furd cities monitor no.1 (january 2017)

ปท 1 ฉบบท 1 มกราคม 2560

Urban Culture ท ำไมเมองตองมวฒนธรรม

Infographic อนรกษวฒนธรรม ชวยสรำงเศรษฐกจอยำงไร

กลมกลอมไปกบวฒนธรรม

เมองล าปาง

ฉบบปฐมฤกษ

i | FURD Cities Monitor January 2017

บรรณาธการ

ยวด คาดการณไกล

ผชวยบรรณาธการ

อรณ สถตพงศสถาพร

กองบรรณาธการ

ณฐธดา เยนบ ารง

จฑามาศ พลสวสด


ออกแบบและรปเลม


ภาพปก


ภาพในเลม


ปาณท ทองพวง


กรปไลน “นครล าปาง”

เผยแพร

ศนยศกษามหานครและเมอง

วทยาลยรฐกจ มหาวทยาลยรงสต

637/1 อาคารพรอมพนธ 1 ชน 4 ถนนลาดพราว

แขวงจอมพล เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 10900

CONTACT US

www.furd-rsu.org

Tel. (+66) 2938 8826

Fax. (+66) 2938 8864

FURD Cities Monitor January 2017 | ii

ในโอกาสท ป 2560 น ยางเขาสปท 4 ของการด าเนนงานของศนยศกษามหานครและเมอง วยาลยรฐกจ มหาวทยาลยรงสต ทมงานสอสารสาธารณะจงไดปรบปรงเนอหาและรปแบบใหมของการน าเสนอขอมลและความรบนสอออนไลนใหมความทนสมย นาสนใจ และมสาระเขมขนมากขน เพอใหทานผ อานทงทเปนผ น าเมอง ผ สรางบาน แปงเมอง นกปฏบต และนกวชาการ ตลอดจนผสนใจ ไดเขาถงสอและสารของศนยฯ มากขน ดวยความตงใจของทมงานศนยฯ ทปรารถนาใหเมองของไทยเตมไปดวยพลเมองทรกและภมใจในเมองของตน หนกลบมาฟนฟเมองเพอความเปนอยของคนในเมอง วารสารออนไลน “FURD Cities Monitor” ฉบบปฐมฤกษน จงถอก าเนดขน ดวยแนวคดทจะใหเปนแหลงขอมลความรการพฒนาเมอง ทงทเปนเมองของไทยและเมองในตางประเทศ แตจะเนนหนกมากเปนพเศษส าหรบเมองของไทยเพอจะมงน าเสนอในเชงพฒนาการความกาวหนาของเมอง รปแบบกลไกการจดการเมอง ตลอดจนนวตกรรมทสรางสรรคเพอการพฒนาเมองอยางยงยนและมสขภาวะ ฯลฯ พรอมน ทมงานของศนยฯ เปดกวางส าหรบทานผอานทมขอมลและความรดๆ มารวมแบงปนดวย ในโอกาสปใหม 2560 น จงขออวยพรทานผอานไดประสบแตเรองดๆ ความรดๆ งานดๆ สขภาพดๆ และชวตดๆ ในเมองททานอาศย และขอขอบทกทานทตดตามผลงาน

ยวด คาดการณไกล บรรณาธการ

http://www.furd-rsu.org

http://www.facebook.com/furd.rsu/

https://www.youtube.com/channel/UCEkXjP7vJu62YMq4CzXZwfg

https://twitter.com/furd_rsu

1 | FURD Cities Monitor January 2017

ตวรรษท 21 กลาวไดวาเปนศตวรรษของเมอง จากขอมลของส านกงานประชากรแหงสหประชาชาตในป 2010 รายงานวา เปนครงแรกในประวตศาสตรทจ านวนประชากรของโลกอาศยในเมองเกนกวาทอาศยในเขตชนบทแลว ความเปนเมองเปนเสมอนประตแหงโอกาสทกดานของชวต ไมวาจะเปนโอกาสทางเศรษฐกจ โอกาสทางการศกษา โอกาสแหงการเรยนร เพอตอบสนองความสมดลใหกบชวต เมอความเปนเมองเปนเสมอนพนทแหงโอกาส ความเปนเมองจงผดขนทวโลก และท าหนาทไมแตกตางกน เมองเปนพนทแหงการคา การแลกเปลยน ความเจรญเตบโต อกทงโลกแหงเทคโนโลยในปจจบนยงเชอมโยงเมองตางๆ ใหเปนหนงเดยว ค าถามคอวา เมอความเปนเมองท าหนาทไมแตกตางกน ทกเมองมการเจรญเตบโต แตเหตใดเมองทวโลก ยงมอตลกษณ หรอความแตกตางบางอยางทท าใหเมองนนมความโดดเดน เหตผลส าคญนนกคอ ทกเมองม “วฒนธรรม” เฉพาะของตวเอง

FURD Cities Monitor January 2017 | 2

วฒนธรรมเมองหมายถงอะไร วฒนธรรม ( culture) เ ปนค าท มความหมายหลากหลายและซบซอนมากทสด ความหมายจงกวางมาก หากเลอกค านยามของ UNESCO ค าว า วฒนธรรม (culture) มนยามวา “รปแบบของกจกรรมมนษยทท ำใหกจกรรมนนมควำมโดดเดน ทง รปธรรมและมควำมหมำยทำง จตวญญำณ ซงเปนพฤตกรรมและสงทคน หรอสงคมนนผลตสรำงขน ดวยกำรเรยนรจำกกนและกน วฒนธรรมสวนหนงสำมำรถแสดงออกผำน ศลปะ ดนตร วรรณกรรม จตรกรรม ประตมำกรรม กำรละครและภำพยนตร หรอแสดงออกผำนวถ ช วต (lifestyle) ซงกำรแสดงออกเหลำนมกแฝงไปดวยคณคำ ประเพณ และควำมเชอดวย กจกรรมเหลำนมก ผำนชวง เวลำ กำรผสมผสำน ปรบปรง เปลยนแปลง จนเปนเอกลกษณ ของแตละกลมหรอสงคมนน”

