diagnostiek spraakstoornissen achtergrond

Werkveldbijeenkomst Hanzehogeschool, 9 april 2019

Diagnostiek: Van profielen naar processen; Ben Maassen, Rijksuniversiteit Groningen p.1

Diagnostiek van spraakstoornissen bij kinderen:

Van profielen naar processen

Ben Maassen

Center for Language and Cognition Groningen (CLCG)

Universitair Medisch Centrum Groningen

Rijksuniversiteit Groningen

2

Disclosure

Ben A.M. Maassen PhD; Klinisch Neuropsycholoog (BIG-register)

Disclosure

Financial Relationships: salaried full professor in Dyslexia and Neurosciences at the University of Groningen

and the University Medical Center, Groningen

research funded by the Radboud University Nijmegen Medical Center; University of

Groningen; BOOM Test Publishers, Amsterdam, The Netherlands; Johanna

Kinderfonds.

Relevant nonfinancial Relationships: Intellectual property rights of this computerized articulation test reside with the

research team, of which I am the chair.

serves as guest editor of the Journal of Speech, Language, and hearing Research

(JSLHR); and first editor of the Dutch journal “Stem-, Spraak- en Taalpathologie”

[Voice, Speech, and Language Pathology]

serves as reviewer for several peer-reviewed journals serves on the Board of the “Nederlandse Vereniging voor Stem-, Spraak- en

Taalpathologie” [Dutch Society for Voice, Speech, and Language Pahology]

Fonetische articulatiestoornis

Een kind is niet in staat om één of meerdere klanken van zijn moedertaal correct te vormen

Fonologische stoornis Een onvolledige beheersing van de regels van het foneemsysteem Moeite met het omzetten van woorden in een reeks van spraakklanken

Spraakontwikkelingsdyspraxie Een stoornis in het vermogen om reeksen van spraakklanken, lettergrepen en woorden te produceren Moeite met de planning en/of programmering van de spraak

Dysartrie

Een neuromusculaire spraakstoornis tengevolge van een aandoening van het centrale en/of perifere zenuwstelsel of de spieren zelf

Diagnostiek spraakstoornissen

Achtergrond

Er is geen gestandaardiseerde & genormeerde spraakproductietest voor kinderen

Heterogene classificatie-criteria:

neurologisch vs cognitief-linguïstisch vs gedrag

proces vs product

klank – syllabe – woord - frase

Onvoldoende analyse van invloed van hogere taalfuncties

Onvoldoende analyse van ontwikkeling

5

Levels of causation of developmental disorders (naar: Bishop & Snowling, 2004)

etiologie

neurobiologie

cognitie

gedrag

symptomen

gen 1 gen 2 gen 3 omgeving

symp 2 spraaksymptomen symptomenTOS

cogn.1 cogn. 2

3

1,2

1,2

factor 1, 2, 3 1,2

symp 1

cogn. 3 cogn. 4

Distale oorzaken

Model volwassen spreker

6

9

/

5

/

2

0

1

4

Formulering

van zinnen …

Voorbereiden

boodschap

Articulatie

… d.m.v.

woorden

Fonologisch

coderen

Proximale oorzaken



Hierarchische planning & programmering

Piano

Koreaan Jong-Hai Park

Spraak in lettergrepen

Spreken is geen klank-voor-klank proces Aansturing is sterk hiërarchisch georganiseerd Motoriek van spraak verloopt in lettergrepen Spraak vertoont sterke coarticulatie Monitoring [zelfcontrole] speelt belangrijke rol

“Ik werk eraan” Ik – wer – ku – raan

“you – gave – it” /ju – ge – vIt/

… akoestische voorbeelden volgen.

