczyca, 2000). Wydajność ujęć jest zróŜnicowana i wynosi od 3 m3/h do

23

200 m3/h. ZaleŜna jest od miąŜszości warstwy wodonośnej, im większa miąŜszość warstwy

tym większa wydajność ujęcia.

Do ujęć komunalnych, o największej wydajności naleŜą ujęcia w: Wampierzowie

(131 m3/h), Rzędzianowicach (51,4 m3/h) i obecnie nieczynne w Mielcu (40,2 m3/h) dla osie-

dla mieszkaniowego. Największe ujęcia przemysłowe to ujęcie w Złotnikach dla kombinatu

szklarniowego (118 m3/h), Trzcianie dla SKR (72 m3/h), Wojsławiu (67,3 m3/h) dla POM

oraz obecnie nieczynne w Mielcu dla elektrociepłowni (79 m3/h) i wytwórni sprzętu komuni-

kacyjnego (60 m3/h).

Ujęcia wód podziemnych na obszarze arkusza Mielec nie mają zatwierdzonych ze-

wnętrznych stref ochrony pośredniej.

W obrębie poziomu czwartorzędowego znajduje się fragment udokumentowanego

głównego zbiornika wód podziemnych Dębica - Stalowa Wola - Rzeszów (425), wymagają-

cego najwyŜszej (ONO) i wysokiej (OWO) ochrony (Górka, i in., 1996). Strefa ochronna tego

zbiornika sięga 0,5-4,0 km na zachód od jego zachodniej granicy, najdalej między Rzocho-

wem, a Przecławiem. Od Mielca na północ strefa ochronna nie występuje. Zbiornik ten ma

charakter porowy, jego całkowita powierzchnia wynosi 2194 km2 (jedynie 2% mieści się

w obrębie arkusza), a całkowite szacunkowe zasoby dyspozycyjne 576 tys. m3/d (dane wg

stanu na dzień 15.01.2007). Wody zbiornika charakteryzują się podniesioną koncentracją Ŝe-

laza (do 60 mg Fe/dm3) oraz manganu dochodzącą do 5,5 mg Mn/dm3. Omawiane wody na

większości obszaru GZWP są wodami średnio twardymi, tylko w Rzeszowie są to wody

twarde (600-700 CaCO3/dm3), o wartościach pH w granicach 6,0-7,0.

Do zbiornika wód podziemnych Dębica - Stalowa Wola - Rzeszów (425) włączony zo-

stał mały, porowy zbiornik wód podziemnych Dolina Borowa (424), wyznaczony w obrębie

pradoliny Wisły. Związany jest on z utworami czwartorzędowymi doliny Wisły i dorzecza

dolnej Wisłoki, Starego Brenia oraz Kanałów Kliszowskiego i Młodochowskiego. Granica

udokumentowanego zbiornika Dolina Borowa (424) róŜni się od wydzielonych GZWP wg

Kleczkowskiego (Fig. 3). Według dokumentacji zbiornika na obszar arkusza Mielec nie sięga

strefa OWO, cały zbiornik występuje na obszarze arkusza Annopol (Kowalski, Badacz,

1997).

24

Fig. 3. PołoŜenie arkusza Mielec na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP)

w Polsce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – obszar najwyŜej ochrony (ONO), 3 – granica GZWP w ośrodku porowym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 424 – Dolina Borowa, czwartorzęd (Q); 425 – Zbiornik Dębica

– Stalowa Wola – Rzeszów, czwartorzęd (Q); 426 – Dolina kopalna Kolbuszowa, czwartorzęd (Q)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb

Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stęŜeń metali

określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r.

w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia

4 października 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne wartości pierwiastków dla poszczególnych

grup uŜytkowania, ich zakresy oraz przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 952 -

Mielec zamieszczono w tabeli 1. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi o zawartości

25

przeciętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej

zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody badań laboratoryjnych

Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych

wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995).

Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m)

w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po-

kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe.

Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem są zanieczyszczenia an-

tropogeniczne, a więc pierwiastki słabo związane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo-

wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd,

Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudze-

niem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry)

z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-

Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką

zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z uŜyciem spektrome-

tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wy-

konano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrolę jako-

ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach

analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710,

SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników

Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do

wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kar-

tografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna

próbka - jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych

zostały, więc przedstawione na mapie w postaci punktów.

Lokalizację miejsc pobierania próbek (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przed-

stawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasy-

fikowanych do grupa A i B (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra środowiska z dnia 9 wrze-

śnia 2002 r.).

Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawartość, co

najmniej jednego pierwiastka przewyŜszała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej gru-

26

pie. Na mapie umieszczono symbole pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu gleb

z danego miejsca.

Tabela 5

Zawartość metali w glebach (w mg/kg)

Wartości dopuszczalne stęŜeń w glebie lub ziemi (Rozporządzenie Ministra Środowi-

ska z dnia 9 września 2002 r.)

Zakresy zawarto-ści

w glebach na arkuszu

952-Mielec

N=14

Wartość prze-ciętnych (me-

dian) w glebach na

arkuszu 952-Mielec

N=14

Wartość przeciętnych (median) w glebach

obszarów niezabudo-wanych Polski 4)

N=6522

Grupa B 2) Grupa C 3)

Frakcja ziarnowa <1 mm

Mineralizacja HCl (1:4)

Metale

Grupa A 1)

Głębokość (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2

Głębokość (m p.p.t.) 0,0-0,2

As Arsen 20 20 60 <5-8 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 11-97 40 27 Cr Chrom 50 150 500 2-16 7 4 Zn Cynk 100 300 1000 12-125 58 29 Cd Kadm 1 4 15 <1 <1 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-9 4 2 Cu Miedź 30 150 600 2-18 11 4 Ni Nikiel 35 100 300 <2-26 12 3 Pb Ołów 50 100 600 <5-27 12 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-0,11 0,06 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 952-Mielec w po-szczególnych grupach uŜytkowania As Arsen 14 Ba Bar 14 Cr Chrom 14 Zn Cynk 13 1 Cd Kadm 14 Co Kobalt 14 Cu Miedź 14 Ni Nikiel 14 Pb Ołów 14 Hg Rtęć 14 Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arkusza 952-Mielec do poszczególnych grup uŜytkowania (ilość próbek)

14

1) grupa A a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru

poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne,

b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeŜeli utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za-groŜenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob-szarów tych stęŜenia zachowują standardy wynikają-ce ze stanu faktycznego,

2) grupa B - grunty zaliczone do uŜytków rolnych z wy-łączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod ro-wami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieuŜytki, a takŜe grunty zabudowane i zurbanizowa-ne z wyłączeniem terenów przemysłowych, uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych,

3) grupa C - tereny przemysłowe, uŜytki kopalne, tereny komunikacyjne,

4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000

N – ilość próbek

Zanieczyszczenie gleb metalami

Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stęŜeń dopusz-

czalnych metali określonych w Rozporządzeniu Ministra środowiska z dnia 9 września

27

2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca-

łego kraju (tabela 5).

Pod względem zawartości metali 13 spośród badanych próbek spełnia warunki klasyfi-

kacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne

uŜytkowanie. Do grupy B zaklasyfikowano próbkę gleby w punkcie 8, z uwagi na wzbogace-

nie w cynk. PodwyŜszona koncentracja wskazanego pierwiastka ma prawdopodobnie charak-

ter antropogeniczny.

Przeciętne zawartości arsenu, kadmu i ołowiu w badanych glebach arkusza są na ogół

niŜsze lub równe w stosunku do wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów nieza-

budowanych Polski. WyŜsze wartości median wykazują bar, chrom, cynk, kobalt, miedź, ni-

kiel i rtęć.

Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umoŜli-

wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie

ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady wodne

Zanieczyszczone osady wodne mogą szkodliwe oddziaływać na zasoby biologiczne

wód powierzchniowych i często pośrednio na zdrowia człowieka. W osadach, powstających

na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku sedymentacji zawiesin mineralnych

i organicznych pochodzących z erozji, a takŜe składników wytrącających się z wody oraz

osadzania się materiału docierającego ze ściekami przemysłowymi i komunalnymi, jest za-

trzymywana większość potencjalnie szkodliwych metali i związków organicznych trafiają-

cych do wód powierzchniowych. Osady o wysokiej zawartości szkodliwych składników są

potencjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Część szkodliwych składników za-

wartych w osadach moŜe ulegać ponownemu uruchomieniu do wody w następstwie procesów

chemicznych i biochemicznych przebiegających w osadach, jak równieŜ mechanicznego po-

ruszenia wcześniej odłoŜonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów

albo podczas transportu bądź bagrowania. TakŜe podczas powodzi zanieczyszczone osady

mogą być przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów

Jakość osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami cięŜkimi oceniono

na podstawie kryteriów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia

2002 r. w sprawie rodzajów oraz stęŜeń substancji, które powodują, Ŝe urobek jest zanie-

czyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05. 2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych ze

28

względów ekotoksykologicznych zastosowano wartości PEL (ang. Probable Effects Levels) –

określające zawartość pierwiastka, powyŜej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ

zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 6 zamieszczono obowiązujące w

Polsce dopuszczalne zawartości pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji

rzek, kanałów portowych i melioracyjnych oraz wartości ich tła geochemicznego dla osadów

wodnych Polski i ich wartości PEL.