ท าไมเมองตองสนใจวฒนธรรม ตามรายงานของ World Cities Cul-ture Report in 2015 ไ ด แ ส ด ง ข อ ม ลเกยวกบบทบาทของวฒนธรรม วาเปนสวนหนงของความส าเรจของเมองทขาดไมได ไมใชเพยงแคใหคนไดพนทการแสดงออกทสรางสรรค และยงมนยส าคญทางเศรษฐกจดวย วฒนธรรมมความส าคญตอเมอง ดงน ดงดดนกทองเทยว เศรษฐกจเมองใหญหลายเมองทวโลกขบเคลอนดวยเศรษฐกจการทองเทยว โดยเฉพาะการทองเทยวเชงวฒนธรรม เปนสดสวนการทองเทยวทมมลคาสง งานวจยในเมองเ ว ย น น า ป ร ะ เ ท ศ อ อส เ ต ร ย พบ ว า น ก ท อ ง เ ท ย ว จ า น ว น 2 ใ น 3 ข อ งนกทองเทยวทงหมด ชนชอบการทองเทยวแบบศลปะและวฒนธรรมของเมอง เปนเหตผลส าคญทท าใหมาทองเทยวในเมองเวยนนา งานวจยในเมองลอนดอน ประเทศองกฤษ เผยวา การทองเทยวเชงวฒนธรรมสรางมลคาตอป 7.3 พนลานปอนด หรอประมาณ กวา 313,900 ลานบาท สะทอนใหเหนวาการทองเทยวแบบวฒนธรรมดงดดนกทองเทยวไดจ านวนมาก

ดงดดแรงงานทมคณภาพ ในตลาดดานแรงงานของเมองตางๆ การมงานทด ไมใช เ ปนเพยงเหตผลเดยวทดงดดแรงงานทมคณภาพใหเขามาท างาน ผ คนตองการมากกวานน โดยเฉพาะการมสภาพแวดลอมหรอวฒนธรรมของเมองทเออตอการพกผอน เชน การมงานเทศกาล การมสโมสร/ชมรม และแหลงอาหารทหลากหลาย เปนตน นอกจากจะชวยดงดดผคนแลว วฒนธรรมของเมองยงมผลในการพฒนาศกยภาพของแรงงานดวย เมองใหญๆ ของโลกจงพฒนาสภาพแวดลอมทางวฒนธรรมทเออตอการพกผอนของคน

วฒนธรรมเปน soft power ทดทสด วฒนธรรมไมไดตอบโจทยในการแสดงออกหรอการพกผอนของคนเมอง แตวฒนธรรมยงถกใชใหเปนประโยชนดานเศรษฐกจในตลาดโลกดวย ยกตวอยาง เชนเมองไตหวน ไตหวนเปนหนงเมองทมการพฒ น า เ ศ ร ษ ฐ ก จ ท ส ง แ ล ะ ป ร ะ ส บความส า เ รจ ในการ เจาะตลาดคนจนแผนดนใหญ เนองจากมวฒนธรรมและภาษาคลายกน ในขณะเดยวกนเมองไตหวนยงสามารถเชอมกบตลาดนานาชาตดวย

วฒนธรรมเมองของไทย ไมใชแคเพยงเมองใหญๆ ของโลกทไ ด รบประโยช นทหลากหลายจากการสรางสรรควฒนธรรมเมอง เมองของไทยหลายเมองไดรบประโยชนจากวฒนธรรมข อ ง เ ม อ ง ไ ม น อ ย โ ด ย เ ฉ พ า ะกรงเทพมหานคร ท ได รบประโยชนทางเศรษฐกจจากวฒนธรรมของเมองสงมาก มนกทองเทยวจากทวโลกหลงไหลเขามา

MasterCard Global Destination Cities Index เผยผลส า รวจสดยอดจดหมายปลายทางยอดนยมของนกทองเทยวทวโลก

ประจ าป 2559 โดยจดอนดบสดยอดจากเมองทองเทยวทส าคญของโลกทง 132 ประเทศ พบวา กรงเทพมหานคร ไดรบการจดอนดบเปนเมองทองเทยวยอดนยมอนดบ

ท 1 ของโลก โดยมจ านวนนกทองเทยวเดนทางมาเยอนถง 21.47 ลานคน เพราะความโดดเดนทางวฒนธรรมและราคาถก แต ไม ใ ช เ พ ย ง แค ด ง ดดนกท อ ง เ ท ย ว กรงเทพมหานครยงดงดดผ คนจากทวทกสารทศใหเขามาศกษา และท างาน จากการเปนเมองใหญ และการมวฒนธรรมของเมองทหลากหลาย มพนทในคนไดพกผอน เทยวเลน เชนโรงภาพยนตร โรงละคร พพธภณฑ สวนสาธารณะ รวมไปถงการมพนทสาธารณะใหคนเขามาแชรไอเดยใหมๆ รวมกน เชน รานกาแฟ รานหนงสอทางเลอก ห ร อ office space จ า น ว น ม า ก เ ป นวฒนธรรมคนเมองทเออใหเกดการเรยนรและความคดสรางสรรคอยางด

แปลและเรยบเรยงโดย ณฐธดำ เยนบ ำรง

REFERENCE:

- BOP Consulting Editorial Team. (2015). World Cities Culture Report 2015. World Cities Culture Forum.

- Hedrick-Wong, Y. and Choong, D. (2016). Mastercard Global Destinations Cities Index 2016. Mastercard.


ารขยายตวของเมองและทนนยม ท าใหมรดกหรอวฒนธรรมเมองกลายเปนของทหายากเขาไปทกวน เนองจากการอนรกษมรดกเมองมกถกมองวาเปนขวตรงขามกบการพฒนาทางเศรษฐกจ ขดขวางการเตบโตของรายได ยงไปกวานน เงนทลงทนไปกบการอนรกษกไมคมกบเงนทไดกลบคนมา และไมค มเทากบการเอาไปลงทนในธรกจขนาดใหญ ดวยเหตน จงท าใหเมองหลายแหงเลอกทจะทบท าลายอาคารบานเรอนหรอชมชนเกาทง แลวสรางเปนคอนโด หางสรรพสนคาหรอโรงแรมมากกวาทจะอนรกษฟนฟสถานทเกาแกเพอเกบรกษาไว แตในปจจบน งานวจยหลายชนคนพบแลววา ประโยชนทางเศรษฐกจจากการอนรกษมรดกหรอวฒนธรรมของเมองมมากกวาท เ ราคด ซ งแบงออกได เ ปน 5 ประการ ดงน การสรางงาน ( Job Crea-tion) การกอสรางอาคารบานเรอนขนใหมเนนการใชเครองไมเครองมอชวยทนแรงพอๆ กบการจางแรงงานคน ขณะทการซอมแซมอาคารเกาจะใชแรงงานคนในสดสวนทมากกวา อกทงตองการชางฝมอท อ ง ถ น ผ ม ค ว า ม เ ช ย ว ช าญ ใ น ง า นสถาปตยกรรมและศลปกรรมแบบดงเดมและใชวสดกอสรางจากทองถน ลดการน าเขาวสดกอสรางทมราคาแพงจากพนทภายนอก ดงนน การอนรกษอาคารเกาจงสงผลใหเกดการจางงานทเกยวของโดยตรงเพมข นถ ง รอยละ 10 -20 กอปรกบผลการศกษาในประเทศสหรฐอเมรกาชใหเหนวาสาขาการอนรกษฟนฟ (Rehabilitation) ก อ ใ ห เ กด ราย ไ ดสงสดราว 762 ,000 ดอลลารสหรฐ ซงสงกวาสาขาการกอสรางใ ห ม ( New Construction) แ ล ะ ส า ข าอตสาหกรรมการผลต (Manufacturing) ทกอใหเกดรายไดราว 653,000 ดอลลารสห รฐ และ 515 ,000 ดอลลา รสห รฐ ตามล าดบ

