furd cities monitor vol.6 (october 2017)

ปท 1 ฉบบท 6 ตลาคม 2560

สเมองสขภาวะและความเปนอยทด

เรามทางเลอกแคไหน?

เขาใจเมอง ผานหนงสอ

i | FURD Cities Monitor October 2017

บรรณาธการ

ยวด คาดการณไกล

ผชวยบรรณาธการ

จฑามาศ พลสวสด

กองบรรณาธการ

ณฐธดา เยนบ ารง


อรณ สถตพงศสถาพร

ออกแบบและรปเลม


ภาพปก


ภาพในเลม


http://www.freepik.com

เผยแพร

ศนยศกษามหานครและเมอง

วทยาลยรฐกจ มหาวทยาลยรงสต

637/1 อาคารพรอมพนธ 1 ชน 4 ถนน

ลาดพราว แขวงจอมพล เขตจตจกร

กรงเทพมหานคร 10900

FURD Cities Monitor April 2017 | ii

สวสดเดอนตลาคม เดอนแหงวนครบรอบการสวรรคตและเดอนแหงงานพธถวายพระเพลงพระบรมศพฯ ของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชอนเปนทรกและเทดทนยงของชาวไทย ศนยศกษามหานครและเมองขอแสดงความอาลยและนอมส านกในพระมหากรณาธคณเปนลนพนหาทสดมได แมจะอยในโมงยามแหงความโศกเศรา แตศนยศกษามหานครและเมองกยงขอมงมนทจะท าหนาทเผยแพรความรและขบเคลอนใหเกดการพฒนาเมองของไทยอยางไมหยดยง โดย FURD CITIES MONITOR ฉบบนจะขอน าเสนอเรองสขภาวะเมองหรอ Urban Health ทงในดานแนวคด และกรณศกษาเรองสขภาวะดานอาหารการกนของคนไทย นอกจากนน ความพเศษของวาสารประจ าเดอนนยงอยทการแนะน าหนงสอ เมอง กน คน ทเขยนโดย ผศ.ดร.พชญ พงษสวสด ซงไดใหแงมมทงเรองปญหาและแนวทางการพฒนาเมองไวอยางทนสมยและนาสนใจ ขอใหผอานโปรดตดตาม

บรรณาธการ


อาหารคนเมอง

http://www.furd-rsu.org

http://www.facebook.com/furd.rsu/

https://www.youtube.com/channel/UCEkXjP7vJu62YMq4CzXZwfg

https://twitter.com/furd_rsu

1 | FURD Cities Monitor October 2017

FURD Cities Monitor April 2017 | 2

คนเมองทกแหงหนตางปรารถนาใหเมองมสขภาวะทด ปลอดโรค ปลอดภย หวงใหผปกครองเมองไมท าอะไรทกระทบรบกวนการใชชวต แตกไมถงกบละเลยเพกเฉยตอปญหา หวงใหคนทกคนไดรบสทธและผลประโยชนอยางเทาเทยมและรอบดานเทาทพลเมองของเมองพงได ฉะนน การบรหารจดการหรอการออกนโยบายเมองแตละทจงตองค านงถง ‘คนเมอง’ เปนทต ง ผปกครองตองเขาใจระบบเมอง เขาใจสาเหตและผลกระทบทเปนไปไดวาจะเกดขนในทกหยอมหญา ไมควรพจารณาผลกระทบแบบแยกสวน เพราะการเขาใจเมองเพยงเสยวเดยวนนแคบเกนกวาทจะน าไปสรางเปนนโยบายการพฒนาเมองระยะยาวได ค าถามคอ แนวคดอะ ไ รท จ ะช วย ใหผปกครองหรอผก าหนดนโยบายเมองมองเหนปญหาอยางลกซงและรอบดาน ค าตอบหนงท

ศนยศกษามหานครและเมองเลอกน ามาเผยแพรคอ การใชวธการเชงระบบ (Systems Approach) ทพฒนาขนโดยสภาวทยาศาสตรระหวางประเทศ (International Council of Science: ICSU) ศาสตรเชงระบบชวยท าใหเราเขาใจความสมพนธและความเปนไปของสงตางๆ ในระบบทซบซอน ซงไมสามารถเขาใจไดดวยการมองแบบแยกสวน เพราะทกสงในระบบตางสงผลกระทบซงกนและกน อกทงยงสงผลแตกตางกนไปตามบรบทของคน เวลาและสถานท ฉะนน หากเราจะขบเคลอนเมองไปสสขภาวะและความเปนอยทด เรากตองเชอมโยงองคประกอบของเมองทงดานสงคม วฒนธรรม เศรษฐกจ เทคโนโลย และชวกายภาพในตวมนษยกบสงแวดลอมใหไดกอน


