What is Placemaking? อะไรคอแนวคด Placemaking

Infographic Placemaking นวตกรรม

เพอสขภาวะคนเมอง

สรางสรรคพ นทไปกบ

เมองสายบร

ปท 1 ฉบบท 2 กมภาพนธ 2560

i | FURD Cities Monitor February 2017

บรรณาธการ

ยวด คาดการณไกล

ผชวยบรรณาธการ

ณฐธดา เยนบ ารง

กองบรรณาธการ

ณฐธดา เยนบ ารง

จฑามาศ พลสวสด

อรณ สถตพงศสถาพร

ออกแบบและรปเลม

ณฐธดา เยนบ ารง

ภาพปก

ปาณท ทองพวง

ภาพในเลม

ปาณท ทองพวง

ณฐธดา เยนบ ารง

ปารชาต ออนทมวงค

NAS Photographer

เผยแพร

ศนยศกษามหานครและเมอง

วทยาลยรฐกจ มหาวทยาลยรงสต

637/1 อาคารพรอมพนธ 1 ชน 4 ถนนลาดพราว

แขวงจอมพล เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 10900

CONTACT US

www.furd-rsu.org

Tel. (+66) 2938 8826

Fax. (+66) 2938 8864

FURD Cities Monitor February 2017 | ii

FURD Cities Monitor ฉบบปฐมฤกษ ไดรบการตอนรบจากผสนใจเรองเมองและผสรางบานแปงเมองเปนอยางด ท าใหทมงานมก าลงใจและแรงกระตนในการจดท า FURD Cities Monitor ฉบบตอมา ทมงานจงตงใจ คนควา หาแนวคดและเรองราวดๆ ของเมองทงในประเทศและตางประเทศมาใหผอานไดตดตามกน ในฉบบน FURD Cities Monitor จงขอน าเสนอแนวคดในการพฒนาเมองแบบ Placemaking หรอการปรบเปลยนพนทสาธารณะใหกลายเปนพนทท าประโยชนใหกบคนเมอง ท าไมแนวคดนถงนาสนใจ พนทสาธารณะเปนสงทส าคญ ในการดงการมสวนรวมใหเขามาท ากจกรรม เปนทงการผอนคลายและสรางปฏสมพนธใหเกดขนกบคนเมอง และทส าคญตนทนในการท า Placemaking นน คอนขางถกและมประสทธภาพ ประเทศไทยใชวาจะไมเคยมการท า Placemaking เรามการท ามานานรปแบบตางๆ แตกไมไดเรยก Placemaking ลาสดเมองสายบร ไดเปลยนพนทถนนในเมองมาท ากจกรรม โดยใชชอวา “เตอลแบ This is my hometown” เพอถายทอดจตวญาณของคนเมองสายบร ทงในดานสถาปตยกรรม และเรองราวความสมพนธอนดงามระหวางคนจนและมสลมในชมชนเมองสายบร ตดตามเรองราวดๆ ความรดๆ ของ Placemaking และเมองสายบรไดในฉบบน และขอขอบคณทกทานทตดตามผลงาน

ยวด คาดการณไกล บรรณาธการ

1 | FURD Cities Monitor February 2017

PLACEMAKING OVERVIEW

Placemaking ค ออ ะ ไ ร เ ป น ม าอยางไร สบเน องในช วงทศวรรษ 1960 นกเคลอนไหวดานการพฒนาเมองชาวอ เ ม ร ก น ช อ Jane Jacobs ไ ด ผ ล ก ดนแนวคดเ รอง Placemaking เธอพยายามเสนอแนวคดนอกกรอบในเรองการออกแบบเ ม อ ง เ พ อ คน ไ ม ใ ช เ พ อ ร ถ ยน ต แ ล ะศนยการคา งานของเธอใหความส าคญไปทวฒนธรรมและสงคมของผคนทอาศยอยในละแวกเดยวกนใหอยรวมกนอยางมชวตชวา และมพนทสาธารณะ (Public Spaces) ทดงดดผ คนใหเขามาใชประโยชน โดยเธอเ ส น อ แ น ว ค ด “Eyes on the Street” ทพยายามกระตนใหชาวเมองแสดงความเปนเจาของทองถนน ซงไดรบการยอมรบเปนอยางมาก

WHAT IS PLACEMAKING

พ นท สาธารณะ (Public Spaces) นน ถอไดวาเปนหวใจส าคญของหลายเรองและอยในความสนใจระดบโลก ตงแตเรองสขภาพ ความยงยน นวตกรรม จนถงความเสมอภาค กล า ว ค อ เ ม อ ง ใด ท ม พ น ทสาธารณะมาก เมองนนกจะมพนททสามารถท าให เ ปนสวนสาธารณะเพอสราง เสรมสขภาพ ท าใหเปนปอดของคนเมอง ท าเปนสถานททใหทกคนสามารถเขามาใชประโยชนเพอท ากจกรรมสรางสรรครวมกนได ซงการสรางสรรค ปรบเปลยน และตกแตงพนททมจดประสงคเพอสรางประโยชนแกสาธารณะและมงใหผอยอาศยในละแวกใกลเคยงไดมาใชประโยชนและมปฏสมพนธกนนเอง ทเรานยมเรยกกนวา Placemaking

?