การฟนฟเขตเมองชนใน (Inner City Revitalization) ประสบการณจากประเทศเนเธอรแลนด ชใหเหนวา ทก ๆ หนงยโรทไดรบการสนบสนนจากกองทนการบรณะฟนฟของประเทศเนเธอรแลนด (The Dutch Restoration Fund) จะกระตนใหเกดการลงทนสมทบเพมเตมจากภาคเอกชนสงมากถง 3 เทา และกอใหเกดการจางงานโดยตรง ในทางตรงขาม ทกปทการบรณะฟนฟอนสาวรยถกเลอนออกไป จะท าใหคาใชจายสงขนถงรอยละ 15

การทองเทยวในแหลงมรดกทางวฒนธรรม Heritage Tourism) การทองเทยวประเภทนนบเปนสวนหนงของการทองเทยวเชงวฒนธรรม (Cultural Tourism) และเปนสาขาหลกของอตสาหกรรมการทองเทยวทมอตราการเจรญเตบโตอยางรวดเรว ซง เปนผลจากการทผ คนในยค Baby Boom ทเกดในชวงทศวรรษท 1950 ไดกลายมาเปนประชากรกลมใหญในปจจบนทมก าลงซ อสงและใหคณคากบมรดกทางวฒนธรรมในพนทตางๆ ทวโลก


นกทองเทยวเชงวฒนธรรมจงเ ปนกลมนกทองเทยวทใชระยะเวลาพ านกอยในจ ด ห ม า ย ป ล า ย ท า ง ย า ว น า น ก ว านกทองเทยวกลมอน มอตราการกลบมาเทยวซ าสง และใชจายเงนทองเทยวตอครงสงกวานกทองเทยวกลมอนถง 2.5 เทา

การเพมมลคาสนทรพยบนทดน (Property Values) ในหลายประเทศ อยางเชนสหรฐอเมรกา มผลการศกษาวจยทแสดงใหเหนวาการอนรกษอาคารในยาน

ประวตศาสตรสงผลตอการเพมมลคาสนทรพยบนทดนในหลายพนท เชน เมองทง 6 แหงในมลรฐแมรแลนด (Maryland) อตราการเพมมลคาสนทรพยบนทดนในยานเมองเกาสงกวาเขตเมองทงหมดถง 5 แหง ไดแก เมอง Annapolis เมอง Chestertown เมอง Frederick เ ม อ ง Laurel แ ล ะ เ ม อ ง Mt.Vernon-Baltimore ยกเวนเมอง Berlin ทอตราการเพมขนของมลคาสนทรพยในยานเมองเกาและเขตเมองทงหมดใกลเคยงกน

การบมเพาะธรกจขนาดเลก (Small Business Incubation) ใ น ป ร ะ เ ท ศ ส ห ร ฐ อ เ ม ร ก า ความส าเรจของโครงการฟนฟเขตเมองชนในเกอบทงหมดเกดจากการผนวกรวมเอาการอนรกษแหลงประวตศาสตรเขาไปเปนองคประกอบหลกของยทธศาสตรการด าเนนงาน กวา 30 ปทผานมา ชมชนทตดถนนสายหลก (Main Street Community) ไดรบเงนทนสนบสนนเพอปรบปรงสภาพทางกายภาพมากกวา 23.3 พนลานเหรยญสหรฐ โดยเปนโครงการกอสรางและฟนฟอาคารจ านวน 107,179 แหง สงผลใหมธรกจเกดใหมมากถง 67,000 ธรกจ และสรางงานใหมไดกวา 308,370 งาน

ประสบการ ณจาก เม อ งต า ง ๆ ชใหเหนวา การเตบโตของเศรษฐกจเมองไมจ าเปนตองพงแตนายทนใหญหรอธรกจขนาดใหญเสมอไป เมองอาจหนมาเลอกอนรกษ ฟนฟและรกษาของเดมของดทมอยใหเปนจดเดนทหาไมไดจากเมองอน เพอดงดดความสนใจจากนกทองเทยวใหเขามาเยยมชมและจบจายใชสอยซอสนคาภายในเมอง จนเกดการขยายตวทางเศรษฐกจ ในอกทางหนง การอนรกษมรดกเมองกถอเปนการ เส รมส ร า งความแข ง แก ร ง ใ หแก อตลกษณทางวฒนธรรม ซงเปนหวใจส าคญทจะชวยเพมขดความสามารถในการแขงขนใ หแกผ ประกอบการทอง ถน สงผลใ หเศรษฐกจประเทศในภาพรวมมศกยภาพมากขนดวย ฉะนนแลว มรดกหรอวฒนธรรมเมองควรถกมองวาเปนสนทรพยหรอทนของเมองมากกวาเปนแคสงกดขวางการพฒนาอยางทคนสวนใหญเคยมอง

แปลและเรยบเรยงโดย ปำรชำต ออนทมวงค อรณ สถตพงศสถำพร

REFERENCE : - Steekelenburg, Ester Van. (2016). “Economisc of Heritage.” ในโครงกำรฝกอบรม “กำรจดท ำนครล ำปำงใหเปนเมองนำอยโดยกำรปกปองรกษำมรดกอนมคณคำของเมอง” เมอวนท 10-15 มกรำคม 2559 ณ บำนบรบรณ ล ำปำง.