มองเมองอยางมระบบ

ในการพฒนาเมองสเมองสขภาวะ เราควรเรมจากการใชวธการเชงระบบมาวเคราะหภาพรวมของเมอง เนองจากภายใตความสมพนธทซบซอน เราตองเขาใจวาสงตางๆ ในระบบสามารถกอใหเกดผลอะไรตามมาไดบาง พรอมทงตองอาศยความเชอมโยงระหวางสาขาวชาตางๆ เพอชใหเหนถงรปแบบของการเกดปญหา คนหาวาอะไรทสงเสรมใหเกดหรอขดขวางไมใหเกดสขภาวะและความเปนอยทดของคนเมอง และเราจะแกไขทจดนนไดอยางไร ซงเราเรยกจดนนวา “ตนตอของเหต (Causes of the Causes)” ทงน การเชอมโยงความสมพนธระหวางองคประกอบตางๆ ในเมอง นอกจากตองมองใหครอบคลมทงระบบแลว เราจะตองมหลกฐานทางวชาการมารองรบยนยนความสมพนธนนเสมอ มเชนนน นโยบายอาจสงผลตอเมองไมเหมอนทเราวเคราะหไว อยางไรกตาม นโยบายเมองจะเปนนโยบายทดได ตองอาศยการมสวนรวมจากผก าหนดนโยบายและคนเมองมาชวยกนคดอยางเปนระบบ เพอกระตนใหเขาฉกคดวา นโยบายทแทรกแซงแคบางสวนของระบบทซบซอนน น อาจกอใหเกดผลกระทบทไมคาดคดตามมาได

ท าความเขาใจเมองดวยแผนภาพ

แผนภาพแสดงอทธพล (Influence Diagrams) เปนจดเรมตนทดในการพจารณาความสมพนธ อนประกอบดวยกลมขอความทแสดงถงองคประกอบภายในเมอง และลกศรทแสดงถงการเชอมโยงของสาเหตและผลกระทบ ในทนจะแสดงตวอยางขนตอนการเขยนภายใตโจทยวา หากผปกครองเมองมงใชนโยบายการพฒนาเมองอยางยงยนแลว จะน าไปสการสรางสขภาวะและความเปนอยทดใหคนเมองไดอยางไร ดงน

ขนตอนท 1 เลอกองคประกอบทเราสนใจ (Focus Variable) หรอประเดนท เราสนใจ ในทน เราสนใจองคประกอบ ‘ความมงมนในการพฒนาเมองอยางยงยน’

ความมงมนใน

การพฒนาเมองอยางยงยน


ขนตอนท 2 เพมองคประกอบทสงผลกระทบตอองคประกอบทเราสนใจ โดยพยายามใสองคประกอบใหนอยทสดและใสเฉพาะตวแปรทส าคญจรงๆ ในทน องคประกอบทสงผลใหเกดการพฒนาเมองอยางยงยน คอ ‘ขนาดของประชากร’ และ ‘ความเขาใจถงปจจยแวดลอมทมผลตอสขภาวะและความเปนอยทด’

ความมงมนใน การพฒนาเมองอยางยงยน

ความเขาใจถงปจจยแวดลอม ทมผลตอสขภาวะและความเปนอยทด

ขนาดของประชากร

เลอกองคประกอบทเราสนใจ Focus Variable) ทมบทบาทส าคญตอปญหาหรอประเดนท เราสนใจ ในทน เราสนใจองคประกอบ ‘ความมงมนในการพฒนาเมอง


การพฒนาเมองอยางยงยน


ขนตอนท 3 ใสองคประกอบทไดรบผลกระทบ หากองคประกอบทเราสนใจมการเปลยนแปลง ในทน หากผปกครองเมองมงใหเกดการพฒนาเมองอยางยงยนแลว เขากตอง ‘จ ากดการขยายตวของเมอง’ ‘เพมประสทธผลของระบบขนสง’ ‘พฒนาทางเทาและทางจกรยาน’ และ ‘พฒนาทอยอาศย’ โดยการพฒนาทางเทา ทางจกรยานและทอยอาศยจะสงผลใหคนเมองมสขภาวะและความเปนอยทดไดโดยตรง สวนระบบขนสงทมประสทธผลเพมขน จะท าใหคณภาพอากาศกจะดขน สงผลใหคนเมองมสขภาวะและความเปนอยทดไดเชนกน

Urban Health and Wellbeing

ความเขาใจถงปจจย

แวดลอมทมผลตอสขภาวะ

และความเปนอยทด

ขนาดของประชากร


การพฒนาเมองอยางยงยน คณภาพของทอยอาศย

ความมงมนในการจ ากด การขยายตวของเมอง

โอกาสในการเขาถง การเดนและการขจกรยาน

คณภาพอากาศ

ความมงมนในการเพมประสทธผลของระบบขนสง

สาธารณะ


ขนตอนท 4 ใสเสนเชอมโยงระหวางองคประกอบทงหมด โดยคดเปนวงจรปอนกลบ (Feedback Loops) ซงเปนการคดในลกษณะเปนวงมากกวาเปนเสนตรง เพราะบางองคประกอบสามารถเปนไดทงสาเหตและผลกระทบ เชน ความหนาแนนประชากรทมากเกนไป ท าใหผปกครองเมองตองจ ากดการขยายตวของเมอง ในขณะเดยวกน การจ ากดการขยายตวของเมอง กท าใหความหนาแนนประชากรลดลง