ยวด คาดการณไกล เรยบเรยง

FURD Cities Monitor February 2017 | 2

Placemaking เปนกระบวนการ ทเออใหเกดรปแบบการใชประโยชนอยางสรางสรรคในหลากหลายรปแบบ ใหความใสใจเปนพเศษกบ อตลกษณทางดานกายภาพ วฒนธรรมและสงคม ทเนนการใหความหมายกบสถานทและเกอหนนใหสถานทนนมการพฒนาและด าเนนตอไปได ดวยการสรางการมสวนรวมของชมชนในเมองนน ซงแนวคดนก าลงเปนแนวโนมใหมทไดรบความนยมอยางแพรหลายในหมเครอขายการพฒนาเมอง กระบวนการท า Placemaking ใ ห ไ ดผลนน จะ ตองอาศยแรงบนดาลใจและใชศกยภาพของชมชนในทองถนใหเกดประโยชน อนจะสงผลใหเกดการสรางพนทสาธารณะทสงเสรมสขภาพ ความสข และความเปนอยทดของประชาชน สนบสนนภาคธรกจและอง คกร ใน พ น ท ร วมท ง ช วย เผยแพ ร อตลกษณของพนทดวย

ทผานมาการจดท า Placemaking ในหลายประเทศ ไดรบการพสจนแลววา มผลดตอสขภาพ สงคม ส งแวดลอม เศรษฐกจและการศกษาเปนอยางมาก ทงน เราสามารถสรปคณลกษณะทเปน Placemaking และไม ใช Placemaking ได ดงตารางท 1

ในปจจบน พนทสาธารณะทมอยในเมองมกถกน าไปสรางเปนหางสรรพสนคาหรอถกออกแบบสงกอสรางเพอดงดดนกทองเทยว หารไมวาเมองทออกแบบพนทสาธารณะเพอใหคนในเมองไดใชประโยชนและท ากจกรรมรวมกนตางหากทดงดดความสนใจของนกทองเทยวใหเขามาเทยวไดมากกวา เพราะคนภายนอกจะใหความสนใจในสงทเปนอตลกษณ วถชวตดงเดม สงทเปนธรรมชาตมากกวาวฒนธรรมประดษฐ

ตารางท 1 แสดงคณลกษณะทเปน Placemaking และไมใช Placemaking

ทมา PPS (Project for Public Spaces)

?

3 | FURD Cities Monitor February 2017

ทมาภาพ : ศนยศกษามหานครและเมอง วทยาลยรฐกจ มหาวทยาลยรงสต

FURD Cities Monitor February 2017 | 4

เรยบงาย เรว ถก

แนวคดบนดาลใจของ

การท า Placemaking

จฑามาศ พลสวสด แปลและเรยบเรยง

พนทสาธารณะทดไมใชททออกแบบซบซอน ไมใชโครงการขนาดใหญใจกลางเมองทตองใชเงนลงทนมหาศาล ในความเปนจรงแลวพนทสาธารณะทประสบความส าเรจอาจสรางขนมาอยางเรยบงาย ใชตนทนต า และตงอยในสถานทแปลกใหมซงคาดไมถง “งายกวา เ รวกวา ถกกวา” (Lighter, Quicker, Cheaper : LQC) ไดกลายมาเปนแนวคดใหมส าหรบการท า Placemaking ดวยการปฏวตระบบการวางแผนและการด าเนนงานของโครงการพฒนาพนทสาธารณะซงเคยซบซอน ลาชา มการตดสนใจแบบ Top – Down และน าวธการทยดหยนตอกฎระเบยบมาใชแทน กระบวนการใหมทเกดขนจงไมยดตดกบวธการ แตใหความส าคญอยางสงตอเปาหมายทมงหวงใหคนในเมองไดใชประโยชนจากพนทสาธารณะมากทสด เ วบไซ ต Project for Public Spaces ไ ดน า เสนอตวอยางโครงการ Placemaking ท ใ ชแนวคด LQC ไ วจ านวน 5 โครงการ ซงทงหมดลวนเปนผลส าเรจทพสจนใหเหนวาของการบรหารจดการพนทอยางไมเปนทางการซงมความรวดเรวและใชตนทนต าสามารถสรางการเปลยนแปลงในเชงบวกในพนทสาธารณะใหเกดขนตลอดทงยงกระตนใหเรองการศกษา การเขาถงบรการสาธารณะ ความปลอดภย บรการสาธารณสขและการมสขภาวะกลายมาเปนวาระส าคญของชมชน

5 | FURD Cities Monitor February 2017

ในชวงฤดรอนของทกปตงแต ค.ศ. 2011 เปนตนมา ทวทงถนนคนเดนเสนสนๆ ของเมองอากยดาจะถกประดบประดาดวยรมหลากสไวแทนหลงคาส าหรบใหรมเงากบผ คนทเดนผานไปมา การน ารมมาใชประโยชนในลกษณะดงกลาว นอกจากจะชวยเพมสสนและรมเงาแลว ยงเปลยนใหถนนโลงๆ กลายมาเปนลานเอนกประสงคทดงดดใหคนในเมองมาออกก าลงกายกลางแจง และท ากจกรรมตางๆ รวมกนมากขน ปจจบน โครงการนประสบความส าเรจและไดรบการขยายผลไปสเมองอนๆ ของโปรตเกส และอกหลายเมองทวโลก