Versprekingen op meer niveaus ** Betrokken eenheid: foneem

Substitutie

1. een drup op de knop (druk) 2. iemand feliciferen (feliciteren)

Verwisseling 3. ik weer niet meeg (weeg/meer) 4. hij speelt holosoorn (solohoorn)

Toevoeging

5. vier vlazen bloemen (vazen) 6. die lepel bloven je bord (boven)

** Betrokken eenheid: morfeem of woord

Substitutie

7. in de week juni (maand) 8. doordat ik melk gegeten heb... gedronken bedoel ik

Verwisseling

9. weekjes van een reis (reisjes van een week) 10. ik kan jou wel van het redden verzuipen (verzuipen redden)

Vermenging

11. wat er in het vooruitschiet ligt (verschiet/vooruitzicht)

12. ik heb pijn in mijn spenen (spieren/benen)

Peuters beginnen met vocalisaties die direct mentale toestand, emoties,

gevoelens uitdrukken.

Gedurende het 2e levensjaar komt

woordontwikkeling op gang.

Aanvankelijke woordvormen zijn direct

gekoppeld aan articulatie-patronen

Daarnaast start ontwikkeling van:

- Grammaticale & fonologische regels

- Lexicon, morfemen, fonemen

- Zelf-controle [monitoring]

Spraak

Taal-spraak ontwikkeling

11

MacNeilage, P. F., & Davis, B. L. (2001). Motor mechanisms in speech ontogeny: Phylogenetic, neurobiological and

linguistic implications. Current Opinion in Neurobiology, 11(6), 696-700.

Globale articulaties

Brabbelen WEL: /gogo/ /mama/ /dada/ NIET: /gigi/ ‘mymy’ /dudu/

Estimated Auditory State

Phoneme

String

Input from Visual System

Acoustic Signal

Planned Articulator Trajectory

Auditory-to-Articulatory

Mapping

Articulation-to-Muscle Mapping

Auditory Signal

SPEECH

PRODUCTION

SYSTEM

Muscle State Information and other Orosensory Feedback

Auditory-to-Phoneme Mapping

SPEECH

PERCEPTION

SYSTEM

Central Auditory

Processing

Peripheral Auditory

Processing

Auditory Feedback

2

3

5

Adaptive Controller

Biomechanical Vocal

Tract Model

Acoustic Synthesis

+

Comparator

Phoneme-to-Auditory Mapping

Articulatory-to-Auditory Mapping

Efference Copy of Planned Articulator Trajectory

4

1 INVERSE KINEMATICS

CONTROLLER (DIVA)

INVERSE

DYNAMICS

CONTROLLER

VOCAL TRACT

MODEL

Planned Muscle Lengths Muscle State

Information

Muscle Activation Pattern

Vocal Tract Area Function

Auditory Goals

Planned Auditory Trajectory

DIVA

Directions Into Velocities of

Articulators

Systemic mapping

PERKELL & GUENTHER

Speech Motor Conference Nijmegen 2001

DIVA model



13

Babbling DIVA

Reduplicated Variegated Random

I meant to

do this …

… then it worked

out very well

The synaptic weights are tuned during a babbling phase in which random

movements of the speech articulators provide tactile, proprioceptive, and auditory

feedback signals that are used to learn the mappings between different neural

representations.

Wolpert & Ghahramani 2001

Guenther, Ghosh, Tourville 2005

Estimated Auditory State

Input from Visual System

Acoustic Signal

Planned Articulator Trajectory

Auditory-to-Articulatory

Mapping

Articulation-to-Muscle Mapping

Auditory Signal

Muscle State Information and other Orosensory Feedback

Auditory-to-Phoneme Mapping

Central Auditory

Processing

Peripheral Auditory

Processing

Auditory Feedback

2

3

5

Adaptive Controller

Biomechanical Vocal

Tract Model

Acoustic Synthesis

+

Comparator

Phoneme-to-Auditory Mapping

Articulatory-to-Auditory Mapping

Efference Copy of Planned Articulator Trajectory

4

1 INVERSE KINEMATICS

CONTROLLER (DIVA)