ความมงมนใน การพฒนาเมองอยาง

ยงยน

ความเขาใจถงปจจย

แวดลอมทมผลตอสขภาวะ

และความเปนอยทด ขนาดของประชากร

คณภาพของทอยอาศย

โอกาสในการเขาถงการเดน

และขจกรยาน

ระดบการค านงถงสขภาวะ

และความเปนอยทด

ความมงมนในการจ ากด

การขยายตวของเมอง

ความมงมนในการเพมประสทธผลของระบบขนสง

สาธารณะ

ความหนาแนนประชากร

Urban Health and Wellbeing

คณภาพอากาศ ผลกระทบของนโยบายและการ

วางแผนใชประโยชนทดน มลคาทดน

ขนาดพนททางเกษตรในชานเมอง

ความอยรอดของพนททาง การเกษตรในชานเมอง ปรมาณอาหารททองถนผลตได

การยดมนในอาหารแบบดงเดม


แรงตานกลบของนโยบาย

จากศาสตรเชงระบบท าใหเราเหนวา นโยบายทพฒนามาจากการคดแบบแยกสวนนน อาจท าใหเกด ‘แรงตานกลบของนโยบาย’ หรอการทนโยบายสรางผลกระทบทไมเปนไปตามวตถประสงค ยกตวอยางเชน นโยบายทส ง เสรมให เมองมสนคาหรอบรการทหลากหลายมากขน สงผลใหชวตความเปนอยของคนเมองดขน แตความหลากหลายทเพมขนนนกสามารถน าไปสพฤตกรรมทท าใหสขภาวะของคนเมองลดลงไดดวยเชนกน เชน คนเมองอาจหนไปใชรถยนตแทนการเดนหรอขจกรยาน คนเมองอาจหนไปบรโภคอาหารทม แคลอรสงมากขน เปนตน อยางไรกตาม แมการหลกเลยงปญหาแรงตานกลบของนโยบายจะเปนเรองทยากมาก แตเรากสามารถลดปญหานลงไดดวยการน าวธการเชงระบบมาใช ดวยเหตน ศาสตรเชงระบบในปจจบนจงถกพฒนามาจนถงจดทสามารถน าไปใชสนบสนนงานวจยหรอการก าหนดนโยบายเมองไดเลยทเดยว เพราะเปนศาสตรทชวยใหผก าหนดนโยบายสามารถหลกเลยงปญหาแรงตานกลบของนโยบาย อกทงสามารถระบจดคานงด (Leverage Point) ทใชแรงเพยงเลกนอยกสามารถสรางผลกระทบทยง ใหญได อยางไรกด ‘งานวจยเรองเมอง’ นอกจากตองใชเวลานาน ตองอาศยเนอหาทดมาสนบสนน และตองมแนวคดการวเคราะหทชดเจนแลว สงทขาดไมไดกคอ การค านงถง ‘สขภาวะกบความเปนอยทดของคนเมอง’ เปนส าคญ

สขภาวะเมองขนอยกบสขภาพคน

การวดปญหาสขภาวะหรอภาระโรคของคนในเมองหรอภมภาคมหลากหลายตวชวด ไมวาจะเปนอายคาดเฉลย (Life Expectancy) ปสขภาวะทสญเสยปรบดวยความบกพรองทางสขภาพ (Disability Adjusted Life Years) และจ านวนปทสญเสยไปเน องจากการเสยชวตกอนวยอนควร (Years of Life Lost) ทงน เราสามารถอางงานวจยทผานมา แลวจดอนดบหาสาเหตของโรคและโรคทคนเปนมากทสด เพอเปรยบเทยบปญหาดานสขภาวะในพนททศกษากบภมภาคอนได อยางไรกตาม การทราบถงสาเหตและผลสบเนองของโรคเพยงอยางเดยวกไมไดท าใหความเปนอยของคนเมองดขนเสมอไป ในอกทางหนง เราควรค านงถงปจจยทางเศรษฐกจและสงคมทอาจสงผลตอสขภาวะคนเมองควบคไปดวย เพอใหเกดการเชอมโยงระหวางประเดนทางสงคมเมองกบจดคานงดทเราสามารถใชนโยบายแทรกแซงเขาไปได ทส าคญคอ การเขาใจภาพรวมของสขภาวะในร า งกายมนษย ผ ก าหนดนโยบายตอ งค าน งถ งองคประกอบท เกยวของกบ ‘สขภาวะคน’ ทงทางกายภาพและจตวทยา-สงคมเปนแกนหลก เพราะเมองจะมสขภาวะทดได คนเมองตองมสขภาพทด มความเปนอยทด มสภาพแวดลอมทดเสยกอน

เรยบเรยง

อางอง International Council of Science Unions. 2011. “Science Plan on Urban Health and Wellbeing in the Changing Urban Environment: A Systems Approach.”