Umbrella Sky Project

เมองอากยดา โปรตเกส 3

Think Micro

เมองอซเมยร ตรก 1 โคร งการ Think Micro เ ร ม ตนข น ใน

ค.ศ. 2014 โดยการสนบสนนจากมหาวทยาลยเศรษฐศาสตรแหงอซเมยร ( Izmir University of Economics) หวใจส าคญของโครงการนคอการค ด น อกก ร อบ จ ง น า ม า ส ก า ร ร เ ร ม ส ร า งสวนสาธารณะลอยน าขนาดเลกซงมลกษณะเปนทาเ ทยบเรอทท ามาจากวสดทหาไดทวไป มน าหนกเบา งายตอการประกอบ เพอเปนทางเลอกใหมทชวยใหคนในเมองไดใชประโยชนจากพนทรมน ามากขน

Intersection Repair

เมองพอรตแลนด ออรกอน

สหรฐอเมรกา

2

ปจจบน พอรตแลนดไดรเรมโครงการฟนฟเมองใหมชวตชวาดวยการประสานความรวมมอระหวางชมชนและอาสาสมครในการสรางสรรคงานศลปะตามเสนทางจราจรของเมอง เชน การวาดจตรกรรมขนาดใหญบรเวณทางแยกถนน และการเปลยนวงเวยนกลบรถธรรมดาดวยการตกแตงใหดนารกขน กระบวนการปรบปรงพนทน เปนเสมอนสอกลางทเชอเชญใหคนทกเพศทกวยเขามาใชเวลาชวงวนหยดสดสปดาหสรางงานศลปะรวมกน ซงผลงานทออกมานอกจากจะสรางความภาคภมใจใหแกคนในชมชนผ เปนเจาของแลว ยงชวยเพมสสน รวมทงสรางความผอนคลายและความปลอดภยใหแกผสญจรบนทองถนนอกดวย

FURD Cities Monitor February 2017 | 6

Jewell of Brunswick

เมองเมลเบรน ออสเตรเลย

ส าหรบเมลเบรน LQC นบเปนจดเรมตนทท าใหชมชนและรฐบาลทองถนหนมารวมมอกนพฒนาเมองอยางจรงจง ผลทเปนรปธรรมกคอโครงการ Jewell of Brunswick ทเกดขนใน ค.ศ. 2014 โดยเรมจากการปดลานจอดรถเปนการชวคราวเพอพฒนาพนทลานกจกรรม คนในชมชนไดรวมกนสรางงานศลปะ ทงการท าทนงแบบ DIY การสรางสรรคศลปะบนฝาผนงแบบ Street Art พรอมวางแผนจดกจกรรม การแสดง ไปจนถงการเวรคชอปตางๆ จนพนทดงกลาวไดกลายมาเปนสถานทนดรวมตวทมคนทกเพศทกวยหมนเวยนเขามาตลอดเวลา กระทงสภาเทศบาลเมองไดอนมตใหลานจอดรถเดมกลายเปนพนทเพอกจกรรมสาธารณะถาวรในทสด

Mmofra Place

เมองอกกรา กานา 4 เมองอกกราเปนตวอยางของการใชแนวคด

LQC มาสรางการประสานงานขามภาคสวน สรางการเรยนรและการลองผดลองถกรวมกนระหวางคนในชมชน ผลงานทเกดคอ การปรบปรงพนทสเขยวของเมอง ม the Ghana-based Mmofra Founda-tion เปนแกนน า โดยรวมมอกบเครอขายสถาปนก นกวางแผน วศวกร ศลปน ผ เชยวชาญดานทองถน ไปจนถงผ น าชมชนและคนหนมสาวในพนทจดประชมระดมสมองเ พอก าหนดวสยทศนและแผนปฏบตในการพฒนาพนทสาธารณะในเมองใหเปนแหลงพกผอนหยอนใจทเออตอการเรยนร มความปลอดภย และสามารถรองรบประชากรเดกของเมองทเพมขนได

5

ไมวามากหรอนอยเพยงใด โครงการ Placemaking ของทกเมองซงใชแนวคด LQC ตางกไดสรางการเปลยนแปลงในทางทดใหเกดขนทงในแงประโยชนใชสอยและการมสวนรวมของชมชน ทงยงเปนการพฒนาทเปนแบบอยางใหแกเมองอนๆ ไดเรยนรและน าไปตอยอด ซงศนยศกษามหานครและเมองเหนวา LQC ถอเปนความหวงใหมทจะจดประกายใหการท า Placemaking ในเมองไทยเรมตนไดงายและแพรหลายมากขนอนจะน ามาสการเพมจ านวนพนทสาธารณะทชวยเสรมสรางสขภาวะทงดานรางกายและจตใจใหแกคนไทยในทกเมอง ทายทสด ตวอยางเหลานเปนบทเรยนทแสดงใหเหนชดเจนแลววา การจดการหรอการพฒนาพนทสาธารณะนน แมจะใชทรพยากรนอย แตกประสบความส าเรจไดดวยความคดสรางสรรคและการรวมแรงรวมใจของประชาชนผ เปนเจาของเมอง

REFERENCE: ภาพและเนอหา Project for Public Spaces. (2016). Light, Quick, and Cheap: 5 Place-making Projects That Inspire Us. ออนไลน https://www.pps.org/blog/l i g h t - q u i c k - a n d - c h e a p - 5 -placemaking-projects-that-inspire-us/