Tabela 6

Zawartość pierwiastków i trwałych zanieczyszczeń organicznych w osadach wodnych (mg/kg)

Pierwiastek Rozporządzenie MŚ, 2002a PEL

(Macdonald, 1994) Tło geochemiczne

Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Miedź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05

Materiał i metody badań laboratoryjnych

W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki

badań geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In-

spektora Ochrony Środowiska w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ).

Próbki osadów rzecznych są pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod po-

wierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworzący się osad charak-

teryzuje się większą zawartością frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wyko-

rzystano frakcję ziarnowa drobniejsza niŜ 0,2 mm. Zawartości arsenu, chromu, ołowiu, mie-

dzi, niklu i cynku oznaczono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem pla-

zmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą kró-

lewską, oznaczenia kadmu wykonano metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji

płomieniowej (FAAS) takŜe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą

królewską, a oznaczenia zawartości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii ab-

sorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wyko-

nano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Państwowego Instytutu Geologicznego

w Warszawie.

Prezentacja wyników

Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta

o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub

29

niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych wartościach PEL (niebieski). Przy

klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość, Ŝadnego

pierwiastka nie przewyŜszała górnej granicy wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypad-

ku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego kaŜdy punkt opisano na mapie symbolami

pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów

Na arkuszu zlokalizowany jest jeden punkt obserwacyjny PMŚ, co trzy lata pobierane

są do badań osady z Wisłoka w Mielcu. Osady te charakteryzują się podwyŜszoną zawarto-

ścią chromu, miedzi i niklu w porównaniu do wartości ich tła geochemicznego. StęŜenia po-

zostałych pierwiastków: arsenu, cynku, kadmu, ołowiu i rtęci są zbliŜone do wartości ich tła

geochemicznego. StęŜenia oznaczonych pierwiastków są niŜsze od dopuszczalnych stęŜeń

według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., są one takŜe niŜsze

od ich wartości PEL, powyŜej których obserwuje się szkodliwe oddziaływanie na organizmy

wodne.

Dane prezentowane na mapie umoŜliwiają jedynie ocenę zanieczyszczenia osadów

w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla

odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych

i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawartości do-

puszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

Tabela 7

Zawartość pierwiastków w osadach rzecznych (mg/kg)

Pierwiastek Wisłoka Mielec

Arsen (As) 8 Chrom (Cr) 40 Cynk (Zn) 77 Kadm (Cd) <0,5 Miedź (Cu) 29 Nikiel (Ni) 43 Ołów (Pb) 15 Rtęć (Hg) 0,045

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody badań

Do określenia dawki promieniowania gamma i stęŜenia radionuklidów poczarnobyl-

skiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu

Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994).

30

Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuŜ profili o przebiegu N-S, prze-

cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano, co 1 kilometr, a w przypadku

stwierdzenia stref o podwyŜszonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km.

Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas

pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym

przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników

Z uwagi na to, Ŝe gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych

w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej dla dwóch krawędzi arkusza

mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest moŜliwy, gdyŜ te dwie krawędzie są zbieŜne

z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla

punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywa-

no informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuŜ zachodniej lub wschod-

niej granicy opisywanego arkusza.

Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promienio-

wania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki

Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuŜ profilu zachodniego wahają się

w przedziale od około 20 do około 50 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 30 nGy/h

i jest zbliŜona do średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. WzdłuŜ profilu

wschodniego wartości promieniowania gamma mieszczą się w zakresie od około 30 do około

70 nGy/h, przy przeciętnej wartości wynoszącej około 50 nGy/h.

Powierzchnię arkusza Mielec budują głównie utwory lodowcowe zlodowacenia połu-

dniowopolskiego (piaski, Ŝwiry i głazy lodowcowe). Lokalnie odsłaniają się leŜące pod nimi

gliny zwałowe z tego samego okresu zlodowacenia. W północno-wschodniej i wschodniej

części arkusza dominują holoceńskie i plejstoceńskie osady rzeczne doliny Wisły (mady,

mułki, piaski i Ŝwiry).

NajwyŜsze dawki promieniowania gamma (40-70 nGy/h) zarejestrowano na obszarach

pokrytych madami wieku holoceńskiego. NiŜszymi wartościami promieniowania gamma

(15-30 nGy/h) charakteryzują się plejstoceńskie utwory lodowcowe (dominujące wzdłuŜ pro-

filu zachodniego) i plejstoceńskie osady rzeczne.

952W PROFIL ZACHODNI 952 E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma

58,665,365,7

37,757,7

71,570,5

62,073,0

62,437,7

66,755,8

59,155,4

51,550,5

61,050,1

34,544,7

29,451,3

30,7

47,7

0 20 40 60 80

5559712

5561217

5568258

5569483

5571307

5572887

5574453

5575935

5577735

m

nGy/h

Dawka promieniowania gamma

31

27,3

14,7

25,1

27,1

29,9

0 10 20 30 40

5561720

5562624

5564680

5566616

5567673

5568741

m

nGy/h

StęŜenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

1,00,2

1,70,3

1,20,2

1,11,4

1,10,3

0,64,9

4,32,4

5,24,84,8

2,53,8

4,03,93,9

3,52,5

4,1

0 1 2 3 4 5 6

5559712

5561217

5568258

5569483

5571307

5572887

5574453

5575935

5577735

m

kBq/m2

StęŜenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

2,8

1,8

2,5

2,3

3,5

2,2

0 1 2 3 4

5561720

5562624

5564680

5566616

5567673

5568741

m

kBq/m 2

Fig. 4. Z

anieczyszczenia gleb pierwiastkam

i promieniotw

órczymi na obszarze arkusza M

ielec (na osi rzędnych – opis siatki kilom

etrowej arkusza)

31

32

StęŜenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuŜ profilu zachodniego

wahają się w przedziale od około 1,0 do około 6,5 kBq/m2, a wzdłuŜ profilu wschodniego -

od około 0,2 do około 5,0 kBq/m2. Są to wartości bardzo niskie, charakterystyczne dla obsza-

rów bardzo słabo zanieczyszczonych.

IX. Składowanie odpadów

Przy określeniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzględ-

niono zasady i wskazania zawarte w Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach oraz

Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wy-

magań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowia-

dać poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfi-

kowane rozwiązania w stosunku do wyŜej wymienionych aktów prawnych, co wynika ze ska-

li mapy oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczności z moŜliwo-

ścią późniejszych weryfikacji i uszczegółowień na etapie projektowania składowisk.

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów

Na mapie, uwzględniając wyspecyfikowane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery

i atmosfery, wyznaczono:

1. tereny wyłączone całkowicie z moŜliwości lokalizowania wszystkich typów składo-

wisk,

2. tereny, które ze względu na istnienie naturalnej warstwy izolacyjnej stanowią poten-

cjalne obszary dla lokalizowania składowisk odpadów (POLS);

3. tereny nieposiadające naturalnej warstwy izolacyjnej, na których moŜliwa jest jednak

lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izola-

cyjnej dla dna i skarp obiektu.

Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoŜa oraz ścian bocznych po-

tencjalnych składowisk są uzaleŜnione od typu składowanych odpadów (tabela 8).

Tabela 8

Kryteria izolacyjnych wła ściwości gruntów

Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów MiąŜszość

[m] Współczynnik filtracji

[m/s] Rodzaj gruntów

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1 ×10−9 K – odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne od 1 do 5 ≤ 1 ×10−9

iły, iłołupki

O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1 ×10−7 gliny

33

W obrębie potencjalnych obszarów lokalizowania składowisk odpadów (POLS) prze-

prowadzono ocenę wykształcenia naturalnej bariery geologicznej wydzielając tereny, gdzie:

– warunki izolacyjne podłoŜa są zgodne z wymaganiami przyjętymi w tabeli 8,

– istnieją zmienne właściwości izolacyjne podłoŜa (warstwa izolacyjna znajduje się pod przykryciem osadów piaszczystych o miąŜszości do 2,5 m; miąŜszość lub jednorod-ność wykształcenia warstwy izolacyjnej jest zmienna),

Omówione wyŜej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy

geośrodowiskowej Polski. Na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyj-

nej wskazano lokalizację otworów wiertniczych, których profile dokumentują obecność war-

stwy izolacyjnej w obrębie wyznaczonych obszarów. Profile otworów dokumentujące obec-

ność warstwy izolacyjnej do głębokości 10 m, lepszej niŜ warstwa stwierdzona na powierzch-

ni terenu, zostały zamieszczone takŜe na planszy głównej.