ปาง เ ปน เม อง เก าแกท ม

ประวตศาสตรมายาวนานกวา 1,300 ป ครงหนงเมองแหงนเคยมบทบาทเปนศนยกลางการคาไมสกทส าคญของภาคเหนอ ท าใหมพอคาทงจากยโรป จนและพมาหลงไหลเขามาลงทนท าธรกจมากมาย ชาวตางชาต

เหลาน ไ ดสรางอาคารพาณชย รานคา บานพกอาศยของคหบดและวดวาอารามกระจายอยทวเมองล าปาง ซงสถาปตยกรรมเหลานยงคงไวซงรองรอยการผสมผสานของศลปวฒนธรรมหลากเชอชาตมาใหเหนจนถงทกวนน

วดวาโบราณอายนบ รอยป เ ปนโบราณสถานทสามารถพบเหนไดทวเมองล าปาง เฉพาะในเขตเทศบาลนครล าปางทมพนท 22.17 ตารางกโลเมตร มวดมากถง 47 แหง วดสวนใหญถกสรางและตกแตงดวยศลปกรรมทไดรบอทธพลมาจากไทใหญ เชน วดศรชม วดพมาทใหญทสดในประเทศไทย มวหารทแกะสลกดวยไมสกอายกวา 150 ป และวดปงสนก สรางเมอ พ.ศ.1223 หรอ 1 ,337 ปก อน เ ปนวดท ไ ด รบรางวลด (Award of Merit) ดานการอนรกษมรดกทางดานวฒนธรรมในภมภาคเอเชยแปซฟค ตามโครงการ 2008 Asia-Pacific Heritage Award for Cultural Heritage Conserva-tion จ า ก อ ง ค ก า ร UNESCO เ ป น ต น นอกจากน เขตเมองชนในของล าปางยงพบอาคารเกาแกแบบตะวนตกและแบบจนท

V i b r a n t L A M P A N G


สวยงามมเอกลกษณกระจายอยโดยรอบ เชน บำนหลยส เลยวโนเวนส เ รอนไมโบราณกงปนทรงปนหยาสองชนซงตกแตงดวยศลปกรรมโคโลเนยล อำคำรหมองโงยซน เ รอนขนมปงขงหลงคาทรงมะนลา อำคำรเยยนซไทลก อดตหางสรรพสนคาทใหญทสดในยานตลาดจน ฯลฯ

กลมคนเลกๆ ในล าปางทมความมงมน เปนพลเมองตนร (active citizen) ทโหยหาเสนห คณคาและวถชวตอนเปนจตวญญาณของเมอง (spirit of the city) เขามาขบเคลอนรกษาชมชนของตน และลกขนมาสรางเมองใหดขน ท าใหเมองล าปางเปนเมองทมเอกลกษณ มชวตชวาอกครง

ฟนฟกาดกองตา การจดการพนทสาธารณะของคนล าปาง

คนล าปาง ไมมใครไมรจก กาดกองตา.... กาดกองตาถกรอฟนมาดวยโครงการถนนคนเดนกาดกองตาครงแรก พ.ศ. 2541 โดยการทองเทยวแหงประเทศไทย (ททท.) แตไมประสบความส าเรจเทาทควร จนในชวงสงกรานต พ.ศ. 2548 ชาวชมชนกาดกองตา ทงสวนกองตาเหนอ และกองตาใตเขามสวนรวมเขามสวนรวมในการจดการถนนกาด

ก อ ง ต า อ ย า ง เ ต ม ท ม ก า ร จ ด ต งคณะกรรมการบรหารจดการตลาดโดยคนในชมชน น าโดยโกชย-เกยรตชย มานะศลป และนกประชาสมพนธ ไตรเทพ บญเฮง ร ว มม อ ก บกล มนก ว ช า ก า ร ท ศ ก ษ าประวตศาสตรของยาน ประวตศาสตรของบานเรอน ท าใหกาดกองตาถงจดเปลยน กลายเปนถนนคนเดนกาดกองตาทเราเหนและรจกเชนทกวนน ทกเสาร – อาทตย จะเหนการรวมตวของคนล าปางทงพอคา แมคา และคนทวไป เดนท ากจกรรมขายของ จบจาย การบรโภคอยางคกคกมาก

เปดบานบรบรณ จดเดนของกาดกองตา

กาดกองตา ไมใชเพยงแคตลาด แตเปนถนนคนเดนทมเรองราวประวตศาสตร สงคมและวฒนธรรมของเมอง โดยเฉพาะ

สถาปตยกรรมทหลงเหลออย หนงในนน คอ บานบรบรณ เดมบานบรบรณเปนบานของ หมองย หรอ นายใหญ บรบรณ คหบดชาวพมาททรงอทธพลคนหนงในเมองล าปาง และแมเลยงปอม สนนษฐานวาสรางขนประมาณ พ .ศ . 2461 -2471 ใ ห เ ป นศนยกลางธรกจของพอคาชาวพมา ชาวจน ชาวอนเดย ทเขามาท าการคาขายในล าปาง ปจจบนมลนธนยม ปทมะเสว ไดเขาซอบานบรบรณ ปรบปรงใหสวยงาม และเปดบานบรบรณเปนหอศลปแหงท 2 ของจงหวดล าปาง โดยกอนหนานมลนธนยม ฯ ไดสรางหอศลปแหงแรก ซงตงในกาดกองตาเชนเดยวกน จดตงเปนศนยการเรยนรดานวฒนธรรมส าหรบเยาวชนคนรนใหม ใหรจกรกและอนรกษศลปกรรมของเมอง และทส าคญสรางความภมใจในความเปนเมองล าปางท ร ง เ รอง ในอดต โดยไมแสวงผลประโยชนหาก าไรใดๆ บานบรบรณในฐานะหอศลปแหงท 2 พนทส าหรบการจดกจกรรมดานศลปวฒนธรรมรวมกนของคนล าปาง เชน งานแสดงดนตร การแสดงสนคาพนเมอง งานเลยง การประชม งานอบรมตางๆ เปนตน ซงไดรบความสนใจจากทงคนล าปาง และคนในพนทใกลเคยงเขามาใชสถานทในการจดกจกรรมตางๆ