7 | FURD Cities Monitor February 2017

อรณ สถตพงศสถาพร แปลและเรยบเรยง

แมการขยายตวของเมองจะท าใ หคนเมอง เ ขาถ งโรงพยาบาลดๆ ทมเทคโนโลย มเครองมอททนสมย และมแพทยเปนจ านวนมาก แตสภาพแวดลอมของเมองหลายแหงในปจจบนกลบไมเออใหคนเมองมสขภาพทดไดเลย ไมวาจะเปนอาหารการกนทเตมไปดวยสารกนบด ขาดความสดใหม สวนสาธารณะและพนทสเขยวทมนอยมาก ถนนหนทางทเหนรถยนตส าคญกวาคน อกทงสงคมคนเมองทเตมไปดวยความเหนแกตว แยงกนกนแยงกนใช ขาดปฏสมพนธระหวางกน สงเหลานลวนสงผลเสยตอทงสขภาวะทางกาย ทางใจ และทางปญญา ดวยเหตน ศนยศกษามหานครและเมองจงใหความส าคญกบการคนหาแนวทางและประสบการณการใช Placemaking เพอน ามาใชพฒนาเมองไปสสขภาวะ

ท าไมเมองตองม Placemaking

จากรายงานของ County Health Rankings ระบว า สขภาพคนเราจะดหรอแยนนขนอยกบการบรการสขภาพทเราใชเพยง 20% เทานน สวนอก 80% ขนอยกบพฤตกรรมการใชชวต (30%) สถานภาพทางเศรษฐกจและสงคม (40%) และสภาพแวดลอมทางกายภาพ (10%) นนหมายความวา ปจจยจ าพวกระดบการศกษา งาน รายได การสนบสนนทางสงคม ความปลอดภยในชมชน ทอยอาศย ระบบขนสง ตลอดจนการรบประทานอาหารและการออกก าลงกาย มผลตอสขภาพและความเปนอยของเรามากถง 80%

ดงท เมโลด ก ดแมน (Melody Goodman) อาจารยจากมหาวทยาลยวอชงตน เคยกลาวไววา “รหสไปรษณยของบานทคณอย สามารถคาดการณสขภาพของคณไดดกวารหสพนธกรรมของคณเองเสยอก” ยกตวอยางเชน หากคณอาศยอยในเขตชมชนทม รายไดต า ซงมกจะไมมพ นท ใ หคนเดนหรอออก ก าลงกาย ไมมการดแลรกษาทางเทา สวนสาธารณะ ตนไม และ

แหลงพกผอนหยอนใจ รวมทงไมมซเปอรมารเกตและแหลงขายผกผลไมสดๆ สขภาพของคณกอาจไมดเทาไรนก ฉะนน หนทางหนงทจะท าใหเรารบมอกบปจจยเสยงเหลานและน าเมองไปส สขภาวะไดคอ Placemaking นนเอง

Placemaking ไมมค าจ ากดความทชดเจน กลาวโดยกวางๆ หมายถง แนวคดทเกยวกบการหยบพนทวางของชมชนมาออกแบบใหม เพอกระตนพฤตกรรมทดตอสขภาพ สรางทนทางสงคม สงเสรมเศรษฐกจทองถนใหเตบโต พฒนาพนทใหมความปลอดภยมากขน ลดอตราการเกดอาชญากรรม เสรมพลงการรวมตวของพลเมอง และลดการเกดความไมเทาเทยมกนในดานสขภาพ (Health Disparities)

แน วท า ง ก า รพฒน า เ ม อ ง ส ส ข ภ า ว ะด ว ย

Placemaking

ดวยค ากลาวของเมโลดทนบวนดเหมอนจะเปนความจรงมากขนเรอยๆ กอปรกบการคนพบแนวคด Placemaking อนเปนหนทางทชวยพฒนาเมองไปสสขภาวะได ท าใหแนวทางการท า Placemaking กลายเปนสงส าคญทเราตองใหความสนใจและศกษาเรยนรจากตวอยางทเกดขนจรง เพอน ามาสรางสรรคโครงการดๆ และลงทนโครงสรางพนฐานในเมองตามแนวทางทเหมาะสมกบพนทของตน ซงแบงออกไดเปน 5 แนวทาง ดงน

1. เนนการปฏสมพนธและการสนบสนนทางสงคม หากเมองมการสนบสนนทางสงคมทด จะชวยสรางความรสกเปนเจาขาวเจาของเมองและสรางเสรมสขภาวะทางจตใจ 2. เนนการละเลนและนนทนาการแบบกระฉบกระเฉง

กจกรรมทางกายภาพจะชวยลดความเสยงของการเกดโรคเรอรง ท าใหคนเมองมสขภาพทดทงกายและใจ และมอายยนยาวขน

FURD Cities Monitor February 2017 | 8

3. เนนพนทสเขยวและสงแวดลอมทางธรรมชาต การเพมพนทสเขยวเปนกจกรรมทมประโยชนตอสขภาพมาก เพราะชวยใหคนอยากออกก าลงกายกนมากขน ลดอตราการเปนโรคหวใจและเมแทบอลก (Cardiometabolic Disease) สรางทนทางสงคม ลดการเกดอาชญากรรม บรรเทาอาการซมเศรา ความเครยดและความวตกกงวล ตลอดจนชวยเพมสมาธและความจ าดวย