INVERSE

DYNAMICS

CONTROLLER

VOCAL TRACT

MODEL

Planned Muscle Lengths Muscle State

Information

Muscle Activation Pattern

Vocal Tract Area Function

Auditory Goals

Planned Auditory Trajectory

Systemic mapping

Phoneme-specific mapping

Imitation, words

Phoneme

String

SPEECH

PRODUCTION

SYSTEM

SPEECH

PERCEPTION

SYSTEM

PERKELL & GUENTHER

Speech Motor Conference Nijmegen 2001

DIVA Model

Directions Into Velocities of

Articulators

DIVA model

16

DIVA progress in imitation learning

Word: Baby

Ontwikkeling van coarticulatie

Syllabestructuur: [ ze#sxVt.. ]

“ze schiet” [ z e#sxit ] {she shoots}

“ze schaatsen” [ z e#sxat..] {they skate}

“ze schoot” [ z e#sxot ] {she shot}

“cluster”

Syllabestructuur: [ zus#xVt ]

“zus giet” [ z us #xit ] {sister pours}

“zus gaat” [ z us #xat ] {sister goes}

“zus goot” [ z us #xot ] {sister poured}

“abutting”

Percentage syllabe producties

0 88.9 5.6 11.1 33.3 52.8 21 KB (5;11)

5.6 47.2 47.2 11.1 16.7 66.7 20 AA (5;11)

0 2.8 97.2 2.8 0 97.2 17 PM (5;10)

5.6 0 91.6 2.8 0 97.2 14 JP (5;7)

0 97.2 0 0 2.8 94.4 2 JB (5;1)

11.1 83.3 5.6 33.3 41.7 25.0 1 RL (5;0)

Pauze Cluster reductie

Correct Pauze Omissie Correct

“cluster”

# s x

“abutting” s # x

Target

Interpretatie: hierarchische organisatie SOD: vereenvoudiging syllabestructuren



1. Syllabestructuurbeïnvloedt sterk de produktie

effect van fonologisch encoderen

2. Kinderen met SOD vertonen sterker klinkereffect

sterke coarticulatie binnen en tussen syllables

evidentie voor motorisch programmeringstekort

3. Bewegingspatronen van kinderen met SOD zijn meer

variabel.

a-specific symptoom; indiceert processing deficit

(i.p.v. representatie deficit)

Resultaten spraakmotorische coördinatie

Nijland, 2003

A.Smith L.Goffman

2004

A.Smith L.Goffman

2004

Voorbeeld: vertraagde stabilisatie van spraakbewegingen

SOD lftd 3;0 vergeleken met controle-kind Ontwikkeling van kaakbeweging gedurende 8 maanden

tot produktie van accurate en stabiele bilabiale consonanten /p/, /b/, en /m/

Kaakbewegingen kinematisch gemeten [movement tracking system]

Fonetische transcriptie om percentage correcte consonanten en consistentie te bepalen

Grigos, & Kolenda 2010). Clin.Ling.&Phonetics, 24, p. 17-40

Voorbeeld: vertraagde stabilisatie van spraakbewegingen

Grigos, & Kolenda 2010). Clin.Ling.&Phonetics, 24, p. 17-40

Genormaliseerd kaakbewegingen

en corresponderende STIs voor de

uiting /pɔp/ (‘pop’) (tijdstip 1 en 9)

en controle-kind.

STI: spatial-temporal index; hoe

hoger des te variabeler.

32

Drie deelprocessen van de spraakproductie zijn relevant voor het begrijpen van spraakstoornissen ..... …. of liever: vier deelprocessen:

1. Kwaliteit van de opgehaalde woordvormen [lexeem]

2. Fonologische coderen: selectie en sekwentiëring van

klanken [‘segmental spellout’]

3. Fonologische coderen: woord prosodie [‘metrical

spellout’]

4. Syllabificatie

Recapitulatie



SCHAAP GEIT

WOL MELK DIER

Conceptueel

niveau

Lemma

Lexeem

schaap geit

s x a p xɛit

x a p x ɛi t

zelfst.