C i v i l M o v e m e n t


จากถนนท เ ปนเพยงทรองรบการสญจรของผ คน ไดกลายเปนถนนคนเดนขนาดใหญทขยายความใหญทงสดถนน ไปตามตรอกซอกซอย ถนนคนเดนกาดกองตาจงไมใชแคการสรางพนทตอบโจทยทางเศรษฐกจ แตเปนการรอฟนถนนทแสนธรรมดาใหกลายเปนพนทสาธารณะ สรางเปนตลาดนดทคนสวนใหญสนใจ และปรบปรงบานหลายหลง เพอเปนพนทใหคนไดแสดงออกตามวฒนธรรม ประเพณทองถนของเมอง กาดกองตาจงเปนพนทสาธารณะทชวยคนล าปางไดพบปะ สรางปฏสมพนธตอกน ชวยใหล าปางกลายเปนเมองทมชวตชวามากขน ล าปางวนน มการเปลยนแปลงของวถชวตจากความเปนเมองสมยใหมทคบคลานไปในทกท แตถงกระนนพนทเมองในล าปางบางสวนเรมมแนวโนมมงสการเปนเมองอนรกษ การฟนถนนคนเดนกาดกองตา และการเปดบานบรบรณ เปนเพยงสวนหนงของกระบวนการ ใน ร อ ฟนและ ร กษาวฒนธรรมของเมอง ในล าปางยงมหลายกลมทมบทบาทในการรอฟนและรกษาวฒนธรรมของเมอง ไมวาจะเปน การฟนถนนสายวฒนธรรม ณ ถนนวงเหนอ การอนรกษมรดกทางวฒนธรรมของชมชนปงสนก หรอการรวมกลมผลกดนใหศาลากลางเปลยนเปนหอศลปล าปาง เปนตน


“ ...ในการพฒนาเมองใด ๆ สงทส าคญทสดคอ การทคนในเมองหนมา

เปนสวนหนงทสรางสรรคสงด ๆ ใหกบเมอง ไมวาจะเปนการรวมมอกบ

รฐ หรอตอรองกบภาครฐเมอมโครงการทมผลกระทบตอเมอง ทายทสด

จะท าใหพวกเขาเปนสวนหนงของเมอง เปนเจาของเมอง และเมองจะ

กลายเปนเมองทไมใชแคมผคนอาศย แตเปนเมองทมจตวญญาณของ

ผคนทหนมากระท าสงด ๆ ตอเมองรวมกน สอดรบกบค ากลาวของ

รสโซวา “House make a town, but citizens make a city” ซงแปลไดวา

บานท าใหทนนดเปนเมอง แตพลเมองตางหากท าใหทนนเปนนครหรอ

เมองจรง ๆ... ”


ภา ย ใ ต ก ร อบก า ร ท า ง า น ข อ ง UNESCO แผนทวฒนธรรมเปนเครองมอพ น ฐ า น ใ น ก า ร ป ก ป อ ง ร ก ษ า ค ว า มหลากหลายทางวฒนธรรม (Safeguard Cultural Diversity) โดยม เ ปาหมายเพ อสรางการรบรอตลกษณของชมชน ซงเปนผลจากการทชมชนเขามามสวนรวมในการเกบขอมล คนในพนทจงเกดความรและเขาใจในมรดกทางวฒนธรรมของตน เกดความตระหนก ส านกถงอตลกษณของชมชน น าไปสการสรางแรงบนดาลใจและคณคารวม (Core Value) ในการปกปองรกษาจารต ประเพณ วฒนธรรม และทรพยากรของชมชนตอไป

ปจจบน เมองล าปางก าลงน าแผนทว ฒ น ธ ร ร ม Cultural Mapping) เ ป นเครองมอส าคญในการอนรกษมรดกทางวฒนธรรมของเมอง เพอสรางสมดลระหวางการอน รกษวฒนธรรมและเสรมเสรางเศรษฐกจเมองใหเกดขน โดยน าแนวคดแผนทวฒนธรรมมาประยกตใชกบ iDiscov-er City Walks แอปพลเคชนแนะน าเสนทางเดนเทาเพอเยยมชมยานเมองเกา จดท าเสนทางเดนเทาเพอเยยมชมมรดกทางวฒนธรรมทกระจายตวอยในยานเกาแกทมความส าคญทางประวตศาสตร เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมของเมอง ซงจ าแนกสถานทออกเปน 5 ประเภทคอ แหลงทนาชม(iSEE) แหล ง ซ อ ส น ค า ( iSHOP) แหล ง

เครองดม ( iDRINK) แหลงอาหาร( iEAT) และแหลงทมเรองราวอนนาประหลาดใจ(iSURPRISE) เมองล าปาง ไดด าเนนการวางจดยานวฒนธรรม โดยใชยานการคาเการมแมน าวง หรอยานตลาดจน (กาดกองตา) ดงแผนทขางลาง แมปจจบนยานตลาดจนจะไ ม ใ ช ย า น ก า ร ค า ท ส า คญ ท ม ค ว า มเจรญรงเรองเฟองฟเหมอนในอดตเมอรอยกวาปทผานมา ทวาผ คนกยงด ารงอยดวยกจการเลกๆ ท สบทอดมาแตค ร งอดต จ าพวกรานคา รานอาหาร โดยมกจการใหมๆ เชน รานกาแฟ รานขายของทระลก ทพกแรมขนาดเลก (Guesthouse) รวมถง “ถนนคนเดนกาดกองตา” เปนศนยรวมในการฟนฟเศรษฐกจการคาและจตวญญาณของยานเมองเกาล าปางใหคนมาคกคกอกครงตงแตป 2548 เปนตนมา ปจจบน เมองล าปางไดด าเนนการหาขอมล และวางจดทตงวฒนธรรมทง 5

C u l t u r a l M a p p i n g

ทมา : Steekelenburg, Ester Van (2016)


ประเภทเรยบรอยแลว โดยกระบวนการด าเนนงานตงแตส ารวจและสมภาษณ การสงเคราะหขอมล และการบนทกขอมล กระท าดวยการมสวนรวมของคนล าปางทกขนตอน และก าลงด าเนนการเพอตอยอดเปน แอปพลเคชน iDiscover City Walks อยางเตมรปแบบ และคาดหวงเปนอยางยงวาแผนทวฒนธรรมดงกลาว จะชวยสรางความเขาใจเรองวฒนธรรมใหคนล าปาง รวมถงคนภายนอกทสามารถมนใจไดเลยวา ทกจดมคณคา มเรองราว เปนวฒนธรรมทองถนของคนล าปางจรงๆ

เขยนโดย ณฐธดำ เยนบ ำรง

จฑำมำศ พลสวสด

REFERENCE :

- Steekelenburg, Ester Van. (2016) “iDiscover City Walk of Lam-pang”. ในโครงกำรฝกอบรม “กำรจดท ำนครล ำปำงใหเปนเมองนำอยโดยกำรปกปองรกษำมรดกอนมคณคำของเมอง” เมอวนท 10-15 มกรำคม 2559 ณ บำนบรบรณ ล ำปำง.