4. เนนอาหารสขภาพ การทคนเมองสามารถเขาถงและจบจายใชสอยซอของสดของดมประโยชนตอรางกายได เปนสงส าคญทชวยใหชมชนมสขภาวะทดและลดอตราการเกดโรคเรอรง อกทงยงชวยสรางโอกาสใหเกดการพฒนาทางเศรษฐกจ สรางสงคมผประกอบการในทองถน สรางความยงยนทางสงแวดลอม สรางความผกพนในชมชน และสรางการเรยนรดานโภชนาการ (Nutrition-Based Education)

5. เนนการเดนและการปนจกรยาน การมงท าใหคนเมองเดนทางเทาไดงายและสะดวก สงผลใหทองถนนมความปลอดภยมากขน โรคเรอรงเกดขนนอยลง มลพษทางอากาศนอยลง ธรกจรมทางเทาเตบโตขน ความสามารถในการรคด (Cognitive Func-tion) พฒนาขน รวมทงคนเมองกไดขยบตวเคลอนไหวกนมากขนดวย นวตกรรม Placemaking ดเหมอนจะเปนเครองมอทท าไดงาย มตนทนต า เหนผลไดทนท หากแตจะประสบความส าเรจและมความยงยนได ตองอาศยความรวมมอรวมใจของคนในเมองท

ไมไดเกดจากการถกบงคบ แตตองเกดจากใจทรสกเปนเจาของเมอง อยากจะเขารวม อยากจะลงมอท า อยากจะพฒนาเมองในแนวทางของตวเอง Placemaking จงจะเกดขน และกลายเปนความภาคภมใจทสะทอนตวตนของเมองขนมาได นอกจากน เมอ Placemaking สามารถดงผคนใหมารวมตวกน จนเกดเปนพนทสาธารณะหรอกจกรรมทสนบสนนการเคลอนไหวขนมาไดแลว สขภาวะของเมองกจะเปนผลทตามมา

REFERENCE: ภาพและเนอหา Amanda Li , 2017. “Placemaking Our Way to Healthier Communities and Better Lives.” DASH-NY. Retrieved from http://promotingprevention.org/placemaking-our-way-to-healthier-communities-and-better-lives

Project for Public Spaces, 2016. “The Case for Healthy Places : Improving Health through Placemaking.” Retrieved from https://www.pps.org/wp-content/uploads/2016/12/Healthy-Places-PPS.pdf

University of Wisconsin Population Health Institute, 2003. County Health Rankings & Roadmaps. University of Wisconsin Population Health Institute. Accessed Janu-ary 2016. Retrieved from http://www.countyhealthrankings.org/our-approach

FURD INFOGRAPHIC : FEBRUARY 2017

11 | FURD Cities Monitor February 2017

เตอลแบ This is my hometown

เปลยนถนนใหมชวต

สานสมพนธคนจน-มสลม

ในสายบร

ณฐธดา เยนบ ารง เขยน

FURD Cities Monitor February 2017 | 12

ผานพนไปแลว กบงาน เตอลแบ This is my hometown งานดๆ ทเกดขนในเมองสายบร จงหวดปตตาน ผานความรวมมอของกลมคนจนในเมองสายบร อยางกลมศาลเจาเลาเอยะกง และกลมมสลม น าทมโดย กลม Saiburi Looker ถนนทมชวต

งาน เตอลแบ สรางความพเศษ คอการสราง Placemaking ใหเกดขนในเมอง หรอการปรบเปลยนพนถนนธรรมดา ทเปนเพยงถนนคนจนอนเปนทตงของ

สถาปตยกรรมเรอนแถวจนเกา ทสวนใหญมกถกปด ถนนแหงนจงเปนเพยงถนนทเงยบเหงาถนนหนงในสายบร แตในวนนถนนนไดกลายเปนถนนทมชวต เปนพนทจดงาน มเวท มงานนทรรศการสถาปตยกรรมและเรองราวประวตศาสตรของเมองสายบร ไมเพยงแคนนเมองสายบรยงจดพนทถนน ใหมการตกแตงสไตล Vin-tage มรถเกา ผสมกบโคมสสวยแบบจน พรอมสรางกลองตวหนงสอค าวา S A I B U R I ตวขาวเดน ดงดดความสนใจคนทกเพศ ทกวย ใหเขามาถายรป ตะโกนคยกน เซลฟอยางสนกสนาน

13 | FURD Cities Monitor February 2017

สมพนธผคนในเมองสาย

ไมเพยงแคการปรบเปลยนถนนใหเปนพนทของงาน ความนาสนใจของงาน เตอลแบ คอ การดงความรวมมอของผคนในเมองไดอยางสมดล กอนจดงาน จะเหนทงกลมวยรน ผ ใหญ และทส าคญมกลมเดกนกเรยน เขามาชวยแบกของ จดโตะ ตามก าลงทพวกเขาจะท าได เมอเขาสงาน ผ คนในงานมความหลากหลายและหลายกลม กอนละหมาดเยน (ฆบรบ) จะเปนคนกลมหนงเขามาในงาน หลงละหมาดเยน กจะคนอกกลมหนง สลบหมนเ วยนกนไป นอกจากคนจน คนมสลม ทเขามาวงเลนในงานแลว ยงไดเหนความรวมมอของคนเมองสายบรเพมอกดวย อยางกลมผหญงมสลมทท าอาหารใหกบทมงาน และกลมคนจนทน าขนมจากเขาปงแจกจายใหกบคนในงานดวย กลมคนและความรวมมอเชนน จงท าใหบรรยากาศของงานเตมไปดวยความอบอนและความรสกทด