nmw. mv: geiten mv:

schapen

s

Classificatie van kinderen met ESM

Hiaat in de diagnostiek

Classificatie van kinderen met ESM

In clusters 1, 2 en 3 speelt spraakproduktie een belangrijke rol

Van Weerdenburg & Verhoeven: Classificatie van ESM. SSTP, 2014

Factoren

Lexicaal-semantische vaardigheden

Auditieve Concetualsatie

Grammaticale vaardigheden

Spraakproductie

Figuur 1. Boxplots van clusters zesjarigen met ESM en hun Factorscores

Cluster 1 [n = 50 of 37%] bestaat uit kinderen met relatief hoge factorscores

op alle vier factoren

Cluster 2 [n = 26 of 19%] bevat kinderen met de meeste problemen want zij

hebben erg lage factorscores op lexicaal-semantische vaardigheden,

grammaticale vaardigheden, spraakproductie en, in iets minder ernstige mate,

op auditieve conceptualisatie

Cluster 3 [n = 36 of 27%] laat relatief hoge scores zien op lexicaal-

semantische vaardigheden, lage scores op auditieve conceptualisatie en

gemiddelde scores op grammaticale vaardigheden en spraakproductie

Cluster 4 [n = 23 of 17%] werden kinderen ingedeeld met lage scores op

lexicaal-semantische vaardigheden en auditieve conceptualisatie, maar

relatief hoge scores op grammaticale vaardigheden en spraakproductie

Indicatiestelling voor cluster 2-onderwijs (ESM)

Criteria ernstige spraaktaalmoeilijkheden (ESM)

Spraak-en/of taalstoornis groter dan -1,5 SD, niet toe te schrijven aan cognitief functioneren, in tenminste 2 van de volgende vier deelaspecten, nl:

1. Spraakproductie;

2. Auditieve verwerking;

3. Grammaticale kennisontwikkeling;

4. Lexicaal-semantische kennisontwikkeling.

Of:

Algemene spraak-/of taalstoornis niet toe te schrijven aan cognitief functioneren blijkend uit een afwijking van meer dan -2 SD op een algemene test voor spraak-/taalproblematiek.

En:

• Logopedische therapie (minstens ½ jaar) -> geen vooruitgang;

• Beperking in onderwijsparticipatie;

• Hulp en begeleiding in regulier onderwijs zijn ontoereikend c.q. zorgsector (b.v. MKD/KDV).



Waarom deze totale classificatie …

… in een presentatie over spraakstoornissen ?

Antwoord: Omdat formuleerprocessen en perceptie-processen direct invloed uitoefenen op spraakproductieprocessen.

Voorbeeld: ontstaan en ernst van stotteren bij jonge kinderen duidelijk gerelateerd aan taalontwikkeling [complexiteit van grammatica en groei van woordenschat].


43

9

/

5

/

2

0

1

4

Profiel geeft inzicht in aard en oorzaak van de stoornis

Dat wil zeggen: de proximale oorzaken

[i.t.t. distale oorzaken]

• 5% - 10% vd kinderen ontwikkelt een taal/spraakstoornis (Tomblin 1997).

• 75% van alle communicatiestoornissen in kinderen (Van Borsel 2009).

• Grote meerderheid wordt gezien door logopedisten en spraak-taalpathologen voor diagnose en behandeling.

• 90% vd kinderen onder behandeling bij logopedist of spraak-taalpatholoog hebben spraakproblemen (Priester et al,

2009).

• Grote

Spraakontwikkelingsstoornissen

Clinical Evaluation of Language Fundamentals CELF-4-NL

Gericht op

Taalvorm

- (fonologie)

- morfologie

- syntax

Taalinhoud

- semantiek

- lexicon

- lexicaal-semantisch

… veel minder op

Taalprocessen

- formuleren

Voorbeeld SOD

Er is geen gestandaardiseerde & genormeerde spraakproductietest voor kinderen

Heterogene classificatie-criteria:

neurologisch vs cognitief-linguïstisch vs gedrag

proces vs product

klank – syllabe – woord - frase

Onvoldoende analyse van invloed van hogere taalfuncties

Onvoldoende analyse van ontwikkeling

McCabe, P., Rosenthal, J. B., & McLeod, S. (1998).