Na terenach nieobjętych bezwzględnym zakazem lokalizowania składowisk wskazano

takŜe odpowiednimi symbolami wyrobiska po eksploatacji kopalin, które z racji na pozosta-

wienie niezagospodarowanych nisz i zagłębień w morfologii terenu, mogą być rozpatrywane

jako potencjalne miejsca składowania odpadów, pod warunkiem wykonania gruntowej lub

syntetycznej bariery izolacyjnej. Przestrzenny zasięg tych wyrobisk moŜe ulegać zmianom,

stąd zaznaczono je na Planszy B wyłącznie w formie punktowych znaków graficznych, zróŜ-

nicowanych ze względu na charakter kopalin.

Tło dla przedstawionych na Planszy B informacji stanowi stopień zagroŜenia głównego

uŜytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Mielec Mapy hydrogeologicznej

Polski w skali 1:50 000 (Kowalski, Gorczyca, 2000). Na analizowanym terenie występują

trzy stopnie zagroŜenia wód podziemnych – bardzo wysoki, wysoki i średni. Są one funkcją

nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporności poziomu wodo-

nośnego na zanieczyszczenia), ale takŜe czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na po-

wierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Dlatego teŜ obszarów

o róŜnym stopniu zagroŜenia nie naleŜy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B

terenami pod składowiska odpadów. Na omawianym arkuszu, wydzielone obszary potencjal-

nej lokalizacji składowisk odpadów (POLS), występują w obrębie terenów pozbawionych

uŜytkowego poziomu wodonośnego.

W granicach arkusza Mielec, wydzielone potencjalne obszary dla lokalizacji przyszłych

składowisk odpadów, obejmują zwarte powierzchnie i rozmieszczone są głównie w połu-

dniowo-zachodniej części, gdzie brak jest uŜytkowego poziomu wodonośnego. Tereny o bar-

34

dzo wysokim, wysokim i średnim stopniu zagroŜenia wód podziemnych występują w północ-

nej i wschodniej części, rejonie Mielca.

Rozpoznanie budowy geologicznej na omawianym obszarze moŜna uznać za dobre.

Przeanalizowano ogółem 108 profili otworów: hydrogeologicznych, badawczych i złoŜo-

wych, z czego zaledwie 2 zlokalizowano na mapie dokumentacyjnej, a jedynie 1 w obrębie

wyznaczonych POLS.

Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów

Na obszarze arkusza Mielec bezwzględnemu wyłączeniu z lokalizowania składowisk

wszystkich typów odpadów podlegają:

– obszar zwartej i gęstej zabudowy miejscowości: Mielec, Przecław, Radomyśl Wielki,

Ruda i Partynia,

– doliny rzek: Wisłoki, Wiśni, Babulówki oraz szeregu mniejszych dopływów w obrębie

erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich oraz niŜszego tarasu nadzalewo-

wego (5 – 10 m powyŜej koryta rzeki) i częściowo wyŜszego tarasu nadzalewowego

(15 – 20 m powyŜej koryta rzeki), ze względu na występowanie uŜytkowego poziomu

wodonośnego (jedynego na obszarze arkusza) w obrębie doliny Wisłoki, o wysokim

stopniu zagroŜenia wód podziemnych,

– obszary bezpośredniego lub potencjalnego zagroŜenia powodzią w rozumieniu przepi-

sów prawa wodnego,

– tereny połoŜone w strefie 250 m od obszarów bagiennych i podmokłych, w tym łąk na

glebach pochodzenia organicznego,

– tereny pokryte pokrywami stokowymi (deluwialnymi) z uwagi na moŜliwość proce-

sów spłukiwania,

– tereny rezerwatu przyrody: „Bagno Przecławskie”,

– zwarte obszary leśne o powierzchni powyŜej 100 ha,

– obszar Natura 2000, obejmujący północno-wschodni skraj terenu arkusza: „Puszcza

Sandomierska” –- obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO).

– strefa ochrony ujęcia wód powierzchniowych w dolinie Wisłoki,

– obszar GZWP (udokumentowany) nr 425 „Dębica - Stalowa Wola - Rzeszów” i jego

strefy ochronnej,

– tereny lotniska w Mielcu.

35

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo-

wania odpadów obojętnych

Na terenie arkusza Mielec, obszary, które z punktu widzenia właściwości izolacyjnych

podłoŜa oraz optymalnego sposobu korzystania ze środowiska przyrodniczego mogą być trak-

towane jako potencjalne dla lokalizacji składowisk, zajmują około 20-25% powierzchni.

Znajdują się one w obrębie płaskiej i miejscami falistej Wysoczyzny Tarnowskiej, pokrytej

słaboprzepuszczalnymi glinami zwałowymi zlodowacenia Sanu, zwartymi i twardoplastycz-

nymi, niekiedy piaszczystymi. Tworzą one zazwyczaj zwarty kompleks, miejscami rozdzielo-

ny soczewkami i cienkimi przewarstwieniami piasków średnioziarnistych. Górne partie tych

glin są piaszczyste lub pylaste. Ich miąŜszość jest niewielka i nie przekracza 10 m. Miejscami

gliny te leŜą bezpośrednio na iłach krakowieckich (Kurek, Preidl, 2002 a,b), co stwarza lepsze

warunki izolacyjności i moŜliwość lokalizowania składowisk odpadów innych niŜ obojętne

i niebezpieczne. W obrębie występowania glin zwałowych pokrywających wyŜsze partie wy-

soczyznowe i kulminacje – powyŜej 200 m n.p.m., gdzie brak udokumentowania, Ŝe leŜą one

na iłach krakowieckich, a ich miąŜszość przekracza na ogół 5 m, wyznaczono obszary prefe-

rowane do lokalizacji składowisk odpadów obojętnych. W obrębie tych POLS warunki izola-

cyjne podłoŜa odpowiadają wymaganiom dla składowania odpadów wyłącznie obojętnych.

Do terenów o zmiennych warunkach izolacyjnych podłoŜa zaliczono miejsca, gdzie

warstwa izolacyjna połoŜona jest pod przykryciem osadów piaszczystych i pylastych

(o miąŜszości do 2,5 m), lub charakteryzuje się zmienną miąŜszością i niejednorodnością lito-

logiczną oraz w przypadkach, gdy istnieją wątpliwości dotyczące oceny izolacyjnych właści-

wości gruntu, wynikające z niejednoznacznego opisu wydzieleń litologicznych przedstawio-

nych na Szczegółowej mapie geologicznej lub w profilach otworów. Sytuacje takie związane

są z obszarami występowania glin w południowo-zachodniej części omawianego obszaru (re-

jony: Partyni i Rudy).

W obrębie poszczególnych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunko-

wań (RWU), wyróŜnione na podstawie ograniczeń lokalizowania składowisk wynikających

z istnienia obszarów podlegających ochronie ze względu na:

b – zabudowę mieszkaniową, obiekty przemysłowe i uŜyteczności publicznej; Ograniczenia te nie mają ultymatywnego charakteru bezwzględnych zakazów, lecz po-

winny być rozpatrywane w sposób zindywidualizowany w ocenie oddziaływania na środowi-

sko potencjalnych składowisk, a w dalszej procedurze w ustaleniach z odpowiednimi słuŜba-

mi: nadzoru budowlanego, ochrony przyrody oraz zabytków, administracji geologicznej i

gospodarki wodnej.

36

Na omawianym obszarze warunkowe ograniczenia obejmowały:

rejony połoŜone w odległości 1 km od zwartej zabudowy mieszkaniowej miej-scowości Radomyśl Wielki;

Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenie lokalizowania składowisk wynikają-

ce z występowania chronionych obiektów środowiska przyrodniczo-kulturowego (stanowiska

archeologiczne, zabytki, pomniki przyrody).

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo-

wania odpadów komunalnych i niebezpiecznych

Obszar arkusza Mielec połoŜony jest w obrębie Wysoczyzny Tarnowskiej (centralna

część Kotliny Sandomierskiej), w obrębie Zapadliska Przedkarpackiego wypełnionego bardzo

miąŜszą serią mioceńskich iłów krakowieckich. Utwory czwartorzędowe, pokrywające ten

kompleks mają niewielkie miąŜszości – i są one znacznie większe w obrębie dolin rzecznych

(10 – 20 m), z uwagi na miąŜsze warstwy piasków rzecznych. Na obszarze Wysoczyzny Tar-

nowskiej (południowo-zachodnia część arkusza), miąŜszości glin zwałowych, utworów lo-

dowcowych i wodnolodowcowych są zdecydowanie mniejsze – średnio 3 – 5 m, rzadko prze-

kraczają 10 m. Potwierdzają to liczne otwory, w których glina zwałowa o miąŜszości kilku

metrów leŜy bezpośrednio na iłach krakowieckich a takŜe przekroje geologiczne oraz brak

uŜytkowych poziomów wodonośnych. MiąŜszość serii ilastej waha się w granicach od 440 m

(północna część obszaru arkusza), do 1200 m (w części południowej) (Kurek, Preidl,

2002 a, b).