พนทสาธารณะอยางถนน ไดสรางความรสกทเปดกวาง ความรสกทเปนสาธารณะ ดงดดผ คนใหรสกผอนคลาย สบายใจ และกลาทมาเขารวมงานไดไมตองเคอะเขนใดๆ พนทสาธารณะเชนน ไมไดเลอกกลม เลอกเชอชาต เพราะเปนทพนทของทกคน จงไมแปลกเลยวา งานในวนนนจงเตมไปดวยกลมมสลม คนจน คนไทยพทธ สลบกนไปตามทองถนนสายนน

FURD Cities Monitor February 2017 | 14

Waso Telubae

สมผสเมอง..สายบร

น รปฉน น รปฉน ! เสยงพดคยดวยความตนเตน ของเหลาคนเมองสายบร เมอพวกเขาไดลองเปดหนงสอเลมใหม ทเตมไปดวยเรองราวของเมองสายบร อยางหนงสอสมผสเมอง..สายบร (Waso Telubae) ทเปดตวอยางเรยบงายครงแรกใหกบคนสายบรจากนนเสยงพดคยกตามมาไมหยดหยอนถงเรองราวและภาพถายในหนงสอ

ภาพความตนเตน ความยนด ความสนใจ ทมตอหนงสอ ของคนหนม ผ ใหญ คณปา อามา คณลง ยงท าใหงาน เตอลแบ เตมไปดวยความตนเตน ตนร ใครสนใจในเรองราวของสายบร เพราะหนงสอเลมดงกลาว คอ อดต ปจจบน และอนาคต ของเมองสายบร ทบนทกอยางละเอยดพรอมภาพถายหายากของเมองสายบร ถกรวบรวมและจดระบบอยางสวยงาม หนงสอเมองสายบรเลมนจงไมใชเปนเพยงแคความร แตเปนสอทเกบจตวญญาณทสะทอนความเปนสายบรทจบตองได และจะกลายเปนสอทจะถายทอดใหลกหลานและคนนอกใหรจกสายบร

สายบร กบ Placemaking

ไ ม ใ ช เ พ ย ง แ ค ง า น น ห า ก ม อ ง ย อ น ดกระบวนการท างานของเมองสายบรในชวงทผานมา ทมสายบรลกเกอรเปนกลมรเรมทางความคดและประสานภาคตางๆ ในพนท ไดมกจกรรมเกดขนมากมาย เชน ซ อ คนและการปรบเปลยนพน ทคฤหาสนพพธภกดใหเปนพนทสาธารณะของคนเมอง งาน “สมผสเมองสาย” “จดการเมองสาย” “Street Exhibit” “The เครา Night” ฯลฯ จากการทสายบรลกเกอรมวธคดทยดโยงกบสาธารณะและสรางกระบวนการมสวนรวมกบภาคส ว น ต า ง ๆ ใ น เ ม อ ง จ ง เ ท า ก บ เ ป น ก า ร ท าPlacemaking อนเปนหนทางทน าไปสการสรางความภาคภมใจและสรางสปรตของเมองสายบร (The Spirits of Saiburi) ใหเกดขนในทสด การพฒนาเมองทเกดขนจากคนในเมองทมงสรางความสขใหคนในเมอง จะท าใหเมองมชวตชวา มเสนห และมความนาสนใจมากกวาเมองทมงแตพฒนาและออกแบบเพอดงดดคนภายนอกหรอนกทองเทยวใหเขามา เพราะมกละเลยความรสกนกคดของคนในเมอง จนท าใหเมองขาดการมสวนรวม ไมนาอย และไมยงยน ในทางกลบกน การพฒนาทมงใหความส าคญกบคนในเมองนเอง จะเปนเสนหดงดดความสนใจจากนกทองเทยวไดมากกวาดวย การประยกต Placemaking จงเปนแนวทางหนงทชวยสรางคนเมองใหกลายเปนพลเมอง อนเปนพลงขบเคลอนการสรางอนาคตของเมองอยางยงยนตอไป

15 | FURD Cities Monitor February 2017

จตวญญาณคนสายบร

Spirits of Saiburi

ณฐธดา เยนบ ารง เรยบเรยง

ความทรงจ าของคนสายบร

โตะอหมามฮดซน

“ผมนาจะเปนคนจน ป ของตาของผม มาจากเมองจน เปนพอคานานาชาต น าสนคาทกอยางมาขายทวประเทศ พอถงทะเล ตงมน ถาฉนไปทะเลทางไหน จะขนฝงไหน จะยดศาสนาคนทฝงนน เลยมาขนททะเลปตตาน ชาวบานไปบอกเจาเมอง เจาเมองมาชบเลยง ผมมสายจนครบ ผมภม ใจในการเปนจน เพราะ อลเลาะหก าหนดใหผมเปนคนจน การเปนอยของคนสายบร กเหมอนทวไป มเรองพธกรรม มสลมตองไปมสยด คนอนกไปวด ไปศาลเจา ท เห ลอ ก เห มอนกน ศาสนา อสลาม คอว ถ ช ว ต ครอบคลมทกดานในการเปนอยของมนษย มพธกรรม มหลกการเมอง มหลกเศรษฐกจ มหลกสงคม กฎหมาย ขอบงคบตางๆ มสลมตองท าด เปนคนเรยบรอย มจตใจบรสทธตอมนษย อสลามไมมค าวายงและเผา สกน ค าเหลานไมมในอสลาม คนหนมคนสาว ทกยคสมย ตองมความคดทแหวกแนว ไมเหมอนใคร โดยเฉพาะอสลาม มสลมทกคนตองเดนหนา คดไปเถด ปฏบตดวยพลงรก ตองส จะน าความเจรญแกพวกเราเอง”