เรามทางเลอกแคไหน?


หากกลาวถงเสนหของเมองไทย นอกจากสถานททองเทยวอนโดงดงและวฒนธรรมทมเอกลกษณแลว อกสงหนงคงหนไมพนอาหารการกนทมใหเลอกสรรหลากหลายรสชาต หลากหลายราคา และหลากหลายเวลา โดยเฉพาะเมองใหญอยางกรงเทพมหานครทเมอใดกตามทเรารสกหว กสามารถหากนไดอยางงายดาย วถการบรโภคทแสนสะดวกนท าใหชวตของคนเมองดเหมอนจะมทางเลอกในการกนอาหารทหลากหลาย แตในความเปนจรงแลวเปนเชนนนหรอไม หรอความเปนเมองตางหากทก าหนดอาหารการกนของเรา เมอพจารณาทางเลอกการกนของคนกรงเทพฯ ทกวนน ค าตอบทไดนนมแนวโนมทสอดคลองกบสมมตฐานขางตนอยไมนอย คนเมองจ านวนมากกนอาหารทงสามมออยภายใตโครงสรางของวถชวตทถกก าหนดไวโดยความเปนเมองทงเรองของเวลา ทอยอาศย ไปจนถงหนาทการงาน ซงมความรวบรดจ ากดมากกวาชวตในชนบท ในครงนจะขอพดถง 5 ทางเลอกอนเปนทนยมคนกรงโดยสรป ดงน


อาหารรมทาง (Street Food) สวรรคของคนเดนถนน

หลายครงความเปนเมองท าใหคนตองใชชวตอยางเรงรบ เวลาบบใหเราตองหาอาหารทเหมาะกบรปแบบการใชชวต ประกอบกบการเตบโตเชงเดยวของการสรางทอยอาศยทงคอนโดและบานทปราศจากการวางแผนจดสรรพนทอยางรอบดาน Street Food จงกลายมาเปนแหลงอาหารทตอบโจทยคนกรงเทพฯ ในปจจบนไดเปนอยางด และสามารถพบ เหนไดท กท ไ ม ว า จ ะ เ ดนผ านถนนเสน ใดโดยเฉพาะในชวงเวลาเชาและชวงเยนหลงคนเลกงาน ทงยงมใหเลอกหลากหลายประเภท รสชาตอรอย ราคาถก และมชอเสยงจนส านกขาว CNN จดอนดบใหอาหารรมทางกรงเทพฯ เปนรานอาหารรมทางทดทสดอนดบ 1 ของโลกตดตอกนเปนปท 2 จาก 23 เมองทวโลก แตในขณะเดยวกน อาหารรมทางกไดสรางผลกระทบตอระบบสขาภบาลของเมองทงขยะ น าเสย กลน และกอใหเกดความไมสะดวกเนองจากโครงสรางพนฐานทางเทากร ง เทพฯ ไมไดถกออกแบบมาเพอรองรบกจกรรมลกษณะน จงน ามาสการจดระเบยบทางเทาของรฐบาลซงท าใหแหลงอาหารทคนเมองนยมฝากทองนลดจ านวนลงไป

รานสะดวกซอ แหลงอาหารใกลมอ 24 ชวโมง

ดวยวถชวตทเรงรบ สงใดกตามทเรวและสะดวกจงกลายเปนสงทดส าหรบคนเมองไปโดยอตโนมต ยงคนกรงเทพฯ ทมเวลาในการกนอาหารแตละมอคอนขางจ ากด ทงยงขาดปจจยอกหลายอยางทเออตอการท าอาหารกนเอง นอกจากของรมทางแลว อาหารส าเรจรปแชแขงหรออาหารพรอมปรงตามรานสะดวกซอทกระจายตวอยในทกยานทมคนพลกพลานจงเขามาท าหนาทเปนแหลงพลงงานของคนเมองอยางยากทจะปฏเสธ โดยขอมลจากส านกงานสถตแหงชาตใน พ.ศ. 2556 พบวาคนไทยบรโภคอาหารจากรานสะดวกซอเปนประจ า 1-2 วนตอสปดาห และคาดวาปจจบน สดสวนดงกลาวกนาจะเพมสงขน


ตลาดนด จดนดพบของคนหว

ตลาดนดเปนทางเลอกทเกดขนมาเพอตอบสนองวถชวตของชมชนทงตางจงหวดและในเมองมาอยางยาวนาน โดยความพเศษของแหลงอาหารประเภทนอยตรงการทไมไดตงขายทกวนเหมอนอาหารรมทาง แตจะมเฉพาะวนใดวนหนงในสปดาหซงเปนทรบรรวมกนระหวางผขายและผซอจนเปนทมาของค าวาตลาดนด ส าหรบกรงเทพฯ และเมองใหญ เรามกพบเหนตลาดนดไดตามพนทวางในชมชน รวมถงออฟฟศและสถานทราชการทมแหลงอาหารถาวรอยนอย ทใดทมตลาดนด ทนนยอมมผคนมาจบจายเลอกซอทงอาหารสดและอาหารปรงส าเรจอยางหนาแนนเสมอ