- กตศกด เฮงษฎกล. (2553). กาดกองตา ยานเกาเลาเรองเมองล าปาง. มลนธนยม ปทมะเสว.

- ปารชาต ออนทมวงค. (2559). การประยกตแผนทวฒนธรรมเพองานดานการพฒนาเมอง กรณศกษา iDiscover City Walks Application. แผนงำนนโยบำยสำธำรณะเพอกำรพฒนำอนำคตของเมอง โดยกำรสนบสนนของส ำนกงำนกองทนสนบสนนกำรสรำงเสรมสขภำพ.

- สามารถ สวรรณรตน. (2559). แนวทางการพฒนาภาคประชาสงคมเพอการพฒนาเมองในพนท 5 จงหวดภาคเหนอ : เชยงใหม ล าพน ล าปาง แมฮองสอน แพร. แผนงำนนโยบำยสำธำรณะเพอกำรพฒนำอนำคตของเมอง โดยกำรสนบสนนของส ำนกงำนกองทนสนบสนนกำรสรำงเสรมสขภำพ.


ญหาการจราจรเปนปญหาเรอรงของเมองทก าลงพฒนามาหลายสบป นบวนคนยงเขามาอาศยอยในเมองกนมากขนและตางหนมาใชรถยนตสวนตวกนเพมขนทกป โดยเฉพาะกรงเทพมหานคร เมองทไดรบการจดอนดบใหเปนเมองทรถตดมากทสดเปนอนดบสองของโลก ใน ค.ศ. 2015 ย ง ไปกวานน ภาครฐมกม งแต

สนบสนนอตสาหกรรมยานยนตเพอการเตบโตทางเศรษฐกจ ตางจากเมองทพฒนาแลวทหนกลบมาเนนนโยบายการพฒนาทางเทาทางจกรยาน อนเปนแนวทางทน าเมองไปสสขภาวะทดและสรางเศรษฐกจไดอยางรอบดาน ดวยเหตน ทางศนยศกษามหานครและเมองจงไดเรยบเรยงบทความชนนขนมา ซงสรปไดดงน

การปนจกรยานกบการพฒนาเศรษฐกจเมอง

ในทก ๆ ป การเดนทางดวยจกรยานเ ปน กจกรรมท ส ร า งผลประโยชนทางเศรษฐกจใหกบสหภาพยโรปมากถง 5.13 แสนลานยโรตอป (แผนภาพท 1) หรอมากกวา 1 พนยโรตอคนตอป ซงเปนขอมลจากรายงาน “The EU Cycling Economy : Arguments for an integrated EU cycling policy” ของสมาพนธผ ใ ชจกรยานแหงสหภาพยโรป (European Cyclists' Feder-ation – ECF) โฮลเกอร ฮาวโบลด (Holger Hau-bold) หนงในผ เขยนรายงานไดกลาววา การพฒนาความปลอดภย ดานโครงสรางพ นฐานเ ปนสวนส าคญท จะกอใ ห เ กด

ทมา : Neun, M. and Haubold, H. (2016)

แผนภาพท 1

มลคาผลประโยชน ทเกดจาก การปนจกรยาน


เศรษฐกจตามมา ยกตวอยางเชน โครงการ “Bike2Work” ท รณร ง ค ใ ห คน เม อ ง ป นจกรยานไปท างาน ซงมการจงใจทงทางการคลงและการเงน รวมถงการเตบโตของนกทองเทยวทเดนทางดวยจกรยาน และระบบ E-Cycling ทชวยเปดประสบการณใหมใหกลมผทไมเคยปนจกรยานมากอน ท าใหตลาดจกรยานเตบโต โดยเฉพาะในประเทศเยอรมน เนเธอรแลนด และเบลเยยม

ประเดนตอมา โฮลเกอรไดกลาวถงแนวทา งกา รส ร า งผลประ โย ช นทา งเศรษฐกจในอนาคต ในขนแรก เราควรเรมจากการน ายทธศาสตรการใชจกรยานแหงสหภาพยโรป (EU Cycling Strategy) ไปใช เพอประสานนโยบายดานการใชจกรยานของแตละพนทในยโรปใหมความสอดคลองกน สวนภาครฐมหนาทใหทนสนบสนนการปนจกรยานและสรางแรงจงใจทางการคลงใหคนหนมาปนจกรยานไปท างาน อกทง ควรผนวกระบบ E-Cycling เขาไปอยในยทธศาสตรการขบเคลอนดวยพลงงานไฟฟา (Electro-mobility) และใหเ งนทนสนบสนนการใชจกรยานไฟฟา (E-Bike) นอกจากน ควรสนบสนนนกทองเทยวทเดนทางดวยจกรยาน ควบคไปกบการสรางโครงสรางพนฐานเพอรองรบนกทองเทยวเหลานทมแนวโนมเพมขนอยางกาวกระโดดดวย

ประโยชนของการปนจกรยาน

ในขณะเดยวกน ขอมลจากรายงานยงชใหเหนวา การปนจกรยานไมไดสรางผลประโยชนเพยงแคท าใหการคมนาคมหรอสงแวดลอมดขนเทานน แตยงสงผลดตอภาคอตสาหกรรม การจางงาน สขภาพ และสงคมอกดวย ยกตวอยางประโยชนทสงคมจะไดรบ เชน ผลภยมความกลมกลนกบสงคมมากขน คนเมองเขาถงการขนสงไดงายขน แรงงานมความสามารถในการท างานมากขน เปนตน สวนดานทไดรบประโยชนจากการเดนทางดวยจกรยานมาก

ท สด ค อ ด านสขภาพ เพราะการ ปน จกรยานสงผลโดยตรงใหผขบขมสขภาพทดและมอายท ยนยาวข น เม อคนเมองมสขภาพด มคนปวยลดลงแลว กสงผลสบเนองใหภาครฐประหยดงบประมาณในดานสาธารณสขไดมากขนอกดวย