FURD Cities Monitor February 2017 | 16

คณแมของคณออด

“รสกดใจ งานวนนประสบความส าเรจ ขอบคณสายบรลกเกอร ขอบคณคนสายบร ทมารวมกน เปนความ รสก ด ใจ อยากใ ห ม งานแบบน อกตอ ไป เหมอนกบวากระชบความสมพนธเรา คนไทย อสลาม มความสข อบอน แตกแยก เรารสกกนหมด แมครวทท าอาหาร คอเรารจกกน มความรสกรวมกน อบอนใจมาก ขอใหทกคนมารวมกนจดอกตอไป”

ค ณ อ บ ฮ า ร ร อ ง ป ร ะ ธ า น ก ล ม

Saiburi Looker

“กรงเทพมนวนวาย เรากลบมาบานเหนความส าคญของสายบร ประวตศาสตรทนเคยยงใหญ สงคมบานเราเคยสงบสข ผมอยากใหลกเตบโตในสงคมแบบนน”

โกไม

“สายบร มความเจรญ เปนเมองทาเกาแก คนสายบรเปนใหญเปนโตเยอะ เราเปนพหวฒนธรรม เชอชาตไทย มลาย จน อยดวยกนอยางมความสข เมอเมองเรมปด เดกรนใหม มบทบาทท าใหสายบร ตนตวขนมา เหนความส าคญน เรมท างานจากน าพกน าแรง ไมไดอาศยสวนราชการ พวกนองๆ พๆ ชวยกน หนงสอเลมนไมมใครคดวาจะเกดขน ผมมองเหนวา มความตงใจ เปนคนคดของคนรนใหม ตองสานตอไป ผมขอชมเชย”

คณออด ชาวจนในสายบร

“ผมคดถงอดต สมยกอนผมเรยนวด ผมมเพอนเปน มสลมเยอะมาก ผมไปกนขาวบานเขาบอยๆ เราไมมก าแพงอะไร พออยมาชวงหนง เราไมเขาใจกน เรามก าแพงทมองไมเหนขนมา อยากจะใหสายบรทเหมอนเมอกอน เทยวได เลนได เหมอนเดม เราตองท าอะไรสกอยางใหถนนเสนนมชวต สรางความแตกตางทไมแตกแยก วนนประสบความส าเรจนบหนงแลว เรมทลายก าแพงทเรามอยแลว”

17 | FURD Cities Monitor February 2017

สถาปตยกรรมในชมชนจน

ในชมชนชาวจนของเมองสายบร สวนใหญทอยและคาขายของชาวจนฮกเกยน อาคารสวนใหญจะเปนตกแถวสองชน อาคารเหลานสวนใหญมอายมากกวารอยป และเปนสถาปตยกรรมแบบจนทเปนของคนจนทอพยพจากเมองจนมายงพนทแถบนโดยตรง ไมใชสถาปตยกรรมจนทถายทอดมาจากคนจนทไปตงรกรากแถบอาณาน คมช องแคบ ( Strait Settlement) แถวสงคโปร ปนง มะลกกา ทจะไดรบอทธพลจากองกฤษมาผสม

ตกแถวในสายบร โดยเฉพาะแถบชมชนจนมทงตกไมและตกปน สวนทเปนไมกจะใชไมเนอแขง เชน ไมตะเคยน ซง เปนวสดทหาไดงายในพนท สวนตกปน สนนษฐานวาอาจน าปนมาจากโรงปนทปนง ซงปนในสมยกอนจะขนสงผานทางเชอมทางบก (Land Bridge) ขนจากฝงตะวนตกของคาบสมทรมลาย ขามมาทสายบรซงอยฝงตะวนออก

Saiburi Local Architecture

สถาปตยกรรมพนถนเมองสายบร

เขยนและเรยบเรยง : ปาณท ทองพวง

FURD Cities Monitor February 2017 | 18

ตกแถวยานชมชนจนของสายบรสรางขนหลายยคดวยกน มทง บานเรอนทสรางโดยไดรบอทธพลจากบานเรอนแถบสงคโปรยคหลงจากทม กฎหมาย “Raffles’ Law” บง คบ ใ ช แ ลว ซ ง เ ปนกฎหมายทก าหนดใหบานเรอนในสงคโปรตองสรางทางเชอม มหลงคาคลมตอกนส าหรบเปนทางเดนสาธารณะ ซงอาจเปนหลงคาโคง (Arch) และมทงบานเรอนในยคกอนหนานน ทแมมชานเชอมออกมาหนาบาน แตกเอาไวใชประโยชนสวนตว เชน ขายของ แตไมไดเพอเชอมเปนทางเดนสาธารณะ