รถเร อาหารเคลอนทของคนเมอง

การขยายตวของเมองในปจจบนมาพรอมกบการขยายตวของทอยอาศยประเภทหมบานจดสรรและหองเชาในตกสงจ านวนมากเพอรองรบประชากรทหลงไหลเขาเมองมาตงถนฐาน ทวาการเกดขนของทอยอาศยเหลานมกขาดองคประกอบของชมชนแบบดงเดม โดยมแตเพยงบาน ไมมตลาด ไมมแหลงอาหารส าหรบคนในชมชน รถเรจงเกดขนมาเพอทดแทนสงทขาดหายไป ทงรถขายกบขาว ของสด รวมถงรถเขนขายอาหาร ขนม ผลไม ซงลวนเปนแหลงอาหารทเดนทางถงตวผบรโภคเพออ านวยความสะดวกใหสามารถเลอกซออาหารไดถงหนาบาน


Food Delivery สงถงททกเวลา

รปแบบการใชชวตทเปลยนแปลงไป โดยเฉพาะขอจ ากดดานเวลา และปญหาการจราจรทตดขด ท าใหบรการจดสงอาหารถงบานกลายมาเปนอกทางเลอกทคนกรงเทพฯ นยมใชโดยการสงอาหารผานชองทางออนไลน มการคาดการณวาตลาดบรการจดสงอาหารใน พ.ศ. 2560 จะเตบโตขนถงรอยละ 11 -15 จากปกอน (ศนยวจยกสกรไทย, 2560) ดงจะเหนไดวาทกวนนมแอพลเคชนสงอาหารเกดขนมากมาย เชน Lineman UberEats Food Panda ฯลฯ ซงเปนตวกลางใหบรการสงอาหารครอบคลมไดเกอบทกรานดงในกรงเทพฯ ไมจ ากดเพยงฟาสฟดอกตอไป

อาหารแบบไหนทเราตองการ

การท าความเขาใจทางเลอกในการเขาถงอาหารทง 5 แบบของคนกรงเทพฯ นน อาจท าใหสรปไดวาความสะดวกไดกลายมาปจจยหลกทมผลตอการตดสนใจเลอกซออาหารของคนเมองมากกวาปจจยอนๆ เรามกเลอกอาหารรสชาตถกปากและราคาถกทหาซอไดงายจากแหลงอาหารใกลตวมากนเปนประจ าจนบางครงกละเลยทจะคดวาอาหารเหลานนมคณภาพและความปลอดภยเพยงพอหรอไม พฤตกรรมนของคนเมองสะทอนผานผลส ารวจพฤตกรรมการดแลสขภาพของประชากร พ.ศ. 2556 ในดานการบรโภคอาหารทพบวาประชากรในกรงเทพฯ มสดสวนการกนอาหารทปรงโดยใชน ามน ไดแก อาหารประเภทผดและทอดสงกวาภาคอนๆ คดเปนรอยละ 40 ซงนเปนเพยงตวอยางหนงของสขภาวะดานการกนทย าแยของคนเมองเทานน

นบเปนเรองดทปจจบนมคนเมองจ านวนไมนอยทเรมตนตวและหนมาใหความส าคญกบการเลอกกนอาหารทเปนมตรตอสขภาพ ดงจะเหนไดจากการถอก าเนดขนของทางเลอกใหมอยางกระแสอาหารคลน (Clean Food) ซงเนนการปรงแตงนอย ถกหลกโภชนาการ มความปลอดภย และไมมสารปนเปอนทก าลงไดรบความนยมในหมคนเมองมากขนอยางตอเนอง หรอแมกระทงการเกดขนของแนวคดการสรางแหลงอาหารปลอดสารพษไวบรโภคเองอยางสวนผกในเมอง (Urban Garden) ทหลายพนท เชน แปลงผกสาธตชนดาดฟาของส านกงานกองทนสนบสนนการเสรางเสรมสขภาพ (สสส.) และสวนเกษตรดาดฟาของส านกงานเขตหลกส ไดพสจนใหเหนถงความเปนไปไดวา เราสามารถแปลงพนทเหลอใชเพยงเลกนอยในอาคารบานเรอนใหเปนพนทเกษตรกรรมไดทงสน อยางไรกดกระแสการกนเพอสขภาพเหลานกยงนบเปนเศษเสยวทนอยนกเมอเทยบกบพฤตกรรมการบรโภคของคนกรง เทพฯ สวนใหญทย งไมสอดคลองกบการมสขภาวะทด อกทงยงเปนทางเลอกทเขาถงไดยากกวาเมอเทยบกบอก 5 ทางเลอกแรก ดวยอาหารคลนยงคงมราคาสงกวาอาหารปกต และคนจ านวนมากยงมความเชออยางหนกแนนวาพนทของเมองนนไมไดถกออกแบบไวเพอการผลตในขนปฐมภม คนเมองจงไมมทางออกในการผลตอาหารเองดงเชนทคนในชนบทม