ภาคร ฐควรสนบสนนการป นจกรยานเปนอนดบตน ๆ

“การปนจกรยาน” นบเปนหนทางหนงทน าไปสการแกปญหาการจราจรภายในเมองไดอยางยงยน เพราะการปนจกรยานสามารถพฒนาเศรษฐกจเมองไปพรอม ๆ กบการอนรกษสงแวดลอมได อกทงยงชวยเสรมสรางใหคนเมองมสขภาวะทด แตกตางจากการเดนทางดวยวธอนทมกกอใหเกดความแออดตามมา จกรยานจงเ ปนว ธการ เดนทางหน งท ภาค รฐควรสนบสนนใหคนเมองหนมาใชเปนอยางยง อยางไรกตาม ทกวนนภาครฐทงสวนกลางและทองถน ยงใหความสนใจกบโครงการสนบสนนการปนจกรยานไมมากนก ซงแทจรงแลว ภาครฐควรหนมาใหความส าคญกบการปนจกรยานเปนอนดบ ตน ๆ ดวยการออกนโยบายสนบสนนอยางจรงจงและครอบคลมทงระบบ โดยเรมจากการพจารณาจากประโยชนทไดรบจากการปนจกรยานใหรอบดาน ดงค ากลาวของโฮลเกอรททงทายไววา “การมองประโยชนจากการปนจกรยานแบบองครวม จะท าให

ภาครฐเขาใจและออกนโยบายรวมกบผ มสวนไดสวนเสยในแตละพนทไดอยางมประสทธภาพ”

แปลและเรยบเรยงโดย อรณ สถตพงศสถำพร

REFERENCE :

- Michell, N. (2016). Cycling creates €513 billion annually in Europe, says new report. Cities Today. Retrieved from https://cities-today.com/cycl ing -creates -e513-bill ion-annually-europe-says-new-report

- Neun, M. and Haubold, H. (2016). The EU Cycling Economy – Arguments for an integrat-ed EU cycling policy. European Cyclists’ Fed-eration, Brussels.

- TomTom. (2016). Traffic Index. Retrieved from TomTom Traffic Index, http://www.tomtom.com/en_gb/trafficindex/list


น วนท พ น ท ต า ง ๆ ท ว โ ลก

เปลยนจากชนบทสเมอง มไดมเฉพาะความทนสมยและความสะดวกสบายเทานนทเกดขน แตเมองจ านวนมากยงตองเผชญกบปญหาหลากหลายทขดขวางการพฒนา ทงความไม เทา เทยมในสงคมและบรการสาธารณะทไมทวถง รวมไปถงมลพษทางสงแวดลอมและภยพบต บรรดาเมองใหญและมหานครในปจจบนจงมลวนมความหวงทจะมงสการเปนเมองนาอยมากขน

รายงานของ Metropolis Observato-ry ไดอธบายถงแนวโนมและทศทางของมหานครทวโลกซงใหความส าคญกบการปฏรปและขบเคลอนโครงสรางธรรมาภบาลเพอน าไปสการวางแผนประสานงานและการ

จดบรการสาธารณะทมคณภาพโดยจะตองขจดความขาดแคลนตางๆ ใหหมดไปทงดานทอยอาศย การศกษา สาธารณสข อาหารและพลงงาน นอกจากนรายงานวจยของ Mariona Tomàs ผ เ ช ย วชาญดานรฐศาสตรจากมหาวทยาลยบาเซโลนายงยกใหเมองเปนเครองมอส าคญส าหรบการพฒนา ผ น าเมองจะตองสรางและขยาย “ว สยทศ น เม อง ” ใ ห เ ปนแนวทางการวางแผนและสรางระบบบรหารจดการทด ตวแบบใหมนเปนสงจ าเปนทจะชวยลดความแตกแยกและความไมเทาเทยมระหวางคนกลมตางๆ ในเมองลงได อยางไรกด Tomàs ไดเนนย าถงความทาทาย 4 ประการทควรพจารณาในการสรางธรรมาภบาลของเมอง อนไดแก

การก าหนดหนาท เทาทผานมา แผนพฒนาเมองสวนใหญมกมงไปท Hard

Policy หรอนโยบายทเนนเฉพาะการสรางหรอพฒนาเชงวตถ อยางโครงสรางพนฐาน ระบบขนสงสาธารณะ มากเ ปนพ เศษ ขณะทแผนดงกลาวใหความส าคญกบ Soft Policy หรอนโยบายพฒนาเชงโครงสรางในระยะยาวนอยลงไป เชน นโยบายการศกษา สาธารณสข บรการสาธารณะ ปจจบนรฐบาลทองถนหรอผ ก าหนดนโยบายจงประสบปญหาในการสรางสมดลของการพฒนาทงสองดานอยไมนอย

การระดมทน ประ เด น เ ร อ งงบประมาณนบเปนปญหาส าคญอกหนงประการทเมองตองเผชญ เนองจากเงนทนทรฐบาลทองถนของแตละเมองหามาไดมจ านวนไมเพยงพอส าหรบการแกปญหาทงหมดของเมอง อกทงงบประมาณสวนใหญยงเปนทนทไดรบการจดสรรจากรฐบาลสวนกลางจงท าใหมขอจ ากดในการน าไปใช


ประโยชนมากกวาเงนททองถนระดมทนมา ดวยตนเอง โดยมหานครลอนดอนเปนตวอยางหนงของเมองทยงคงพงพาเงนอดหนนจากรฐบาลสวนกลางในระดบสงซงการสนบสนนดงกลาวไดกลายเปนดาบสองคมท ฉด ร ง การพฒนาเมองไปในเวลาเดยวกน เครองมอทางการคลงรปแบบใหมจงเปนความหวงทจะชวยปฏรปใหเมองมระบบการระดมทนทมประสทธผลยงขน

การมสวนรวมของคนเมอง ทมาของบคลากรซงท าหนาทบรหารจดการทองถนซงมอยในปจจบนโดยปกตแลวจะมไดมาจากการเลอกตงทางตรงของคนในพนทหรอหากมกอยในสดสวนทนอยมาก กรณดงกลาวสะทอนปญหาในเรองการระบตวตนในฐานะพลเมองของคนในพนทซงมบทบาทในการก าหนดชะตาเมองของตนเองนอยเกนไป ดวยเหตนจงตองมการทบทวน