สถาปตยกรรมอนๆ ในสายบร

อาคารส าคญในสายบร อยางคฤหาสนพพธภกด นน หากมองในแงการกอสราง เปนอาคารยคทมเทคโนโลยการกอสรางแบบใชวสดเปนคอนกรตเสรมเหลกแลว ถอเปนอาคารยคตนสมยใหม (early mod-ern) แตยงคงมรปลกษณทสะทอนเอกลกษณและวถชวตของทองถนอย ไมไดเปนสมยใหมทงหมดแบบตกแถวทพบในปจจบน

สวนบานเรอนเกาของชาวมสลมในสายบร เปนศลปะแบบมลายตรงกาน (สายบร ปตตาน และตรงกาน ถอเปนเมองมลายทรวมวฒนธรรมกน) แตกมการพฒนาตอมาของพนทเองดวย เชน มการใชหลงคาจว หลงคาลมะฮ หลงคาบรานอ

ลกษณะเดนอกอยางทพบในเรอนมสลมของสายบรคอ ลายฉลทสวยงาม ทพบมากเพราะเปนสงทตอบโจทยเรองการเปนชองลมระบายอากาศและชองแสงแกบานเรอน เนองจากภาคใตฝนตกชก เรอนมสลมจงมหนาตางนอย เพอไมใหฝนสาดเขา สวนทนยมฉลชองระบายอากาศใหเปนลวดลายพรรณไม ดอกไม มากกวาเปนตะแกรงธรรมดา เพราะตามหลกอสลาม หามท ารปเหมอนคนและสตว

จดเดนของสายบรทหาไดยากยงในทอนๆ คอการมตนทนทางสงคมทเขมแขง มการผนกก าลงของคนในชมชนอยางแขงแกรง การทกลมมสลมะห รบบรจาคเงนคนสายบรเพอซอคฤหาสนพพธภกดมาเปนของชมชน เปนตวอยางทดของการใชตนทนทางสงคมในการรกษามรดกทางสถาปตยกรรมและวฒนธรรมของทองถนไว ซงเปนหนาทของคนทองถนทตองก าหนดทศทางในการอนรกษและพฒนาบานเมองของตนเอง

วทยากร : เกรยงไกร เกดศร

อาจารยคณะสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร

ผด าเนนรายการ : สไลมาน เจะแม กลมแวงทรก

เมอง ยอนคด มงสอนาคต ศ.ดร. เอนก เหลาธรรมทศน

ทนทางสงคมกบการพฒนาเมอง ศ.ดร. อานนท กาญจนพนธ

เมองขวางน า ศ. กตตคณ เดชา บญค า

ชดหนงสอเมอง

เมองนยม ศ.ดร. เอนก เหลาธรรมทศน

สมผสเมองสายบร (Wasa Telubae) ยวด คาดการณไกล บรรณาธการ

หนงสอออกใหม

สงซ อไดท ... 1 ) รานหนงสอออนไลน : CPWIBOOKS.lnwshop.com 2) เบอรโทรศพท 02-938-8826 (ในเวลาราชการ) 3) Facebook Page : ศนยศกษามหานครและเมอง Center for Megacity and City Studies

วทยาลยรฐกจ ม ห า ว ท ย า ล ย ร ง ส ต ก อ ต ง ข น เ ม อ ป พ . ศ . 2 5 5 7 จ า ก ด า ร ข อ ง ศาสตราจารย ดร.เอนก เหลาธรรมทศน โดยความเหนชอบและสนบสนนจาก ดร.อาทตย อไรรตน อธการบดมหาวทยาลยรงสต เนองดวยความปรารถนาทตองการใหเปนคลงปญญาเพอการพฒนาเมองอยางยงยน โดยมพนธกจดงน

เพอการพฒนาเมองอยางยงยน และจดการความรใหสามารถเชอมโยงสนโยบายสาธารณะเพอยกระดบคณภาพชวต ทงในระดบพนทและระดบประเทศ

ใหเกดการเชอมประสานเครอขายภาคพฒนาเมองทงภายในและตางประเทศ เพอสรางความรวมมอทางวชาการในการพฒนาเมองอยางยงยนใหมประสทธภาพ

ในการสรางสรรคการพฒนาเมองสขภาวะ ทผานมา ศนยศกษามหานครและเมอง ไดรเรมจดท าโครงการ

หรอทเรยกสน ๆ วา “ ” และมชอภาษาองกฤษวา “ ” โดยการสนบสนนของส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) หนาทหลกคอ สรางและพฒนาองคความรใหมทตอบสนองตอการพฒนาเมองของไทย จดใหมเวทแลกเปลยนเรยนรระหวางนกคดและผน าการพฒนาเมอง และสรางเครอขายการพฒนาเมอง นอกจากน ไดรเรม โดยมหาวทยาลยรงสตมอบรางวลเปนประจ าทกป เพอเชดชยกยองผน าหรอผสรางบานแปงเมอง อนจะเปนก าลงใจสรางใหเกดความภมใจและเปนพลงสรางสรรคการพฒนาเมองอยางยงยนในอนาคตสบไป

ศนยศกษามหานครและเมอง วทยาลยรฐกจ มหาวทยาลยรงสต

637/1 อาคารพรอมพนธ 1 ชน 4 ถนนลาดพราว

แขวงจอมพล เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 10900

Website: www.furd-rsu.org

Tel. (+66) 2938 8826 Fax. (+66) 2938 8864