รอยละของประชากรอาย 6 ปขนไป จ าแนกตามวธ

ปรงอาหารททานเปนประจ าและภาค


ความมนคงทางดานอาหารของคนเมองไมใชแคเรองปรมาณอาหารทท าใหอมทองอยางเพยงพอ แตยงรวมไปถงเรองคณภาพและความปลอดภยของอาหารทประชากรบรโภคดวย จรงอยทปจจบนเมองมแหลงอาหารหลากหลายใหเขาถง ทวาทางเลอกเหลานลวนเกดขนจากการดนรนปรบตวตามการเปลยนแปลงโครงสรางของเมองโดยภาคประชาชนแตเพยงล าพงจนหลายครงกเกดปญหาตามมา ทงเรองการมอยของแหลงอาหารเกดขนผดทผดทาง ตงครวขายกนขางถนน ปญหาของรานสะดวกซอแตไมสะดวกกน มอาหารมากมายแตไรทนงกน และอนๆ อกนบไมถวน เหลานยากทจะปฏเสธไดวาเปนเพราะรฐไมไดวางแผนและควบคมเรองดงกลาวอยางครอบคลมควบคไปกบการพฒนาเมองตงแตแรก เมองของไทยซงเคยไดชอวาเปนอขาวอน าจงโตมาพรอมกบปญหาเรองการเขาถงแหลงอาหารทไมนาจะเกดขน ล าพงเพยงมอของประชาชนจงอาจไมพอ การมแหลงอาหารของเมองทเปนธรรมตอการมสขภาวะทดไดอยางยงยนของคนเมองนนจ าเปนตองอาศยบทบาทของรฐและทกฝายทเกยวของในการวางแผน ตรวจสอบ และจดสรรทางเลอกทเหมาะสมตงแตแรกเรม มใชเพยงแกปญหาทปลายเหตอยางทผานมา การขยายตวของเมองจะตองมาพรอมกบการมแหลงอาหารทมคณภาพและเพยงพอตอสดสวนทอยอาศยและจ านวนประชากรเพอใหคนเมองสามารถบรโภคของทดตอชวตไดในราคาทสมเหตสมผล นนตางหาก นาจะเปนนยามของค าวาเมองแหงอาหารส าหรบทแทจรงส าหรบประเทศไทย



อางอง

ฐานเศรษฐกจ. (2559). จบตาป’60 สงอาหารออนไลนหนนตลาด Delivery โต รอยละ 11-15. ออนไลน. สบคนจาก http://www.thansettakij.com/ content/118867

ส านกงานสถตแหงชาต. (2556). ผลส ารวจพฤตกรรมการบรโภคอาหารของ ประชากร พ.ศ.2556. ออนไลน. สบคนจาก http://service.nso.go.th/ nso/nsopublish/service/survey/healthCare_56.pdf

ThaiPBS. (2556). คนเดนเมอง: อาหาร. ออนไลน. สบคนจาก https:// www.youtube.com/watch?v=o5bMVxPIdu4

Thaipublica. (2560). เมองใหญกบปญหาความมนคงทางดานอาหาร. ออนไลน. สบคนจาก https://thaipublica.org/2017/09/landscape-architecture- and-sustainability01/



เมองวนนดจะมความสลบซบซอนมากขน เราในฐานะคนเมอง จะท าความเขาใจเมองอยางไร จะมสวนรวมในการก าหนดอนาคตเมองอยางไร จะรวมสรางเมองใหนาอยอยางไร ศนยศกษามหานครและเมองขอแนะน าผอานไดรจกกบ หนงสอ เมอง กน คน เขยนโดย ผศ.ดร.พชญ พงษสวสด อาจารยคณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผเชยวชาญทศกษาโดยตรงในดานการพฒนาเมอง จากมหาวทยาลยชนน าของโลก หนงสอเลมนใหความรสกใกลชดชวตคนเมองมาก สะทอนประเดนในชวตประจ าวนทคนเมองตองเผชญ ทคนทวไปหรอแมแตผมสวนเกยวของยงมองขาม อ.พชญตงค าถามทางวชาการและหยบยกประเดนท