ถงขอบกพรองเรองกระบวนการมสวนรวม และสรางวธการทจะชวยใหคนรสกวาตนเปนสวนหนงของเมอง เปนเจาของเมอง มบทบาทในฐานะพลเมองอยางแทจรง

การประสานความร วมมอระหวางภาคสวนทเกยวของ อปสรรคใหญท กดขวางการพฒนาระบบบรหารจดการและธรรมาภบาลของเมองในปจจบนคอการขาดความรวมมออนดและการสนบสนนระหวางภาคสวนทท างานคขนานกน เชน หนวยงานระดบเทศบาล ระดบจงหวด รวมไปถงหนวยงานการปกครองระดบภมภาค สงทจะเอาชนะอปสรรคนไดคอ การเรมตนสรางการยอมรบและการสนบสนนจากรฐบาลกลางซงเปนหนวยงานสงสดทมอ านาจออกกฎหมายควบคมและก าหนดขดความสามารถในการบรหารจดการของเมอง การเปลยนทาทของรฐบาล

จะน าไปสนโยบายและแนวทางปฏบตส าหรบหนวยงานในระดบทลดหลนลงมาจนถงทองถน ขณะเดยวกนกควรขยายความรวมมอไปยงภาคเอกชนโดยเปดโอกาสใหเขามามสวนรวมในการพฒนานโยบายของเมอง ขอเสนอดงกลาวจะชวยใหผมสวนไดสวนเสยแตละฝายมพนทในการรวมสรางความกาวหนาและจดการกบความทาทายทตองเผชญรวมกน

แมเมองแตละเมองจะมขนตอนการพฒนาและพลวตในบรบททแตกตางกนไป แตกมอาจปฏเสธไดวา การพฒนาของทงเมองเลกและเมองใหญตางอยภายใตระบบการเมองการปกครองของรฐดวยกนทงสน เมองของไทยกเชนกน ศนยศกษามหานครและเมอง ในฐานะหนวยงานทใหความส าคญกบการขบเคลอนนโยบายสาธารณะเพอการพฒนาอนาคตของเมองจงเหนวาบทวเคราะหทไดจากรายงานวจยดงกลาวในประเดนความทาทายทง 4 ประเดน ถอเปนขอเทจจรงส าคญทไมใชเฉพาะปญหาของเมองในตางประเทศเท าน น ทวา เม องของ ไทย ก เผ ชญกบอปสรรคดานการบรหารเหลานดวยเชนกน ขอเสนอแนะทไดจากงานวจยดงกลาวจงนบเปนบทเรยนทเปนประโยชนซงภาคสวนทเกยวของจะสามารถเรยนรและน ามาปรบใชเพอพฒนาระบบธรรมาภบาลใหเตบโตไปพรอมกบเมองไดอยางเหมาะสม

แปลและเรยบเรยงโดย จฑำมำศ พลสวสด

REFERENCE :

- Hatch, D. (2016). Four Challenges to Metro-politan Governance. Citiscope. Retrieved from http://citiscope.org/story/2017/four-challenges-metropolitan-governance

Image by S.Borisov/Shutterstock.com

เมอง ยอนคด มงสอนาคต ศ.ดร. เอนก เหลาธรรมทศน

ทนทางสงคมกบการพฒนาเมอง ศ.ดร. อานนท กาญจนพนธ

เมองขวางน า ศ. กตตคณ เดชา บญค า

ชดหนงสอเมอง

เมองนยม ศ.ดร. เอนก เหลาธรรมทศน

สมผสเมองสายบร (Wasa Telubae) ยวด คาดการณไกล บรรณาธการ

หนงสอออกใหม

สงซอไดท ... 1 ) รานหนงสอออนไลน : CPWIBOOKS.lnwshop.com 2) เบอรโทรศพท 02-938-8826 (ในเวลาราชการ) 3) Facebook Page : ศนยศกษามหานครและเมอง Center for Megacity and City Studies

วทยาลยรฐกจ ม ห า ว ท ย า ล ย ร ง ส ต ก อ ต ง ข น เ ม อ ป พ . ศ . 2 5 5 7 จ า ก ด า ร ข อ ง ศาสตราจารย ดร.เอนก เหลาธรรมทศน โดยความเหนชอบและสนบสนนจาก ดร.อาทตย อไรรตน อธการบดมหาวทยาลยรงสต เนองดวยความปรารถนาทตองการใหเปนคลงปญญาเพอการพฒนาเมองอยางยงยน โดยมพนธกจดงน

เพอการพฒนาเมองอยางยงยน และจดการความรใหสามารถเชอมโยงสนโยบายสาธารณะเพอยกระดบคณภาพชวต ทงในระดบพนทและระดบประเทศ

ใหเกดการเชอมประสานเครอขายภาคพฒนาเมองทงภายในและตางประเทศ เพอสรางความรวมมอทางวชาการในการพฒนาเมองอยางยงยนใหมประสทธภาพ

ในการสรางสรรคการพฒนาเมองสขภาวะ ศนยศกษามหานครและเมอง ไดรเรมจดท าโครงการ

หรอทเรยกสน ๆ วา “ ” และมชอภาษาองกฤษวา “ ” โดยการสนบสนนของส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) หนาทหลกคอ สรางและพฒนาองคความรใหมทตอบสนองตอการพฒนาเมองของไทย จดใหมเวทแลกเปลยนเรยนรระหวางนกคดและผน าการพฒนาเมอง และสรางเครอขายการพฒนาเมอง นอกจากน ไดรเรม โดยมหาวทยาลยรงสตมอบรางวลเปนประจ าทกป เพอเชดชยกยองผน าหรอผสรางบานแปงเมอง อนจะเปนก าลงใจสรางใหเกดความภมใจและเปนพลงสรางสรรคการพฒนาเมองอยางยงยนในอนาคตสบไป

cpwibooks.lnwshop.com

http://www.facebook.com/furd.rsu/

ศนยศกษำมหำนครและเมอง วทยำลยรฐกจ มหำวทยำลยรงสต

637/1 อาคารพรอมพนธ 1 ชน 4 ถนนลาดพราว

แขวงจอมพล เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 10900

Website: www.furd-rsu.org

Tel. (+66) 2938 8826 Fax. (+66) 2938 8864

http://www.furd-rsu.org

furd cities monitor no.1 (january 2017)

Lifestyle