W obrębie arkusza Mielec wszystkie wychodnie iłów krakowieckich na powierzchni

uznano za odpowiednie dla lokalizacji składowisk odpadów niebezpiecznych. Wyznaczone

POLS dla tego typu składowisk występują w okolicach Wadowic, Partyni i Rudy. Potencjalne

obszary lokalizacji składowisk odpadów niebezpiecznych obejmują równieŜ tereny udoku-

mentowanych złóŜ kopaliny ilastej: „Podborze” i „Ruda”.

Mimo duŜej zmienności litologicznej kompleksu ilastego w obrębie serii mioceńskiej

(Kaczyński, 1981), za uznaniem tych skał za potencjalne miejsca lokalizacji składowisk od-

padów niebezpiecznych, przemawia ogromna miąŜszość serii ilastej (jako naturalnej bariery

geologicznej) wynosząca ponad 500 m, fakt prawie poziomego (5 – 6º upadu) zalegania

warstw, brak większych zaburzeń tektonicznych oraz brak uŜytkowych poziomów wodono-

śnych.

Obszary, gdzie wysoczyzna zbudowana z glin zwałowych (o miąŜszości poniŜej 5 m),

połoŜona jest w pobliŜu dolin rzecznych, obniŜeń i rozcięć erozyjnych i gdzie gliny zwałowe

leŜą bezpośrednio na iłach krakowieckich, uznano za POLS odpowiednie dla lokalizacji skła-

37

dowisk odpadów komunalnych, o warunkach zgodnych z wymaganiami. Sytuacje takie wy-

stępują w okolicach miejscowości: Wadowice Górne, Partynia, Radomyśl Wielki i Ruda. Lo-

kalizacja w tych miejscach składowisk odpadów innych niŜ obojętne i niebezpieczne wymaga

jednak potwierdzenia szczegółowymi badaniami geologiczno-inŜynierskimi i hydrogeolo-

gicznymi. W części południowo-zachodniej kompleks iłów krakowieckich znajduje się płytko

(do głębokości 5 m) pod nadkładem piaszczysto-pylastych utworów czwartorzędowych.

Wskazane w tym rejonie (między Radomyślem Wielkim a Rudą Górną) obszary preferowane

do lokalizacji składowisk odpadów komunalnych mają zmienne warunki izolacyjne podłoŜa.

W wielu miejscach, gdzie w strefie przypowierzchniowej brak jest naturalnej bariery

izolacyjnej, stwierdzono obecność serii iłów krakowieckich (nieprzewierconych) w pojedyn-

czych otworach – na przykład w rejonie Wadowic Dolnych (strop iłów na głębokości 6 m).

Po zdjęciu nadkładu piaszczysto-pylastego oraz szczegółowym rozpoznaniu cech izolacyj-

nych kompleksu iłów moŜna będzie w tych obszarach lokalizować prawdopodobnie składo-

wiska odpadów komunalnych, a moŜe nawet niebezpiecznych.

Obszary POLS, w których stwierdzono warstwy spełniające właściwości izolacyjne

podłoŜa dla lokalizacji składowisk odpadów komunalnych i niebezpiecznych, połoŜone są na

terenach podlegających ograniczeniom warunkowym (zabudowa, tereny udokumentowanych

złóŜ).

Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych

Na obszarze arkusza Mielec najkorzystniejsze warunki geologiczne i hydrogeologiczne

dla lokalizacji składowisk odpadów, występują w obrębie wyznaczonych POLS, w okolicach:

Wadowic, Zgórska, Partyni i Rudy, gdzie kompleks iłów krakowieckich znajduje się bezpo-

średnio na powierzchni i osiąga miąŜszość ponad 1000 m, oraz w miejscach, gdzie znajduje

się bezpośrednio pod przykryciem słaboprzepuszczalnych, czwartorzędowych glin zwało-

wych. W obszarach tych nie występuje uŜytkowy poziom wodonośny.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych

W ramach warstwy tematycznej „Składowanie odpadów” na mapie (Plansza B) prze-

analizowano równieŜ moŜliwość wykorzystania nisz niezrekultywowanych wyrobisk. Na te-

renie arkusza Mielec stwierdzono dwa wyrobiska poeksploatacyjne zlokalizowane w obrębie

wyznaczonych POLS w okolicy Podborza i Biesów. Najbardziej obiecujące wyrobisko wy-

stępuje w obrębie eksploatowanego złoŜa iłów krakowieckich „Podborze”.

Dane i oceny zaprezentowane na Planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku

niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Przed-

38

stawione informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchnio-

wych mogą być uŜyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania tere-

nów zdegradowanych. Plansza B prezentuje, więc zarówno wybrane aspekty odporności śro-

dowiska jak i zapis istotnych wskaźników zanieczyszczeń, do których dostosowane powinny

być szczegółowe rozwiązania w zakresie zarządzania przestrzenią.

Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróŜnio-

nych typów odpadów naleŜy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji

lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych

i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie szczegó-

łowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny

odpowiadać poszczególne typy składowisk na obszarze planowanego składowania odpadów

i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych,

których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geologiczno-inŜynierskiej i hydroge-

ologicznej, dołączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospoda-

rowania terenu dla składowiska odpadów.

Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględniane przy typowaniu wariantów

lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równieŜ na etapie uzgadniania warunków

zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie

uciąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi-

ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu in-

westycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują za-

sięgi występowania w podłoŜu warstwy utworów słaboprzepuszczalnych, stanowiących natu-

ralną izolację dla połoŜonych głębiej poziomów wodonośnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podłoŜa budowlanego opracowano w oparciu o Szczegółową mapę geolo-

giczną Polski w skali 1:50 000 arkusz Mielec i objaśnienia do niej (Kurek, Preidl, 2002 a,b)

oraz mapy topograficzne tego terenu w skali 1:50 000 i 1:25 000.

Na arkuszu Mielec z obszarów, podlegających klasyfikacji wyłączono: tereny gleb

chronionych klasy I-IVa, łąki na gruntach organicznych, tereny leśne z rezerwatem przyrody,

tereny zieleni urządzonej, tereny międzywala Wisłoki, wody powierzchniowe, obszary wy-

stępowania złóŜ kopalin oraz rejony zwartej zabudowy miasta i teren lotniska w Mielcu.

39

Na terenie arkusza Mielec oceną warunków podłoŜa objęto około 45% ogólnej jego

powierzchni, w obrębie, którego wyróŜniono dwa rodzaje obszarów: o warunkach korzyst-

nych dla budownictwa oraz niekorzystnych, utrudniających budownictwo.

Warunki budowlane wynikają z litologiczno-genetycznego charakteru gruntów. Warun-

ki korzystne wiąŜą się z gruntami piaszczystymi, średnio zagęszczonymi i zagęszczonymi,

które stanowią piaski średnioziarniste ze Ŝwirami i piaski drobne tarasów nadzalewowych

Wisłoki oraz ze spoistymi gruntami morenowymi zlodowaceń południowopolskich, skonsoli-

dowanymi glinami zwałowymi, a takŜe iłami krakowieckimi. Pozytywna ocena pierwszych

jest uwarunkowana ich korzystnym zagęszczeniem i głębokością poziomu wody gruntowej

powyŜej 2 m od powierzchni terenu, natomiast drugich zachowaniem ich stanu zwartego

i półzwartego.

Tereny korzystne dla budownictwa posiadają większy udział, w ogólnej powierzchni

obszarów waloryzowanych. Wśród nich, największe powierzchniowo obszary znajdują się na

gruntach spoistych: glinach morenowych, glinach piaszczystych zlodowaceń południowopol-

skich na PłaskowyŜu Tarnowskim, częściowo na iłach krakowieckich na łagodnych zboczach

i wysoczyznach południowo-zachodniej części arkusza w rejonie Wadowic Górnych, Rado-

myśla i Rudy oraz na gruntach piaszczystych, średnio zagęszczonych i zagęszczonych tarasu

nadzalewowego Wisłoki okolic miasta Mielca (piaski drobnoziarniste ze Ŝwirami i drobno-

ziarniste).

Warunki niekorzystne wiąŜą się z małospoistymi madami, piaskami pylastymi i glinia-

stymi tarasów zalewowych Wisłoki oraz jej dopływów, a takŜe z gruntami piaszczystymi luź-

nymi, występującymi w obszarach akumulacji eolicznej między innymi w formie wydm. Wa-

runki niekorzystne wiąŜą się równieŜ z iłami krakowieckimi, znajdującymi się w obszarach

niŜej połoŜonych, w podmokłych dolinach rzek i potoków. Iły naleŜą do gruntów szczególnie

wraŜliwych na procesy egzogeniczne, pęcznienie i skurcz, które mogą być przyczyną uszko-

dzeń obiektów budowlanych w warunkach zmian wilgotności podłoŜa (Kaczyński, 1981).