นาสนใจ 3 ดานดงน

ดานสขภาวะเมอง (Urban Health) -

เราไมค านงถงสขภาพกนเทาไหร

อ.พชญไมไดเขยนนยามอะไรคอสขภาวะทดในเมอง เพราะหลายคนมนยามสขภาพอาจจะไมเหมอนกน แตอ.พชญก าลงชประเดนทวา กอนจะมสขภาพทดนน เราม “สทธ” จะมสขภาวะทดหรอยง และดเหมอนวาสทธของคนในเมองทจะมสขภาวะทดนนไมเทานน สขภาวะเรองใกลตวของเมองทถกมองขามถกหยบยกมา 2 เรองส าคญ คอ เรองแรก คอนโด ในวน นคอนโดเกดขนเต มเมอง แตดเหมอนวาคอนโดไมไดค านงความเปนอยของคนในคอนโดสกเทาไหร คอนโดขายโฆษณาเพยงแคความสะดวกสบายในการอย แตสาธารณปโภคอยางอนทเหมาะสมกบการใชชวต เชน พนทในการเลยงลก โรงเรยนอนบาล โรงพยาบาล ไมเคยถกพดถงในการท าคอนโดเลย ทส าคญคอ คอนโดไมสนใจใหมพนทขายอาหารในคอนโด ไมเคยค านงวาแหลงทคอนโดตงอยนนมแหลงอาหารทเพยงพอตอคนในคอนโดหรอไม ประเดนเหลานเปนเรองส าคญ เพราะสดทายแลวคนเมองมกจะไมคอยมทางเลอกทางดานอาหาร นอกจากพง Super-marker เทานน เรองทสอง ความมนคงทางอาหารของคนเมอง หากด เผนๆ กร งเทพเปน เมอ งท น าเทยว มอาหารถกและนากนเตมไปหมด แตกลบละเลยประเดนของคณคาทางอาหารและความหลากหลาย อาหาร Street food แมจะมอาหารทถก แตดแลวไมใชของทดตอสขภาพเทาไหรนก หรอผกผลไมบางอยางกมราคาแพงจนไมสามารถซอทานได เรองอาหารนน พชญชวาเมองในตางประเทศใหความส าคญมาก เชน สงเสรมใหคนปลกผกเองในทเลกๆ หาชองทางใหคนไดน าผกทปลกเองมาขาย กลาวไดวาความมนคงทางอาหารของกรงเทพนน ยงไมถกตระหนกเพยงพอ อาหารแมจะถก แตกยงไมใชอาหารทเหมาะสมกบสขภาพนนเอง


นเวศวทยาและสงแวดลอมเมอง

(Urban Ecology) -

ภมทศนกบนเวศวทยาไมใชเรองเดยวกน

เรองสงแวดลอม อ.พชญมองวาเมองจะด คนจะมชวตทด สขภาพด ไมควรพงแตหมอและการดแลตวเอง แตเราตองดแลสงแวดลอมของเมองดวย ตองออกแบบสงแวดลอมทเออใหคนมชวตทด แตเรามกจะเจอปรากฏการณการยายหาบเรแผงลอย การจบตวเงนตวทองออกจากสวนลม อ.พชญชวา ภาครฐหรอคนเมองอาจเขาใจวาสงแวดลอมคอการจดภมทศ น เมองใหสวยงาม สบายตา แตจรงๆ แลวสงแวดลอมแบบนเวศวทยา (Ecological system) กบภมทศ น เมอง (Urban landscape) น นไม ใช เ รอ งเดยวกน สงแวดลอมในฐานะนเวศวทยาหมายถงความสมดลทางธรรมชาตหรอการครบองคประกอบของระบบนเวศ แตภมทศนเมองหมายถงความสวยงาม ความเปนระเบยบเรยบรอย แตทกวนนเวลาพดถงสงแวดลอมกลายเปนเรองของความสวยงามไปเกอบทงหมด ดงนน เราตองท าความเขาใจใหดวา เ มองเปนพนท ท มระบบนเวศทมพลวตและซบซอน (City as Complex and Dynamic Ecolog-ical System) ทมผสานเอาคน สตว สงของไวในระบบเดยวกน สมพนธกน คนเมองตองเขาใจเรองระบบนเวศใหมากขน ทายทสดแลวภาครฐควรเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมในการบรหารจดการทรพยากรรวม (Common Pool Resource Manage-ment) หรอไม เปนค าถามทเราตองคดกนตอ

นโยบายการจดการเมอง

(Urban Management) -

ผงเมองไทย ผงเมองใคร

อ.พชญเสนอไวหลายประเดนกบนโยบายการจดการปญหาทเกดขนในเมอง แตทนาสนใจคอ การตงค าถามกบผงเมองของไทย ทกคนใหความส าคญวาการวางผงเมองเปนพนฐานส าคญของการพฒนาประเทศ แตค าถามของอ.พชญกคอวา ผงเมองทวานนเปนผงเมองของใครกน จรงๆ แลวผงเมองไมใชเพยงแคเรองการก าหนดใชทดน แตเปนเรองของอ านาจและการตอรองของคนในทองถนทมสทธจะก าหนดผงเมองเพอการพฒนา ผงเมองไมควรเปนเรองของรฐบาลกลาง ผงเมองตองมาจากการมสวนรวมก าหนดจากคนทองถน เพราะผงเมองไมใชแคเรองกายภาพ แตผงเมองเปนเรองการบรหารจดการชวตของผคน ทสะทอนความเปนสาธารณะ ทกคนควรมสวนรวมในการก าหนดและแกไขดวยกนนนเอง แตกลายเปนวาผงเมองทกวนนไมรวาเปนผงเมองของใคร ใครก าหนดและไดประโยชนกนแน