Features of developmental

dyspraxia in the general speech-

impaired population?

Clinical Linguistics and Phonetics,

12(2), 105-126.



McCabe, P., Rosenthal, J. B., & McLeod, S. (1998).

Features of developmental

dyspraxia in the general speech-

impaired population?

Clinical Linguistics and Phonetics,

12(2), 105-126.

McNeil, M.R. et al. (2004). The differential diagnosis of apraxia of speech. In B. Maassen, et al. Speech motor control in normal and disordered speech (pp. 389-414). Oxford University Press.

McNeil, M.R. et al. (2004). The differential diagnosis of apraxia of speech. In B. Maassen, et al. Speech motor control in normal and disordered speech (pp. 389-414). Oxford University Press.

It is the thesis of this argument that it is not a lack of theory or the inability to

select the correct theory from the known alternatives that limits understanding of

AOS, although these issues are also challenges.

Neither is it the inability to construct critical experiments, nor the inability to

select the appropriate level of description or contrast with the appropriate

comparison group that limits understanding of AOS.

It is, likewise, not the lack of neurologic or anatomic instantiation that limits

AOS understanding.

The most important impediment to theoretical and clinical advancement in AOS is,

however, the lack of a comprehensive and clear definition that leads to an

agreed-upon set of criteria for subject selection.

… that is: agreed-upon diagnostic criteria.

Spraakkenmerken van SOD

Forrest, AJSLP, 2003 zwakke sequentiering van klanken kleine fonemische & fonetische

repertoire veel klinkerfouten substituties van consonanten afwijkende fonologische patronen

Thoonen e.a., JSLHR, 1998 syllabe-structuur fouten anticipaties en perseveraties fouten in plaats-van-articulatie

Interpretatie van kenmerken Forrest, AJSLP, 2003 zwakke sequentiering van klanken klein fonemisch & fonetisch

repertoire veel klinkerfouten substituties van consonanten afwijkende fonologische patronen

Thoonen e.a., JSLHR, 1998 syllabe-structuur fouten anticipaties en perseveraties fouten in plaats-van-articulatie

Lexeem FonCod Articulatie

X X

X X

X X X

X X X

X X

X X

X X

X X X

Tekorten in woordenschat [lexeem] nooit uit te sluiten; vereist profiel.

SOD: ontwikkeling van spraaksymptomen

Evolutie van symptomen - geringe vocalisatie - weinig gevarieerd brabbelen - late onset van spraak - klein foneemrepertoire - zwakke auditieve discriminatie - zwakke coordinatie van spraak-

bewegingen - veel spraakfouten

0 – 8 maanden

18 maanden

5-8 jaar



Taalontwikkeling is interactief

verstaan

Bottom-up Top-down

fonologie

syntaxis

lexicon

articulatie

Bishop, D.V.M. (1997). Cognitive neuropsychology and developmental disorders: Uncomfortable bedfellows. The Quarterly Journal of Experimental Psychology, 50A, 899-923.

Doel van het CAI

Ontwikkeling en normering van gestandardiseerde spraakproductietest voor kinderen om te kunnen differentiëren tussen:

kinderen met een vertraagde of afwijkende ontwikkeling en normaal ontwikkelende kinderen

kinderen met fonologische stoornissen en kinderen met spraakmotorische stoornissen

Achtergrond

Doelstellingen CAI

Eerst diverse spraakstoornissen bespreken, zodat we weten wat de diagnostische spraakkenmerken zijn.