Niewielkie płaty iłów krakowieckich znajdują się w rejonie Wadowic Górnych, Partyni, Ru-

dy, Łączek Brzeskich i Przecławia.

Obszary o niekorzystnych warunkach, utrudniających budownictwo stanowią mniej-

szość ocenianych obszarów. Grunty słabonośne występują przede wszystkim w części pół-

nocnej obszaru arkusza, w rozległej dolinie Wisłoki, w dolinach jej dopływów: Potoka Zgór-

skiego, Starego Brenia, Starej Wiśni oraz w obszarach źródliskowych potoków i podmokłych

depresjach morfologicznych. Grunty piaszczyste luźne znajdują się w okolicach Radomyśla

40

Wielkiego i Łączek Brzeskich, gdzie piaski eoliczne nieduŜej miąŜszości leŜą na glinach, któ-

re utrzymują zawieszone horyzonty wód gruntowych.

Ponadto na omawianym arkuszu warunki niekorzystne występują na gruntach organicz-

nych, odpowiadających niewielkim obszarom zabagnionym, podmokłym, torfowiskom (w re-

jonie Grzybowa i Wylowa) z obecnością wód agresywnych względem betonu i stali. Istotne

zagadnienia budowlane wiąŜą się z potwierdzonymi predyspozycjami osuwiskowymi np.

osuwiskiem przy drodze w Pogwizdowie koło Przecławia.

PodłoŜe w obszarach niekorzystnych stanowią: mułki, piaski i Ŝwiry rzeczne tarasów

zalewowych, luźne piaski eoliczne, piaski humusowe i namuły den dolinnych, namuły glinia-

ste starorzeczy, namuły torfiaste i torfy.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Walory przyrodniczo-krajobrazowe obszaru objętego arkuszem Mielec są róŜnorodne

i umiarkowanie bogate w skali regionalnej i krajowej. Obecnie na obszarze tym wielkoprze-

strzenne formy ochrony przyrody i krajobrazu bądź są niskiego rzędu, bądź obejmują nie-

wielkie jego powierzchnie. Centralna część arkusza wchodzi w skład projektowanego Prze-

cławskiego Obszaru Ochrony Krajobrazu, natomiast niewielki fragment obszaru omawianego

przy wschodniej krawędzi arkusza obejmuje Mielecko-Kolbuszowsko-Głogowski Obszar

Chronionego Krajobrazu, utworzony w 1992 r., Rozporządzeniem Wojewody Rzeszowskie-

go, zmienionego Rozporządzeniem Wojewody Podkarpackiego w 2005 r. W planach woje-

wódzkich przewidywane jest powiększenie projektowanego Przecławskiego Obszaru Ochro-

ny Krajobrazu. Projektowane jest równieŜ utworzenie Parku Krajobrazowego Puszczy San-

domierskiej, obejmującego Obszary Chronionego Krajobrazu: Mielecko-Kolbuszowsko-

Głogowski i Sokołowsko-Wilczowolski.

Kompleksy leśne stanowią 15% ogólnej powierzchni omawianego terenu. Największe

występują w centralnej jego części, rozprzestrzeniają się z północnego zachodu na południo-

wy wschód. Są to lasy mieszane, w których głównym gatunkiem drzew jest sosna. Brzoza,

dąb, olsza stanowią uzupełnienie drzewostanu, sporadycznie występują: świerk, jodła, mo-

drzew, buk i grab. Pospolita fauna, Ŝyjąca w lasach to sarny, jelenie, dziki, lisy, bobry i zają-

ce, a z gatunków chronionych ptaków bocian czarny, sowa, krogulec i inne (Stan...., 2005).

Lasy są w większości własnością Skarbu Państwa i pozostają pod Zarządem Lasów Państwo-

wych Nadleśnictwa Mielec i Tuszyma.

41

Lasy na obszarze arkusza są pozostałością dawnej Puszczy Sandomierskiej. Najcenniej-

sze fragmenty lasów, o istotnych walorach naukowych i dydaktycznych zostały objęte ochro-

ną rezerwatową lub ustanowiono je uŜytkami ekologicznymi (tabela 9).

W południowo-wschodniej części omawianego obszaru, znajduje się rezerwat „Bagno

Przecławskie”, utworzony w 1979 r., w celu ochrony ekosystemów śródleśnych i torfowisko-

wych. Jego całkowita powierzchnia wynosi 25,56 ha.

W sąsiedztwie tego rezerwatu, na jego terenie, a takŜe w lasach koło Wadowic Górnych

w Wychylówce, występują zatwierdzone uŜytki ekologiczne, a w rejonie Brenia Osuchow-

skiego, Wampierzowa znajdują się dalsze projektowane. Formy tych obiektów są róŜnorodne,

głównie są to: oczka wodne zabagnione, stawy śródpolne, bagna śródleśne, z postępującymi

procesami lądotwórczymi, podmokłe enklawy łąk i zarastające wyrobiska poeksploatacyjne.

Licznie, zwłaszcza w Mielcu oraz większych miejscowościach, ale równieŜ przy leśni-

czówkach, zabudowaniach parafialnych, cmentarzach: znajduje się wiele drzew, podlegają-

cych ochronie jako pomniki przyrody Ŝywej. Są to bądź grupy drzew jak w Mielcu - Wojsła-

wie w parku podworskim i na Błoniach Rzochowskich nad Wisłoką, bądź pojedyncze drzewa,

a przede wszystkim dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, jesiony wyniosłe, topole białe i czar-

ne, klony srebrzyste, graby, kasztanowce a takŜe bluszcze pospolite i Ŝywotniki (tabela 9).

Zieleń urządzoną, w obrębie arkusza stanowią parki podworskie: w Przecławiu i Woj-

sławiu.

Tabela 9

Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i uŜytków ekologicznych

Gmina Nr obiektu na mapie

Forma ochrony

Miejscowość Powiat

Rok zatwierdzenia

Rodzaj obiektu (powierzchnia w ha)

1 2 3 4 5 6

1 R Podzamcze Przecław Mielecki

1979 T – „Bagno Przecławskie”

(25,56)

2 P Chorzelów Mielec

Mielecki * PŜ – lipa drobnolistna

3 P Chorzelów

plac kościelny Mielec

Mielecki 1980 PŜ – dąb szypułkowy

4 P Mielec

ul. Rudniki m. Mielec mielecki

1997 PŜ – jesion wyniosły

5 P Mielec

ul. Cyranowska 80 m. Mielec mielecki

1981 PŜ – dąb szypułkowy

6 P Mielec

ul. Cyranowska 2 m. Mielec mielecki

1981 PŜ – dąb szypułkowy

7 P Wampierzów

Szkoła Wadowice Górne

Mielecki 1997 PŜ – lipa drobnolistna

8 P Mielec

ul. Zamojskiego 1 m. Mielec mielecki

1981 PŜ – lipa drobnolistna

9 P Mielec

ul. świrki i Wigury 1 m. Mielec mielecki

2000 PŜ – jesion wyniosły

42

1 2 3 4 5 6

10 P Mielec ul. Sękowskiego 11

m. Mielec mielecki

1977 PŜ – dąb szypułkowy

11 P Mielec ul. Sienkiewicza 50

m. Mielec mielecki

1997 PŜ – dąb szypułkowy

12 P Mielec ul. śeromskiego

m. Mielec mielecki

2000 PŜ – bluszcz pospolity

13 P Mielec Park Oborskich

m. Mielec mielecki

1979 PŜ – olcha czarna, wierzba biała

14 P Mielec Park Oborskich

m. Mielec mielecki

1997 PŜ – klon srebrzysty, klon jawor

15 P Mielec Starówka teren kościoła

m. Mielec mielecki

1997 PŜ – lipa drobnolistna

16 P Mielec ul. Jędrusiów

m. Mielec mielecki

2000 PŜ – dąb szypułkowy

17 P Mielec ul. Jędrusiów

m. Mielec mielecki

1977 PŜ – dąb szypułkowy

18 P Trzciana (Wychyłówka)

Czermin Mielecki

* PŜ – dąb szypułkowy

19 P Mielec, Wojsław

park podworski

m. Mielec mielecki

1997

PŜ – 2 Ŝywotniki zwyczajne, 7 lip drobnolistnych, klon polny, jesion wyniosły, 6 grabów zwyczajnych,