ทายทสด หวใจส าคญของการพฒนาเมอง ในความเหนของพชญนน คอ สทธของเมอง (Right to the city) คอ สทธในการตอรองเรยกรองใหเรามชวตทด เมองเปนพนทของการใชอ านาจ ระหวางคนกลมตางๆ ในสงคม ทตอรอง ตอส เบยดขบ เมองเปนพนทสถาปนาอ านาจของคนบางกลมทใชเมองในการเออประโยชนใหตนเอง กดกดในคนบางกลมไมมโอกาสทจะมชวตทดในเมอง คนหลายกลมก าลงเรยกรองหาการแบงปนอ านาจ (Power sharing) ซงตองขบคดอกมากวาจะแบงปนกนอยางไร สงเหลาน เรยกไดวาเปนการเมองของเมอง (Urban Politics) ในวนทโลกก าลงเขาสความเปนเมอง เมองของไทยก าลงเบงบาน ฉะนนเราควรสนใจการเมองในระดบเมองใหมากขน ควรตองท าเขาใจคณลกษณะของเฉพาะของแตละพนท รปแบบววฒนาการของเมอง ซงจะน าไปสความเขาใจในความสมพนธทซบซอนทเกดขนในเมอง เขาใจปฏบตการอ านาจทเกดขนในพนทมากขน เพอน าไปสการออกแบบเมอง การก าหนดนโยบาย ก าหนดโครงการระดบเมองทควรสอดคลองกบวถชวตและความสมพนธของคนได


เมอง ยอนคด มงสอนาคต

ศ.ดร. เอนก เหลาธรรมทศน

ทนทางสงคมกบการพฒนาเมอง

ศ.ดร. อานนท กาญจนพนธ

เมองขวางน า

ศ. กตตคณ เดชา บญค า

ชดหนงสอเมอง

เอนกทรรศน ศ.ดร. เอนก เหลาธรรมทศน

เศรษฐศาสตรบนทางสายกลาง ศ.ดร. ตรณ พงศมฆพฒน

หนงสอออกใหม

สงซ อไดท ... 1 ) รานหนงสอออนไลน : CPWIBOOKS.lnwshop.com 2) เบอรโทรศพท 02-938-8826 (ในเวลาราชการ) 3) Facebook Page : ศนยศกษามหานครและเมอง Center for Megacity and City Studies

เมองนยม

ศ.ดร. เอนก เหลาธรรมทศน

เมอง กน คน ผศ.ดร. พชญ พงษสวสด

วทยาลยรฐกจ ม ห า ว ท ย า ล ย ร ง ส ต ก อ ต ง ข น เ ม อ ป พ . ศ . 2 5 5 7 จ า ก ด า ร ข อ ง ศาสตราจารย ดร.เอนก เหลาธรรมทศน โดยความเหนชอบและสนบสนนจาก ดร.อาทตย อไรรตน อธการบดมหาวทยาลยรงสต เนองดวยความปรารถนาทตองการใหเปนคลงปญญาเพอการพฒนาเมองอยางยงยน โดยมพนธกจดงน

เพอการพฒนาเมองอยางยงยน และจดการความรใหสามารถเชอมโยงสนโยบายสาธารณะเพอยกระดบคณภาพชวต ทงในระดบพนทและระดบประเทศ

ใหเกดการเชอมประสานเครอขายภาคพฒนาเมองทงภายในและตางประเทศ เพอสรางความรวมมอทางวชาการในการพฒนาเมองอยางยงยนใหมประสทธภาพ

ในการสรางสรรคการพฒนาเมองสขภาวะ ศนยศกษามหานครและเมอง ไดรเรมจดท าโครงการ

หรอทเรยกสน ๆ วา “ ” และมชอภาษาองกฤษวา “ ” โดยการสนบสนนของส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) หนาทหลกคอ สรางและพฒนาองคความรใหมทตอบสนองตอการพฒนาเมองของไทย จดใหมเวทแลกเปลยนเรยนรระหวางนกคดและผน าการพฒนาเมอง และสรางเครอขายการพฒนาเมอง นอกจากน ไดรเรม โดยมหาวทยาลยรงสตมอบรางวลเปนประจ าทกป เพอเชดชยกยองผน าหรอผสรางบานแปงเมอง อนจะเปนก าลงใจสรางใหเกดความภมใจและเปนพลงสรางสรรคการพฒนาเมองอยางยงยนในอนาคตสบไป

cpwibooks.lnwshop.com

http://www.facebook.com/furd.rsu/

637/1 อาคารพรอมพนธ 1 ชน 4 ถนนลาดพราว

แขวงจอมพล เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 10900

Website: www.furd-rsu.org

Tel. (+66) 2938 8826 Fax. (+66) 2938 8864

http://www.furd-rsu.org

furd cities monitor vol.6 (october 2017)

Lifestyle