Diagnose spraakstoornis of achterstand met vaststellen precentielscore [ernstmaat; -1,5 sd criterium]

Vaststellen spraakprofiel door vergelijking van subtaken

Interpretatie van profiel in proces

Toekomst: manipulatie om processen direct ‘door te meten’

Fonetische articulatiestoornis Een kind is niet in staat om één of meerdere klanken van zijn moedertaal correct te vormen

Dodd (2014): Articulatiestoornis

Fonologische stoornis Dodd (2014): Consistente atypische fonologische stoornis Inconsistente fonologische stoornis Fonologische achterstand

Spraakontwikkelingsdyspraxie [Dodd, 2014: CAS] Een stoornis in het produceren van reeksen van spraakklanken, lettergrepen en woorden. Moeite met de planning en/of programmering van de spraak

Dysartrie

Een neuromusculaire spraakstoornis tengevolge van een aandoening van het centrale en/of perifere zenuwstelsel of de spieren zelf

Diagnostiek spraakstoornissen

Proces, maar welk?

Proces: fonologisch coderen

Proces

Product

Product

Etiologie


Formulering

van zinnen …

Voorbereiden

boodschap

Articulatie

Woord-

selectie

Fonologisch

coderen

61

9

/

5

/

2

0

1

4

Spraakstoornissen

62

9

/

5

/

2

0

1

4

Lage woordenschat

Fonologische stoornis

Spraakontwikkelings- dyspraxie gevolgen: lexeem encoding monitoring

Dysartrie

lemma lexeem

lexeem encoding

planning programmering

motorische uitvoering somatosensorisch



Overzicht van CAI spreektaken en processen

Psycholinguïstische benadering

Methode

Computer Articulatie Instrument:

Spreektaken:

1. Plaatjes benoemen (PB)

2. Woordrepetitie (WR)

3a. Nonwoordimitatie (NWI)

3b. Nonwoordrepetitie (NWR)

WR + NWR: Consistentie

4. Maximum repetition rate (MRR)

6

7

6

8

Software

6

9

Software

7

0

7

1

/ **** Segmentale - regels: Medeklinkers ****

p2p_CI = (A# PPx TVX) -> (A# PPx TVX) ; // 'p' initiaal

t2t_CI = (A# TTx TVX) -> (A# TTx TVX) ; // 't' initiaal

m2m_CI = (A# MMx TVX) -> (A# MMx TVX) ; // 'm' initiaal

j2j_CI = (A# JJx TVX) -> (A# JJx TVX) ; // 'j' initiaal

n2n_CI = (A# NNx TVX) -> (A# NNx TVX) ; // 'n' initiaal

LEVEL1_CI = p2p_CI OR t2t_CI OR m2m_CI OR j2j_CI OR n2n_CI ; // LEVEL 1: 'p t m j n' correct initiaal

k2k_CI = (A# KKx TVX) -> (A# KKx TVX) ; // 'k' initiaal

LEVEL2_CI = K2K_CI ; // LEVEL 2: 'k' correct initiaal

h2h_CI = (A# HHx TVX) -> (A# HHx TVX) ; // 'h' initiaal

sz2sz_CI = (A# SZx TVX) -> (A# SZx TVX) ; // 'sz' initiaal

x2x_CI = (A# XXx TVX) -> (A# XXx TVX) ; // 'xg' initiaal

b2b_CI = (A# BBx TVX) -> (A# BBx TVX) ; // 'b' initiaal

fv2fv_CI = (A# FVx TVX) -> (A# FVx TVX) ; // 'fv' initiaal

w2w_CI = (A# WWx TVX) -> (A# WWx TVX) ; // 'w' initiaal

l2l_CI = (A# LLx TVX) -> (A# LLx TVX) ; // 'l' initiaal

r2r_CI = (A# RRx TVX) -> (A# RRx TVX) ; // 'r' initiaal

d2d_CI = (A# DDx TVX) -> (A# DDx TVX) ; // 'd' initiaal

sh2sh_CI = (A# SHx TVX) -> (A# SHx TVX); // 'sh' initiaal

LEVEL3_CI = h2h_CI OR sz2sz_CI OR x2x_CI ; // LEVEL 3: 'h s x' correct initiaal

LEVEL4_CI = b2b_CI OR fv2fv_CI OR w2w_CI output ; // LEVEL 4: 'b f w' correct initiaal