dąb szypułkowy, kasztanowiec zwyczajny

20 P KsiąŜnice Mielec mielecki

* PŜ – topola szara

21 P Zgórsko, Parafia rzymsko-katolicka

Radomyśl mielecki

* PŜ – jesion wyniosły

22 P Zgórsko cmentarz

Radomyśl mielecki

* PŜ – jesion wyniosły

23 P KsiąŜnice Mielec mielecki

* PŜ – bluszcz pospolity

24 P KsiąŜnice Mielec

mielecki * PŜ – bluszcz pospolity

25 P Mielec, Błonia Rzo-

chowskie nad Wisłoką

Mielec mielecki

1997 PŜ – 13 topól białych, 2 topole

kanadyjskie, 2 topole szare, 3 olsze czarne

26 P Wólka Plebańska

przy kościele Radomyśl mielecki

* PŜ – 3 topole

27 P Radomyśl cmentarz

rzymsko-katolicki

Radomyśl mielecki

* PŜ – 2 jesiony wyniosłe,

1 dąb szypułkowy

28 P Radomyśl

przy cmentarzu rzymsko-katolickim

Radomyśl mielecki

* PŜ – dąb szypułkowy

29 P Radomyśl

parafia rzymsko-katolicka

Radomyśl mielecki

* PŜ – jesion wyniosły

30 P Radomyśl

Rynek Radomyśl mielecki

* PŜ – wierzba

31 P Przecław

park podworski Przecław mielecki

1980 PŜ – dąb szypułkowy

32 P Wólka Dulecka

skraj lasu Radomyśl mielecki

* PŜ – dąb szypułkowy

33 U Breń Osuchowski Czermin mielecki

* kompleks podmokłych łąk

(32,5)

34 U Trzciana Czermin mielecki

* stawy śródpolne

(0,5)

43

1 2 3 4 5 6

35 U Dabrówka Osuchow-ska

Czermin mielecki * stawy śródpolne

(3,0)

36 U Trzciana Czermin mielecki * stawy śródpolne

(1,7)

37 U Piątkowiec Wychylówka

Czermin mielecki 1996 enklawa łąk

(0,19)

38 U Piątkowiec Wychylówka

Czermin mielecki 1996 enklawa łąk

(0,10)

39 U Podlesie Czermin mielecki 1996 enklawa łąk

(0,30)

40 U Rzemień Przecław mielecki *

wyrobisko poeksploatacyjne zara-stające roślinnością

(41,75)

41 U Podzamcze Rez. Bagno Przecławskie

Przecław mielecki 1996 bagno śródleśne

(0,51)

42 U Podzamcze Rez. Bagno Przecławskie

Przecław mielecki 1996 bagno śródleśne

(1,08)

43 U Podzamcze Przecław mielecki 1996 oczko wodne

(0,32)

Rubryka 2: R – rezerwat, P - pomnik przyrody, U - uŜytek ekologiczny, Rubryka 5: * obiekt projektowany lub proponowany przez słuŜby ochrony przyrody

Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: T - torfowiskowy rodzaj pomnika przyrody: PŜ - Ŝywej

W podziale geobotanicznym dominująca część obszaru objętego arkuszem naleŜy do

Krainy Sandomierskiej wydzielonej w obrębie Pasa Kotlin Podgórskich z Prowincji NiŜowo-

WyŜynnej, Środkowoeuropejskiej.

Obszary gleb chronionych zajmują około 35% obszaru arkusza. W południowo zachod-

niej części obszaru, na zróŜnicowanych litologicznie osadach czwartorzędowych – piaskach,

piaskach gliniastych i glinach występują gleby bielicowe i brunatne, w dolinie Wisłoki - mady

lekkie, średnie i cięŜkie, a lokalnie w obniŜeniach gleby mułowo-bagienne i hydrogeniczne.

Gleby te zaliczane są do wysokich klas bonitacyjnych I-IV, są to w większości gleby bardzo

kwaśne i kwaśne, wymagające wapnowania.

W nawiązaniu do systemu ochrony europejskiego dziedzictwa przyrodniczego, niewiel-

ki północno zachodni fragment omawianego obszaru umieszczony został w Krajowej Sieci

Ekologicznej ECONET - Polska, 1998 r., jako korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynaro-

dowym, o numerze 28 m, występujący pod nazwą - Tarnobrzeski Wisły (fig. 5).

Północno-wschodniego rogu arkusza Mielec sięga, wyznaczony na podstawie Dyrektywy

Rady Europy (nr 79/409/EWG), wchodzący w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura

2000, obszar specjalnej ochrony ptaków „Puszcza Sandomierska”, oznaczony kodem

PLB 180005. Obszar ten rozprzestrzeniający się od wideł Wisły i Sanu, obejmuje jeden

z największych kompleksów leśnych, dawnej puszczy w Polsce. Puszcza Sandomierska stanowi

44

bardzo cenną ostoję wielu gatunków ptaków, których dotyczy Dyrektywa Rady 79/409/EWG:

nura, kraski, dzięcioła, bociana białego i czarnego, rybitwy, derkacza, jest takŜe znaczącym

w skali kraju miejscem gniazdowania: podgorzałki i czapli białej. Ponadto, jest ona miejscem

lęgowym dla lelka, dudka, dzięcioła, skowronka, trzmielojada i wielu innych ptaków (tabela10).

Fig. 5. PołoŜenie arkusza Mielec na tle systemów ECONET (Liro, 1998)

System ECONET 1 – korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 28 m – Tarnobrzeski Wisły

Tabela 10

Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 PołoŜenie centralnego

punktu obszaru PołoŜenie administracyjne obszaru

w obrębie arkusza Lp.

Typ obszaru

Kod obszaru

Nazwa obszaru i symbol ozna-czenia na mapie Długość

geogr. Szerokość

geogr.

Powierzchnia obszaru

(ha) Kod NUTS

Woje-wództwo

Powiat Gmina

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1 A PLB

180005

Puszcza Sandomierska

(P) E 21 47 38 N 50 22 22 129 115,59

KOD PL091

Podkar-packie

mielecki Mielec

Rubryka 2: A – obszar OSO, bez Ŝadnych połączeń z innymi obszarami Natura 2000 Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie P – obszar specjalnej ochrony ptaków

45

XII. Zabytki kultury

Wartości kulturowe na omawianym obszarze posiadają liczne stanowiska archeologicz-

ne zgrupowane w dolinie rzeki Wisłoki i Wiśni. Najstarsze ślady bytności człowieka pocho-

dzą z epoki kamienia sprzed kilkunastu tysięcy lat. W Przecławiu, w rejonie zamku pozosta-

łości śladów osadnictwa datują epokę kamienia - okres paleolitu i neolitu oraz epokę brązu,

a sam zamek i gród istniał juŜ w czasach rzymskich. Pozostałości osad lub ślady osadnictwa

z epok: kamienia i brązu oraz okresu wpływów rzymskich znajdują się takŜe w okolicach

miejscowości: Dąbrówki Osuchowskiej, Trzciany, Woli Mieleckiej, Podleszan, Kiełkowa

i Rydzowa.

Na terenie miasta Mielca występują stanowiska archeologiczne z czasów od epoki brązu

do wczesnego średniowiecza (wiek XII, XIII). Pierwsze wzmianki historyczne, dotyczące

tego miasta pochodzą jeszcze z pierwszej połowy XIII wieku, akt lokacyjny otrzymało ono

w 1457 lub 1470 roku. Tego okresu sięgają teŜ początki miasta Radomyśl Wielki, załoŜonego

przez Mikołaja Firleja w 1581 roku.

Na omawianym obszarze znajduje się wiele cennych, reprezentujących róŜnorodne style

architektoniczne, obiektów zabytkowych, objętych ochroną konserwatorską. Do najcenniej-

szych zabytków kultury sakralnej naleŜą: kościół rzymsko-katolicki z przełomu XVII i XVIII

wieku, wielokrotnie przebudowany, z wnętrzem barokowym - Św. Mateusza w Mielcu, za-

bytkowy kościół parafialny z 1379 r. przebudowany w wieku XIX, z dzwonnicą i kaplicą gro-

bową Boguszów – p. w. Św. Marka Ewangelisty w Mielcu-Rzochowie, XVII wieczny kościół

parafialny ze starym dzwonem w Przecławiu, kościół z kaplicą, wikarówką i domem parafial-

nym z XIX wieku w Radomyślu Wielkim oraz neogotycki kościół z początków XX wieku

i plebania murowana z XVII wieku w Chorzelowie.

Znanym zabytkiem architektonicznym na obszarze arkusza jest zespół zamkowo-

parkowy w Przecławiu, obejmuje on: zamek z XVI wieku, przekształcony w XIX stuleciu

w stylu angielskiego neogotyku, z XVII wiecznym parkiem i znajdującymi się tam - 400 let-

nim dębem, pomnikiem przyrody oraz tulipanowcami i grabami amerykańskimi.

Do nich waŜnych zabytków architektonicznych naleŜą: wielokrotnie przebudowywany,

eklektyczny zespół pałacowy Oborskich z XVIII wieku, z podziemiami z początków XIX

stulecia w Mielcu, zespół dworski z wozownią, otoczony parkiem z resztkami fortyfikacji

ziemnych z XVIII wieku w Mielcu-Wojsławiu.

Ciekawe zabytki stanowią liczne XIX wieczne i z początków XX wieku: kamienice

mieszczańskie wokół rynku, dworek klasycystyczny i domy murowane przy ulicy Kościuszki,

46

domy mieszczańskie przy ulicy Jadernych w Mielcu oraz pochodzący z początków XX wieku

dom w rynku w Przecławiu.

Jedyne na tym obszarze miejsca pamięci - pomnik ofiar masowych egzekucji znajduje

się na cmentarzu Ŝydowskim w Radomyślu Wielkim.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Mielec, posiada przeciętne w skali krajowej walory przyrodniczo-kraj-

obrazowe oraz pewne wartości historyczno-kulturowe.

Najcenniejsze obiekty przyrody Ŝywej i nieoŜywionej, o znaczeniu naukowym i dydak-

tycznym, podlegają ochronie prawnej w formie rezerwatu przyrody „Bagno Przecławskie”,

obszaru specjalnej ochrony ptaków „Puszcza Sandomierska” - Natura 2000, uŜytków ekolo-

gicznych i pomników przyrody. Liczne na tym obszarze, zwłaszcza w Mielcu, obiekty sakral-

ne, architektoniczne są wpisane w rejestry zabytków kultury i dziedzictwa narodowego.

W strukturze zagospodarowania uŜytki rolne w większości, o glebach bielicowych bru-

natnych, klas bonitacyjnych I-IVa, stanowią ponad 35% powierzchni omawianego arkusza,

natomiast ustanowione jako ochronne lasy, uŜytki leśne około 15%. Tereny zabudowane

i zurbanizowane, wody otwarte, złoŜa – obiekty niewaloryzowane stanowią nie więcej niŜ 5%

obszaru arkusza. Obszary złóŜ kopalin, o wielkości nieliczącej się w planach zagospodarowa-

nia, występują na ogół w obrębie gruntów rolnych.

Na omawianym obszarze znajduje się 12 złóŜ surowców mineralnych, w tym 3 złoŜa

gazu ziemnego i ropy naftowej, 9 złóŜ surowców skalnych, wśród których występują: 5 złóŜ

surowców ilastych do wyrobów ceramiki budowlanej, 1 złoŜe surowców ilastych do produk-

cji kruszyw lekkich i 3 złoŜa kruszywa naturalnego - piaszczystego. Z punktu widzenia

ochrony środowiska większość złóŜ jest małokonfliktowa.

Obecnie wydobycie gazu ziemnego i ropy naftowej na obszarze objętym arkuszem Mie-

lec nie jest prowadzone. Koncesjonowana eksploatacja kruszywa naturalnego równieŜ nie

odgrywa prawie Ŝadnej roli, prowadzona jest przez dwóch uŜytkowników, na niewielką skalę

ze złoŜa „Chorzelów dz. 1207”.

Większą wagę na obszarze arkusza posiadają złoŜa surowców ilastych ceramiki budow-

lanej: „Przecław II”, „Przecław-Podlesie” i „Podborze”, ich przetwórstwo zaspakaja jednak

tylko potrzeby lokalne.

Obszar objęty arkuszem, leŜący w strefie Rzeszów – Przemyśl, o maksymalnych miąŜ-

szościach osadów piaszczysto-mułowcowych miocenu - skał zbiornikowych bituminów, po-

siada perspektywy zasobowe ropy naftowej i gazu ziemnego.

47

DuŜą bazą perspektywiczną dla złóŜ kruszywa naturalnego - piaskowego stanowią osa-

dy tarasu zalewowego w północnej części obszaru, w rejonie Rzędzianowic i Złotnik oraz

osady rzeczne nadzalewowego tarasu Wisłoki. Część tej bazy występuje jednak w konflikto-

wości ze środowiskiem i tu na etapie eksploatacji moŜna spodziewać się pewnych ograniczeń,

z uwagi na ochronę gleb i konflikt zagospodarowania. W jej zasięgu wytypowano 2 obszary

prognostyczne o ustalonych zasobach kruszywa naturalnego. Perspektywy i prognozy tej ko-

paliny są szczególnie istotne, z uwagi na połoŜenie obszaru objętego arkuszem Mielec,

w 20 km pasie od osi projektowanej autostrady A 4.

Perspektywy zasobowe surowców ilastych dla produkcji wyrobów ceramiki budowlanej

i kruszyw lekkich występują na PłaskowyŜu Tarnowskim, wiąŜą się z kulminacjami stropu

iłów krakowieckich. Perspektywy surowców ilastych, z braku przesłanek odnośnie ich jako-

ści, wyznaczono tylko w obszarach bezpośrednio sąsiadujących ze złoŜami eksploatowanymi

w Podborzu i rejonie Przecławia.

Szczególną rolę jako źródło zaopatrzenia ludności w wodę miejscowości z obszaru ar-

kusza Mielec, odgrywa rzeka Wisłoka, ujęcia wody z poziomu wód czwartorzędowych posia-

dają na ogół niewielką wydajność.

Na terenie arkusza Mielec wyznaczono obszary predysponowane do lokalizacji poten-

cjalnych składowisk odpadów obojętnych, komunalnych i niebezpiecznych. Tereny prefero-

wane do lokalizacji składowisk odpadów obojętnych zlokalizowane są w południowo-

zachodniej części obszaru. W wyznaczonych POLS naturalna warstwa izolacyjna wykształ-

cona jest w postaci czwartorzędowych glin zwałowych (wyŜsze partie wysoczyznowe – po-

wyŜej 200 m n.p.m.), gdzie brak udokumentowania, Ŝe leŜą one na iłach krakowieckich, a ich

miąŜszość przekracza 5 m.

Korzystne warunki dla lokalizacji składowisk odpadów komunalnych występują tam,

gdzie kompleks iłów mioceńskich leŜy bezpośrednio pod czwartorzędowymi glinami zwało-

wymi. Są to obszary, gdzie wysoczyzna zbudowana z glin zwałowych (o miąŜszości poniŜej

5 m), połoŜona jest w pobliŜu dolin rzecznych, obniŜeń i rozcięć erozyjnych (okolice Wado-

wic, Partyni, Radomyśla Wielkiego i Rudy). W rejonach tych pod nadkładem piaszczystym

lub gliniastym występują mioceńskie iły krakowieckie o miąŜszości dochodzącej do kilkuset

metrów.

Dla lokalizacji składowisk odpadów niebezpiecznych korzystne warunki występują

w rejonach wychodni iłów krakowieckich (okolice Wadowic Górnych i Partyni) oraz na tere-

nach udokumentowanych złóŜ kopalin ilastych koło miejscowości: Podborze, i Ruda.

48

MoŜliwość lokalizacji składowisk odpadów komunalnych lub nawet niebezpiecznych,

w wyŜej wymienionych rejonach naleŜy potwierdzić badaniami geologiczno-inŜynierskimi

i hydrogeologicznymi.

Na terenie arkusza istnieją równieŜ miejsca predysponowane dla lokalizacji przyszłych

składowisk odpadów, wszystkich typów, połoŜonych na obszarach pozbawionych naturalnej

warstwy izolacyjnej, w bezpośrednim sąsiedztwie otworów, w których stwierdzono występo-

wanie serii utworów słaboprzepuszczalnych.

Wytypowane na mapie obszary naleŜy brać pod uwagę równieŜ przy rozpatrywaniu lo-

kalizacji innych niŜ składowiska inwestycji uciąŜliwych, gdyŜ wskazane tereny spełniają

w tym zakresie wymogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim.

Większość waloryzowanych pod budownictwo terenów wykazuje warunki korzystne.

Niekorzystne występują głównie, na tarasie zalewowym rzeki Wisłoki oraz w dolinach rzek

i potoków z wysoko występującym poziomem wód, na terenach podmokłych i bagiennych,

a takŜe na obszarach pokrytych wydmami.

Gospodarka omawianego obszaru winna zmierzać w kierunku intensywnego rozwoju

rolnictwa i przemysłu w rejonie Mielca, z moŜliwością prosperowania kopalnictwa bitumi-

nów i skalnego. Przy załoŜeniu podstawowego rolniczo-przemysłowego charakteru tego ob-

szaru, funkcje jego winny równieŜ, w większym stopniu uwzględniać wykorzystanie walorów

turystyczno-krajobrazowych i historyczno-kulturowych.

XIV. Literatura

BORYS Z., FIK C., GEROŃ S., 1969 – Dokumentacja geologiczna złoŜa ropy naftowej

i gazu ziemnego „Korzeniów”, PGNiG SA Sanocki Zakład Górnictwa Nafty i Gazu,

Sanok

CIELENKIEWICZ D., CZARAKCZIEWA A., 1978 – Dokumentacja geologiczna złoŜa iłów

mioceńskich w kategorii C2 do produkcji kruszywa lekkiego – keramzytu „Ruda”.

Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny Warszawa.

CZARNIK E., BRZOZOWSKA K., 1996 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoŜa

surowców ilastych ceramiki budowlanej „Przecław-Podlesie”, Centralne Archiwum

Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny Warszawa.

CZARNIK E., KAMIŃSKI A., 1997 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C1 surowców

ilastych do produkcji ceramiki budowlanej „Przecław II” (forma uproszczona), Cen-

tralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny Warszawa.

49

CZARNIK E., 1998 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C1 z jakością

w kategorii B złoŜa piasków „Poręby Rzochowskie II”. Archiwum CAG. Państwowy

Instytut Geologiczny, Warszawa.

ĆWIKLIK T., 1964 - Dokumentacja geologiczna w kategorii C2 surowców ilastych do produk-

cji ceramiki budowlanej „Przecław”, Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy

Instytut Geologiczny Warszawa.

DYDUCH-FALNIOWSKA A., i. in., 1999 - Ostoje przyrody w Polsce - Instytut Ochrony

Przyrody Polska Akademia Nauk, Kraków.

FLISOWSKA E., 1970 – Sprawozdanie z przeprowadzonych badań geologiczno-

zwiadowczych za kruszywem naturalnym (pospółka i piaski budowlane) w rejonie

Radomyśla, Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny

Warszawa.

FLOREK E., 2006 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C1 złoŜa piasku „Chorzelów-

Dryka”, Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny War-

szawa.

FRANKIEWICZ A., 2002 – Dodatek do dokumentacji geologicznej złoŜa piasku „Chorzelów

1207” w kategorii C1, Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geo-

logiczny Warszawa.

GÓRKA J., LEŚNIAK J., SZKLARCZYK T., 1996 - Dokumentacja hydrogeologiczna zbior-

nika wód podziemnych nr 425, 426, 427. Krak. Przed. Geol. ProGeo Sp. z o.o., Kra-

ków.

GUMIŃSKI R., 1948 – Próba wydzielenia dzielnic rolniczo-klimatycznych w Polsce. Prze-

gląd Meteorol. i Hydrol., R.I, Z. 1, str. 7-20, Organ Pols. Tow. Meteorol. i Hydrol.

PIHM, Warszawa.

INSTRUKCJA opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 - Pań-

stwowy Instytut Geologiczny Warszawa.

JARZĄBEK A., SARNA S., 1998 – Projekt wyznaczania stref ochrony sanitarnej dla ujęcia

wody powierzchniowej w Mielcu. Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. Mie-

lec.

JAWOR E., 1990 – Ilościowa ocena zasobów prognostycznych ropy naftowej i gazu w mio-

ceńskim kompleksie strukturalnym Przedgórza Karpat. Technika Poszukiwań Geo-

logicznych Nr 3, 4, Kraków.

50

KACZOREK M., 1962 – Dokumentacja geologiczna złoŜa iłów do produkcji wyrobów cera-

miki budowlanej „Podborze”, Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Insty-

tut Geologiczny Warszawa.

KACZYŃSKI R., 1981 – Wytrzymałość i odkształcalność górnomioceńskich iłów zapadliska

przedkarpackiego. Biuletyn Geologiczny, t. 29, Wydawnictwo Uniwersytetu War-

szawskiego, Warszawa.

KARNKOWSKI P., 1993 – ZłoŜa gazu ziemnego i ropy naftowej w Polsce, Karpaty i Zapadli-

sko Przedkarpackie, T. 2, Towarzystwo Geosynoptyków AGH, Kraków.

KLECZKOWSKI A. S., 1990 – Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych

w Polsce wymagających szczególnej ochrony 1:500 000. IHiGJ, AGH, Kraków.

KLĘBA J., PATYK B., 1984 – Dokumentacja geologiczna złoŜa ropy naftowej i gazu ziem-

nego „Korzeniów”, PGNiG SA Sanocki Zakład Górnictwa Nafty i Gazu, Sanok.

KONDRACKI J., 2000 – Geografia regionalna Polski. Państwowe Wydawnictwo Naukowe,

Warszawa.

KOWALSKI J., BADACZ G., 1997 – Dokumentacja hydrogeologiczna Głównego Zbiornika

wód Podziemnych GZWP-424 „Borowa Dolina” stanowiąca część składową zbior-

nika GZWP-425, Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologicz-

ny, Warszawa.

KOWALSKI J., GORCZYCA G., 2000 - Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50000

arkusz Mielec (952) z objaśnieniami, Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy

Instytut Geologiczny Warszawa.

KRAKOWSKI B., SURMACZ R., 1966 – Sprawozdanie z badań geologicznych przeprowa-

dzonych w Cyrance w celu ustalenia przydatności piasku jako dodatku schudzające-

go przy produkcji kafli i cegły, Archiwum Urzędu Marszałkowskiego w Rzeszowie

KUREK S., PREIDL M., 2002a – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000

arkusz Mielec, Państwowy Instytut Geologiczny Warszawa.

KUREK S., PREIDL M., 2002b – Objaśnienie do Szczegółowej mapy geologicznej Polski

w skali 1:50 000 arkusz Mielec, Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy In-

stytut Geologiczny, Warszawa.

LIRO A., (red.), 1998 – Koncepcja Krajowej Sieci Ekologicznej EKONET – Polska, Wyd.

Fundacja IUCON-Poland, Warszawa.

LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol.

Warszawa.

51

MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida

Coastal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment

guidelines.

Mapa topograficzna w skali 1:50 000, arkusz Mielec M-34-67-B, Główny Geodeta Kraju,

Warszawa, 2001 r.

MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna

Polski w skali 1:500 000, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

NOWAK F., 1974 - Dokumentacja geologiczna w kategorii C2+B złoŜa iłów krakowieckich

i utworów czwartorzędowych do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej „Przecław-

Podlesie”, Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny War-

szawa.

PACZYŃSKI B., 1995 - Atlas Hydrogeologiczny Polski 1: 500 000., Część II. Zasoby, jakość

i ochrona zwykłych wód podziemnych. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

KLĘBA, PATYK, 1984 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoŜa ropy naftowej

i gazu ziemnego „Korzeniów”

PILCH W., 1967 - Dokumentacja geologiczna w kategorii B+C1 złoŜa surowca ilastego (iły

krakowieckie) do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej „Przecław”, Centralne Ar-

chiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny Warszawa.

PILCH W., 1977 - Dokumentacja geologiczna w kategorii B+C1 złoŜa iłów krakowieckich do

produkcji wyrobów ceramiki budowlanej „Wola Mielecka”, Centralne Archiwum

Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny Warszawa.

PRZENIOSŁO S., MALON A., (red.), 2006 - Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w

Polsce wg stanu na 31. XII. 2005 r., Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

RADWAŃSKA A., 1998 – Dokumentacja geologiczna złoŜa ropy naftowej i gazu ziemnego

„Ł ączki Brzeskie (dodatek nr 1), Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy In-

stytut Geologiczny Warszawa.

ROSZKOWSKI M., 1972 – Sprawozdanie z badań geologiczno-zwiadowczych za złoŜami

kruszywa naturalnego na terenie powiatu Mielec. Obszar badań: Wojsław, Gole-

szów, Błonie, Podole. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geo-

logiczny Warszawa.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz

stęŜeń substancji, które powodują, Ŝe urobek jest zanieczyszczony, 2002 a - Dziennik

Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r.

52

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości

gleby oraz standardów jakości ziemi, 2002 b - Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 paź-

dziernika 2002 r., poz. 1359.

SMALUCH D., TURZA M., 1988 – Sprawozdanie z przeprowadzonych badań geologicznych

zwiadowczych za złoŜami kruszywa naturalnego Rejon Mielec, Centralne Archiwum

Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny Warszawa.

Stan środowiska w województwie podkarpackim w 2004 roku, 2005 - Wojewódzki Inspekto-

rat Ochrony Środowiska w Rzeszowie.

Stan środowiska w województwie podkarpackim w 2005 roku, 2006 - Wojewódzki Inspekto-

rat Ochrony Środowiska w Rzeszowie.

STANEK E., 2002 - Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Mielec,

Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. - 1993 - Mapy

radioekologiczne Polski Część I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol-

sce; Mapa stęŜeń cezu w Polsce. Skala 1:750000. Wyd. PIG.

STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. - 1994 - Mapy

radioekologiczne Polski Część II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce.

Wyd. PIG.

SURMACZ R. 1977 – Karta rejestracyjna złoŜa kruszywa naturalnego „Rzochów II” przy-

datnego dla potrzeb budownictwa. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy

Instytut Geologiczny Warszawa.

ZASADY dokumentowania złóŜ kopalin stałych, 1999 – Ministerstwo Środowiska, Warsza-

wa.