LEVEL5_CI = l2l_CI OR r2r_CI output ; // LEVEL 5: 'l r' correct initiaal

REST_CI = d2d_CI OR sh2sh_CI ; // Rest: 'd sh' correct initiaal

Example of the analysis code



7

2

substitution of place cluster reduction

7

3

fronting

cluster reduction

anticipation

substitution of place

7

4

CCVC 2 CVC

7

5

devoicing substitution of place

substitution of manner

7

6

devoicing cluster reduction substitution of place

substitution of manner

7

7

CCVCC 2 CVC



7

8

substitution of place vowel substitution (height)

7

9

syllable omission

8

0

Method

Participants: age range: 2 to 7 years

1447 typically developing children

Inclusion criteria: No hearing loss

Dutch as the spoken language at daycare / school

Urbanization: high, middle, low

Geographically representative -> next slide

Collection of Norm Data

2;0-2;4

2;4-2;8

2;8-3;0

3;0-3;4

3;4-3;8

3;8-4;0

4;0-4;4

4;4-4;8

4;8-5;0

5;0-5;4

5;4-5;8

5;8-6;0

6;0-6;6

6;6-7;0

N 64 87 93 92 96 96 99 112 113 116 128 116 117 118

8

1

Geographical distribution

according to population density Normering per parameter Plaatjes Benoemen; PCCI



Voorbeeld rapportage Voorbeeld rapportage

Beers, M. (2003). Klankproductieproblemen: Een fonologische benadering. Stem-, Spraak- En Taalpathologie, 11(04), 245-259.

Harmonisch profiel: Achterstand 88

10%

-1,3

25%

15%

-0,68 +0,68

25%

25% A

B C

D

E

Harmonisch profiel: Achterstand

Differentiaaldiagnose SOD - FS indicatoren SOD FS

1. Type articulatiefouten Relatief veel plaatsfouten Vooral wijzefouten

2. Consistentie van fouten Inconsistent foutenpatroon Consistent foutenpatroon

3. Klankrepertoire Beperking oproepcapaciteit; contextafhankelijk

Beperkingen door onvoldoende regelkennis

4. Motorische afregeling Ernstige problemen Geen probleem

5. Generalisatie In ernstige gevallen in het geheel geen generalisatie

Als regel geleerd is, meestal vlotte generalisatie

6. Complicatie Komt voor, afhankelijk van context

Uitsluitend reductie

7. Spontane spraak Onverstaanbaar voor ouders én vreemden

Moeilijk verstaanbaar voor vreemden

8. Vloeiendheid Staccato, onregelmatige pauzes Vloeiend

9. DDK Moeite met diadochokinesetaken Geen moeite met diadochokinese

10. Zoekende articulatie Duidelijk aanwezig Komt niet voor

Differentiaaldiagnose SOD – FS Welke taken voor welke onderscheidende kenmerken?

Taak Indicator

Benoemtaak

Type articulatiefouten (soort substituties, vereenvoudigingen), klankrepertoire

Woorden, nonwoorden 5 x nazeggen

Vergelijking woorden – nonwoorden. Consistent of inconsistent foutenpatroon?

Diadochokinesetaak Moeite met de productie van /pataka/ of met versnellen (motorische afregeling)?

Spontane spraak Verstaanbaarheid, vloeiendheid



Procesanalyse in de praktijk

Individuele aanpak

Voor elk individueel kind moeten alle relevante factoren in kaart worden gebracht

op basis waarvan het specifieke onderliggende probleem kan worden afgeleid

Door middel van

objectieve metingen van spraak

in systematisch gevarieerde spreektaken

onder systematisch gevarieerde condities

Computer Articulatie-Instrument (CAI)

gieter /tieter/

Fonologie Spraakmotoriek Fonologische vereenvoudiging: Fronting Stopping

Spraakmotorische vereenvoudiging: Anticipatie / reduplicatie

94

Fonologische stoornis

Consistente fouten: lexeem afwijkend

Inconsistent: encoding

Plaatjes Benoemen

Woordrepetitie

Nonwoord Imitatie

Spraakprofiel Proces

Consistent / Inconsistent: lexeem / encoding

vergelijk met PB

lexeem; encoding

95

Spraakontwikkelingsdyspraxie

veel inconsistente fouten; relatief slechter (in absolute zin niet beter) dan NWI; traag en gescandeerd

Plaatjes Benoemen

(Non)woordrepetitie

Nonwoord Imitatie


inconsistent

vergelijk met PB

encoding; planning & programming; interne monitor

Diadochokinese bi- en tri-syllabische relatief slechter dan mono-syllabische

Dysartrie


programming & uitvoering; interne monitor

96

veel consistente afwijkingen (distorsies); traag en gescandeerd

Plaatjes Benoemen

(Non)woordrepetitie

Nonwoord Imitatie

consistent afwijkend geen verschil met PB, tenzij co-morbiditeit [aandacht; auditief] of zwakke taalontwikkeling [woordenschat]

Diadochokinese overall vertraagd / afwijkend; bi- en tri-syllabische gelijk aan mono-syllabische



97

Fonetische stoornis

Consistente fout(en) Plaatjes Benoemen

Woordrepetitie

Nonwoord Imitatie


Consistent

vergelijk met PB

planning – programmering - uitvoering

98

Lage woordenschat

Consistente fouten: lexeem afwijkend Plaatjes Benoemen

Woordrepetitie

Nonwoord Imitatie


vergelijk met PB

lexeem

Consistente fouten: mogelijk beter dan PB lexeem afwijkend

Uitbreiding CAI

Systematische manipulatie van spreekcondities

versnellen/vertragen van spreek-/articulatiesnelheid

wel/geen auditieve terugkoppeling

oefening: herhaalde uitingen om leereffect te bepalen

Akoestische metingen

klankkwaliteit

coarticulatie

variabiliteit

Voorbeeld

Een kind laat een grote variabiliteit in klinkerkwaliteit zien. Dit wijst op een probleem in de motorische programmering.

Vervolgens vergelijk je de akoestische realisatie van spraakklanken in condities van wel/geen auditieve feedback. Is er verschil tussen de condities: het probleem zit in de

opgeslagen spraakmotorische commando’s. Is er geen verschil: het probleem is gelegen in de motorische

uitvoering.

Diagnostiek van spraakstoornissen is niet gestandaardiseerd heterogene criteria; onvoldoende analyse van hogere taalfuncties en van ontwikkeling

Model van spraakproductie geeft inzicht in de stappen, de processen.

Spraakproductie is hierarchisch georganiseerd; sterke interactie met formuleerprocessen

Spraakontwikkeling verloopt van globaal naar klank-specifiek; spraakmotoriek verfijnt

Perceptie: systemische en foneem-specifieke mapping.

Woordenschat: Lemma – Lexeem; spraak beging met activeren lexemen

Gestandaardiseerd tests geven sterk wisselende informatie over proces-product & niveau

CAI: opgezet om verschillende spreektaken met elkaar te vergelijken

Levert indicering van spraakontwikkeling, op normering gebaseerde schatting van achterstand of afwijking.

Levert een spraakprofiel, dat kan worden geïnterpreteerd in termen van spraakproduktieprocessen.

Differentiaaldiagnostiek in de vorm van procesdiagnostiek geeft behandelindicatie

Volgende stap: Directe analyse van processen d.w.z. manipulatie.

Recapitulatie

Dank voor uw aandacht

The only skills I have

the patience to learn

are those that have no

real application in life.

Open loop leren = spelen

ligt aan de basis van imitatie-leren

diagnostiek spraakstoornissen achtergrond

Documents